Consultatie ondernemers · de analyse van het totaal en de deelgebieden bleek dat er een duidelijk...

Industriebrief 2008 Consultatie ondernemers Prof. ir. M.J.M. de Vaan Drs. ing. C. Rippen Ir. J. Krebbekx 10 maart 2008

Industriebrief 2008 Consultatie ondernemers Inhoud Pagina

1. Inleiding en samenvatting 1

2. Positionering en perspectief 4 2.1 Het gebied van industrie en diensten 4 2.2 Ontwikkelingen in industrie en diensten 6 2.3 Positionering en perspectief in de industrie 8 2.4 Positionering en perspectief in de dienstensectoren 14

3. Suggesties voor toekomstig industriebeleid 20 3.1 Regelgeving 20 3.2 Fiscaal klimaat 22 3.3 Innovatie 22 3.4 Onderwijs en arbeidsmarkt 24 3.5 Bereikbaarheid en infrastructuur 25 3.6 Duurzaamheid 26 3.7 Overige punten 27

Bijlagen: 1. Lijst van boardroomsessies en sectoren

2. Lijst van deelnemers aan boardroomsessies.

3. Toelichting analysemodel voor positie en perspectief.

1. Inleiding en samenvatting

Het onderzoek De minister van Economische Zaken heeft de Tweede Kamer toegezegd om in het voorjaar van 2008 een Industriebrief te sturen. De Industriebrief 2008 wil inzicht geven in de meest recente ontwikkelingen in en perspectieven van de industrie in Nederland. Daartoe dient onder andere een extern consultatietraject. In dat kader is aan Berenschot gevraagd om de raadpleging van ondernemers uit de industriële en aanverwante dienstverlenende sectoren te verzorgen via zogenaamde electronic boardroomsessies. Die sessies omvatten vrijwel het gehele gebied van industrie en aanverwante dienstverlening (zie bijlage1). Aan de sessies hebben circa 150 ondernemers en/of directeuren deelgenomen (zie bijlage 2). In de sessies werd ingegaan op de ervaringen met de Industriebrief uit 2004, op de (sector) ontwikkelingen en de perspectieven voor de komende periode en op de wensen voor het te voeren industriebeleid. De elf boardroomsessies bleken een goed middel om veel informatie over de drie genoemde punten naar voren te krijgen. Die informatie is geanalyseerd en gegroepeerd en in dit rapport weergegeven. In de groepering is rekening gehouden met verschillende aspecten van industriebeleid. Expliciet is dat te zien in hoofdstuk 3, waar de wensen van ondernemers gegroepeerd zijn naar de onderwerpen (1) regelgeving, (2) fiscaal, (3) innovatie, (4) onderwijs en arbeidsmarkt, (5) bereikbaarheid en infrastruc tuur, (6) duurzaamheid en (7) overige punten. In de ervaringen en wensen van ondernemers was er op veel punten grote eenstemmigheid door alle sectoren heen. Perspectief van industrie en diensten Het perspectief is onderzocht in een korte voorstudie van Berenschot en vervolgens is in de boardroomsessie uitvoerig aandacht gegeven aan de positie en het perspectief van elke sector1. Daarbij is vruchtbaar gebruik gemaakt van de analyse in matrixen uit bijlage 3. Bij de analyse van het totaal en de deelgebieden bleek dat er een duidelijk verschil in perspectief was tussen industrie en diensten. In de industrie is sprake van groei in omzet en productiewaarde door export. De omzet op de binnenlandse markt wordt steeds minder belangrijk. Voor de dienstensectoren blijft de thuismarkt essentieel, ook al groeit de export. De dienstensectoren groeien harder dan in de industrie. De industrie en dienstensectoren versterken elkaar sterk door onderlinge uitbesteding. De groei van de productiewaarde van de industrie is een optelsom van twee tegenstrijdige bewegingen, namelijk een daling van bedrijvigheid in klassieke segmenten en een stijging in nieuwe industrie. De daling is het gevolg van het in hoog tempo verlopende verlies van productie in segmenten met veel handarbeid, vooral consumentenproducten. Deze ontwikkeling is reeds vergevorderd en de bodem van die daling is naar de verwachting van de ondernemers in zicht. De groei komt uit de industriële transformatie naar hightech specialiteiten en design. De concurrentie verschuift daarmee van concurrentie op prijs, naar concurrentie op innovatie, 1 Zie voor de sectorrapporten de website van het Ministerie.

image en beleving. De transformatie van de industrie is vergevorderd en biedt veel perspectief. Hoogwaardige industriële activiteiten clusteren zich steeds meer in “hot spots” op de wereld. Als Nederland een succesvol industrieland wil blijven zal Nederland moeten zorgen zo’n hotspot te blijven, respectievelijk te worden. Industriebeleid zal zich dan mede daarop moeten richten. Excellentie, massa en focus zijn daarbij voorwaarden voor succes. De dienstensectoren worden meer dan voorheen geconfronteerd met internationale concurrentie, mede uit lagelonenlanden. Dienstverlening is meer dan industrie plaatsgebonden. Voor de niet plaatsgebonden dienstverlening zoals het ontwikkelen van algemeen toepasbare programmatuur in de ICT sector en vervoer, geldt een patroon van internationale concurrentie op kosten. Voor de plaatsgebonden sectoren als bouw, service en zakelijke dienstverlening zijn binding met de klant en nabijheid de bepalende factoren. Ook deze sectoren zijn afhankelijk van het algemene niveau van bedrijvigheid. Wanneer de industrie en hoofdkantoren wegtrekken uit Nederland zullen ook de dienstverlenende sectoren onder druk komen. In de toekomst kunnen we voor zowel de industrie als de commerciële diensten een situatie van baanloze groei verwachten: meer productiewaarde, maar met hetzelfde aantal mensen. In hoofdstuk 2 is het perspectief van de sectoren geschetst met behulp van matrixen. De positioneringmatrix laat zien hoe in de industrie een verschuiving optreedt van klassieke productie naar innovatieve en technologisch hoogwaardige specialiteiten. Dat varieert van toptechnologische equipment (bv. medische systemen, lithografieapparatuur) tot designmeubelen. In een soortgelijke matrix is voor de dienstensectoren te zien dat de positie van Nederland sterk is. Een dynamische thuismarkt en een goede geografische ligging zijn daarbij onderscheidende factoren. Algemeen wordt voor alle sectoren gewezen op onze zwakte op punten als regelgeving, bereikbaarheid, onderwijs en arbeidsmarkt. Dat zijn punten waar ook veel wensen zijn voor industriebeleid. De aantrekkelijkheid van Nederland als land van vestiging wordt volgens de ondernemers voor een belangrijk deel bepaald door regelgeving en overheidsbeleid om sectoren te stimuleren. Uit de sessies spreekt een zorg voor de negatieve ontwikkeling van het vestigingsklimaat in Nederland. De regiodynamiekmatrix laat zien hoe de internationale beweging is. De industrie bevindt zich overwegend in een mondiaal krachtenveld. Daarin geldt de noodzaak om internationaal in de top te staan. Dat wordt niet alleen bepaald door de eigen prestatie maar ook door kwaliteit van de (technologische) infrastructuur. Innovatie en technologie zijn daar belangrijke onderwerpen voor industriebeleid. De dienstensectoren bevinden zich hoofdzakelijk in een nationaal krachtenveld, maar wel in een omgeving die mondialiseert. Daarbij wordt een sterk pleidooi gehouden voor een goed vestigingsklimaat en het behoud van hoofdkantoren. Hoofdkantoren zijn immers de beste opdrachtgevers van de dienstensectoren. Duurzaamheid De ondernemers benadrukken dat Nederlandse industrie in meerdere segmenten behoort tot de meest duurzame van de wereld. De chemie, food en andere procesindustrieën hebben meer dan elders geïnvesteerd in duurzame technologie en organisatie. Ze gebruikt die technologie en exporteert ze niet zelden ook. Voor de maakindustrie geldt dit evenzeer.

Uit deze industrietak kwam en komt een stroom van oplossingen en verbeteringen die de potentie hebben om mondiaal bij te dragen aan een meer duurzame samenleving (bv.

hoogrendementsketels, windenergie, duurzame foodindustrie, productiemethoden voor zonnecelenergie, milieuvriendelijke motoren, medische en biomedische technologie). Om deze vooraanstaande rol in duurzaamheid te kunnen blijven spelen is het van groot belang dat de bedrijven daarbij de overheid als partner ontmoeten, die met technologiesteun, met regelgeving en als launching customer bijdraagt aan de mogelijkheden om de investeringen in technologie terug te verdienen in internationale markten. Op deze manier is er synergie in de doelstellingen van de samenleving en de wens van de industrie. Dit is essentieel voor de betaalbaarheid van de

duurzame samenleving.

Wensen voor industriebeleid De wensen voor het industriebeleid zoals door de ondernemers geformuleerd zijn weergegeven in hoofdstuk 3. Op vele punten wensen van de sectoren parallel. Het gaat dan om de volgende punten: � Een actief beleid tot behoud van kansrijke industrie- en dienstenclusters, vooral hoofdkantoren

en andere essentiële functies.

� Doorgaan met vereenvoudig van regelgeving. Dat is nog lang niet op het juiste niveau. Stapel

geen regelgeving over meerdere niveaus (EU, land, regio, stad).

� Level playing field in de EU, waar het gaat om regelgeving, subsidiebeleid en industriebeleid.

� Behoud van een aantrekkelijk fiscaal klimaat voor hoofdkantoren en meer algemene bedrijfs vestigingen.

� Concentreren van de stimulering van innovatie op de echt kansrijke sectoren van de

Nederlandse economie.

� Verlos ons van het bereikbaarheidsinfarct: investeer in infrastructuur, integreer ruimtelijk beleid

met vervoersbeleid, realiseer innovatieve oplossingen en ruim regelblokkades op.

� Gebruik het issue duurzaamheid als kans en niet alleen als bottleneck. Idem voor andere maatschappelijke behoeften. Vooral de industrie wijst hierbij op exportkansen voor

technologische oplossingen.

� Verbetering van de kwaliteit en bedrijfsgerichtheid van het onderwijs.

� Steun sterke en kansrijke segmenten met innovatieprogramma’s en met een goede

industriegerichte infrastructuur voor innovatie. Continuïteit en omvang zijn daarbij noodzaak.

2. Positionering en perspectief

2.1 Het gebied van industrie en diensten

Het gebied van industrie en diensten kan in hoofdlijnen geschetst worden vanuit een indeling in tien hoofdgroepen, waarvan vijf overwegend industrieel van aard zijn en vijf anderen een meer dienstverlenend karakter hebben. De onderstaande tabel geeft de groepen weer en van elke groep de productiewaarde en het aantal banen in 2006.

