Concretisering van de kerndoelen Mens en natuur · - maken van PowerPoint presentatie - werken met...

�concretisering van de kerndoelen mens en natuur

Kerndoelen voor de onderbouw VOSLO • nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling

Concretisering van de kerndoelenMens en natuur

Kerndoelen voor de onderbouw VO

Enschede, april 2007

Concretisering van de kerndoelenMens en natuur


Verantwoording

© 2007 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzijelektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaandetoestemming van de uitgever.

Auteur(s):Wim SpekMaaike Rodenboog

In opdracht van: Ministerie van OCW

SLO, Stichting LeerplanontwikkelingPostbus 20417500 CA EnschedeTelefoon (053) 4840 207


Inhoud

1. Inleiding 4

2. Karakteristiek en kerndoelen leergebied Mens en natuur 5

3. Concretiseringen van de kerndoelen 7


1. Inleiding

De kerndoelen voor de onderbouw zijn globaal geformuleerd. SLO heeft de opdracht gekregen vanhet ministerie van OCW om de kerndoelen te concretiseren om docenten zo meer houvast te biedenbij het inrichten van hun onderwijs.

Deze uitwerking is vooral gericht op docenten die naast hun methode ook op een andere manier hetonderwijs in het leergebied Mens en natuur voor hun leerlingen vorm willen geven. De beschrijving isgericht op onderwijs dat aan leerlingen een actieve rol wil geven bij het leren van vaardigheden endenkwijzen. Het bevat voorbeelden die, hopelijk zonder al te veel moeite, door een docent om tezetten zijn in lessen.

De acht kerndoelen van het leergebied Mens en natuur bestrijken een groot inhoudelijk domein. Zegeven in globale termen aan waar het in het leergebied om gaat: een onderzoekende houding tenopzichte van de natuur, herkennen van samenhangen en wisselwerkingen, verbinden van theorieënen modellen met praktisch werk en waarneming, bevorderen van duurzaamheid. Het begint bij vragenstellen (28, 31) en gaat via de benadering van sleutelbegrippen (29, 30) naar kerndoelen waarin meerspecifieke onderwerpen en vaardigheden worden genoemd (32 t/m 35).

Ieder kerndoel is beschreven aan de hand van een aantal sleutelbegrippen. De gedachte achter dezesleutelbegrippen wordt steeds beschreven en nader uitgewerkt op drie verschillende niveaus: vmbo b,vmbo kgt en havo vwo. Bij elkaar vormen deze beschrijvingen typeringen voor het onderwijs in hetleergebied op deze verschillende niveaus, waarmee wij hopen dat dat voor docenten een sleutel kanzijn om het onderwijs voor de verschillende niveaus in te richten. Bij ieder kerndoel zijn in de vorm vanactiviteiten en doorkijkjes één of meerdere voorbeelden gegeven die op de meestal drie genoemdeniveaus zijn uitgewerkt. Bij de uitwerking van voorbeelden is geen volledigheid nagestreefd.

April 2007Wim Spek (SLO)[email protected]

�concretisering van de kerndoelen mens en natuur5

2. Karakteristiek en kerndoelen leergebied Mens en natuur

Karakteristiek

In dit brede leergebied is het actief leren van leerlingen te typeren vanuit twee verschillende

perspectieven. Van kindsbeen af wil de mens zijn omgeving begrijpen en zoekt hij naar verklaringen.

Dit element krijgt vorm in de combinatie van onderzoek leren doen met het leren gebruiken en

toepassen van achterliggende kennis en informatie. Daarnaast wil de mens de omgeving duurzaam

beheersen om nu en in de toekomst in de eigen behoeften te voorzien. Dit krijgt vorm in leren

ontwerpen en leren maken van bewuste keuzes.

Deze twee drijfveren spelen ook in de onderliggende vakdisciplines van het leergebied een rol. Het

leergebied Mens en natuur omvat elementen uit de vakken biologie, natuurkunde, scheikunde,

techniek en verzorging. Het sluit in die visie ook aan bij de kerndoelen Oriëntatie op natuur en

techniek van het basisonderwijs. Het leergebied biedt leerlingen een oriëntatie op de levende en niet-

levende natuur, techniek en zorg. Sleutelbegrippen uit de verschillende vakken dienen ter

ondersteuning daarvan. Daarvoor is het nodig, deze op het niveau van de leerling in concrete situaties

toe te passen. Voor de betrokkenheid van leerlingen is het bovendien belangrijk uit te gaan van voor

hen relevante maatschappelijke situaties. In het leergebied Mens en natuur ontwikkelen leerlingen

vaardigheden om verschijnselen in de levende en niet-levende natuur op een planmatige manier te

onderzoeken. Zoveel mogelijk uitgaande van eigen waarnemingen en verwondering doen leerlingen

natuurwetenschappelijke kennis op en brengen zij die in verband met abstractere theorieën en

modellen. Het leergebied is ook gericht op het verwerven van een kritische en onderzoekende

houding. Het aspect van het duurzaam beheersen van de omgeving wordt benaderd vanuit techniek,

zorg en milieu. Leerlingen maken kennis met de methodiek van ontwerpen en passen de geleerde

vaardigheden toe door een technisch product of een programma van eisen te ontwerpen. Zij leren

daarbij bewuste keuzes te maken met het oog op zorg voor zichzelf, elkaar en de omgeving.

Leerlingen leren daarbij inzicht te krijgen in de consequenties van keuzes voor de eigen levenswijze.

De computer fungeert in het leergebied als hulpmiddel, middel tot communicatie, bron van informatie

en onderwerp van onderzoek en studie.

In het feitelijke onderwijsaanbod aan leerlingen kan de inhoud van het leergebied op verschillende

manieren worden geordend: in één leergebied, in twee leergebieden (‘Natuur en techniek’ en ‘Natuur

en zorg’) in afzonderlijke vakken, in projecten of in mengvormen. In alle gevallen is het nodig de

inhoud in samenhang en in relatie tot elkaar aan te bieden en daarbij de samenhang te gebruiken met

andere vakken, met name Nederlands en wiskunde. Dat geldt ook voor de samenhang tussen

onderzoek leren doen en leren ontwerpen, vaardigheden die elkaar immers kunnen aanvullen en

versterken.


6

Kerndoelen

28. De leerling leert vragen over natuurwetenschappelijke, technologische en zorggerelateerde

onderwerpen om te zetten in onderzoeksvragen, een dergelijk onderzoek over een

natuurwetenschappelijk onderwerp uit te voeren en de uitkomsten daarvan te presenteren.

29. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het

gebied van de levende en niet-levende natuur, en leert deze sleutelbegrippen te verbinden

met situaties in het dagelijks leven.

30. De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun

omgeving (milieu), en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de

duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden.

31. De leerling leert onder andere door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te

verkrijgen in processen uit de levende en niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en

milieu.

32. De leerling leert te werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar

natuurkundige en scheikundige verschijnselen als elektriciteit, geluid, licht, beweging, energie

en materie.

33. De leerling leert door onderzoek kennis te verwerven over voor hem relevante technische

producten en systemen, leert deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze

een technisch product te ontwerpen en te maken.

34. De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam,

verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid, en

daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen.

35. De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf, anderen en zijn omgeving, en hoe hij

de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken,

uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden.

�concretisering van de kerndoelen mens en natuur7

3. Concretiseringen van de kerndoelen


Omschrijving: Toelichting:K

EN

DO

EL

28 De leerling leert vragen over

onderwerpen uit het brede leergebied

om te zetten in onderzoeksvragen,

een dergelijk onderzoek over een

natuurwetenschappelijk onderwerp uit

te voeren en de uitkomsten daarvan

te presenteren.

Bij dit kerndoel gaat het erom dat leerlingen

o Onderzoek doen aan de hand van onderzoeksvragen

o Uitkomsten van onderzoek presenteren

Sleutelbegrippen:

∞ Onderzoek doen

∞ Presenteren


sleutelbegrip vmbo - bb vmbo – kb/gl/tl havo/vwo

Onderzoekdoen

Onderzoek uitvoeren volgensgestructureerde instructie:

- onderzoeksvraag wordt gegeven

- onderzoek is voorbereid door

docent/methode

- bronnenonderzoek doen in gegeven

bronnen

- uitvoeren van experiment(en) door

leerling, na instructie over

experiment(en)

- trekken van conclusie, passend bij de

onderzoeksvraag

Onderzoek uitvoeren volgens instructie:

- onderzoeksvraag wordt gegeven of

gekozen uit een aantal

onderzoeksvragen, deelvragen kunnen

zelf worden opgesteld door de leerling


docent/methode

- bronnenonderzoek doen

- uitvoeren van experiment(en) door de

leerling

- trekken van conclusie, passend bij

onderzoeksvraag of deelvragen

Onderzoek uitvoeren:

- richting van onderzoeksvraag wordt

gegeven, leerling stelt zelf

onderzoekvraag op en maakt daarbij

deelvragen

- hypothese opstellen


docent/methode of wordt zelf opgezet

- bronnenonderzoek doen in

verschillende bronnen

- uitvoeren van experiment(en) door de

leerling

- trekken van conclusie, passend bij

onderzoeksvraag of deelvragen

- hypothese verwerken in conclusies

IN

HO

UD

Presenteren Presenteren van onderzoek en conclusiesop verschillende manieren, volgensuitgewerkte instructie.Leerlingen kunnen gebruik maken van:

- mondeling of schriftelijk presenteren

- maken van PowerPoint presentatie

- werken met een collage/poster

- demonstreren van experiment

Presenteren van onderzoek en conclusiesop verschillende manieren, passend bij hetonderzoek.Leerlingen kunnen gebruik maken van:




- bouwen van een model


Presenteren van onderzoek en conclusiesop verschillende manieren, passend bij hetonderzoek.Onderzoek presenteren en advies gevenvoor vervolgonderzoek.Leerlingen kunnen gebruik maken van:




- bouwen van een model

- werken met grafieken en tabellen


10concretisering van de kerndoelen mens en natuur

Wat doen de leerlingen als voorbeeld?vmbo - bb

Wat doen de leerlingen als voorbeeld?vmbo – kb/gl/tl

Wat doen de leerlingen als voorbeeld?havo/vwo

AC

TI

VI

TE

IT

EN

Onderzoekdoen

Nummersverwijzen naarde kerndoelenMens ennatuur.

Leerlingen doen onderzoek naaronderwerpen die een relatie hebben met deandere kerndoelen voor Mens en natuur.Voorbeelden kunnen zijn:

(30) (31)Practica met water om daarmeeonderzoek te doen naar het belang vanwater voor plant, dier en mens. De manierwaarop de mens omgaat met drinkwater ende gevolgen daarvan voor een duurzamesamenleving staan centraal.

(32) Onderzoek doen naar spanning enstroomsterkte in een stroomkring met inserie en parallel geschakelde lampjes.

(33) Onderzoek naar de werking van eenapparaat waar leerlingen mee in aanrakingkomen, bijvoorbeeld een televisie, eenkoffiezetapparaat, een mobieltje of eencomputer.

(34) Onderzoek naar eigenbewegingspatroon in vergelijking met eigenvoedingsgewoonten.

(35) Onderzoek doen naar het gebruik vaneen genotmiddel (sigaretten of alcohol) opschool en dit vergelijken met de landelijkecijfers. Door onderzoek nadenken overeigen veilig gebruik van dit genotmiddel.


(30) (31) Onderzoek naar de verschillentussen planten/dieren op het land en in hetwater. Welke eigenschappen van dezeplanten of dieren zijn bruikbaar voor nieuwetechnologieën?

(32) Onderzoek naar het vermogen vanlampjes en de relatie met spanning,stroomsterkte en warmte.

(33) Onderzoek naar de werking van eenapparaat waar leerlingen mee in aanrakingkomen, bijvoorbeeld een televisie, eenkoffiezetapparaat, een mobieltje of eencomputer.

(34) Onderzoek naar sportblessures. Ditvergelijken met theorie over botten,gewrichten, pezen en spieren.

(35) Onderzoek doen de gewoontes overvoeding en bewegen van jongeren in hunomgeving. Hierover advies geven in devorm van passende presentatie.


(30) (31) Onderzoek naar biotische enabiotische factoren in eenonderzoeksgebied om zo de kwaliteit vanwater te kunnen duiden. Bij presentatieadvies geven voor verbetering van dewaterkwaliteit.

(32) Onderzoek naarconstructies/verbindingen ondergronds voorelektriciteit en energie. Aangeven welkemogelijkheden en onmogelijkheden er zijnvoor ondergronds werken.

(33) Onderzoek naar een apparaat waarleerlingen mee in aanraking komen,bijvoorbeeld een televisie, eenkoffiezetapparaat, een mobieltje of eencomputer.

(34) Onderzoek doen naar de functie vanzintuigen. Aangeven hoe je gefopt kanworden door je eigen zintuigen.

(35) Onderzoek doen naarzorg/hupverlening rondom relaties,seksualiteit en veilig seksueel gedrag in deomgeving. Dit presenteren aan de hand vande onderzoeksvraag en advies geven aanjongeren in hun omgeving.


Presenteren Leerlingen presenteren het onderzoek datze hebben uitgevoerd.Leerlingen letten op:

- schriftelijk taalgebruik

- taalgebruik en stemgebruik bij

mondeling presenteren

- opbouw van de presentatie (opening -

informatie deel - afsluiting)

- houding

- volume

- hulpmiddelen

- informatie over het onderzoek

Leerlingen presenteren het onderzoek datze hebben uitgevoerd.Leerlingen letten op:






- houding

- volume

- hulpmiddelen


Leerlingen presenteren het onderzoek datze hebben uitgevoerd.Leerlingen letten op:






- houding

- volume

- hulpmiddelen


- verwerken van hypothese in het

onderzoek



Voorbeeld

Nummersverwijzen naarde kerndoelenMens ennatuur.

(30) (31)Practica met water om daarmeeonderzoek te doen naar het belang vanwater voor plant, dier en mens. De manierwaarop de mens omgaat met drinkwater ende gevolgen daarvan voor een duurzamesamenleving staan centraal.

