DE HOGERHUIS-SAEK

TOANIELSTIKYN FJOUWERBIDRIUWENFAND. A. TAMMINGA

DE HOGERHUIS -SAEK

".errare humanum est ;nunquam errare divinum,perseverare in errare diabolicum."

Mr. Cort van der Linden, minister fan justysje, yn 'eTwadde Keamer tsjin Mr. P. J. Troelstra.

DE HOGERHUIS-SAEKTOANIELSTIK YN

FJOUWER BIDRIUWEN

FAN

D. A. TAMMINGA

FRONTISPICE FANJENTSJE POPMA

DRUKKERIJ LAVERMAN N.V. - DRACHTEN • 1950

OANWIZING

By opfieringen, dêr't foar de koarsangaan de ein fan it lêste bidriuw gjin gebrákmakke wurdt fan in bisteande grammofoan-plaet, mar fan in koar, moat de wize fan„Morgenrood" songen wurde op Under-steande tekst.

Dagerea, dyn sinT're gloedeFaun nei us syn treastlik paed.Riis omheech, o moarntiidssinne,Oer it folk yn nacht ,en skaed.Wol dyn gláns ta hope rneitsjeHar dy't stride yn tsjusterheit,Lit har moed mei dij fintweitsje,Oant de takomst iepen feit.

It opfieringsrjocht fan dit toanielstik giet ynop 1 Jannewaris 1952. Bitingsten foar oan-skaffen fan boekjes yn oerliz mei de

j ower.

FOARWURD

De direkte oanlieding ta it skriuwen fan dit toanielstik hatwest it deadsbirjocht yn 'e krante in jiermannich forlyn fanWybren Hogerhuis, ien fan de Bitgumer Friezen, hwaensnamme foar altyd forboun bliuwt aan de rjochtsaek, dy'tneist in heale ieu yn Fryslán en fier dérbiiten safolle opskuorjown hat. In neijer yn 'e kunde kommen mei it wiidweidigefeitemateariael bisterke myn bitinken dat yn dit proses gánsdramatyske stof stiket, gaedlik foar biarbeiding yn toaniel-f warm.Yn syn „Gedenkschriften" seit Mr. P. J. Troelstra : „Wie deHogerhuiszaak bestudeert, maakt kennis met een typisch stukkultuurleven van het einde der 19e eeuw".It stik wol op 'e eftergroun dan ek in byld jaen fan de sterkepolitike spanningen, de misse en faeije maetskiplike tastannenen de fide striid foar soasiale gerjochtichheit lyk as dydoetiids fierd waerd binammen yn Fryslán.It sprekt fansels dat it maai gearstalde kompleks fan feiten,dat mei de Hogerhuis-saek mank is, gauris yngeand forien-fáldige wurde maast. Omdat ik gjin rapport to skriuwen hie,mar in biwurking foar toaniel, haw ik it frij nommen en wykhjir en dêr fan de wurklikheit óf, sfinder lykwols de sug-gesty fan it gehiel skea to dwaen.De nammen fan de persoanen yn dit stik binne, op dy fan debeide rjochters nei, authentyk. By de átbylding fan de karak-ters haw ik de frijheit fan de skriuwer jilde litten.Gáns forháldingen en tastannen, dy't yn dizze Fryske Dreyfus-affaire bleat komme, hearre ta hwat west hat. Mar de striidtsjin Unrjocht en knevelarij is likegoed fan nou as fan doe.Ik haw de stille hoop dat de ynháld fan it stik, los sjoen fanit histoaryske en it sensasjonéle, ek de minsken fan us tiidhwat to sizzen hat.

Snit s, Simmer 1950. De Skriuwer.

PERSOANEN :

Japke Hogerhuis widdou.Wybren Hogerhuis har soan.Marten Hogerhuis har soan.Keimpe Hogerhuis har soan.Klaske Hogerhuis har dochter.Gatse Haitsma rintenier.Ymkje Jánsma hásháldster.Paulus van Dyk frachtrider.Baron Braspenninck rjochter-kommissaris.Jhr. Ten Booscate griffier.Twa Marechaussée's.Twa Fjildwachters.In Sipier.

TIID EN PLAK :

Earste Bidriuw.Wenkeamer Widdou Hogerhuis to Bitgum opSinteklaesjoun 1895.

Twadde Bidriuw.Wenkeamer Widdou Hogerhuis to Bitgum opAldjiersdei 1895.

Tredde Bidriuw.Kabinet Rjochter-Kommissaris to Ljouwert ynbigjin 1896.

Fjirde Bidriuw.Sel yn BysUndere Strafgefangenis to Ljouwertop Aldjiersdei 1899.

EARSTE BIDRIUW(Earmoedige arbeiderskeamer by Widdou Hogerhuis to Bit-gum; op eftergroun bedskut; bedsdoar lofts stiet yn 't kier;berneklean op stoel der Par; op oare stoel twa blaukilen;lofts klomkachel mei skoarstienmantel tusken twa finsters,hwerfan biitenblinen ticht sitte; rjochts fan siden ,op etter-groun keamersdoar; op foargroun rjochts ienfáldich kamme-net; njonken kachel in sjuddebak, in kuorke en in berne-klompke mei hei; tafel mei wyt lekken der oer; petroalje-lanipe baernt dêr boppe; stuollen, om tafel; iet, reiden stoellofts by tafel; rjochts oer flier twa jute sekken, ien hastfol, ien hast leech; it is Sinteklaesjoun 1895.)

le TOANIEL.(Frou Hogerhuis; Klaske.)

Frou Hogerhuis(poket efkes yn kachel om, nimt tafellekken byinoar, skod-det krommels yn sjuddebak; hetldt lekken dér'ti twa gattenyn sitte by lampeljocht; harket efkes by heal iepen bedsdoar;bisjocht nochris lekken; skodhollet sahwat guodlik-bigreat-lik): Wel, wel, hat my dy flarde hjir syn lytse kniist ek altroch set. Dat is twa gatten yn ien wike tijd. Och, 't guodis ek suver gear.(Tsjin Klaske dy't opkomt, al kickend en kielskraebjend,mei yn elke kin in itensboard, homerop in kofiemok): 0....eh.... hienen de beide jonges de jounbrogge al op, Klaske?

Klaske(koart, opstannich) : Ja, mem. 't Is ek gau genóch bislikke,ien sa'n pille brea mei bargeriezel.

Frou Hogerhuis:Hast ek frege, Klas, oft se hast yn 'e hiis kamen, Martenen Keimpe?

Klaske:Noch in goed healiire, praette Marten, dan wienen se oanhar taks foar hjoed.

Frou Hogerhuis(soarchsum) : En.... eh.... Keimpe ! Hat dy ek werhoaste?

11

Klaske:Né, mar hij wie al wer trochplakt fan swit op 'e rêch fan-sels. Och, hwat hie dy jonge syn nocht skjin. Ik sil memwol sizze, us Keimpe dy lijt as in putheak op 't heden., Itis gjin wurk, datselde braken. It frèt fleis!

Frou Hogerhuis:Ja, Marten kin der better oer, tinkt my altyd.

Klaske:Sok wurk? Yn dat nearzige hok? Gjin man dy't der oerkin. Keimpe net, mar Marten likemin. En gjinien arbeiderhjir yn Bitgum en yn 'e hele bouhoeke net. Se sjogge derommers Ut as geesten, al dy manlju. (Kochelt wer.) Bah,dy braekhokken ? Je smoare hast yn 't stof. It heazget mijnoch yn 'e keel en nou ha 'k der mar even west. (Rint hoe-den nei iepen bedsdoar; op oare toan) : Eh.... hat er desliep al, mem?

Frau Hogerhuis:De lytse jonge ? Ik forbeelde it mij niis al dat er even HAjoech, Klas. (Bisjocht lekken wer.) Och, och, sa'n lytsedogeniet. Sjoch ris oan, Klas, twa greate gatten yn 't tafel-lekken,

Klaske(hat etter bedsdoar harke; finger op Uppen) : Ssst!'

Frou Hogerhuis(yn harsels, minder kid): Né, dit kin sa net langer. Ditmoat earst makke. (Siket stoppersark ut kammenet.) Sliepter noch net, Klas, dyn lytse jonge?

Klaske(set bedsdoar wer yn 't kier) : Sliepe wol, mem. Mar hijwrot wakker om. En hij bijeuzelt hwat yn 'e sliep, dat kin'k net to plak bringe. Kaes, kaes, miende ik to forstean,en.... appe, appe

Frou Hogerhuis,(bigjint mei lekken to stopjen) : 0, Sinteklaes syn happefansels. Hij hie hjoed oars gjin praet. As it nou moarnierfoar de lytse man mar gjin óffaller wurdt.

Klaske(bitter): Offallers, dêr sil dit jonge libbentsje ek wol tawenne moatte.

12

2e TOANIEL.

(De oaren; Marten.)Martelt

(komt hastich op yn wurkersklean; sit 'ander 't stof; sjochtder bleek tit; kat bonte biisdoek om lofterwiisfinger wuolle):Ju Klas, wyn hjir gau even in fodtsje om, ast walste.

Frou Hogerhuis(forheard): Hwat nou, Marten, in imgemak yn 't braek-hok ?

Marten.(giet op punt fan stoel sitten) : Och, 't is de muoite net ienswurdich, mem. Mar dat blieden is sa lestich. Kom ik fordomdkrekt mei de finger yn 'e slypbraek. Krekt tusken derechters. (Tsjin Klas, dy't yn kammenet om lapke skrept):Toe, Klas ju, it wurk driuwt!

Klaske:Ja, ja. Kalm hwat, broerke, ik kin net tsjoene.

Marten:0, mem hat &'t. wol in áld fodde. Skuor &'t. mar in stikjeC•f.

Frou Hogerhuis(guodlik-bearend) : Jawis, fan us lêste tafellekken, tink.

Marten:Nou, dat 's ommers clách stikken, sjoch 'k wol.

Frou Hogerhuis:Ja jonge, clêrom meitsje ik it krekt. (Bisjocht finger.) Is't ek pynlik, Marten?

Marten:Makket neat ut, mem. Mar dat bloed is hwat finhánsum. Datmei fansels net yn 't skjinne flaeks komme. Oars hat dyboer Sneon wer allegear biswieren en is de heale fortsjinstnei gychem. En 't is doch al in koart eintsje, tsien staren debundel. Nou Klas, hoe komt it?

Klaske(komt mei lapke, forbynt finger): Nou hjirsa, Hastichsma!

Frou Hogerhuis(fielt Marten op rêch) : Och jonge, hwat bist biswit!

13

Marten,:0, fiel mar net nei dat rfichskerntsje bij mij op 'e rêch. Danmaat mem Keimpe ris sjen, dat 's oars hwat ! As hied erder yn sitten.

Frou Hogerhuis:Woe 't oars hwat brake hjoed?

Marten:Min. Striemin. 't Guod wie sa taei as hounehier. En dan meidit dampe waer. De hud moat der forgoed op. Au!!

Klaske:Raes net sa. De lytse jonge sliept krekt. Sa ! Klear!

Marten(giet stijf oerein) : Moaisa. Kreas. De dames wurde bitanke.En.... eh.... dokterske stjfirt Nij jier de rekken mar.

Klaske(pleagjend) : Pas mar op. Nijjier is 't gau. (Kriget sjudde-bak en jowt dy Marten oer.) Sjoch, Marten, nim aenstenmeilens hwat nije sjudden mei ut it braekhok, ast wolste.Oars maat wy moarnier troch de kjeld.

Frou Hogerhuis:Komme Keimpe en dou bast ris yn 'e hfis?

Marten:It lêste bytsje noch swingelje en ribbel je, dan bin wy der.Wij meitsje de bundel fol, is 't doel.

Frou Hogerhuis:Nou, dan daliks komme hear ! 't Is op 't lêst ek Sinteklaes-joun I

Marten:Sinteklaesjoun, ja, 't is ek sa. 0, mar ik leau net mear oandy áld burdman. Hij hat mij doch al lang ófsálte. Mar kom,ik sil der gau hinne, oars stiet Keimpe der allinnichfoar. (Tsjin Klaske mei forboune finger omheech) : TankeSinteklaes ! ! (Giet 'ij.)

Klaske:Ssst ! Raes net sa!

Frou Hogerhuis.(wiist nei kuorke en klomp) : Hast it sjoen, Klas ? It mantsjehat syn kuorke al klear set. En de klomp mei hea stiet der bij.

14

Klaske(kriget klompke fan f lier, bisjocht it by lampe) : Och, hwathat sa'n bern al in snjit mei dat opsetten.

Frou Hogerhuis:En omke Wybren him mar gleon en oanstutsen meitsje fan-sels.

Klaske:0, dy Wybren mei syn forhalen oer Sinteklaes en de swartefeint en oer dy piperntitmole yn Spanje. De jonge wie alheeloerémus.

Frou Hogerhuis(blier): Ja. Och, och, kaem er my niis mei sá'n toppe heata de keamer yn tógjen. Sjoch ris, beppe, sei er, allegear foarSinteklaes syn happe. Dy maat goed sêd ha.

Klaske(taest yn prakkesaesjes yn hea om) : Goed sêd, ja. As itbern yn syn libben sèls mar goed sêd krije mei. (Suchtet.)Hwat is 't dan al heel oars roun, as men earst forwachtet.

Frou Hogerhui,si:Net mimer je, Klas fanke.

Klaské:N é . . . .

Frou Hogerhuis:Dou bast dyn jonge noch.

Klaske(set klotnpke wer to-plak, set kuorke op tafel) : Ja, dy ha 'knoch.

Frou Hogerhuis:Silstáti syn kuorke klearmeitsje, Klas, of wol ik?

Klaske:Der is net folie klear to meitsjen, mem.

Frou Hogerhuis.( ► ist nei kamrenet) Krij syn spultsjes mar even. Ientaeidinkje leit der foar him en dat piidtsje mei swietekoudêr op 't middelste boerd. En strak wol ik noch even om sa'nbotsens fluitsje. Dou hiest ek noch hwat foar him, seiste?

15

Klaske(hellet ien een oar íct kammenet en docht it yn kuorke) : Ja,hjir ha 'k it. Dy áld gánzebrief foun ik noch mei twa dob-belstiennen. Juster boppe yn myn laed. (Sarkastysk): Bet-ter hwat as neat. Een kinderhand is gauw gevuld.

Frou Hogerhuis:Hij is der grif like wiis mei as mei nij, ju. Sa bin bern. Enik leau al syn dagen dat Wybren ek noch in forrassing hatfoar de lytse feint.

Klaske:Us Wybren?

Frou Hogerhuis:Ja, dy die sahwat toma de lêste dagen. Och, Wybren is eksa gek mei dy jonge fan dij, Klas.

Klaske:Gek ? Gleon is er op Wybren. En omke Wybren is suver inheit foar him. (kriget de bast lege sek fan, flier; leg- etclériit in heapke grieve carte op tafel.) Sa, de lêsten wer hjoed.

Frou Hogerhuis:Hea, ik miende datst klear wiest mei eartlêzen.

Klaske(set in, pantsje tusken knibbels en lit dér nou en dan hwatearte yn riigelje): Dit stealtsje noch. Dan is de mudde werfol. (Wijst nei folie sek.) Miskien kin ien fan 'e jonges datsekfol strak noch even fuortbringe. Dan kin dy tolve sturenlean meiïens bard wurde. Eh.... hwer sit Wybren winliken,mem?

Frou Hogerhuis:0, de fjildwachter kaem hjir ni is to warskógjen. Der wie yn'e buorren in glês fit in lantearne waeid.

Klaske:En maast dat nou noch makke ? Yn 't tsjuster?

Frou Hogerhuis:Ja, de oare ferver wie nei Ljouwert, praette de fjildwachter.Wybren bliid fansels, dat er wer in pear sinten fortsjinjekoe. Mar ik leau, dér hear ik him al troch de stege. (Gewachb‘tten keamer.)

16

3e TOANIEL.

(De oaren; Ymkje.)Ymkje

(komt op mei pakje yn hein; hwat clraeijerich yn praet):Navend, frou Hogerhás! Sil 'k mar fierder komme?Navend.... eh.... Klaske

Frou Hogerhuis:Och hea, Ymkje. JC.• hjir noch op jountiid yn 'e buorren?

Ymkje:Ja, frou Hogerhás, dat kaem sa, álde Gatse hie hjir ynBitgum hwat saken to dwaen, sjoch.... 8freldcenje mei inpear arbeiders, leau ik wol, oer slatten of sa.... en doe seiik, ik sei, dan gean ik mei dij.... gean ik mei jo, sei 'k....ik sei, as it jo goed is, Gatse, dan gean ik yn 'e 'buorren evenbij de sinteklaestafels láns. Nou, ei doe krige ik in ryks-daelder ekstra fan Gatse.... sa mar oer myn lean as hás-háldster hinne.... goeije man, Gatse Haitsma.... nou, endoe binne ik en Gatse hjir togearre nei Bitgum set.... Ennou ha 'k ek noch even oan 't sjoelen west.... hi,(ka l& pakje omheech) en nou ha 'k wrampels ek noch hwatwoun.... hi, In dimter koeke, kin 'k jo fortelle, frouHogerhás.... en nou maast álde Gatse noch even to skea-ren.. . . en doe sei ik tsjin Gatse, ik sei....

Klaske(makket eartlézen dien): Ja, ja, ja, just! Walst net sitte,tink?

Frou Hogerhuis:Mantel net even ut, Ymkje?

Ymkje(giet sitten): Né, frou Hogerhtis, né, wier net, hearHwant Gatse, álde Gatse dan hè, dy soe mij hjir daliks wei-helje, wit je? (Leit pakje op tafel.) En sjoch, Klaske, dithie 'k tocht maast jou lytse jonge nou mar fan my ha taSinteklaes.... Ja, dat woe 'k nou sa ha.... Och, och, sa'nheal weeske hat aars ek al net folie, wier ? It stumper....It bigreatet my soms sa.... Ik sei lêsten noch tsjin Wybren,ik sei....

Klaske(skout pakje biret werom) : Né.... eh.... Ymkje, né, ditgiet nèt oan.

172

Ymkje:It helpt it stumper hwat foar de honger.

Klaske:Hongerlije sil myn Bern net salang as ik der bin. En doukinst dyn eigen koarsten wol bite.

Ymkje:Mar ik doch it fan myn eigen . . . . En nou krekt dy ryks-daelder ekstra fan Gatse....

Kiciske:Ja, álde Gatse Haitsma dy hat se wol. Mar dit giet nèt aan.(Wiist.) Lykwols, de jonge hat al hwat yn 't kuorke.

Frau Hogerhuis:Né, Ymkje, dit is to mal. Ik helje aensten ek noch in dinkjefoar 'm ut 'e buorren. En dêrbij, hij krijt ek fêst noch hwatfan Us Wybren.

Ymkje:0 just . . . . eh . . . . Wybren. Is . . . . eh . . . . Wybren rietthás, frou Hogerhás?

Frou Hogerhuis:Hij hie noch in putsje op oare ein fan 't doarp. Mar ik for-wachtsje him al gau.

Ymkje:0, just, frau Hogerhás, o just. Né, ik tocht sa, ik tocht,sjoch, miskien woe Wybren wol mei nei de Kille, mei mij enGatse joun.... Ik woe mar sizze, dan hie Gatse, álde Gatseek hwat oanspraek, wier ? En.... eh.... nou ja, 't is helen-dal hwat geselliger, is 't n't sa ? Foar mij ek, siz mar.... hi,hi 't Is op 't lêst ek mar ienkear sinteklaesfeest, wier?

Klaske(leget earte yn folie sek, teart lege sek op, docht dy onderearm, kriget pantsje yn oare hein): Gesellichheit kin men netfan libje. En feestfiere is 't de tiid net nei. Dêrbij, Wybrenwol joun noch mei Marten en Keimpe to murdjeijen, ha 'kwol heard. Dat dér sil neat fan komme, om mei dij nei dePólle.

Ymkje:Och, sil Wybren mei syn beide broers to murdjeijen. Brr,káld baentsje, sok nachtwurk. Ik gong al sa leaf mei nei dePó'lle ta as ik Wybren wie. De kachel is bij fis lekker waerm.

18

Klaske(wijst nei kachel) : Hjir baernt er ek, al bin 't mar sjudden.En it giet om in krom fortsjinst.

Ymkje(gysgobjend): 't Wie foar mij oars ek hwat fortrouder meiWybren der bij, woe 'k mar sizze.

Klaske(skerp): Hoe sa, fortrouder foar dij?

Ymkje:Nou, dat witte jo ek wol, Klaske. Men heart tsjintwurdichhieltyd fan nachtbiddelerij en fan stellerij en sa. Wit jo wol,Klaske ? Nou, en dan is 't sa aeklike iensum op 'e Pólle. Danmeitsje ik mij soms sa sééénuwachtich, ja wier

Klaske(ironysk) : Se stelle dij fuort net ! (Giet ij.)

Frou Hogerhuis:Jo maat Klas mar net to folie acht slaen, Ymkje. Dy hatit ek net maklik as jonge widdou.

Ymkje:Né, frau Hogerhás, né hear, dat is ek sa. Hwat hat frouHogerhás dêr ader hannen, as 'k freegje mei. In lekken?

Frou Hogerhuis:Us tafellekken, ja. Dêr sieten twa greate gatten yn. En itspul maat op 'e tiid wer heel en skjin, wier ?

Ymkje:•Lekkens oer de tafel, dêr piele wij net mei op 'e Mie. Marja, Klaske dy sil sa wol wolle, tink? Dy wie • dat foarhinnefansels sa wend.

