229

ALFABETISCHE WOORDENLIJST

De werkwoorden zijn opgegeven in de 1ste persoon enkelvoud. Van de werkwoorden van de a-en medeklinkerstam wordtook de infinitivus vermeld. Het participium perfectum is opgegeven met de mannelijke uitgang -us. Van werkwoordenwaarvan geen persoonlijk passief bestaat, is de onzijdige uitgang op -um gegeven. De onregelmatige perfecta en participia passief zijn ook nog apart vermeld.

A

a(b) + abl. 1. weg van, van(af) 2. door (toedoen van)

abeo (abire) weggaanperf. abii, abitum

abii, abitum perf. van abireablatus perf. pass. van auferoabstuli perf. act. van auferoabsum (abesse) afwezig zijn

perf. afuiac enaccedo (accedere) naderen, erbij komen

perf. accessi, accessumaccendo (accendere) in brand steken, aansteken

perf. accendi, accensusaccido (accidere) gebeuren

perf. accidiaccipio (accipere) 1. ontvangen, verkrijgen

2. vernemenperf. accepi, acceptus

acer, acris scherp, fel, hevig (acris, acre)acies, aciei slag(linie)ad + acc. naar, bij, totaddidi perf. act. van addoadditus perf. pass. van addoaddo (addere) toevoegen

perf. addidi, additusadduco (adducere) brengen naar, brengen tot

perf. adduxi, adductusadeo (adire) gaan naar, komen naar, zich

wenden totperf. adii, aditum

adeo (bijw.) zozeeradfui perf. van adsumadii, aditum perf. van adeoadhibeo aanwenden, gebruiken

perf. adhibui, adhibitusadhuc tot nu toe, nogadicio (adicere) toevoegen

perf. adieci, adiectusaditus, aditus toegangadiuvo (adiuvare) helpen

perf. adiuvi, adiutusadmiror (admirari) zich verwonderen, zich verbazenadmitto (admittere) toelaten

perf. admisi, admissus

admoneo 1. eraan herinneren, erop wijzen, waarschuwen 2. aansporenperf. admonui, admonitus

admoveo ergens heen brengen, voerenperf. admovi, admotus

adsum (adesse) (+ dat.) 1. aanwezig zijn (bij)2. helpenperf. adfui

adulescens, jongemanadulescentis

adventus, adventus aankomstadversus (bijv. nw.) 1. gekeerd naar, (recht) tegenover

(adversa, adversum)2. ongunstig

adversus/adversum 1. tegen(over) + acc. 2. jegens

aeger, aegri ziek (aegra, aegrum)aegre (bijw.) met moeiteaeque (bijw.) net zo, even(zeer)aequo (aequare) gelijk maken, evenarenaequor, aequoris (onz.) zee(spiegel), (mv.) golvenaequus 1. gelijk, effen (aequa, aequum)

2. billijk 3. gunstig

aes, aeris (onz.) 1. koper, brons2. geld

aestimo (aestimare) schatten, waard achten, beoordelenaestus, aestus 1. hitte

2. brandingaetas, aetatis tijd, leeftijdaeternus eeuwig (aeterna, aeternum)affectus, affectus gemoedstoestand, stemmingaffero (afferre) 1. meebrengen, ergens heen brengen

2. overbrengenperf. attuli, allatus

afficio (afficere) iemand iets aandoenperf. affeci, affectus

afui perf. van absumager, agri akker, landaggredior aanvallen

(aggredi) perf. aggressus sumagito (agitare) 1. opjagen

2. zich met iets bezighoudenagmen, agminis stoet, colonneagnosco (agnoscere) 1. erkennen

2. herkennenperf. agnovi, agnitus

230

ago (agere) 1. voeren, drijven 2. doen, verrichten 3. (be)handelenperf. egi, actus

age kom, welaanagricola boerait/aiunt zeggen, bewerenalienus van een ander, andermans,

vreemd (aliena, alienum)aliquando eens, ooitaliquis (zelfst.) iemand, iets (aliquis, aliquid)aliqui (bijvoegl.) een of ander, enig (aliqua, aliquod)aliter (bijw.) andersalius (een) ander (alia, aliud)alius . . . alius de een . . . de ander

alii . . . alii sommigen . . . anderenallatus perf. pass. van afferoalo (alere) voeden, grootbrengen

perf. alui, altusalter de een, de ander (van twee)

(altera, alterum)altitudo, altitudinis 1. hoogte 2. dieptealtus 1. hoog (alta, altum) 2. diepalui, altus perf. van aloambitio, ambitionis 1. rondgang om stemmen te

werven 2. eerzucht

ambulo (ambulare) wandelenamica vriendinamicitia vriendschapamicus vriendamitto (amittere) verliezen

perf. amisi, amissusamnis, amnis (mnl.) stroom, rivieramo (amare) houden van, liefhebbenamor, amoris liefdeamplus 1. ruim (ampla, amplum)

2. aanzienlijkan (in vraagzin) ofangustus 1. nauw, eng (angusta, angustum)

2. beperktanima (levens)adem, zielanimal, animalis (onz.) levend wezen, dieranimus geest, (ge)moed, zielannus jaarante (bijw.) tevoren, vroeger, eerderante + acc. vóórantea vroeger, tevorenantequam voordatantiquus oud (antiqua, antiquum)antrum grotaperio openen

perf. aperui, apertusapertus (bijv. nw.) open, openbaar (aperta, apertum)appareo 1. verschijnen

2. duidelijk zijnperf. apparui

appello (appellare) toespreken, noemenaptus passend, geschiktapud + acc. bijaqua waterara altaararbitror (arbitrari) menenarbor, arboris (vrl.) boomardeo branden, in brand staan

perf. arsiargentum zilverarma, armorum wapens

(onz. mv.)armatus gewapend (armata, armatum)ars, artis vaardigheid, kunst, wetenschaparsi perf. act. van ardeoartus, (mv.) artuum ledematenarvum bouwland, akkerarx, arcis burchtasper, asperi 1. ruw (aspera, asperum)

2. moeilijkaspicio (aspicere) kijken naar, aanschouwen

perf. aspexi, aspectusassiduus onafgebroken (assidua, assiduum)astrum sterat maarater zwart, donker (atra, atrum)atque enatqui (maar) tochatrox, atrocis gruwelijk, afschuwelijkattuli perf. act. van afferoauctor, auctoris ontwerper, zegsman, schrijverauctoritas, auctoritatis gezag, invloed, aanzienaudacia dapperheid, moed, durfaudax, audacis vermetel, moedigaudeo durven, wagen

perf. ausus sumaudio horen, luisteren

perf. audivi, auditusaufero (auferre) wegnemen, wegdragen

perf. abstuli, ablatusaugeo doen toenemen, vermeerderen,

vergrotenperf. auxi, auctus

aura wind, bries, luchtaureus gouden, van goud (aurea, aureum)auris, auris ooraurum goudausus sum perf. van audeoaut ofautem 1. maar, echter

