INTERNATIONAL TYPOGRAPHIC STYLE 1950-1990

KENMERKEN

- jaren 50, invloed tot ca. 1990 - International Typographic Style of Swiss Style - progressief, objectief, mathematische esthetiek, objectieve helderheid - eenvormigheid door asymmetrische organisatie van de elementen op een mathematische grid - objectieve fotografie: informatie helder en objectief weergeven (vrij van propaganda en commercie?) - schreefloze letter - niet uitgevuld, maar links of rechts uitgelijnd

VISIE

- geen kunstenaars, wel objectieve geleiders voor de verspreiding van informatie in de samenleving - geen persoonlijke expressie noch eccentrieke oplossingen - grafische vormgeving is sociaal nuttig en belangrijkPIONIERS

Generatie vormgevers gevormd in de geest van Bauhaus, De Stijl en New Typography NIEUWE ZWITSERSE SCHREEFLOZE LETTERS Vertrekpunt: Akzidenz Grotesk

ADRIAN FRUTIGER

- Univers voor Deberny & Peignot - traditionele nomenclatuur vervangen door nummer (21 fonts), Univers 55 (Univers 39 tot 83) - zeer uniform: alle fonts hebben dezelfde x-hoogte, gewicht van kapitalen dicht bij dat van onderkast - nog deels met hand gemaakt (35.000 matrices) - nieuwe versie van Akzidenz Grotesk - Neue Haas Grotesk: grotere x-hoogte dan univers - productie in Duitsland door Stempel (eigendom van Linotype) - succesverhaal: meest specifieke lettertype in jaren 60 en 70 - in 1983: Neue Helvetica - Duitser, kalligraaf - meer dan 50 lettertypes - Bekendste voorbeelden Palatino (romein, breed, sterke schreven, elegante proporties, Venetiaanse invloed) Melior: modern style, Optima (1958): schreefloze, met dik/dun-contrast - belangrijke handboeken-* Neue Graphik: tijdschrift in drie talen over de filosofie en verwezenlijkingen van de Zwitserse vormgeving (bekendmaken aan de buitenwereld, bewustwording van grafische vormgevers, doelgerichte verspreiding van ideen, zelfpromotie) - Belangrijkste theoreticus - Absolute en universele vorm van grafische expressie, door objectieve en onpersoonlijke presentatie, pure communicatie zonder tussenkomst van de gevoelens van de vormgever of propaganda

EDOUARD HOFFMAN (Haas) & MAX MIEDINGER

HERMAN ZAPF (tegendraads)

VERDERE ONTWIKKELING IN KUNSTSCHOLEN VAN BASEL EN ZRICH

EMIL RUDER & ARMIN HOFFMAN JOSEF MLLER-BROCKMANN

1

INTERNATIONALISERING VAN DE SAMENLEVING NIEUWE ORGANISATIES VOOR GRAFISCH VORMGEVERS AGI ATYPI

Internationale handel > ontstaan multinationals > corporate identity Global village > uniforme communicatie: multilingual formats, pictogrammen > principes van Zwitserse school voldeden aan deze eisen Alliance Graphique Internationale (1951) - Ondersteunen van hoge kwaliteit van grafische Vormgeving onder meer door tentoonstellingen, publicaties, jaarlijkse bijeenkomsten,... Association Typographique Internationale (1957) - Alleen typografie - Kwaliteit typografie bewaken, legale kwesties regelen - Aanvaarden van VOX standaard voor classificatie lettertypes (Londen 1963) - Zelfde doelstellingen Vele Europese immigranten (op vlucht voor totalitarisme) introduceren nieuwste opvattingen van graf. vormgeving in Amerika Europese opvattingen vermengen zich snel met eigen Amerikaanse benadering Europa - meer theoretisch en gestructureerd Amerika - pragmatisch, intutief - Egalitaire samenleving met kapitalistische waarden, weinig artistieke tradities en etnisch gediversifieerde bevolking - Zeer competitieve samenleving: naast oplossen van communicatieve problemen veel aandacht naar persoonlijke expressie door nieuwe technieken en originele concepten - Nieuwe culturele hub: New York MUSEUM OF MODERN ART - Geopend in 1929 - Belangrijke promotor van hedendaags design: niet alleen beeldende kunst - Enkele invloedrijke tentoonstellingen - o.a. Modern Architecture: An International Exhibition (1932) > inburgering gebruik International Style - Begeleidende boek was enorm invloedrijk en zette de standaarden voor moderne architectuur maar ook invloedrijk buiten architectuur: ook grafische vormgeving - Principes uit boek: - Volume boven massa: stalen balken zijn basis van een gebouw > in grafische vormgeving is dat de grid (geen zware vormgeving, witruimte) - Regelmatigheid ipv symmetrie > New Typography van Tschichold - Proporties belangrijk, niet het uitgewerkte ornament - term: boekarchitect - Machine Art (1934): Esthetiek van machinaal geproduceerde voorwerpen (nieuw in museum) - Cubism and Abstract Art (1936) - Bauhaus 1918-1928 (1938) - Bekend als promotional & editorial vormgever voor een aantal bekende tijdschriften: Apparel Arts, Esquire, Ken, Coronet - Tientallen logos voor grote bedrijven (cf. volgend hoofdstuk) - Benvloed door kubisme (Klee, Kandinsky) - Principe: - scherpe analyse van inhoud - Gereduceerd tot symbolische essentie - Maar niet saai of steriel Voorbeelden -Direction -Aiga Poster - EyeBeeM