De groepen en hun positie zijn als volgt weer te geven: Voeding en genotsmiddelen Het gaat hier om industrie: de verwerking van agrarische opbrengsten tot producten zoals ze gekocht worden in de supermarkten en speciaalzaken. In Nederland is dat een grote en succesvolle sector met een karakteristiek verschil tussen bedrijven die hun oorsprong vinden in de Nederlandse (coöperatieve) landbouw (bv. Campina, Vion, Suikerunie) en bedrijven als Unilever en Sarah Lee die importgrondstof gebruiken en minder binding hebben met de primaire landbouw. Nederland heeft een sterke exportpositie, deels voortkomend uit eigen grondstoffen en productie, deels uit doorvoer van voedingsproducten vanuit andere landen. Textiel, meubels en papier

3

27

23

4

34

16

35

10

27

Export(mrd. euro)

14632Metaal- en kunststofproducten

413103Infra: energie, water, bouw

23432Media, cultureel en creatief

23228Textiel, papier, meubels

13550Voeding en genotsmiddelen

6850Chemie en farmachemie

21652Hightech systemen: o.a. machines, health, transport

28462Financiële diensten

45174Vervoer, post & telecom

68669ICT- en zakelijke diensten

Banen(x 1000)

Productiewaarde (mrd. euro)

GroepProductiewaarde en banen in 2006

3

27

23

4

34

16

35

10

27

Export(mrd. euro)

14632Metaal- en kunststofproducten

413103Infra: energie, water, bouw

23432Media, cultureel en creatief

23228Textiel, papier, meubels

13550Voeding en genotsmiddelen

6850Chemie en farmachemie

21652Hightech systemen: o.a. machines, health, transport

28462Financiële diensten

45174Vervoer, post & telecom

68669ICT- en zakelijke diensten

Banen(x 1000)

Productiewaarde (mrd. euro)

GroepProductiewaarde en banen in 2006

Dit is een in Nederland al lang bestaande industriegroep die een rijke historie heeft in de productie van consumentengoederen. Veel van de productie van standaardartikelen is overgegaan naar lagelonenlanden, kenmerkend is hier de lage productiewaarde per mensjaar. Maar in de sector is ook een behoorlijke bedrijvigheid die zich steeds meer op specialiteiten en design concentreert. Chemie en farmachemie Dit is een grote bedrijfstak in productiewaarde met relatief weinig arbeidsinzet. Te karakteriseren als procesindustrie. Voor Nederland een succesvolle bedrijfstak met groei in productiewaarde en export. Interessant voor Nederland omdat het gaat om een kennisintensieve sector met groeipotentie. Metaal en kunststofproducten Deze groep vervaardigt enerzijds producten van kunststof en metaal voor consumenten (teruglopend onder druk van lagelonenlanden), maar vooral materialen, onderdelen en halffabricaten als toeleverancier voor de bouw, voor de food (verpakkingen) en voor de hierna te noemen hightech systeemgroep. Hightech systemen Dit betreft het ontwerpen, fabriceren en vermarkten van systemen met veel technologie (mechanisch + elektronisch + …) voor veel toepassingen, zoals health (X-ray, MRI), productie (elektronische productie, food productie), handling (bagagehandling, food sortering), productie (elektronische productie, food productie). Ook transportmiddelen bv. vrachtwagens en schepen vallen in deze beschrijving. Het is een groeisegment dat de omze t merendeels uit export haalt. De combinatie van deze groep met metaal en kunststofproducten en meubel/confectie-industrie wordt ook wel de maakindustrie genoemd. We spreken dan over een totale productiewaarde van 112 mrd euro en een exportwaarde van 60 mrd. Het totaal van alle voorgenoemde groepen benoemen we als industrie. De hierna volgende groepen benoemen we als diensten. Uiteraard is die indeling niet geheel scherp, maar ze geeft het verschil in karakter in twee hoofdgroepen wel goed aan, hetgeen ook duidelijk is terug te vinden in de volgende paragrafen. De dienstengroepen zijn: Infra Dit is de realisatie en exploitatie van voorzieningen als huizen, kantoren, energie, water et cetera. Een grote sector met veel werkgelegenheid die zowel toelevert aan de andere sectoren als aan de Nederlandse consumenten, de zorg, de overheid, en in beperkte mate exporteert. Door hun aard zijn deze sectoren voor het grootste deel plaatsgebonden. Vervoer, post, telecom

In deze groep is alles samengevoegd dat te maken heeft met transport en communicatie. Het is een grote bedrijfstak met een lage productiviteit per werknemer, die levert aan Nederlandse consumenten, zorg en overheid en aan de andere sectoren, maar waarbij met name de vervoerssector ook sterk internationaal werkt. Financiële diensten

Dit is hoofdzakelijk de dienstverlening van banken en verzekeringsmaatschappijen die naast een consumentenbusiness ook een grote zakelijke business hebben waarbij ze vooral

toeleveren aan de andere genoemde sectoren. In Nederland gevestigde hoofdkantoren zijn een belangrijke doelgroep, zowel kwantitatief als kwalitatief. ICT- en zakelijke diensten

In deze groep zijn alle zakelijke diensten gebundeld die variëren van accountants en ICT-adviseurs tot technische dienstverlening. Het is een groeisegment, mede door de uitbestedingtendens van de afgelopen tien jaar. De leveringen gaan primair naar alle andere sectoren van economische activiteit en daarnaast naar consumenten, zorg en overheid. Media, cultureel en creatief In deze groep zijn verzameld de mediabedrijvigheid (uitgeverij, tv-productie ), de culturele sector en de specifiek creatieve beroepen als architectenbureaus. Dit is een nieuwe manier van groeperen, aangebracht omdat de creatieve industrie momenteel sterk in de belangstelling staat. Nederland krijgt naam als design land. In het navolgende zullen niet alle groepen afzonderlijk uitvoerig besproken worden. 2.2 Ontwikkelingen in industrie en diensten

De trend en ontwikkeling zijn in kaart gebracht aan de hand van de boardroomgesprekken en de door Berenschot geanalyseerde ontwikkeling in groeicijfers over de laatste tien jaar. Als introductie volgen hieronder eerst de algemene groeicijfers. De ontwikkeling van de productiewaarde van industrie en diensten

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Pro

duct

iew

aard

e (x

mln

)

Totaal industrie

Totaal diensten

Totaal

Er is een gestage groei van productiewaarde voor zowel industrie als diensten in de afgelopen tien jaar. Alleen in de recessiejaren 2001-2003 treedt een stilstand op. Voor diensten is de groei sterker dan de industrie. De industrie bevindt zich in het speelveld van internationale concurrentie van landen met lagere kosten. De producten zijn te transporteren naar de plaats van gebruik. In de dienstensector is nabijheid een veel sterkere concurrentiefactor, veel diensten zijn klantspecifiek en kunnen alleen ter plekke tot waarde gebracht worden. Bovendien heeft de industrie jarenlang een beleid van “outsourcing”

gevoerd, waarbij bv. de ICT-activiteiten werden uitbesteed aan ICT-bedrijven. Dat geeft in de statistieken een verschuiving van industrie naar diensten. De cijfers laten zien dat in Nederland diensten steeds meer gaan meespelen. Dat wil zeker niet zeggen dat de industrie niet belangrijk zou zijn. Wil Nederland zijn gewenste rol als kenniseconomie invullen, dan is versterking van de kennisintensieve industrie een voorwaarde. De ontwikkeling van de banen in industrie en diensten

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

aant

al b

anen

(x 1

000)

Totaal industrie

Totaal diensten

Totaal

In de industrie is er al tien jaar geen groei in banen, en in diensten is die groei er sinds 2001 ook niet meer. Kennelijk is de productiviteitsstijging zo groot dat de toenemende productie zonder extra personeel gehaald kan worden. De ondernemers geven aan dat de prijsdruk (mede door toenemende mogelijkheden van offshoring, concurrentie uit lagelonenlanden en druk vanuit de hoge wisselkoers van de euro) zodanig is dat die productiviteitsgroei absoluut noodzakelijk is om vanuit Nederland concurrerend te zijn. Dit geldt het sterkst voor de exporterende sectoren. Het nieuwe sinds 2001 is dat deze prijsdruk nu ook voor de dienstensectoren geldt en dat is mede te wijten aan de verhoogde concurrentie uit lagelonenlanden in de dienstensectoren, denk aan offshoring van backofficediensten en ICT en instroom van buitenlandse werknemers. Bedacht moet worden dat de cijfers in de grafieken voor productiewaarde als banen een optelsom zijn van snelgroeiende segmenten met segmenten waar een afname is. Zo is er een frappant verschil tussen nieuwe hoogtechnologische segmenten van de equipmentindustrie met meer dan 5% jaarlijkse groei en enkele delen van de productindustrie waar de toegevoegde waarde daalt, vooral omdat nog steeds activiteiten verdwijnen naar landen met lagere lonen of betere posities, merendeels in Oost-Europa en Azië. Aan de dienstenkant is er bv. in zakelijke diensten en telecomdiensten meer groei dan aan de kant van nutsbedrijven en vervoer.

Om het perspectief scherp in beeld te krijgen, zijn in de boardroomsessies de sectoren ingeschaald in twee matrices, waarna besproken is hoe de ondernemers vanuit de inschaling de toekomstige ontwikkeling inschatten. Voor de details van de sectoren verwijzen we naar de elf sectorrapporten. In dit stuk bespreken we de hoofdlijnen, eerst industrie- en dan voor dienstensectoren. 2.3 Positionering en perspectief in de industrie

Inleiding

In de boardroomsessies hebben de ondernemers hun bedrijfssector c.q. daarbij behorende deelsectoren ingeschaald op een positioneringmatrix2. De verticale as van de matrix geeft aan hoe de industrie concurreert (prijs versus merk/innovatie/onderscheidend vermogen) en de horizontale as hoe sterk c.q. voordelig Nederland is als land. In de volgende figuur geven de ellipsen de inschaling van karakteristieke deelsegmenten aan. De pijlen geven de richting van de toekomstige ontwikkeling, zoals in de ogen van de ondernemers mogelijk is en door hen ook gewenst wordt. Niet alle deelsegmenten zijn weergegeven, daarvoor verwijzen we naar de sectorrapporten. Bij de figuur geven we de volgende toelichting. Positionering en perspectief industriesectoren

Prijsconcurrentie

De prijsconcurrentie is vooral sterk in de klassieke productie van massaproducten (bv. confectie en volume-elektronica), waarvan een groot deel dan ook in snel tempo uit Nederland verdwijnt, respectievelijk reeds verdwenen is. Maar ook in drukkerijen, meubelindustrie, papierindustrie, (bulk) chemie, food en metaal- en kunststofproductenindustrie is er een sterke prijsconcurrentie en dus druk om naar gebieden met lagere lonen te verhuizen. Deels kunnen Nederlandse bedrijven dit opvangen door sterk doorgevoerde efficiency: lean organisatiemodellen en zwaar geautomatiseerde productietechnologie met zo weinig mogelijk mensarbeid. In sommige segmenten, zoals de zware procesindustrie (maar ook bv. het ‘onbemand verspanen’) biedt dit perspectief. Randvoorwaarde is dan wel dat de Nederlandse samenleving (met name de overheid) bijdraagt aan omgevingskosten 2 Zie bijlage 3 voor een toelichting op deze methodiek.

uitbouwen

Omturnen of loslatenAan concurrent laten

Overnemen?

Klassiek producerenEfficiency

prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie

………..

Hoge lonenZwakke thuismarkt

…………..

chemie

farmachem

HTSversterken, uitbouwen

Kosten reduceren

Kosten reduceren

Drukkerij

Meubel papier textiel

Verbi

nden

in su

pply

chain

food

Metaal & kunststof

Automotive, ship & aero

Innoverenverduurzamen

HT food specials

Design & tech specials

uitbouwen


Overnemen?

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie

………..


