Comfortabel energiebesparenComfortabel energiebesparen

Schouwburgen en Theaters

Even voorstellenEven voorstellen

Naam: Raymond Moelard

Ervaring: 7 jaar

honderden energieonderzoeken

ontwikkeling EPA-U software

10 schouwburgen / theaters

Zuiderspoorstraat 11-13

7512 AX Enschede

053-4807140

moelard@enerdeco.nl

programmaprogramma

• (wettelijk ) kader energieonderzoeken Schouwburgen/theaters

• Inhoud energieonderzoek• Aanpak energieonderzoek• Energiehuishouding Schouwburgen/theaters• Besparingsmogelijkheden• Kosten en baten (incl. subsidies)

• Energiekosten

(wettelijk) Kader (wettelijk) Kader energieonderzoekenenergieonderzoeken

Eigenbelang• kostenreductie• inzicht energiehuishouding• comfortverbetering

Wettelijk• Wet milieubeheer• Energiecertificaten medio 2006

Wettelijk kaderWettelijk kader

Wet Milieubeheer: elektriciteitsverbruik > 50.000 kWh of gasverbruik > 25.000

m³ dan moeten rendabele maatregelen uitgevoerd worden. (Rendabel = terugverdientijd <= 5 jaar)

Energiecertificaat vanaf medio 2006 (of 2007) Utiliteitsgebouwen > 1000 m2 moeten bij grootschalige

verbouwing of wisseling van huurder of eigenaar een energiecertificaat op laten stellen. Dit certificaat geeft de energie-efficiency van het pand aan.

Certificaat is in ontwikkeling.

EPA (EnergiePrestatieAdvies) is uitstekend instrument

Inhoud EPA-U Inhoud EPA-U

1. INLEIDING

2. INVENTARISATIE

3. ENERGIEHUISHOUDING

3.1 Energieverbruikcijfer

3.2 Energiekosten

3.3 Uitstoot CO2

4. ENERGIEVERBRUIKPOSTEN

5. ENERGIEBESPARINGSOPTIES

6. KOSTEN EN BATEN

7. IMPLEMENTATIE

Bijlage A: Verbeteringsoptieslijst

Bijlage B: Nieuwe Schakeltijden

Bijlage C: Voorbeeld Actiediagram

Bijlage D: Subsidies

Bijlage E: Wet milieubeheer

Aanpak energieonderzoekAanpak energieonderzoek Inventariserend bezoek op locatie

– Wat zijn gebruikstijden– tekeningen verzamelen– apparatuur inventariseren– enz.

Achterhalen (trend) energieverbruik (eventueel eigen meting)

rekenmodel invullen en energieverbruik berekenen fitten van het energieverbruik op basis van gemeten

verbruik Bepalen besparingsopties rapportage

Energiehuishouding Energiehuishouding Schouwburgen/theatersSchouwburgen/theaters

Kenmerken:• onderling zeer wisselende bedrijfssituatie

• wel/geen horeca• wel geen koeling/bevochtiging• wel/geen gebouwbeheersysteem

• seizoensgebonden• steeds meer toneelverlichting• hoog energieverbruik voor ventilatie zalen (koeling,

verwarming, bevochtiging en ventilatoren)

Energiehuishouding Energiehuishouding Schouwburgen/theatersSchouwburgen/theaters

Inzicht energiehuishouding wordt o.a. verkregen door:• vastleggen uitgangssituatie (hoe is energieverbruik

verdeeld)• In eigenbeheer kloktijden beheren• energiemonitoring

• dagpatroon elektriciteitsverbruik• wekelijks-/maandelijksverbruik (gas en elektra)

EnergiebalansenEnergiebalansen

Elektriciteitsbalans

20%

19%

14%1%5%

16%

12%

8%5% verlichting (19,1%)

ventilatie (19,5%)

bevochtiging (14,4%)

kantoor apparatuur (0,8%)

centrale voorzieningen (4,8%)

keuken + produktkoeling (16,2%)

klimaat koeling (12,5%)

verlichting toneel (7,9%)

overig (5,2%)

Energiemonitoring (dagprofiel)Energiemonitoring (dagprofiel)

Energiemonitoring (per maand)Energiemonitoring (per maand)

Verloop Elektriciteitsverbruik

0,02,04,06,08,0

10,012,014,016,018,0

j f m a m j j a s o n d

tem

per

atu

ur

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

Ver

bru

ik [

kWh

]

temperatuur

verbruik

Energiemonitoring Energiemonitoring (vergelijking jaren)(vergelijking jaren)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

[kW

h]

2003

2002

2001

2000

Energiemonitoring Energiemonitoring (gas per maand)(gas per maand)