ICOGRADA NEW YORK SCHOOL

PAUL RAND (pionier)

2

ALVIN LUSTIG

- Vernieuwende boekomslagen (New Directions uitgeverij - Symbolisch de essentie van het boek vatten - Ook platenhoezen, tijdschriften - Ontwerpen voor Westvaco Inspirations - vierkleurendruk uitgaven voor een papierhandelaar (invloed van USSR in construction, maar hier met totaal ander doel) - Bracht de beweging naar LA > fimindustrie - Revolutioneerde de vormgeving van filmposters en generiek - Begon voor films van Otto Preminger - Ontwierp eerste volledige gentegreerde pakket voor film: poster, logo, generiek (samensmelten drukkunst en mediakunst) voor The Man with the Golden Arm (1955) - Leraar in Yale University School of Art (de eerste Universiteit met programma volledig toegespitst op grafisch ontwerp) - Russische immigrant, geschoold in Frankrijk, 1930 naar USA - Concurrent van Vogue: eigenaar Harpers Bazaar was William Randolph Hearst (> inspiratiebron voor Citizen Kane) - Art director van HB van 1934 tot 1958 - Nieuwe benadering editorial design - Witruimte: typografie geplaatst op heldere open paginas - Visionaire manier van gebruik fotografie in magazines: cropping, uitvergroten en naast/over elkaar plaatsen van fotos - Bestelde kunstwerken en fotos voor tijdschrift van belangrijke Europese kunstenaars (Cartier-Bresson, Cassandre, Dali, Man Ray,...) - Fortune, een zakenblad, met Burtin en Leo Lionni als art direcors - Vogue, Mehemet Agha wordt in 1943 vervangen door Alexander Liberman - Cipe Pineles (+1991), eerste vrouw die tot hoogste regionen van de professionele designorganisaties doordringt (werkte o.m. voor Seventeen) - Leerling van Brodovitch, Art director voor McCalls magazine - Tijdschrift had problemen, en Storch kreeg vrije hand in herorintering - Typografie en fotografie werden in elkaar geweven, titels werden deel van de illustraties - Groot formaat: 27 op 34,5 cm - Uitvergroting - blad werd succes > later werd raad van bestuur meer conservatief en Storch kreeg steeds meer tegenwerking > stapte uiteindelijk op - Nam het over van Brodovitch bij Harpers Bazaar, daarvoor bij Esquire - Werkte verder in de geest van Brodovitch

BRADBURY THOMSON SAUL BASS

REVOLUTIE IN EDITORIAL DESIGN

ALEXEY BRODOVITCH (voorloper)

ANDERE BELANGRIJKE MAGAZINES

OTTO STORCH

HENRY WOLF EDITORIAL DESIGN NA DE VETTE JAREN (achteruitgang vanaf eind jaren 60)

- Opkomst televisie > opbrengsten magazines naar beneden - Publiek had nood aan hogere informatieve inhoud: nieuwe onderwerpen: Vietnam, milieu, burgerrechten,... > nieuwe magazines - Prijzen omhoog: papier, inkt, portkosten > Gevolgen voor vormgeving - Kleinere formaten: einde van het idee dat de vorm een belangrijk element van de inhoud vormde - Meer inhoud, langere teksten - Meer gecontroleerde vormgeving, introductie van standaard typografisch formaat VOORBEELDEN - Peter Palazzo, New York Herald Tribune (krant), maar ook succes met bijlagen Book Week Supplement en New York magazine - Dougald Sterner, Ramparts magazine: Links tijdscrift (tegen Vietnamoorlog), maar met klassieke vormgeving (Times, twee kolommen) - Mike Salisbury, West en Rolling Stone (maar ook Playboy, verschillende merken en films

3

NEW ADVERTISING

- Ook hier eenheid tussen onderwerp en vormgeving proberen tot stand te brengen: woord en beeld samenbrengen in een conceptuele uitdrukking van een idee - Nieuwe samenwerkingen: schrijvers en art directors in creatieve cellen - Gingen ook vaak eigen kleine bedrijven oprichten, los komen van grote reclamebedrijven - Gebruik van lettervormen als afeelding typisch voor aantal New Yorkse vormgevers > Gene Federico > Don Egensteiner - Letterzetten door negatieven van alfabetische karakters op fotopapier - Bestond reeds op eind 19de eeuw, weinig succes - In jaren 1920 Thotmic photographic composing machine - 1936, eerste bedrijf voor fotografisch zetten in NY - Belangrijkste voordeel: de kost voor het introduceren van nieuwe lettertypes was zeer laag HERB HURBALIN Bewees het esthetische potentieel van de nieuwe techniek - Typogram: kort, visueel, typografisch gedicht - Bijdragen tot editorial design: Eros, Fact, Avant Garde - Later werd hij directeur van International Typeface Corporation met een eigen tijdschrift U&lc Enfant terrible van reclamevormgevers - Begon bij bureau Doyle Dane Bernbach, maar nog voor hij 30 werd begon hij met een paar partners zijn eigen bureau - Enorm succesvol, multimiljonair - Zelfde filosofie als bedrijf: volledige integratie van visuele en verbale concepten - Geen achtergronden - Covers waren choquerend, uitdagend, satirisch Esquire: zat in serieuze problemen - Mannenblad: verloor lezers aan Playboy (Hugh Hefner, die oorspronkelijk van Esquire kwam) - Harold Hayes vroeg hem om doeltre&ende covers te ontwerpen - Zijn persoonlijke visie: grafische vormgeving hoorde niet thuis op cover, de cover moest een statement zijn dat de lezer moest meeslepen door commentaar te geven op een van de artikels - 92 covers in samenwerking met fotograaf Carl Fischer - Na drie jaar was Esquire opnieuw winstgevend