Frou Hogerhuis:It yt hwat himmelder, Ymkje hè, mei in lekken oer 'e tafel.Dit is noch ut 'e tiid doe't wij de winkel noch hienen. (Such-tet.) De goeije, álde tiid. Men hinget aan sokke lytse dingen,Ymkje.

Ymkje:Ja, hè ? Wybren net, wol frou Hogerhás?

Frou Hogerhuis:Jawis al, Wybren ek. Wybren tige!

19

4e TOANIEL.

(Frou Hogerhuis; Vinkje; Wybren.)

Wybren(komt op mei glaekasit op rêch lyk as fervers briike en setdy yn in hoeke del; hat in lantearntsje op baarst hingjen dater letter foarwei docht en op tafel delset): Sa, dat 's werklear. Dy strjitlantearne kin wer baerne.

Frou Hogerhuis:Koest it bidikerje, Wybren, yn 't tsjuster?

Wybren(sjocht even om bedsdoar) : Jawol, ik hie myn lantearntsjebij my. (Siocht Ymkje sitten.) Hwatte.... ? Dou hjir?

Ymkje:Ja, Wybren it is Ymkje, hear ! Helendal, hi, hi, hi ! Datkaem sà, álde Gatse hie hjir yn Bitgum hwat saken to dwaen,sjoch, ófrekkenje mei in pear arbeiders, leau ik wol, oer slat-ten of sahwat.... en doe sei ik tsjin Gatse, ik sei....

Frou Hogerhuis(kit lekken oer stoel; makket risselwaesje om 61): Ja,Ymkje kaem hjir winliken om dij, Wybren.

Wybren:Om mij ? Dat. . . . dat kin net.

Ymkje(fluensk): Nou ja, nou né, sjoch.... dat wie á.. . Ikhie in ryksdaelder ekstra krige fan Gatse, sjoch... Fan áldeGatse dan, hè, bidoel ik, woe 'k mar sizze... En doe. .. eh...

Wybren(skerp): In ryksdaelder ekstra. Dat 's de earste ek net. Lés-ten ek al.

Ymkje:Ei nou, Wybren ju, it is ommers Sinteklaes hjoed. Nou, endoe sei Gatse tsjin mij . Pym, sei er. . dou moatst..der net oer.. .

Wybren:Dus álde Gatse Haitsma neamt dij altyd noch sa ? Pym?

Ymkje:Né, ek wol faek Ymkje, hear, meastal Ymkje, hear!

20

Wybren(tsjin frou Hogerhuis dy't 6ƒ sil) : Hwat sil mèm?

Frau Hogerhuis:Maat noch even it doarp yn om sa'n botsens fluitsje foar delytse jonge. 't Is my sa hast keal genóch. Tinkst even om 'ekachel, Wybren? Daliks komme Marten en Keimpe ut itbraekhok en dy jonges binne biswit. (Sjocht efices om beds-doar; giet 'ij.)

Ymkje(kriget pakje fan tafel en leit it yn kuorke) : Sa, tocht ik. Hatde lytse jonge ek hwat fan muoike Ymkje op Sinteklaes.

Wybren(strak) : Muoike Ymkje ! Hij ken dij net iens.

Ymkje:0, mar dat komt fansels. It kin my soms sa bigreatsje omsa'n heal weeske, wier? Gjin heit mear. 0, ik maat der netoan tinke !

Wybren(earnstich); Ymkje. Hwerom pleagest my sa.

Ymkje:Ik dij pleagje, Wyb? Hoe sa ? Ik.... eh....

Wybren:Dat kinst witte. Troch hjir to kommen. It wie goed ófpraet,it soe ut wêze tusken fis, forgoed Ut. En de reden witste.

Ymkje(fluensk): Mar Wyb, dat wie doe. Háldst dan net in heellyts bytsje fan mij ? Fan dyn Pym?

Wybren:Pym ! Sa hjitstou net. Lit álde Gatse dij sa neame. Ikke net.

Ymkje:Mar dou hast wolris o sa leaf foar mij west, Wyb. Ik seijuster noch tsjin Gatse, ik sei....

Wybren:Lit álde Gatse rêste. Ik ha my forsind. Dêrmei fut.

Ymkje:Och Wybren, mar yn Us forkearing dan seist ommers wol,dou seist....

21

Wybren:Forkearing ! Hwatst forkéáring neamste.

Ymkje:Nou ja, fis omkong dan. Dan seist ommers wol, dou seist. ..

Wybren:Ik ha dij sein, hwat ik sizze k o e. Noch al in tiid tsjint-wurdich foar us soarte om forkearing to hawwen. Of om-gang. Noch al in tiid om in háshálding op to setten. Yndizze rottige maetskippij mei it jild op greate heappen . . . .En dat op plakken dêr't it net heart... Earmoed... illinde...oeral...

Ymkje(riet op kim ta; lelt leidich earm om syn skouder): OchWybren ju, nou joun net oer dy minne tiid prate. Toe, Wyb,net sa stiif . .

Wybren(wart har 'ij): 't Is gjin stivens bij mij.

Ymkje:Mar dy minne tiid kin i k doch neat aan dwaen ? Dêr kinommers gjinien foar. Dat seit Gatse ek.

Wybren:Ja, sa praet it kaptael der oer. De bisittende klasse. En de ljusiinder omtinken en trochsicht prate harren nei.

Ymkje:Mar ik ha as hiisháldster bij álde Gatse ommers maai hwatoergarre. Dat ha 'k dij sjen litten. Sá'n haas fal. Allegearryksdaelders.

Wybren(forachtsum): Ik bigear áld Gatse syn smoarge ryksdaeldersnet.

Ymkje:Mar it bin minen, allegear minen. En it kinne dinen wurde,Wyb leave. Earlik fortsjinne bij Gatse.

Wybren.(efkes neitinkend): Allegear dinen ? Ek al dy ryksdaeldersekstra?

22

Vinkje:Ryksdaelders ekstra?

Wybren:Ja, dystou aan ien wei fan dyn breahear krijste. (Komt achtby har.) En nou wol 'k it witte. Nou sil 't der Ut. Earlik for-tsjinne bij Gatse, seiste, wier? Ja, fortsjinne wol ! Mar....earlik ? (Sjocht fluch om nei bedsdoar; ynheilden forheltich):Dêr leau.... ik.... neat.... fan t Dér.... leau....ik.... gjin.... bliksem.... fan!!!

Ymkje(skrillet tobek) : Gatse is in goeije man ! Mei ik dan ek algjin ekstraetsje mear oannimme?

Wybren:Ja, mar hoe ! Hwerfoar! !

Ymkje.(big fint hoe langer hoe hicier kleijerich en hystearysk to rop-pen) : Mar.... mar mei ik dan neat mear ? Wolst mijalles forbiede ? It wie doch Sinteklaes, net ? En asGatse it nou sa ha wol ? Dy earme man is ek altyd saallinnich.. En op 'e Pólle is it altyd sa iensum.... sa....sa stil I En de jounen binne sa forfelend en sa lang ! Endou bist ek altyd sa stiif en sa.... sa presiis.... 0, doumakkest mij sa sééénuwachtich t Sa raer t 0 saraer i Ik bin mar in earm skippersfanke.... en ik steanaltyd allinnich.. Helendal allinnich t En jimme sittemar tsjin mij oan.... Dyn suster Klaske ek.... Altyd likekaart en forkeard tsjin mij.... En nou dou ek t Ja,dou ek

Wybren(is nei bedsdoar rozen; shit dy; giet der foar stean) : Stilsiz ik dij. De lytse jonge.

Ymkje(giet troch mei roppen, mar nou luik): Hwat kin 't myskele t Hwat ha 'k mei dy tjirmer fan jim Klas tomeitsjen Dy heale oerwinneling.... Ja I Dat silwol krekt sa'n hurdkop wurde as jim hjir allegear....Hwat kin 't mij skele, hwat jim hjir fan mij tinke I Enhwatstou fan mij tinkst...! Mar dy ryksdaelders bin minen,hearste, allegear minen.... minen En dêr silstou dynoch ienkear de fingers nei slikje t Ja, de fingers neislikje I Kom hjir dan mar è•In yn 'e earmoed enillinde t Dou en dyn mem en Klas en dy hjerstkat arre

23

en . . . . en Marten en Keimpe en de hele brat. Mar doukrijst se net, myn ryksdaelders t I Don krijst se noait,hearste, noait ! (Brekt ut yn gesnokker.) 0, myn earmesééénuwen

Wybren(bynt him mei geweld yn) : Wij binne átpraet. Dêr is dedaar!

Ymkje:Is dat it lêste hwatst to sizzen hast?

Wybren:It alderlêste, ja. (Hwat Dêr . is . . . . de . .doar ! ! (it is efkes stil, Ymkje droeget har triemen.)

5e TOANIEL.(Wybren; Ymkje; Gatse Haitsma.)

Gatse(docht doar in eintsje op; struit pipernuten ta keamer yn;mei leech lud etter doar) : Sijn hier ook andagense kinders?(Struit wer; bliuwt noch efkes iinsichtber; komt op meiheialfolle Ode yn han); 0.... eh.... wienen jim it.

Wybren(koart): Hienen jo hjir óáren forwachte, Gatse Haitsma?

Gatse:Nou, och né. Mar ik hie jim wol hwat tichter bij mekaarforwachte. Dat kin 'k mei in wurd fan wierheit sizze. 't Isecht fan dat oankrilperswaer. Ha, ha ! (Tsjin rmkje): Ofhóe is 't, áld strykizer, hast dyn gerak soms al hawn ? (TsjinWybren) : Né, Wybren, dat sit sa, ik tocht ééfkes dy lytsespreut forrasse mei in pipermit. Eefkes struije, tocht ik sa.Ja, dyn suster hat hjir doch sa'n stik je beuker omstappen, net?

Wybren(strak) : Klas har lytse jonge is al yn 'e rat.

Gatse:0 ja, fansels. Nou hawar, dan doch ik it hjir mar bij. (Leitpilde yn kuorke.) Dit is de jongkeardel syn sinteklaeskuorke,tink ? (Sjocht yn kuorke.) Ek al net folie hwat sa'n Bernkrijt, wier?

Wybrenjowt Gatse pilde werom): Wij rédde 't hjir wol siinder

dyn presintsjes, Gatse Haitsma. Jow dit Ymkje mar. Dy isgleon op ekstraetsjes.

24

Ymkje:Geméén soks...! Och Gatse leave, nou maast ris 'bigripe

Gatse:Hea ja, Pym, toe ju, gd stuoltsjeklok. Hwat skeelt dy ! Toegau, sykje dy pipernuten ris op foar mij en Wybren. (LuktYmkje oerein en jowt har gekjeijend in klap par 't efterst):Hup, álde kêdde !

Ymkje(sjocht forgrimend nei Wybren): Lit har hjir dy mannichnuten mar opfrette, Gatse ! (Grypt yn kuorke; hellet har pakjeder tit.) Mar dit is minen ! Minen I Dit krije se net

Gatse(forbauwerearre): Hwat.... hwat nou

Ymkje(fait Gatse heal om 'e hals): Och Gatse, leave, ik sil 't dijbiltendoar wol fortelle. ... Kom mar. (Giet nei doar.)

Wybren(mei ynktilden lakens) : Foar de alderlêste kear : dér....is. .. de.... doar!

Ymkje:0, myn earme sééénuwen ! 1 (Giet hasticit ij.)

Wybren:Dy doar is der ek foar dij, Gatse Haitsma!

Gatse:Mar hoe.... mar hwat.... ik bigryp net.... Hwat is derallegear oan?

Wybren:Dat sil „Pym" dij strak wol fortelle. En oars fannacht wol!Dat is cládlik, net?

Gatse:0.... eh.... hat se.... praten, dat sma-fanke

Wybren:Né, ik ha neitocht.

Gatse(bitinkt hint efkes; dan laitsjend): 0.... eh.... marWybren jonge, dat fine wij wol togearre. (Taest yn bicase entoornt jildstik.) Is.... eh.... in ryksdaelder genóch of moatder mear komme?

25

Wybren(komt op him eij; sil kim nei strot fleane, mar htildt himnoch krekt yn) : Hwatte...? Hwer sjochst mij foar aan. ..!Ik walgje fan dyn fize, stjonkende ryksdaelders, hearst dat?Mienst dat 'k.... dat 'k in huorrebaes bin ? Fuort Der ut t Dalik

Gatse(kel tobekskriljend): Un. . bi.. gryp.. .. lik I (Giethastich e).ƒ.)

Wybren .

(rint keamer op en del): Bah Hwat in tastán dérre... !(Slacht himsels mei fust foctr de holle.) Dat ik clát net earderseach Slikert dy 'k wie ► Ezel t

6e TOANIEL.

(Wybren; Kla,s-ke.)

Klaske(komt op mei sjuddebak en set dy by kachel) : 0, is se fuort,it spook fan 'e Pólle?

Wybren(rint noch op en del).- Ja, dy is fuort.

Klaske:Nou, en bistou net mei?

Wybren(skopt pipermit fuort): Ikke net.

Klaske:Se hie 't der aars oer, se woe dij mei ha nei de Pólle. (BaatYmkje nei.) Foar de sééénuwen, sjoch t If skepsel hiesoarch, leau 'k, dat se har fannacht stelle soenen. Hnn. Maaipetret om to stellen. Oeh, foar gjin jild ta!

Wybren(yn prakkesaesjes): Jild ta, ja, jild ta.

Klaske:Ik ha tsjin har sein datst joun mei Marten en Keimpe tomurdjeijen soeste. Dat wie 't doel dochs?

Wybren:Dat is 't doel, ja. Tominsten as Keimpe der net Cifsjocht.

26

Klaske:Keimpe kin better thásbliuwe. Dy jonge is sa wurch as inmaits. Hij koe de rêch niis hast net mear rjochtsje.

Wybren:Bah!

Klaske:Ja bah, siz dat wol. Dy braekhokken? It giet om dea.

Wybren:Ja . . . . mar . . . . dat bidoelde ik nou net. (Op oa,re toan.)Klas, hear ris!

Klaske:Nou?

Wybren:Ik ha myn lêste stap dêr bij Ymkje op 'e Pólle set.

Klaske:0, sjochst it einlings yn ? Dou hast dêr al fierst° to lang dynkommen hawn. Dat ha 'k dij faker sein, Wybren. (Trapetearne op en btitcht hctr.) Hwer traepje ik dêr op ? In earte?Né, wrychtich, in pipermit. En dêr leit noch ien en dêrnoch ien?

Wybren:Ja, dy álde hat hjir oan 't healwiizjen west. Hij woe dynlytse jonge ris forrasse, biëamele er.

Klaske,(siket pipernuten ien foar ien op): Wybren, dou hast dochneat fan him oannommen, hoopje 'k?

Wybren:Nou, hwat tochtste. Wij ha hjir gjin forlet fan.... fanekstraetsjes. (As Klas himn skerp opnimt.) Né, wier Klas,ik ha neat oannommen. (Wijst.) Sjoch mar yn 'e jongesyn kuorke.

Klaske:0, dan is 't goed. En is nou wier alles ut tusken dij endat.... dat guozzegat?

Wybren:Ja Klas, alles.

27

Klaske(smyt pipernuten sahwat fizich yn kachelslaed) : Gelokkich.Ik bigriep dij ek net de lêste wiken, Wybren. Datst dêrhwat yn seachst. Mar dat doucht dêr net, broer, op dyPólle tusken dy twa.

Wybren:Dêr ha 'k nou de biwizen fan. 0, ik kin mysels wol foarde kop slaen. Blyn ha 'k west. . Wiken lang. Mar litus hjir yn 'e hfis der net mear oer prate, Klas, gjin wurdmear ! Sil wy?

Klaske:Dy twa bin mij ek gjin praet wurdich. (Riet op bedsdoarta.) Och, sjoch nou ris, dy lytse beuker. Hwat docht dy beds-daar ticht?

Wybren:0 ja . . . . Nou, och, Ymkje. Dy is fansels gjin bern wend.

Klaske(set doar wer yn 't kier) : 0, bigryp it al. Hat se har tigeoansteld ? Allegear sééénuwen, hoe wie 't?

Wybren:Och Klas, ast it goed bisjochst, it is eins in stumper, dy heleYmkje.

Klaske,:Hm. Mar dy áld Gatse, dy gleije rintenier, dat is gjin stum-per. Ja, in jildstumper miskien.

Wybren:Gatse Haitsma is in smjunt. Mar Klas, nou ha wij 't al weroer dy twa.

Klaske:Goed, gjin wurd mear der oer. Ju Wybren, wolstou hwatfoar mij dwaen ? S joch, dy mudde carte stiet der noch. Wol-stou dy net even fuortbringe ? En meiiens even dy tolvestilt-en barre, witst wol?

Wybren(bynt strop fan sek ticht) : Yn oarder. Jow dou mij dy sekdan daliks even op, ast wolste.

28

Klaske(heart efter skermen hounen blaffen; harket): D& koe wolin hounekarre stean bliuwe foar de stege.

Wybren:0, Paulus frachtrider fansels.

Klaske:Paulus van Dyk ? Dan is dy ek let mei fracht ut 'e stêd.Hwat soe dy hjir wolle?

Wybren:Tja, ek pipernátstruije, tink.

7e TOANIEL.

(De naren; Paulus van Dyk.)Paulus

(komt op mei bernekroadtsje en ,houneszen:pe yn htin): Jounjimme!

Wybren:Goeije, Paulus. (Tsfin Klaske) : Hwat ha 'k dy sein, Klas.'t Wie 'm ws51.

Klaske:Goejoun, Paulus. Ja, Wybren hearde it oan dyn hounen.(Nicht har om sek op to jaen.) Nou Wybren, klear?

Paulus(set kroadtsie op tafel) : Nou, nou, hwat in swierrichheden.Moat Wybren dy sek op ha, ja? Hou, fanke, lit mij mar.(Tikket har mei swipe tsjin etterst.) Fuort ris even. 0, né?Kom, dit is gjin frouljuswurk, dit is frachtriderswurk.

Klaske(bliuwt krom stean) : Gjin frouljuswurk? Poeh, muoitepine, sa'n mudtsje earte.

Paulus:Hwat wer in steil wurd. Myn wiif koenen se der wol oanfest bine, oan sa'n sekfol guod. (Kidelet Klaske onder earms,dat dy honimels oerein stean giet.) Ha, ha ! Sjoch, Wybrenjong, sa moat men nou mei froulju!

Klaske(bytsje lilkich) : Nou siz ! Molestear dyn eigen wiif. Skamjedij hwat!

29

Paulus:Mij skamje, fanke? Dat ha 'k ienkear dien. Dat wie doe'kder kaem, hwant doe hie 'k neat aan, sjoch! Ha, ha ! Mijskamje, en dat finder goeije freonen.

Klaske:Ja, goeije freonen. Mar hannen thtis. Gjin grappen.

Paulus:0, hwat is de jonge frau wer steech en batsk yn 't oan-kommen. Bist al óárs as dy iilewabbes dêr fan 'e Palle. Dykaem ik niis op 'e dyk tsjin mei har áld rintenier. Elkaarstiif yn 'e earm. Ha, ha! Maai gesicht foar in stikken rilt.

Klaske:Hn. Slodske

Wybren(tyspelet noch mei sek om) : Nou, sil 't wêze ? Paulus, doumar even.

Paulus:Ja, mar hwat bimale wij ek mei dat sekfol guod. Myn karrestiet ommers foarldis. Dêr lizze wij de bringst strak kreasop. Mar. . .. eh. .. sjoch hjir nou earst ris. (Wiist meiswipe nei kroacitsje.) Dér ha wy de pop, sei pastoarske. Haveik goed boadskip dien, Wybren, ja ofte né ? Is dit in kroadeof is dit net in kroade ! Bin ik frachtrider of bin ik it net?

Wybren(bisjocht kroadtsje): Dit liket der op, jong. Dus der wienennoch wol guon yn Ljouwert?

Klaske(rydt kroacksje oer tafel hinne en wer): Och, hwat in aer-dich boartersding. Hwer moatst dêr mei hinne?

Paulus:Ek in fraech. Hjirhinne fansels.

Klaske:Mar... eh... (Sjocht Wybren oan dy't laket.) Wybren...dau? Foar de lytse jonge?

Wybren:It is hjoed Sinteklaes, wier?

30

Klaske:Och jonge, krekt hwer't de lytse man sa'n bistek op hie.In kroade op Sinteklaes. Dat sil der bijstean moarnier. Ja,mem sei it al, dou hiest hwat yn 't sin. Mar ditte. né...(Ynienen earnstich) : Mar Wybren, dit maat net. . .. ditis to mál. . de sinten.. . !

Wybren(set kroaclitsje yn kuorke) : Dit woe 'k nou sa ha. Soks komtit bern ta. De sinten ? Mar ha 'k dy net sein fan datmurdefel? Dat ha 'k ommers forkocht fan 'e wike. Né,gjin neipraet oer de sinten. It is bitelle. (Tsjin Paulus):Dou koest der komme fan dat jild?

Paulus:Op 'e kop óf krekt. Och, dy for flokte sinten ? Dêrmoasten wijlju noait wer oer prate. Naait in kear!

Klaske(gnyskjend): Dan soe 't wol maai komrne, rekken je 'k.

Paulus:Dan kaem it klear. De sinten.... it kaptael ? Dat maatiitraege wurde mei woartel en ierde ! Forgoed ! Hwat seitDomela Nieuwenhás? Jild is it forgif fan us maetskippij !Dat seit er.. .. En sa sit it!