2. verder, voortsauxi, auctus perf. van augeoauxilia, auxiliorum hulptroepen

(onz. mv.)auxilium hulpavaritia hebzucht, gierigheid

231

averto (avertere) afwendenperf. averti, aversus

avidus + gen. begerig naar (avida, avidum)

B

barbarus (bijv. nw.) onbeschaafd, buitenlands(barbara, barbarum)

barbarus (zelfst. nw.) vreemdelingbeatus gelukkig (beata, beatum)bellum oorlogbene (bijw.) goedbeneficium weldaad, dienstbibo (bibere) drinken

perf. bibibona, -orum (onz. mv.) goederenbonum het goede, iets goedsbonus goed (bona, bonum)

vergr. trap meliorovertreff. trap optimus

bracchium armbrevi in korte tijdbrevis kort (brevis, breve)

C

cado (cadere) vallenperf. cecidi, casum

caecus blind (caeca, caecum)caedo (caedere) vellen, doden

perf. cecidi, caesuscaedes, caedis moord, slachtingcaelum hemelcaesus perf. pass. van caedocampus veld, vlaktecandidus stralend wit, stralend

(candida, candidum)cano (canere) (be)zingen

perf. cecinicanis, canis (mnl.) hondcapio (capere) pakken, nemen

perf. cepi, captuscaptivus 1. krijgsgevangene (captiva,

captivum)2. gevangen (bijv. nw.)

caput, capitis (onz.) 1. hoofd 2. hoofdstad

careo + abl. missen, niet hebbenperf. carui

carmen, carminis lied, gedichtcarus 1. dierbaar, geliefd (cara, carum)

2. duurcastra, castrorum legerkamp

(onz. mv.)casus, casus val, voorval, geval, toeval, ongeval

causa reden, oorzaak+ gen. (ervóór) wegens

cautum perf. pass. van caveocaveo op zijn hoede zijn, oppassen

perf. cavi, cautumcecidi 1. perf. van cado

2. perf. van caedocecini perf. act. van canocedo (cedere) (weg)gaan, wijken

perf. cessi, cessumcelebro (celebrare) 1. vereren 2. vierencenseo 1. schatten

2. vinden, menen, besluitenperf. censui, census

centum honderdcenturio, centurionis centurio (aanvoerder van honderd

soldaten)cepi perf. act. van capiocerno (cernere) onderscheiden, zien

perf. crevi, cretuscertamen, certaminis (wed)strijdcerto (certare) strijden, wedijverencerte (bijw.) zekercertus zeker, vast (certa, certum)cervix, cervicis nek, halscesso (cessare) 1. talmen

2. werkeloos, onbenut blijvencessum perf. pass. van cedocetera, -orum (onz.) de overige/andere dingenceteri (mv.) overige(n)ceterum (bijw.) overigens, verderceterus overig (cetera, ceterum)cibus voedsel, etencingo (cingere) omringen

perf. cinxi, cinctuscirca + acc. rondom, om . . . heencircum (bijw.) rondom, in de omgevingcircum + acc. (rond)om, (dicht)bijcito (bijw.) snelcivilis burger-, openbaar (civilis, civile)civis, civis burgercivitas, civitatis staat, burgerijclades, cladis nederlaagclamo (clamare) schreeuwen, roepenclamor, clamoris geschreeuw, lawaaiclarus helder, beroemd (clara, clarum)classis, classis vlootclaudo (claudere) (af)sluiten

perf. clausi, claususclementia zachtzinnigheid, genadecoactus perf. pass. van cogocoëgi perf. act. van cogocoepi (coepisse) begonnen zijn

perf. pass. coeptumcogitatio, cogitationis overweging, het (na)denkencogito (cogitare) denken (aan), overwegen

232

cognosco (cognoscere) leren kennen, vernemenperf. cognovi, cognitus

cognovi (cognovisse) kennencogo (cogere) 1. dwingen

2. bijeenbrengenperf. coëgi, coactus

cohors, cohortis cohort, legerafdelingcollatus perf. pass. van conferocolo (colere) 1. bebouwen

2. verzorgen 3. (ver)erenperf. colui, cultus

colligo (colligere) verzamelenperf. collegi, collectus

collis, collis (mnl.) heuvelcolloco (collocare) plaatsencollum nekcolor, coloris kleurcoma (hoofd)haarcomes, comitis metgezel, vriendcommitto 1. begaan

(committere) 2. (+ dat.) toevertrouwen (aan)perf. commisi, commissus

communis gemeenschappelijk(communis, commune)

complector omarmen(complecti) perf. complexus sum

compleo vullenperf. complevi, completus

compono 1. bij elkaar plaatsen, ordenen (componere) 2. bijleggen

perf. composui, composituscomprehendo 1. vastpakken

(comprehendere) 2. begrijpenperf. comprehendi, comprehensus

concedo (concedere) 1. weggaan + dat. 2. toegeven, zwichten

3. toestaanperf. concessi, concessus

concipio (concipere) opnemen, opvattenperf. concepi, conceptus

condicio, condicionis 1. voorwaarde 2. toestand

condo (condere) 1. stichten 2. opbergenperf. condidi, conditus

confero (conferre) 1. bijeenbrengen 2. vergelijkenperf. contuli, collatus

conficio (conficere) 1. afmaken, volbrengen 2. vernietigenperf. confeci, confectus

confirmo (confirmare) bevestigenconiungo (coniungere) verbinden

perf. coniunxi, coniunctusconiunx, coniugis echtgenoteconor (conari) proberen

conscientia 1. medeplichtigheid 2. bewustzijn

consedi perf. van considoconsequor (consequi) volgen, bereiken

perf. consecutus sumconsessum perf. pass. van considoconsido (considere) gaan zitten

perf. consedi, consessumconsilium plan, besluit, beleidconsisto (consistere) gaan staan, blijven staan

perf. constiticonspectus, aanblik, gezicht, zicht

conspectusconspicio zien, beschouwen

(conspicere) perf. conspexi, conspectusconstat + (acc. c.) inf. het staat vast datconstiti perf. van consistoconstituo 1. stellen, plaatsen

(constituere) 2. vaststellen, besluitenperf. constitui, constitutus

consuetudo, gewoonteconsuetudinis

consul, consulis consul (hoogste ambtenaar in Rome)consulatus, consulatus ambt van consulconsulo (consulere) 1. beraadslagen