AMERIKAANS TYPOGRAFISCH EXPRESSIONISME TECHNISCH: FOTOTYPOGRAFIE

GEORGE LOIS

4

CORPORATE IDENTITY

ACHTERGROND

- Na WO II in USA: land zat niet aan de grond zoals Europa - Geloof in eindeloze economische groei en welvaart - Grafisch ontwerp gaat hier deel van uitmaken > good design is good business - De welvaart en technologische vooruitgang raakt steeds meer verwoven met een aantal steeds belangrijker wordende bedrijven - Grafisch ontwerp - kan deze anonieme nationale en internationale bedrijven een gezicht geven - Kan een reputatie creren van kwaliteit en betrouwbaarheid - Ironisch dat een beeld- en vormtaal die is ontstaan uit een ideologie/een verlangen naar een moderne, nieuwe wereld, uit reactie tegen de vernietigende wereldoorlogen in het begin van de 20ste eeuw, zoals... - De Stijl: Nederland (neutraal): WO I - Bauhaus: Duitsland: na puinhopen van WO I (links georinteerd) - Swiss Style: Zwitserland: neutraal ...na WO II doorbreekt in de USA en het gezicht wordt van de nieuwe wereldorde zoals die zich zal ontwikkelen in de tweede helft van 20ste eeuw: corpocratie/corporatocatie: multinationals die nog moeilijk te beheersen of reglementeren zijn door nationale overheden - Op die manier inderdaad de creatie van een nieuwe mens: de homo consumens (Erich Fromm)

GESCHIEDENIS VAN DE MERKEN

Merk > merkteken > brand/trademark - Het gebruik van merktekens is terug te voeren tot de Chinese, Griekse en Romeinse oudheid. Merktekens zijn ook aangetro&en op Indiase producten van omstreeks1300 voor Christus. In het middeleeuwse Europa waren merktekens in gebruik op uiteenlopende producten als gouden munten, aardewerk, brood en papier. Merken hadden dus in eerste instantie vooral een consumentenbeschermende functie - Uithangborden (voorbeelden uit drukkerswereld)

INDUSTRILE REVOLUTIE

Ontstaan van industrile productie, massagoederen > moesten aan de man gebracht worden > kunstenaars voor inschakelen > reclame ontstaat - Eerste fase: zullen het de grafische vormgevers zijn die hun persoonlijke stijl aan het product meegeven (poster van bv. Cheret of Mucha plaatst de persoonlijke stijl van de kunstenaar op het te adverteren product) > De posters verwijzen dus in de eerste plaats naar de kunstenaar en in de tweede plaats naar het product - Art Nouveau - Bernhard - London UndergroundVOORLOPERS

OLIVETTI

PINTORI

- Net als voorgangers waren de eerste corporate identities vooral de vormgevers die hun persoonlijke stempel op een product drukten - Giovanni Pintori binnengehaald door tweede generatie Adriano Olivetti (vond CI belangrijk, rode draad, vernieuwende graf vormg op vlak van CI hangt volledig af van houding management, ondervindt ook vaak tegenstand, wordt later teruggedraaid, wanneer de mecenas verdwijnt) - Idee: CI niet door systematisch doorgedreven vormgevingsprogramma, maar door de algemene visuele uitstraling - Logotype: onderkast schreefloos, met beperkte letterspacing - Belangrijkste poster in1949: collage van nummers en logo - grafische metafoor voor technologisch proces: poster 1956 - Boodschap olivetti: hoogtechnologisch zelfbeeld promoten via complexe ontwerpen die toch gevoel van eenvoud uitstralen (omdat er gewerkt wordt met kleine elementen die in grote structuren gegoten worden) > Was een groot succes > IBM besluit om o.m. met Paul Rand in het tegenoffensief te gaan

5

CBS (Columbia Broadcasting System)