Verloop Warmteverbruik

0,00

100,00

200,00

300,00

400,00

500,00

j f m a m j j a s o n d

gra

ad

da

ge

n

0

500

1000

1500

2000

Wa

rmte

[G

J]

graaddagen

w armte [GJ]

EnergiemonitoringEnergiemonitoring(warmte/graaddag)(warmte/graaddag)

Verloop Warmteverbruik/Graaddag

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

j f m a m j j a s o n d

gemiddelde w armte/graaddag w armte/graaddag

Besparingsopties Besparingsopties SchouwburgenSchouwburgen

• ventileren naar behoefte• optimaal bevochtigen• verhogen rendement warmte opwekking• optimaliseren stooktijden • klokschakeling op boiler en circulatiepomp• warmteterugwinning• optimaal verlichten zalen• energiezuinige verlichting• horeca mogelijkheden

Interessante maatregelen zijn veelal niet bouwkundig.

Ventileren naar behoefteVentileren naar behoefte

Ventileren is noodzakelijk om lucht te verversen en om temperatuur te handhaven (luchtverwarming). Op het moment dat er minder/geen personen aanwezig zijn en/of de gewenste binnentemperatuur bereikt is hoeft er minder of niet geventileerd te worden.

Te realiseren door:• optimaliseren kloktijden• CO2 gestuurde ventilatie

Ventileren naar behoefteVentileren naar behoefte

Omschrijving CO2 gestuurde ventilatie: Des te meer mensen in de zaal des te hoger de CO2

uitstoot van de mensen (ademhaling). Met een sensor kan het CO2 niveau gemeten worden en kan het toerental van de ventilator met behulp van frequentieregeling geregeld worden.

Voordelen:• Instellen van kloktijden niet noodzakelijk• altijd optimale verversing• besparing op elektriciteitsverbruik ventilatoren, koeling,

verwarming en bevochtiging• Mogelijk op meeste bestaande installaties

Optimaal bevochtigenOptimaal bevochtigenAlgemeen: Energieverbruik voor elektrische stoombevochtiging is vaak

hoger dan verwacht. Gemiddelde schouwburg staat 60 kW opgesteld.

Gebruik bevochtiging zeer wisselend (veel schouwburgen hebben geen bevochtiging, andere wel, waarvan een aantal ook overdag bevochtigd)

Opties• beperken bevochtigingstijden (< 1 uur gewenste RV te bereiken)• efficiënt bevochtigen

• elektrische stoombevochtiging (inefficiënt, goedkoop in aanschaf en hoge energiekosten)

• gasgestookte stoombevochtiging (gemiddelde energiekosten en duur in aanschaf)

• verdampingsbevochtiging (lage energiekosten)

Verhogen rendement Verhogen rendement warmteopwekkingwarmteopwekking

Het rendement van warmteopwekking kan o.a. verhoogt worden door:

• HR-ketel toepassen (indien in cascade 1 HR en 1 VR)• stooklijn verlagen• regelen op minimale binnentemp. (met sensor)• boiler loskoppelen van cv-systeem met HR-ketel(s)• rookgascondensor toepassen

Optimaliseren stooktijdenOptimaliseren stooktijden

Bij schouwburgen worden verschillende ruimten vaak op verschillende tijden gebruikt. Hierdoor is er vaak sprake van continue verwarming van verschillende ruimten. Dit kan voorkomen worden door:

• verwarmingsgroepen te scheiden.• verschillende schakeltijden aan te houden voor

verschillende ruimten• thermosstatische radiatorkranen met klok toe te passen

Tevens worden verwarmingstijden vaak te ruim aangehouden. Ook met optimaliseringregeling.

klokschakeling op boiler en klokschakeling op boiler en circulatiepomp(en)circulatiepomp(en)

In een schouwburg wordt er vaak t.b.v. de kleedkamers en/of keuken centraal warmtapwater bereid. Middels een circulatieleiding wordt het warme tapwater dan vaak rondgepompt. Er kan bespaard worden door een schakelklokken te plaatsen op de circulatiepomp.

Indien gebruik gemaakt wordt van een elektrische boiler kan een schakelklok toegepast worden, zodat de boiler niet onnodig verwarmd wordt en er gedurende daltarief verwarmd kan worden.

WarmteterugwinningWarmteterugwinning Bij ventilatie wordt warme binnenlucht vervangen door

koude buitenlucht, welke opgewarmd moet worden. Een groot deel van de warmte kan echter teruggewonnen worden.