Wybren:Ik sjoch dat even aars, dat witst wol. It jild, it bisit is netgoed forparten yn 'e wráld. It kaptael sit op greate heappen.En (1kt-om. is lis maetskippij sa rottich en sa forkeard. Datmaat earst yn oarder en dan it oare. . Dan komt derin nije tiid.

Paulus(slacht nou en dan mei swipe op tafel) : En ik siz : fuort meide hele brat. It bern maat mei de keizersneed helle wurde.Oer bloed en liken. De swipe der oer!

Klaske:Hou, hou, mar elk hinget doch aan syn eigen dingen. Dearbeider ek. Toe, Wybren, hoe seit Piter Jelles it hast ekwer ? Dou witst wol, oer dy trije dingen yn it libben.Toe....

Wybren:0. ... eh.... „Yn kringen feit it libben om lis hinne, Ithiisgesin, it heitelán, de wráld. ..." Dát bidoelste.

31

Paulus:Moai said, maissie, sêgge se op 't Bil. Mar ik freegje:hwer soe in arbeider oan hingje ? Dy hat ommers neat. Itheitelán ? Hingje ik oan myn heitelán ? Ha, ha ! Myn heithat gjin lán!

Wybren:

Ja, mar hear ris, Paulus jong....

Paulus:Even geduld. Wit jim hwat Domela seit ? Dy neamt ek trijedingen. Trije dingen, seit er, moatte de wráld ut : de t r o a n,de beurs en it alter. Dy trije. En sa sit it.

Klaske:Dan soe 't wol in greate wyldeboel wurde.

Paulus:Dat moat ek.

Wybren:Né, it stelsel maat brutsen wurde. It kapitalistysk stelsel.Dêr moat de swipe oer. En dat maat troch ienheit en trochorganisaesje. Silst sjen, aars moat de arbeider it cièch werbilije.

Paulus:De arbeider ? Dy is altyd it bokje. Dy wurdt forkocht enlevere (Met er libben bij is. En dêrom : nes oer de kop.Neat mear mij e. Alle middels briike! Dy Vilde wetboeken?Westen allegear forbaernd wurde. En dy't nèt hat, dynimt fan hwa't wil hat!

Klaske:Mar soks mei armers net.

Paulus:Hwa makket dat 'Ut? It is rjocht. It rjocht fan it prolterjaet.Ik sil in foarbyld nimme. Klas hat in lytse jonge. Dy moatin kroadtsje ha. Mar Klas mei 't net barre. (Wijst neikroadtsje.) Ja goed, dit is nou kocht en bitelle. ... MarKlas giet nei de winkel en nimt sa'n stikje boartersguodmei, wier? Saks is rjocht!

Klaske(laitsjend): Wij soenen gau de plysje am 'e daar ha.

32

Paulus:Plysjes? Dy steane likegoed yn tsjinst fan it greatkaptael.Dêrom siz ik : Nim en yt ! Goed.... Oar eksimpel. Ik hagjin ierappels yn 'e kelder. Mar ik kom finderweis mei mynkarre bij in ierappelheap láns. Ten fan sa'n grauwe bouboer.Hwat tochten jimme, dat ik net ta dy ierappelbult gean? Ha,ha ! Hwat tochten jimme, dat ik op 't heden net in maaistealtsje yn 'e karre ha? Ha, hal Paulus frachtrider is syneigen Sinteklaes, hear ! Nim en yt ! Dát seit Domela. En sasit it!

Klaske:Mar Paulus jonge, soks.... dat.... dat is.... stelle n!

Paulus:Stellen, fanke, dat wurd ha de kapitalisten &f out'. Om deearme lijers yn 'e stokken to hálden.

Wybren:Nou slachst troch, Paulus jong. Háld n611 mar op.

Paulus:Ik sil 't jim sterker fortelle. (Hellet krapte dt Wise en teertdy op tafel iepen.) Hjirsa ! Hjir ha.. 'k it lêste nemer fan„DE ROADE DEUVEL".

Klaske:De Roode Duivel? Is dat dat blêd fan Domela Nieuwen-Wis?

Paulus:Né, né, dat lij it Recht voor Allen. Dit is DE ROADEDEUVEL. It lêste nemer.. Sjoch, kilt lies ik hjoedsa'n knap advertinsje yn. Ja, sjoch dêrre. (LêstWop): „jongedochters der Arbeiders! Geeft op den Sint-Nicolaasavond aan Uwe beminden één fuurwapen cadeau.Het sal hen nuttig sijn in den strijd foor de ferlossing eutde slavernij !" Nou, hwat siz jim nou? Dat is tael, wier?

Klaske(forheard): Mar keardel, dat is ófgryslik! Dat.... dat is

Wybren(sint weer nel sek ta): Sille wij der mar oer ophálde? Dymudde earte moat noch fuort.

333

Paulus(teart krante op en stekt hint yn bilse): Moard, seiste fanke?Dat 's ek wer sa'n kapitalistewurdtsje. Sjit se yn 'e hfid, dyrike skevels.... dy blaubloedige átsfigers t Ja!

Klaske:Mar de plysje.... it rjocht....

Paulus:Ik bin myn eigen plysje en myn eigen rjochter. Of tochtst,fanke, dat ik net sa'n blafferke bij my ha ? (Helle" revolverut buse.) Hjirsa.... In gloednijen-ien, hear ! Mei njoggenmillimeter kogels. Sjoch, dat is nou m y n presintsje. Ha'k mysels hjoed op Sinteklaes jown. (Rjochtet laitsjendrevolver op Klaske dy't tabekskrillet) : Je geld of je leven!Né, stil mar, fanke hear, dêr bistou my noch to goed ta.

Wybren .(is wer nei tafel rozen; feit kin op revolver) : Fuort meidat ding!

Paulus:Ha, ha ! Hij is fansels net laden.

Wybren:Kin neat skele. Fuort mei dat ding!!

Paulus(bisjocht wapen mei wolgefallen; stekt kim yn bfise): Fer-lossing eut de slavernij.... (Rint nei sek ta, tsjin Wybren):0 ja, dy woest ommers fuort ha. (Pakt sek jan 'anderenbeet.) 0, it binne earte. Jim ha doch fést wol in mieltsje foarjimsels der iit hálden, wier?

Klaske:Hoe komst der bij.

Paulus(pleagjend): 0 né, soks is ommers stellen! Maai spuloars, net ? Klas har blau eartlêze foar dy grauwe boerenen sels der fan foarbii.

Wybren(wachtet mei sek, klear om to tillen) Nou, hoe komt it?

34

PaulusGom Wybren sek op) : Ten twa, hupla ! Toe mar, bealch,moarn krijst potstrou. Liz him mar bij mij op 'e- hounekarre,Wybren. jong ! Sjou der mar net to fier mei. (Wybren gietmei sek op rêch ij; Paulus sil ek ó'f; komt roerom; wijstop kroadtsje): Ju Klas.... eh.... dy star fracht is nochnet bitelle,

Klaske:Net ? Nou, siz dat dan earder.

Paulus:Lit mar sitte, leave, hear ! (Pakt har beet.) Jow mar in hit,dan bin wy lyk. Ja, ik ha my juster krekt skeare litten 1In lyts skearderstátsje

Klaske(wart him "Öf): Hannen thtis, ast dat mar wist. Hnn, douas troud man.

Paulus:Troud man ? Dat seit my neat.

Klaske:Dat seit safolle, datst fan mij Cdbliuwe moatst. Of is datek in kapitalistewurd soms, troud man ? Moat soks ek ta dewráld eiut?

Paulus:Jawisse, hwat oars. Dat ek. Alles moat oer de kop. (Klaptmei swipe.) Kriipe sille se, krilge 1 As hounen Aswjirmen.... ! (Wijst pleagjend op syn base.) Mar ik bi-gryp it wol, fanke hear ! Bist fansels noch in bytsje bang,hè, fan dat blafferke hjirsa... Dat lampiitblazerke, hè?

Klaske(giet tac kammenet) : Bang bin ik net. Mar ik wol mynforstán al graech britke. Der is mei dij net to praten. Kom,ik sil dij dyn jild jaen. Elk sinen. (Paulus sneupt wilens ynkuorke; nimt tom» hwat ut pildtsfe; stekt it yn mille;efter skermen geblaf fan hounen.) Hearst wol, dyn hounenblaffe om 'e baes. Mar gau hinne. Hjir is dyn fracht.(.Towt lijm stuorke oer.) Hwatte? Slynstou fan de lytsejonge syn sinteklaes ? Nou moatst dy doch wier skamje asgreat keardel!

35

Paulus(mei folie miile): Och, in grapke, Klas ju, in grapke. Hwatnimstou doch alles altyd heech op.

Klaske(mear fortrietich as lilk) : Hnn. In lyts bern bistelle. Hwaleart dij soks ? Domela Nieuweninis n e t, dat wit ik ws51

Paulus(bij de doar; k'ágjend): Domela ? Ha, ha 1 Jawis al. Nimen yt, wier ? Nim en yt.... 1 Ha, ha ! (Giet hastich

Klaske(skodhollet, set kuorke mei kroadtsje by kachel, harketeflees by bedsdoar; kriget berneklean fan stoel en big fint dynei to sjen): Och, och •

8e TOANIEL.

(Kladee; Marten; Keimpe.)

(Marten en Keimpe komme op yn 't boesgroentsfe mei healopstrripte mouwen; beide bleek; Keimpe, roungear enwurch; Marten hat skjinne skeppe by him en set dy tsjinbedskut oan; Keimpe droeget kannen lij oan blaurtitsfeseski:Uk en jowt dy Marten oer dy't itselde docht en sk2lk optafel smyt; beide krije in blaukile fan stoel en logge dy,Mij, oan; Marten helpt Keimpe,.)

Klaske:0, einlings en to'n lêsten.

Keimpe(dof) : Ja, 't is bislikke. De bundel is fol.

Marten:Trêddel bundel hjoed, Keimpe en ik togearre. Net folie, fanfan 'e moarn fjouwer ure

Kiwke:Dat 's minder as juster, net?

Marten,:Ja, in heal bundel. Sok biwurklik flaeks ha wy noch net yn't hok hawn. De hele hild der op en noch woe 't net brekkeen skiede.

36

Keimpe:'t Guod is lang n't goed oanrotte....

Klaske:Och jonges. Nou, mar gau sitte. Eh.... ik ha myn muddeearte ek dien. Wybren bringt him even fuort.

Marten:(sarkastysk) : Soa. Nou, dan ha wij meiinoar 't salt yn 'titen wer fortsjinne hjoed.

Keimpe(fait roungear op stoel by tafel del): It áld korpus woenet mear mei op 't lat. (Kickt ut en troch.)

Klaske:Och, Keimpe jonge. (Kriget ski& fan tafel.) Dou bast itstof noch yn 'e earen sitten. Kom hjir ris. (Faget soarchsumsyn earen ut.)

Keimpe.it heal gezuurde): Dondert neat. Sit mar fan bilten.

Klaske:Noch in fjirtjin dagen, net, dan kin jirn 't braken dien?

Marten:Ja, en dan ? Dan stiet de fortsjinst wer stil. Kin menwer omstippe.

Klaske:Nou, dan wer dei en rie, ju. (Tsjin Keimpe): Mar donbliuwst joun thus, Keimpe jong. Net mear achter demorden aan yn 'e kjeld.

Keimpe:Prakkesear der net oer.

Marten:As Wybren nou gau komt, dan gean hij en ik togearre. Dêrbij dy daem fan Van der Schaaf syn fjirdeheale, dêr moatnoch in grauwe murd sitte. Sa'n áldfader. Dat mist my net.Dy moat fis net fintkomme.

Keimpe:Gean jim mar. Ik bliuw joun

37

Klaske:Gelyk baste. Witst hwat, Keimpe? Dan gánzebrievje wijstrak noch even. (Krijt gtinzebrief mei dobbelstiennenkuorke en leit dy op tafel.) Hjirsa, jong, aensten even desinnen forsette. Ja, ut nocht fansels, net fit winst!

Keimpe:Hnn, winst...., winst.... (Giet mei holle op earms liz-zen.)

Marten:Lit him mar even bikomme. Siz, Klas, wolst my dat lapkeeven forbine? It spul sit hwat los. (Stekt ,her fingeer ta.)

Klaske(forbynt fingeer; pleagjend): Net wer bigjinne to razenfansels.

9e TOANIEL.(De naren.; Frou Hogerhuis,.)

Frou Hogerhuis(komt op mei pakje yn han): Sa, dêr wie 'k al wer. Kom,de jonges al bij de tafel? Einlings ris hjeljoun?

Keimpe(alt holle op; stoarret wêzenleas Par him gt; kicht nou:en dan droech) : Hjeljoun, ja.

Frou Hogerhuis:Keimpe ! Ja, ik sjoch it wol. Aensten mar gau op bêd.(Tsjin Marten) : En don, Marten?

Marten(finger omheech): 0, dat seare lapke, oars neat. (Ninalantearntsje fan tafel en bigjint it nei to sjen.) Soe Wybrensyn ark yn oarder ha ?

Frou Hogerhuis:Giet it noch ál aan joun, dy murdjagerij? Huh, sok kjeld-lijen. Dou moatst ek mar hwat om dyn lichem tinke.

Keimpe:Dondert neat. Wrakken wurde wij dèch allegear.

Frou Hogerhuis:Hui, hui!

38

Klaske:Hat mem dêr noch hwat foar 't kuorke ? (Frou HogerhuisUt har ynháld fan pakje sjen; hja laitsje, inoar efkes oan.)Maat mem hjir ris komme.

Frou Hogerhuis(lelt pakje yn kuorke; sjocht kroadtsje) : Hin, in kroade?Wybren syn wurk ? Hwat ha 'k dij sein?

Klaske:Ja, Paulus frachtrider bracht it niis. Ja, 't is mij suver toraer, hear!

10e TOANIEL.

(De oaren; Wybren.jWybren

(is (inde,' lêste worden opkom/ten; gnyskjend): Saa, is ithar to raer. Nou, dan maat dat dinkje mar nei stécr werom.Paulus mar oanroppe, moarnier? Ei, Klas ju, earme bernmoatte ek boartsje kinne. Se sitte letter • langernóch yn 'tlijen.

Keinipe:Yn 't lijen, just, yn 't lijen • • • •

Wybren:Mar wij moatte naait gjin bilies jaen, Keimpe jong. Ten-kear komt er, de nije tiid.

Keimpe:Ja, as wij dea binne.

Wybren:Né, earder. De nije tiid is net to kearen. Rounom brast itfan striid om rjocht. Oeral bigjint it yn 'e álde wrakkemaetskippij to kreakjen. Hwat seit Piter Jelles ? (Dekla-mearret):

„Heil dan, a tiid, dy't wij bilibje,Dou, swier fan seine, greate tiid!Nou 't folk seis wurkje wol en stribjeEn stride in greate frijheitsstriid."

Klaske:Prachtich is dat ! Fierder, Wybren!

Frou Hogerhuis:Ja, striid, altyd mar striid. (Suchtet efkes; nimt har lekkenwer op.)

39

Keimpe:En 't jowt neat.

Marten(nimt skeppe by bedskut op): Nou, Wybren, hoe sit it,jong ? Bist ek klear foar dizze strijd ? Witst wol, dy áld-fader dêr bij, Van der Schaaf syn hikke. Jonge, as wij dy risbimeppe koenen. Dat wie nou sa'n aerdich sinteklaes-presintsje. Ik sil fést it hountsje mar loslitte. (Nimt skeppeiinder earm; sil tij.) 'nikst om dyn. lantearntsje? (Giet tij.)

Wybren(hinget laintearntsje Par boarsij: Ja, wij geane.

Frou Hogerhuis:Jim meitsje it joun net to let yn 'e kjeld, Wybren, wier?

Wybren:'Né, mem, wij bin om tsien ure hinne wol wer thus. (Silbi:tinkt him, giet ta biise en smyt hwat jild op tafel.) 0, datsoe 'k noch hast forjitte. Hjir is dyn lean, Klas, foar deearte.

Kiwi/ze:Ik soe sizze, Wybren, dat háldstou mar diskear.

Wybren:Hálde ? Gjin sprake fan. Elk sinen. Hwerom hálde?

Klaske(giet op Wybren ta; heal tad): Foar dy prachtige kroadefan myn lytse jonge.

Wybren:0 datte. Né, hear, oannimme. Elk sinen, Klas ju, elk sinen.

Klaske(tikket him bliid tsjin it wang) : Don bist ienut tilzen!

Wybren:Nou, sa mal hoecht it net. (Tsjin Keimpe dy't heal dockendoer tafel hinget) : Eh... Keimpe, ik soe mar gau jut 'e weigean strakjes, jong ! Sa'n dei is to dreech en to lang. (Gietói.)

Keimpe(suf): ...

40

Klaske(tsjin Keimpe) : Mar wij soenen earst noch even gánze-brievje togearre. Ja, dér komst net foarwei, broer. Dat wie45fpraet. (Triuwt him dobbelstiennen yn Win.) H j irsa . . . .even sinteklaesjoun hálde.... De siikelademolke en de taeidy tinke wij in der bij. Toemar, Keimpe, dou earst. (Keimpesmyt mei tsfinsin.) Acht Ien, twa, trije, fjouwer, fiif,seis, sawn, acht ! Sa, nou ik ! (Smyt.) Twa mar 1 Ten,twa. Keimpe, dou wer ! (Keimpe smyt.) Njoggen • Ten,twa, trije, ijouwer, fiif, seis, sawn...., acht. njog-gen.... 1! Ha, krekt yn 'e gefangenis Mem, Keimpe sit3m 'e gefangenis

Keimpe(krimpt yninoair, grypt Mik fan tafel; nimt dy foor md'ile;fait mei holle focroer): Oh . . . . ! I

Klaske(springt kjel oerein; biècht har oer Keimpe hinne) : Mem. .!Bloed ??

DOEK.

EIN FAN IT EARSTE BIDRIUW.

41

TWADDE BIDRIUW(Selde toaniel as earste biclriuw; bedsdoarren binee ticht;biitenblinen iepen; troch finsters skynt hwat ijocht; rjochtsoer flier in folie sek; op tafel in heapke grieve earte; sjud-debak fintbrekt; op Frou Hogerhuis har stoel hwat wask-guod, hwerby tafellekken ut eerste bictriuw; it is Aldjiersdei1895.)

le TOANIEL.(Marten; Keimpe.)

Keimpe(sit mei doek om hals by tafel to eartrèsen): Siz, Marten.Bigrypstéá us Wybren?

Marten.(leget pantsje mei earte yn sek; bigjint strop ticht to billen»Ik us Wybren bigripe? Hoe sa, Keimpe jong?

Keimpe:Dat dy mei gjin wurd prate wol oer dat gefal dér bij GatseHaitsma op 'e Me. Hij wol der hjir yn 'e as gjin praetoer hearre.

Marten:Hwat sil men der ek al folie wurden oer smoarch meitsje.It feit leit der sa ta. In ynbraek is in ynbraek. En hwa't itdien hat, dat sil de plysje wol titsykje moatte.

Keimpe:Mar elkenien hat it der ommers oer, oer d e ynbraek.

Marten:Ja, mar us Wybren is elkenien net, dat witstou ek wol. Dyhat syn eigen oardeel oer de dingen. Dat sil hjir ek sa wolwêze. En dat er mei gjin wurd oer dy Pólle-lju prate wol..neat gjin niget. Dat akkefysje trije wike lyn hjir yn 'e Mis....Och, och....

Keimpe:Jawis, mar soe 't him dêryn sitte ? Ik wit net. Ienkear nochmar hat Wybren him oer dy ynbrekkerij fitlitten. Dat wieforliden wike. En doe wie 't krekt as woed er dy 5.1d GatseHaitsma syn wal sa'n bytsje ophálde. Soks bigryp ik net.

42

Marten,:Nou, mij tinkt ek, dy álde Gatse koe hjir de plysje al minbiiten litte. Né, hij stiet yn syn rjocht. En dou moatst netforjitte, Keimpe jong, hij is fansels deabinaud dat er wèrsokke nachtlike gasten op 'e Pólle krijt. En dat dy plysjeop 't heden alles yn 'e omkriten Msneupt, tja, dat ha je dan,wier ? Hwat woest&i dan yn Gatse Haitsma syn plak?

Keimpe(grommeljend): Lit dy áld rintenier better op syn ryks-daelders passe.

Marten:Der wurdt oars grute, hij hie 't jild onder 't holkessen liz-zen. Dy nachts fan 'e ynbraelÇ, dy sinteklaesnacht wie datek sa. Better oppasse? Aide Gatse kin syn ryksdaelders jounsek al min trochslokke eri moarns wer átspuije. Hè?

Keintpe:Mar hij mist ommers neat, dy áld fetmester. Gjin healtsje.

Marten:Goed, dy ynbraek is dy iju doe dy nachts mislearre. Mar ikwoe d ij wolris sjen, broer, as se hjir op in nacht, op sinte-klaesnacht noch leafst, bij dij ynbrieken.

Keil/kalm:Hjir komme gjin yn.brekkers. Hjir lizze de muzen dea foarde kast.

Marten:Nou né, mar stel it gefal. D 'ou leist midden yn 'e nacht rês-tich to sliepen mei dyn hásháldster..

Keimpe(smeulsk spytgnyskjend): B ij dyn Inisháldster, bidoelste.