WILLIAM GOLDEN

- SBS voorzitter Stanton + William Golden, CBS art director - Algemeen principe: geen rigide design program of specifieke grafische elementen (zoals uniek lettertype), maar de keuze voor steeds kwaliteitsvolle en intelligente ontwerpen maakte de CI van CBS een succes - Logo door Golden in 1951: surrealistisch oog in de lucht - Golden wilde het na 1 jaar reeds vervangen, maar Stanton wilde het houden: Just when youre beginning to get bored with what you have done is probably the time it is beginning to be noticed by your audience - Logo werd vaak gebruikt, maar niet steeds op dezelfde rigide manier en wanneer het beter was om het logo te laten vallen, gebeurde dat ook - Vb. The Big Push (werd niet door bureau ontwikkeld, maar door eigen personeel - Hoofd van grafische afdeling voor on-air visuals - Eerste zwarte ontwerper met faam, mocht postzegel ontwerpen ter herdenking van afschaffing slavernij - Zwart/wit-televisie: geen subtiele kleurverschillen, televisies sneden de randen van ontwerpen af, maar een paar seconden in beeld > ontwierp vanuit centrum, eenvoudige symboliek met sterktecontrasten opvolger Golden > doortrekken CI tot in architectuur - ontwierp in samenwerking met architect Saarinen bij bouw hoofdkwartier in 1966 alle typografische informatie: van muurklokken tot liftknoppen, uitgangborden, etc. - Algemene benadering CBS: CI gebaseerd op hoogstaand grafisch ontwerp, eerder dan n specifieke stijl > zwakheid = gaat makkelijk verloren als nieuw management aan de macht komt > gebeurde in jaren 80 - CCA maakte kartonnen dozen op grote schaal (Reeds in jaren 30) - Logo door Egbert Jacobson: modernistische stijl - Verschillende vernieuwende kunstenaars ontwierpen posters bij citaten van belangrijke Westerse denkers - Op die manier overstegen de posters puur economische boodschappen en werd de link gelegd tussen CCA en kunstpatronaat - De toeschouwer moest niet aan kartonnen dozen denken als hij de poster zag, maar aan het bedrijf als een verantwoordelijk, gecultiveerd individu Na een eerste periode van reclamevormgeving ging Rand zich vanaf de jaren 50 vooral toeleggen op CI, ontwerp logos - Lange leefbaarheid logo: gereduceerd tot elementaire vorm: universele vormen, uniek, tijdloos IBM-logo -Onbekend lettertype City Medium (Georg Trump in 1930): geometrische slab-serif - Kenmerkend: vierkante ogen van de B: eenheid met schreven - Eerst volledig zwart, later varianten, met 8 en 13 horizontale strepen, referenties naar snelheid en dynamisme Westinghouse: electronica - Gebruik makend van bestaande logo - W: opgebouwd als elektronisch circuit ABC: gebaseerd op Universal van Bayer - International Paper Company: controversieel - Coporate Identity Manuals, richtlijnen en standaarden over hoe de CI moet worden toegepast (vooral wat niet mag!) - Chase Manhattan Bank: vier trapeziums die draaien rond een vierkant om n 8hoek te vormen > volledig vrij van alfabetische, figuratieve connotaties > veiligheid uitstralen! - Gecombineerd met licht uitgerekte letter > Uit ervaring met publieke bewegwijzering bleek: uitgerekt beter leesbaar vanuit hoeken - Mobil

GEORG OLDEN

LOU DORFSMAN

CCA (Container corporation of America)

WALTER PAEPCKE (visionaire voorzitter) EGBERT JACOBSON GREAT IDEAS CAMPAIGN (1936 en 1960)

BLOEI CORPORATE IDENTITY

(Aantal grafische bedrijven beginnen zich te specialiseren in CI)

PAUL RAND

LESTER BEALL CHERMAYEFF & GERSMAN

6

SAUL BASS COOPER VISUAL IDENTIFICATION SYSTEM LUFTHANSA

Bell/AT&T Massachusetts Institute of Technology Publications - Vormgever van boeken voor de uitgeverij, maar ook logo - Tweede aanpak van CI: de totaalaanpak - 1962: door Ulm Institute of Design: Otl Aicher, e.a. - Logo kraanvogel gestileerd - Aanpassing plaatsing letters maatschappij - Papierformaten gestandaardiseerd, grid voor opbouw uitgewerkt - Blauw/geel kleurenschema - Uniformen, verpakking, soorten fotos, interieur en interieur van vliegtuigen - prototype van de gesloten CI; elk detail is bepaald en maakt deel uit van absolute uniformiteit - Bedrijf dat zou uitgroeien tot 402 werknemers in 48 kantoren wereldwijd - Een van de oprichters was Massimo Vignelli > Geloofde dat ontwerp een systeem kon zijn: geen individualiteit, grid, helvetica, objectiviteit - Bv. Knoll - Unigrid: voor alle 350 nationale parken in USA - Gebaseerd op een aantal eenvoudige principes - Layout gebaseerd op volledig opengevouwde pagina - Zwarte titelband met witte letters als logo - Horizontale fotos/maps en teksten - Master grid - Lettertype: Helvetica of Times - Ontstaan massatoerisme: nood aan internationaal verstaanbare communicatie: grote evenementen, luchthaven, stations,etc. - De Amerikaanse overheid wilde een aantal zaken standaardiseren en bestelde bij de AIGA (American Institute for Graphic Art) een basisset van 34 belangrijke pictogrammen die internationaal gebruikt konden worden - 1ste stap: inventarisatie van alle bestaande pictogrammen, die werd gevalueerd door een commissie voorgezeten door Geismar - 2de stap: komen tot basisset: soms door n bestaand symbool tot de norm te verheffen, soms door creatie van een totaal nieuw symbool - Definitieve set verscheen in 1974 en werd getekend door Roger Cook en Don Shanosky - Reeks werd gekenmerkt door harmonie en eenvormigheid - Oorsprong van pictogrammen: OTTO NEURATH - Oostenrijkse socioloog (stierf 1945) - Had een visueel classificatiesysteem ontwikkeld: Isotype: International System of Typographic Picture Education - Samen met tekenaar Gerd Arntz - Doel: eenvoudige boodschappen overbrengen zonder taal te gebruiken, sociale feiten visueel voorstellen, en om dode statistieken tot leven te wekken door ze visueel aantrekkelijk en ervoor te zorgen dat ze mmakkelijk onthouden kunnen worden - Manier om of sociale, technologische, biologische and historische verbindingen te tonen in gellustreerde vorm - Moesten op de vlucht voor nazis: Neurath ging naar Engeland - Na zijn dood zette zijn vrouw zijn werk voor en werd het systeem nog vaak gebruikt, bijvoorbeeld in populaire wetenschapboeken

