Cyberpesten bij jongeren in Vlaanderen:

een upgrade.

Studiedag ELLA vzw

Brussel – dinsdag 26 mei 2015

Wat komt aan bod?

• Inleiding

• Jongeren in Vlaanderen en nieuwe media

• Pesten – cyberpesten: ‘good to know’

• Onderzoekscijfers pesten-cyberpesten Vlaanderen

• Gevolgen (cyber-)pesten

• Welke jongeren komen in beeld?

• En wat met jongeren met allochtone achtergrond?

• Vraagstelling

INLEIDING - KIEZEN VOOR EEN INCLUSIEVE DAN WEL EXCLUSIEVE BENADERING

Inclusieve vs. exclusieve kijk

• Jongeren zijn jongeren

• Ruimte krijgen/maken/vinden voor eigen ontwikkeling en levensproject

• Etnisch-culturele achtergrond is één laag van de persoonlijke identiteit-in-wording

• Ik – Wij: ‘roots’ & ‘(hyper)routes’ (Paul Gilroy, 1993)

• Fluïde identiteit = manier om zich te handhaven en te situeren in een wereld die permanent verandert

SNS & adolescenten met allochtone

achtergrond (De Mey, V., 2012)

Steekproef (Brussel): n= 150

12-18j

45% meisjes - 55% jongens

½ allochtoon - ½ autochtoon

Geen significante verschillen tenzij voor ‘communicatie met mensen in het buitenland’ allochtone groep scoort hier significant hoger

Online&Offline (Leurs, K. , 2012)

• De on- en offline wereld werken permanent op elkaar in en zijn wederzijds constructief

• Wat in de reële wereld gebeurt, kent zijn vervolg in de online wereld: vriendschap, racisme en stigmatisatie, …

• Verticale beïnvloeding (traditie, gezagsdragers) en horizontale (met o.a. peer-to-peer) beïnvloeding lopen door elkaar

‘Free zone’

• Internet biedt ruimte om zich etnisch, religieus, … te

herpositioneren (vrijheid)

– informatie zoeken

– vrijuit praten

– taboes ontsluiten (‘hchouma’)

• ‘Roots’ opzoeken (‘digitale diaspora’s’ (Leurs)

• Nieuwe routes uitproberen

• Zich affirmeren

JONGEREN IN VLAANDEREN EN NIEUWE MEDIA

Meest gebruikte sites, games & apps

Facebook, doe iets!

Jongeren doen appel op Facebook (K. Van Royen, UAntwerpen)

• Automatische detectie- en afweersystemen (cf. AMICA/SPION)

– Haatpagina’s

– Naaktfoto’s

• ‘Bovendien zijn jongeren misnoegd over het meldingssysteem omdat er vaak zelfs helemaal géén reactie volgt op hun meldingen’

Nieuwe media & jongeren: a perfect fit!

– IK HOOR ERBIJ!

– ‘THIS IS ME!’ (echt waar?)

– IK STA OP EIGEN BENEN

– IK EXPLOREER EN PROBEER

– IK DURF!

The Fear of Missing Out

(het FOMO-syndroom)

- Delen van ervaringen, geheimen, roddels… ‘verbondenheid’ & nieuwsgierigheid

- Media zelf eisen aanhoudend onze aandacht (geluiden, pushberichten, aandachttrekkers, beloningen, ‘snapberichten, …)

- ‘Ik mag niets missen!’ & ‘Ik moet me tonen!’

PESTEN-CYBERPESTEN: GOOD TO KNOW

Pesten & cyberpesten

Ten aanzien van het slachtoffer/slachtoffer(s):

• Schadend gedrag

• Intentioneel

• Repetitief/herhaaldelijk

• Machtsonevenwicht

• “Zorgt voor veel ‘drama’”(jongeren)

grens tussen plagen en pesten?