…………..

chemie

farmachem

HTSversterken, uitbouwen

Kosten reduceren

Kosten reduceren

Drukkerij

Meubel papier textiel

Verbi

nden

in su

pply

chain

food

Metaal & kunststof

Automotive, ship & aero

Innoverenverduurzamen

HT food specials

Design & tech specials

(regelgeving, milieu, belastingen, energiekosten, et cetera). Die moeten ‘level playing field’ zijn in de internationale concurrentie. Over dit laatste zijn door de ondernemers veel wensen geuit. Naar de inschatting van Berenschot zijn de ondernemers wat minder dan enkele jaren geleden de overtuiging toegedaan dat produceren in lagelonenlanden de voorkeur verdient. Inmiddels worden ook de nadelen van produceren op afstand ervaren. Concurreren op innovatie, merk en product

Een groot deel van de Nederlandse industrie is inmiddels overgeschakeld op marktsegmenten, waarin primair geconcurreerd wordt op innovatie, product en merk. De recente successen van bedrijven zoals Philips, ASML, TOMTOM, DAF, AKZO, DSM, SBM, Moba, Neopost en vele andere hebben deze basis. Meer algemeen zijn dit de segmenten farma, hightech systems (equipment voor health, semicon, food, logistics en infra), transport specials (zowel automotive als scheepsbouw als vliegtuigbouw) en ook specialiteiten in meubels, textiel en leer (design en technische specialiteiten). Met enkele namen van succesvolle bedrijven als Hulshof (leer), Wanders (design), Ten Cate en Gamma (textiel) kan de laatste groep geïllustreerd worden. Ook in de foodsector is er een deelsegment van specials (gezonde voeding en genotsmiddelen met hoge merkwaarde) waar de klantwaarde meer door innovatie en merk (Becel, Optimel, Senseo) bepaald wordt dan door prijs. Al deze bedrijven c.q. segmenten geven aan dat hun perspectief vooral bestaat op basis van doorgaande en nog versterkte innovatie. Het gaat dan om zowel marktinnovatie als productinnovatie als procesinnovatie en in vele gevallen om een uitgekiende combinatie van deze drie innovatievormen in één businesscase3. Om succesvol vanuit Nederland te kunnen blijven werken, vragen ze daarom van de samenleving primair een aantrekkelijke dynamische omgeving met nadruk op goede programma’s en regelingen voor technologieontwikkeling en een goede bedrijfsgerichte infrastructuur van onderwijs en research. Op dit punt is er veel waardering voor het nieuwe beleid en instrumentarium uit de vorige industriebrief, maar daarnaast zijn er ook nog veel wensen voor verdere verbetering. Met name in de sectoren die door de overheid tot speerpunt gekozen zijn, zijn het beleid en instrumentarium bekend en is de opvatting daarover overwegend positief. Overigens betekent de nadruk op innovatie niet dat kosten onbelangrijk zijn. Zelfs de meest innovatieve bedrijven zien het hoge Nederlandse kostenniveau van zowel arbeid als publieke services en regelgeving als een bedreiging, vooral nu de euro zo sterk is en daarmee de balans ten opzichte van de dollarlanden erg nadelig verstoord wordt. Duurzaamheid als sterkte en kans

De ondernemers benadrukken dat Nederlandse industrie in meerdere segmenten behoort tot de meest duurzame van de wereld. De chemie, food en andere procesindustrieën hebben meer dan elders geïnvesteerd in duurzame technologie en organisatie. Ze gebruikt die technologie en exporteert ze niet zelden ook. Voor de maakindustrie geldt dit evenzeer. Uit deze industrietak kwam en komt een stroom van oplossingen en verbeteringen die de potentie hebben om mondiaal bij te dragen aan een meer duurzame samenleving. Nederlandse bedrijven hebben bv. een 3 In dit verband gaven de ondernemers aan dat ze de regelmatig terugkerende publicaties dat het bedrijfsleven niet innovatief zou zijn niet op hen van toepassing vinden en dat ze de negatieve invloed hiervan op ons

industriële imago zeer betreuren.

toonaangevende rol gespeeld in de verspreiding van hoogrendementsketels in Europa, in belangrijke mate bijgedragen aan de ontwikkeling van moderne windenergie, duurzame foodindustrie en aan de ontwikkeling van productiemethoden voor zonnecelenergie.

Ook in milieuvriendelijke motoren en in medische en biomedische technologie spelen Nederlandse bedrijven een belangrijke rol. Voor de bedrijven is het van groot belang deze vooraanstaande rol in duurzaamheid te kunnen blijven spelen. En vooral om daarbij de overheid als partner te ontmoeten, die met technologiesteun, met regelgeving en als launching customer bijdraagt aan de mogelijkheden om de investeringen in technologie terug te verdienen in internationale markten. Op deze manier is er synergie in de doelstellingen van de samenleving om voorop te lopen in duurzaamheid en de wens van de industrie om vooraanstaand te zijn in duurzame technologie.

Nederland sterk vanwege ligging en technologie

Op de horizontale as van de matrix geven de bedrijven uit de segmenten, zoals food en chemie aan dat er nog steeds een belangrijk voordeel is in de ligging van Nederland aan zeehavens met goede aanvoermogelijkheden van grondstoffen (olie, gas, ijzererts, veevoer) en goede afvoermogelijkheden naar de belangrijkste Europese markten en bevolkingscentra, via rivieren (Frankrijk, Duitsland, Midden-Europa), short sea (Oostzeelanden, Spanje), spoor en weg. Tezelfdertijd is er eenstemmig in de boardroomsessies gewaarschuwd voor de enorme en alsmaar verergerende congestieproblematiek. Dit is zowel voor de binnenlandse als voor de doorgaande bereikbaarheid het geval en wordt daarmee door alle sectoren als een enorme bedreiging gezien voor de toekomst van de Nederlandse industrie. Op de horizontale as geven de technologisch georiënteerde bedrijven aan dat ze in Nederland een voordeel zouden kunnen en moeten hebben door de in principe goede technologische infrastructuur: goede universiteiten en instituten met belangrijke vakgebieden en een hoog wetenschappelijk niveau. Voor het perspectief van deze bedrijvengroep is dat essent ieel. Aangezien dit in omzet het grootste (en alsmaar groter wordende) deel van de industrie is, is het ook essentieel voor de industriële toekomst van het land. Er is waardering voor het beleid van versterking van kansrijke sectoren en de daaraan gerelateerde nieuwe technologieprogramma’s langs sleutelgebieden en pieken. Tezelfdertijd is er een vrees dat het tempo niet genoeg is en dat het deels niet de juiste keuzes zijn. De structuur is voor met name de maakindustrie zeer complex en de regelingen erg omslachtig. De herkenbaarheid is mede daardoor gering en het imago, alsmede de instroom van nieuwe arbeidskrachten te laag. Het is geen toeval dat food beter scoort dan alle andere segmenten. Voor food is er (historisch gegroeid doordat dit een apart ministerie was) een zeer eenvoudige en stabiele hoofdstructuur met één landbouwuniversiteit en één sterk ‘food en nutrition’-programma. Voor de maakindustrie (de grootste investeerders in technologie) zijn de structuur en regelgeving voortdurend veranderd en is de capaciteit in alle opzichten versnipperd, over vele bètafaculteiten, over vele instituten en over vele programma’s. De ondernemers uit die sector bepleiten dat de recent gestarte verbeteringen sterk worden doorgezet en vervolmaakt, waarbij expliciet de volgende punten naar voren komen: � Krachtig doorzetten van grote programma’s op grote kansrijke en duidelijk afgebakende

industriegroepen als automotive, hightech systems, food en chemie. Ook het expliciet maken

van deze industriegroepen in de universitaire studieprogramma’s en kennisinfrastructuur. Dit

laatste ook uit oogpunt van herkenbaarheid en bevordering van instroom.

� Zekerheid op langjarige programma’s en langjarig voortbestaan van instituten die alleen op die manier een internationale reputatie kunnen opbouwen.

� Krachtdadig doorzetten van op schaalvergroting gerichte samenwerking van en specialisatie in bètafaculteiten en TU’s. Doorzetting van honoreringsmethodiek waarbij universitaire

wetenschappers ook beoordeeld worden op hun relevantie voor de industriële innovatie.

� Bezinning op de structuur waarbij Senter op microniveau meestuurt in programma’s. Beter is een structuur waarbij de overheid intensief participeert in beleid en toezicht, terwijl goed doordachte representatieve industrie- en wetenschapboards de microbesturing verzorgen.

Eventueel een methodiek van ‘tax grants’ als gedeeltelijke vervanging van microbesturing.

De geschetste verdere verbetering in programmering en structuur zien de ondernemers als een onmisbare bijdrage vanuit de overheid om te komen tot de noodzakelijke versterking van deze sector en de verkrijging van een daadwerkelijk voordeel voor de locatie Nederland voor de hightech industrie. Nederland zwak in loonniveau en thuismarkt

Bij de bespreking van de verticale as werd al aangegeven dat de industrie moeite heeft om te concurreren met andere landen vanwege het relatief hoge Nederlandse kostenniveau: de directe arbeidskosten, de kosten van commerciële diensten, de overheidstarieven en de invloed van de sterke euro tegen productie uit dollarlanden. Daar werd ook al aangegeven dat industrie met veel handmatige arbeid vrijwel geen kans meer heeft als aanvoer uit lagelonenlanden een optie is. Veel Nederlandse bedrijven besteden productie uit in lagelonenlanden of kopen er onderdelen of gereed product om hun assortiment te completeren. Dit ‘verbinden in de supply chain’ verhoogt he t perspectief van de industrie. De bedrijven behouden hun volle omzet en de verkoop- en servicefunctie naar de eindklant. Ze behouden hun volledige winstpotentie en ook de strategische wendbaarheid om zich in de toekomst naar goeddunken aan te passen aan veranderende situaties. Nederland heeft een kleine thuismarkt, dit is een reden waarom het moeilijk is voor starters en andere kleinere bedrijven om snel in nieuwe businesses te groeien. Daardoor ontstaat nogal eens achterstand ten opzichte van concurrenten uit de grote landen en daardoor komt het ook vaak voor dat bij internationale fusies het Nederlandse bedrijf niet de hoofdvestiging krijgt (bv. KLM/Air France, Hoogovens/Corus). Dat zoveel Nederlandse bedrijven voor een nichestrategie kiezen, heeft hier ook mee te maken. De ondernemers geven aan dat dit een onvermijdelijk nadeel is, maar dat toch gewenst is dat de overheid actief probeert het thuismarktvoordeel te benutten als dat wel mogelijk is bv. door bij de stimulering van duurzame technologie de ‘launching customer’ te zijn en prioriteit te geven aan ontwikkelingsprogramma’s waarin Nederlandse bedrijven kansen krijgen op internationale markten. Idem met ontwikkelingsprogramma’s; bv. ‘bottum of the pyramid’-producten waarmee Nederlandse bedrijven een marktaandeel kunnen opbouwen in emerging markets. Nederlandse industrie moet (nog meer) internationaliseren

Een rode draad door het voorgaande zijn de concurrent ie en dynamiek tussen regio’s. Om dit uit te diepen is een tweede matrix gebruikt en ook in die matrix hebben de ondernemers hun bedrijfstak ingeschaald. Hierna wordt dat besproken. Regiodynamiek in de industrie

In deze matrix geeft de verticale as aan of het voor een bedrijf noodzakelijk is om in de nabijheid van zijn klant gevestigd te zijn. De horizontale as geeft aan of toetreders hoofdzakelijk in de lokale markt ontstaan dan wel in een mondiaal concurrent ieveld. De extremen geven het meteen duidelijk weer.

Interieurbouw (rechts boven in de matrix) is een deelsegment van de meubelindustrie dat specifieke maatmeubels maakt, aangepast aan de smaak en eisen van individuele klanten. Zo zijn er nog enkele segmenten, maar ze zijn alle klein van omvang.

Het merendeel van de Nederlandse industrie en zeker de industrie die hightech specials of hightech systemen vervaardigt, werkt op internationale markten en heeft te maken met internationale concurrenten. Daar is ook een internationale vestigingsdynamiek. In die industrie wordt gewerkt met een combinatiestrategie: � Vestigingen per continent of land voor het servicegevoelige deel van het assortiment en daar

waar transportkosten hoog zijn.

� Vestigingen centraal voor research en productontwikkeling.

Vestigingsdynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Lokaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

Local taste maatmeubel

Meubels & textiel

Chemie

Basicfood

Design

Local food

HTSystems

Basis cons. producten

HT food specials

Verbeter vestigingsklimaat

Versterkenuitbouwen

Internationaliseren2g@there

Metaal- & kunststof

Auto-scheepsbouw

Tech specials

Versterk lokale markt

Vestigingsdynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Lokaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

Local taste maatmeubel

Meubels & textiel

Chemie

Basicfood

Design

Local food

HTSystems

Basis cons. producten

HT food specials


Versterkenuitbouwen


Metaal- & kunststof

Auto-scheepsbouw

Tech specials


Bij de chemie en food beoordeelden de ondernemers het als een middenpositie: in ieder continent plants. Die plants vragen hoge investeringen en worden dus niet makkelijk verplaatst. Het merendeel van de research staat centraal en in dat opzicht zijn er vrijwel uitsluitend mondiale toetreders. Hightech systemen en hightech food ingredients werden ingeschaald als extreem globaal van aard (links onderin de matrix). De hoge R&D-kosten en lage volumes noodzaken een centrale aanpak van R&D- en productontwikkeling. Toch noodzaakt de eis van service in vele gevallen tot lokale servicevestigingen. Dit is in de matrix aangegeven als ‘tech special’, de gespecialiseerde technische services die door de systeembouwer geleverd worden en soms ook door gespecialiseerde dealers of meer gespecialiseerde ‘third party maintenance providers’. PM: Bij software kan steeds meer servicewerk ook op afstand gebeuren. De combinatie van een sterk Nederlands innovatiecluster en over de wereld verspreide gespecialiseerde services vormt een sterke entreedrempel voor toetreders. Het is een van de pijlers voor het toekomstperspectief van de hightech systeem industrie, met name tegen de concurrentie uit lagelonenlanden die dit niet snel op kunnen bouwen. In de praktijk komt de concurrentie voor dit deelsegment dan ook meer uit Europa (scheepsbouw, jachtenbouw, trucks), Japan (lithografie, elektronenmicroscopen), USA (medische systemen, defensiesystemen, ICT), Duitsland (medische systemen, food & logistic systems), maar ook steeds meer uit Singapore (life science), Ta iwan, Korea en China. Toeleveranciers zijn gemiddeld minder mondiaal georiënteerd dan systeembouwers, maar ook toeleveranciers internationaliseren steeds meer. In dit kader zijn er wensen van ondernemers voor aanvullingen in het industriebeleid. Steun geven aan bedrijven in internationale oriëntatie en contacten en waar zinvol helpen bij internationalisatie. De activiteiten van de EVD worden in dit verband zeer gewaardeerd en kunnen wat de industrie betreft nog een tandje intensiever. Met name vanuit de hightech industrie wordt gepleit voor meer deskundigheid en meer aandacht. Het gevoel is dat deze industrietak minder aandacht krijgt dan bv. de watersector of de foodsector, terwijl het aandeel van deze industrie in de Nederlandse export toch veel groter is. Samenvattend

Het perspectief van de industrie zit in voortgaande innovatie en focus op deelmarkten waarin globale top 3-posities mogelijk zijn. Hiervoor is de aanwezigheid van sterke technologie- en designclusters met sterke merken een noodzaak. De industrie vraagt daarom dringend om krachtige voortzetting van het innovatiebeleid met focus op sterke en kansrijke segmenten. Daarnaast is een verbetering van het algemene vestigingsklimaat vereist. Als derde punt een verbetering van de instroom van technici en daarmee gerelateerd verbetering van de publieke awareness voor het perspectief en het belang van de indus trie. Dit zijn allemaal zaken waarbij de overheid als partner onmisbaar is: � Steun bij pr- en imagobevordering nationaal en internationaal van topsegmenten van de

industrie- en technologieclusters.

� Steun voor innovatie- en technologieprogramma’s voor kansrijke segmenten in goed gedefinieerde clusters en roadmaps.

� Verbetering van de samenwerking met en bijdrage van onderwijs en wetenschap: instroom,

kwaliteit en bedrijfsgerichtheid.

� Gebruik van maatschappelijke noden (duurzaamheid) als kans in plaats van bottleneck.

� Algemene verbetering van het industrieklimaat: regelgeving, bereikbaarheid, fiscaal en level playing field.

2.4 Positionering en perspectief in de dienstensectoren

Inleiding

De dienstensectoren hebben een lange periode van voorspoed achter de rug waarin de totale productiewaarde in tien jaar met 76% groeide en de werkgelegenheid steeg met 15%. De groei kwam zowel uit consumentenbestedingen (bv. verzekeringen, media, ICT en telecom) als uit de toegenomen opdrachten uit industrie (groei en uitbestedingtendens), overheid en de onderlinge uitbesteding van dienstensectoren. De groei is het hoogst in ICT, telecom en zakelijke diensten. De ondernemers positioneerden deze sectoren zoals aangegeven in de volgende matrix.

Positionering en perspectief dienstensectoren

uitbouwen


Overnemen?

Bouw & infra

Efficiencyprijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

Liggingthuismarkt

Hoge lonenbereikbaarheid

Logistiek

transport

Specialisten ICT & adv.

Media &creatief

Financieel back office

Financieel front office

Verzekeren

innoveren

Ver

bind

enin

sup

ply

chai

n

versterken, uitbouwen

Kosten reduceren

Kosten reduceren

uitbouwen


Overnemen?

uitbouwen


Overnemen?

Bouw & infra

Efficiencyprijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

Liggingthuismarkt

Hoge lonenbereikbaarheid

Logistiek

transport


Media &creatief

Financieel back office

Financieel front office

Verzekeren

innoveren

Ver

bind

enin

sup

ply

chai

n


Kosten reduceren

Kosten reduceren

In de dienstensectoren wordt zowel op prijs geconcurreerd als op merk en product. In de markt houden deze beide factoren elkaar in evenwicht, waarbij er behoorlijke verschillen zijn tussen de afzonderlijke sectoren en binnen de sectoren tussen de afzonderlijke bedrijven. In het algemeen kunnen de bedrijven goed met deze concurrentie omgaan. Het totale beeld is dan ook gunstig. Het kwadrant links onder, waar het gaat om prijsconcurrentie en een zwakke positie van Nederland, is niet gevuld.

Nederland is dus een goed vestigingsland met als sterktes een goede ligging (vooral voor transport en logistiek) en een goede thuismarkt (vooral voor financiële en zakelijke diensten). Steeds meer speelt daarbij innovatie en image een rol. Vooral de creatieve sector is positief over de versterking van de internationale concurrentiepositie in de afgelopen jaren. Dutch design is op weg internationale erkenning te krijgen. Daarbij wordt de positieve rol van het stimuleringsbeleid genoemd als één van de factoren.

Ook de zakelijke dienstverlening profileert zich met innovatie. Het merk van de ondernemingen en bureaus en het imago krijgen veel aandacht. Maar gezien in het internationale concurrentieveld is Nederland inhoudelijk geen koploper. Dienstverlening berust ook op het onderhouden van goede relaties met de klanten. De naam en klanttevredenheid compenseren de niet echt sterke concurrentiepositie.

De ICT-sector heeft zoals te zien de afgelopen jaren weer een groei gegeven.

Voor de niet plaatsgebonden activiteiten, zoals het ontwikkelen van software voor generieke of specifieke software, is de concurrentiepositie van Nederland niet sterk. In

landen als India zijn veel goed opgeleide en hardwerkende professionals te vinden die het werk goedkoper kunnen doen en in het ontwikkelen en vermarkten van standaard software behoudt de USA zijn voorsprong op Europa. Er zijn echter veel ICT-opdrachten die verband houden met de invoering van specifiek Nederlandse weten regelgeving. Deze vragen specifieke kennis die in het buitenland niet beschikbaar is. Dit is dan wel grotendeels een lokale markt, de exportmogelijkheden zijn zeer beperkt.

In logistiek en transport heeft Nederland nog steeds een sterke positie, mede door de gunstige ligging en de beschikbaarheid van goede havens met uitstekende doorvoerlijnen over water. Wegvervoer staat onder druk door de stijgende prijzen van brandstof en de congestie op de wegen. Het gegeven dat in de vervoersector de grootste Nederlandse bedrijven inmiddels in buitenlandse handen zijn, wordt wel als een verzwakking voor het toekomstperspectief gezien. Duurzaamheid is voor deze sector van cruciaal belang. De sector wil graag een internationale voorloper zijn in duurzaamheid. Dit kan alleen als de overheid daar met goed partnerschap op inspeelt. In meerdere opzichten geldt nu dat voor vervoerders die vanuit andere landen Nederland en Europa bevoorraden of Nederlanders transporteren (denk bv. aan airtax) lichtere eisen gelden inzake duurzaamheid dan voor Nederlandse bedrijven. Dit belemmert het perspectief van de Nederlandse bedrijven om een internationale koploper te zijn. En belemmert daarmee ook de Nederlandse samenleving om haar doelstelling inzake duurzaamheid te realiseren. De sector wil een partnerrol, waarin samen met de overheid gewerkt wordt aan duurzame oplossingen die in het internationale concurrentieveld ook te effectueren zijn.

De bouwen infrasector bevindt zich op beide assen in een middenpositie, maar binnen deze sector zijn weer grote verschillen, met onder andere de waterbouwsector als positieve uitschieter. Deze sector heeft internationaal een uitgesproken sterke positie en maakt in projecten veel gebruik van goedkope plaatselijke arbeidskrachten, waarmee het kostennadeel van Nederland effectief wordt gecompenseerd. De overheid wordt daar als een belangrijke partner gezien in de exportbevordering, maar de interne Nederlandse markt is minder uitdagend en innovatief als hij was. De overheid kan helpen deze markt innovatiever te maken. Daarbij kan duurzaamheid een belangrijke rol spelen en uitdagingen die op ons afkomen vanuit de klimaatverandering. De duurzaamheidproblematiek is daarbij vergelijkbaar met die in het vervoer. De sector kan de duurzaamheiddoelstellingen het beste realiseren als daarbij gezamenlijk met een innovatieve overheid naar duurzame oplossingen gezocht wordt, die in het internationale concurrentieveld ook te effectueren zijn.

In de financiële sector, banken en verzekeringen, tekent zich een groeiend verschil in positionering af tussen de frontofficeactiviteiten en de backofficeactiviteiten. In de frontoffice gaat het om merk, vertrouwen en innovatie in producten en diensten. In de backoffice draait het om kostenreductie en zoveel mogelijk standaardisatie van procedures. Maar ook in backofficeactiviteiten is de positie niet zwak door de hoge automatiseringsgraad en efficiency. Het gegeven dat de grootste Nederlandse bedrijven in de financiële sector inmiddels in buitenlandse handen zijn, wordt wel als een verzwakking voor het toekomstperspectief gezien. Het perspectief van de dienstensectoren kan kort uitgedrukt worden in drie bewegingen:

1. Voor het merendeel blijft de uitvoering van diensten verbonden met lokale klanten. Naast een florerende consumenteneconomie is daarbij een florerende bedrijfseconomie van groot belang. Met name een hoogwaardige bedrijfseconomie met Europese en mondiale hoofdkantoren, een sterke en groeiende industrie en andere bedrijven die als klant graag (hoogwaardige) diensten willen uitbesteden, bepalen de vooruitzichten van de dienstensectoren. Vooral ook bedrijven c.q. businessunits die met een groot en sterk stuk uit de value chain in Nederland zijn. Een bedrijf dat hier producten ontwikkelt, R&D doet, hoofdkantoor heeft en de internationale marketing en sales en distributie doet, heeft meer en veel interessantere opdrachten voor de dienstensector te vergeven als een bedrijf dat alleen distribueert in Nederland. De aanwezigheid van dit volwaardige en brede bedrijfsleven is essentieel om het hoge kennis- en innovatieniveau van de

Nederlandse dienstensector te kunnen behouden.