UNIMARK

TRANSPORTATION SIGNAGE SYMBOLS

7

OYMPISCHE SPELEN

MEXICO 68

Spelen waren in de stad zelf: Nood aan visule herkenbaarheid en bewegwijzering - Internationaal designteam voorgezeten door Amerikaan Lance Wyman en Engelsman Peter Murdoch - Logo: verwijzing naar culturele erfgoed noodzakelijk: kunst Azteken - Letters zijn opgebouwd uit verschillende symmetrische lijnen om zo een patroon te vormen - Gebruik van heldere, pure kleuren - Lettertype ontworpen op basis van logo en overal toegepast - Uniform systeem van pictogrammen: voor de sporten, bewegwijzering (voorloper van 1972) Designteam onder leiding van Otl Aicher (cf. Lufthanza) - Geheel volgens zijn stijl een meer formeel en gesystematiseerd ontwerp - Logo: stralende spiraal - Lettertype: univers - Grid systeem voor publicaties - Kleurenpalet vastgesteld - Uitgebreide set van pictogrammen voor elke Olympische sport: nu nog steeds de standaard; getekend op vierkante grid, met horizontale, verticale en diagonale lijnen - Fotogebruik: fotos met hoog contrast met telkens twee koude en twee warme kleuren 1981, eerste 24u muziekzender (nog voor de videoclip echt was ingeburgerd - Manhattan Design ontwierp logo: Pat Gorman en Frank Olinsky - Algemene schets was er snel, maar het ontwerp viel pas echt in zijn plaats toen ze beslisten het logo steeds te laten vernanderen van kleur, decoratie, dimensies, hoek en beweging - Het logo kreeg zo verschillende persoonlijkheden en kwam echt tot leven (in tegenspraak met het algemene geloof dat een CI juist altijd hetzelfde moest blijven > mogelijk door televisie) - honderden verschillende versies

MUNCHEN 72

MTV

8

POSTMODERNISME 1970-2000

Net als na WO I, ontstond na WO II het gevoel dat het pure figuratieve beeld niet voldeed aan de noden van de tijd - Conceptueel beeld: samenbrengen van vorm en inhoud: integratie van woord en beeld (cf. Rand) - Beeldtaal: hele geschiedenis van beeldende kunst, voornamelijk vroeg 20ste-eeuwse: - ruimtegebruik uit het kubisme, - pure/onnatuurlijke kleuren uit fauvisme, - naast elkaar plaatsen/uit context plaatsen en schaalverwisselingen uit surrealisme - hergebruik van symbolen uit massacultuur uit pop art VB: werk van Armando Testa - Leende van surrealisme - Communicatie via beeld - Het onverwachte JAREN 50 - Afzetten tegen sombere werkelijkheid en tragedie door scheppen van een licht en mooi universum van kleur en vorm. - Collagetechniek: bij ontwerp werken met uitgesneden stukjes gekleurd papier, daarna poster gedrukt met zeefdrukproced - Bijvoorbeeld: Circusposters: bezorgdheid over de middelmatigheid van de circusposter leidde tot een wedstrijd met jury die per jaar een tiental posters per jaar uitkoos (op elke poster alleen het woord CYRK, de feitelijke informatie werd op een apart blad onderaan de poster gekleefd) - meer surrealistisch, donkerder en somberder - Subtiele reactie op dictatoriale regime - Franciszek Starowiejski (werk neigt soms naar slyme and gore school) - Jan Lenica: vloeiende, gestileerde lijnen in de ruimte die de verschilende kleurzones afbakende - Waldemar Swierzy: benaderde grafisch ontwerp vanuit standpunt van schilder (inspiratie uit volkskunst en kunst uit 20ste eeuw) - Meer dan 1000 posters - J. Hendrix poster, 74 (geanimeerd door energetische draaiende lijnen) - Deed poster soms keren opnieuw, of werkte weken aan n poster: de spontaneteit is dus bedrieglijk - spanning stijgt - Solidarnsc (logo door Janiszewski): symbool van strijd tegen onderdrukking - Vaak veel subtiele kritiek in posters - In tegenstelling tot de Poolse posters, waren de Amerikaanse posters in de jaren 60 een grassroots gebeuren (grassroots: politieke processen die aan de basis worden ontwikkeld) - een cultuurvorm gebruikt in het sociaal activisme van de jaren 60 en dus gekoppeld aan de belangrijke politieke themas, alsook aan de jeugdcultuur (Vietnam-oorlog, Vrouwenrechten,...) - Omdat de media en de algemene opinie de poster in verband bracht met het anti-establishment, rockmuziek en drugs werden de poster psychedelic posters genoemd - Kenmerken: - De vloeiende lijnen van de art nouveau - Hoog contrast forografie - Felle kleuren Vaak geen geschoolde ontwerpers, DIY-cultuur Voorbeeld: Wes Wilson, Grateful Death

POOLSE POSTERKUNST

JAREN 60-70

JAREN 80

PSYCHEDELISCHE POSTERS (Amerika)

9

AMERIKA:

PUSH PIN STUDIOS

Achtergrond: de illustratieve rol van illustraties was overgenomen door fotografie > nieuwe houding tgo illustratie - Vier kunststudenten vormen samen een grafisch bureau (bekendste zijn Milton Glazer en Seymour Chwast): Push Pin Studios - Lokten klanten door uitgave magazine: Push Pin Almanack, later Push Pin Graphic - Incorporeerden een veelheid aan invloeden in hun werk: van strips tot renaissancekunst Gebruikte bijvoorbeeld zwarte inktlijnen en vulde de vlakken in met een gekleurde, klevende film - invloeden - Art nouveaulijnen (Bob Dylan, 6 mln exemplaren, cf. James M. Flagg) - Kleurvlakken uit Japanse prenten en Matisse - Dynamisme van hedendaagse pop art - Zelfde invloeden als Glazer, maar duidelijk eigen persoonlijkheid - Meer invloed zichtbaar van expressionisme, volkskunst - Meer 2dimensionaal 1960-1990: potische benadering van grafisch ontwerp gebaseerd op beelden die gemanipuleerd worden (collage, montage, fotografische en fotomechanische technieken) - fotomechanische druk: verzamelnaam voor een aantal druktechnieken die het midden houden tussen fotografie en grafiek. Het negatief wordt langs fotografische weg -dat wil zeggen door middel van inwerking van licht dat door het negatief valt- overgebracht op een drukplaat. Die wordt ingenkt en op een pers op papier afgedrukt, net als bij gewone grafiek) - Het ontwerpproces is de uitvinding van onverwachte beelden om ideen of gevoelens over te brengen - Creerde zijn eigen voorwerpen (fictief, maar zien eruit alsof ze echt bestaan) - Medium fotografie wordt gemanipuleerd, gemonteerd, geairbrushed - Gewone voorwerpen worden uit hun context gehaald of gecombineerd en gepresenteerd in een documentaire stijl waardoor de zwart/wit beelden de metafysische waarde krijgen van pozie - Reeks voor uitgeverij Fisher in Frankfurt: boek wordt gebruikt als een symbolisch object Belangrijke positie in grafische vormgeving op internationaal vlak - Grenzen vervagen steeds meer door nieuwe communicatiemiddelen en het ontstaan van de global village (McLuhan) - Aan ene kant sterk georganiseerde cultuur, aan de andere kant traditie van vrije meningsuiting en progressief denken

MILTON GLAZER

SEYMOUR CHWAST

EUROPA:

VORMGEVER ALS POET

GUNTHER KIESER GUNTER RAMBOW

NEDERLAND

TOTAL DESIGN

Corporate identity: Wim Crouwel/Benno Wissing: oliemaatschappij PAM, Schiphol - Nu Total Idendity - Grote projecten: huisstijlen, tentoonstellingen, boekontwerp, bewegwijzering, ruimtes - Team-benadering Biljetten Nederlandse gulden vormgegeven (eind jaren 70) - In tweede reeks: geen historische figuren (cf. helden, machtssymbolen), maar snip, vuurtoren, zonnebloemen - Per biljet n duidelijke dominante kleur (kleur en compositie werden hier gebruikt op een tot dan toe ongeziene manier voor bankbiljetten) - Zeer geliefd ook bij Nederlanders (samengaan hoogstaand ontwerp en aanvaarding door publiek)

R.D.E OXENAAR (Ootje Oxenaar)

10

STUDIO DUMBAR

Gesticht door Gert Dumbar in 1977 (opleiding in Londen) Zeer breed spectrum aan projecten - Corporate idendity: PTT - Experimentele grafiek - Literatuur - Ontwierp de techniek gensceneerde fotografie: stillevens en omgevingen die werden gecombineerd met papiermach-figuren en objecten of personen die voor het project werden samengesteld. Deze werden gefotografeerd en dan in een collage verwerkt (integratie van illustratie, fotografie, typografie en beeldhouwkunst) - Zeer wanorderlijke esthetiek (contrast met modernisten la Crouwel) - In jaren 80 werd de stijl zo nagebootst in Europa dat Dumbar besloot de techniek niet meer toe te passen - De BNO Piet Zwart-Prijs/lifetime achievement award Dutch Design Awards 09 Ontstaan 78 in Rotterdam Eerst een gelijknamig magazine, later een bedrijf (meer n samenwerkingsverband) - Henk Elenga, Gerard Hadders, Tom van der Haspel, Rick Vermeulen - Alles kan-houding - Alle theorien en stijlen werden overboord gegooid en elk probleem werd subjectief benaderd > originele resultaten - Leunde dicht aan bij ruwheid van hedendaagse kunst, ze verwierpen de verfijning van design - Creatieve anarchie - Audiovisueel materiaal, interieur, tentoonstellingen, meubels, lampen, deCcors - In jaren 90 meer gestructureerd en in 1994 opgegaan in Inizio, nu Carr noir - Werkten vooral voor culturele sector Ander vernieuwend grafisch bureau (1977) - Frank Beekers, Lies Ros, Rob Schrder - Duidelijk sociale en politieke missie - werkte alleen voor klanten die bezig waren met betekenisvolle sociale of politieke verandering (anti-racisme, vrouwenrechten, linkse partijen, musea) - Voerden ook vaak de daad bij het woord en gingen hun posters illegaal over heel Amsterdam verspreiden, waarvoor ze geregeld opgepakt werden - In eerste fase heel rechtlijnig, slechts n interpretatie mogelijk, later meer open vormgeving, meer vrijheid aan toeschouwer voor interpretatie (surrealisme) - In vraag stellen van traditionele instituten - Moderne esthetiek was niet langer relevant in een pluralistische samenleving - Zeer vaag begrip en overgebruikt, een soort van stoplap voor alles wat er de laatste decennia op intellectueel vlak is gebeurd - De orde en helderheid -typisch voor modernisme- werden in vraag gesteld > het is ook niet meer dan normaal dat een nieuwe generatie zoiets doet met een stijl die zo wijd verspreid was en zo algemeen aanvaard - Alles draait nu rond de persoonlijke ervaring > ontstaan na jaren 60 met zijn sociale activisme (sprak net als modernisme hele groep mensen aan met gezamelijke waarden, dit versplintert nu) - Bij grafische vormgeving was deze overgang minder drastisch dan in bijvoorbeeld architectuur, omdat grafische vormgeving altijd veel pluralistischer, veelvormiger en snel evoluerend is geweest > nooit 1 term op het geheel te plakken (in architectuur waren modernisme en later post-modernisme veel meer alomoverheersend)

HARD WERKEN

WILD PLAKKEN

POSTMODERNISME?