Favoriete cyberpestkanalen

Favoriete cyberpestvormen (Friesland)

• Lastig vallen

• Roddels verspreiden

• Ongewenst seksueel voorstel doen

leunt sterk aan bij traditioneel pestgedrag

Overlap pesten-cyberpesten (Wegge, D., 2013)

65% van de pestslachtoffers wordt ook online gepest

Extra power/Extra pijn Cyberpester Slachtoffer

Geen toezicht Ongenaakbaarheid Onmacht versterkend

Anonimiteit/ Onzichtbaarheid

Veilig, machtig gevoel Des-inhibitie-effect

Onmacht, angst, onveiligheid, onzekerheid

24/7 Permanent machtsgevoel

Permanente dreiging en stress

Cockpit-effect ‘Afstand’ onverschilligheid; minder inleving

‘Objectivering’

Gebrek aan ‘social cues’

Des-inhibitie-effect Verharding

Onzekerheid – stress – angst

1 keer = veel keer Macht Onmacht – stress versterkend

Desinhibitie- of ontremmingseffect

“Op het internet deed ik me harder voor

dan ik ben. Ik heb via Ask.fm ook wel

eens iemand uitgescholden. Gewoon om

te proberen hoe dat voelt. Nu doe ik dat

niet meer omdat ik weet tot wat dat kan

leiden.” (D., 16j)

ONDERZOEKSCIJFERS PESTEN-CYBERPESTEN (VLAANDEREN)

Klassiek pesten (HBSC-studie, 2012)

Prevalentie (11- t.e.m. 18-jarigen)

• 24,5% - laatste 2 maanden minstens 2 x

slachtoffer

• 7% - … minstens 2x iemand gepest

• 5,5% - … minstens wekelijks slachtoffer

• 3,2% - … meer dan één keer per week slachtoffer

Pabian, S., mei 2013 KLASSIEK PESTEN CYBERPESTEN afgelopen half jaar

minstens één keer

gepest (SL) 10.4 % 5.3 %

afgelopen half jaar

minstens één keer

iemand gepest (PK) 6.8 % 5.8 %

afgelopen half jaar

minstens één keer

gepest en heb zelf

ook minstens één

keer gepest (PK/SL)

2.4 % 1.5 %

HBSC-Nederland (Van Dorsselaer, De Looze & Vermeulen-Smit, 2010)

• Allochtone jongeren pesten iets meer (11-16-

jarigen) en verschil is toegenomen sinds 2006

0

5

10

15

2005 2009

Autochtoon

Allochtoon

10,1 8,3 8,3

6,1

10,5

DICA-studie (Pabian & Vandebosch)

• Meisjes: vaker slachtoffer – Jongens: vaker pestkop

• Piek cyberpesten: tussen 11 en 13 jaar

• 48% cyberpesters zit op zelfde school als slachtoffer

• Meisjes tillen gemiddeld zwaarder aan de

cyberpesterijen die hen treffen (‘appearance’)

DICA-studie (Pabian & Vandebosch)

Slachtofferschap cyberpesten:

(Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden)

Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen

Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.

6de lj 1ste 2de 3de 4de 5de

15.6% 10.2% 5.9% 5.4% 6.1% 4%

DICA-studie (Pabian & Vandebosch)

Dader van cyberpesten:

(Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden)

6de lj 1ste 2de 3de 4de 5de

6.9% 4.6% 4.3% 8% 4.9% 4.6%

Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen

Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.

DICA-studie (Pabian & Vandebosch)

Andere onderzoeksbevindingen

EUKidsonline (2009)

– 48% van Vlaamse jongeren: onbekende toegevoegd aan lijst contactpersonen

– 1/3 jongeren: minstens 1x/maand in contact met onbekende(n)

– 30%: offline afspraak gehad met online contactpersoon (50%: ouders geïnformeerd)

–50%: ‘het is makkelijker om mezelf te zijn op

het internet’

GEVOLGEN (CYBER)PESTEN

Jongeren vertellen over hun ervaringen

Effect varieert

• Naar gelang persoonlijkheid slachtoffer

• Steun van omgeving of niet?