2. + acc. raadplegen 3. + dat. zorgen voorperf. consului, consultus

consumo 1. verbruiken (consumere) 2. besteden

perf. consumpsi, consumptuscontemno (3) verachten, minachten

(contemnere) perf. contempsi, contemptuscontendo 1. zich inspannen

(contendere) 2. zich haasten 3. strijden4. wedijverenperf. contendi, contentum

contentus tevreden (contenta, contentum)contineo (bijeen)houden

perf. continui, contentuscontingo (aan)raken

(contingere) perf. contigi, contactuscontingit het valt te beurt, het gebeurtcontio, contionis (volks)vergadering, bijeenkomstcontra (bijw.) er tegenover, daarentegencontra + acc. tegenover, tegencontraho samentrekken, verenigen

(contrahere) perf. contraxi, contractuscontuli perf. act. van conferocontumelia beschimpingconvenio samenkomen, ontmoeten

perf. conveni, conventumconverto (convertere) (om)draaien, veranderen

perf. converti, conversusconvivium maaltijdconvoco (convocare) bijeenroepen

233

copia voorraad, overvloedcopiae (mv.) legermachtcor, cordis (onz.) hart, geestcornu, cornus (onz.) 1. horen 2. vleugelcorpus, corporis lichaamcorrumpo 1. bederven

(corrumpere) 2. omkopenperf. corrupi, corruptus

cotidie (bijw.) dagelijkscreber, crebri talrijk (crebra, crebrum)credo (credere) + dat. geloven, vertrouwen, toevertrouwen

perf. credidi, credituscreo (creare) kiezen, benoemencresco (crescere) groeien

perf. crevi, cretumcretus 1. perf. pass. van cerno

2. perf. pass. van crescocrevi 1. perf. act. van cerno

2. perf. act. van crescocrimen, criminis 1. beschuldiging, aanklacht

2. misdaadcrudelis wreed (crudelis, crudele)cruor, cruoris bloedcucurri perf. act. van curroculpa schuldcultus, cultus 1. verering, verzorging

2. levenswijzecum + abl. metcum + conj. 1. toen, nadat

2. omdat 3. hoewel

cum + ind. 1. wanneer2. toen

cuncti, -orum alle(n)cupiditas, cupiditatis begeerte, verlangencupido, cupidinis begeerte, verlangencupidus + gen. begerig naar (cupida, cupidum)cupio (cupere) verlangen, begeren

perf. cupivi, cupituscur? waaromcura zorgcuria senaatsgebouwcuro (curare) zorgen voor, verzorgencurro (currere) rennen

perf. cucurri, cursumcurrus, currus wagencursus, cursus 1. het hardlopen

2. (loop)baan, koerscursum perf. pass. van currocustodia bewaking, wachtcustodio bewaken, passen opcustos, custodis bewaker

D

damno (damnare) veroordelendamnum schade, verliesdatus perf. pass. van dode + abl. 1. over

2. wegensdea godindebeo moeten, verschuldigd zijn

perf. debui, debitusdecem tiendecerno (decernere) besluiten, beslissen

perf. decrevi, decretusdecet het pastdecus, decoris 1. eer

2. sieraaddedi perf. act. van dodedo (dedere) overgeven, uitleveren

perf. dedidi, deditusdeduco (deducere) (naar beneden) leiden, wegleiden

perf. deduxi, deductusdefendo (defendere) verdedigen, beschermen

perf. defendi, defensusdefero (deferre) (weg)brengen, (pass.) terechtkomen

perf. detuli, delatusdeficio (deficere) 1. in de steek laten

2. ontbreken 3. (+ abl.) afvallen vanperf. defeci, defectus

defui perf. van desumdeicio (deicere) neerwerpen, laten vallen

perf. deieci, deiectusdeinde daarnadelatus perf. pass. van deferodelecto (delectare) genoegen doen, verblijden,

vermakendeleo vernietigen, verwoesten

perf. delevi, deletusdeligo (deligere) (uit)kiezen

perf. delegi, delectusdemitto (demittere) naar beneden sturen

perf. demisi, demissusdenique tenslottedens, dentis (mnl.) tanddepono (deponere) neerleggen

perf. deposui, depositusdeprehendo grijpen, betrappen

(deprehendere) perf. deprehendi, deprehensusdescendo (desendere) afdalen

perf. descendi, descensumdesero (deserere) verlaten, in de steek laten

perf. deserui, desertusdesidero (desiderare) verlangendesiderium verlangendesino (desinere) ophouden

perf. desii, desitumdestino (destinare) vaststellen

234

desum (deesse) ontbreken, te kort schietenperf. defui

detraho (detrahere) ervan afrukken, wegnemenperf. detraxi, detractus

detuli perf. act. van deferodeus goddexter, dextri rechts, rechter- (dextra, dextrum)dext(e)ra (manus) rechterhanddi = deidico (dicere) zeggen, spreken, noemen

perf. dixi, dictusdictum woorddictus perf. pass. van dicodidici perf. act. van discodies, diei (mnl./vrl.) dagdiffero (differre) 1. uitstellen

2. verschillenperf. distuli, dilatus

difficilis moeilijk (difficilis, difficile)dignitas, dignitatis waardigheid, aanziendignus + abl. waard, waardig (digna, dignum)dilatus perf. pass. van differodimitto (dimittere) wegsturen, laten gaan

perf. dimisi, dimissusdirus 1. onheilspellend (dira, dirum)

2. gruwelijk, verschrikkelijkdiscedo (discedere) uiteengaan, weggaan

perf. discessi, discessumdisco (discere) leren

perf. didicidiscrimen, discriminis 1. onderscheid

2. gevaardispono (disponere) verspreid opstellen

perf. disposui, dispositusdistuli perf. act. van differodiu lange tijddiversus 1. verschillend (diversa, diversum)

2. tegengestelddives, divitis rijk (dives, dives)divido (dividere) verdelen

perf. divisi, divisusdivinus goddelijk (divina, divinus)divitiae, -arum (mv.) rijkdomdivus goddelijk, vergoddelijkt (diva,

divum)dixi perf. act. van dicodo (dare) geven

perf. dedi, datusdoceo onderwijzen, leren

perf. docui, doctusdoleo pijn hebben, verdriet hebben

perf. doluidolor, doloris pijn, verdrietdolus list, bedrogdominatus, -us heerschappijdomo (domare) temmen, bedwingen

perf. domui, domitus

domi thuisdominus heer, heerserdomum (acc.) naar huis (bij ww. van gaan)domus, domus (vrl.) huisdonec + ind. 1. zolang als

2. totdatdono (donare) geven, schenkendonum geschenkdormio slapendubito (dubitare) 1. aarzelen

2. (be)twijfelendubium twijfeldubius onzeker, twijfelachtig (dubia,

dubium)duco (ducere) leiden, brengen

perf. duxi, ductusdulcis zoet, lieflijk, aangenaam (dulcis,

dulce)dum + ind. 1. terwijl

2. zolang alsdum + conj. 1. totdat

2. mitsduo twee (duae, duo)durus hard (dura, durum)dux, ducis aanvoerderduxi perf. act. van duco