(34) Onderzoek naar sportblessures. Ditvergelijken met theorie over botten,gewrichten, pezen en spieren.

(33) Onderzoek naar een apparaat waarleerlingen mee in aanraking komen,bijvoorbeeld een televisie, eenkoffiezetapparaat, een mobieltje of eencomputer.

DO

OR

KIJ

KJ

ES

Onderzoekdoen

en

Presenteren

Door practica met water ontdekkenleerlingen wat het belang is van water voorplant, dier en mens. Door water is dewisselwerking tussen mens en omgevingduidelijk te maken. Ook ontdekkenleerlingen de processen om te komen totzuiver water, wat bruikbaar is voordrinkwater.Door deze kennis geven leerlingen eenadvies over duurzaam gebruik van waterdoor mensen.Dit advies presenteren leerlingen in eenPowerPoint presentatie.

Leerlingen hebben kennis opgedaan overbotten, gewrichten, spieren en pezen.Leerlingen zoeken naar sportblessures diete maken hebben met overbelasting van hetbewegingsstelsel.Van één of meerdere blessures zoeken zijuit hoe de werking van botten of spierenwordt verstoord door de blessure.Daarnaast geven ze advies hoe dezeblessure kan worden voorkomen.In de presentatie kunnen leerlingen eenposter maken met daarop de blessure endaarbij advies ter voorkoming van deblessure.

Leerlingen krijgen de mogelijkheid om eenapparaat te demonteren en daarna weer temonteren.Leerlingen halen een apparaat volledig uitelkaar en maken daarvan een 'explodedview' door het maken van tekeningen offoto's van de verschillende onderdelen. Zebenoemen waar de verschillendeonderdelen voor dienen.Leerlingen zetten het apparaat weer inelkaar en zorgen ervoor dat het apparaatweer werkt.

Als in de klas met verschillende groepenwordt gewerkt en elke groep een eigenapparaat heeft onderzocht, kan in depresentatie de kennis over elk apparaatworden overgedragen aan de klasgenoten.Leerlingen presenteren aan de hand vaneen poster. Deze informatie kunnenleerlingen in een vervolgopdracht gebruikenbij een computer of ander apparaat dat nietwerkt.



ER

ND

OE

L2

9 De leerling leert kennis te verwervenover en inzicht te verkrijgen insleutelbegrippen uit het gebied vande levende en niet-levende natuur, enleert deze sleutelbegrippen teverbinden met situaties in hetdagelijks leven.


o Kennis en inzicht te verwerven over onderstaande sleutelbegrippen in het leergebied

o Sleutelbegrippen verbinden met zijn/haar dagelijks leven

Sleutelbegrippen:

- Materie

- Energie

- Communicatie, informatieoverdracht en straling

- Kracht, beweging en constructies

- Mens, gezondheid en ziekte

- Natuur en leven

De lijst van begrippen die onder de sleutelbegrippen genoemd worden zijn voorbeelden. De lijst beoogt nietvolledig te zijn.



Materie stofeigenschappenmengsel / zuivere stofaggregatietoestandencellen

stofeigenschappenmengsel / zuivere stofaggregatietoestandencellen

stofeigenschappenmengsel / zuivere stofaggregatietoestandencellen

Energie energiebronnenenergiesoortenenergietransportenergieomzettingduurzame energie

energiebronnenenergiesoortenenergietransportenergieomzettingduurzame energie

energiebronnenenergiesoortenenergietransportenergieomzettingduurzame energie

Communicatie,informatieoverdrachten straling

soorten straling (röntgen, ultraviolet)communicatie (golven, zenuwcellen)informatieoverdracht (doorgeven,vastleggen)



Kracht, beweging enconstructies

soorten krachtendichtheidsnelheidconstructies



Mens, gezondheiden ziekte

levenskenmerkenorgaanstelselsorganismevoortplantinglichamelijke en psychische gezondheidontwikkelingsfasenziekteverwekkers / hygiënezorg voor zichzelf, anderen en omgevingveiligheid / verantwoordelijkheid



IN

HO

UD

Natuur en leven evenwicht- wisselwerking mens, dier en plant- kringloopduurzaamheiderfelijkheid en evolutieordening

evenwicht- wisselwerking mens, dier en plant- kringloopduurzaamheiderfelijkheid en evolutieordening

evenwicht- wisselwerking mens, dier en plant- kringloopduurzaamheiderfelijkheid en evolutieordening





De leerling: De leerling: De leerling:

AC

TI

VI

TE

IT

EN

Materie Onderzoek voor verschillendegebruiksvoorwerpen waarom gekozen isvoor bepaalde materialen. Bijvoorbeeldvoor een fiets: de stof voor een bandmoet buigzaam zijn; het materiaal voorhet frame moet sterk zijn, maar nietzwaar; de stof van een zadel moetbuigzaam zijn, maar niet te hard, etc.

Onderzoek van een aantal huishoudelijkematerialen en stoffen of het bestaat uiteen mengsel van stoffen of uit eenzuivere stof.

Onderzoek de aggregatietoestanden vanwater in het huishouden (ijskast, koelkast,koken van water).

Onderzoek planten met een microscoopnaar het voorkomen van cellen(waarnemen en tekenen).

Onderzoek voor verschillendegebruiksvoorwerpen waarom gekozen isvoor bepaalde materialen. Bijvoorbeeldvoor een fiets: de stof voor een bandmoet buigzaam zijn; het materiaal voorhet frame moet sterk zijn, maar nietzwaar; de stof van een zadel moetbuigzaam zijn, maar niet te hard, etc.


Onderzoek de aggregatietoestanden vanwater in het huishouden (vrieskast,koelkast, koken van water). Onderzoek deaggregatietoestanden van paraffine(kaarsvet).


Onderzoek voor verschillendegebruiksvoorwerpen waarom gekozen isvoor bepaalde materialen. Bijvoorbeeldvoor een fiets: de stof voor een bandmoet buigzaam zijn; het materiaal voorhet frame moet sterk zijn, maar nietzwaar; de stof van een zadel moetbuigzaam zijn, maar niet te hard, etc.Maar ook: vergelijk bijvoorbeeld hetgekozen materiaal voor kogellagers methet materiaal gekozen voor het stuur.


Onderzoek aan de hand van wolken enneerslag in welke aggregatietoestandenwater kan voorkomen. Onderzoek deaggregatietoestanden van paraffine(kaarsvet).



Energie Tekenen en beschrijven van het trajectvan energiebron naar stopcontact, mettermen als energieomzetting enenergietransport.

Onderzoek naar het energiegebruik vanapparaten in en om het huis en daarvaneen kostenberekening maken.

Tekenen en beschrijven van het trajectvan energiebron naar stopcontact, mettermen als energieomzetting enenergietransport.

Onderzoek naar het energiegebruik vanapparaten in en om het huis en daarvaneen kostenberekening maken.

Onderzoek naar het gebruik vanverschillende energiebronnen (ookvoedsel) en daarvan aangeven wat devoor- en nadelen zijn.

Tekenen en beschrijven van het trajectvan energiebron naar stopcontact, mettermen als energieomzetting enenergietransport.

Beschrijven van de werking van decentrale verwarming van energiebron totwarmtebron, met een beschrijving vanenergiebesparende maatregelen alsisolatie met termen als stroming,geleiding en straling.


Informatie opdoen en ervaren dat stralingzich op verschillende manieren kanvoordoen (zonnestraling, radiostraling,röntgenstraling, radioactieve straling) enverschillend kan worden toegepast(warmte, informatieoverdracht,röntgenfoto).

Informatie opdoen en ervaren dat stralingzich op verschillende manieren kanvoordoen (zonnestraling, radiostraling,röntgenstraling, radioactieve straling) enop verschillende manieren kan wordentoegepast (warmte, informatieoverdracht,röntgenfoto, ziektebestrijding).

Beschrijven van straling met het modelvan elektrische en magnetische trillingendoor de ruimte.

Informatie opdoen en ervaren dat stralingzich op verschillende manieren kanvoordoen (zonnestraling, radiostraling,röntgenstraling, radioactieve straling) enverschillend kan worden toegepast(warmte, informatieoverdracht,röntgenfoto).

Beschrijven van straling met het modelvan elektrische en magnetische trillingendoor de ruimte; de soort straling hangtsamen met de frequentie van de straling.


Kracht, beweging en

constructies

Ervaren en beschrijven van krachten diewerken op een voertuig (bijvoorbeeldfiets) en de invloed daarvan op de(veranderende) snelheid.

Maak een eenvoudige brug op basis vaneen werktekening met bijvoorbeeldsatéstokjes of andere materialen.

Leg de hefboomwerking uit van bepaaldegereedschappen, zoals opener, koevoeten steekwagen.

Door een experiment bepalen van destopafstand van een voertuig, waarbij dereactie- en remafstand een rol spelen.

Ontwerpen (gebruikmakend van software)en bouwen van een brugrekeninghoudend met zwaartekracht,trek- en duwkrachten.

Onderzoek verschillendegereedschappen die gebaseerd zijn ophet hefboomprincipe. Meet en bereken(kracht*arm).

Door een experiment bepalen van destopafstand van een voertuig, waarbij dereactie- en remafstand een rol spelen. Deresultaten van dit experiment omzetten ineen formule voor de stopafstand.

Situatie beschrijven in het dagelijks levenwaarin traagheid een rol speelt.

Onderzoek naar voorwerpen enapparaten waarbij de dichtheid van hetgekozen materiaal een rol speelt.

Mens, gezondheid

en ziekte

Ontwikkeling van een kind tijdens dezwangerschap

Soorten ziekteverwekkers en passendebehandeling

Maak een duurzame klassenlunch

Gefopt worden door je zintuigen

Omgaan met je biologische klok

Veilig tillen

Last of plezier van kleine organismen

Schoon drinkwater

Verantwoordelijk gebruik vangenotmiddelen

Natuur en leven Voedselketen en voedselweb

Duurzaamheid in je omgeving

Rol van de koolstofkringloop

Biodiversiteit

Verhouding en afhankelijkheid tussenmens, dier en plant

Ordening

1�concretisering van de kerndoelen mens en natuur



Materie Groepjes van drie krijgen deopdracht een gebruiksvoorwerpte kiezen en daarvan teonderzoeken uit welkematerialen en stoffen hetgemaakt is, waarom daarvoorgekozen is en of er wellichtandere keuzes mogelijk zijn.

Groepjes van drie onderzoekende eigenschappen van diversevloeistoffen die in het dagelijksleven een rol spelen.

Groepjes van drie krijgen de opdracht eengebruiksvoorwerp te kiezen en daarvan teonderzoeken uit welke materialen en stoffenhet gemaakt is, waarom daarvoor gekozen isen of er wellicht andere keuzes mogelijk zijn.

Groepjes van drie onderzoeken deeigenschappen van diverse vloeistoffen diein het dagelijks leven een rol spelen.

Groepjes van drie krijgen de opdracht eengebruiksvoorwerp te kiezen en daarvan teonderzoeken uit welke materialen en stoffenhet gemaakt is, waarom daarvoor gekozen isen of er wellicht andere keuzes mogelijk zijn.

Groepjes van drie onderzoeken deeigenschappen van diverse (vloei)stoffen diein het dagelijks leven een rol spelen. Aan dehand van molecuulmodellen leggen zij uitwaaruit deze stoffen zijn opgebouwd.

Energie Groepjes krijgen de opdracht teonderzoeken hoe in hun eigenhuis bespaard kan worden ophet gebruik van energie enkomen tot een advies datgepresenteerd wordt op eenflyer.

Groepjes krijgen de opdracht te onderzoekenhoe in hun eigen huis bespaard kan wordenop het gebruik van energie en komen tot eenadvies dat gepresenteerd wordt op een flyer.

Groepjes krijgen de opdracht teonderzoeken hoe in hun eigen huisbespaard kan worden op het gebruik vanenergie en komen tot een advies datgepresenteerd wordt op een flyer.Daarbij worden meetgegevens gebruikt,zoals een 0-meting en een meting nadat deenergiebesparende maatregelen zijnuitgevoerd.

DO

OR

KIJ

KJ

ES


Verzamel in tweetallen zoveelmogelijk verschillende manierenom met elkaar te communicerenop zowel kleine als (zeer) groteafstand.

Groepjes krijgen de opdracht om eenoverzicht in de vorm van een poster temaken van de mogelijke vormen vancommunicatie, zoals via geluid (taal), morse,radio en tv via 'de ether', via satellieten.

Groepjes krijgen de opdracht om eenoverzicht in de vorm van een poster temaken van de mogelijke vormen vancommunicatie, zoals via geluid (taal), morse,radio en tv via 'de ether', via satellieten. Leguit op welke manier deze vormen vancommunicatie tot stand komt.


Kracht, beweging en

constructies

Uitschrijven van een wedstrijdvoor groepjes van drie: Ontwerpen bouw de langste bruggemaakt van spaghetti.

Groepjes van twee leggen aanandere groepjes de werking uitvan verschillendegereedschappen.

Uitschrijven van een wedstrijd: Welke groepontwerpt en bouwt de langste brug gemaaktvan spaghetti.

Groepjes onderzoeken verschillendegereedschappen die gebaseerd zijn op hethefboomprincipe. Er worden metingen enberekeningen uitgevoerd en gepresenteerd.Zijn er ook verbeteringen mogelijk?

Uitschrijven van een wedstrijd: Welke groepontwerpt en bouwt de langste brug gemaaktvan spaghetti. Het uitleggen van de rol diede krachten spelen bij de stevigheid van debrug is een onderdeel van de opdracht.

Mens, gezondheid en

ziekte

Leerlingen maken op schaal deontwikkeling van een kindtijdens de zwangerschap. Elkgroepje maakt een verschillendmoment in de zwangerschap.Ze kunnen hier naast hun boekde fotoboeken van LennartNilson gebruiken.

Schimmels, bacteriën envirussen kunnen nuttig zijn,maar ook ziekmakend.Leerlingen onderzoeken eenziekte die mensen krijgen dooreen schimmel, een bacterie ofeen virus. Ze zoeken deziekteverschijnselen op, debehandeling en indien mogelijkhoe je de ziekte had kunnenvoorkomen.