Marten(laket) : Nou ja, dat is fers twa. Mar tink ris ta, broer, derwurdt bij dij mei barstend geweld in finster stikken stompt,ien man stiet biitendoar op wacht, twa man springe nei bin-nen en raze tsjin dij : It is lis foar den bliksem om dyn jildto dwaen! Hè?

Keintpe:Jild dat 'k 't ha.

43

Marten:Nou ja, goed. Mar hwat hiestal dan dien, Keimpe, yn dyáld Gatse syn plak ? Hiesténi miskien sein : Nim in sit, man-nen en stek ris oan ? Tige tank foar dizze aerdige sinteklaes-forrassing? Hè?

Keimpe:Ik hie mij deafochten, leau 'k.

Marten:Nou, dêr hast it al.

Keintpe:Mar earst hie 'k goed sjoen, hwa't it wienen.

Marten:Hoe soenen se dat sjen, dy beide PC•Ile-lju? Dy iene ynbrek-ker maat in ding foar 't gesicht hawn ha. In wyt ding meiroune gatten foar de eagen. En dan yn in tsjustere keamer,jong!

Keimpe:Mar hoe witte se dat dan, dat it wyt wie en dy gatten roun.'t Wie ommers piirlike tsjuster, sa'st seiste.

Marten:Tja, dat is dyn slach. Dat wit ik ek n't. Mar forjit net,Keimpe jong, der is sketten dy nachts dêr bij Gatse yn 'e

Twa kear. Ien kfigel skampte de álde lyk bij 't wangDy ha se letter achter 't bihang foun. Dat likht der

net om. Meitsje steat, soks wurdt findersocht en forgoedek. Né, dit stim ik us Wybren mei. Dy áld Gatse, lit himin smjunt wêze, syn rjocht gun ik him wol!

Keimpe:Mar it jowt neat, dat hele findersiik.

Marten:Nou, ik wit n't, ik wit n't. Dat lantearntsje dat dy dievenachterlaten ha.... En dan dat bloed op 't finsterbank....

Keimpe:Och, hoe lang duorret it nou al, dat gesneup fan 'e plysje.Dy ynbraek wie de nachts fan Sinteklaes en hjoed is 'tAldjiersdei. Dat 's mear as trije wike. Se fine se 4156 naait.Dan meije se hele Ljouwert wol oer de kop klauwe.

44

Marten:Dy marsjesé's fleane oars noch alles 6f. Juster wienen seyn Ingelom en earjuster yn Stiens, sei Paulus frachtrider.De hele boel op ien

Keintpe:Om mij fine se neat. Deaden bin der ommers net bij fallen.Ik háld it der foar, it ha trije earme swachels ut Ljouwertwest. Miskien hat de honger harren dreaun.

Marten(hat strop tichtboun en wol him op rêch Wie): Tja, hwa sil't sizze ? Se moatte har der mar mei rêdde, heat- I I k silmy de kop der net oer brekke op 'e lêste dei fan 't jier.(As Keimpe op kim tarint en him sek °lijm*. wol): Né,né, hou, Keimpe jong! Né, né, dat kin 'k wol allinnich!

Keimpe:Och, lit mij . . . . Hwerom net ... .

Marten:Né, né, dou witst dat dokter dy soks forbean hat, jong!Gjin sprookjes fan.

Keimpe(protteljend): Jim miene, leau 'k, dat 'k neat mear kin,safier is 't hinne. 't Is ommers al wer mear as tTije wike....En 't giet goed.

Marten(wrot seis sek op réch): It giet net góéd, mar bést ! Marsoks moat syn tiid ha, Keimpe jong ! Piane-aan.... piane-oan, heite ! (Giet ij.)

2e TOANIEL.

(Keimpe; Frou Hogerhuis.)

Frou Hogerhuis(is /zinder lêste word en opkommen mei sjuddebak en set dyby kachel del) : 0, wol Keimpe wer ris net om 't lyk?Eh . . . witst wol, jonkie, dat it healwei tsienen west hat ?

Keimpe(is wer bigoun to eartlézen): Healwei tsienen ? 0.... dat.

45

Frou Hogerhuis(kriget doktersfleske en itensleppel fan skoarstienmantel;fit hwat ut fleske yn leppel en heildt dy Keinipe par): Jajust, dat ! Hiest wer net om tocht fansels. Mar dou silst itha, sa goed bist net. Hjirsa, jonkje, mille op. It docht dijgoed.

Keimpe(hapt, slokt; set fiis gesicht):

Frou Hogerhuis:Ja, bitter, tink hè ? Mar lekkere drankjes helpe net. (Setfleske en leppel wer to plak.) Hea, is Klas nou noch netwerom?'

Keimpe:Klas?

Frou Hogerhuis(sjocht even troch 't finster): Ja, se bringt even de lytsejonge nei skoalle. Mar se hie hjir al lang wer wêze kinnen.0, mar dêr hear ik ien troch de stege.... (Harket.) Né,dat 's in manljusstap.

Keimpe:Klas sil wol wer nijs opdwaen, tink. Fansels, d e ynbraek,i t onderwerp fan alle praet langer.

Frou Hogerhuis:Ja, dy ynbrekkerij dêr op 'e Pólle dat biskriuwt hwat.

Keimpe:En din mins dy't wit hwa't it dien hat. Miskien wie 'tSinteklaes sèh wol.

Frou Hogerhuis:Ha de gek der mar net mei. In rare sinteklaesnacht hat datwest. Foar Ymkje ek. En dy is altyd al sa senuwachtich.

Keimpe:Ymkje ? Och, dat áld béd . 1

3e TOANIEL.(De oaren; Wybren.)

Frou Hogerhuis(sjocht Wybren dy't opkomt; tsjin. Keimpe) : Ssst ! Stil !(Bigjint mei waskguod op to tearen, dat se letter yn kom-menet kit.)

46

Wybren(kat glêzekast op rêch, set dy yn hoeke del) : 0 . . . . eh . . . .geheimen, ja?

Keimpe:Ja, hwat aars. It geheim fan 'e Pólle. I t praet fan elkenienlanger. Siz, Wybren, se ha noch gjin spoar foun, hè?

Wybren(giet ta kammenet, pellet dêr in boekje ut en big fint dêr, allearend, de keamer mei op en del to rinnen; koart) ; Soa net.

Keimpe:Né, yn Ingelom net en yn Stiens likemin, sei Paulus fracht-rider.

Wybren:Oh.

Keimpe:Dy trije mannen hienen dy nachts better hwat pipernutenstruije kinnen, dér bij áld Gatse. Yn pleats fan blauwebeane.

Wybren;Soa.

Frau Hogerhuis:Stil nou, Keimpe.

Wybren:0, praet mar raek, hear I Jim hoege om mij net to swijen.

Frau Hogerhuis:Mar dou bast us lêsten hurd oplein, Wybren, de Me soehjir yn 'e hás net wer neamd wurde.

Wybren:Sa stean 'k der tich imder. Mar nou 't elk it oer de Wiehat, hwerom j imme net?

Keimpe:Hwerom d o u net?

Wybren:Moat elk seis witte.

47

Frou Hogerhuis:Ja, sa is at. Ik wist wol, dat Wybren dêr in hekel oanKeimpe, seist der om tinke?

Keimpe:Goed, ik sil swije. (Giet wer troch mei eartlêzen; baatYmkje nei) : Mooi waer hjoed, frou Hogerhuis, is 't n't sa?

Frou Hogerhuis:Eèh sleauwe jonge . Men kin fornimme datst op-knapste.

Keimpe:Sil frou Hogerhás joun it áldjier ek átsitte, frou Hoger-hils? 't Is sa.... sa gesèllich, woe 'k mar sizze, is 't n't sa,nou? De léste dei fan 't jier.... Goed foor de sééénuwen...

Frou Hogerhuis(heel earnstich): Keimpe ju, háld op. Toe,Wybren kin sa net leare.

Keimpe:Goed, frou Hogerhás, hear ! Tige bêst, hear ! As frou Hoger-

it seit dan sil ik ophálde, dat fielt frou Hogerháswol (Tsjin Wybren dy't rint to karen): Hoe is 't,Wybren jong, sit dy rol der noch net yn?

Frou Hogerhuis:Lit him nou even gewurde, Keimpe. Moarn is 't Nijjiersdeien dan is de earste átfiering ommers oL

Wybren(jciwt Keimpe boekje oer) : Hjirsa, kinst my wol even 6f-hearre. Bledside seis, dêr bigjint myn rol,

Keimpe(htildt op mei eartlêzen, bisjocht biltenkant boekje; lêst122clop): IN UTFANHUZER BY DE BAKKER, BLIJ-SPUL MEI SANG fan WALING DYKSTRA.

Wybren(ringeduldich): Ja, ja, dat wit wy nou wol. Bledside seis.It toaneel is in bakkerij. Ik bin de bakker yn it stik en steanfoar de baktaf el to daeikliemen. (Set him yn postuer.) Giethinne, hear ! As ik heakje, seist it foar. Mar net to gau.(Deklarnearret):

48

„Hwat kin in minske soms al yn syn jonge dagenForkearde sinnen ha, dy letter fruchten drage,Sa bitter, dat hy 't ding forwinsket dei by dei,Dat de alderearste groen foar al syn lij en lei.”

(Snift efiees.)

Keimpe(sjocht yn boekje) : Alteast....

Wybren:„Alteast der sil foar my bynei gjin dei forrinne,Dat waerme bóltsjes my gjin ergernisse binne;Hwant waerme bóltsjes " (Swift efkes; tsiin

Keimpe) : Ja, en dan ek hast?

Keimpe(lést): Hwant waerme bóltsjes, ja, dy ha't allinne dien....

Wybren:„Hwant waerme basjes, ja, dy ,ha 't aniline dien,Dat nou myn libbenslot my weacht allyk in stien.As jonge mocht ik graech.... (wachtet) as jongemocht ik graech....

4e TOANIEL.

(De oaren; Klaske; Paulus.)

Paulus,(is efter Klaske onder lêste wurden opkomen; hat wynselom lofterhdn; yn rjochter houneswipe mei rende strik endelhingjend lint; hja steane etkes stil to harken; wylst erKlaske mei swipe yn side kidelet, op sabeare-deklamaesje-toan): As jonge mocht ik graech ris efter froulju oansitte...

Klaske(mei finger omheech tsjin Paulus, op selde toan): Mar nouas troude man sil Paulus soks wol fitte....

Paulus:Forrek, dou kinst it, hear ! Rime en dichte, dy Klas, mensoe de pet der foar lichte. (Tsjin Wybren): Hoe is 'tWybren jong, hast áld Waling-om wer bij de kop? Moarnis 't safier, hè ? Sit de rol der hwat yn foar moarnjoun?

Wybren(nimt boekje wer en leart fierder; earnstich en koart): Ja,al hast.

494

Paulus:Ik woe wol dat 'k it sa koe as Wybren.

Wybren:Der binne hjir yn Bitgum dy't bètter toaneelspylje.

Paulus:Dat 's mooglik. Mar dêr hear i k net bij.

Wybren:Soa net ? Ja, elk wit syn eigen dingen bêst. (Leart fierder.)

Frou Hogerhuis:Hoe is 't mei jou smertlape, Paulus. De han noch yn 'twynsel, sjoch ik ?

Paulus:Ja, dat wol mar fordealde min heelje. Meitsje 'k my dêrlêsten foar 't wiif hwat kachelhoutsjes fyn en slaen ik mydêr mei de bile op 'e hán, man !

Keimpe(gekjeijend): Dy bile hat fansels tocht : ek mar de kachelyn, dy Paulus. Ek droech genóch foar 't fjfir. (Wijst neiswipe.) Mar . . . . eh . . . . hwat hastóii dêr oan 'e swipe,Paulus jong? Hoe is Maei soa in 't laand, sêgge se op 't Bil.Dou koest wol feest ha.

Paulus(earnstich): Feest, ja. Haw ik ek.

Klaske:Ja, Paulus hat hjoed feest. Mar jim riede 't naait hwerom I

Paulus:Ik sil 't jim sizze. Domela Nieuwenhfis wurdt hjoed fyftichjier.

Keintpe:Domela Nie ? Hjoed fyftich ? Nou, dan treft ermoai waer op Áldjiersdei. Hoe is 't, Paulus jong, hast deflagge al op 'e karre ?

Paulus:Né, né, gjin gekheit as it oer Domela giet. Earme minskenha gjin flagge, dat witst wol, Keimpe. (Forheftich): 'En hieik ien, dan wie 't in readen, in ijiirreaden-ien De bloed-flagge.... 1!

50

Frou Hogerhuis:Kom, kom, in bytsje kalm. Net sa gysten ynienen.

Klaske.(gnyskjend): En hoe prakkeseart dyn wiif oer soks?

Paulus:Dy? Hat nest to prakkesearen.

Frou Hogerhuis:En gean jo mei clát op 'e swipe nei Ljouwert?

Paulus:Jawis. Hwerom net ? Hwerom soe 'k mij skamje.... ?Rjochtát as de bargesnát. ! En read as in krael....

Wybren(hclidt op fan learen; stadich en skerp): Dêr seist sa'nwurdtsje oardeheal, dat liicht der net om. Hwa't dat wierto meitsjen hat, dy hat it net licht, Paulus van Dyk ! (Wiistnei swipe.) Ik hoopje, dat dit net allinnich biiten sit, mar ekfan binnen....

Paulus(slacht him op boarst) : Elkenien mei witte, hwa't Paulusfrachtrider is.

Wybren:Elkenien?

Paulus:Ja, in Domela-man, dat bin 'k. Dêr stean 'k foar. En elksil witte, dat er hjoed fyftich wurdt, us forlosser. Ja, fisforlosser, dat is er. Domela, hij sil de titkomst bringe. Oerbloed en liken hinne. Domela, dy is foar de arbeider en aarsgjinien. Dy oaren ? Dat bin se net I Labbekakken, datbin it t Weitene dokters, dy't de swolmen net mei hamen gram titsnije doare t Sa is Domela net.... ! Domela,dy hat noch noait bang west t Fyftich jier wurdt erhjoed! Fyftich bloedjierren...! Hele Bitgum sil it witte. .. !I

KlaskeiHou ris even. (Wiist nei swipe.) Krijst dêr gjin lêst meiyn Ljouwert en sa?

51

Paulus(ropt al Nicl'er): Dondert neat! Lêst? Dat ha 'k der foaroer ! En al skriuwe se op myn karre fan ANARCHIST en.fan JUDAS, ik stean se, dy rudige hounen, dy jildklau-wers Skielk, as alles oer de kop giet, dan sille sebliede, dat sille se.... ! (Klapt forwoeden mei swipe.) Fer-lossing eut de slavernij !! Recht foor Allen fl

Recht foor.... (Brekt hommels 13f.)

5e TOANIEL.

(De varen; opperwachtmaster; marechaussée.)

Opperwachtmaster(komt hastich op mei marechaussée, dy't by doar bliuwt;hat dievelantectrntsje yn swarte doek bipakt by hint, dat erletter op tafel kit; komt biret nei foaren; nimt oanwêzigenskerp op; hellet opskriuwboekje sjocht der efkesyn; der fait in stilte) : Wij binne hjir bij de Widdou J. Ho-gerhás? (Elk bliuwt stil en iinforweechlik; altinne Pauluswykt hoeden nei efteren; bytsie tader): Ik freegje, wij binnehjir bij de Widdou Japke Hogerinis?

Klaske.(wijst op Frou H.) : Ja, us mem

Opperwachtmaster:Ahá! Jo binne de mem fan trije ynwenjende, mearderjierrigesoannen Wybren, Marten en Keimpe Hogerhás? (Malketkinbiweging nei trije manlju.)

Wybren(strak) : Ja Wybren Hogerirás, dy bin ik. En dit is mynbroer Keimpe. Mar.... eh.... hwat wie de bidoeling fande mannen?

Opperwachtmaster(tsjin Frou H.) : Binne der méár minsken yn dit hils as hjir

dizze keamer?

Wybren:Né.

Opperwachtmaster(tsjin Frou H.): Ik freegje it jó, frou

52

Klaske:Hwat.... hwat wolle jimme

Opperwachtmaster .

(tsjin Frou H.) : Ik freegje it jó, frau. Kom, siz op, binneder méár minsken hjirsa?

Frou Hogerhuis:Mear minsken ? Né, ja, mar hwat.... hwat maat dit?Hwat.... hwat is der to rêdden ? Hwat wie it boad-skip, manlju!

Opperwachtmaster:Dat hearre ja aensten. (Tsjin marech.): Don soargest, Jan-sen, dat nimmen dit fortrek forlit?

Marechaussée:(lukt revolver) : Jawès1 opper ! (Tsjin Paulus, dy't him meiforboune yn b 'Ilse by do ►r foarby glupe wol) ; Hou, don!Werom t Gau....

Opperwachtmaster(mei han oan revolvertas; tsjin Paulus) : Liz dy swipe del I

Paulus(lit swipe oer groen Ja, mynhear.... Mar.... eh..ik.... eh....

OpperwachtmasterDoch dy hán ut 'e Mis !

Paulus(lukt han mei wynsel hastich fit biise): Ja, mynhear....Mar mynhear, ik . . . . eh . . . . ik ha hjir neat mei ut tostean.... Ik.... eh.... ik bin gjin Hogerhtis. .

Opperwachhnaster(binijd): Bistou dan net ien fan de trijs bruorren?

Paulus;Né, mynhear, wier net. Sa wier as ik hjir stean net.

Wybren:Dat is Paulus van Dyk, de Bitgumer frachtrider. Hij wieh j ir tafallich even. Mar . . . . eh . . . . hwat hat dit eigentlikYn ?

53

Opperwachtmaster:Dat hearre jo aensten. Jo bliuwe kalm. (Tsjin Frou H.) Isdat sa, frou ? Ahá ! Fortel ris, frou, hwer sit dan jou trêddesoan ? De wierheit graech en in bytsje fluch. (Sjocht ynboekje.) Hoe hjit er ? eh...

Wybren:Marten, tink?

Opperwachtmagter:Ja, just, Marten. Marten Hogerhils, hwer háldt dy ta op 'tmomint?

6e TOANIEL.

(De naren; Marten.)

Marten(stiet yn doar) : Hjir is Marten Hogerhás., Libbensliif.Hwer is de brán ? Wel forgémy, hwat eare geskiedt myndochter, blaumiggen oer de flier, hie 'k tocht. (Komt neif oaren.) Moasten de hearen mij ha?

Opperwachtmaster:Dou bist Marten Hogerhás? Ahá ! (Tsjin Paulus) : Jo kinnegean. It wie in forsin, frachtrider. Nim my net kwea.

Paulus(fluensk): Neat n't slim, hearen, hear ! In forsin is minsklikwier ? Dach, hearen ! (Giet hastich ó f st'inder szvipe.)

Klaske(forachtsum): Hnn ! Wezeling!

Opperwachtmaster:(skerp): Hwat seinen jo?

Klaske:'t Wie tsjin him dêrsa.

Opperwachtmaster:Jo sizze net earder wer hwat, as hwannear't jo hwat fregewurdt. Goed bigrepen ? (Klaske makket iinforskillige holle-biweging.) En elkenien yn dit fortrek ried ik oan, kalm tobliuwen. Uterst kalm.

Wybren:Hwatte ? Hjir yn eigen as

54

Ofrperwachtmaster(wart mei hán i3f): Sa, en nou ta de saek. Eh.... Jansen,doch earst hwat dij niis oplein is. Fouillear dizze trije opijiirwapens en kontrolearje hannen en polzen.

Marechaussée:Jawèl, opper. (Giet etter bruorren stemt.)

Marten,:Ja, mar hwat is dit foar in malle fortoaning?

Keimpe(giet -oerein; riet op Wybren ta) : Kin dit sa mar ? Hwersjocht dy keardel • us foar oan, Wybren?

Wybren:Mar earst sille wy witte... , Hwat is jimme opdracht....

Opperwachtmaster:Wij hannelje yn opdracht fan de Justysje to Ljouwert. Uskomst hjir háldt forbán mei de ynbraek bij de hear GatseHaitsma. Hwat wij wolle, sil jim strak dtidlik wurde. Asit jimme tominsten op 't momint noch net dádlik is, -hwat ikbitwivelje. Foar alles, bliuw rêstich en doch hwat jim seinwurdt.

Wybren:Mar ik lit mij net fan elkenien bifiele en bitaeste. Fjiir-wapens ? H j irsa . . . . wij sille sels de biisen wol omkeare,man ! (Alle trije keare bt/sen om.)

Opperwachtmaster:Jánsen, doch dyn - plicht. Frou Hogerhás, ik moat jo per-soanlik in pear fragen stelle. Binne j ou soannen der nachtswol ris op át?

Frou Hogerhuis:Nachts der op ? 0, to murdjeijen, woenen jo sizze?

Opperwachtmaster(makket nou en dan oantekening): Bijgelyks, to mutdjeijen.Ha se dan ek ijiirwapens bij har?

Frou Hogerhuis:Fjiirwapens? Sjitterij ? Né, soks ha',wy hjir net. 't Hountsjegiet altyd mei.

55

Opperwachtmaster(tsjin marechaussée) : Gjin Wil-wapens bij har, Jánsen?

Marechaussée:N:& opper.

Opperwachtmaster:Oars noch hwat bysiinders?

Marechaussée:Dy iene hat in farske groede oan 'e lofterwiisfinger, opper.

Opperwachtmaster(rint op Marten ta) : Ahá! Lit ris sjen. Né, de oare hán!(Bisjocht finger.) Hm. Hwer hast dat skipe, MartenHogerhás?