E

e (x) + abl. uit, van(uit), vanafeam (acc.) haar ecce kijk!edo (edere) eten

perf. edi, esusedo (edere) 1. voortbrengen 2. uitgeven

perf. edidi, edituseduco (educere) naar buiten leiden

perf. eduxi, eductuseffero (efferre) 1. naar buiten dragen/brengen

2. verheffenperf. extuli, elatus

efficio (efficere) tot stand brengen, bewerkenperf. effeci, effectus

effugio (effugere) (+acc.) ontvluchten, ontkomen (aan)perf. effugi

effundo (effundere) uitgieten, uitstortenperf. effudi, effusus

egi perf. act. van agoego, mei ik egredior (egredi) weggaan

perf. egressus sumegregius uitstekend, voortreffelijk

(egregia, egregium)ei (dat.) (aan) hem, (aan) haar, eraan

235

eius (gen.) 1. zijn, van hem 2. (van) haar 3. van het, zijn, ervan

elatus perf. pass. van efferoeligo (eligere) uitkiezen

perf. elegi, electuseloquentia welsprekendheidemitto (emittere) laten weggaan, loslaten

perf. emisi, emissusemo (emere) kopen

perf. emi, emptusemorior (emori) stervenenim immers, want, namelijkeo (ire) gaan, komen

perf. ii, itumeo + comp. des teeorum (gen.) van hen, hun eos (acc. mnl.) henepistula briefeques, equitis ruiter, ridderequitatus, equitatus ruiterijequus paard erant (zij) warenerat (hij, zij, het) wasergo dus, daneripio (eripere) wegrukken, ontrukken, wegnemen

perf. eripui, ereptuserit (hij, zij, het) zal zijnerro (errare) 1. rondzwerven 2. zich vergissen error, erroris 1. zwerftocht 2. vergissingesse (te) zijn est (hij, zij, het) is et 1. en

2. ook etiam ook, zelfs etiamsi ook alsetsi hoeweleum (acc.) hem evado (evadere) ontsnappen

perf. evasi, evasumevenio 1. gebeuren

2. (+ dat.) overkomenperf. eveni, eventum

e(x) + abl. uit, van(uit), vanafexcedo (excedere) uitgaan, weggaan

perf. excessi, excessumexcipio (excipere) 1. uitzonderen

2. opnemen, ontvangen, opvangenperf. excepi, exceptus

excito (excitare) 1. (op)wekken, aansporen 2. opjagen

exclamo (exclamare) uitschreeuwen, uitroepen exactus perf. pass. van exigoexcutio (excutere) afschudden, verdrijven

perf. excussi, excussusexemplum voorbeeld exegi perf. act. van exigo

exeo (exire) uitgaan, weggaan perf. exii, exitum

exerceo (uit)oefenen, trainenperf. exercui, exercitus

exercitus, exercitus leger exigo (exigere) 1. verdrijven

2. opeisen 3. volbrengenperf. exegi, exactus

exiguus klein, gering (exigua, exiguum)exsilium ballingschapexistimo (existimare) menenexitium ondergang, verderfexitus, exitus uitgang, afloop, eindeexpedio bevrijden, losmakenexpedit (onpers.) het is bruikbaarexpeditus onbelemmerd, lichtgewapend

(expedita, expeditum)expello (expellere) verdrijven

perf. expuli, expulsusexperior (experiri) 1. beproeven, proberen

2. ervarenperf. expertus sum

explico (explicare) uitleggenexpugno (expugnare) veroveren expuli, expulsus perf. van expelloex(s)ilium ballingschap, verbanningexspecto (exspectare) (af)wachten, verwachten exstinguo blussen

(exstinguere) perf. exstinxi, exstinctusexter(us) (exterior, 1. zich buiten bevindend

extremus) (extera, exterum)2. buitenlands

externus uitwendig, uitheems (externa, externum)

extra + acc. buiten extremus buitenste, uiterste, laatste

(extrema, extremum)extuli perf. act. van effero

F

facies, faciei 1. gedaante, uiterlijk 2. gezicht

facilis gemakkelijk (facilis, facile)facinus, facinoris 1. misdaad

2. daadfacio (facere) 1. maken

2. doenperf. feci, factus

factum 1. feit 2. daad

factus 1. perf. pass. van facio2. perf. van fieri

236

fallo (fallere) 1. bedriegen 2. ontgaanperf. fefelli, falsus

falsus ongegrond, onwaar (falsa, falsum)fama 1. gerucht 2. reputatie fames, famis honger familia 1. huishouden 2. personeelfas est het is geoorloofdfateor (fateri) bekennen

perf. fassus sumfatigo (fatigare) vermoeienfatum (nood)lot fax, facis fakkelfeci perf. act. van faciofefelli perf. act. van fallofelicitas, felicitatis gelukfelix, felicis gelukkig (felix, felix)femina vrouw fera wild dierfere (bijw.) bijnaferio slaan ferme (bijw.) bijnafero (ferre) 1. dragen, brengen

2. verdragen perf. tuli, latus

ferox, ferocis 1. strijdlustig (ferox, ferox)2. woest, fel

ferrum 1. ijzer 2. zwaard

ferus wild, ruw (fera, ferum)fessus vermoeid (fessa, fessum)fictus perf. pass. van fingofides, fidei 1. trouw

2. vertrouwenfio (fieri) 1. worden

2. gebeuren 3. gemaakt worden, gedaan wordenperf. factus sum

figo (figere) vasthechtenperf. fixi, fixus

filia dochterfilius zoonfingo (fingere) 1. vormen

2. verzinnenperf. finxi, fictus

finio beëindigenfinis, finis (mnl.) eindefines (mv.) gebiedfinxi perf. act. van fingofixi, fixus perf. van figoflamma vlamflecto (flectere) buigen

perf. flexi, flexusfleo (be)wenenfluctus, fluctus golffluo (fluere) stromen

perf. fluxi

flumen, fluminis rivierfluvius rivierfoedus, foederis verdrag, verbondfoedus (bijv. nw.) afschuwelijk, schandelijk

(foeda, foedum)folium blad (van bomen en planten), (mv.) looffons, fontis (mnl.) bronfor (fari) spreken, zeggenfore te zullen zijn (= futurum esse)forma 1. gestalte 2. schoonheidforte toevallig fortis dapper, sterk (fortis, forte)fortiter bijwoord bij fortisfortuna 1. lot