De maatregel is interessant indien de ventilatie veel in bedrijf is. Indien alleen geventileerd wordt op het moment dat er voorstellingen zijn zal de terugverdientijd lang zijn.

optimaal verlichten zalenoptimaal verlichten zalen

In veel zalen brand de (sfeer) verlichting in de zalen ook overdag. Vaak gaat het hierbij om halogeen of gloeilampen. Het onnodige energieverbruik kan aanzienlijk zijn.

Energie kan bespaard worden door een apart verlichtingsysteem met gasontladingslampen toe te passen voor dagbedrijf.

Energiezuinige verlichtingEnergiezuinige verlichting

Bij schouwburgen wordt veel gebruik gemaakt van halogeen verlichting en gloeilampen. Veelal is aanpassing van deze verlichting niet mogelijk, omdat bijvoorbeeld de verlichting dimbaar moet zijn. Indien dit niet het geval is kan men tegenwoordig ook sfeervolle spaarlampen aanschaffen.

Een nieuwe ontwikkeling is LED verlichting. Voor contour verlichting is dit een geschikte techniek. Wil men echter nog een hoog lichtniveau bereiken dan is toepassing van LED verlichting nog te kostbaar.

Energiezuinige verlichtingEnergiezuinige verlichting

Ook kan er bespaard worden op de conventionele TL-verlichting door hoogfrequente verlichting te vervangen. Hierbij wordt bespaard op het niet nuttige energieverbruik van het voorschakelapparaat en daalt het opgenomen vermogen van de TL-lamp. De besparing is ongeveer 20% per armatuur. De maatregel is interessant bij noodzakelijke vervanging en bij verlichting met veel branduren.

HorecaHorecaBesparingsopties bij de horeca zijn:• vaatwasser op warmtapwater aansluiten• gasgestookte ovens toepassen• gasgestookte kookketel• gasgestookte frituur• deurcontact op koelcellen• schakelklokken op drankenautomaten (niet alle typen)

Kosten en BatenKosten en Baten De kosten gaan voor de baten dus de vraag is hoe snel is

een maatregel terugverdiend. Hierbij is het volgende van belang:

• de investering• de energiebesparing• de opbouw van de energiekosten• de mogelijke subsidie(s)• initiatieven van marktpartijen waarbij een derde investeert

Kosten en Baten Kosten en Baten Investering: De investering hangt sterk samen met de situatie ter

plekke. Een bezoek ter plekke is noodzakelijk om de investering te bepalen.

Energiebesparing: De energiebesparing kan bepaald worden indien het

energieverbruik van het proces bekend is waarop een maatregel wordt toegepast. De uitgangssituatie dient dus bekend te zijn.

Werken met kengetallen levert in de praktijk van een aanzienlijke afwijking op!!!

Kosten en BatenKosten en BatenElektriciteitkosten:• leveringskosten (dag/nacht)• transportkosten (dag/nacht)• energiebelasting (zone verdeling)

Wil men de besparing (in euro’s) bepalen dan dient men dus te weten wanneer de besparing plaatsvindt en in welke zone de besparing behaald wordt. Dit wordt door de meeste adviseurs niet gedaan!!!!

Kosten en BatenKosten en Baten

gaskosten• leveringskosten (zones of vast tarief)• transportkosten• energiebelasting (zones)

Warmtekosten (inkoop GJ warmte)• vaste vergoeding• variabele vergoeding op basis verbruik• energiebelasting Alleen besparing op variabel deel. Hierdoor TvT lang.

Besparing vaste vergoeding mogelijk na onderhandeling met energiebedrijf.

Kosten en BatenKosten en BatenSubsidies:

Veel overheidsubsidies en subsidies van energiebedrijven zijn afgeschaft. Wel zijn er nog gemeentelijke en provinciale subsidies i.v.m. gemeentelijk milieubeleid (BANS subsidies).

Indirect kan gebruik gemaakt worden van subsidies door een derde te laten investeren in een maatregel.

Kosten en BatenKosten en BatenMarkt initiatieven: Vele geadviseerde maatregelen worden niet doorgevoerd

vanwege het ontbreken van een budget. Er zijn marktpartijen die investeren in een maatregel en

eigenaar blijven van deze maatregel. De besparing wordt echter behaald door de gebruiker. Er wordt dan een vergoeding afgesproken (vast bedrag of gerelateerd aan de bereikte besparing). De vergoeding is lager dan de besparing waardoor de exploitatiekosten voor de gebruiker lager zullen zijn.

Een dergelijke constructie wordt vooral interessant wanneer de marktpartij wel kan profiteren van een subsidie en de gebruiker niet.

EnerDeCo werkt sinds kort samen met een installateur die op deze wijze CO2 gestuurde ventilatie aanbied.

EindeEinde