Marten:Hwat skipe? Dy groede? 0, léstendeis yn 'e slypbraek. Mar't is' al lang wer heel. 't liie neat om 'e hakken.

Opperwachtmaster:Lêstendeis, seiste ! Hm. Hoe lang is dat krekt lyn ?

Marren:Nou.... eh.... ja, sa'n wike of trije, fjouwer.

Frou Hogerhuis:Wie 't net dy joun fan Keimpe syn.... eh....

Klaske:Jawis, dy sinteklaesjoun wie 't. Ik ha der noch in lapke omdien.

Opperwachtmaster(giet wer sitten, skriuwt hwat op): Ahá I Op 5 Desimberdus. Eigenaerdich. (Rad dievelantearntsje ut doek; htildtit omheech.) In oare fraech. Hat len fan jimme kunde oandit lantearntsje? (Etkes stilte; el kenen skodhollet.)

Klaske:Dit hat tominsten neat fan dinen, Wybren.

Opperwachtmaster:Alá 1 Dus Wybren h i e wol sa'n lantearntsje?

Wybren:Dat ha 'k noch. (Giet nei skoarstienmantel; kriget eigenlantearntsje der IV; set it nêst oare op tafel.) Hjirsa, dit isminen. Ik briik it altyd bij 't rnurdjeijen,

56

Opperwachtmaster:Hm. Binne der fan jimme kunden yn 't doarp ek guoddendy't dat iene lantearntsje kenne?

Wybren:Ik soe 't sa net witte.

Klaske:De lytse jonge ken it wol. Dy boartet der wolris mei.

Opperzvachtmaster:Ahá! Hwer is dy lytse jonge?

Klaske:Op skoalle. Hjir fuortbij.

Opperwachtmaster(bitinkt him efkes): Jansen, dou gietst mei beide lantearntsjesnei dy skoalle ta en dou fregest dy jonge om Wybren sinenut dizze twa oan to wizen. Goed wurk meitsje en din tiidforlieze.

Marechaussée:Jaw61, opper.

Opperzvachtmaster(tsjin Klaske): En dy jonge frou giet mei en wiist it paed.Ja, ja, gjin praetsjes I

Marten:Eèh, toe mar, Klas ju. 't Is hjir hjoed dèchs in ianklasjespul.

Klaske:Mij bêst. Al bigryp ik noch naait, hwer't al dy healwizich-heit goed foar is. (Giet mei marechaussée Sf.)

Opperwachtmaster(kikt revolver; kit dy op tafel del) : Noch in pear fragenfoar jó, frau Hogerhils. Jo seinen sa just, jou soannen gan-gen wol op 'e murdejacht. Dagge se dat mei har trijen altyd?

Frou Hogerhuis:Oars wol, mar Keimpe de late tiden net. Dy hat lêsten in. ..eh. .. kraps je hawn.

Opperwachtmaster(mei sliichslim glimke) : Bloed opjawn, bidoele jo, hè ? Just.Hoenear hat dat krekt pleats hawn?

57

Frou Hogerhuis(bitinkt har): It wie op jountycl. Wurdt it oaremoarn gjinfjouwer wike, Keimpe?

Keintpe:It wie op Sinteklaesjoun, as dy man it krekt witte wol.

Opperwachtmaster:Ahá! Dus ek op 5 Desimber. Eigenaerdich. (Sjocht ynboekje.) Hawwe jou soannen op 'e joun fan 'e fyfte Desim-ber ek wer to murdjeijen west?

Frou Hogerhuis:Ja, mar Keimpe fansels net.

Keimpe:Ik lei sa'n bytsje foar 't lêste anker, man.

Opperwachtmaster(tsjin frou Hogerhuis) : Ik freegje jó. Hwerom, frou Hoger-hás, ha jo pas op sawn Desimber, dus twa dagen letter, dedokter der bij helle?

Frou Hogerhuis:Och, wij tochten, dat it sa wer ófsakje soe.

Keimpe:Dy man mient, leau 'k, dat it jild lis op 'e réch groeit.

Opperwachtmaster:Dou hast to swijen. (Tsjin frou Hogerhuis.) Oare fraech,frou. Briike jo wyt linnenguod?

Frou Hogerhuis:Wyt linnenguod ? Hoenou sa?

Opperwachtmaster:I k freegje en j o ha to antwurdzjen. Briike jo wyt lin-nenguod?

Frou Hogerhuis:Nou, winterdei fansels net folie. 't Is sa biwurklik en dejonges steane altyd yn 't smoarge wurk.

Opperwachtmaster:Net folie, sizze jo. Dus wol hvát. Hwer kin ik jou kast meilinnen fine?

.Frou Hogerhuis(giet nei kam renet, docht it iepen) : Dêr leit it.

58

O p perwachtmaster(nimt revolver yn hein, giet foar kammenet stean, wylst erfierders kieltycl in each op bruorren heildt): Hm. Is datalles?

Wybren:Ja, earmoede is gjin skande, man.

Marten.(tsjin Keimpe dy't hingerich wurdt fan stean) : Hjirsa,Keimpe jong, gean der by sitten. (Lukt stoel oan; Keimpegiet sitten.) Sa, dan kinst dit drama sittende oansjen. (Gietseis mei foet op oare stoel stean.) Sa, in goeije steander hatmar in heale stoel noadich.

Opperwachtmaster:Gjin grapkes hjirre. De hearen wolle wol rêstich bliuwe,tink ? (Tsjin frou Hogerhuis): Jo kiene nei jou plak tagean. (Klaut yn kammend om, bisjocht pear stikken zvyt-guod, hellet alles ittinoar en smyt it oer de graan; hellettafellekken foar 't ijocht, bisjocht it, sil it ek oer de gramssmite, bisjocht it opnij.) Ahál Hjir hat in roun gat yn sit-ten. . . . en hjir noch ien.... Dat is twa. Hoe binne dy beidegatten yn dit lekken kommen, frou? Daliks antwurd en dewierheit. It is yn jou eigen bilang.

Frou Hogerhuis:Dat tafellekken ? 0, dêr hie de lytse jonge syn knilstkes trochset. Mar ik ha 't ommers al wer kreas stoppe. Hwat moatsoks nou?

Opperwachtmaster:Hoe lang is dat lyn ? Dat stopjen?

Frou Hogerhuis: .

Ja, nou freegje jo mij mear as ik wit, hear I Soks imtháldtmen net op 'e dei (Sf.

Marten:Ik sil mem wol op 'e gleed helpe. Dat lekken hat mem stoppeop Sinteklaesjoun.

Opperzvachtmaster:Sinteklaesjoun! Hoe witstou dat sa krekt ? De wierheit I!

Marten:Nou, tafallich kaem ik mei dy seare flerk ut it braekhokwei en frege om in fodtsje. Doe hie mem dat lekken aderhannen, wit ik noch wol. Hwant ik sei noch, skuor d& marin hoekje i5f. Mar mis, fansels. Froulju, hè ?

59

Opperwachtmaster:Ja, ja. Strykt dit mei de wierheit, frou?

Frou Hogerhuis:Ja, nou't Marten it seit.... 't Wie dyselde Sinteklaesjoun.

Opperwachtmaster:Hm. Dus ek op 5 Desimber. Eigenaerdich.

Marechaussée(komt mei Klaske en beide lantearntsjes wer Op): Eresint,opper!

Opperwachtmaster:En?

Marechaussée:Ik ha dat jonkje fiif kear frege, opper, hwat syn omkeslantearntsje wie, mar hieltyd wiisde er dit aan. (HáldtWybren syn lantearntsje omheech.)

Opperwachtmaster:It forkearde dus. Koe de jonge dat oare lantearntsje bislistnet?

Marechaussée:Né, opper.

Opperwachtmaster:Hm. Hawar, dat sykje wij letter Ut. Dit lantearntsje en dittafellekken wurde hjirmei yn bislach nommen. (Tsjinmarechaussée): Jansen, pak dit yn, hè ? (Stadich, mei nei-druk): En nou forklearje ik yn opdracht fan de Justysje toLjouwert de trije bruorren Wybren, Marten en KeimpeHogerhils ta myn arrestant. (Der fait in stilte.)

Keimpe:Bits jut dat soms, dat wij . . . . dat wij . . . . oppakt wurde?

Klaske:En . . . . opbrocht?

Opperwachtmaster:Tja, de hearen sille even mei moatte nei Ljouwert. Ik for-sykje jimme yn jim eigen bilang jimme net to forsetten.Oars sille wij geweld briike moatte. (Driget mei revolver.)Jansen, doch dyn plicht. (Marechaussée wol bruorren han-boeijens oancliwaen.)

60

Wybren(forset kim) : Houris, dit kin sa mar net. De wet seit, inarrestant hat it rjocht earst de reden to witten, hwer't er omarrestearre wurdt. Dat rjocht ha wij ek, myn broers en ik.

Opperwachtmaster(spytgnyskjend) : Nou, nou, hwat in kennis fan saken. Ha-war, de hearen sille it folie pont hawwe. Ik haw al sein, uskomst hjirre háldt forbár' mei de ynbraek bij de hearHaitsma op Sinteklaesnacht. De bruorren Wybren, Martenen Keimpe Hogerhás steane ader fortinking skuldich towêzen oan dy ynbraek-mei-writen-ta-deaslach. In fortinking,dy't troch dit opspoaringsfindersiik sfinder mis troch deJustysje foroare wurdt yn swiere fortinking. (Sarkastysk):Binne de hearen arrestanten sa tof reden oer har verbali-sant?

Keimpe:Hwat bijeuzelt dy keardel? Fordomme...., wij ??

Klaske:Mar.... mar bin se dêr meiinoar gek winden yn Ljouwert?

Frou Hogerhuis:Man, man, wit hwat jo sizze.

Marten(barst yn laitsfen lit): Ha, ha ! It nijste komeedzjestik,Wybren jong! Ha, ha ! (Tsjin opperwachtmaster) : Hwa isdy potsjemakker dêr bij jim yn Ljouwert ? Hè? Dy islang n't min .... ! Dat 's in kraen.... ! Ha, ha ! It liifdocht my der sear fan.... Ha, ha, ha!

Opperwachtmaster:Tink om dyn vuurden ! Misledigje de Justysje net! Ek soksis strafben.

Marten:(noch laitsjend): Nou, al sloechst mij oan potfleis, sjedér...Ha, ha ! Sa maai hie i k it naait bitinke kinnen... Ha, ha!

Wybren(earnstich; saeklik) : Op hakker grounen Wrat dizze for-tinking?

61

O pperzvachtmaster:Dat kin ik net allegear titlizze. Dat hearre jimme letter.Allinne dit, de hear Gatse Haitsma en syn inisháldster Ymkjejánsma hawwe juster beide foar de Justysje forklearre, dyynbrekkers wienen de trije Hogerhuzen fan Bitgum. Beidehawwe se jimme dy nachts as sadanich herkend. En nou....eh . . . .

Keimpe:Wel, dy áld smearlap ! Dat liichbeest!

Klaske:Ymkje ? Dy sleauwe sjut

Marten(barst zier yn laitsjen Gatse ? Háldt dy Ha, ha ! En Ymk je . . . ? Hat dy de geest dwalen s joen ?Ha, ha ? Allegear sééénuwen, man, hwat ik ja siz. Né, saha 'k it noch net op 'e fioele spyljen heard...! Háld op...!Nau, nim mij mar gau mei .nei . Ljouwert, man ! Kostlik...!Dy grap wol 'k seis bij wêze.... Ha, ha, ha!

Frau Hogerhuis:Marten,. moatst net 1

Wybren(strak) : Hwat binne de biwizen dy't dy man en syn hás-háldster bijbracht hawwe ?

Opperwachtmaster(ha1/4s.tich): Tja, dat leit biiten myn foech. .. Ten dy't de wetken, maast soks witte. Dy dingen sil de justysje jimme woloan 't forstán bringe.

Wybren:Lit mij allinne gean. Ten is genóch. Ik sil dy hearen dêr ynLjouwert wol even adlik meitsje, dat w ij hjirsteane. Sjen, oft der noch rjocht is yn dizze wráld.

Opperwachtmaster:Ik haw opdracht, om trije op to bringen, en net i e n. Enapropos, nou gjin lange forhalen mear. Us hynders Wachtsjeyn 'e trochreed. Jansen, doch hwat dij sein is. (Marechausséebigfint harren heinbioeijens oan to dwaen.)

Wybren(wijst forachtsum op boeijens) : Is dit moatten ? Wij bin gjinbeesten!

62

Opperwachtmaster:It is opdracht. Gean fierder, Jansen.

Wybren(biret tsjin Marten en Keimpe) : Goed. Forset jim net. Wijbin joun wer werom.

Klaske(mei opri3lle trut foar opperwachtmaster) : Mar marKeimpe, fis Keimpe krijst net mei, forstieste Dyjonge is noch net better.... !

Opperwachtmaster:(mei revolver op Klaske): Jo wolle miskien wol kalm wêze?Myn arrestaesjebifel is sà en net oars.

J/Vybren:Byn dij yn, Klas. Wij passe op Keimpe. En wij sitte h j irjoun bij mem it áldjier Ut En moarn, dan stean i k hjir ynBitgum op 'e planken. Wacht, ik nim myn boekje mei. Klas,dêr leit it. Doch it mij even yn 'e 'Nis. (Klaske docht it; ma-rechaussée sjocht skerp ta.)

Klaske:Né, it binne gjin ijiirwapens . 1 !

Frou Hogerhuis(fait forslein yn stoel del; faget eagen 6f): 0, o, hwat is dithwat . As beesten nei 't slachthils

Wybren:Gjin noed, mem. Mar kalm oan. Wij hoege de eagen net delto slaen. En joun is alles wer foarbij. Klas, siz tsjin delytse jonge dat omke syn kroadtsje móárn wol meitsje sil,wolste?

Opperwachtmaster:Opsjitte....

Marten:(laitsjend): Siz mar, dat de omkes nei 't hynstespul binne.Goeijèèè! (Giet mei Wybren en Keimpe mei handen op rêchfif; marechaussée, ek ót.)

Opperwachtmaster:(sil ek ij; keart him by doar om): Forskjinning kinne jimneistjiire. Mis' fan Biwarring, Ljouwert. (Giet i3f.)

63

Frou Hogerhuis(stoarret lamslein nei doar): Hearst dat Klas ? Hwatdy man seit?

Klaske(stiet mei oprfille fristen wyld om har hinne to sjen) : Dat 's...dat 's om to hunen...! Allinne om to hunen ! Se binne jounwerom.... En oars helje ik se Mar Keimpe

Frou Hogerhuis(springt oerein; fijocht nei skoarstienmantel, grypt dokters-fleske; tsjin Klas dy't it har iijnimme wol: Né, né, ik silseis. Dy earme jonge.... (Giet hastich mei fleske ijf.)

Klaske(tint op en del; /alt forslein op stoel by tafel del; stoarretfoar har ut; ynktIlden forheftich; grimmitich laitsjend):Us jonges, ynbrekkers.... ha, ha, ha ! (Earnstich enforwoeden.) Gatse Haitsma... Ymkje.... dat slodske..dat serpint.... !!

7e TOANIEL.(Klaske; Paulus.)

Paulus(komt op Ander wynsel om hein; pakt syn swipe fan groun;docht reade lint der (3ƒ en stekt it forsichtich yn bi2se): Sebin fuort, hè, dy bloedhounen.. . Ik ha se fuort gean sjoen,de jonges.. Oan it seal fan 'e hynders féstboun, sa rou-nen se.... It gong mij troch alles hinne,.... As ik mei 't ienof oar helpe kin, Klaske.. . Dou witst, ik stean altyd foardij klear.... Sit mar net yn noed, ju.... Lang kin it noaitduorje.. .. Se kinne har neat biwize ommers....

Klaske(stoarret stilt foar har ut; mei rêch heal nei kim ta) : Jowdy <Hm . Wezeling.... !

Paulus(forheard by doar) : 0.... eh.... ik wist net, dat eh (Giet hastich öf.)

Klaske,(stoarret skoft foar har ut; stadich en dof) : 0 God rorskjinning neistjfire.... Forskjinning neistjfire....

DOEK.

EIN FAN IT TWADDE BIDRIUW.

64

TREDDE BIDRIUW(Kabinet fan Rfochter-Kommissaris to Ljouwert; monu-mintale "'bele doar op eftergroun; dérefter wyt moarmerengong; oan wjerskanten dêrnjonken oan kwant in portret janjonge keninginne Wilhelmina en in gipsen byld fan FrouweJustitia; riochts en lofts in mánske tafel mei grien lekken,hwerop wetboeken, mappen, skriuwark en jiskebak; efterelke tafel in noflike, byldhoude stoel; lytse, legere tafel ynmidden op foargroun; tsjin eftergroun seis gewoane stuol-len; oan plafond in ljochtkroan; op rjochtse tafel boppedatin sulveren sigaredoctzei, hisjefershetider en snlifdoaze; etterrjochtse tafel tsjin lewant in etlderzvetske it is NO*1896.)

1e TOANIEL.

(Rjochter-Kommissaris; Griffier.)

Rjochter-Kommissaris(komt mei griffier efter kim deftich yn swart op; tint oprjochtse tafel ta, munsteret hwat dêr op leit) : Hm. It dossierleit wol ré, sjoch ik. Mar de karaft mei wetter hawwe sewer ris forgetten.

Griffier(kat skriuwmap onder earm, kwakt dy op loftse tafel del;giet nonchalant op tafelshoeke sitten; rekt hint gapjendheal laits-jenci): Al wèr toarst, Braspenninck?

Rfochter-Kommissaris(lukt oan skille; giet stinnend sitten etter rjochtse tafel;rukt ris octn sntifdoctze; dipt foarholle ót mei biisdoek; mak-ket lorgnet skfin; gysgobjend): Hm. Toarst. Allinne hwatin droech palatum. Mar as ik jó sa ris observearje, TenBooscate, dan siz ik, né, de jonker is net alhiel frij fan Kat-zenjammer.

Griffier(gapjend): Bytsje pine yn 't hier wól ja. Mar mei permis je,Braspenninck, jo spilen ek net swak bij, justerjoun yn 'ekegelklub.

655

Riochter-Kommissaris:Ja, it wie w.5l hwat men neamt in.... in álderwetse joun,hé ? Bacchus kin net kleije dat er net oanbidden is fannacht.Ik hie him alteast hwat méár offere as.... as it klubregle-mint foarskriuwt.

Griffkr:Om earlik to wêzen, fan alve ure óf haw ik gjin kegel mearsjoen!

Rjechter-Kommisseris:Och, Ten Booscate, jimme jongeren witte net mear hwatdrinken is, hé ? Yn myn Leidske studintetiid dan draeidenwij op 'e kroech soms trije kear fjouwer-en-tweintich Urentroch. En net op spuitwetter. Ha, ha t

Griffier:Ah, dan hie jou koetsier dóchs gelyk.

Rfochter-Kommissaris:Myn koetsier ? Hat dy.... eh ? 0, ien fan syn stereo-tipe grapkes, foraderstel ik ?

Griffier:Né, né, moatte jo ris hearre. De nijste Witz.... Fannachtdoe't ik jo mei syn help yn it koetske flijd hie, witte jo, hwatde álde doe tsjin mij sei? Us mynhear, Baron Braspenninck,sei er, dy k i n net finbikwaem. Mynhear de Baron is wolsafolle fan dat tinne guod treast, dat dêr kin wol in trije-mester yn lavearje ! Ha, ha t Hoe fine jo 'm, Braspenninck?Ha, ha, ha!

Rfochter-Kommiss'aris(sur-swiet laitsjend): Wel, dy Mde hynstebeul. Nou, demop is goed ! Tja, Ten Booscate man, sa wurdt men legin-darysk bij jins tsjinstberen. Sa krijg se respekt, hé ? (Luktjitris oan Hwer bliuwt dy slige fjildwachter nouwer ? Soa, in trijernester....

Griffier,(slacht himsels fan wille op 'e knibbel): De Witz is puik,net ? Puik is er ! Echte folkshumor. Vox populi, vox Dei.(Komt him hwat yn 't sin.) Siz, Braspenninck.... dy mophiene jo fannacht moai fortelle kinnen.... op Weáze nemertrettjin.... De schiine Marjan hie 'm fat wurdearre....(Der wendt op doar kloppe.)

66

Riochter-Komimissarfr(wart mei Win ij): Tut, tut, tut, tut ! Foarsichtich in bytsje!(Likler): Ja!

2e TOANIEL.

(De oaren; ffildwachter.)

Fjildwachter(bliuwt by daar stemt): Goemoarn, mynhear de Rjochter-Komtnissaris. Goemoam, mynhear de Griffier. Hie mynhearde Rjochter skille?

lijochter-Kommissaris:Al twa kear. Dat wol dus sizze, ienkear to folie. Fjildwach-ter, bring daliks in wetterkaraft mei twa glézen. Dy hawwese wer ris forgetten hjir.

Ffildwachter:Jawèl, mynhear de Rjochter-Kommissaris. (Sil öf, bitinkthim; keart lijm skruten om.) Is mynhear de Rjochter dermei bikend, dat de trije fortochten ut it Hits fan Biwarringoankomrnen binne?

Riochter-Kommissaris:(sjocht yn dossier; stadia him to binnen bringend) : De...trije . . . . fortochten . Ja, ja, o ja, der wiene trije, hé ?Ja . . . . En . . . eh . . . . de oaren ? De getugen ?