2. geluk 3. ongeluk

forum markt(plein), forumfrango (frangere) breken

perf. fregi, fractusfrater, fratris broer fraus, fraudis bedrogfregi perf. act. van frangofrequens, frequentis talrijk, herhaaldelijk (frequens,

frequens)fretum zee(straat)frigus, frigoris koufrons, frontis (vrl.) voorhoofd, gezichtfructus, fructus vruchtfruor (frui) + abl. genieten van

perf. fructus sumfrumentum koren, graanfrustra (bijw.) tevergeefs fuga vlucht, verbanningfugio (fugere) vluchten

perf. fugifui perf. van sum (esse)fundo (fundere) gieten, storten

perf. fudi, fususfunus, funeris 1. dood 2. begrafenisfuro (furere) bezeten zijnfuror, furoris bezetenheid, waanzin, hartstochtfuturus part. fut. van essefuturum esse te zullen zijn

G

gaudeo 1. blij zijn 2. (+ abl.) zich verheugen overperf. gavisus sum

gaudium vreugde gavisus sum perf. van gaudeogenitor, genitoris vadergens, gentis 1. geslacht

2. volk genui, genitus perf. van gigno

237

genus, generis 1. afkomst, geslacht 2. soort

gero (gerere) 1. dragen, brengen 2. verrichten, (uit)voeren perf. gessi, gestus

gigno (gignere) voortbrengenperf. genui, genitus

gladius zwaard gloria roem gradus, gradus stap, tredeGraecus (Graeca, Grieks

Graecum)Graecus (zelfst. nw.) Griek gratia 1. gunst

2. charme 3. dank

+ gen. (ervóór) wegensgratus dankbaar, aangenaam, geliefd

(grata, gratum)gravis zwaar, ernstig (gravis, grave)grex, gregis kudde, groep

H

habeo hebben, houdenperf. habui, habitus

habito (habitare) (be)wonen habitus, habitus 1. houding

2. toestandhaereo vast blijven zitten, kleven

perf. haesi, haesumharena zandhaud (helemaal) nietherba gras, kruidherc(u)le(s) bij Hercules! (uitroep)heros, herois heldhic (bijw.) 1. hier

2. hierbij, in deze omstandighedenhic, huius (voorn.w.) deze/dit (haec, hoc)hiems, hiemis winterhinc van hier, hiervandaan hoc modo op deze manier homo, hominis (mnl.) 1. mens

2. man honestum het eervolle, het moreel goedehonestus 1. eervol (honesta, honestum)

2. fatsoenlijk honor, honoris 1. eer

2. (ere)ambthora uurhorrendus huiveringwekkend, ontzag-

wekkendhorridus huiveringwekkend, verschrik-

kelijkhortor (hortari) aansporenhostis, hostis (mnl.) vijand

huc (bijw.) hierheenhumanus menselijk (humana, humanum)humilis laag, nederig (humilis, humile)humus (vrl.) grond

I

iaceo liggenperf. iacui

iacio (iacere) gooien perf. ieci, iactus

iacto (iactare) 1. werpen, slingeren 2. pochen

iam al, reeds ibi daar ictus, ictus slag, stootidem, eiusdem dezelfde, hetzelfde (eadem, idem)ideo daarom ieci perf. act. van iacioigitur daarom, dus ignarus + gen. onkundig van, onwetend

(ignara, ignarum)ignis, ignis (mnl.) vuur ignoro (ignorare) niet wetenignosco (ignoscere) . vergeven

+ dat perf. ignovi, ignotumignotus onbekend (ignota, ignotum)ii perf. van eoillatus perf. pass. van inferoille, illius die/dat, hij/zij/het (illa, illud) illic daarimago, imaginis 1. beeld, afbeelding

2. schimimitor (imitari) nabootsenimmanis reusachtigimmensus onmetelijk (immensa, immensum)immineo 1. zich uitstrekken over

2. (be)dreigenperf. imminui

immo 1. sterker nog, ja zelfs 2. integendeel

immortalis onsterfelijk (immortalis, immortale)

impedimentum hindernis, bezwaarimpedio verhinderen, belemmerenimpello (impellere) 1. aandrijven, in beweging brengen

2. ertoe brengenperf. impuli, impulsus

impero (imperare) 1. bevelen2. heersen

imperator, 1. opperbevelhebber imperatoris 2. keizer

imperium 1. (hoogste) macht, gezag2. rijk

impetus, impetus 1. aanval 2. aandrang

238

impius goddeloos (impia, impium)impleo (ver)vullenimpono (imponere) leggen/plaatsen op

perf. imposui, impositusimpuli, impulsus perf. van impelloimus onderste, diepstein + abl. in, op, bij in + acc. naar, naar binneninanis leeg, nutteloos (inanis, inane)incedo (incedere) 1. voortgaan

2. binnendringenperf. incessi, incessum

incendium brandincendo (incendere) in brand steken, aansteken

perf. incendi, incensusincertus onzeker (incerta, incertum)incido (incidere) 1. vallen op

2. stuiten op, gebeurenperf. incidi

incipio (incipere) beginnenperf. incepi, inceptus

includo (includere) in-, opsluitenperf. inclusi, inclusus

incolumis ongedeerd (incolumis, incolume)inde 1. daarvandaan

2. daarna indignus (+ abl.) onwaardig, schandelijkinfelix, infelicis ongelukkig (infelix, infelix)inferi, -orum bewoners van de Onderwereldinferior, inferioris 1. lager (inferior, inferius)

2. minder, zwakkerinfero (inferre) brengen naar

perf. intuli, illatusbellum de oorlog aandoen

infestus vijandig, dreigend (infesta, infestum)

ingenium 1. karakter, aard 2. aanleg, talent

ingens, ingentis geweldig, enorm (ingens, ingens)ingratus ondankbaar (ingrata, ingratum)ingredior (ingredi) 1. binnengaan

2. beginnenperf. ingressus sum

inimicus 1. (bijv. nw.) vijandig (inimica, inimicum)2. (zelfst. nw.) (persoonlijke) vijand

iniquus vijandig (iniqua, iniquum)ineo (inire) binnengaan

perf. inii, initusinitium begin iniuria onrecht, onrechtmatige daad inopia gebrek, armoedeinquit 1. zegt (hij) 2. zei (hij)insidiae, -arum (mv.) hinderlaag, aanslaginsignis 1. opvallend, bijzonder

2. bekend (insignis, insigne)

insto (instare) + dat. op de hielen zitten, achtervolgenperf. institi

instituo (instituere) instellen, beginnenperf. institui, institutus

instruo (instruere) 1. iets uitrusten 2. (in slagorde) opstellen 3. onderrichtenperf. instruxi, instructus

insula eilandinteger niet aangeraakt, ongedeerd

(integra, integrum)intellego (intellegere) begrijpen

perf. intellexi/intellegi, intellectusintendo (intendere) spannen, richten

perf. intendi, intentusintentus (in)gespannen, in gespannen

verwachting, aandachtig (intenta, intentum)

inter + acc. tussen, te midden van interdum (bijw.) somsinter se onderling, elkaarinterea ondertussen, intussenintereo (interire) sterven

perf. interii, interituminterficio (interficere) doden

perf. interfeci, interfectusinterfui perf. van intersuminterim intusseninterrogo (interrogare) (onder)vragenintersum 1. liggen/zijn tussen