Maak een duurzameklassenlunch. Dit kanbijvoorbeeld met de webquestsover duurzaamheid te bestellenbij AOB.http://www.aob.nl/i.aspx?a=5937

Practica waarbij je zintuigen worden gefopt.Leerlingen verbazen zich over de manierwaarop het in het lichaam werkt.

Omgaan met je biologische klok.Leerlingen leggen uit wat de invloed van jebiologische klok op je leven is.http://staff.science.uva.nl/~dcslob/lesbrieven/Admiraal/bioklok.html

Oefeningen met veilig optillen, dragen enverplaatsen van materialen. Onderzoek naargewicht van de schooltas en op welkemanier deze wordt gedragen door jongeren.

Leerlingen maken een advieslijst voorhygiënisch werken in de keuken. Ze kijkenmet name naar gevaarlijke micro-organismen en hoe ze die kunnen bestrijden.

Onderzoek naar: gebruik van water in hethuishouden, vervuiling van water, zuiveringvan water, gevaar van niet schoon watervoor de gezondheid.Leerlingen nemen een deelaspect van dezeonderwerpen en presenteren het geheel inde vorm van een doorlopende collage.

Museum maken over genotmiddelen, ergensmidden in de school, zodat andere leerlingenhier ook van kunnen leren. Leerlingenkunnen materialen gebruiken van allerleigezondheidsbevorderende instellingen,samengebracht bij de gezonde school:http://www.gezondeschool.nl/


Natuur en leven Afhankelijkheid van organismenkunnen leerlingen laten zien ineen voedselketen ofvoedselweb. Leerlingen makeneen keten of een web aan dehand van een aantal gegevenorganismen. Ze kunnen hierbegrippen zoals reducent enproducent bij plaatsen.

Leerlingen kunnen meedoenmet allerlei acties vanhttp://www.nederlandschoon.nl/,bijvoorbeeld de week van hetzwerfafval.

Leerlingen krijgen een plaatje te zien van dekoolstof kringloop en proberen deze teverklaren.Plaatje en uitleg bij wikepedia.http://nl.wikipedia.org/wiki/Koolstofkringloop

Leerlingen zoeken informatie overbiodiversiteit op onderstaande websitehttp://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i003082.htmlMet deze informatie doen ze eenvoorspelling over het uitsterven van dierenover bijvoorbeeld 100 jaar.

Onderzoek naar een ecosysteem in dewereld dat wordt bedreigd onder invloed vanmensen, bijvoorbeeld over bedreigdediersoorten, afname van het koraalrif,evenwicht tussen bebouwing en natuur enz.Leerlingen zoeken naar het evenwicht en deverstoring.

Leerlingen kijken tijdens een bezoek aan dedierentuin naar de ordening van dieren.Waarom zijn bepaalde dieren bij elkaargeplaatst, welke kenmerken hebben zegezamenlijk, welke soorten van ordeningkunnen ze onderscheiden.



ER

ND

OE

L3

0 De leerling leert dat mensen, dieren enplanten in wisselwerking staan met elkaaren hun omgeving (milieu), en dattechnologische ennatuurwetenschappelijke toepassingende duurzame kwaliteit daarvan zowelpositief als negatief kunnen beïnvloeden.


o Kennis verwerven over de wisselwerking tussen mens, dier en plant en hun omgeving

o Invloed van technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen daarop verkennen

o Inzien dat de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief beïnvloed kan worden

Sleutelbegrippen

∞ Onderlinge wisselwerking tussen mensen, dieren en planten

∞ Wisselwerking van mensen, dieren en planten met hun omgeving

∞ Invloed van technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen op de duurzame kwaliteit

van het milieu


Onderlingewisselwerkingtussen mensen,dieren enplanten

voedselrelatie (invloed van de zon,fotosynthese, groene planten, voedselketen,afbraakproducten)

gedrag (verantwoord omgaan met planten endieren, zorg voor dier en plant, recreatie)

grondstoffen (hout e.d. voor voorwerpen,kleding, genotmiddelen, brandstoffen)

voedselrelatie (invloed van de zon,fotosynthese, groene planten, voedselketen,afbraakproducten)

gedrag (verantwoord omgaan met planten endieren, zorg voor dier en plant, recreatie)

grondstoffen (hout e.d. voor voorwerpen,kleding, genotmiddelen, brandstoffen)

voedselrelatie (invloed van dezon, fotosynthese, groeneplanten, voedselketen,afbraakproducten)

gedrag (verantwoord omgaan metplanten en dieren, zorg voor dieren plant, recreatie)

grondstoffen (hout e.d. voorvoorwerpen, kleding,genotmiddelen, brandstoffen)

IN

HO

UD

Wisselwerkingvan mensen,dieren enplanten met hunomgeving

aanpassen aan de omgeving door organismenleven in een ecosysteemkringlopenlandbouw en voedselproductierecreatiemilieuvervuiling (mest en afval)

aanpassen aan de omgeving door organismenleven in een ecosysteemkringlopenlandbouw en voedselproductierecreatiemilieuvervuiling (mest en afval)

aanpassen aan de omgeving doororganismenleven in een ecosysteemkringlopenlandbouw en voedselproductierecreatiemilieuvervuiling (mest en afval)



Invloed vantechnologischeen natuurweten-schappelijketoepassingenop de duurzamekwaliteit van hetmilieu

biotechnologiehergebruik van stoffenproductieprocesseninformatietechnologieautonoom wetenschappelijk onderzoekalternatieve energiebronnenenergiegebruikgebruik van materialenmeten en regelen

biotechnologiehergebruik van stoffenproductieprocesseninformatietechnologieautonoom wetenschappelijk onderzoekalternatieve energiebronnenenergiegebruikgebruik van materialenmeten en regelen

biotechnologiehergebruik van stoffenproductieprocesseninformatietechnologieautonoom wetenschappelijkonderzoekalternatieve energiebronnenenergiegebruikgebruik van materialenmeten en regelen

Nog een extra ideetje om duurzame ideeën een stimulans te geven:

Lever je initiatief in voor de Duurzame Dinsdag!Organisatie: Duurzame DinsdagWebsite: www.duurzamedinsdag.nl/3139De eerste dinsdag van september is omgetoverd tot Duurzame Dinsdag. Op deze dag krijgt Ministerpresident Balkenende het duurzame koffertjeoverhandigd, met daarin honderden goede ideeën en initiatieven over duurzame ontwikkeling. Het komende koffertje staat al open voor nieuwe ideeën! Heb jijeen duurzaam initiatief? Lever hem in!


Wat doen de leerlingen alsvoorbeeld?vmbo - bb

Wat doen de leerlingen alsvoorbeeld?vmbo – kb/gl/tl



AC

TI

VI

TE

IT

EN

Onderlingewisselwerkingtussen mensen,dieren en planten

Teken een voedselketen met daarinde functie van de zon, groeneplanten, dieren en/of mensen enverwerking van afval.

Verantwoord gedrag bij hetuitvoeren van een practicum metorganismen, bijvoorbeeld het volgenvan de groei van een plant.

Vorm een mening over het gebruikvan leer en bont.

Onderzoek de onderlingeafhankelijkheid van mens, dier enplant. Mens en dier zijn voor devoeding afhankelijk van planten.Planten afhankelijk van de zon.

Zorgen voor een huisdier, hoe kun jedat doen?

Onderzoek het gebruik van hout voorhet maken van houten producten.(FSC - keurmerk).

Onderzoek de onderlinge afhankelijkheid van mens,dier en plant. Mens en dier zijn voor de voedingafhankelijk van planten. Planten afhankelijk van dezon.

Vergelijk de wisselwerking van de mens met andereorganismen in verschillende recreatiegebieden(bos/strand/rivier/bergen).

Onderzoek de mogelijkheid van de productie vanpalmolie voor biobrandstoffen.


Wisselwerking van

mensen, dieren en

planten met hun

omgeving

Onderzoek de aanpassingen vanhuisdieren aan de menselijke omgeving

Voer een veldwerkonderzoek uit van eenecosysteem, bijvoorbeeld de wegberm

Onderzoek de kringloop van stoffen,bijvoorbeeld water en de rol van de mensdaarin.

Bespreek de bevolkingstoename envoedselproductie en de invloed daarvanop het milieu.

Bespreek het dilemma: Recreatie enmilieuverontreiniging. Gevolgen voor hetmilieu door recreatie van mensen.Bijvoorbeeld vernielingen in de natuur.

Volg verschillende soorten van afval, watdoen we ermee?

Onderzoek de aanpassingen vanboomsoorten aan licht, bodemsoort,milieuverontreiniging.

Voer een veldwerkonderzoek uit van eenecosysteem, bijvoorbeeld de sloot vlakbijde school

Bestudeer voorbeelden waarin duidelijkwordt dat de mens afhankelijk is vanecosystemen voor voedsel, water en lucht,grondstoffen en energie, en recreatie enwat de kringloop van stoffen daarin is.

Bespreek milieuproblemen die wordenveroorzaakt door bevolkingstoename ende veranderde manier van leven,bijvoorbeeld afval van mensen ofvervoersproblematiek.

Bespreek ecotoerisme. Wat is het? Wat ishet voordeel (of nadeel) voor dewisselwerking tussen mensen, dieren enplanten.

Bespreek de gevolgen van het oprakenvan energievoorraden, toename vanafvalstoffen, het dilemma van de keuzevoor landbouw of natuur en de bedreigingvan het uitsterven van soorten planten endieren.

Onderzoek de aanpassingen van eendiersoort in de loop van de tijd.Bijvoorbeeld aanpassingen van een paard,zoals lange benen, longinhoud, gebit,kleur.

Voer een veldwerkonderzoek uit vanverschillen en overeenkomsten vandiverse ecosystemen. Waar wordenecosystemen door bedreigd?

Bestudeer voorbeelden waarin duidelijkwordt dat de mens afhankelijk is vanecosystemen voor voedsel, water en lucht,grondstoffen en energie, en recreatie enwat de kringloop van stoffen daarin is.

Bespreek milieuproblemen die wordenveroorzaakt door bevolkingstoename ende veranderde manier van leven.

Organiseer een duurzame vakantie.

Bespreek milieuproblemen die wordenveroorzaakt door bevolkingstoename ende veranderde manier van leven (onderinvloed van technologischeontwikkelingen).Toename van CO2 in het zeewater,daardoor een zuurdere zee, met als gevolgaantasting van koraalriffen.


Invloed van

technologische

en natuurweten-

schappelijke

toepassingen op

de duurzame

kwaliteit van het

milieu

Onderzoek en bespreek het gebruik van

micro-organismen bij het maken van

voedsel, bijvoorbeeld yoghurt.

Onderzoek de vraag: Wat is beter voor

het milieu: een plastic bekertje dat je

weggooit of een porseleinen kop die je

moet afwassen?

Breng een productieproces in beeld van

een voedingsmiddel. Zoek de techniek en

geef aan of dit een verbetering is voor het

milieu.

Technologie voor telefoonverkeer, hoe

werkt dat en wat hebben wij eraan?

Onderzoek light-producten

http://www.c3.nl/c3/nl/page946.asp

Maak gebruik van de regels van de

natuurwetenschappelijke methode en

verwonder je samen over (alledaagse)

verschijnselen.

Onderzoek de vraag: kan je mobiel

werken op zonne-energie? Zo ja, hoe

dan? En wat zijn de voor- en nadelen.

Onderzoek de vraag: hoe verbruik ik zo

min mogelijk energie tijdens het maken

en eten van een lunch?

Bespreek het gebruik van micro-

organismen voor het maken van

medicijnen, bijvoorbeeld penicilline.

Onderzoek het duurzaam produceren van

producten met hulp van diverse

instrumenten als ecotools (Quickscan,

Tien gouden regels).

www.techniek12plus.nl

Breng een bezoek aan een bedrijf waar

een productieproces wordt uitgevoerd en

geef dit via een poster modelmatig weer.

Onderzoek de technologie voor het

volgen van trekvogels. Wat zijn de

mogelijkheden en wat kunnen we leren uit

deze informatie?

Onderzoek het gebruik van drinkwater.

Maak gebruik van de regels van de

natuurwetenschappelijke methode en

verwonder je samen over (alledaagse)

verschijnselen.

Onderzoek de vraag: Kun je energie

maken uit het verschil tussen eb en

vloed?

Onderzoek de vraag: hoe verbruik ik zo

min mogelijk energie tijdens een

vakantie?

Bespreek het inzetten van genetische

modificatie voor het sneller of beter maken

van voedingsmiddelen, bijvoorbeeld

genetisch gemanipuleerde tomaten zijn

langer houdbaar.

Vergelijk diverse producten op

duurzaamheid.

Betrek bij het vergelijken de gehele

levenscyclus van het product erbij: van

productie naar gebruik tot en met ‘end of

life’, ofwel 'van wieg tot graf'.

Onderzoek de vraag:

Voedingsmiddelentechnologie, wat is dat en

wat hebben wij eraan?


Orden soorten met behulp van

informatietechnologie.

http://www.kennislink.nl/web/show?id=7755

8

Onderzoek de invloed van geluid of licht op

de natuur.

Maak gebruik van de regels van de natuur-

wetenschappelijke methode en verwonder

je samen over (alledaagse) verschijnselen.

Onderzoek alternatieve energiebronnen als

zonne- en windenergie, biomassa, water-

kracht. Wat is kwaliteit voor het milieu?


Maak een schema van de

temperatuurregeling in huis.

Onderzoek bij de gelproductielijn


of de juiste materialen en middelen op de

juiste manier worden gebruikt.

Bekijk de werking van de automatische

lichtschakelaar om de mogelijkheden te

ontdekken om minder energie te

gebruiken.

Onderzoek de vraag: Welke I-pod gebruikt

het minste energie. Is dat dan de beste voor

het milieu?

Maak een keuze tussen gelijksoortige

apparaten op basis van energiegebruik,

veiligheid en levensduur.

Onderzoek de gevolgen van verschillende

gangbare en biologische

landbouwmethodes op het milieu. Worden

de juiste materialen gebruikt?