11

NEW WAVE WOLFGANG WEINGART

International Typographic Style onstaan in Zw. New Wave, reactie er tegen: zelfde land - Opleiding in Basel - Vrolijk en intutief ontwerp - Witte letter op zwarte achtergrond - Na periode met loden letters schakelde hij over op offset - Ging verschillende filmpostitieven over elkaar plaatsen in lagen, om zo een negatief te maken, dat kon gedrukt worden - Gutenberg-benadering: grafisch ontwerper moet betrokken blijven bij alle aspecten van het vormgeven - Gaf serie lezingen in Amerika (1972), waar hij veel jonge ontwerpers benvloedde - Werk werd zeer veel nagebootst - Tijdschrift Typographische Monatsbltter - Zoektocht naar nieuwe plaats van typografie in de ruimte - Amerikaan die opleiding kreeg in Ulm - Zrich en New York - Serie van typografische interpretaties van het werk van Marshall McLuhan - Beweging ontstaan in New York: heropleving historische beeldtaal: retro - Kenmerken: eclectische interesse in Europees modernisme uit eerste helft 20steE, afkeer van regels, decoratieve lettertypes uit jaren 20 en 30, vernacular design (inspiratie uit baseballkaartjes, verpakkingen en allerlei materiaal van ongetrainde grafici) PAULA SCHER - Typografie speelt vaak zelf de hoofdrol - Genspireerd door Push Pin (Chwast) Russ. constructivisme, New York - CBS-records in jaren 70 (tot 78 booming jaren, nadien stortte de markt ineen, moesten vormgevers met veel kleinere budgetten werken) - Dit verplichtte Scher om goedkope oplossingen te zoeken gebaseerd op verbeelding - Londen - Album covers en voor magazines als The Face en Arena - Within mass communication, the human has been completely lost - Why cant you take a painterly approach to the printed medium - Op zoek naar persoonlijke visie die betekenis kan hebben voor zijn publiek - Net wanneer computerprogrammas de mogelijkheid om het perfecte tijdschrift te maken binnen bereik brengen - Afkeer van grid, consistente lay-out, verkende de expressieve mogelijkheden van - Exponent van de grunge typografie - Als ex-surfer voor surfmagazines - Tekst is zo expressief gezet dat het de leesbaarh zwaar onder druk zet - Ray Gun

DAN FRIEDMAN

WILLI KUNZ RETRO

HEROPLEVING MAGAZINE-ONTWERP

NEVILLE BRODY

DAVID CARSON

12

TWEE WERELDEN JAN MIDDENDORP

AUTEUR: JAN MIDDENDORP - ontwerper, afkomstig uit Nederland, woont in Berlijn

HET PLANTINGENOOTSCHAP

Hoger Instituut voor Grafische Kunsten organiseert expert classes over typografie en vormgeving. ALGEMEEN UITGANGSPUNT - er zijn weinig raakvlakken tussen typografische ontwikkelingen in Vlaanderen en Nederland na 1945 - Zeker in vergelijking met andere kunsttakken -Nederland - Land van organisaties, internationaal vermaarde ontwerpers, scholen, academies, discussies, publicaties over grafische fenomenen - Vlaanderen - Hoge kwaliteit drukwerk - Weinig nagedacht over typografie > technische scholenINTERBELLUM NEDERLAND

NEO-TRADITIONELE RENAISSANCE

SJOERD DE ROOS

- Herleving van de klassieke typografie - Autodidact - Esthetisch adviseur afdeling lettertekenen van Lettergieterij Amsterdam (L.A., later Tetterode, filiaal in Belgi: Etablissements Plantin) - Medieval (meest succesvolle letter in Nederland voor een tijd) - Benvloed door De Roos, later afstand genomen - Lutetia (1925), Romulus, Romane, Spectrum: baanbrekende modern-klassieke letters - Ensched (Haarlem), concurrent van L.A. Ensched kreeg internationale faam als drukker en uitgever Periode van het schoone boek - Genoemd naar het boek uitgegeven bij andere pionier Alexander Stols - Met industrile middelen hoge kwaliteit bereiken (acceptatie van massaproductiemethoden > ontstaan van beroep vormgever > bedenkt het product, voert het niet uit) - Theo van Doesburg en Vilmos Huszar: geen teksttypografie - Typofoto (fotos met vaak diagonaal gezette tekst) - Onesthetische aanpak: nieuwe kijk op communicatie (niet alleen links-radicale opdrachtgevers, maar ondermeer ook de PTT) -Tijdschrift Wendingen - De Versierders: voorliefde voor decoratie en ornament - Architecten en ontwerpers binnen stijl art deco Vak boekverzorger was vrijwel onbestaande, zetwerk uitgevoerd in drukkerijen - Geen debat over grafische vormgeving - Ravage door WO I, macht clerus, verfranste maatschappij - Geen opleiding > meeste vernieuwers uit beeldende kunsten afkomstig (Uitzondering Paul van Ostaijen, Bezette stad) - Uitgeverij De Sikkel (Antwerpen): Eugne De Bock -Veel kunstenaars in zijn fonds Jozef Cantr, Frans Masereel, Joris Minne (De Vijf, vernieuwers houtsneekunst) - Het Overzicht, Antwerpen (jaren 20), rond Seuphor en Pijnenburg: constructivistische stijl - Zeer vernieuwend, ook binnenwerk (>< Nederland)