2. In de dienstensectoren zelf heeft de mondialisering ook toegeslagen. Nederlandse hoofdkantoren (KLM, ABM AMRO, NedLloyd, et cetera) zijn onderdeel geworden van internationale concerns. Backofficeactiviteiten worden samengebracht in grote units en ondergebracht in lagelonenlanden. Zaak is dat Nederland in voldoende mate hoofdkantoren en andere internationale activiteiten overhoudt, anders verschraalt de infrastructuur. Onder die activiteiten valt zeker ook de functie van het Europees hoofdkantoor (de organisator en toezichthouder voor Europese activiteiten van wereldfirma’s) en die van de Europese distributeur (de organisator van verkoop en transport in Europa). De mainports Amsterdam en

Rotterdam blijven hiervoor de grote trekkers.

3. Dienstenexport is vanuit een hogelonenland nog lastiger dan productexport, maar in een aantal specialiteiten (bv. baggeren, architectuur, verzekeren) heeft Nederland zo’n hoge kwaliteit dat er een groeiende hoogwaardige dienstenexport is. Ook in andere segmenten (bv. creatieve industrie) groeit de export. Met een hoogwaardige thuismarkt als ankerpunt is daar perspectief

op verdere groei en innovatie.

De volgende matrix geeft de inschaling zoals de ondernemers hem maakten voor de regiodynamiek. De regiodynamiek in de dienstensectoren

Vestigingsdynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Lokaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

Local

Lucht- en zeevracht

ICT & energie

Bouw

Logistiek & wegvervoer

ICT & advies

Media & creatief



Versterkenuitbouwen


Vestigingsdynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Lokaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

Local

Lucht- en zeevracht

ICT & energie

Bouw

Logistiek & wegvervoer

ICT & advies

Media & creatief



Versterkenuitbouwen


Bouw en vervoer vragen merendeels om fysieke nabijheid omdat de dienst dicht bij de klant geleverd moet worden. Ook al treden buitenlandse partijen toe op de markt, de werkgelegenheid en de productiewaarde vallen in Nederland en leveren een bijdrage aan de economie. Lucht- en zeevracht zijn per definitie mondiaal en in deze sectoren zien we dat de werkgelegenheid wordt ingevuld vanuit lagelonenlanden, ook al zijn de hoofdkantoren in Europa en in Nederland gevestigd. De energiesector maakt een volgende consolidatieslag door, die nog versterkt zal worden door de privatisering van de bedrijven. Ook hoogwaardige adviesdiensten en services (zakelijk en ICT) vragen om een sterke fysieke klantnabijheid vanwege het mondelinge overleg dat in deze diensten nog steeds een voorwaarde is voor succes. Daarom en door de lagere toetredingsdrempels is er in deze sectoren ook een sterke vestigingsdynamiek. Er ontstaan veel nieuwe lokale bedrijven en ook is er een voortdurende instroom en uitstroom van bedrijven naar en van het buitenland. De werkgelegenheid valt wel vaak in Nederland door het belang van fysieke nabijheid. Door die vestigingsdynamiek heen loopt wel de steeds sterker toenemende trend van (mondiale) concernvorming, waarbij de Nederlandse partijen helaas (te) vaak de ondergeschoven partij zijn. In alle sectoren wordt dat opgemerkt en de ondernemers zien het als een handicap voor de ontwikkeling van de Nederlandse dienstensectoren. Het behoud van hoofdkantoren en van industrie voor Nederland is voor de dienstverlenende sectoren van levensbelang. Waar de hoofdkantoren staan worden kwantitatief en kwalitatief de beste opdrachten vergeven.

Samenvattend de diensten

Het perspectief van de dienstensectoren is goed. Het is primair goed vanwege de attractieve groeiende thuismarkt gebaseerd op de aanwezigheid van hoogwaardige hoofdkantoren, Europese verkoop- en distributiekantoren en de industriële en andere bedrijven in Nederland, daarnaast op een groei van de export van hoogwaardige diensten in specialiteiten. Om dat perspectief te realiseren is naar de mening van de ondernemers de overheid als proactieve partner onmisbaar: � Steun actief het behoud van kansrijke industrie- en dienstenclusters, vooral hoofdkantoren en

andere essentiële functies.

� Behoud een aantrekkelijk fiscaal klimaat voor hoofdkantoren en meer algemene

bedrijfsvestigingen.

� Verlos ons van het bereikbaarheidsinfarct, investeer in infrastructuur, integreer ruimtelijk beleid met vervoersbeleid, realiseer innovatieve oplossingen, zoals rekeningrijden, nachtdistributie en verschoven werktijden en ruim regelblokkades op.

� Gebruik het issue duurzaamheid als kans en niet als bottleneck.

� Verbetering van de kwaliteit en bedrijfsgerichtheid van het onderwijs.

� Algemene verbetering van het industrieklimaat, regelgeving, bereikbaarheid, fiscaal en level

playing field.

3. Suggesties voor toekomstig industriebeleid

De deelnemers aan de sessies is in een eerste ronde gevraagd om hun mening te geven over de Industriebrief 2004. De deelnemers hebben dit ruim geïnterpreteerd en hebben ook hun mening over ander overheidsbeleid naar voren gebracht. De wat ruimere scope maakt de reacties eens te meer waardevol, omdat de vele verschijningsvormen van overheidsbeleid aan elkaar zijn verbonden. Vervolgens zijn later suggesties gevraagd van ondernemers voor de richting en de inhoud van de Industriebrief 2008.In dit hoofdstuk zijn de commentaren van de ondernemers beschreven. De beide invalshoeken, evaluatie en wensen zijn in deze rapportage gecombineerd. In vrijwel alle gevallen was een kritisch commentaar op de Industriebrief 2004 ook weer terug te vinden als een positieve suggestie voor de Industriebrief 2008. In dit hoofdstuk geven we een samenvatting over alle sectorsessies heen, waardoor uiteraard verschillen tussen sectoren niet tot hun recht komen. Voor de specifieke resultaten per sector wordt verwezen naar de deelrapportages van de sectoren in presentatievorm. Ondanks de verschillen tussen de sectoren was er sprake van een opmerkelijk grote overeenkomst in de opvattingen over de Industriebrief 2004 en de wensen voor 2008. 3.1 Regelgeving

Omvang regeldruk De aanwezigen herkennen de actie van de overheid om tot verlichting van regeldruk en administratieve lasten te komen. In de perceptie zijn in de eerste jaren goede vorderingen gemaakt, maar het tempo zwakt nu af. Ondanks de vorderingen wordt de regeldruk nog steeds als uitgesproken hoog ervaren. Bovendien is merkbaar dat er ook weer nieuwe wetten en regels bijkomen, die onder andere te maken hebben met het streven naar duurzaamheid. Een voorbeeld is de verpakkingenbelasting die voor bedrijven in de uitvoering zeer arbeidsintensief is. Ook blijkt dat lagere overheden zich niet altijd conformeren aan het streven naar minder regels. De ondernemers willen naar een fundamentele benadering, waarbij eigenlijk een geheel nieuw ontwerp van de regelgeving voor het bedrijfsleven gevraagd wordt: meer doelregelgeving, minder details van uitvoering. Er is een sterke wens naar eenvoud en helderheid. Ook wordt genoemd dat Nederland niet bovenop de EU weten regelgeving nog eens een set extra regels moet toevoegen. Een punt van verbetering is de afstemming tussen ministeries. De huidige verschillende ingangen van regelgeving van de ministeries ontmoeten elkaar op bedrijfsniveau met overlap, verwarring en tegenspraak tot gevolg. Ondernemers willen stabiliteit in beleid, niet elk jaar weer onder politieke druk een nieuwe set regelingen. Door de hoge regeldruk wordt Nederland als vestigingsland minder aantrekkelijk. Veel ondernemingen hebben vestigingen in meerdere landen, ook in Europa. Als een nieuwe vestiging gebouwd moet worden, staat Nederland op achterstand door de moeizame en langdurige procedures in combinatie met het zuinige subsidiebeleid. Ondernemers pleiten voor een “level playing field”. Ten slotte pleiten de aanwezigen voor een consistente benadering vanuit rijksoverheid, provincie en gemeente.

Vertrouwen De ondernemers zijn van oordeel dat de overheid te weinig vertrouwen heeft in de ondernemers en in het zelfregulerend vermogen van sectoren. Dat leidt tot overmatig toezicht en controle en wordt er te veel op de uitvoering gestuurd door overheden. De overheid zou meer op afstand moeten sturen en meer ruimte moeten laten voor zelfregulering. Steunregelingen Uit de sectoren die in de Industriebrief 2004 als speerpunt benoemd zijn, komen de signalen dat het stimuleringsbeleid zichtbaar effect heeft. Hoewel het nog wat te vroeg is om de uiteindelijke economische effecten te berekenen, kan in elk geval worden geconstateerd dat de belangstelling voor innovatie is toegenomen en dat de bereidheid tot samenwerking zich positief ontwikkelt, mede omdat regelingen goed toegankelijk zijn. Als wensen voor de toekomst pleiten de ondernemers voor goed toegankelijke, eenvoudige en langjarig stabiele regelingen. In de ogen van de aanwezigen is Nederland in vergelijking met het buitenland wat te voorzichtig met het verstrekken van subsidies en overheidsopdrachten voor innovatieve producten en diensten. Aanbestedingen door de overheden Er is grote eenstemmigheid over de moeizame werking van de procedures voor openbare aanbesteding. Ze zijn complex, tijdrovend en duur. Bovendien is het de vraag of uiteindelijk de beste leverancier wordt gekozen. De wens is daarmee duidelijk, maak de aanbestedingsprocedures simpeler en sneller en beperk het aantal aanbieders. Uitvoerbaarheid en uitvoering Veel regels blijken moeilijk uitvoerbaar. Bovendien zijn de uitvoerende instanties vaak niet in staat om hun processen op orde te krijgen. Dat wordt naar de inschatting van de aanwezigen niet alleen veroorzaakt door die organisaties zelf, maar zeker ook door de opstellers van weten regelgeving die onvoldoende letten op uitvoerbaarheid en redelijke termijnen van invoering. Economie en milieu Milieu en duurzaamheid hebben de aandacht van ondernemers, maar bij de grote meerderheid van de aanwezigen leeft het oordeel dat milieugroepen en ander NGO’s wel een heel grote invloed hebben op regelgeving, procedures en besluitvorming. Hierdoor lopen investeringsbeslissingen van het bedrijfsleven onnodig veel vertraging op. Nu kunnen te veel partijen projecten tegenhouden. Intellectuele eigendom Er is vooruitgang geboekt, maar nog niet alle procedures zijn op voldoende niveau. Hier zal verdere verbetering in noodzakelijk zijn, vooral om dat Nederland zich moet onderscheiden op innovatie en productontwikkeling. Ook de toelatingsprocedure voor nieuwe producten, met name waar die in relatie staan tot volksgezondheid, moet versneld worden. Vergunningen De ondernemers pleiten sterk voor een vereenvoudiging van het vergunningenstelsel. Ook een snelle afhandeling staat hoog op de wensenlijst. De suggestie komt om de bewijslast om te draaien: als de procedure langer duurt dan voorgeschreven, krijgt de aanvrager de

vergunning. Ook in de vergunningprocedures zo rgen mensen en groepen met beperkte belangen voor grote vertragingen. We moeten naar een betere balans. 3.2 Fiscaal klimaat