Ontdek de werking van sensoren door het

bouwen van een eigen voetstapmeter.

http://www.utwente.nl/projecten/tto/Projecte

n/Meten_aan_de_mens/Nederlandstalig%2

0lesmateriaal/




DO

OR

KIJ

KJ

ES Onderlinge

wisselwerkingtussen mensen,dieren en planten

Leerlingen tekenen een voedselrelatietussen verschillende organismen. Hierinwordt de onderlinge wisselwerking tussenorganismen centraal gesteld. Leerlingengeven aan wie afhankelijk is van wie. Deleerlingen werken in verschillendegroepjes en krijgen allemaal eenverschillende opdracht. De verschillendetekeningen worden aan elkaargepresenteerd.

Leerlingen planten de zaadjes vantuinkers en volgen de groei in de vorm vaneen grafiek. Gebruik van de tuinkers en demanier waarop omgegaan wordt met afvalzijn aandachtspunten voor hetverantwoord omgaan met organismen.

Leerlingen verzamelen informatie over hetgebruik van leer en bont. Zeonderscheiden verschillende soorten leeren bont en nemen stelling in over hetgebruik van deze grondstoffen.Voor en tegenstanders gaan met elkaar indebat.

Leerlingen onderzoeken een organismeen zoeken op welke relaties ditorganisme heeft met andereorganismen. Relaties kunnen op hetgebied zijn van voeding/verblijf - wonen/voortplanting/beweging/afval/hergebruikvan stoffen.

Leerlingen maken in groepen eenverslag over de zorg voor een bepaaldhuisdier. Onderwerpen zijn: voeding,huisvesting, verzorging, beweging,algemene informatie over het dier.

Leerlingen doen in groepen onderzoeknaar het gebruik van hout.Voor welke producten is hout nodig?Welk hout wordt ervoor gebruikt?Hoe wordt er omgegaan met bossen?Wat is het keurmerk voor hout?Eigen rol/mening bij het kopen vanhouten producten.

Leerlingen onderzoeken de kringloop vanstoffen. In het model van de kringloopplaatsen ze organismen en makeninzichtelijk hoe organismen afhankelijkvan elkaar zijn.Kringloop van C, O en H.

Mensen genieten van organismen, metname op plaatsen waar ze speciaal naartoe gaan voor rust en ontspanning.Leerlingen onderzoeken dewisselwerking tussen organismen en demens in verschillende recreatiegebieden(bos/strand/rivier/bergen)Welke organismen zijn typisch voor dezegebieden? Hoe komt dat? Wat vindenmensen daar zo mooi/prettig aan? Hoekunnen we dat in stand houden? Hoemoeten we ons gedragen in dezegebieden?

Leerlingen onderzoeken welke invloedde productie van bijvoorbeeld palmolievoor biobrandstoffen heeft op dewisselwerking tussen organismen.


Wisselwerking van

mensen, dieren en

planten met hun

omgeving

Onderzoek naar de aanpassingen vanhuisdieren aan de menselijke omgeving.Vergelijken van de natuurlijke omgevingvan een kat, hond of vis, met de huiselijkeomgeving waarin ze nu zijn.

Welke soorten komen voor in een bepaaldecosysteem. Teken en orden. Leerlingenonderzoeken in de praktijk eenecosysteem. Ze verzamelen of tekenen offotograferen soorten. In de klas zoeken zenamen en maken ze een ordening in desoorten. Ook wordt opgezocht welkewisselwerking de soorten met elkaarhebben.

Discussie aan de hand van de stelling:Alleen de mens slaagt er voortdurend inhet evenwicht in ecosystemen teverstoren?Leerlingen zoeken voor deze stellingvoor- en tegenargumenten aan de handvan aangedragen literatuur.Ze geven voorbeelden waarin de menshet evenwicht verstoort en het weer(probeert) te herstellen.

Verdeel de klas in een aantal groepjesvan drie à vier. De opdracht is om eenposter te maken over één vanonderstaande onderwerpen en hetresultaat aan elkaar te presenteren. Laatieder groepje een keuze maken uit éénvan de volgende onderwerpen.Klimaatverandering (Waardoor? Wattegen te doen? Krijgen we meer regenen kou? Wat is de rol van toename vande wereldbevolking? Wat is de rol vanhet uitsterven van soorten?)

∞ Ozonlaag (Wat is ozon? Waar zit deozonlaag? Wat is een gat in deozonlaag? Hoe komt dat? Watkunnen we er aan doen? Wat zijnde gevolgen van een ozongat?)

∞ Broeikaseffect (Wat is het? Hoeontstaat het? Wat er aan te doen?Welke broeikasgassen zijn er? Watis de rol van bevolkingstoename?)

∞ Fossiele brandstoffen (Wat zijn dat?Voor hoe zijn er nog fossielebrandstoffen? Wat te doen als ze opzijn? Welke alternatieven zijn er?)

∞ Hoeveel energie hebben we nodig?

en hoe kunnen we met minder toe?)

Leerlingen zoeken voorbeelden vanverantwoorde recreatie, bijvoorbeeldecotoerisme of green Seats/trees fortravelVerantwoord recreëren, hoe doe je dat?Leerlingen geven hierover meerderevoorbeelden en organiseren ook eenduurzame vakantie.

Voorbeelden waarin duidelijk wordt datde mens afhankelijk is van ecosystemenvoor voedsel, water en lucht,grondstoffen en energie, en recreatie.Dilemma: landbouw voorvoedselproductie of ruimte voor natuur.Leerlingen onderzoeken voorbovenstaand dilemma één of meer vande volgende vragen.Wat is belangrijker voor de mens, wat isnodig, wat kan samen, wie isverantwoordelijk, hoe wordt er beleidgemaakt, hoe gaat dat in het buitenland?


Invloed van

technologische en

natuurwetenschap-

pelijke toepassing-

en op de duurzame

kwaliteit van het

milieu

Leerlingen maken yoghurt en ontdekkenwelke omstandigheden gunstig zijn voorde ontwikkeling van micro-organismen.Toepassingen zoeken voor het gunstiggebruik van micro-organismen.Daarna een lekker recept maken metyoghurt, bijvoorbeeld yoghurtdrank inverschillende smaken.

Leerlingen volgen de productie van eenverpakt voedingsmiddel, bijvoorbeeldkoekjes of chocolademelk.Ze kunnen kijken naar ingrediënten,bewerkingen, energiegebruik, technischetoepassingen, vervoer, verpakking enverkoop.Daarnaast kijken naar mogelijkheden omdit proces meer duurzaam te latenverlopen.

Bouw een mobiel op zonne-energie.Beschrijf de voor- en nadelen van hetgebruik van zonne-energie voor jemobieltje.

Bezoek een bedrijf waar eenproductieproces wordt uitgevoerd. Volghet hele proces en maak hiervan eenschematische weergave in de vorm vaneen poster of digitaal bestand.Beschrijf het energie verbruik en geefaan weer meer duurzame toepassingenmogelijk zijn.

Bij het materiaal van C3 wordt in seriegel geproduceerd.http://www.c3.nl/c3/nl/page817.aspOnderzoek of de juiste materialen enmiddelen op de juiste manier wordengebruikt of geef advies ter verbetering.

Mogelijkheden aangeven om met eenautomatische lichtschakelaar minderenergie te gebruiken. Leerlingenonderzoeken hoe deze schakelaar werkten beschrijven de voor- en nadelen voorhet energiegebruik. Daarnaast geven zeadvies hoe deze schakelaar in eigensituatie nuttig kan worden gebruikt.

In onderstaand artikel wordt aangegevendat vele soorten in de oceaan nog nietzijn geordend. Informatietechnologie zoudeze ordening kunnen verbeteren enmakkelijker beschikbaar kunnen maken.http://www.kennislink.nl/web/show?id=77558Leerlingen onderzoeken wat devoordelen kunnen zijn van het verbeterenvan de ordening voor de duurzamekwaliteit van leven.

Welke I-pod gebruikt het minste energie.Is dat dan de beste voor het milieu?Een keuze maken tussen gelijksoortigeapparaten op basis van energiegebruik,veiligheid, levensduur.Leerlingen kunnen de instrumentengebruiken van de websitehttp://www.techniek12plus.nl/.

Ontwerp je eigen voetstapmeter metsensoren.http://www.utwente.nl/projecten/tto/Projecten/Meten_aan_de_mens/Nederlandstalig%20lesmateriaal/Leerlingen leren werken met sensorenvolgens bovenstaand lesmateriaal.Vervolgvraag is hoe sensoren ingezetkunnen worden om een meer duurzamekwaliteit van het milieu te verkrijgen.Voorbeeld: sensoren in dieselmotoren.



ER

ND

OE

L3

1 De leerling leert o.a. door praktisch

werk kennis te verwerven over en

inzicht te verkrijgen in processen uit

de levende en niet-levende natuur

en hun relatie met omgeving en

milieu.


o Kennis verwerven via o.a. praktisch werk over processen

o Kennis over processen in relatie brengen met omgeving en milieu

Sleutelbegrippen

● processen in de levende natuur

● processen in de niet-levende natuur

● processen in relatie met omgeving en milieu



Processen inde levendenatuur

Processen in mensen en dierenbijvoorbeeld:

● stofwisseling

● groei en ontwikkeling

● beweging

● regeling

● herstel

● afstemming tussen organen

● relaties tussen mensen

● planning van taken

Processen in planten bijvoorbeeld:

● levenscyclus van planten

● fotosynthese

● het vormen van vruchten en zaden

● opslag van stoffen

● voortplanting


● stofwisseling


● beweging

● regeling

● herstel






● fotosynthese



● voortplanting


● stofwisseling


● beweging

● regeling

● herstel






● fotosynthese



● voortplanting

IN

HO

UD

Processen inde niet-levendenatuur

● productieprocessen in een bedrijf

● meten en regelen

● energieopwekking en -transport

● communicatiesystemen

● productie van drinkwater

● verbranding en verwarming

● technische ontwikkelingen

















Processen inrelatie metomgeving enmilieu

● aanpassingen van organismen aan

de omgeving

● afhankelijkheid van organismen met

de omgeving

● voedselproductie en -bewerking

● milieuverontreiniging

● klimaatveranderingen

● recreatie


● consumentengedrag


de omgeving


de omgeving




● recreatie




de omgeving


de omgeving




● recreatie








Processen in delevende natuur

Groei en ontwikkeling van kikkerdril totkikker.

Herstel door bouwstoffen.

Het vormen van vruchten en zaden.

Stofwisseling vergelijken van verschillendeorganismen.

Afstemming tussen organen bijverschillende activiteiten.

Levenscyclus bij planten in beeld brengen.

Regeling door zenuwen.

Relaties tussen mensen, groepsgedrag.

Voorplanting bij planten.

Processen in deniet-levendenatuur

Meten en regelen van warmte in huis.

Productie van drinkwater.

Productieprocessen in een bedrijf ervaren.

Communicatiesystemen.

Energieopwekking en energietransport.

Technische ontwikkelingen opverschillende plaatsen.

AC

TI

VI

TE

IT

EN

Processen inrelatie metomgeving enmilieu

Voedselproductie en -bewerking.

Recreatie en letten op het milieu.

Klimaatveranderingen.

Consumentengedrag.

Afhankelijkheid van organismen met deomgeving.

Milieuverontreiniging.




DO

OR

KIJ

KJ

E Processen inde levendenatuur

Leerlingen leggen de levenscyclus van eenkikker uit in plaatjes. Bij elk plaatjebeschrijven ze wat ze zien.

Leerlingen zoeken voedingsmiddelen opdie voornamelijk bestaan uit brandstoffen,bouwstoffen, beschermende stoffen enreservestoffen.Ze leggen uit waar deze stoffen voor nodigzijn.

Leerlingen zoeken verschillende vormenvan vruchten en zaden en tekenen hiervaneen buitenaanzicht en doorsneden. Ingroepjes kunnen ze de tekeningenvergelijken.

Leerlingen maken een folder over de vertering enhet verteringsstelsel van een planteneter, vleeseterof alleseter.

Leerlingen kiezen een activiteit, bijvoorbeeldklimmen op een klimwand, soep eten, liggend tvkijken, ruzie maken.Ze kiezen uit een lijst welke orgaanstelsels daarbijbetrokken zijn en leggen uit waarom dat zo is.

Leerlingen bekijken verschillende filmpjes op debeeldbank van schooltv over de levenscyclus vanplanten. Filmpjes beginnen met de titel: Hoe groeiteen…….Daarna maken ze een presentatie over 1 plant.

Leerlingen maken opdrachten overde werking van het zenuwstelsel. Zekunnen hierna aangeven hoe deregeling en afstemming in hetlichaam is.

Leerlingen doen onderzoek naarverschillende soorten groepsgedrag,zoals sociale rollen, reageren opnon-verbaal gedrag, pesten, sociaalwenselijk en/of onwenselijk gedrag.

Leerlingen onderzoeken een soortvoorplanting bij planten. In kleinegroepjes wordt dit uitgewerkt.Leerlingen presenteren de gegevensin een eigen gekozen vorm.


Processen in

de niet-

levende

natuur

Leerlingen ervaren door practica hoe eenthermostaat in huis werkt.

Leerlingen gaan op bezoek bij dewaterzuivering en doen hierbijverschillende practica over het zuiverenvan water.

Leerlingen maken een presentatie van hetproductieproces in een bedrijf, onder andere dooreen bezoek aan het bedrijf. Liefst een bedrijfaansluitend bij een thema waar aan wordt gewerkt.

Leerlingen maken een opdracht met GPS. Zelopen een route aan de hand van coördinaten.

Leerlingen maken een verslag overeen energie bron en beschrijvenopwekking, transport, gebruik entoekomstperspectief van dezeenergiebron.

Leerlingen onderzoekentechnologische ontwikkelingen ineen beroepenveld dat henaanspreekt, eventueel richting eenprofiel.Denk aan mogelijkheden bijforensisch onderzoek, techniek inkunstwerken, nieuwe medischemogelijkheden,computerprogramma's voorgegevensverwerking.