JAN VAN KRIMPEN

MODERNISTISCHE AVANT-GARDE

TIJDSCHRIFT DE STIJL PIET ZWART/PAUL SCHUITEMA

ARCHITECTONISCH-DECORATIEVE INRICHTINGINTERBELLUM VLAANDEREN

13

NEDERLAND NA 45

- Modernisme veel minder aanwezig (wel WO II), pas opnieuw onder invloed Zwitserse school in 1960 - Scheidingslijn tussen traditionele en modernistische vormgeving vervaagt: verlicht traditionalisme (term van Unger) - Binnen de tradities van de boektypografische conventies ruimte voor modernistische vernieuwingen GKF - Vereniging van beoefenaars Gebonden Kunsten - Onstaan uit clandestiene verzetsgroepenWil Sandberg - Grafisch vormgevers binnen de vakgroep Grafici (ook nog: binnenhuis-architectuur, fotografie, keramiek en andere vakgebieden vertegenwoordigd) - Toetreding op uitnodiging > beetje een sfeer van ons kent ons (mensen met zelfde politieke achtergrond) + Amsterdams georinteerd - Vereniging van Reclame-ontwerpers en Illustratoren (VRI) - Rotterdam en Den Haag - Eigen club met eerder praktische dan idele instelling - Belangen van leden verdedigen (>< GKf vond ze te commercieel) Enkele uit Duitsland gevluchte vormgevers maken school in Nederland - Henri Friedlaender: leermeester Dick Dooijes en Huib van Krimpen - Helmut Salden (Van Oorschot, Russische Bibliotheek, later verder gezet door Gerrit Noordzij) - Gerrit Noordzij: zowel benvloed door Van Krimpen als Duitse invloeden - 50 best verzorgde boeken-wedstrijd - Dick Elffers: affiches, tijdschriften - Corporate identity: Total Design (Wim Crouwel/Benno Wissing): oliemaatschappij PAM, Schiphol - Na WO II tijd windstilte - Dick Dooijes: geen groot typograaf in schaduw van De Roos - Mercator: Helvetica variant - Lectura, herinterpretatie van Nederlandse letter uit 17de eeuw - Nieuwe wind in 1980: Bram de Does (TypOgraaf bij Ensched), Gerard Unger en Noordzij - Zeer schaarse geschiedschrijving - Geen typografische ontwerpcultuur, wel goed drukwerk - Gebrek aan opleidingen: creatievelingen gingen veelal naar beeldende kunsten - Meesten studeerden bovendien in La Cambre - Plantin-Moretusprijzen: vermeldde niet vormgever, maar uitgever - Drie tendensen... BOEKVORMGEVING -Albertina van Chris Brand - Fernand Baudin - Ter Kameren, leerling van Joris Minne, Etablissements Plantin - Meest internationale typograaf, belangrijk figuur in ATypI -Louis Van den Eede -Bescheiden, zorgvuldig, vakmanschap - Persoonlijkheid vormgever overheerst niet - Toon de Vylder - Trad. van Van den Eede, eerder functioneel dan vernieuwend - Dutch Type Library (DTL), Lannoo

GRAFISCH NEDERLAND ORGANISEERT ZICH (twee beroepsverenigingen)

VRI

DUITSE INVLOED VAN BOEKVERZORGING

NIEUWE MODERNISTEN PIONIERS IN LETTERONTWERP

VLAANDEREN NA 45

14

MODERNISTISCHE TENDENZEN

- Houtgraveur/beeldhouwer Joris Minne (Ter Kameren): kweekvijver voor typografisch talent - Michel Olyff en Corneille Hannoset - verwant met Cobra-beweging Olyff - Evolueerde naar geabstraheerde beeldtaal, Zwitserse invloeden, geometrisch geconstrueerde vormen - Functionalist - Corporate design: Gemeentekrediet, RTB, Werelderfgoed UNESCO Jaques Richez - Wereldtentoonstelling 1958 - Hoezen voor Philips Designteam !1970 Designteam - Eerste ontwerpstudio naar Nederlands model - Rob Buytaert, Antoon de Vylder en binnenhuisarchitect Rudy Verelst

INDIVIDUALISME EN CORPORATE DESIGN

- Ontwerpstudios zijn in Vlaanderen nooit doorgedrongen - De meest getalenteerde vormgevers willen liever eigengereid hun gang gaan en schuwen het volgens industrile principes gesegmenteerde productieproces > idealistisch en elitair - Hierdoor is een leemte onstaan die is ingevuld: door goed opgeleide maar typografisch onderontwikkelde dtp-ers, reclame- en communicatiebureaus, interne studios bij drukkerijen - Zijn wel een paar ontwerpbureaus: maar meestal kleinschalig en gericht op culturele sector - Ook meer individualistische stroom in Nederland sinds jaren 80 - Vormgevers gingen opnieuw op zoek naar het plezier: - Piet Schreuders: pastiche - Studio Dumbar: beeldexplosies - Hard Werken: eclectisch spel met letters en vormen - Koninklijke Academie Den Haag: Noordzij - Laboratorium voor letterontwerp - O.m. Smeijers en Bloemsma

POSTMODERNISME

15