Ffilckawchter:Yn 'e wachtkeamer, mynhear de Rjochter.

lijochter-Kommissaris:Hm. Bring de corpora delicti fan dizze ynstruksjesaekbinnen.

Fjildwachter:JawM, mynhear de Rjochter. (Sil tij.)

Rjochter-Kommissaris:Eh. . . . fjildwachter

Fjildwachter:Ja, mynhear de Rjochter?

Rjochter-Kommissaris:Hel je éárst •dy glêzen hjirre, hé ? En lètter pas dy corpora.Goed bigrepen?

67

Ffildwachter:Jawa mynhear de Rjochter. (Giet 'ij.)

Rjochter-Kommissaris(tint mei sigarekistke nei griffier): Doch mij in plezier,Ten Booscate, en wês binnen dizze muorren in tikje foar-sichtiger mei it neamen fan bipaelde nammen en adressen.Sigaer?

Griffier(nimt in sigaer): Peccavi, Braspenninck, peccavi. It fmt-foel mij efkes. Mar leau mij, né wier, ik bin oer dat fanfannacht . . . . sans rancune . . . . absohit . Ik gunde se jofan herten.... Né wier, it is bij m ij gjin gefal fan min-nenijd.... Ha, ha ! Quod licet Iovi, non licet bovi

Rjochter-Kommissaris(nimt ek sigaer) : Justement, amice.... Quod licet Iovi....En dat bitsjut yn dizzen, frij fortaeld: In álde bok meinoch wol ris in grien bledtsje.... Ha, ha, ha I

Griffier:Grien . . . . de schone . grien ?(H ja gysgobje en stekke oan; fiildwachter komt op, setkar* mei vetter en twa glêzen op riochtse tafel; gietszvijend ver 0.)

Riochter-Kommissaris(set gtézen zit, hellet bosk kaeijen fit base,, makket laed yntafel iepen; hellet dêr jeneverkrak Itselde resept as fanálds, amice? (Skinkt mei tril jende han glêzen f ol lit kri2k.)

Griffier:Jo puozje, Braspenninck.

Rjochter-Kommissaris:Och kom. Haw altyd in moaije hán fan skinken hawn....Witte jo, hwat dy álde dichter seit?

„Die Philosophie ist eine Gottesgabe.Es gab Philosophen die nie ein Tr5pfchen getrunken haben,Glaubt Ihr, dass sie im Grabe weniger gestunken haben?"

Griffier(klapt yn hannen): Bravo, bravo!

Riochter-Kommissaris(as der Hoppe wurdt): Né 11 (Bergt krek wer op enshit laed; mei Os omheech, heat lud, mei in each op doar):Prosit, amice!

68

Griffier(Os omheech): Prosit, Jugiter!(Der wurdt wet kloppe; hja geane smokend mei Os Parhar elk by in tafel ritten.)

Rjochter-Kommissaris:Ja! (Tsjin fialwachter, dy't opkomt en op middelste, tafelien en oer delleit): Hm. De corpora delicti. Hoefolle binneder?

Fjildwachter:Fjouwer stiks, mynhear de Rjochter. De beide dievelan-tearntsjes, it tafellekken en de revolverkfigel.

Rjochter-Kommissaris(sjocht yn dossier foar him) : Komt ut. Hjit de oare fjild-wachter ut myn namme dat er binnenliedt de oanbringer yndizze saek Gatse Haitsma en de froulike getuge á chargeYmkje Jánsma,. En as ik skilje, bringe jC) de oare getugenhjir.

Ffildwachter:jawàl, mynhear de Rjochter-Kommissaris. (Giet ij.)

Griffier'(bioarcieret papieren; kit skriuzvark ré) : In tsjuster saekje,Braspenninck, dy ynbraek dêr bij Bitgum.

Rjochter-Kommissaris:Tsjuster? Trochsichtiger ginder twivel as jo tinke, TenBooscate. In heechst brutale oanslach fan trije anarchistentsjin inisfrede en privaet-bisit, sa sjoch ik it.

Griffier:Mar sa't mij foarstiet bifettet it foarlopich proses-verbaelinkelde dubia, dy't frij swier wage.

Rjochter-Kommissaris:Dubia binne der, wis. Dérfoar is de saek ek noch yn it stadium fan foariindersiik. Mar dizze ynstruksje mat liedeta fierdere rjochtsyngong. Der moat in glêshelder en rigou.reus foarbyld steld warde. Forjit net, griffier, wy hawwehjir trije fortochten foar, hwa't de nim-en-yt-théory mei dememmetate ynjown is ! -Arbeiders, dy't iSfrekkene hawwe meielke foarrn fan gesach. Anarchisten yn ien word.

69

Griffier(gapjend): Jo sille gelyk hawwe. I k dooch nou ienkearnet foar ketterjager.

Rjochter-Kommissaris:Tink oan Frankryk ! Tink oan de bomoanslaggen dêrre fansoartgelikense yndividuën ! Tink oan de Dreyfus-affaire! Aswij bij sakken de wet net tapasse yn syn meast fiergeandeskerpte, ik freegje, griffier, hwer bidarret dan us maet-skippij ? Hwer 'bliuwt dan, hwat de greate Thorbecke neamde,de majesteit fan it rjocht? (Griffier nipt oan glês; bringthint stille dronk ta; hy folget dat foarbyld; der wurdtHoppe.) Ja!

3e TOANIEL.(De ,oaren; Gatse; Ymkje; 2e ffildwachter.)

lijochter-Kommissaris:(heal lézend): Jo binne Gatse Haitstná, fingetroud, ald 63jier, rêstend lánbouwer, domicily hawwende op de saneamdeP4511e finder Bitgum, Menaldumadiel?

Gatse,(hat pleister op wang): Ja, mynhear de Rjochter, dy bin ik.

Rfachter-Kommissaris:Jo binne Ymkje Jánsma, iingetroud, áld 28 jier, fan birophásháldster, domicily hawwende bij de hear Gatse Haitsmaniisneanid?

Yntleje:Ja, mynhear. Ymkje, hear

Rjochter-Kommissaris:Ik maat, as Rjochter fan Ynstruksje, bilêstge mei it foar-findersiik yn •dizze strafsaek, jimme beide inkelde fragenstelle. Mynhear de Griffier, jo binne safier?

Griffier:Jaw(M, mynhear de Rjochter-Kommissaris.

Riochter-Kommissaris:Yn de nacht fan 5 op 6 Desimber fan it foarige jier 1895is der bij jo, Gatse Haitsma, tusken 11 en 12 ure ynbrutsentroch trije persoanen. Twa fan harren forcearren har in

70

tagong ta jou wenfortrek, anneks sliepfortrek, troch infinster to forbrizeljen. Der is doe yn it tsjuster in ijocht-partij fintstien, hwerbij fan de kant fan de ynbrekkers twarevolverskotten lost binne?

Gatse.(wiist nei pleister); Ja, mynhear de Rjochter, ien kfigelskampte mij lyk bij de k.... \bij de holle láns.

Rfochter-Kommisseris‘_(wiist nei taffeltsje): De restanten fan dizze kogel, hjir ascorpus delicti oanwêzich, wiene Mkomstich ut in revolverfan 9 millimeter kaliber. Dizze kfigel is letter troch de ver-balisearjende polysje-amtner yn heal forsplintere tastán oan-troffen efter it bihang fan jou wenkeamer?

Gatse:Ja, mynhear, dat komt goed.

Riochter-Kommissaris:

De ynbrekkers, wierskynlik bang foar herkenning, hawwedoe troch it forbrizele finster de flecht nommen mei efter-litting fan in saneamd dievelantearntsje?

Gatse,(wiist nei taffeltsje): Ja, mynhear, dat iene dérre, sjoch'k wol, dat is 't.

Rfachter-Kominissaris:Fierders binne der bloedspoaren foun op it finsterbank bijit fornielde finsterglés. Wiene dy bloedspoaren ófkomstichfan ien fan de ynbrekkers, tinkt jo?

Gatse:Ja, mynhear de Rjochter, dat kin net aars, sjoch!

Riochter-Kommissaris.( ►iist nei eigen wang): Mar jó wiene dochs forwoune.

Gatse;Ja, mar dat bloed siet op it bátenfinsterbank, sjoch! En dêrha ik hij myn witten naait west. It maat fan ien fan 'e yn-brekkers wêze, dy't him oan it glês biseard hat, doe't er neiUiten sprong.

71

Ymkje(f il): Ja just, Wybren, hij hie him de kop fyn snije moatten.

Riochter-Kommissaris:Tut, tut, tut ! Jo meije net foarát rinne op hwat ik freegje.Wij geane fierder. Ten fan 'e ynbrekkers wie maskere meiin wite doek oer de holle hinne, hweryn twa roune gattenom de eagen frij to litten?

Gatse:

Ja, mynhear de Rjochter.

Ymiefe:

Ja mynhear, roune gatten, twa, hear

Rjochter-Kommissaris

(jowt ffildwachter de vink; dy giet nei Paren, Mich lek-ken, hweryn twa gatten, omheech) : Kin it dit wite tafel-lekken wêze?

Gatse:

Nou, dat 's al hwat min to sizzen, mynhear, hè ? It wietsjuster, wier?

Ymkje:

It liket der wol hwat op, Gatse. Dit is ek wyt. En der sitteek twa roune gatten yn.

Rlochter-Kommissaris:It foarlopich proses-verbael makket fierders gewach fan intrêdde persoan, dy't bfiten op wacht stie. Hoe wie it jimmebikend, dat dy trêdde persoan oanwêzich wie?

Gatse:Nou, mynhear de Rjochter, dat siet sjesa. Myn jonge hás-háldster wie fansels gáns oerstjfir. Sij soe hurd ta detitdoar ut nei baten fleane en sij waerd d& doe keardtrach.... eh.... troch dy trêdde persoan, sil 'k mar sizze.

Ymkje:Ja, Keimpe háldde de doar fat fan bfiten. Sjoch, mynhear,it wie winliken sa om en ta gangen. Wij wienen dy sinte-klaesjoun al ridlik yntiids 'e wei gangen, ik en Gatse.En ik sliep dan hwat licht, sjoch, hwant ik ha gauris lêstfan myn sééénuwen, maat mynhear tinke. jááá, dan bin 'ic

72

soms sá raer.... o sa raer.... En doe sei ik tsjin Gatse,ik sei (sunich) : stil, ik hear hwat.... der koenen wol guod-den om it hus strune.... En ik hie 't noch net sein.... dêrynienen.... 0, mynhear, ik maat der net oan tinke.... meibarstend geweld....

Griffier(gnyskjend): Mynhear de Rjochter-Kommissaris, mei ik safrij wêze en stel hjir in lytse tuskenfraech? (Tsjin Ymkje):Wienen jo, Ymkje Jánsma, op dy lette Ure sà ticht bij dehear Haitsma, dat jo sa mar mei him fliisterje koene?

~je:Nou, flásterjen wie it net, mynhear, hear ! Né, fliisterjennet.... ! Ik.... eh , ... r (5p mear, sjoch! Ja, ik rop,sjoch, fan 't oare bedsteed (Sf, bigrypt mynhear wol?

Griffier(droech) : 0 just. (Tsjin Riochter-Kommissaris): Quodlicet Iovi, non licet bovi. Tankjowol, mynhear de Rjochter-Kommissaris I (Nipt oan glês; set him wer ta skriuwen.)

Rfochter-Kommissaris(tsjin Gatse, dy't onder lêste wurden iinréstich hinne en werskeukt) : Oare fraech. Jo, Gatse Haitsma, sawol as jou luis-háldster Ymkje Jánsma hawwe op 30 Desimber 1895 tsjin-oer de opperwachtmaster fan de Keninklike Marechausséede forklearring Mlein, dat jimme yn de trije ynbrekkerschidlik herkend hawwe de trije bruorren Wybren, Martenen Keimpe Hogferhás, édkomstich fan Bitgum ? Hokfoarreden hiene jimme om oan to nimmen dat it dizze trijewiene?

Gatse:Nou, mynhear de Rjochter, troch it stikkene finster ha wijse fuortdraven sjoen. De moanne wie opkammen, dat sa-dwaende wie it hwat ijocht batendoar, sjoch? Der wienentrije, dat wie klear to sjen. En bij de Swarte Hikke dêrdraeiden se dat op nei Bitgum.

Rjochter-Kommissaris:Mar it kinne dochs ek trije oare persoanen west hawwe,dy't dy kant op wennen?

73

Ymkje:Né, mynhear, dat sil 'k mynhear sizze. Dy twa ynbrekkers,wier ? dy't yn 'e keamer wienen.... nou, dy iene bol-dere tsjin Gatse, tsjin Haitsma dan, hè.... hij raesde : Itis us foar den bliksem om dyn jild to dwaen ! ! Ja.... sokkerare wurden.... En.... eh.... hij fordraeide synhwat, mynhear, hear.... mar.... ik hearde dádlik dat itWybren syn stim wie.... aak, hear.... ! 0, sa dád-

Riochter-Kommissaris:

Kóénen jo Wybren Hogerhás dan persoanlik sa goed?

Ytnkje:

Nou, wol hwát, mynhear, hear, wol hwátGatse:

Hwat m ij eins yndachtich makke, mynhear de Rjochter,dat wie mear sa't dy iene ynbrekker oer it finsterbank hinnenei binnen sprong, sjoch.... Sa linich.... saDêr murk ik oan dat it Wybren wie. Sa sprong er ek altydoer de hikke as er bij fis it hiem op kaem.

Rjochter-Kommissaris:

Ah, dus Wybren kaem wol bij jo oan as?

Gatse:

Ut en troch, mynhear. It wie om sa mar ut to drukken....Nou ja, siz dou it mar, Pym fanke.

Ymkje:Och, mynhear maat rekken je, wij hienen hwat . eh . . . .forkearing, sjoch, de late tiden, ik en dy Wybren. Dêromkaem er wol bij mij en Gatse oer de flier. En sadwaendewist er ek krekt hwer't Haitsma syn jild biwarre, bigryptmynhear wol?

Rjochter-Komtnissaris:

Ah. Mynhear de Griffier, wol dizze meidieling foaral wurd-lik yn it proses-verbael opnimme. (Tsjin Ymkje):,Dy....eh.... forloving is nou grif wol oan 'e kant?

Ymkje:Ik ha 't daliks &makke, dat bigrypt mynhear wol, forgoed(it. 0 heden né heat, ik maat neat mear fan dy fint ha,neat ....

74

Rlochter-Kommissaris:

Dat lit him forstean. De ynbraek hat pleats hawn op 5Desimber. Jimme niisneamde identiteitsforklearringen oande marechaussée binne pas ófiein op 30 Desimber. Dat is25 dagen letter. Hwerom daliks net mei de wierheit foar itljocht to kommen?

Gatse:

Earlik sein, mynhear de Rjochter, dat wie bangens. Prinse-peal wie it bangens bij us allebeide. Dat kin 'k mei inwurd fan wierheit sizze. Sjoch, wij wisten it nou, wier?dy trije banditen stienen foar neat. Dat wij doarsten (isearst mar min to oppenearjen, mynhear, hè?

Riochter-Kommisseris:

Noch ien fraech. Is it ien fan jimme bikend, dat ien fan deHogerhuzen yn it bisit wie fan in ijfirwapen? In revolverfan njoggen millimeter kaliber?

Gatse:

Dêr is mij neat fan bikend, mynhear de Rjochter.

Ymkje:Nou't mynhear it seit, ja, Wybren hat wol ris tsjin mijtitlitten, hij woe sa'n ding noch ris ha, as er it jild derfoar hie.

Rjochter-Kommissaris:Ah ! Mei hokfoar doel woe er dat, tinkt jo?

Ymkje(wiíst op Gatse syn pleisier): Om to ijkten, mynhear hè,om to sjitten.... I!

Rjochter-Kommissaris_(lukt oan skille): Hm. Binne de beide getugen ré en ynsteat om itjinge se hjir bij dizze ynstruksje sein hawwe,foar de Rjochtbank to herheljen en Under ede to bifestigjen?

Gatse en Ymkje:Ja, mynhear de Rjochter.

Rjochter-Kotnmissaris:It is goed. Jimme binne yn earste ynstánsje heard. Wês sagoed, en gean dêr sitten. (Wijst stuollen oan.)

75

4e TOANIEL.(De oaren; frou Hogerhuis; Klaske; le fjildwachter.)

Rjochter-Kommissaris:Jo binne Japke Hogerhás, widdou, áld 67 jier, siinderbirop, domicily hawwende yn Bitgum, Menaldumadiel?

Frou Hogerhuis:Ja mynhear.

Rfochter-Kommissaris:Jo binne Klaske Hogerhits, widdou, áld 27 jier, sfinderbirop, ynwenjende dochter fan Japke Hogerinis niisneamd?Sjoch mij oan, getuge II

Klaske:Ja mynhear.

Rjochter-Kommissaris•(sjocht yn papieren) : Ik fyn hjir noch in getuge ádécharge neamd, oproppen nei ynkommen request fan de trijefortochten. Paulus van Dyk, áld 32 jier, fan birop fracht-rider to Bitgum. Fjildwachter, bring de getuge Paulusvan Dyk ek binnen.

le Fjildwachter:Mynhear de Rjochter, getuge Van Dyk hat oan de opropgjin gefolch jown. Hij is net yn 'e wachtkeamer oanwézich.(Frou Hogerhuis en Klaske sjogge inoar nis oan.)

Rjochter-Kommissaris:Hm. Net oanwêzich. Net folie bitang dus bij syn. confraters.Hawar, dat is foar letter.... Japke Hogerhás, ik lijft joyn jou eigen bitang nei folie wierheit to antwurdzjen opneikommende fragen. Hoe let binne jou soannen yn 'e nachtfan 5 op 6 Desimber werom kommen fan 'e murdejacht?

Frou Hogerhuis:It sil tsien ure de jouns west ha, mynhear.

Klaske:Ja, otn tsien Ure presiis. Bitgum sloech krekt, doe heardeik de beide jonges op ba gean.

Rjochter-Kommissaris:De beide jonges. Dus de trédde soan wie der net bij ?Dy wie dus noch op 'e jacht?

76

Frou Hogerhuis:Keimpe? Dy lei al in skoft, mynhear. Dy wie ut stel.

Ymkje:(ƒ121): Keimpe soe ek mei to murdjeijen, mynhear, hear!(Wijst nei Klaske.) Dat hat s ij mijsels forteld.

Rjochter-Kommissaris:Hwannear hat Klaske Hogerhás jo dat forteld?

Ymkje:Dyselde Sinteklaesjoun, mynhear, foar dy móárdnacht ! Iken Gatse ha dy jouns beide noch bij harren oer de flier west.N't Gatse? Dat wie sà, mynhear, sjoch, Haitsma hie dyjouns yn Bitgum hwat saken to dwaen.... ófrekkenje meiin pear arbeiders, leau 'k.... n't Gatse ? Nou, it wie oer slat-ten of sahwat en doe sei ik noch, ik sei, dan gean ik mei jo,sei 'k, ik sei, as it jo goed is, Haitsma, dan gean i k salangyn 'e boorren even ... .

Rjochter-Kommissaris'(hdn omheech): Tut, tut, tut, tut ! Bij de saek bliuwe. Gjinomwegen. (Tsjin Klaske) : Jo hawwe dus tsjin getugeYmkje Jánsma sein, jou bruorren soene alle trije dy nachtsop 'e jacht?

Klaske:

Dat ha 'k sein, ja. Mar letter op 'e joun is dat foroare. UsKeimpe waerd net goed. Dy krige.... nou ja.... dy bloed-spuijing.

Rfochter-Kommissaris. ,

(tsjin Gatse) : Hawwe jó Keimpe op dy joun fan 5 Desim-ber ek sjoen of sprutsen yn it hils fan de widdou Hogerhás?

Gcitse:Né, mynhear de Rjochter. Dat kin 'k mei in wurd fan wier-heit sizze. Né. Wybren w(51. Mar Keimpe wie mei syn oarebroer aan 't wurk yn 't braekhok.

Riochter-KOmmissaris(mei glimke tsjin Griffier): Hm. lOan 't wurk èn bloed-opjaen. Dat is frjemd.... dat is tige frjent. (Straling tsjinfrou Hogerhuis en Klaske) : Wij moatte hjir de wierheit,getugen ! Neat as' de wierheit tI

77

Frou Hogerhuis:Dy oerhael fan Keimpe, dat wie letter op 'e joun, mynhear.Doe wienen dy twa al wer fuort.

Klaske(grimmitich): Gelokkich al.

Riochter-Kotnmissaris(gappet forhoalen, faget foarholle 'ij; nipt oan glês) : Hm.Gjin finnedige kommentaren. Hoefolle lantearntsjes wiene deryn jou Mis oanwêzich op 5 Desimber, getuge Japke Hoger-bis?

Frou Hogerhuis:Ien, mynhear, dat fan fis Wybren. Marten en Keimpe hie-nen gjin.

1?jochter-Kommissaris,,(wijst nei taffeltsfje) Wiis rnij fan dy twa lantearntsjesdérre dat fan Wybren oan. (Frau Hogerhuis giet nei paren;zeriist.it oan.) Hm. Dus dat oare lantearntsje is jo finbikend?

Frou Hogerhuis:Dat is uzes net.

Riochter-Kommissaris:Nei jou plak. (Jozeist 2e ffildwachter de zink; dy giet netfoaren en hitidt lekken ,omheech.) Jo sjogge, dat is it biwustetafellekken dat op 31 Desimber yn jou Mis yn bislach nom-men is.