Tarieven De verlaging van de vennootschapsbelasting wordt gewaardeerd. Tegelijkertijd wordt er op gewezen dat deze in het buitenland ook doorgevoerd zijn, vaak nog in sterkere mate, waardoor de fiscale concurrentiepositie niet sterker is geworden. Verdere verlaging zou welkom zijn. Ontwikkeling fiscale wetgeving Nieuwe belastingen en heffingen worden ingevoerd zonder overleg met het bedrijfsleven. De overheid heeft te weinig oog voor de administratieve lasten (verpakkingsbelasting) en de effecten op de rentabiliteit van sectoren. Bovendien leidt het tempo van invoering tot chaos bij uitvoerende instanties, waarbij de Belastingdienst als sprekend voorbeeld wordt genoemd. Verbetering van het functioneren van de Belastingdienst is op korte termijn noodzakelijk. Nieuwe fiscale maatregelen ontstaan naar waarneming van de ondernemers vaak uit politiek opportunisme. Voor een goed vestigingsklimaat is stabiliteit een belangrijk aspect. Daarbij komt dat de Belastingdienst ontoegankelijk is voor inbreng van het bedrijfsleven, ook waar het uitvoeringszaken betreft. Als de uitvoeringsinstanties fouten maken, moet het bedrijfsleven opnieuw in actie komen, voorbeeld het overnemen van taken van UWV. De ondernemers pleiten voor versimpeling en stabiliteit, ook in de systematiek van heffing. De “deelbelasting” verpakkingsbelasting kan toch ook geheven worden via de BTW? Hoofdkantoren Voor vele sectoren in de dienstverlening zijn internationale hoofdkantoren van groot belang. Niet alleen de kwantiteit van de opdrachten, maar ook de kwaliteit daarvan zijn cruciaal. Hoofdkantoren zorgen voor omvangrijke hooggekwalificeerde werkgelegenheid. Het behoud en de toename van het aantal hoofdkantoren in Nederland hoort hoog op de prioriteitenlijst te staan. Diverse fiscale onderwerpen Positieve opmerkingen zijn gemaakt over de octrooiboxregeling. Ook de douane en BTW-regelingen en -processen oogsten waardering. Maar er blijkt ook het nodige te wensen over, zoals versnelling van afschrijvingen van ICT, reserveringen voor calamiteiten, eenvoudiger regels voor transfer pricing en vergemakkelijking van bedrijfsopvolging. Ook wordt arbeid nog steeds erg zwaar belast, wat voor de exporterende industrie een handicap is. 3.3 Innovatie

Innovatieprogramma’s De programma’s die zijn opgestart om innovatie te stimuleren werken goed in de sectoren die als speerpunt zijn gekozen. De betrokkenheid van de overheid in programma’s als Pieken in de Delta wordt gewaardeerd. Ondernemingen maken veel gebruik van de regelingen, bedrijven tonen belangstelling en dienen projecten in. De toegankelijkheid van

de instanties is verbeterd, maar voor vele aanwezigen zijn de regelingen en aanvraagprocedures niet bekend of onduidelijk. Tegelijkertijd wordt ook ingebracht dat voor bepaalde regelingen de aanvraagprocedures zo ingewikkeld zijn, dat deze specialistische hulp van adviseurs vragen. De programma’s richten zich vaak op technologische innovatie, maar ook andere vormen van innovatie zijn kansrijk en waardevol. Innovatie in onderwijs en onderzoek zouden meer kans moeten krijgen. Uit de inbreng uit de verschillende sectoren blijkt dat de speerpuntsectoren een gunstiger mening hebben over regelingen en de effecten dan de sectoren waarvoor de regelingen niet van toepassing zijn. Voor conclusies over de economische effecten is het nog wat vroeg, maar de actie en de beweging zijn duidelijk waarneembaar. Doelgroepen, speerpunten De duidelijke keuze voor de speerpuntsectoren wordt door die sectoren gewaardeerd, waarbij de opmerking wordt gemaakt dat de keuze nog wel wat scherper gericht mag zijn op de echt kansrijke sectoren. Ook wordt opgemerkt dat de subsidies in vergelijking met andere landen nog laag zijn. Ook wordt vastgesteld dat er meer aandacht gekomen is voor de innovatierol van het MKB. Kennis Ook de kennisinstellingen hebben een rol in innovatie. De universiteiten zijn echter relatief klein en versnipperd. Het opbouwen en onderhouden van de basiskennis vraagt langetermijninvesteringen. We moeten de lat hoog leggen en streven naar excellentie bv. door het inrichten van centres of excellence en Technologische Top Instituten. De overheid zou een rol moeten nemen in het stimuleren van “praktische” toepassingsgerichte netwerken en samenwerkingverbanden. Bescherming van het intellectuele eigendom moet aandacht krijgen en houden, dat stimuleert investeringen in innovaties. Continuïteit en consistentie Ook op het gebied van innovatie is behoefte aan continuïteit van regelingen. Ondernemers willen regelingen die voor ten minste 4 jaar geldig zijn en onderling consistent. Ondernemers willen weten waar ze aan toe zijn. Bovendien vragen ze ook op het terrein van innovatie voor een betere afstemming tussen de ministeries. De rolopvatting van de overheid De overheid stimuleert innovatie, maar neemt daarin ook een sturende rol. De vraag wordt gesteld of de overheid daar wel de kennis voor heeft. De overheid heeft bovendien de neiging om alles te controleren en dicht te rege len (microsturing). Toont de overheid daarmee niet dat zij weinig vertrouwen heeft in de ondernemers? Een dergelijke houding past slecht bij innovatie, waar het gaat om initiatief, creativiteit en durf, waarbij de uitkomsten vaak onvoorspelbaar zijn. Ook remt de overheid de introductie van nieuwe producten door lange toelatingsprocedures voor sectoren die te maken hebben met volksgezondheid, zoals voeding en geneesmiddelen. Internationale dimensie

Nederlandse bedrijven zouden ook meer in internationaal verband moeten samenwerken met partners. We moeten niet te snel tevreden zijn met ons tempo van innovatie. In het buitenland wordt vaak meer voortgang gemaakt. Stimuleren van de vraag Succes met innovatieve producten en concepten wordt niet alleen gevormd door het aanbod. Ook de vraag is belangrijk. De overheid kan de vraag naar innovatieve producten en diensten vergroten door consumenten, bedrijven en instellingen te stimuleren om die producten te kopen en te gebruiken. De overheid kan ook optreden als “Launching customer”, een werkwijze die in Nederland slechts beperkt wordt toegepast. Managen van innovatieprogramma’s De overheid moet de moed hebben om innovatie te stimuleren. Ook goede informatie en publiciteit zijn nodig, niet alleen om de regelingen bekend te maken, maar vooral ook om de successen te melden en daarmee andere bedrijven te stimuleren tot innovatie. 3.4 Onderwijs en arbeidsmarkt

Goede basis, maar scheve verdeling van keuzes Het algemeen niveau van onderwijs is in Nederland adequaat. Het onderwijs wordt qua methoden wel als ouderwets gezien, er zou meer gebruikgemaakt moeten worden van ICT en vraaggestuurde leermethoden. Er zijn veel te weinig jongeren die voor technische beroepen kiezen. Het tekort op de arbeidsmarkt neemt toe. Dit wordt gevoeld door vrijwel alle sectoren, met uitzondering van de dienstverlening. Het kabinet onderkent dit en is actief om de technische beroepen positief onder de aandacht te brengen bv. door het platform Bèta Techniek. Werken in de industrie moet weer aantrekkelijk worden door goede voorlichting en imagocampagnes. Vergroting van de instroom van technisch personeel is letterlijk van levensbelang voor de Nederlandse economie. Aansluiting onderwijs en bedrijfsleven Nog steeds is er een kloof tussen de behoeften van het bedrijfsleven en de opleidingen. Het onderwijs loopt achter op de praktijk. Er zijn gunstige uitzonderingen bv. bij het ICT gericht onderwijs. Het bedrijfsleven onderkent dat ook zij te weinig investeert in opleidingen en in een goede aansluiting met het onderwijs. Bedrijfsleven en onderwijs zouden meer moeten samenwerken bv. door stages. Op verschillende plaatsten zijn al goede initiatieven ontplooid om de samenwerking te verbeteren. Alle partijen moeten investeren in onderwijs. Ontslagwetgeving en flexibiliteit

Veel ondernemers wensen een soepeler ontslagregeling. De arbeidsmarkt zou flexibeler moeten worden, waarmee ook makkelijker kan worden ingespeeld op variatie in de bedrijfsdrukte. Vooral Multinationals met vestigingen in Nederland verbazen zich over de Nederlandse wetgeving en de 9 tot 5 mentaliteit. Ook de belasting van overwerk vormt een rem op een hogere inzet. Buitenlandse werknemers

De ondernemers pleiten voor een ruimere mogelijkheid om buitenlandse werknemers in te laten stromen. We hebben deze mensen hard nodig en door de versoepeling van het

toelatingsbeleid, met name voor Polen, zijn ernstige verstoringen in de productie voorkomen. Voor een verdere versoepeling is een goede coördinatie nodig met de EU-landen en andere landen. Benutten van het arbeidspotentieel Gezien het tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten, pleiten ondernemers voor het creëren van betere voorwaarden en faciliteiten voor het inschakelen van vrouwen en ouderen in het arbeidsproces. Helaas zien we bij de inschakeling van buitenlandse werknemers nog veel illegale tussenpersonen en malafide praktijken. De overheid moet dit krachtig (blijven) bestrijden. Sociale zekerheid De bijstelling van het stelsel van sociale zekerheid heeft een positief effect gehad op het ziekteverzuim en de arbeidskosten. 3.5 Bereikbaarheid en infrastructuur

Bereikbaarheid een steeds groter knelpunt Hoogwaardige industrie en diensten vragen ook om een hoogwaardige omgeving. Met een aantrekkelijke woonomgeving en een goede bereikbaarheid. Op dit punt staan de signalen in Nederland op rood. De ondernemers waren unaniem: Nederland loopt vast en het wordt steeds erger. Lange files op de snelwegen en de bereikbaarheid van binnensteden wordt slechter. Bovendien is niemand gelukkig met het tekort aan ruimte en de verloedering van het landschap. Het versopt zijn van wegen en bedrijventerreinen leidt tot een enorm verlies van uren en geld. De overheid acteert hier veel te traag en aanleg van wegen laat op zich wachten. De overheid voert wel maatregelen in om mobiliteit te belasten. De ondernemers hebben twijfels of dit wel een bijdrage zal leveren voor het oplossen van de knelpunten. De ondernemers kunnen in beperkte mate zelf een bijdrage kunnen leveren door het invoeren van flexibele werktijden. De investeringen in het openbaar vervoer zijn te laag en daarmee is openbaar vervoer nauwelijks een alternatief. Het openbaar vervoer moet aantrekkelijker en toegankelijker gemaakt worden. De overheid moet op basis van een langetermijnbeleid werken aan oplossingen. Daarbij moet ook gedacht worden aan minder conventionele oplossingen als ondergrondse verbindingen, ringlijnen en regionale netwerken. Versnelling van procedures is een vereiste. Het koppelen van regiobeleid, ruimtelijk beleid en vervoersbeleid is nodig om de knelpunten structureel uit de weg te ruimen. Havens en luchthavens Nederland heeft uitstekende havens en een goede luchthaven. Ook de aansluiting aan de infrastructuur is daar redelijk op orde, zij het dat ook hier knelpunten gaan optreden. Gebruik van wegen buiten de daguren Buiten de daguren is de bereikbaarheid veel beter. Door allerlei regelingen, ook op lokaal niveau wordt het onmogelijk om ’s nachts goederen te laden en te lossen. We zouden het wegennet 7 dagen, 24 uur moeten gebruiken. Alternatieven voor wegvervoer Railvervoer en binnenvaart kunnen nog grote ladingstromen verwerken. Daarbij is het wel een voorwaarde dat de infrastructuur voor een goede aansluiting en overslag aanwezig is. Ruimtebeleid en industriebeleid