• Cyberpesten met foto’s en video’s vinden

jongeren erger dan beledigingen via gsm/online

Controleverlies

• Effect kan variëren ngl. kenmerken van platform

- Vb. gezien als anonieme “haat-site”: jongeren

raden technische oplossingen aan of gaan hun profiel

verwijderen (controle-gevoel)

• Vooral incidenten waarover jongeren geen controle hebben,

worden als erger aanzien

–Vb. vals profiel, naakfoto’s verspreid, profiel hacken,…

Bewezen negatieve effecten (slachtoffer)

Stress en angst lopen hoog op

schadend effect op korte tot lange termijn

Schools functioneren onder druk

Psychisch en lichamelijk in de knoei

Omgaan met anderen wordt moeilijk(er)

Depressie, suïcide maar ook delinquentie loeren om de hoek

Schade reikt verder dan slachtoffer

• Pestkop

• Klasgroep

• Leerkracht(en) en school

• Gezin/thuis

• Vrije tijdsmilieu

• Samenleving

WELKE JONGEREN KOMEN IN BEELD?

SLACHTOFFERS VAN CYBERPESTEN IN BEELD

‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten

• Meer (afhankelijk van) internetgebruik • Onveiliger internetgebruik (contact met

onbekenden; wachtwoord delen; slecht beveiligen eigen profielsite (privacy-settings); …)

• Ouders met restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik • Minder ‘close’ vrienden en minder populair • Vaker dader én omstaander van cyberpesten

‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten

• Vaker slachtoffer van klassiek pesten • Meer stress-symptomen – minder

oplossingsvaardig • Meisjes > jongens • Holebi-jongeren: vaker geviseerd • Allochtone jongeren (Friesland, 2010) • Zwaarlijvige jongeren (Friesland, 2010)

Hoe reageren slachtoffers? (DICA-onderzoek, 2012)

Spontane oplossingsgerichte strategieën:

Probleemoplossende strategieën

< Emotie-gebaseerde strategieën

DE CYBERPESTENDE LEERLING IN BEELD

‘Profiel’ cyberpestkoppen

• Jongens > meisjes

• Intensiever internetgebruik – risicovol

• Band met ouders minder o.k., hebben autoritaire opvoedingsstijl/restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik

• Vaker slachtoffer en omstander van cyberpesten - minder steun van vrienden (?!)

‘Profiel’ cyberpestkoppen

• Minder empathisch en berouwvol - brutaler

• Vaker dader van klassiek pesten

• Minder schoolbetrokken

Wat cyberpesters onderscheidt?

(DICA, 2012)

Wat pestkoppen nodig hebben:

‘Zeg met dat ik ertoe doe!’

- Erbij horen

- Populariteit

- Status

- Dominantie tonen

+ Voordeel halen

Internet pakt ook pestkoppen aan!

BIJSTANDERS BIJ CYBERPESTEN

Ook onder druk

Wat omstaanders (niet) doen

• 35 % is getuige van cyberpesten

• Reactie omstaanders – Hulp geboden (eerder discreet) 45,6%

– Mee gepest 5%

– Niets gedaan 56,9%

- Zijn mijn zaken niet (30,1%)

- Angst om nadien zelf gepest te worden (19,1%)

- Niet weten wat gedaan (18,9%)

•Meer jongens dan

meisjes

•Meer in ASO

•Stijgt met leeftijd

•Slechter schools

klimaat

Passieve

toeschouwers

Verdedigen

& steunen

•Meer meisjes dan

jongens

troosten/geven

advies

•Daalt met leeftijd

•Assertief

verdedigen meer

in BSO

•Beter schools

klimaat

Rapporteren Aanmoe-

digen

Meedoen

•Meer meisjes

dan jongens

•Daalt met

leeftijd

•Meer in BSO

•Minder bij

jongeren die

thuis

anderstalig zijn

•Beter schools

klimaat

•Evenveel

meisjes als

jongens

•Meer

spijbelaars en

bissers

•Meer

anderstaligen

thuis

•Meer in BSO

•Slechter

schools klimaat

Te kleine

aantallen

Verschillen naar getuigengedrag

DICA:

Lagere

empathie

Minder vaak zelf

klassiek

slachtoffer

Passieve

toeschouwers

Verdedigen &

steunen

DICA:

Meer empathie

Vaker zelf

cyber/klass.

slachtoffer

Rapporteren Aanmoedigen Meedoen

DICA:

Lagere

empathie

Vaker dader

klassiek

pesten

Verschillen naar getuigengedrag

Bijstandergedrag: invloed van anderen

Experimenteel onderzoek: jongeren (13 j) als bijstaander

blootgesteld aan fictieve cyberpestsituaties op SNS

Meer helpen bij meer ernstige situatie

Meer privé dan publiek helpen

Andere bijstaanders hebben belangrijke invloed

Surveyonderzoek bij jongeren: 525 jonge bijstaanders (+/-

16 j)

Normen van andere jongeren -> sociale druk om mee te

doen aan cyberpesten

Normen van ouders spelen belangrijke rol

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

Samenspel

Jongere

Vrienden Thuis

School / leerkrachten /opvoeders

Media

Providers

Club

Jeugdwerk

Samenleving

Vertrouwen

Opvoeding eerst!

• In goed contact met kind(eren) en jongeren

– Tijd & aandacht

–Nabijheid & afstand ruimte geven + betrokken blijven

–Waarderend in communicatie

• Waarden – normen – grenzen: authentieke rolmodellen

• Emotionele geletterdheid en oplossingsvaardigheden stimuleren

Specifieke preventie

• Informeren (consument-informatie)

• Sensibiliseren – Mediawijsheid

– E-safety

– Digitaal burgerschap (netiquette)

• Activeren tot opnemen van verantwoordelijkheid

In een uitdagende en waarderende omgeving …

• Ontrading

• Effectieve opvolging en ondersteuning

… die tegelijk ook grenzen aangeeft en bewaakt

Als het fout is gelopen (slachtoffer)

• Emotionele opvang – Ruimte geven om te ventileren - niet beschuldigen

– Emoties spiegelen/teruggeven

• Probleemgerichte opvang oplossing zoeken – Bewijsmateriaal verzamelen

– Maximaal veilig stellen van communicatie-omgeving

– Contact met school, club, …

– Probleem melden (meld-knop)

– …

Als het fout is gelopen (kind heeft gepest)

• Expliciteren van wat niet door de beugel kon

(confronteren)

• Verbindende dialoog

• Verantwoordelijkheid blijven geven

– Veilig stellen slachtoffer

– Reduceren/herstellen van de toegebrachte schade

• Opvolging

• Samen met ouders/relevante derden/…

MEER PRAKTISCHE INFO NODIG?

www.digitaalpesten.nl

Websites

• www.clicksafe.be (+ ‘i respect’) (info – tips – lesmateriaal)

• www.ikbeslis.be (privacy)

• www.veiligonline.be (ouders en opvoeders)

• www.pestweb.nl (info en tips - lesmateriaal)

• www.kieskleurtegenpesten.be (tips)

• www.cyberpesten.be (info over cyberpesten)

Hulpinstanties

• CLB

• JAC

• CAW – CGG

• School

• Opvoedingswinkel(s)

• Politie / e-cops / RCCU-FCCU

Ontwikkeling van een wetenschappelijk

onderbouwde game tegen cyberpesten

Funded by www.iwt.be

Prof. Dr. Heidi Vandebosch

Prof. Dr. Karolien Poels

Dr. Katrien Van Cleemput

Gie Deboutte

Sara Bastiaensens

Prof. Dr. Olga De Troyer

Edgar Omar Cebolledo Gutierrez

Frederik Van Broeckhoven

Prof. Dr. Ilse De Bourdeaudhuij

Ann DeSmet Ing. Koen Samyn Olivier Janssens

Dr. Ir. Sofie Van Hoecke

Onderzoekconsortium: 4 partners

WISE

Fysieke activiteit, Fitheid en Gezondheid

Friendly ATTAC

Adaptive

Technological

Tool(s)

Against

Cyberbullying

Doelgroep:

12 tot en met 14-jarigen

Invalshoek:

Inzetten op de kracht van de

omstaanders

Educatieve game als onderdeel

van lessenpakket

en gesitueerd binnen een

whole school approach

1. “Behoeften-analyse”

2. “Verander-matrices”

3. “Verander-methoden”

4. “Ontwerp materiaal”

6. “Evaluatie”

Intervention Mapping proces

5. “Implementatie-plan” - Gezondheidsgevolgen

slachtoffer

- Belang van omstaanders

- Gedrag: niet meedoen,

troosten,

verdedigen/rapporteren

- Attitudes, eigen-effectiviteit

- Attitudes:

- Eigen-effectiviteit: modeling, uitproberen gedrag in game

- Serious game: scenario,

tekenen, aansluiten bij

‘evidence’

- In scholen? Breder pakket?