Klaske(smeulsk) : Ja, mar doe wie 't heel en stoppe, mar nou net.

Rjoichter-Kommissaris:Swij ! Dy stoppen binne op lêst fan de Justysje forwidere.(Tsjin frou Hogerhuis) : Hwannear hawwe jo dy stoppenyn dat lekken oanbrocht?

Frou Hogerhuis:Dat wie op Sinteklaesjoun.

Riochter-KomtmissIctris:Net.... eh.... de deis &mei bijgelyks?

Frou Hogerhuis:Né, mynhear. (Wijst nei Ymkje) : Mar dat kin s ij dêrgetuge ! S ij hat der bij sitten dy jouns, doe 'k der mei oan't stopjen wie ! Wij ha 't der noch togearre oer hawn, oerdat lekken.

78

Ymkje:Se lige 't, mynhear, hear ! Se lige 't allegear ! Ik wit fan gjinlekken en fan gjin stopjen t Ik wit allinnich dat Wybrenit oer syn gemene kop hie, dy nachts. De gatten sitte derornmers noch yn

Frou Hogerkuisf(bynt haar yn) : Bitink goed, hwatst dê r seiste, Ymkje

Klaskè(forheftich): Skande t Skande.. ! !

Rjochter-Komnis$aris;Stilte ! (Tsjin Gatse) : Hawwe jó dat tafellekken sjoen dyjouns yn it Mis fan de widdou Hogerhás?

Gcitse:Ikke? Né, mynhear de Rjochter. Dat kin 'k mei in wurd fanwierheit sizze. Né. Ik birriuoi mij net mei frouljussaken.

Griffier(siocht glimkjend op): Hum, hum! (Nipt Os.) Quodlicet Iovi....

Rjochter-Kommissaris:Oant safier dan. De oanbringer Gatse Haitsma en de getugeYmkje Jánsma kinne dit kabinet forlitte. (Tsjin 2ewachter) : Fjildwachter, bring nou de trije fortochten foar.

2e Fiikkevachter:Jawa mynhear de Rjochter-Kommissaris.

Frou Hogerhuis(iintdien tsjirp Ymkje dy't mei oaren ó f sil); Bitink dij goed,Ymk je Der is Ien dy't alles heart !

Klaske,(grypt Ymkje by ectrm): Skande t Skande' Walstírs jonges yn 't grif ha ?

Ymkje(skuort har los) : Lit my los, keale juffer!! (Giet mei oarenêt-)

lijochter-Kommissaris:Ta de oarder arre! (Tsjin frou Hogerhuis en Klaske).: Itspyt mij, getugen, dat hjir op in imforantwurdlike wize meide wierheit omsprongen wurdt. Tomear is dat spitich, omdatdit nei alle wierskyn de late kear is, dat jimtne beiderjochterlik heard wurde.

79

Klaske:Wol dat sizze.... Mar.... de rjochtbank skielk.... memen ik dy moatte doch ek.... getuge.... ?

Rjochter-Kommissaris:Soks stiet noch tige yn 'e kiif. Fanwegen bloedbisibbens ynearste en twadde graed tusken jimme en de fortochten, silde Offisier fan Justysje it iingaedlik achtsje jimme beideader ede foar de Rjochtbank to hearren.

Frou Hogerhuis(mei triljend lid): Mar. .. se há 't net dien, myn jonges...!Altyd ha wij us eigen brea iten.... ! Ik ha se der net foaropbrocht, mynhear, foar it tichtluis 1 Unskuldich binse.... alle trije.... I Ik ha se der net foar opbrocht....

Rjochter-Kommissaris(wart tij mei han): Gjin scenes, frou. (Tsjin le ffildwach-ter): Dizze getugen kinne gean. (Bint nei Griffier ta, boekthim oer dy syn tafel; fhisteret mei Gri ffier mei rêch neidoar ta.)

5e TOANIEL.

(De oaren; Wybren; Marten; Keimpe;2e ffildlzvachter.)

(Wybren syn holle is kealskeard; de beide oaren harresnet; hja droge selde klein as yn twackle bidriuw; Wybrenhtildt hint rfloedichst; Marten en Keimpe lit-te holle hingje.)

Frou Hogerhuis(kriget iintdien Wybren by earms) : Och jonges, bin j i mdér ? Wybren . hwat sjochst der hwat bistmeager, jonge... •

le .gfildwachter:Trochrinne . 1 Ops j fitte . . . . ! 1

Wybren(wart frou Hogerhuis sijt Sf): It mei net, mem. Stil mar,wij binne gau wer bij mem thils.. Ienkear wurdt der rjochtsprutsen.... Dat kin net °ars: ... Klas, doch de lytse jongede groetenis fan 'e omkes..... En it kroadtsje.... lit datbij de timmerman meitsje.... foar myn rekken... •

Klashef(triennen yn har lord) : Ja, Wybren....

80

2e F jildwachter:Gjin gepraet mear i Aveseare jimme

Frou Hogerhuis(kriget Keimpe en Marten beet) : Keimpe, tink om dijsels,ast kinste ► En Marten, de holle omheech, jonge . . . . Itkomt wol goed.

Rjochter-Kommissaris(draeit hint om nei doar ta) : Eh . . . . gjin scenes, siz ik !Fjildwachter!

Frou Hogerhuis .

(wurdt troch le ffildwachter meiskuord en mei Klaske degong ynsleept) : De wierheit, jonges ► Neat as de wier-heit ► (Ropt ut gong wei) : En mar moed hálde hear. ..!Mar moed hálde (Giet mei Klaske en le ffildwachter6f; 2e fiildwachter docht rim .pen de doar ticht; le ffildwach-ter komt letter wer op.)

Riochter-Kommissaris(giet nei syn plak roerom; giet noflik en stinnend sitten;rukt oan sniijdoaze): Ik winskje hjir rést en oarder. (Niptoan glês.) Fjildwachter, háld bij jou surveillance rekken meide kriminele status fan dizze delinquenten!

2e Fjildwachter(lukt revolver) : Jawa mynhear de Rjochter-Kommissaris.

Rjochter-Kommissaris:Jo binne Wybren Hogerhás, fingetroud, áld 32 jier, fanbirop ferver ; domicily hawwende yn Bitgum, Menal-dumadiel?

Wybren(helder-op): Ja, mynhear de Rjochter-Kommissaris.

Rjochter-Kommissaris:Jo binne Marten Hogerhtis, iingetroud, áld 26 jier, los arbei-der, domicily hawwende yn Bitgum, Menaldumadiel?

Marten(dof) : Ja mynhear.

Rjochter-Kommissaris(gappet etter hán): Jo binne Keimpe Hogerhils, iingetroud,áld 36 jier, los arbeider, domicily hawwende yn Bitgum,Menaldumadiel?

816

Keimpe(dof): Ja....

Rjochter-Kommissaris:Eh . . . . h jir wurdt mei twa wurden sprutsen !

Keimpe(binnenmiilsk): Ja mynhear.

Wybren:'t Is gjin finfatsoen, mynhear de Rjochter. Wy binne netopbrocht, om oare wurden to sizzen as wij sizze wolle. Marmyn broer is net al to sterk. (Wijst nei stuollen.) Hij soegraech permisje ha wolle om to sitten.

Rjochter-Kommissaris;Nél

Griffier(spytgnyskjend). vitte kinne de hearen wierskynlik nochlang genóch.

Rjochter-Kommissaris(tsjin bruorren) : Antwurdzje kaart en nei wierheit op mynfragen. En swij oer dingen dy't net ta de saek dogge..Yn de nacht fan 5 op 6 Desimber fan it foarige jier 1895is der bij de hear Gatse Haitsma Under Bitgum tusken 11en 12 Ure ynbrutsen troch trije persoanen. De biwenners fanit hus, Gatse Haitsma en syn hásháldster Ymkje Jánsmahawwe tsjinoer de marechaussée en tsjinoer mij iepentlikforklearre, dat hja dy nachts yn de trije ynbrekkers herkendhawwe de bruorren Wybren, Marten en Keimpe Hogerhás.(Tsjin Wybren): Bikenne jo dizze ynbraek-mei-writen-ta-deaslach mei pleegd to hawwen?

Wybren:Né, mynhear de Rjochter, dat u n t ken ik.

Rjochter-Kommissaris(tsjin Marten) : En jo?

Marten:Né, mynhear, wy ha 't net dien.

Rjochter-Kommissaris(tsjin Keimpe): En jo?

82

Keimpe:Dêr stean wy bitten.

Rfochter-Kommissaris(gap pet wer): Hm. Es ist eine alte Geschichte.... Fanjimme kant, fortochten, is der, sij it fintidich en foarbarich,in request yntsjinne om yn dizze straf snek as getuge to bi-heljen Paulus van Dyk, frachtrider to Bitgtun. Hwat wiede reden fan dat forsiik?

Wybren:Paulus van Dyk is de iennichste dy't alteast myn broerKeimpe in alibi jaen kin, m.ynhear'de Rjochter. Mei him hawik Sinteklaesjoun op syn karre in sek earte forfierd. En ikhaw doe tsjin him sein, dat Keimpe n e t mei soe tomurdjeijen.

Riochter-Kommitsaris:Hm. Swakjes, sen alibi-biwils. Is dizze Van Dyk famyljefan jimme?

Wybren:Gjin famylje.

Rjochter-Kommissaris:In goefreon soms?

Wybren(yn bistetn): Wol.... sahwát....

Riochter-Kommissaris:Dizze getuge is oproppen foar dit ynstruksjeforhoar. Hij islykwols net forskynd. Hwat kin de reden wêze, dat getugeVan Dyk net oanwêzich is?

Wybren:Dat wit ik net.

Rjochter-Kommissaris(gnyskjend): W it er to folie fan jimme? Fortrout erjinune net?

Wybren:Dat wit ik net. Dat soenen jo himsels freegje moatte.

Rjochter-Kommissaris:Tut, tut, tut, tut ! Gjin brutaliteiten ! Fortochte KeimpeHogerhás, hoe let kamen jimme werom fan dy murdejacht?

83

Keimpe:Wit ik net. 'k Wie der net bij, mynhear.

Marten:'t Wie krekt tsien Lire doe't Wybren en ik thils wienen.

Riochter-Kommissaris:Tut, tut, tut, tut I Swij... , t (Tsjin Keimpe.) Hoe lethat dy saneamde bloedspuijing pleats hawn?

Keimpe:Dêr. ha 'k wol oan. 'k Wist fan 'e wráld n't (Sf. Mar se sizze,'t wie sahwat saven

Riochter-Kommissaris:Soa, just, s e sizze. Hm. (Tsjin Marten): Fortochte MartenHogerhás, jo krigen dy biwuste joun yn it sanearndebr a e k hok — hjit it sa net ? — jo krigen in forwouningoan jou lofter wiisfinger. Neffens it medysk rapport for-toant de groede in frij djippe sneed, foroarsake troch skerpmateriael. Hoe let wie dat, dy forwouning?

Marten:Dat sil healwei sawnen hinne west ha, mynhear.

Riochter-Kommissavis:Wiene jimme doe noch sa let oan it wurk.... oan it.... eh„bra-ken"?

Marken:Ja mynhear, wij makken lange dagen, oars koenen wij gjindeihiet hálde.

Rjochter-Kolmnfssaris(gnyskiend tsfin griffier) : As wij „bra-ke", dan is it nochwol ris folie letter. Eh . . . . hwerorn hawwe jo gjin dokterrieplachte ?

Marten:Och, sa slim wie 't net. Wij-lju fkane net sa gau nei dokter.

Rjochter-Kornmissaris:Né, dat merk ik. (Tsjin Wybren) : Fortochte Wybren Ho-gerhás, jo hawwe yn eh.... yntime forhálding stien ta deInisháldster Ymkje jánsma?

Wybren:Ja, al even tominsten.

84

Rjochter-Komemissaris:Om hokfoar reden is dy forhálding 6fbrutsen?

Wybren:Omdat der yn dizze maetskippij foar tis-lju gjin foar-Utsicht is, mynhear. De arbeider, dy't winterdei syn eigenbrea ite wol, dy kin net oan trouwen tinke. En dan is dernoch in reden, mar dêr swij ik leaver oer.

Rfochter-Kommissaris(skerp) : H j ir . . . . wurdt . . . . neat . . . . forswij d . !

Marten:It frommis doogde net, mynhear. Dy álde Gatse wie net f rijfan har.

Griffier(gnyskjend): Hum, hum

Rjochter-Kommissaris:Ah, dus Wybren hie in konkurrint, bigryp ik. (Tsjin Grif-fier): Un fácheux troisième. (Tsjin Wybren): • Hwannéáris dy forhálding ófbrutsen?

Wybren:Op Sinteklaesjoun. Bij mij thils.

Rjochter-Kommissoris:Al wer dyselde fatale fyfte Desimber.

Wybren(strak) : Mei ik freegje, mynhear de Rjochter-Kommissaris,hwat dizze late fragen Ut to stean ha mei (is arrestaesje?

Rjochter-Kommissari4(batsk) : Né, dat mei nèt ! Binne der dy jouns fan jou kantbipaelde wurden fallen oan it adres fan Ymkje Jánsma?

Wybren:Ja, tige hurde wurden.

Rjochter-Kotnmissaris:Ah. Drigeminten grif?

Wybren:Drigeminten fan myn kant net.

Rjochter-Kommissaris:Jo kamen dus foarhinne faek bij Gatse Haitsma oanWisten jo, hwer't de hear Haitsma syn jild biwarre?

85

Wybren:Ja mynhear, yn it bedsteed. Dat hie Gatse mij sels wolrisforteld. Dy hie 't altyd oer jild.

Rjochter-Komnissaris:Hawwe jo tsjinoer Ymkje Jánsma forklearre, dat jo in ijiir-wapen hawwe woene?

Wybren:Dat is wol mooglik. Dat hat altyd myn sin west. Mar definánsjes lieten it net ta.

Rjochter-Kommissaris:Ah. Mynhear de Griffier, wol dit bynammen wurdlik yn itproses-verbael opnimme. (Tsjin Wybren): Hwerfoar maas-ten jo dy revolver briike?

Wybren:Revolver? Myn doel wie net in revolver, mar in gewear.

Riochter-Kommissark:

Hm. En hwerfoar maast dat gewear tsjinje? Foar politikedoelen ? Bitink dy goed!

Wybren:

Né, mynhear de Rjochter-Kommissaris. De politike en desoasiale striid is foar mij in striid fan de géást ! Dat gewearmoast ik brilke foar de einejacht hjerstmis.

Rjochter4Commissaris:

Hm. Foar de einejacht. Der sit dus wol skuttersbloed yndy. Lêste fraech. Jo wiene yn Bitgum lid fan it doarps-toanielselskip?

Wybren:

Ja mynhear, dat bin 'k !IC:eh.

Riochter-Kommissaris:Hm. Dat lidmaetskip soe ik dan mar opsizze. (Tsjin Mar-ten) : Siz jo ris, fortochte Marten Hogerhás, is jou broerin goede toanielspylder ? Ik bidoel, kin hij syn stim noch almaklik fordraeije?

Marten:

Us Wybren? Dy hat altyd in matsjedoar yn 't foardragenwest, mynhear.

86

Wybren

(mei klant en stadichoan mei mear fii2r): Ik bigryp net,mynhear de Rjochter-Kommissaris, hwat der efter party fandizze fragen stiket. Ik wit net, hwat foar iindergrounske enduvelske machten dwaende binne myn broers en mij strik-ken to spannen. Mar ik wol bigryp freegje, foar hwat itsizze wol, finrjochtlik biskuldige en fésthálden to wurden.Wij binne jonges fan it frije fjild, mynhear, en fan de widelof ten. De fjouwer muorren fan de sel weage Us as lead....Wij hawwe thás in álde mem, mynhear, dy't lijt om Us endy't yn earmoede forkeart.... Wij wolle us frijheit wer-om.. .. Wij wolle us rjocht... It rjocht fan finskuldigen...Mar ienkear, mynhear de Rjochter, dan sille wij it fine....dat rjocht! Ienkear staart dizze álde, formóge maetskippijyn.... En dan komt mei gauwens in nijen.... In nijetijd.... Dan sil it rjocht net mear mei fuotten trape wurdeas it giet om de arbeider.... Frijheit.... wierheit.... ge-rjochtichheit.... dy trije sille hearskje....

Rfochter-Kommissaris.(hat 'ander dizze wurden eflees forbrike eftereer yn stodhongen; slacht mei trut op tafel) : Stil • ! Stil, siz ikdij.... 1! Dat is.... dat is.... anarchistetael t

Wybren(kim mei geweld ynbinend) : Mei ik de wierheit sizze?

Rjochter-Kommissaris(razend) : Né II! Ik shit hjirbij dizze ynstruksje. Fjild-wachters, bring dizze trije arrestanten werom nei it Ms fanBiwarring. En liz daliks op 'e gong de hánboeijens oan!(Wybren, Marten, Keimpe en beide ffildwachters geane i3f;tsjin Griffier): Hwat haw ik jo sein, Ten Booscate ? Inanarchistekomplot ! In hinde, dy't de grounslaggen fanmaetskippij finderwrot! Brute tsjusterlingen...! Canaille...! !

Griffier(kalm glimkjend): Wyn jo net op, amice, wyn jo net op.Kom, drink ris del. (Heilil glês omheech.) Prosit ! Op itwolslagjen fan dizze procedure. (Beide drinke.)

Rjochter-Kommissaris(hinget wurch yn stoel) : De late wurden fan dizze politikeopruijer, hawwe jo dy goed wurdlik yn it proses-verbaelopnommen, Ten Booscate?

87

Griffier:Bij myn witten haw ik gjin wurd mist, Braspenninck.Prestaesje, hè ? Mar jo wolle it hearre, goed. (Lêst op droegetoot):

„Mar ik wol bigryp freegje, foar hwat it sizze wol,finrjochtlik biskuldige en fésthálden to wurden. Wijbinne jonges fan it frije fjild, mynhear, en fan de widelof ten. Punt. De fjouwer muorren fan de sel weage us aslead. Wij hawwe thils in álde mem, mynhear, dy't lijtom us en yn earmoede forkeart. Wij wolle fis frijheitwerom. Wij wolle íts rjocht. It rjocht fan finskuldigen.Punt. Mar ienkear, mynhear de Rjochter, dan sille wijit fine dat rjocht. Ienkear staart dizze álde, formógemaetskippij yn. En dan komt mei gauwens in nijen. Innije tiid. Dan sil it rjocht net mear mei fuotten trapevuurde as it giet om de arbeider. Frijheit, komma, wier-heit, gerjochtichheit, dy trije sille...."

(Hdldt hommels op; sjocht nei Rjochter-Kommissaris dy'tmei de kin oan glês noflik efteroer yn stoel hinget; giet neihim ta; sjocht op him del.) Wel, wel.... De álde sliept....(Gnyskjend): Dreamt fan de sch5ne....

DOEK.

EIN FAN IT TREDDE BIDRIUW.

88

FJIRDE BIDRIUW(Sel fan Wybren Hogerhuis yn Bysiindere Strafgefangenisto Ljouwert; keale, sombere muorren; op eftergroun hwatnei rjochts doar mei traeljes, hwerefter hik dat delklapt kin;op foargroun lofts boppe-oan traeijefinster, dêr't ijochttroch lalt; fierdere forlfochting sa skinzerich mooglik; ynlofter efterhoeke in latrinetiine; in wetterkriik, itensblik enkoffemok yn in nis yn sydmuorre; rjochts fan siden in op-klapte brits; oan eftermuorre in skuorkalinder, hwerop &id-a sifer 30; yn midden houten bank mei dérnjonken steapelfan sawn kartonnen doazen; losse stikken karton en plak-selguod op flier der nêst; it is Alcijiersdei 1899.)

le TOANIEL.(Wybren.)

Wybren

(klaeid yn brune tichthtisklean; kecdskearde holle; sit opbank; is dwaende in doaze to plakken; as dy klear is, set erUni hoppe op steapel n onken him) : Sa, dat is wèr ien duiderbien, sei de man.... (Telt stcidich doazen) : Ien....,twa...., trije...., fjouwer...., fiif seis. .,acht. It bigjin is der wer. (Stoarret mei stikt* nei doazen.)Acht doazen.... En noch acht jier.. . (Wachtet; reagetdan doazen ien Par ien fluch fan steapel. ij alle kanten tit.)Sawn, seis, fiif, fjouwer, trije, twa, ien..., nul...! (Lakethol en bitter.) Ha, ha ! Sa • hurd moasten de jierren ek óf-telle . . . . (Stoarret wer Par kim fit; giet stijf oerein; rintde sel op en del; bliuwt Par kalinder stemt; skuort stadichit blécl mei sifer 30 der óf, hwertroch sifer 31 sichtberwurdt; bisjocht kalinder.) Ien-en-tritich Desimber 1899....Hjoed foar ijouwer jier.... (Bisjocht efkes ;ijskuorde Wdyn syn hein, skuort it stikken en'smyt snipels yn latrineteine;rint dan nei ljocht onder traeljefinster; stoarret omheech.)De sinne skynt, leau 'k.... Se komme fést.... (Giet neibank werom; bitinkt kim efkes.) Earst Marten even moarn-sizze. (Sleept bank nei rjochtersydmuorre; stompt iitein bankmei horde bouns trije keur op flier; harket eftes yn span-ning; fieriij klinke trije gelikense boonzen roerom; sunichyn himsels) : Bigrepen.... Moarn, Marten ! (Sleept bank

89

nei loftersydmuorre; dêr herhellet kim itselde; sunich ynhimsels) : Ek bigrepen.... Moarn, Keimpe t (Sleeptbank wer to plak; giet sitten to doazeplakken; suchtet.)Ja.. ! (By doar klinkt gewach fan izeren skoattels; sjochtop yn spanning; Wik yn doar giet iepen.)