Het verdient overweging om ruimte als schaarstefactor te definiëren voor Nederland. In die optie kan het industriebeleid zich richten op het creëren van zoveel mogelijk waardevolle bedrijvigheid in segmenten die weinig ruimte gebruiken. Een voor de hand liggende conclusie is dat we minder inzetten op het binnenhalen c.q. behouden van activiteiten die veel ruimte vragen per eenheid toegevoegde waarde, zeker als er weinig binding is met complete Nederlandse waardeketens. ICT-infrastructuur en thuiswerken De ondernemers zijn tevreden over de Nederlandse ICT-infrastructuur. Deze is internationaal gezien van goed niveau en er is voldoende geïnvesteerd. Het is een positief punt in internationale vergelijkingen. Bij die goede ICT infrastructuur zien ondernemers mogelijkheden in het voorkómen van files door meer thuiswerken, videoconferencing en conference calls. 3.6 Duurzaamheid

De noodzaak van duurzaamheid en vraag naar stimulerende maatregelen Nederland is een dichtbevolkt Deltaland. De noodzaak om maatregelen te nemen tegen verdere milieuvervuiling en ruimtegebrek en is overduidelijk. Ook het perspectief voor duurzame energievoorziening wordt alom gezien. De overheid heeft hier een taak om te sturen. De overheid kan de ontwikkeling van duurzame producten en duurzame productieprocessen stimuleren met gericht beleid. De maatschappelijke behoeften van Nederland zijn voor de technologische industrie evenzoveel uitdagingen. Duurzaamheid als kans Duurzaamheid is de komende jaren een hoofdprioriteit en de industrie kan en wil daar in sterke mate aan bijdragen. Maar ook hier geldt dat het in een internationaal concurrerend kader moet gebeuren, hier ligt een kans voor overheid en bedrijfsleven gezamenlijk. Duurzaamheid vraagt om nieuwe methoden, methodieken en systemen. Nederlandse bedrijven kunnen dit leveren. Op diverse gebieden hebben Nederlandse bedrijven en Nederlandse kennisinstellingen een vooraanstaande positie in duurzame technologie. Voorbeelden zijn zonnecellen, windenergie, hoogrendement verwarming, biobrandstoffen, milieuvriendelijke en zuinige aandrijvingen, milieuvriendelijke chemie en de duurzame tuinbouwkas. Als Nederlandse bedrijven de kans krijgen om in gezamenlijke technologieprogramma’s en met Nederland als thuismarkt in deze gebieden verder te innoveren kunnen rendabele exportposities gecontinueerd en opgebouwd worden. De steun van de overheid is daarbij in vele gevallen onmisbaar. Denk bijvoorbeeld aan het stimuleren van experimenten en aan voorbeeldprojecten in sectoren waar de overheid een ‘launching customer’ is. Daarmee kan Nederland een blijvend concurrentievoordeel opbouwen in duurzame producten en productieprocessen. Een realistisch tempo en een doordacht stabiel beleid Duurzaamheid verdient aandacht. Maar een goed doordacht en stabiel beleid is belangrijk. Soms lijkt duurzaamheid onderhevig aan politiek hobbyisme. Nodig is een langetermijnbeleid met haalbare stappen in de goede richting. Daarbij moet gelet worden op het tempo van de andere Europese landen, niet al te veel voorop lopen, wel vooraan, maar in de pas. Het streven naar duurzaamheid mag er niet toe leiden dat het Nederlandse bedrijfsleven buiten spel komt te staan terwijl buitenlandse bedrijven met minder duurzame producten en processen vanuit andere landen de markt overnemen. Als subsidie- en

stimuleringsfaciliteiten sne l wijzigen leidt dit tot verliezen bij degenen die bereidwillig en enthousiast in de betreffende technologie geïnvesteerd hebben. Dat kan niet de bedoeling zijn. Beter is het als de overheid gezamenlijk met de industrie de goede roadmap opstelt van technologieën die werkelijk blijvende oplossingen leveren en de goede selecties maken van kansrijke gebieden voor export. Dan kan de onvermijdelijke maatschappelijke diepte-investering in duurzaamheid een hefboomwerking krijgen waarbij de kosten terugverdiend worden. Dezelfde acties kunnen ook bijdragen aan de interesse van de jeugd voor industrie, omdat de maatschappelijke waarde van industrie en technologie hiermee over het voetlicht komt. Hetzelfde geldt overigens voor andere maatschappelijke behoeften als health en mobiliteit. Bijvoorbeeld health is een gebied met buitengewoon aantrekkelijke industriële markt waarin Nederland enkele bedrijven met wereldmarktposities heeft en veel academisch onderzoek doet. Balans in belangen van burgers en bedrijfsleven Verschillende NGO’s komen in actie om schadelijke stoffen te weren. Er is meer onderzoek nodig naar de beweringen van NGO’s over de schadelijkheid van stoffen. Het bedrijfsleven ondervindt soms schade door campagnes tegen producten en stoffen die overdreven zijn aangezet. 3.7 Overige punten

Dit is een brede en zeer diverse verzameling van punten uit de sessies. We beperken ons in deze rapportage tot enkele markante uitspraken die relevant zijn voor het voorbereiden van de Industriebrief 2008. De internationale positie van Nederland, hoofdkantoren De internationale concurrentiepositie van Nederland als vestigingsplaats staat onder druk. De maakindustrie trekt deels weg en ook delen van de daaraan gebonden kennis verdwijnen naar het buitenland. Ook de verkoop van grote ondernemingen als Stork en ABN AMRO verzwakt de positie. De beslissingen over de locatie van vestigingen worden daardoor minder in Nederland en door Nederlanders genomen, waardoor de kans toeneemt dat voor andere landen gekozen wordt. In dat kader is het behoud van hoofdkantoren in Nederland van groot belang. Ook omdat hoofdkantoren de meest interessante opdrachtgevers zijn van de dienstensectoren4. Ondernemers wijzen ook op de noodzaak om assertief te onderhandelen in het kader van de WHO. Ook het handhaven van een ‘level playing field’ vraagt blijvend aandacht. Sterke waardeketens en synergie Naast hoofdkantoren gaat het ook om sterke waardeketens. Dit is een uitdieping in twee richtingen: 1. Het onderscheid tussen concernhoofdkantoor, divisiehoofdkantoor en directies van grote

units. Naast concernhoofdkantoren heeft Nederland ook veel directies van de Europese sales en distributie-units van Amerikaanse en Aziatische bedrijven. Ook hebben we een behoorlijk aantal divisiehoofdkantoren/businessunits van buitenlandse bedrijven.

4 Zie ook rapport Boston Consulting groep over hoofdkantoren 2007.

2. De vraag welk deel van de waardeketen5 van een bedrijf in Nederland wordt uitgevoerd. Als dit meer is en de meest essentiële elementen dan is de verankering in Nederland veel sterker. (bv. de kop-staart (innovatie en marketing/sales) bedrijven in de systeemindustrie).

Zowel industrie als diensten benadrukken dat het van belang is om sterke hoofdkantoren en waardeketens voor Nederland te behouden. Vooral in sectoren die aantrekkelijk en kansrijk zijn. Dit geeft vele mogelijkheden voor samenhang tussen de grote clusters in termen van inbesteding en uitbesteding en kennisuitwisseling. Het beleid zou zich dan ook moeten richten op het binnenhouden c.q. halen van bedrijven, clusters en hoofdkantoren met veel waardetoevoeging en een sterke verankering krijgen. Lange termijn industriebeleid Voor veel ondernemers is het industriebeleid niet duidelijk en missen zij een visie van de overheid op de internationale positie van Nederland op de lange termijn. De maatregelen voor het stimuleren van de export worden gewaardeerd, maar de vraag wordt gesteld of we niet naar een duidelijker Nederlands/Europees industriebeleid moeten. Voortgang meten Naast helderheid van beleid, consistentie en continuïteit moet ook aandacht zijn voor een doortastende uitvoering met duidelijke meetpunten van voortgang. Een goede communicatie over programma’s, voortgang en resultaten is essentieel voor het bedrijfsleven. Vrijwel alle ondernemers zien wel het nut van industriebeleid, maar belangrijk daarin blijft dat de ondernemers de ruimte moeten houden om te ondernemen en de overheid moet niet te veel de koers van bedrijven gaan bepalen. Lagere overheden Om tempo te maken zou de autonomie van provincies, VNG en gemeenten moeten verminderen. Het lokale beleid stelt vaak extra rege ls die investeringsprocessen ernstig vertragen. Het imago van Nederland De groei in de industrie moet grotendeels komen uit export. De binnenlandse consumentenmarkt zal steeds meer bediend worden met geïmporteerde producten. De exporterende industrie zal primair moeten concurreren op innovatie, design en merk. Voor het merendeel zal dit gebeuren in sterke clusters. Extra sterk is, als dit verbonden wordt aan een merkkracht van Nederland. Voorbeeld van dergelijke clusters zijn in Nederland het agrobusiness en het watercluster. Daar is te zien hoe de overheid een positieve rol speelt in de imagovorming van het cluster. Voor bijvoorbeeld de maakindustrie en de chemie is de situatie minder positief. Vanuit die kringen wordt de wens uitgesproken om ook vanuit de overheid meer in te zetten op een bijdrage aan de positieve uitstraling en bekendheid van deze businesses die zoveel export genereren. Nederland kan alleen een hightech land zijn als ze door het buitenland en de eigen bevolking ook als zodanig gezien wordt. En dat niet alleen vanwege het imago bij de klanten. Een tekort aan goed opgeleid en gemotiveerd personeel is wellicht de belangrijkste bedreiging voor de groei van de industrie. Verbetering op dit punt heeft te maken met het onderwijs zelf, maar ook heel veel met het algemene

5 Zie ook value chain analyse in Berenschot rapport swot analyse industriebrief 2004.

imago van de industrie en de hiervoor genoemde punten. Een positief met Nederland verbonden imago is een voorwaarde om voldoende kwalitatief hoogwaardige kenniswerkers naar deze bedrijfstak te trekken. Het Holland imago verdient ondersteuning en investeringen, ook in de hightech industrie. Nederland is een kwaliteitsleverancier van wereldklasse. .