Duurtijd?

- Effect en proces

Behoeften-analyse

Experiment: onderzoek naar

context-invloeden van omstaander-gedrag

Contextinvloeden die gemanipuleerd werden: Ernst van de situatie

Laag of hoog

Gedrag van andere bijstanders

Pestkop bevestigen of slachtoffer

verdedigen

Identiteit andere bijstanders

Kennissen of goede vrienden

Resultaten: Hoge ernst: minder vaak meedoen, vaker helpen

Meedoen met de pestkop: meer als andere bijstanders meedoen,

meer als andere bijstanders goede vrienden zijn

Slachtoffer helpen: bij ernstige situatie: meer geneigd om te helpen

als andere bijstanders goede vrienden zijn. Bij minder ernstige

situatie: meer geneigd om te helpen als andere bijstanders

kennissen zijn

Gepubliceerd in: Bastiaensens et al, (2014). Cyberbullying on social network sites. An experimental study into bystanders’ behavioural intentions to help the victim or

reinforce

the bully. Computers in Human Behavior, 31, 259-271

Gedragsdoelen voor bystanders EERST: nagaan of het bedoeld is om te kwetsen of

kwetsend werd opgevat?

NOOIT: lachen of tonen aan de pester dat je het eens

bent/leuk vindt ALTIJD: het slachtoffer troosten/advies/info geven

VRIEND: ALTIJD verdedigen

KENNIS: omstandigheden begrijpen

NOOIT: de schuld bij het slachtoffer leggen

UITGELOKT: leerkracht betrekken

ERNSTIG: leerkracht/ouders betrekken

CO

NTE

XT

Determinanten van getuigengedrag

Houding

Normen

Zelf-

effectiviteit

Intentie(s) Gedrag

Omgevings-

factoren

Vaardigheden en

competenties

Geringe gerichtheid op en bekommernis om het slachtoffer

- Positieve uitkomstverwachting

voor slachtoffer

- Neg. tav passief, pos. tav

verdedigen

1

2

4

3

- Vrienden verwachten dat ze

verdedigen

- Kan tegen de pester zeggen te

stoppen

Incalculeren omgevingsinvloeden

Welke steun verwacht het schoolpersoneel in het

aanpakken van cyberpesten?

Opleiding voor leerkrachten

Informatie voor leerlingen & geschikt lesmateriaal

Wetgeving en hoe gepast disciplineren?

Maatschappij: rol andere actoren (providers – media)

Begrenzing verwachtingen t.a.v. scholen

Inzetten van een educatieve game

Focusgroepgesprekken met 67 leerlingen uit het eerste

en tweede middelbaar

Verhaal, personages en tutorial getest op basis van

theorieën uit gezondheidsvoorlichting en entertainment-

education

Concept test: personages – toepassingen - design

Te oud voor doelgroep, kleding niet

modern genoeg

Lessenpakket en meer

Implementatie: van evidence-based game

naar whole school approach Educatief pakket (stap 1)

Educatief pakket met game ingebed in whole school approach

(modulair systeem, inspelen op sterktes in school) (stap 2)

Spel over zelfhandhaving,

relaties en groepsvorming

In verschillende cyberpestsituaties kunnen spelers

ervaren hoe het is om betrokken te zijn bij cyberpesten

als bijstaander

… en krijgen ze FEEDBACK

op hun individuele reacties

In een veilige en vertrouwelijke single player omgeving

Meer weten?

Volg ons via Twitter, Facebook en schrijf je in op onze

nieuwsbrief via de website

www.friendlyattac.be

Eindmeet project: 31 januari 2016

DANK VOOR JULLIE AANDACHT!