Processen in

relatie met

omgeving en

milieu

Leerlingen kijken naar het filmpje op debeeldbank over productie van rijst.http://beeldbank.schooltv.nl/hi/index.jsp?povo=vo#c=2108,t=23673,s=23698,u=23743Ze kunnen de cliptekst vergelijken metNederland. Informatie van Het Kleine Lookan hiervoor gebruikt worden.http://www.hetkleineloo.nl/in_009.cfm?art_id=388

Leerlingen vullen hun vakantievoetafdruk inophttp://www.dekleineaarde.nl/vakantievoetafdruk/index2.php.Daarna geven ze zichzelf 3 tips voor eenmeer duurzame vakantie.

Leerlingen vergelijken een aantal(kranten)artikelen of filmpjes overklimaatveranderingen.Ze proberen zelf een mening hierover te vormen.

Leerlingen geven advies over consumentengedragten aanzien van klimaatveranderingen. Zegebruiken informatie van bijvoorbeeld CBS overgebruik van energie en water en productie vanafval.

Onderzoek naar een ecosysteem inde omgeving van de school.Leerlingen geven aan welke relatiede verschillende organismen metelkaar hebben.

Biodiesel is uitgevonden om hetmilieu minder te verontreinigen, maaris dat nu ook echt zo? Leerlingenzoeken uit: wat is beter voor hetmilieu biodiesel of gewone diesel.



ER

ND

OE

L3

2d

ee

l1 De leerling leert te werken met

theorieën en modellen dooronderzoek te doen naarnatuurkundige en scheikundigeverschijnselen als elektriciteit, geluid,licht, beweging, energie en materie.


o op een planmatige manier onderzoek doen (kerndoel 28) aan verschijnselen;

o deze verschijnselen kunnen uitleggen met behulp van theorie en/of model.

Sleutelbegrippen:

● Licht

● Geluid

● Straling

De lijst van begrippen die onder de sleutelbegrippen genoemd worden zijn voorbeelden. De lijst beoogd nietvolledig te zijn.


IN

HO

UD Licht Kleur

TerugkaatsingSchaduwLichtstralen en lenzenBeeld en lenzenBrandpuntOog en lenzen (bril)

SpectrumAbsorptieLichtstralen gaan rechtdoorDivergeren, convergeren, evenwijdigBrandpuntsafstand bepalenApparaten met lenzenBeeld vergroten/verkleinenVoorwerp- en beeldafstandVergrotingBrillen en contactlenzenAccommoderenBijziend en verziendSpiegelende en diffuse terugkaatsingReëel beeld en spiegelbeeld

Lichtbronnen (UV, IR en wit licht)Absorptie en filtersLichtstralen gaan rechtdoorCamera obscuraDivergeren, convergeren, evenwijdigBrandpuntsafstand bepalenApparaten met lenzenScherp stellenBeeld vergroten/verkleinenVoorwerp- en beeldafstandVergrotingBrillen en contactlenzenHet oog (pupil, netvlies)AccommoderenBijziend en verziendSpiegelende en diffuse terugkaatsingReëel beeld en spiegelbeeld



Geluid GeluidsbronTrillingenTrillingstijd en toonhoogteSnaarinstrumenten (lengte, dikte,spankracht)Geluidssnelheid en -afstandTussenstofEchoGeluidssterkteGeluidshinderGehoorbeschadigingGeluidsoverlast (isolatie)

GeluidsapparatuurTrillingenTrillingstijd en toonhoogteTrillingstijd = 1 / frequentieGrootheid en eenheid (f en Hz)Meten van toonhoogte (oscilloscoop)Snaarinstrumenten (lengte, dikte,spankracht)Geluidsnelheid in luchtGeluidsnelheid in andere stoffenGeluidssnelheid berekenenEcholood (meten van diepte)Geluidshinder bepalenGeluidssterkte meten (dB-meter,oscilloscoop)Geluidsoverlast verminderenOntwerpen van luidsprekerWerking van microfoon

GeluidsbronTrillingen (slingerbeweging)TussenstofGeluid waarnemen met oor (trommelvlies)Geluidssnelheid (echo, echolood)Geluid zichtbaar maken (met microfoonen oscilloscoop)Geluidssterkte (amplitude van een trilling)Toonhoogte (trillingstijd (s), frequentie (Hz,kHz, Mhz))Trillingstijd = 1 / frequentieSpanning en toonhoogteSnaarlengte en toonhoogteSnaardikte en toonhoogteGehoorgrenzenDecibelmeter (dB)Voorbeelden van geluidssterkteGeluidsoverlast verminderen(geluidsisolatie)Geluid weergeven (ontwerpen vanluidspreker)Geluid opnemen (werking van microfoon)

Straling Zon als bron van (on)zichtbare straling:LichtUltraviolette straling (UV)Infrarood (IR, Warmtestraling)Radiostraling

Zon als bron van (on)zichtbare straling:LichtUltraviolette straling (UV)Infrarood (IR, Warmtestraling)RadiostralingRöntgenstraling

Zon als bron van (on)zichtbare straling:LichtUltraviolette straling (UV)Infrarood (IR, Warmtestraling)RadiostralingRöntgenstralingAlfa-, Bèta- en Gamma-straling





AC

TI

VI

TE

IT

EN

Licht Spectrum maken met een prisma.

Lichtstralen laten terugkaatsen meteen spiegel.

Maken van een gaatjescamera.

Een beeld vormen met een lens.

Onderzoek naar voorwerpen waarmeeeen spectrum gemaakt kan worden (ookvoorbeelden van thuis).

Tekenen van het terugkaatsen vanlichtstralen bij een spiegel.

Onderzoek naar de invloed van debolling van een lens op de beeldvorming.

Maken van een spectrum met(sproei)water.

Construeren van een spiegelbeeld.

Maken van een camera obscura (metlens).

Construeren van het beeld van eenvoorwerp met verschillende lenzen.


Geluid Geluidsbronnen noemen.

Voelen van trillende stembanden.

Voelen van een trillende luidspreker (ofrijstkorrels op de conus leggen vaneen luidspreker die geluid maakt).

Een stemvork tegen een vrijhangendpingpongballetje houden.

Met een oscilloscoop het verschiltussen hoge en lage tonen laten zien.

Antwoord vinden op de vraag: hoe kanik de toon van een snaar hogermaken?

Kijken naar een demonstratieproef:plant geluid zich voort in vacuüm?

Meten van geluidsterkte met eengeluidsmeter.

Onderzoek van echo.

Onderzoek naar geluidsoverlast meteen geluidsmeter.

Zie kolom links

+

Uitleggen dat het trommelvlies in het oorgaat meetrillen.

Onderzoek naar de snelheid van hetgeluid.

Zie kolom links

+

Uitleggen hoe geluidstrillingen in het oorworden doorgegeven.

Met de geluidssnelheid en lichtsnelheidafstanden uitrekenen.

Onderzoek naar gehoorgrenzen.

Onderzoek naar het Dopplereffect.


Straling Maak een zonnecollector,zonnewekker (met zonnecel) of eenander apparaat dat werkt op zonne-energie.

Ontwerp en maak een zonnecollector,zonnewekker (met zonnecel) of eenander apparaat dat werkt op zonne-energie. Meet de hoeveelheidopgevangen zonne-energie.

Ontwerp en maak een zonnecollector,zonnewekker (met zonnecel) of een anderapparaat dat werkt op zonne-energie.Meet de hoeveelheid opgevangen zonne-energie.

Voer een bronnenonderzoek uit naar detoepassingen van Alfa-, Bèta- en Gamma-straling.


DO

OR

KIJ

KJ

ES Licht De leerlingen onderzoeken in

tweetallen licht dat uiteenvalt in dekleuren van de regenboog. Zij makendaarbij gebruik van een prisma enschrijven de waargenomen kleuren inde juiste volgorde op.

De leerlingen onderzoeken intweetallen lichtstralen die door bolle ofholle lenzen gaan, bepalen hetbrandpunt en maken een beeld vanbijvoorbeeld een dia.

De leerlingen maken in tweetallen eenspeldenprikcamera.

De leerlingen onderzoeken intweetallen de verschijnselen"verziend", "bijziend" en"accommoderen". Zij mogen daarbijgebruik maken van bronnen die op hetinternet staan. Zij wisselen deonderzoeksresultaten uit met eenander tweetal.

De leerlingen onderzoeken in tweetallenlicht dat op voorwerpen uiteenvalt in eenspectrum en schrijven de waargenomenkleuren in de juiste volgorde op.

De leerlingen onderzoeken in tweetallende werking van holle en bolle lenzen,waarbij de relatie wordt bepaald tussenvoorwerpsafstand, beeldafstand envergroting.

De leerlingen onderzoeken in tweetallende verschijnselen "verziend", "bijziend"en "accommoderen". Zij maken daarbijgebruik van bronnen die op het internetstaan. Schematische tekeningenillustreren de resultaten. Zij wisselen deonderzoeksresultaten uit met een andertweetal.

De leerlingen onderzoeken in tweetallende vraag: "Waardoor zie je kleuren?". Zijonderzoeken daarmee "absorptie" enbelichten het gebruik en de werking vanfilters.

De leerlingen onderzoeken in tweetallende werking van holle en bolle lenzen,waarbij de begrippen "convergeren" en"divergeren" worden gebruikt en de relatiewordt bepaald tussen voorwerpsafstand,beeldafstand en vergroting.

De leerlingen onderzoeken in tweetalleneen apparaat dat gebruik maakt vanlenzen en krijgen de opdracht de werkingvan het gekozen apparaat uit te leggenaan een ander tweetal. De leerlingenkunnen kiezen uit bijvoorbeeld eenbeamer, projector, fototoestel, verrekijkeretc.

De leerlingen onderzoeken in tweetallende werking van spiegels, waaronder deplaats van het spiegelbeeld en de manierwaarop het licht wordt teruggekaatst.


Geluid In carrouselvorm voeren leerlingen(korte) proefjes uit die betrekkinghebben op geluidsbronnen,geluidstrillingen, toonhoogte engeluidsterkte.

Met een demonstratieproef van dedocent met een glazen stolp wordtonderzocht of geluid zich ookvoortplant in vacuüm.

Leerlingen onderzoeken in tweetallenverschillende geluidsverschijnselen diete maken hebben met geluidsterkte engeluidssnelheid.

Zie kolom links

+

Leerlingen zetten in tweetallen eenonderzoek op, waarin de snelheid vanhet geluid zo nauwkeurig mogelijk wordtbepaald.

Zie kolom links

+

Leerlingen zetten in tweetallen eenonderzoek op waarbij zij komen tot een zonauwkeurig mogelijke formule voor hetbepalen van afstanden met behulp vangeluid.

Leerlingen voeren in drietallen eenonderzoek uit naar de wijze waarop doorhet dopplereffect de snelheid van een autogemeten kan worden.

Straling Ontwerp en bouw in groepjes van drieeen apparaat dat werkt opzonnestraling. Voorbeelden zijn:- een zonnecollector (voor een centraleverwarming)- een zonnewekker (met zonnecel)- bedenk zelf een apparaat

Ontwerp en bouw in groepjes van drieeen apparaat dat werkt op zonnestraling.Voorbeelden zijn:- een zonnecollector (voor een centraleverwarming)- een zonnewekker (met zonnecel)- bedenk zelf een apparaat

Ontwerp en bouw in groepjes van drie eenapparaat dat werkt op zonnestraling.Bedenk een manier om de hoeveelheidopgevangen energie te meten.

Doe een bronnenonderzoek naar deverschillende vormen en toepassingen vanstraling. Zet het resultaat op een website.



ER

ND

OE

L3

2d

ee

l2 De leerling leert te werken met

theorieën en modellen dooronderzoek te doen naarnatuurkundige en scheikundigeverschijnselen als elektriciteit,geluid, licht, beweging, energie enmaterie.


o op een planmatige manier onderzoek doen (kerndoel 28) aan verschijnselen;

o deze verschijnselen kunnen uitleggen met behulp van theorie en/of model.Sleutelbegrippen:

● Elektriciteit

● Elektromagnetisme

● Verbranden en verwarmen

● Kracht en beweging

● Materie

sleutelbegrip(dit zijn aanduidingenwaaraan je de inhoudkunt ophangen)

vmbo - bb vmbo – kb/gl/tl havo/vwo

IN

HO

UD Elektriciteit Elektrische energie (energiegebruik)

StroomGeleidingStroomkringSpanningWeerstandSchakeling (serie- en parallel)VermogenTransport (elektriciteitscentrale,huisinstallatie)

Elektrische energie (energiegebruik)StroomGeleidingStroomkringSpanningWeerstandSchakeling (serie- en parallel)VermogenTransport (elektriciteitscentrale,huisinstallatie)

Elektrische energie (energiegebruik)StroomGeleidingStroomkringSpanningWeerstandSchakeling (serie- en parallel)VermogenTransport (elektriciteitscentrale,huisinstallatie)

Elektromagnetisme MagnetismeDynamo

MagnetismeDynamoTransformator

MagnetismeDynamoTransformator


Verbranden en

verwarmen

WarmtebronnenTemperatuur (thermometer)Warmtetransport (geleiding, stroming,straling)Isolatoren en geleidersFossiele brandstoffenVerbranding (brandstof, zuurstof)Verbrandingsgassen (koolstofdioxide,waterdamp)Slechte verbranding (koolmonoxide,roet)BlussenBroeikaseffect

WarmtebronnenTemperatuur (thermometer)Warmtetransport (geleiding, stroming,straling)Isolatoren en geleidersFossiele brandstoffenVerbranding (brandstof, zuurstof)Verbrandingsgassen (koolstofdioxide,waterdamp)Slechte verbranding (koolmonoxide, roet)BlussenBroeikaseffect

WarmtebronnenTemperatuur (thermometer)Warmtetransport (geleiding, stroming,straling)Isolatoren en geleidersFossiele brandstoffenVerbranding (brandstof, zuurstof)Verbrandingsgassen (koolstofdioxide,waterdamp)Slechte verbranding (koolmonoxide, roet)BlussenBroeikaseffect

Kracht en beweging Soorten krachtenKrachten tekenenKrachten metenHefbomen (evenwicht)Katrol (vaste, losse)Kracht en snelheid, versnelling

Soorten krachtenKrachten tekenenKrachten metenHefbomen (evenwicht)Katrol (vaste, losse)Kracht en snelheid, versnelling

Soorten krachtenKrachten tekenenKrachten metenHefbomen (evenwicht)Katrol (vaste, losse)Kracht en snelheid, versnelling

Materie Stoffen en materialen:- Eigenschappen- Mengsels- Gevaarlijke stoffen (symbolen)- Zuren en basen- Afval (hergebruik)- Water

Stoffen en materialen:- Eigenschappen- Mengsels- Gevaarlijke stoffen (symbolen)- Zuren en basen- Afval (hergebruik)- Water

Stoffen en materialen:- Eigenschappen- Mengsels- Gevaarlijke stoffen (symbolen)- Zuren en basen- Afval (hergebruik)- Water





Elektriciteit Bouw een schakeling met lampjes eneen schakelaar en leg de werking uitvia een model (bijvoorbeeld stromenderivier).