Bijlage 1

Lijst van boardroomsessies en sectoren

De 11 consultatiesessies naar industriegebied en SBI-codes

Industriegebied Sectoren naar SBI-codes Aantal deelnemers

Voedselverwerking Voedingsmiddelen (15), genotsmiddelen (16)

Textiel, papier en meubels Textiel (17), kleding (18), leer (19), papier (21), meubels en overig (36)

Chemie en farmachemie Chemische industrie (24)

Metaal- en kunststofproducten Basismetaal (27), metaalproducten (28), rubber en kuns tstof (25)

Hightech producten en systemen Machines/apparaten (29), kantoor & computers (30), Elektro-/audio-/video-/telecomapparaten (31, 32), medische/optische apparaten (33)

Transportmiddelen Auto, truck, trailers (34), overige transportmiddelen (35)

Infra Energievoorziening (40), waterleiding (41), bouw (45)

Vervoer post/telecom Vervoer land (60), water (61), lucht (62), diens t-verlening vervoer (63), post & telecom (64)

Financiële diensten Banken (65), verzekeringswezen, pensioenfondsen (66), activiteiten t.b.v. financiële instelling (67)

Zakelijke dienstverlening Computerservice informatietechn. (72), research (73), overig, vnl. economische & juridisch & technische diensten (74)

Cultureel en creatief Uitgeverij, drukkerij, reproductie (22), reclamebureau, architecten (deel van 74)

Bijlage 2

Lijst van deelnemers aan boardroomsessies

Meubel textiel en papier Sappi Nijmegen de heer G.G. Wassens Norske Skog Parenco B.V. de heer C. Feiter Koninklijke VNP de heer G.J. Koopman BV Van Gaasbeek & Van Tiel de heer van Gaal B.V. Textielfabrieken H. van Puijenbroek de heer H.G. Zegveld Teurlincx & Meijers B.V. de heer J.A.A.M. Nuyens Hulshof Leer de heer H. Hulshof Koninklijke Ten Cate nv de heer F.R. Spaan Leolux Meubelfabriek B.V. de heer J.K.M. van den Borne Meubi-Trend Oss B.V. de heer C. van der Linden Vroomshoop Meubelen B.V. de heer H.J.A. Dekker Contour Industrial Design Solutions de heer J. Galama Zakelijke dienstverlening ABU de heer A. van der Gaag Berenschot B.V. de heer L. Steenhorst Brunel International NV de heer A. de Vries Cap Gemini de heer Z. Szabo Getronics NV de heer C. Olde Olthof LogicaCMG B.V. de heer B.F. van der Schelde Mazars Paardekooper Hoffman de heer J.J.M. Tempelaars Philips Business Communications de heer A. Ketelaars Randstad Holding N.V. de heer F.C.M. van Haasteren Sylis Nederland B.V. de heer R. Groebbé

Unit4 Agresso de heer J. Andeweg Bouw en Netwerken Arcadis N.V. de heer D. Hardy Atelier Dutch de heer E. Egert College Bouw Zorgvoorzieningen de heer Th. Staats De Vries Trappen de heer R. Wagelaar Ecofys de heer F. Bisschop Electrabel Nederland N.V. de heer W. Wolters Gasunie mevrouw A.J. Krist Kema T&D Testing Services de heer P.P. Leufkens Koninklijke KPN N.V. de heer N. Baken Regieraad bouw de heer R. de Kwaadsteniet Siemens Nederland B.V. de heer B.C. Fortuyn Strukton Groep NV de heer G.A. Witzel VBI B.V. de heer L. Teunissen VBK Beheer BV de heer P.P.A.I. van der Kaaij Creatieve/culturele sector AD NieuwsMedia B.V. de heer B.J.W. van der Heijden Fabrique de heer G.H. Berghuis Joh. Enschedé B.V. de heer A. Piet JVH gaming B.V. de heer F.J.L. Kastelijns Koninklijke Swets & Zeitlinger Holding N.V. de heer A. Jongejan Mojo-concerts de heer van Zuylen Premsela de heer D. Kuilman Roto Smeets NV de heer H. Pluym Sanoma Uitgevers BV de heer A.G. Visser Thieme GrafiMedia Groep B.V. de heer Th. Vermeulen PCM Holding B.V. de heer P. Stadhouders Tranportmiddelen Imtech Marine & Offshore de heer T. van Velzen Terberg Benschop de heer G. Terberg Damen Shipyards Group N.V. de heer R.H. Berkvens Alewijnse Holding B.V. de heer D. Alewijnse Scania Nederland B.V. mevrouw A.J. Grube Netherlands Car B.V. de heer J.L.G.M Govaarts Federatie Holland Automotive de heer Welschen VDL Bova B.V. de heer Van Gogh IHC Merwede B.V. de heer G.L.M. Hamers Koni de heer R.H.M. Vrenken Vlastuin Group B.V. de heer G. van Vlastuin

Stork Aerospace de heer H.J. Vink Rubber- Kunststof en Metaal (producten) Contour-Thavo de heer W. Zwiers Eriks BV de heer R. Hessels Helvoet Holding N.V. de heer W.J. Groothuijs HTP Tooling de heer H. Hulsman Koninklijke Nedschroef Holding N.V.

de heer C. Mezger

MCB Nederland B.V. de heer P. Nijs Meijer Plaatbewerking de heer G. Bloemhof Skil International Holding B.V. de heer ir. G.A. Kobesen Van Berlo de heer B. Berkhout Vekoma de heer H. Addink High Tech Systems ASML Holding N.V. de heer R. Hartman Assembleon de heer G. Savenije Chess Beheer de heer J. Laagland FEI Company de heer E. Kaerts Hembrug de heer R. Nefkens Nucletron de heer D. van Waes Océ N.V. de heer M. van Elk PANalitical de heer P. van Velzen Philips Medical Systems de heer S. Smits Singulus de heer J. Franse Thales Nederland B.V. de heer M. Pathuis Vado Beheer de heer Knip Vialis de heer F. van der Valk Krohne de heer A. Boer Food Bakkersland Groep B.V. de heer L. Bijvoet Bolletje B.V. de heer Van Ark Cargill de heer F. Faglia Coroos International N.V. de heer C.J. Oostrom Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie de heer P. den Ouden Frugi Venta de heer L.A.M. Welschen LTO Nederland Glaskracht de heer D. Hylkema LTO Noord de heer J. Sanders Nederlandse Zuivel Organisatie de heer K. Pette Perfetti Van Melle N.V. de heer C. de Waard

Plantum de heer A. van den Elsen Van Drie Group de heer H. Swinkels Vrumona B.V. de heer J.K. Nieman FND de heer K de Gooijer Banken en verzekeraars Cordares de heer H.J. Lanting FGH Bank N.V. de heer M.J.L.M. Gubbels ING Group de heer P.H. van Leeuwen Marsh BV de heer F. Willemze Menzis de heer P. Drenth Stater Nederland B.V. de heer R.J. Donkers Theodoor Gilissen Bankiers de heer Haasnoot VGZ IZA de heer P. Hoogenberk Vervoer en Logistiek CBRB de heer Jhr. H.J.M. van der Wyck Ceva Logistics de heer P. van Son DSV de heer C. Hoefnagels Flextronixs de heer R. Richters GVB de heer G.J. Kroon HTM Personenvervoer NV de heer J.M. Sielcken Martinair Holland N.V. de heer A. Verberk NDL de heer D. 't Hooft Physical Distribution Group heer J.Ch.M. Besselink TNT Innight BV heer J.J.M. Kagenaar vLm de heer R. Hagen Wim Bosman Expeditie B.V. de heer P.J. Looman Chemie Abbott BV de heer M. Woesthuis Avantium de heer T. van Aken BASF Nederland B.V. de heer G.A. Luyckx Bayer B.V. mevrouw G. Beenaerts Boehringer Ingelheim BV de heer J.W.L. Theunissen Du Pont de Nemours B.V. de heer J.J. Mendel Elementis Specialtie Netherlands BV de heer J.H.M. Oude Heuvel PQ Europe de heer J.D.J.M. Beckers SABIC Europe de heer J.H. Truijen Suiker Unie De heer C. Arentsen Unilever de heer J. Oostenenk Vopak de heer W.M. Pieper

Bijlage 3

Toelichting analysemodel voor positie en perspectief

Toelichting analysemodel voor positie en perspectief

Voor de analyse van de verschillende deelsegmenten van industrie en diensten is door Berenschot een analysemodel gebruikt bestaande uit twee matrices. Dit model is specifiek toegespitst op de Nederlandse situatie, waarbij intensief gebruikt gemaakt is van theorieën van derden6, alsmede de eerdere ervaringen van Berenschot7. De eerste stap in de analyse is de inschaling van karakteristieke segmenten de volgende aspecten: 1. Is de markt zeer competitief en kostengericht of meer attractief en innovatief?

2. Biedt Nederland door specifieke sterktes of zwaktes voordeel of nadeel in deze industrietak?

3. Vraagt de markt (in deze industrietak) om fysieke nabijheid van de leverancier zodat er een zekere regionale marktbescherming is?

4. Is er lokale vestigingsdynamiek waarin lokale starters makkelijk kunnen toetreden of een meer mondiale vestigingsdynamiek waarin vanwege hoge investeringen in R&D, productie of marketing de bewegingen bepaald worden door grote spelers die op mondiaal of continentaal niveau besluiten nemen over vestigingsplaatsen?

Deze inschaling is voor de boardroomsessies gedaan door de sectorspecialisten van Berenschot, daarna in de boardroomsessie door de daar aanwezige ondernemers gezamenlijk. Het resultaat van de inschaling is grafisch weergegeven in de twee volgende matrices.

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie


chemie

farma

Drukkerij

food

HT food specials

Hightech specials &

dutch design

Bouw & infra

Logistiek

transport


Media &creatief

Metaal & kunststof

Analysemodel met voorbeelden van positie

vestigings dynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Locaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

interieurbouw

Meubels & confectie

chemie

design

tech services

localfood

Hightech systems & materials

vervoer

ICT & advies

bouwuitbouwen


Overnemen?

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie


chemie

farma

Drukkerij

food

HT food specials

Hightech specials &

dutch design

Bouw & infra

Logistiek

transport


Media &creatief

Metaal & kunststof

Analysemodel met voorbeelden van positie

vestigings dynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Locaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

interieurbouw

Meubels & confectie

chemie

design

tech services

localfood


vervoer

ICT & advies

bouw

De tweede stap van de analyse is, om met de deelnemers in de boardroomsessie door te praten over het perspectief, uitgaande van de inschaling. Dit bleek vruchtbaar.

6 Met name de modellen van Porter, Anshoff, Mc. Kinsey en BCQ zijn hierbij als referentie gebruikt.

7 Met name de studies Strategie maakindustrie 2001 en de SWOT-analyses Industriebrief 2004.

Het leidde in de eerste matrix tot een aantal duidelijke bewegingen en bij die bewegingen ook tot aangrijpingspunten naar industriebeleid. In de tweede matrix leidde het tot een aanscherping, het perspectief vanuit internationaal vestigingsbeleid en daarbij behorende aspecten van industriebeleid, zie onderstaand voorbeeld.

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie


chemie

farma

Kosten reduceren

Drukkerij

food

HT food specials

Hightech specials &

dutchdesign

Bouw & infra

Logistiek

transport


Media &creatief

Metaal & kunststofKosten reduceren

Verbi

nden

in su

pply

chain

innoveren

vestigings dynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Locaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

interieurbouw

Meubels & confectie

chemie

design

tech services

localfood


Verbeter vestigingdklimaat

Versterkenuitbouwen


vervoer

ICT & advies

bouw


Versterk locale markt

Analysemodel met voorbeelden van perspectief

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie


chemie

farma

Kosten reduceren

Drukkerij

food

HT food specials

Hightech specials &

dutchdesign

Bouw & infra

Logistiek

transport


Media &creatief


Verbi

nden

in su

pply

chain

innoveren

vestigings dynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Locaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

interieurbouw

Meubels & confectie

chemie

design

tech services

localfood



Versterkenuitbouwen


vervoer

ICT & advies

bouw



uitbouwen


Overnemen?

uitbouwen


Overnemen?


prijs

ProductMerk

innovatie

Sterkte Nederland

KSF

LiggingTechnologie


chemie

farma

Kosten reduceren

Drukkerij

food

HT food specials

Hightech specials &

dutchdesign

Bouw & infra

Logistiek

transport


Media &creatief


Verbi

nden

in su

pply

chain

innoveren

vestigings dynamiek

Fysiekeklant

intimicy

Locaal is noodzaak

Global mogelijk

Mondialetoetreders

Lokaletoetreders

interieurbouw

Meubels & confectie

chemie

design

tech services

localfood



Versterkenuitbouwen


vervoer

ICT & advies

bouw



Analysemodel met voorbeelden van perspectief

Deze bewegingsrichtingen en conclusies zijn als sluitstuk van de analyse in de matrices weergegeven als pijlen en toegelicht in de tekst van hoofdstuk 4 van dit rapport. De concrete punten richting industrie.

Consultatie ondernemers · de analyse van het totaal en de deelgebieden bleek dat er een duidelijk...

Documents

Transcript of Consultatie ondernemers · de analyse van het totaal en de deelgebieden bleek dat er een duidelijk...