(interesse) 2. (+ dat.) aanwezig zijn bijperf. interfui

intra + acc. binnen inter se onderling, elkaarintro (intrare) binnenkomen intueor (intueri) bekijken, kijken naarintuli perf. act. van inferoinvado (invadere) binnenvallen

perf. invasi, invasusinvenio vinden

perf. inveni, inventusinvidia afgunst, haatinvisus gehaat (invisa, invisum)invito (invitare) uitnodigen invitus niet willend, onwillig, tegen de

wil van(invita, invitum)

invoco (invocare) aanroepenipse, ipsius 1. zelf, hijzelf (ipsa, ipsum)

2. juist (als versterking)ira woede irascor (irasci) (+ dat.) boos worden/zijn (op)

perf. iratus sumiratus boos (irata, iratum)is, eius 1. hij, zij, het

2. deze, dit; die, dat (ea, id) iste, istius die/dat (ista, istud)

239

it (hij, zij) gaat ita zo Italia Italiëitaque daarom item eveneens, evenzoiter, itineris (onz.) 1. weg

2. reis, marsiterum (bijw.) weer, opnieuw itum perf. pass. van eoiubeo + acc. bevelen (aan)

perf. iussi, iussusiudex, iudicis rechter iudicium 1. proces, vonnis

2. oordeeliudico (iudicare) (be)oordelen, meneniugum 1. juk

2. bergrugiungo (iungere) verbinden

perf. iunxi, iunctusius, iuris (onz.) recht iussi perf. act. van iubeoiussum beveliussus perf. pass. van iubeoiustus 1. rechtvaardig (iusta, iustum)

2. juistiuvenis, iuvenis jongeman iuventus, jeugd

iuventutis (vrl.)iuvo (iuvare) helpen

perf. iuvi, iutusiuvat me ik heb er plezier in, het bevalt me

L

labor (labi) 1. glijden 2. vallen, instortenperf. lapsus sum

labor, laboris 1. inspanning, moeite 2. ellendelaboro (laborare) 1. zich inspannen, zwoegen

2. lijdenlacrima traan lacrimo (lacrimare) huilen laedo (laedere) kwetsen

perf. laesi, laesuslaetus blij (laeta, laetum)lapis, lapidis (mnl.) steenlate (bijw.) wijd en zijd, breedlateo verborgen zijnlatus 1. breed (lata, latum)

2. perf. pass. van ferolatus, lateris zijde, flanklaudo (laudare) prijzen laus, laudis lof, roemlectus perf. pass. van legolegatus 1. gezant

2. onderbevelhebber

lego (legere) 1. verzamelen 2. (uit)kiezen 3. lezenperf. legi, lectus

legio, legionis legioenlentus langzaam (lenta, lentum)levo (levare) 1. oprichten, optillen

2. verlichtenlevis licht (levis, leve)lex, legis wetliber, libri boekliber vrij (libera, liberum)liberi, liberorum (mv.) kinderen libero (liberare) (+ abl.) bevrijden (van)libertas, libertatis vrijheid libet mihi ik wil graaglibido, libidinis 1. (wel)lust, begeerte, hartstocht

2. bandeloosheid, liederlijkheidmv. uitspattingen

licet + dat. het is toegestaan, het is mogelijk lictor, lictoris lictor (beveiligingsbeambte die met de

fasces (roedenbundels) vóór hoge magistraten uitliep om plaats te maken en eventuele straffen te voltrekken)

limen, liminis drempellingua 1. tong

2. taallittera letterlitterae 1. brief

2. wetenschap, literatuurlitus, litoris kust, strandlocus plaats, streek

mv. loci of localonge + overtr. trap verreweg, veruitlongus lang (longa, longum)loquor (loqui) spreken

perf. locutus sumluctus, luctus rouw(klacht), verdrietludo (ludere) spelen

perf. lusi, lusumlucus (heilig) bos, (heilig) woudludus spellumen, luminis 1. licht

2. ooglux, lucis licht luxuria (zucht naar) weelde

M

maestus bedroefd (maesta, maestum)magis meer magistratus, 1. magistraat

magistratus 2. ambtmagnitudo, grootte, omvang

magnitudinis

240

magnus groot (magna, magnum)vergr. trap maiorovertreff. trap maximus

maiores, -um vooroudersmalo (malle) liever willen

perf. maluimalum ramp, slechte daadmalus slecht (mala, malum)

vergr. trap peiorovertreff. trap pessimus

mando (mandare) opdragen, toevertrouwenmaneo 1. blijven, wachten (op)

2. te wachten staanperf. mansi, mansum

manus, manus (vrl.) 1. hand 2. groep

mare, maris (onz.) zeemaritus echtgenootmater, matris moeder materia (grond)stof, materiematrimonium (wettig) huwelijkmatrona (getrouwde) vrouw maxime (bijw.) vooral, het meest maximus grootste, zeer groot (maxima,

maximum)me (acc./abl.) mij medicus doktermedium het midden medius (bijv. nw.) in het midden, middelste

(media, medium)melior, melioris beter (vergr. trap bij bonus) (melior,

melius)melius (onz./bijw.) betermembrum lichaamsdeel, lidmemini (meminisse) zich herinnerenmemoria 1. herinnering

2. geheugenmemoro (memorare) ter sprake brengen, vermeldenmens, mentis geest, verstandmensa tafelmercator, mercatoris koopman mereo (ver)dienen

perf. merui, meritusmeritum verdienstemetuo (metuere) vrezen, bang zijn

perf. metuimetus, metus vrees, angst meus mijn, van mij (mea, meum)mihi (dat.) (aan) mij miles, militis soldaatmilitaris (bijv. nw.) soldaten-, krijgs- (militaris,

militare)militia krijgsdienstmille duizend minae, -arum (mv.) (be)dreigingminor (minari) (be)dreigen

minor, minoris minder, kleiner (vergr. trap bij parvus)(minor, minus)

minus (onz./bijw.) minder miraculum wonder, het wonderbaarlijkemiror (mirari) 1. bewonderen

2. zich verwonderen, zich verbazenmirus wonderbaarlijk, opvallendmisceo (ver)mengen

perf. miscui, mixtusmiser ongelukkig, ellendig (misera,

miserum)mitis zacht (mitis, mite)mitto (mittere) zenden, sturen

perf. misi, missusmodicus 1. matig (modica, modicum)

2. gematigdmodo (bijw.) 1. slechts

2. zo-evenmodus 1. wijze, manier

2. maat, beperkingmoenia, -ium (stads)murenmoles, molis 1. grote inspanning, moeite