(29) Onderzoek doen naar spanningen stroomsterkte in een stroomkringmet in serie en parallel geschakeldelampjes.

Maak een batterij van een citroen.

Onderzoek welke stoffen stroomgeleiden.

Bouw een schakeling met lampjes eneen schakelaar.


Maak elektriciteit.

Meet het energiegebruik van één ofmeerdere apparaten en bereken deenergiekosten.

Onderzoek welke stoffen stroomgeleiden.

Bouw een schakeling met lampjes en eenschakelaar.


Bereken de weerstand van een apparaatop basis van spanning en stroomsterkte.

Leg met het deeltjesmodel (ladingverplaatst zich) de werking uit van eengesloten stroomkring met in serie- enparallelgeschakelde lampjes.

Bereken het vermogen en weerstand vaneen apparaat op basis van spanning enstroomsterkte.

AC

TI

VI

TE

IT

EN

Elektromagnetisme Leg de werking van een magneet aande hand van een model vanelementaire magneetjes en krachtlijnenuit.

Maak een elektromagneet enonderzoek de sterkte er van.

Leg de werking van een magneet aan dehand van een model van elementairemagneetjes (Weiss-gebiedjes) enkrachtlijnen uit.

Maak een elektromagneet en onderzoekde sterkte er van.

Onderzoek de werking van eenfietsdynamo.

Leg de werking van een magneet aan dehand van een model van elementairemagneetjes (Weiss-gebiedjes) enkrachtlijnen uit.

Maak een elektromagneet, onderzoek desterkte er van en leg de werking ervan uitaan de hand van windingen enstroomsterkte.

Onderzoek de werking van een elektrischebel.


Verbranden en

verwarmen

Teken en vergelijk de vlammen vaneen gasbrander, kaars en lucifer. Leguit welke verbranding het beste is.

Leg de verschillende manieren vanwarmtetransport uit aan de hand vande cv-installatie in huis.

Onderzoek welke materialen het meestgeschikt zijn om warmte te isolatorenen welke om warmte te geleiden.

Ontwerp en maak een thermosbeker.

Teken in een schema de verschillendefaseovergangen van stoffen.

Onderzoek met een experiment hoehet beste branden kunnen wordengeblust.

Teken en vergelijk de vlammen van eengasbrander, kaars en lucifer. Leg uitwelke verbranding het beste is en welkestoffen er vrij komen.

Leg de verschillende manieren vanwarmtetransport uit aan de hand van decv-installatie in huis.

Onderzoek welke materialen het meestgeschikt zijn om warmte te isolatoren enwelke om warmte te geleiden.

Ontwerp en maak een thermosbeker.

Teken in een schema de verschillendefaseovergangen van stoffen.

Onderzoek met een experiment hoe hetbeste branden kunnen worden geblust.

Teken en vergelijk de vlammen van eengasbrander, kaars en lucifer. Leg uit welkeverbranding het beste is en welke stoffener vrij komen.

Leg de verschillende manieren vanwarmtetransport uit aan de hand van decv-installatie in huis.

Ontwerp een huis van de toekomst dat zoweinig mogelijk energie verbruikt.

Leg de faseovergangen uit met behulp vanhet model.

Onderzoek met een experiment hoe hetbeste branden kunnen worden geblust.


Kracht en beweging Onderzoek de krachten die werken opeen voertuig (bijvoorbeeld fiets) en deinvloed daarvan op de (veranderende)snelheid.

Maak een eenvoudige brug op basisvan een werktekening met bijvoorbeeldsaté-stokjes of andere materialen.

Leg de hefboomwerking uit vanbepaalde gereedschappen, zoalsopener, koevoet en steekwagen.

Bepaal door een experiment destopafstand van een voertuig, waarbij dereactie- en remafstand een rol spelen.

Ontwerp (gebruikmakend van software)en bouw een brug rekeninghoudend metzwaartekracht, trek- en duwkrachten.

Onderzoek verschillendegereedschappen die gebaseerd zijn ophet hefboomprincipe. Meet en bereken(kracht*arm).

Ontwerp een experiment om de werkingvan losse en vaste katrollen teonderzoeken.

Bepaal door een experiment destopafstand van een voertuig, waarbij dereactie- en remafstand een rol spelen. Zetde resultaten van dit experiment om in eenformule voor de stopafstand.

Beschrijf een situatie in het dagelijks levenwaarin traagheid een rol speelt(tafellaken).

Onderzoek voorwerpen en apparatenwaarbij de dichtheid van het gekozenmateriaal doorslaggevend is geweest.

Onderzoek verschillende gereedschappendie gebaseerd zijn op hethefboomprincipe. Meet en bereken(kracht*arm).

Ontwerp een experiment om de werkingvan losse en vaste katrollen teonderzoeken. Leg met behulp van hethefboomprincipe de werking ervan uit.

Materie Onderzoek de verschillendeeigenschappen van diverse stoffen enlet daarbij op geur, kleur, dichtheid,smeltpunt, hardheid,aggregatietoestand. Geef ook aan voorwelke toepassingen deze stoffengebruikt worden.

Onderzoek de verschillendeeigenschappen van diverse stoffen en letdaarbij op geur, kleur, dichtheid,smeltpunt, hardheid, aggregatietoestand.Geef ook aan voor welke toepassingendeze stoffen gebruikt worden.

Onderzoek de verschillendeeigenschappen van diverse stoffen en letdaarbij op geur, kleur, dichtheid,smeltpunt, hardheid, aggregatietoestand.Geef ook aan voor welke toepassingendeze stoffen gebruikt worden. Leg deverschillende eigenschappen uit met hetmolecuul-model.



ER

ND

OE

L3

3 De leerling leert door onderzoekkennis te verwerven over voor hemrelevante technische producten ensystemen, leert deze kennis naarwaarde te schatten en op planmatigewijze een technisch product teontwerpen en te maken.


o Kennis verwerven over relevante technische producten en systemen

o Kennis naar waarde schatten

o Technisch product ontwerpen

o Technisch product maken

Sleutelbegrippen

● Techniek en samenleving

● Technische producten en systemen

● Ontwerpen en maken van producten



Techniek ensamenleving

De betekenis van technische producten in hetdagelijks leven.Het functioneren van een productiebedrijf.De betekenis van technische (hulp)middelen inberoepen.Vervuiling en emissies, uitputting vangrondstoffen en energievoorraden.

De betekenis van technische productenin het dagelijks leven.Het functioneren van eenproductiebedrijf.De betekenis van technische(hulp)middelen in beroepen.Vervuiling en emissies, uitputting vangrondstoffen en energievoorraden.

De betekenis van technische producten inhet dagelijks leven.Het functioneren van een productiebedrijf.De betekenis van technische(hulp)middelen in beroepen.Vervuiling en emissies, uitputting vangrondstoffen en energievoorraden.

IN

HO

UD

Technischeproducten ensystemen

Functionaliteit, bewerking en vormgevingmaterie:- materiaaleigenschappen- soort verbindingen- eigenschappen van verbindingenEnergie:- soorten energie- vormen van energietransport- energieomzettingenInformatie:- communicatie: overdracht, opslag enomzetting- sturen en regelen: invoer, verwerking, uitvoer- informatieverwerking: analoog, digitaal- besturing met stuurtaal

Functionaliteit, bewerking en vormgevingmaterie:- materiaaleigenschappen- soort verbindingen- eigenschappen van verbindingenEnergie:- soorten energie- vormen van energietransport- energieomzettingenInformatie:- communicatie: overdracht, opslag enomzetting- sturen en regelen: invoer, verwerking,uitvoer- informatieverwerking: analoog, digitaal- besturing met stuurtaal

Functionaliteit, bewerking en vormgevingmaterie:- materiaaleigenschappen- soort verbindingen- eigenschappen van verbindingenEnergie:- soorten energie- vormen van energietransport- energieomzettingenInformatie:- communicatie: overdracht, opslag enomzetting- sturen en regelen: invoer, verwerking,uitvoer- informatieverwerking: analoog, digitaal- besturing met stuurtaal



Ontwerpen enmaken vanproducten

Technisch ontwerpprobleem oplossenProbleemoplossend handelenSoort problemen:

- constructie- overbrengingen- besturing

Ontwerpen:- analyseren en beschrijven- opstellen van programma van eisen- bedenken van (deel)uitwerkingen- formuleren van ontwerpvoorstel- realiseren van ontwerp- testen en evalueren












Techniek ensamenleving

Onderzoek de invloed van huishoudelijkeapparaten op ons dagelijks leven.

Onderzoek de betekenis van technische(hulp)middelen in beroepen.

Onderzoek de vervuiling en emissies,uitputting van grondstoffen enenergievoorraden ten gevolge vantechnologische ontwikkelingen.







AC

TI

VI

TE

IT

EN

Technischeproducten ensystemen

Onderzoek de eigenschappen van diversematerialen, bijvoorbeeld deverspaanbaarheid van hout.

Onderzoek verschillende soortenverbindingen bij diverse materialen,bijvoorbeeld metaalverbindingen.

Onderzoek de werking van diversetechnische producten in relatie totbewegingen en overbrengingen,bijvoorbeeld een fiets.

Onderzoek de werking van diversetechnische systemen in relatie totenergieomzettingen en constructies,bijvoorbeeld een cv-installatie.

Onderzoek de werking van een stuur- enregelsysteem, bijvoorbeeld eenwasmachine.












Ontwerpen en

maken van

producten

Maak een ontwerp voor een technischproduct volgens een ontwerpcyclus, metdaarin:- een werkplan voor het uitvoeren van eenontwerp- een ontwerp of een deel ervan bouwen- ontwerpproces en -product evalueren,rekening houdende met ontwerpeisen enrandvoorwaarden- voorstellen doen voor verbeteringDe opdracht sluit aan bij de kennis envaardigheden.




sleutelbegrip vmbo - bb vmbo – kb/gl/tl havo/vwoD

OO

RK

IJ

KJ

ES Techniek en

samenlevingGroepjes van twee onderzoeken ieder eenverschillend huishoudelijk apparaat op dewerking en de betekenis van het apparaat inons dagelijks leven (vergelijk met verleden,derde wereldlanden).

Groepjes gaan op bezoek bij verschillendeproductiebedrijven in de omgeving. Voorafhebben zij al enige informatie gekregen overde manier waarop wordt geproduceerd. Watzij te weten zijn gekomen presenteren zij opeen poster aan de andere groepen.Klassikaal worden de verschillen enovereenkomsten besproken tussen deproductiebedrijven. Zij betrekken daarbij defasen in de productie, dewerkomstandigheden en de kwaliteitszorg.

Ieder groepje van twee neemt een beroeponder de loep en onderzoekt de manierenwaarop technische (hulp)middelen er in voorkomen. Het resultaat presenteert iedergroepje aan de andere groepjes.

Groepjes van twee onderzoeken ieder eenverschillend huishoudelijk apparaat op dewerking en de betekenis van het apparaatin ons dagelijks leven (vergelijk metverleden, derde wereldlanden).

Groepjes gaan op bezoek bij verschillendeproductiebedrijven in de omgeving. Viainterviews van chef en uitvoerend personeelvormen zij zich een beeld van hetproductieproces. Zij maken hiervan eenverslag met o.a. een duidelijke tekening vanhet productieproces. Klassikaal worden deverschillen en overeenkomsten besprokentussen de productiebedrijven. Zij betrekkendaarbij de fasen in de productie, dewerkomstandigheden en de kwaliteitszorg.

Ieder groepje van twee neemt een beroeponder de loep en onderzoekt de manierenwaarop technische (hulp)middelen er invoor komen. Het resultaat presenteert iedergroepje aan de andere groepjes.

Groepjes van twee onderzoeken ieder eenverschillend huishoudelijk apparaat op dewerking en de betekenis van het apparaat inons dagelijks leven (vergelijk met verleden,derde wereldlanden).

Groepjes gaan op bezoek bij verschillendeproductiebedrijven in de omgeving. Viainterviews van chef en uitvoerend personeelvormen zij zich een beeld van hetproductieproces en betrekken hierbij ook deomzet en productiekosten. Zij makenhiervan een verslag met o.a. een duidelijketekening van het productieproces.Klassikaal worden de verschillen enovereenkomsten besproken tussen deproductiebedrijven. Zij betrekken daarbij defasen in de productie, dewerkomstandigheden en de kwaliteitszorg.

Ieder groepje van twee neemt een beroeponder de loep en onderzoekt de manierenwaarop technische (hulp)middelen er invoor komen. Het resultaat presenteert iedergroepje aan de andere groepjes.


Technische

producten en

systemen

In carrouselvorm voeren leerlingenexperimenten uit om de eigenschappen vandiverse materialen te leren kennen.

De klas wordt uitgedaagd om in groepjesvan drie een voertuig te ontwerpen en tebouwen dat wordt aangedreven wordt dooreen elastiekje of door de veer van eenmuizenval of anderszins. Het voertuig dathet verste komt heeft gewonnen. Meet enbereken de gemiddelde snelheid van hetvoertuig. Benoem de manier waaropenergietransport en energieomzettingenplaatsvinden.