2e TOANIEL.(Wybren; sipier.)

Sipier(wurdt sichtber etter traeljewurk yn door) : WybrenHogerhás ? •

Wybren(tint op doar ta) : Ja, sipier ? Bin se der al ? (Bitinkt him.)0 just. (Giet nei nis yn muorre, kriget etensblik; hal& pannefoar traeljes; ninit stik roggenbrea oan dat him troch trael-jes tastutsen wurdt; kit dat op panne.) Hwat waer is 'thjoed, sipier?

Sipier:Moai sinneskyn waer. Gjin sniebuijen mear.

Wybren:O gelokkich. Oars is 't in hele reis fan Bitgum Cd. (Giet neibank; set itenspanne del; kriget kruk en jit mok tol wetter;giet op bank sitten; bigjint to aten en to drinken.) Sipier?

Sipier(troch doar): Ja?

Wybren:Kinst it hjoed in bytsje skikke mei de tiid, sipier ? In moanneis lang. En tsien minuten is sa gau om.

Sipier:Oars wol, ju.... Dan soe 'k sizze, wij meitsje der wer tolfminuten fan, lyk as de late kear. Mar hjoed? Wij ha aparteynstruksjes. 't Sil wol min gean, Hogerlitis jong!

Wybren:Aparte ynstruksjes?

Sipier(sjocht efkes hoeden fan Biden, geheinisinnich) Ja, de greatebaes komt hjoed troch de sellen. De nije regint, witste ? Endy is net mak, sizze se. (Wiist troch traeijes de sel yn.) Doch

90

mij in deugd, Hogerhás, en set dy doazen hwat kreazer opin steapel.

Wybren(ste,apelet doazen wer op): Sa?

Sipier:Sa is 't goed, ja. (Laket.) Makkestóá ek noch in goeije beurtbij mynhear de baron • (Sil klep wer slete.)

Wybren:Sipier?

Sipier:Ja?

Wybren(wijst nei rjochts en loffis): Witte Marten en Keimpe datlis Mem en myn susten aensten komme?

Sipier •

Ja, dat witte se. Allebeide. (Shit klep heal en heal; efterskermen klinkt in bel.)

Wybren:Sipier?

Sipier:Ja?

Wybren:Witstou wol, dat der moarn in nije ieu bigjint? (Wiist neikalinder.)

Sipier(klep wer iepen) : In nije.... ieu ? In nij jier, bidoelste.

Wybren:Ja, mar ek in nije ieu. Moarn skriuwe wij njoggentjin-himdert.

Sipier:Hast fordeald gelyk. Snoad bitocht, Hogerhus , lang n't min.Mar ik moat fierderop, jong ! (Shit klep; gewach fan izerenskoattels.)

Wybren:(springt op en runt nei doar) : Sipier • (Kloppet opdoar.) Sipie-ier ! (Rint sel op en del; giet wer op bank sitten;rnakket iten en drinken dien; set panne en mok wer yn nis;

91

bigjint wer to doazeplakken; sunich yn himsels) : Mem enKlas.... De nije regint.... (Laket.) Drokke dei hjoed....(Giet wer oerein, sleept bank nei rjochtermuorre; jowt oarklopsignael as niis; harket yn spanning; ut fierte klinktgelikens signael werom; sunich yn himsels) : Se komme....Goed bigrepen, Marten.... (Itselde herpellet him by lofter-muorre.) Se komme.... Goed bigrepen, Keimpe.... (Setbank wer to plak; giet wer oan syn wurk.) Drokke deihjoed (By daar gewach fan skoattels; Wybren giet ynspanning oerein; doar giet iepen.)

3e TOANIEL.(Wybren; frou Hogerhuis; Klaske; sipier.)

Si pier

(komt op mei great bosk kaeijen; etter him frou Hogerhuisen Klaske; shit letter sel wer en bliuwt by doar stean.) Dêrwienen se al, Hogerluis!

Frou Hogerhuis(sjocht der eildsk en soarchlik dt) : Wybren. (H ja flIstkje.)

Wybren:Mem.

Klaske:Wybren.

Wybren(sabeare luftich): Goeije, Klas.

Frou Hogerhuis(nimt syn han tusken harres) : Hoe is 't mei dij, jonge....

Wybren:Goed, goed.... (Wijst nei doazen.) Drok oan 't wurk. Ikkom nou al op in botsen deis. Eh.... wienen der gjin snie-banken op 'e dyk iinderweis?

Frou Hogerhuis:Né. Hoe giet it nou mei 't sliepen?

Wybren:Goed. Hwat better tominsten as de oare kear. Eh.... moarnkrij 'k in nij stik htisrie.

Klaske(sjocht om har hinne) : Nij stik hiisrie?

92

Wybren(wijst laitsjend nei kalinder): Ja, dy giet fuort. Der komtmoarn in nijen-ien. Dat wurdt dan myn fyfte.. • •

Frou Hogerhuis(muoilik) : Och jonge.... Ja, hjoed fjouwer jier forlyn...Ik sjoch jim noch de daar ut gean.... As slachtfé.... 0,'t is gjin nacht bij my wei.... (Bynt har yn; bitinkt har;tsjin Klaske) : Toe, hwat soe 'k nou hast ek wer sizze,Klas.... Der wienen trije dingen.... Toe.. • •

Klaske:Fan dy man.

Frou Hogerhuis:0 ja, Wybren. Der hat wer in mynhear ut Amsterdam bijus west. Dy woe in greate biweging op tou sette, om graesjefoar jimme....

Wybren(friij: In graesjeforsiik bij de Kraan ? En hwat hat memsein?

Frau Hogerhuis:Ik ha him dit sein. Skuldigen dér freget men graesje foar.Mar foar imskuldigen net. Foar iinskuldigen freget menrjocht! Dat ha 'k 'm sein, Wybren. Hij hat praet as inadvokaet, mar d& is er mei fuort gangen.

Wybren:Yn oarder, mem. Sa moast it. Gjin gebiddel om graesje foarUs! Rjocht.... neat as rjocht.... Mar it rjocht giet ynlán krom op 'e strjitten.... Ja, ik ha se yn 'e holle, mem,,dy datums.... As de jiertallen ut it skoalboekje.... (Teltop fingers): 3 Juny 1896: De Arrondissemints-Rjochtbankto Ljouwert forklearret de Hogerhuzen skuldich en easkettsjin harren (wijst op himsels) tolve, (wijst nei rjochts enlofts) alve en seis jier tichthitsstraf .... 5 Augustus 1896:It Gerjochtshóf to Ljouwert forklearret de Hogerhuzenskuldich en wiist fonnis konform de eask.... 7 Oktober1896: De Hege Ried yn Den Haech forklearret de Hoger-huzen skuldich en bifestiget it fonnis. En doe de greate pro-testmeetings... En doe de aksjes fan it Komité... En doede jildynsamling foar in oare advakaet.... En doe de bi-weging fan Troelstra-en-dy yn 'e Twadde Keamer.... Doe'k in jonge wie mocht ik altyd graech jiertallen leare, dat

93

wit Klas noch wol. Mar ik hie noait tocht, mem, dat jier-tallen sa'n bittere bijsmaek ha kinne.... Alles forgees Stomproun bij alle ynstánsjes t (Rint sel op en del; for-heftich): Mar graesje ? Noait I Naait t t Danleaver tolve jier dizze fjouwer muorren.... Och, hwat hatit jown allegearre ? Ja, opskuor yn it hele lán en dêr-buten .... In rop om rjocht bij tfizenen.... bij tsientfize-nen . . . . (Wijst.) Mar it hat dizze doar net iepen makke....It hat de wiere skuldigen nei Amearika ta jage. Buten skot.En arre meije se nou har skuldbikentenissen skriuwe Mar de Justysje berget se op yn har dossiers t Perka-mint tusken perkaminten.... Lyk as dy rjochters sèls....per-ka-mint t Se wèslle har fouten net wêze.... Sews511e finfeilber lykje bij it folk t (Bitter) : Opdat hetvertrouwen des volks in de. Justitie niet geschokt worde....

Sipier:It is dêrmei tiid.

Wybren(bliuwt stean; komt ta hinisels) : Och, hwat bipraet ik ekallegear.. Klas fanke, hoe is 't mei de lytse jonge?

De „lytse jonge". Hij wurdt njonkelytsen in greate jonge,Wybren. Hij komt skielk fan skoalle óf en dan sil er....

Frou Hogerhuis:- Even geduld, Klas. Hwat wie nou dat twadde ek al wer, dat

wij sizze soenen ? Frjemd, nou kin 'k it suver net bi-tinke . . . .

Klaske,:0 ja, Wybren. Der is yn Bitgum wèr in brief kommen UtAmearika fan Paulus van Dyk-en-dy. D& stiet dádlik yn,dat hij it dien hat.. Mei Allard Dykstra en SyboutAlberda .

Wybren:Ald nijs, Klas fanke, áld nijs.... It komt to let.... Tolet.... Lit harren dêr yn Amearika mar ophálde mei harbriefskriuwerij, Paulus van Dyk en dy beide oaren.... Plea-get it har hjir fan binnen sa ? Dat hienen se earder bitinkemoatten.... (Finger omheech) : Lit harren mar nei in OarAdres gean en dêr skuld bikenne.... Mar brieven.... netmear.... Perkamint tusken perkaminten

94

Frou Hogerhuis:Ja jonge, dou bast gelyk . (Sjocht efkes om neidy't mei kaeijen rattelet.) En dan hiestóti noch hwat, Klas.

Bipier:It is tiid.

Klaske(heal likt) : 0 ja, Wybren, moast ris hearre . . . . (Sjochtskruten om nei sipier dy't seldoar wer iepen makket.)

Wybren:Dou kinst hjir rêstich ifidop prate, Klas. (Wiist nei sipier,dy't harren efkes rêch takeart.) Dát 's wol fortroud.

Klaske(1i2clop): Moast ris hearre, Wybreti. De arbeiderssjong-foriening fan Bitgum is finderweis nei Ljétuwert ta. Dy woljimme hjoed in sanghulde bringe.... Bfiten foar de gefan-genis.... !

Wybren:In sanghulde H joed ? (Laket bitter.) 0, eh . . . .op us . op us . ijouwerjierriCh !

Frou Hogerhuis:Och jonge....

Klaske(hastich; heal kW): Mar 't moat foaral stil bliuwe,, hear!Gjinien mei 't witte..., t

Wybren(sabeare grappich) : I k sil 't wier net oer de stêd bringe.

Klaske(byt har op de lippe) Hè, né, hoe kin 'k nou ek sa áleau...

Bipier(hot doar iepen dien; rattelet mei kaeijen) : It is de heechstetiid.

Wybren:Ja, mem-en-dy moatte fuort. Oars komme Marten en Keimpeoan krapperein.... (Jowt frou Hogerhuis in kin.) Mem.Oant de oare moanne mar wer.

95

Frou Hogerhuis(nimt syn kin turken harres; mei tril jencl Wybren...En mar moedich wêze, jonge. . W ij rêdde' us wol.. .

Wybren(him mei geweld bitwingend) : Ja, mem.

Klaskg,(jowt Wybren han): Wybren, silst goed om 't sjongen tinke?

Wybren:Klas. Dochst de groetenis oan de lytse jonge?

Kiaske:Ja Wybren.. (Si/ lij; draait har by seldoar om) : Witsthwat er skielk sil, de „lytse jonge"? Hij wol bij 't fervjen... I

Wybren(stoarret stijf nei frou Hogerhuis en Klaske) : Dat ismaai.... Dat 's mar moai. (Frou Hogerhuis en Klaske'Of; sipier ek "Of; shit de doar; gewach fan skoattels; hystoarret in skoft nei doar; bigjint op en del to ritmen;sunich yn himsels): Mar moedich wêze.. (Suchtet.) Marmoedich wêze.... (Fait del op bank; lit holle en kannenhing je; kriget stik karton op; bigjint der yn Uwen wei meiom to tyspeijen; kit it wer clel; tint rel wer op en del; siochtnei boppen yn ijocht jan traeljefinster; bliuwt foar kalinderstemt; kriget blêd mei sifer 31 beet, sil it der ij skuorre):Mar moedich wêze.... Dizze ieu.. . . foarbij.... Foar al-tyd foatbij.... (Bitinkt kim; lit blêd wer los) : Hast foar-bij .... In nije tiid.... (Sjocht nei traeljefinster; sjocht neigroun) : In nije (Holle ornheech; deklamearret):

„En dou, o selssucht, beestich kweaFan d' Ieu, groun fan har maetskippijenEn dértroch groun fan al har lij en,Hij giet tsjin d ij, de reuzestriidFan dizze greate, oermoaije tijd t"

(Stiet yn tinzen wei elkes stil; barst ut yn lucl, spoekeftichlaitsjen): Ha, ha, ha, ha...1!! Fan. .. dizze. greate...oermoaije . tijd (Rini- op en del; giet wer op banksitten; gewach fan skoattels; doar giet iepen.)

4e TOANIEL.(Wybren; baron Braspenninck; sipier.)

Sipier(sopt by doar): Wybren Hogerhás Oarder ! Myn-hear de Regint foar jo. Baron Braspenninck!! (Lit regint

96

earst oftkomme; komt dan sels op; lit seldoar yn 't kiersteen.)

Braspenninck(komt op mei lorgnet en sigaer; hat papier yn han, dat erynsjocht): Tankje, sigier.... Eh.... sel nemer 38.... Ge-fangene nemer 72. (Forskout lorgnet.) Ah. Wybren Hoger-hils. Ja, ja, d e Dreyfus 'fan Nederlán t Justement.Wij hawwe elkaar faker moete, gefangene Hogerinis, hé?

Wybren(giet stadich oerein; bliuwt stil stean) : Koe - wol.

Braspenninck(mei si2r:swiet glimke) : Ik haw yndertii4 noch de liedinghawn fan jou earste ynstruksjeforhoar. Witte jo it noch?

Wybren:Dat wit ik noch.

Braspenninck:Ja, dat is ridlik lang forlyn. (Lêst fan papier en, tekenet nouen dan hwat om.) Eh.... hoe bifalt it.... eh.... wutkjo hjirsa?

Wybi-en(ftak): Goed.

BraspMninck(wijst nei brits).-Lizzing yn oarder ?

Wybren:Ja.

Braspenninck:Klachten oer it iten?

Wybros:Né.

Braspenninck:Klachten oer luchtsjen, korrespondinsje of famyijebisiik?

Wybren:Gjin klachten.

Braspenninck(stekt papier yn base) : Justement. Jo kinase it hjir dus nochal.... eh tithálde, as ik sa hear, hé ? Noch eh....draecjilik, tinkt my sa? Ik mei jo fan myn kant wol for-klappe, gefangene Hogerhás, ik haw niissajust jou steatfan tsjinst efkes ynsjoen. De direksje is goed oer jo tof reden,leau ik, hé?

97

Wybren:Ik ha gjin lat fan birou, mynhear, dat skeelt.

Braspenninck:0.... eh.... birou ? Hear ik dat goed?

Wybren:Ja, mynhear, gjin birou. Dat komt allinne foar bij skuldigen.

Braspenninck:Hm. Ja, sjoch ris.... Oft jo skuldich of finskuldich binne,kin en mei ik as Regint fan dizze Bysiindere Strafgefangenisnatuerlik net bioardielje. Mar ien ding, freon, how ik per-soanlik foar jo altyd spitich faun.... Jou saek is troel—.eh... Alt mij sizze... finforantwurdlike geasten yn it lánopfizele ta in... nou ja, in politike r e 1 ! En al dy tsjusteremachinaesjes hawwe jou saek siinder mis Ons skea dien.

Wybren:De minsken binne wekker skodde.

Braspenninck(glitnlefend): Wekker skodde . Soms, Wybren Hogér-hás, is it bietter, en meitsje giin sliepende hounen wekker,hé ? Hawar, dê r sille jo en ik fingelyk oer tinke. Mar apro-pos, der is nÖch ien ding, dat jou saek bij de Rjochterlikemacht net.... eh.... net bifoardere hat. Jo hawwe for-somme, alles to sizzen, hwat jo wisten.

Wybren:Mar soenen jo dan wolle, dat ik forklearre hwat dien tohawwen, clêr't ik gjin skuld oan ha?

Braspenninck:Dat is myn sizzen net. (Hellet oar papier fit Sjochris. Graech wol ik as Regint fan dizze ynrjochting hwatfoar myn gefangenen dwaen, dat bigripe jo wol. (JowtWybren papier oer.) As jo dit nou ris liezen en fan jouhantekening foarseagen, dan soe ik wi -jten dwaen kinne bijde bifoege ynstánsjes.... It soe in middel wêze kinne joustraftiid to forminderjen.

Wybren(giet nei traeljefinster en lêst) : Dit teken je, mynhear ? Datkomt ommers del op in folsleine bikentenis fan skuld

Braspenninck:It is sa't men it biskóget. It is yn jou eigen bilang. Ik wolas Regint myn bêst foar jo dwaen.

98

Wybren(jowt biret papier roerom) : Fan myn libben net, mynhear.Dan soe 'k tsjin mijsels stean. Witte jo, hwa't fjouwer jierlyn sa'n papier tekenje moatten hie ? Paulus van Dyk!

Braspenninck(neitinkend) : Paulus.... van.... Dyk i? Ja, dynamme mei mij noch tinke. Dy freon fan jo.

Wybren:Hij is myn freon net. Hij is in freon fan de leagen. (Wiistnei papier.) Mar soks, mynhear, noait t Jo kinne bij deRjochtbank better de brieven opfreegje ut Amearika. Dêrstiet yn hwa't it dien hat.... Dêr stiet yn dat w ij finskul-dich sitte!

Braspenninck(sjocht op horloaizje): Ja, sjoch ris, freon. Forklearringenfan minsken dy't net mear onder de Nederlánske wet steane,kin de Justysje net op yn gean. Dus, Wybren Hogerhils,jo wize myn tsjinsten fan 'e hán?

Wybren:Ik wiis de leagen fan 'e hán

Braspenninck(yn himsels) : Unbigryplik.... Nei fjouwer jier....

Wybren(aloan mear mei fjfir): Al wie 't tweintich jier, dan n•Sch!Of hindert jier, dan noch t (Wiist nei kalinder.) Min-dert jier.... Noch in mannich Uren, baron Braspenninck,dan bigjint der in nije Mindert jier.... In nije ieu.... Endy ieu sil us bringe, hwat de foarige us fintkeard hat....Frijheit.... wierheit.... gerjochtichheit

Braspenninck(sjocht zeer op horloazje): Sipier, folgjende sel. (Sipierdocht doar op; Braspenninck en sipier geane (3f; gewach fanskoatteis.)

5e TOANIEL.

(Wybren.)(Bliuwt efkes stean; stoarret nei doar; fijocht op doar ta;boonzet dér mei beide fusten op): Sipier . ..! ! Sipie-ier • I (Harket efkes yn spanning.) Mem ! Klas.... !!!

99

(Harket wer; Ut holle sak je; keart him mei oprólle tastenom; sjocht wyld en hymjend om him hinne; skopt steapeldoazen mei geweld omfier; sjocht wer om him hinne; sjochtkalinder; giet der hinne, skuort lêste blêd der razend 61;liikt dan hiele kalinder fan muurre; keilt him yn hoeke.)Fuort 1 t Fuort (Rint op en del; bisint him neiin skoft; sjocht kalinderblêd yn syn hán; bisjocht it lêzen derop; rint hwat mear nei it ijocht; wurdt stadichoan kalmer;rint nei bank; giet ritten; lêst stil foar himsels; dêrnei lildopmei blêd nei ijocht keard):

„Der wie yn in stêd in rjochter, dy't God net freze engjin minske iintseach.En dêr wie yn dyselde stéd in widdou, dy't al marweroan by him kaem en sei : Doch my rjocht tsjin mynw j erstanner.En in hiele tiid woed er net, mar op it lêst sei er by him-sels : Alhoewol ik God net freezje en gjin minskefintsjoch, sil ik dochs dy widdou rjocht dwaen, om't hjamy sa'n oerlêst oandocht, dat hja einlings net komt enmy oan fl j ocht.En de Hear sei : Hark, hwat de finrjochtfeardige rjoch-ter seit!Soe God dan gjin rjocht dwaen syn íitkarden, dy't bynacht en by dei oan Him rappe, en &'t-'t er lankmoedichoer is?Ik siz jimme: Hy sil harren mei koarten rjocht dwaen."

(Swift in set, stoarret Par hinz ut; efter skermen bigjint,earst sunich en fieri3f, in koar to sjongen it earste koupletfan „Morgenrood" fan Troelstra/De Nobel; Wybren gietstadich oerein; rint mei wiidiepen eagen nei ijocht ondertraeljefinster.) Dêr bin se Dêr bin se 1 (Ljochttroch finster wurdt stadich sterker; it sjongen wurdt aloctn

Wybren sjocht omheech nei it ijocht; syn gesichtkriget in forhearlike, blide gláns; hij stekt bij lêste rigel dekannen srneekjend omheech.)

DOEK(fait sta,dich.)

EIN FAN IT FJIRDE EN LESTE BIDRIUW.

100