2. massa, gevaartemollis zacht, week (mollis, molle)moneo waarschuwen, aansporen

perf. monui, monitusmons, montis (mnl.) berg monstrum wonderlijk verschijnsel, voortekenmora oponthoud, uitstelmoror (morari) 1. verblijven, ophouden

2. talmen, vertragenmorbus ziekte mores, -um (mnl. mv.) karakter, levenswijze, gedrag morior (mori) sterven

perf. mortuus summors, mortis (vrl.) dood mortalis 1. sterfelijk

2. sterveling (mortalis, mortale)

mortuus 1. dood 2. de dode

mos, moris (mnl.) gewoonte, gebruik motus, motus bewegingmoveo bewegen, verplaatsen

perf. movi, motusmox weldra, snel daarna mulier, mulieris vrouwmuliebris vrouwelijk, van de vrouw

(muliebris, muliebre)multi vele(n)multitudo, menigte

multitudinismulto (bijw.) veelmultum (bijw.) zeer, erg, veel

241

multus veel (multa, multum)vergr. trap. pluresovertreff. trap plurimus

mundus wereldmunus, muneris 1. taak 2. geschenkmurus muur muto (mutare) 1. veranderen 2. verwisselen

N

nam want namque wantnarro (narrare) vertellen nascor (nasci) geboren worden

perf. natus sumnatio, nationis volk, stamnatura 1. natuur 2. aardnatus 1. zoon

2. perf. van nascornavis, navis schip -ne . . . ? (leidt een neutrale vraag in: niet

vertalen)ne niet (als ontkenning bij imperativi, conj.

prohibitivus en optativus)ne + conj. 1. (op)dat niet, om niet, om te

voorkomen dat2. (na ww. van vrezen) dat, om te3. (na ww. van verhinderen) dat, om te

ne . . . quidem zelfs niet, ook niet nec en niet, ook niet, nochnecessarius noodzakelijk (necessaria,

necessarium)necesse noodzakelijk, nodig necessitas, necessitatis noodzakelijkheid, noodzaakneco (necare) doden nefas goddeloze daad, zondenego (negare) 1. weigeren

2. ontkennen, zeggen dat nietneglego (neglegere) verwaarlozen

perf. neglexi, neglectusnegotium 1. bezigheid 2. zaaknemo, neminis niemandnemus, nemoris woud, bosnepos, nepotis kleinzoonneque en niet, ook niet, nochnescio niet wetenni = nisiniger, nigri zwart (nigra, nigrum)nihil (onz.) niets nimis te, te veelnimius al te veel/zeer (nimia, nimium)nisi 1. als niet, tenzij

2. behalve nitor (niti) 1. steunen op

2. zich inspannenperf. nisus/nixus sum

nobilis aanzienlijk, van hoge afkomst (nobilis, nobile)

nobilitas, nobilitatis adelnobiscum met ons noceo + dat. benadelen, kwaad doen

perf. nocui, nocitumnocte ’s nachts nolo (nolle) niet willen

perf. noluinomen, nominis naam non iam niet meer non modo . . . sed niet alleen . . . maar ook

etiamnon niet nondum nog niet nonne toch wel? (geeft aan dat op de vraag een

bevestigend antwoord wordt verwacht)nonnulli (mv.) sommige(n) nos (nom./acc.) wij, ons

gen. nostri, nostrumnosco (noscere) leren kennen

perf. novi, notusnoster (van) ons, onze (nostra, nostrum)notus bekend (nota, notum)novem negennovi (novisse) kennennovus nieuw (nova, novum)nox, noctis nacht nubes, nubis wolknudus naakt (nuda, nudum)nullus geen (nulla, nullum)num toch niet? (geeft aan dat op de vraag een

ontkennend antwoord wordt verwacht)numen, numinis 1. knik, wil

2. goddelijke machtnumero (numerare) tellennumerus getal, aantalnumquam nooitnunc nu nuntio (nuntiare) berichten, meldennuntius 1. bode 2. berichtnuper onlangs

O

ob + acc. wegensobicio (obicere) werpen voor, verwijten

perf. obieci, obiectusoblatus perf. pass. van offerooblitus perf. van obliviscorobliviscor (oblivisci) vergeten

+ gen. perf. oblitus sumobruo (obruere) begraven, bedelven

perf. obrui, obrutusobscurus donker (obscura, obscurum)obses, obsidis gijzelaar

242

obsideo bezetten, belegeren perf. obsedi, obsessus

obsto (obstare) in de weg staan, hinderenperf. obstiti

obtineo 1. in bezit nemen 2. in bezit houden

obtuli perf. act. van offerooccasio, occasionis gelegenheid occido (occidere) doden

perf. occidi, occisusoccultus verborgen, geheim (occulta,

occultum)occupo (occupare) bezetten, in bezit nemen occurro (occurrere) tegemoet gaan, er tegen in gaan

perf. occurri, occursumoceanus oceaanocto achtoculus oog odi (odisse) hatenodium haatoffero (offerre) aanbieden

perf. obtuli, oblatusofficium plicht, taakolim ooit, eens, vroeger omitto (omittere) achterwege laten, weglaten

perf. omisi, omissusomnes (mv.) alle(n) omnia (onz. mv.) alles omnis 1. ieder, elk (omnis, omne)

2. (ge)heelonus, oneris lastopera moeite, inspanningopinio, opinionis mening, opvattingoportet men moet, het behoortoppidum (vesting)stadopprimo (opprimere) 1. neerdrukken

2. overweldigen, overvallenperf. oppressi, oppressus

ops, opis (vrl.) 1. hulp 2. macht, kracht, vermogen

opes, opum (mv.) hulpmiddelen, vermogen, machtopto (optare) wensenoptimus beste, zeer goed, voortreffelijk

(optima, optimum)opus, operis werk opus est + abl. er/het is nodigopus est mihi + abl. ik heb nodigora 1. kust

2. verre (land)streek3. rand

oratio, orationis redevoering orator, oratoris 1. redenaar

2. woordvoerderorbis, orbis (mnl.) 1. kring

2. (= orbis terrarum) wereld

ordo, ordinis (mnl.) 1. rij, gelid 2. rang, klasse, stand 3. (volg)orde

oriens, orientis het oostenorior (oriri) 1. ontstaan, beginnen

2. opkomen (van de zon)3. (+ abl.) geboren worden (uit), afstammen (van)perf. ortus sum

oro (orare) bidden, smeken ortus sum perf. van orioros, oris (onz.) mond, gezichtos, ossis (onz.) botostendo (ostendere) tonen, laten zien

perf. ostendi, ostentus ostium deur, ingangotium vrije tijd, rust

P

paene (bijw.) bijnapar, paris + dat. 1. gelijk aan

2. opgewassen tegenparatus voorbereid, gereed (parata,

paratum)parco (parcere) + dat. sparen

perf. peperci parens, parentis ouder

(mnl./vrl.)pareo + dat. gehoorzamen

perf. paruipario (parere) voortbrengen

perf. peperi, partus pariter 1. evenzeer

2. tegelijkparo (parare) 1. voorbereiden

2. verschaffenpars, partis 1. deel 2. kantpartus perf. pass. van parioparum (bijw.) te weinig, niet genoegparvus klein (parva, parvum)passus sum perf. van patiorpater, patris vader pateo openstaan

perf. patuipaternus (voor)vaderlijk (paterna, paternum)patior (pati) 1. verdragen, dulden, doorstaan