Onderzoek in groepjes de werking vanstrijkijzer, wasmachine, koelkast of eenander apparaat, waarin de regeling vantemperatuur, lucht of waterniveau een rolspelen. Maak een overzichtelijkschematische tekening en schrijf er eenuitleg bij.


Ontwerp een karretje met deprogrammeerbare Legosteen (of anderemicrocomputer) dat een opdracht kanuitvoeren door gebruik te maken vansensoren en actuatoren.

De klas wordt uitgedaagd om in groepjesvan drie een voertuig te ontwerpen en tebouwen dat wordt aangedreven wordt dooreen elastiekje of door de veer van eenmuizenval of anderszins. Het voertuig dathet verste komt heeft gewonnen. Meet enbereken de gemiddelde snelheid van hetvoertuig. Benoem de manier waaropenergietransport en energieomzettingenplaatsvinden.


Ontwerp een karretje met deprogrammeerbare Legosteen (of anderemicrocomputer) dat een opdracht kanuitvoeren door gebruik te maken vansensoren en actuatoren.

De klas wordt uitgedaagd om in groepjesvan drie een voertuig te ontwerpen en tebouwen dat wordt aangedreven wordt dooreen elastiekje of door de veer van eenmuizenval of anderszins. Het voertuig dathet verste komt heeft gewonnen. Meet enbereken de gemiddelde snelheid van hetvoertuig. Leg de manier uit waaropenergietransport en energieomzettingenplaatsvinden.

In groepjes van twee maken leerlingen eenstroomdiagram van een regel- enstuursysteem van een apparaat,bijvoorbeeld wasmachine of cv-installatie.


Ontwerpen en

maken van

producten

Leerlingen ontwerpen een fietsverlichtingmet richtingaanwijzers op basis van nieuwetechnologische ontwikkelingen (leds,lichtsensor).

Groepjes van drie doen mee aan eenwedstrijd met de opdracht een petflesrakette maken die zo hoog mogelijk moet komen.

Ontwerp en maak in groepjes van twee eenapparaat (op schaal) met een overbrengingvan tandwielen, bijvoorbeeld eenzweefmolen, voertuig, klok of een anderapparaat. Demonstreer elkaar het resultaat.

Ontwerp en bouw in drietallen eenvakwerkbrug of hangbrug van zelf gekozen(lichte) materialen. Test de sterkte van debrug en vergelijk deze met de anderegroepjes.

Ontwerp en bouw in tweetallen een radiomet een ombouw volgens bouwtekening.

Groepjes van drie doen mee aan eenwedstrijd met de opdracht een petflesrakette maken die zo hoog mogelijk moet komen.

In groepjes van twee ontwerpen leerlingeneen eenvoudige luidspreker. Leerlingenmaken daarvoor eerst een werkplan.Vervolgens maken zij drie tekeningen vanmogelijke ontwerpen. In overleg met dedocent kiezen zij één van de ontwerpen.Benodigdheden worden verzameld en deluidspreker wordt gebouwd. Het resultaatwordt gepresenteerd. Verbeteringen wordendoorgevoerd.


Ontwerp en bouw in tweetallen een radiomet een ombouw volgens bouwtekening ofvolgens eigen ontwerp.

Groepjes van drie doen mee aan eenwedstrijd met de opdracht een petflesrakette maken die zo hoog mogelijk moet komen.De groepjes bedenken zelf een manier omde hoogte te bepalen.

In groepjes van twee ontwerpen leerlingeneen eenvoudige luidspreker. Leerlingenmaken daarvoor eerst een werkplan.Vervolgens maken zij drie tekeningen vanmogelijke ontwerpen. In overleg met dedocent kiezen zij één van de ontwerpen.Benodigdheden worden verzameld en deluidspreker wordt gebouwd. Het resultaatwordt gepresenteerd. Verbeteringen wordendoorgevoerd.


Ontwerp en bouw in tweetallen een radiomet een ombouw volgens eigen ontwerp.



ER

ND

OE

L3

4 De leerling leert hoofdzaken tebegrijpen van bouw en functie van hetmenselijk lichaam, verbanden teleggen met het bevorderen vanlichamelijke en psychischegezondheid, en daarin een eigenverantwoordelijkheid te nemen.


o In hoofdzaken kunnen uitleggen bouw en functie van het menselijk lichaam zijn

o Verbanden leggen tussen het lichaam en het bevorderen van gezondheid

o Verantwoordelijkheid nemen voor eigen lichaam en gezondheid

Sleutelbegrippen:

● Bouw en functie van het menselijk lichaam

● Lichaam en gezondheid

● Verantwoordelijkheid


sleutelbegrip vmbo - bb vmbo – kb/gl/tl havo/vwoIN

HO

UD Bouw en

functie vanhet menselijklichaam

7 Levenskenmerken

∞ ademhaling

∞ beweging

∞ groei

∞ opname van stoffen

∞ stoffen uitscheiden

∞ voortplanting

∞ reageren op prikkels in de omgeving

Organen en orgaanstelsels voor

∞ stevigheid en beweging

∞ voeding en vertering

∞ bloedsomloop

∞ uitscheiding

∞ ademhaling

∞ reageren op prikkels

∞ voortplanting

Functie van deze organen enorgaanstelsels

7 Levenskenmerken

∞ ademhaling

∞ beweging

∞ groei



∞ voortplanting





∞ bloedsomloop

∞ uitscheiding

∞ ademhaling


∞ voortplanting


7 Levenskenmerken

∞ ademhaling

∞ beweging

∞ groei



∞ voortplanting





∞ bloedsomloop

∞ uitscheiding

∞ ademhaling


∞ voortplanting




Lichaam engezondheid

Lichaam als geheel

∞ stofwisseling

∞ afstemming tussen verschillende

delen van het lichaam

∞ waarneming en reactie

∞ groei en herstel

Fasen in ontwikkeling

∞ lichamelijk

∞ geestelijk

∞ sociaal-emotioneel

GedragBeïnvloeding van gedrag door:

∞ biologische oorzaken

∞ psychologische oorzaken

∞ sociaal-culturele oorzaken

Lichaam als geheel

∞ stofwisseling






∞ lichamelijk

∞ geestelijk






Lichaam als geheel

∞ stofwisseling






∞ lichamelijk

∞ geestelijk








Verantwoor-delijkheid

Verantwoorde keuzes maken ten aanzienvan:

● voeding, beweging en conditie

● houding

● hygiëne

● omgaan met ziekte

● tijdsbesteding en plannen van

activiteiten

● kleding

● wonen

● verkeer

● emancipatie

● relaties en seksualiteit

● genotmiddelen

● verkeer en omgeving

● rechten en plichten als consument

● zelfreflectie

● veiligheid

● milieu



● houding

● hygiëne



activiteiten

● kleding

● wonen

● verkeer

● emancipatie


● genotmiddelen



● zelfreflectie

● veiligheid

● milieu



● houding

● hygiëne



activiteiten

● kleding

● wonen

● verkeer

● emancipatie


● genotmiddelen



● zelfreflectie

● veiligheid

● milieu






Bouw enfunctie vanhet menselijklichaam.

Leren aan de hand van dood - levend -levenloos over de kenmerken van leven.Benoemen van de verschillendelevenskenmerken bij verschillendeorganismen, waaronder de mens.

Maken een skelet en benoemenverschillende botten.

Functie van rode bloedcellen, wittebloedcellen en bloedplaatjes.

Leren aan de hand van dood - levend -levenloos over de kenmerken van leven.Vergelijken van de verschillendelevenskenmerken bij organismen tenopzichte van de mens.

Aan de hand van een schematischetekening de voortplantingsorganen van manen vrouw in kleur aangeven.

Functie van het gebit bij vertering vanvoeding.

Leren aan de hand van dood - levend -levenloos over de kenmerken van leven.Analyse van de verschillendelevenskenmerken bij de mens.

In een schematische tekening aangeven uitwelke onderdelen het ademhalingsstelselbestaat.

Onderzoek naar de plaats op je huid waar jehet beste kunt voelen.


Vergelijken van je lijf met een goedgeorganiseerd land.

Ontwikkelingen in de puberteit.

Rol van lichaamstaal.

Herstel van het lichaam.

Primaire en secundairegeslachtskenmerken.

Verschil tussen erfelijk gedrag enaangeleerd gedrag.

Bewust en onbewust contact door dewerking van hersenen en zenuwen.

Invloed van lichamelijke ontwikkelingen opgeestelijke en sociaal-emotioneleontwikkelingen.

Gedrag van mensen bij gevaar.

AC

TI

VI

TE

IT

EN

Verantwoordelijkheid

Vergelijken van wat je eet met wat je doet.

Informatie verzamelen over genotmiddelenen aan de hand hiervan keuzes maken.

Richtlijnen voor veiligheid in de schooltoepassen.

Oorzaken van voedselvergiftiging.

Inrichten van een gezonde leefomgeving.

Plannen van activiteiten passend bij eengezonde leefstijl.

Eigen veiligheid rondom seksueel gedrag.

Toepassen van rechten en plichten vanconsumenten in de situatie van jongeren inrelatie tot gezondheid.

Toetsen van keuzes die gemaakt zijn.




DO

OR

KIJ

KJ

ES Bouw en functie

van hetmenselijklichaam.

Leerlingen geven aan de hand van eenlijstje aan of de levenskenmerkenvoortdurend of af en toe voorkomen bij demens. Kunnen elkaar in tweetallen hieropbevragen.

Leerlingen maken individueel van papier ensplitpennen een skelet. Ze schrijven denamen van de botten erop. Splitpennenkomen op de plaats van gewrichten.

Leerlingen kunnen antwoord geven op devolgende vragen:

∞ Waarom is bloed rood?

∞ Welke bloedcel is de grootste?

∞ Wat doen witte bloed cellen?

∞ Wat is bloedarmoede?

∞ Hoe kun je bloedarmoede

voorkomen?Ze kunnen deze antwoorden zoeken inverschillende bronnen.

Leerlingen vergelijken in een groepje delevenskenmerken van een organisme metde levenskenmerken van de mens.Elk groepje vergelijkt een verschillendeorganisme en dit wordt gepresenteerd meteen poster.

Leerlingen bekijken het filmpje van debeeldbank (SchoolTV) overvoortplantingsorganen van mannen envrouwen. Daarna kunnen ze in eenschematische tekening de namen vanorganen beschrijven.

Leerlingen kunnen aangeven welke functiehet gebit heeft bij vertering.In hun antwoord leggen ze een relatie methet enzym dat zetmeel verteert.

Leerlingen werken in groepen 1 van delevenskenmerken uit. Ze zoeken informatieof welke manier dit levenskenmerk bij demens aanwezig is en kunnen dit vergelijkenmet verschillende andere organismen of ineen evolutielijn uitwerken.

Leerlingen ontwerpen zelf hetademhalingsstelsel met materialen die hetbeste het ademhalingsstelsel weergeven.

Leerlingen onderzoeken de huid opverschillende plaatsen. Ze werken intweetallen.Proefpersoon en onderzoeker.Proefpersoon sluit de ogen en onderzoekerzet gelijktijdig 2 punten op de huid, metverschillende afstand. Proefpersoon geeftaan of hij 1 of 2 punten voelt.




Leerlingen werken in groepjes. Ze kunnenwanneer ze de functie van verschillendeorgaanstelsels kennen dit vergelijken metde organisatie van een land. Bijvoorbeeld:Wat is de politie, waar zitten de satelliet-verbindingen, de energiecentrale, hettelefoonnet en de post.Ze geven ook aan waar het verband zittussen de organisatie in het land/lichaam.

Leerlingen maken in een groepje eenpresentatie over de lichamelijke, geestelijkeen sociaal-emotionele ontwikkelingen in depuberteit. Dit kan inde vorm van een poster,verslag, krantenartikel, PowerPoint offilmpje.

Leerlingen bekijken de website overlichaamstaal. http://www.lichaamstaal.nl/Ze gebruiken deze informatie bij een filmpjeof een gesprek waarbij ze geen geluidhoren om te kijken of ze lichaamstaal goedinterpreteren

Het lichaam houdt zichzelf op verschillendemanieren gezond, kent herstelfuncties.Leerlingen onderzoeken één herstelfunctie.Voorbeelden: wond aan de huid -botbreuken - omgaan met virussen.Presentatie aan andere groepen. Bijpresentatie zoeken naar verband bijherstelfuncties.

Leerlingen maken een opdracht zodat zeprimaire en secundairegeslachtskenmerken kunnen beschrijven.

Leerlingen maken een reclame en doenuitspraken over deze vorm van aangeleerdgedrag.http://www.biodoen.nl/B2901LL01.php

Leerlingen maken een onderdeel van eentour door het zintuigenmuseum. In elkonderdeel wordt ook aandacht besteed aanhet verband van het ene zintuig met eenander zintuig.

Leerlingen geven antwoord op de vraag opwelke manier lichamelijke ontwikkelingeninvloed hebben op de geestelijke en desociaal-emotionele ontwikkelingen

Wat gebeurt er bij de mens als er gevaardreigt. Leerlingen onderzoeken dat, als hetmogelijk is in een praktische vorm. Lettenop lichamelijke kenmerken en zichtbaargedrag. Uit theorie werking vanbijvoorbeeld adrenaline.



Verantwoor-delijkheid

Leerlingen maken een voedseldagboekvoor 1 of meerdere dagen. Met bijvoorbeeldwww.caloriechecker.nl maken ze eenoverzicht van de hoeveelheid energie dieze hebben opgegeten.Daarnaast maken ze een overzicht van hunactiviteiten en kijken hoeveel energie zedaarmee verbruiken.Van deze hoeveelheden maken ze eenbalans.

Leerlingen verzamelen in kleine groepjesinformatie over 1 genotmiddel. Dezeinformatie presenteren ze aan elkaar.Naar aanleiding van de presentatie maaktde leerling een poster over een keuze diehij/zij maakt ten aanzien van eengenotmiddel en gebruikt daarbij informatieuit de presentaties.

Leerlingen bestuderen in kleine groepjesde richtlijnen voor veiligheid in de school,bijvoorbeeld voor hygiëne, brand,veiligheidsvoorschriften in praktijklokalen.Ze controleren of de regels goed wordentoegepast door de school. Ze maken ookeen richtlijn voor leerlingengedrag.

Leerlingen zoeken op de website van hetvoedingscentrum(www.voedingscentrum.nl) de oorzakenvan voedselvergiftiging. Ze maken een top10 voor regels waar ze zich zelf aankunnen houden om voedselvergiftiging tevoorkomen.

Leerlingen maken in groepjes eenmaquette van een 'gezonde slaapkamer'voor jongeren en leggen uit aan de anderegroepen waarom ze bepaalde keuzeshebben gemaakt.

Leerlingen maken een overzicht van hunactiviteiten van 1 week. Ze bespreken dit ineen groepje en vergelijken dit met debeweegnorm.Daarna maken ze een verbeterplan voorelk groepslid. Na een week checkennatuurlijk…….

Informatie verzamelen rondom veiligseksueel gedrag (denk hierbij ook aanveilig internetgedrag en internetsoa's).Van deze informatie een visitekaartjemaken voor in je portemonnee met regelsdie je voor jezelf belangrijk vindt.

www.wetboekvoorjongeren.nl onderdeelgeld en kopen of onderdeel gezondheid.Jongeren krijgen een aantal situatiesvoorgelegd waarvan ze opzoeken welkeregels er gelden voor jongeren.

Presenteren van eigen leefstijl in eenPowerPoint presentatie en verantwoordenvan keuzes die daarin worden gemaakt.



ER

ND

OE

L3

5 De leerling leert over zorg en leertzorgen voor zichzelf, anderen en zijnomgeving, en hoe hij de veiligheidvan zichzelf en anderen inverschillende leefsituaties (wonen,leren, werken,uitgaan, verkeer) positief kanbeïnvloeden.


o Op een planmatige manier zorg verlenen:

o aan jezelf, anderen en de omgeving

o in verschillende leefsituaties waar ze zelf mee te maken hebben

o Leren positieve keuzes te maken in het dagelijks leven

o Rekening houden met veiligheid

Sleutelbegrippen:

● zorgen voor

● keuzes maken

● leefsituaties

● veiligheid


sleutelbegrip vmbo - bb vmbo – kb/gl/tl havo/vwoIN

HO

UD Zorgen voor zelfzorg

mantelzorg/vrijwilligers werk/onbetaaldearbeidprofessionele zorg/betaalde arbeidzorg geven op planmatige manieronderkennen van behoeften van zichzelfonderkennen van behoeften van anderenemancipatierelatievormenzorgzelfstandigheidzorg behorend bij verschillende levensfasenrechten en plichten ten aanzien van zorgverdeling van zorgtaken

zelfzorgmantelzorg/vrijwilligers werk/onbetaaldearbeidprofessionele zorg/betaalde arbeidverkrijgbaarheid van professionele zorgzorg organiseren en geven op planmatigemanier, daarbij rekening houden metveiligheid en ergonomierealiseren van behoeften van zichzelfonderkennen van behoeften van anderenemancipatierelatievormenzorgzelfstandigheidzorg behorend bij verschillende levensfasenrechten en plichten ten aanzien van zorgverdeling van zorgtaken

zelfzorgmantelzorg/vrijwilligers werk/onbetaaldearbeidprofessionele zorg/betaalde arbeidverkrijgbaarheid van professionele zorgzorg organiseren en geven op planmatigemanier, daarbij rekening houden metveiligheid, hygiëne, milieu en ergonomiereflecteren op geven van zorgrealiseren van behoeften van zichzelfrekening houden met behoeften vananderenemancipatie en eigen toekomstperspectiefrelatievormenzorgzelfstandigheideconomische zelfstandigheidmaatschappelijke zelfstandigheidzorg behorend bij verschillende levensfasenrechten en plichten ten aanzien van zorgverdeling van zorgtaken



Keuzes maken evenwichtige voedinggevolgen van niet evenwichtige voedingtijdsbestedinggenotmiddelen (niet roken - wel/geengebruik van alcohol en drugs)andere verslavende middelenrelatiesseksueel gedraguiterlijk (kleding/make-up/lichaamsverfraaiing)tijd en geldvergelijkend waren onderzoekinformatie verzamelen en gebruiken

evenwichtige voedinggevolgen van niet evenwichtige voedingevenwichtige tijdsbestedinggenotmiddelen (niet roken - wel/geengebruik van alcohol en drugs)andere verslavende middelenrelatiesseksueel gedragseksuele normtijd en geldvergelijkend waren onderzoekinformatie verzamelen, analyseren engebruikennormen en waarden

evenwichtige voedinggevolgen van niet evenwichtige voedingziekten ten gevolgen van voedinghygiëneevenwichtige tijdsbestedinggevolgen van niet evenwichtigetijdsbestedinggenotmiddelen (niet roken - wel/geengebruik van alcohol en drugs)andere verslavende middelenrelatiesseksueel gedragseksuele normtijd en geldvergelijkend waren onderzoekinformatie verzamelen, analyseren engebruikennormen en waardenconsumentengedragbeslissingen beargumenteren

Leefsituaties thuissituatie/school/plaats vanvrijetijdsbesteding/openbare ruimte daarinrekening houden met:

∞ technologische ontwikkelingen

∞ besteedbaar budget

∞ sociale factoren.

thuissituatie/school/plaats vanvrijetijdsbesteding/openbare ruimte daarinrekening houden met:

● technologische ontwikkelingen

● besteedbaar budget

● sociale factoren

● demografische factoren

thuissituatie/school/plaats vanvrijetijdsbesteding/openbare ruimte daarinrekening houden met:

● technologische ontwikkelingen

● besteedbaar budget

● sociale factoren

● demografische factoren

● culturele factoren



Veiligheid rekening houden met elkaar

hygiëne

overgewicht

verslaving

besteding van geld

ergonomie

zorg voor het milieu

omgaan met apparaten

rekening houden met elkaar

hygiëne

overgewicht

verslaving

besteding van geld

ergonomie



rekening houden met elkaar

hygiëne

overgewicht

verslaving

besteding van geld

ergonomie








AC

TI

VI

TE

IT

EN

Keuzes maken Maakt een dagschema over het eigenvoedingspatroon en vergelijkt dit metregels voor gezonde voeding.

Kookt een maaltijd volgens schijf van 5.

Plant een uitstapje.

Neemt deel aan een rollenspel over hetnee zeggen tegen een sigaret.

Leert over soorten relaties.

Maakt een poster over de kindertelefoon.

Leert over beroepen die te makenhebben met uiterlijk.

Voert een vergelijkend warenonderzoekover cola uit.

Zoekt op een etiket van eenvoedingsmiddel de verplichte informatie.

Maakt een collage over een verantwoordlunchpakket voor jongeren.

Kookt met een groepje een maaltijd volgensschijf van 5.

Zoekt uit wat de voor- en nadelen vanbetaald en onbetaald werk zijn.

Houdt een interview met iemand die gestoptis met roken.

E-mailt met een jongere in het buitenlandover gewoontes en gebruiken in Nederlanden het desbetreffende land.

Verzamelt informatie over aids viawww.soa.nl of www.aids.nl.

Beoordeelt reclames die gaan over hetuiterlijk van jongeren.

Gebruikt tabellen van de consumentenbondbij het plannen van de aankoop van eennieuwe mp3-speler.

Leest een bankafschrift.

Maakt berekening over ingaande en uitgaandeenergie in het lichaam geeft dan een adviesover verantwoorde voeding.

Kookt een maaltijd volgens schijf van 5 en houdtrekening met een geloofsovertuiging.

Maakt een poster met tips om stress tevoorkomen.

Beantwoordt vragen gemaakt bij eenkrantenartikel over genotmiddelen en jongeren.

Onderzoekt factoren die van invloed zijn oprelaties (bijvoorbeeld intercultureleverschillen/macht/positie/rolopvatting/geld).

Antwoordt op vragen van jongeren oververliefdheid, verkering, seks en geslachtsziekten.

Benoemt voor- en nadelen van tatoeages en/ofpiercings.

Maakt een reclame over duurzaam consumeren.

Past de informatie toe welke staat in eenbedieningsvoorschrift voor een huishoudelijkapparaat.




D

O

O

R

K

I

J

K

J

E

S

Keuzes

maken

De leerlingen maken een dagschema over

het eigen voedingspatroon en vergelijkt dit

met regels voor gezonde voeding. De

leerlingen vergelijken hun voedingspatroon

met dat van medeleerlingen.

Zij houden één of meerdere dagen precies bij

wat ze eten aan de hand van een schema.

De leerlingen krijgen informatie over gezonde

voeding aan de hand van de schijf van 5 en

de regels voor gezonde voeding

De leerlingen vergelijken hun eigen schema

met de schijf van 5 en voedingsregels.

De leerlingen krijgen kennis om te komen tot

een keuze voor een verantwoord

voedingspatroon.

De leerlingen vergelijken het

voedingspatroon van zichzelf met dat van

medeleerlingen en geven elkaar advies.

De leerlingen doen aan de hand van

smaaktesten, prijsvergelijking,

etiketvergelijking of andere waarnemingen

een vergelijkend warenonderzoek naar cola

of een ander voedingsmiddel.

De leerlingen maken in een klein groepje

een collage over een verantwoord

lunchpakket voor jongeren

Leerlingen zoeken informatie over

gezonde voeding op internet bij

www.voedingscentrum.nl en stellen regels

op voor gezond lunchen. Deze informatie

wordt gebruikt om een poster te maken

met een voorstel daarop met een lekkere

lunch voor jongeren. Plaatjes komen van

internet of uit tijdschriften. Nadat de

posters gemaakt zijn, kunnen de leerlingen

elkaars poster bekijken en gezamenlijk

komen tot criteria voor een lekkere, maar

gezonde lunch voor jongeren. De

leerlingen krijgen informatie en komen tot

criteria. Zij kunnen deze criteria ook

gebruiken voor het maken van een eigen

keuze rond een verantwoord voedings-

patroon.

De leerlingen hebben contact met

leerlingen van een andere school in het

buitenland. Via email wordt gevraagd naar

gewoonten en gebruiken en welke keuzes

deze jongeren maken. Leerlingen

vergelijken deze keuzes met eigen keuzes.

De leerlingen maken een berekening over

ingaande en uitgaande energie in het

lichaam geeft dan een advies over

verantwoorde voeding.

De leerlingen onderzoeken hoeveel

energie jongeren opnemen in de vorm

van voeding en verbruiken in de vorm

van bewegen.

Daarnaast maken ze een eigen voedings-

schema en een inspanningsschema. Hierin

wordt balans gebracht en een advies voor

verantwoorde voeding geschreven aan

zichzelf. Vanuit verschillende persoonlijke

adviezen kan een advies voor jongeren in

het algemeen worden geschreven.

Door het meer algemeen maken van het

eigen voedingsadvies door vergelijken met

anderen krijgen jongeren inzicht in

voedingspatronen en kunnen ze een eigen

meer verantwoorde keuze maken.

De leerlingen zoeken informatie over het

gebruik van piercings en/of tatoeages bij

jongeren. Daarna maken ze een advies

voor jongeren via een reclamefilmpje met

een leuke slogan.


De leerlingen zoeken op een etiket van een

voedingsmiddel de verplichte informatie.

Door het vergelijken van verschillende

etiketten geven leerlingen aan wat zij denken

dat verplichte informatie is. Daarna kunnen

ze uit de methode leren of dat klopt. Ze

kunnen door etiketten te lezen bewuste

keuzes maken in soorten voedingsmiddelen.

De leerlingen verzamelen informatie over

gespreksonderwerpen bij de kindertelefoon,

dit kan door bellen of zoeken in folders en

internet.

Zij maken een poster met in het kort

informatie voor jongeren over de

kindertelefoon. (nummer - wanneer je kunt

bellen - wie de vragen beantwoord -

onderwerpen waarover je kunt bellen). Dit

geeft leerlingen inzicht in de mogelijkheden

die er zijn om bij problematische relaties hulp

in te schakelen.

De leerlingen krijgen inzicht in keuzes die ze

kunnen maken bij problemen met relaties.

De leerlingen maken een lijstje met

gegevens die zij willen lezen op hun

bankafschrift.

Dan vergelijken zij dit met wat er werkelijk

staat. Jongeren leren welke informatie

verplicht is en hoe ze dit kunnen

interpreteren.

Dit geeft overzicht in inkomsten en

uitgaven en kan van invloed zijn op eigen

uitgavenpatroon en het daarin bewust

keuzes maken.

Leerlingen verzamelen informatie over

AIDS via www.soa.nl of www.aids.nl aan

de hand van richtvragen. Voorbeelden zijn:

preventiemaatregelen - verspreiding van

aids - ziekteverschijnselen.

Deze informatie kan ingezet worden bij het

maken van de eigen keuzes rondom

seksueel gedrag.

Leerlingen gaan een apparaat instellen

aan de hand van het bedieningsvoorschrift.

Goed lezen en gebruiken vergroot de

keuze mogelijkheden voor een apparaat.

leerlingen kunnen ook bewustere keuzes

maken voor of juist tegen een apparaat.

Antwoordt op vragen van jongeren over

verliefdheid, verkering, seks en

geslachtsziekten.

een aantal problemen van jongeren,

bijvoorbeeld uit jongerenbladen of via

websites worden leerlingen voorgelegd,

waarna zij een antwoord mogen geven.

Informatie kunnen ze verzamelen uit de

aanwezige bronnen in de klas (methode -

folders - internet)

Problemen gaan in op keuzes die jongeren

maken ten aanzien van relaties.

Bij nabespreking accent leggen naar eigen

keuzes en zo het inzicht op eigen keuzes

vergroten.

Concretisering van de kerndoelen Mens en natuur · - maken van PowerPoint presentatie - werken met...

Documents

Transcript of Concretisering van de kerndoelen Mens en natuur · - maken van PowerPoint presentatie - werken met...