2. toelatenperf. passus sum

patria vaderland patrius (bijv. nw.) 1. van de vader (patria, patrium)

2. voorvaderlijk, traditioneelpauci, -orum (mv.) weinige(n), enkele(n) paulatim (bijw.) langzamerhand paulo (bijw.) weinig, een beetjepaulo ante kort hiervoor

243

paulo post korte tijd later paulum (bijw.) weinig, een beetjepauper, pauperis arm (pauper, pauper)paupertas, paupertatis armoedepax, pacis vrede pecco (peccare) een fout makenpectus, pectoris borst pecunia geldpecus, pecoris veepedes, peditis infanteristpeior slechter (vergr. trap bij malus)

(peior, peius)pello (pellere) (ver)drijven

perf. pepuli, pulsuspendeo hangen

perf. pependipeperci perf. act. van parcopeperi perf. act. van pariopepuli perf. act. van pelloper + acc. 1. door . . . heen

2. gedurende 3. door (middel van)

perago (peragere) voltooienperf. peregi, peractus

perdo (perdere) 1. te gronde richten 2. verliezenperf. perdidi, perditus

perduco (perducere) brengen totperf. perduxi, perductus

peregi perf. act. van peragopereo (perire) omkomen

perf. perii, peritumperfero (perferre) 1. overbrengen

2. verdragenperf. pertuli, perlatus

perficio (perficere) voltooienperf. perfeci, perfectus

pergo (pergere) (voort)gaanperf. perrexi, perrectum

periculum gevaarperlatus perf. pass. van perferopermitto (permittere) 1. toevertrouwen

2. (+ ut + conj.) toestaanperf. permisi, permissus

perpetuus onafgebroken, voortdurend(perpetua, perpetuum)

perrexi, perrectum perf. van pergopersuadeo + dat. overreden, overtuigen

perf. persuasi, persuasumpertineo 1. zich uitstrekken tot

2. betrekking hebben opperf. pertinui, pertentum

pertuli perf. act. van perferopervenio (aan)komen, bereiken

perf. perveni, perventumpes, pedis (mnl.) voet

pessimus slechtste, zeer slecht (pessima, pessimum)

peto (petere) 1. vragen 2. streven naar 3. gaan naar, afgaan opperf. petivi/petii, petitus

pietas, pietatis plichtsgevoel, liefde, trouwpius trouw, liefdevol, vroom (pia,

pium)placeo + dat. bevallen, in de smaak vallen placidus 1. rustig (placida, placidum)

2. vriendelijkplebs, plebis (gewone) volk plenus + gen. vol van (plena, plenum)plerique de meeste(n)plerumque (bijw.) meestalplures, plurium meerplurimus meest, zeer veel (plurima,

plurimum)plus + gen. een grotere hoeveelheid, meer

(vergr. trap bij multus)plus (bijw.) meer poena straf, boetepondus, ponderis gewichtpono (ponere) plaatsen, neerleggen

perf. posui, positus pons, pontis (mnl.) brug pontus zeepoposci perf. act. van poscopopulus volk porta poort porto (portare) dragenportus, portus havenposco (poscere) eisen, vragen

perf. poposcipositus perf. pass. van ponopossideo bezitten

perf. possedi, possessus possum (posse) kunnen

perf. potui post (bijw.) daarna, laterpost + acc. na postea daarna, later posterior later (posterior, posterius)posteri, posterorum nakomelingenposterus volgend (postera, posterum)postquam nadat postremo (bijw.) tenslottepostridie (bijw.) de volgende dagpostulo (postulare) (op)eisen posui perf. act. van ponopotens, potentis machtig (potens, potens)potentia macht potestas, potestatis 1. macht 2. gelegenheidpotior liever, verkieslijker (potior, potius)potui perf. van possum

244

praebeo verschaffen, aanbiedenperf. praebui, praebitus

praeceps, praecipitis hals over kop, snelpraeceptum voorschriftpraecipio (praecipere) voorschrijven, bevelen

+ dat. perf. praecepi, praeceptuspraeclarus schitterend, voortreffelijkpraeda buit praefectus opzichter, aanvoerderpraefero + dat. verkiezen boven

(praeferre) perf. praetuli, praelatuspraemium beloning, prijspraesens, praesentis aanwezig (praesens, praesens)praesidium 1. bescherming

2. garnizoenpraesto (praestare) 1. overtreffen

2. verrichtenperf. praestiti

praestat + inf. het is beterpraesum (praeesse) de leiding hebben over, aan het

+ dat. hoofd staan vanpraeter + acc. behalve praeterea bovendien praetor, praetoris pretor (magistraat verantwoordelijk voor

de rechtspraak)praetuli perf. act. van praeferoprecor (precari) smeken, biddenpremo (premere) 1. drukken

2. in moeilijkheden brengen, in het nauw brengen perf. pressi, pressus

pretium prijs preces, precum (mv.) smeekbedeprimo (bijw.) eerst (v. tijd), aanvankelijkprimum (bijw.) eerst, ten eerste (bij een opsomming)primus eerste (prima, primum)princeps, principis 1. de eerste

2. keizerprincipium beginprior, prioris eerder (prior, prius)prius (onz./bijw.) eerderpriusquam voordat privo (privare) + abl. beroven vanprivatus particulier, persoonlijk

(privata, privatum)pro + abl. 1. voor, ter verdediging van

2. in plaats van3. ten behoeve van

probo (probare) 1. goedkeuren 2. aannemelijk maken

procedo (procedere) voortgaan, naar voren lopen, vorderenperf. processi, processum

procul ver, op afstandprodo (prodere) 1. verraden

2. tonen, laten blijkenperf. prodidi, proditus

proelium gevecht, strijd profero (proferre) tevoorschijn brengen

perf. protuli, prolatusproficio (proficere) 1. vorderen, opschieten

2. baten, helpenperf. profeci, profectum

proficiscor vertrekken(proficisci) perf. profectus sum

profui perf. van prosumprohibeo (ver)hinderen prolatus perf. pass. van proferopromitto (promittere) beloven

perf. promisi, promissus promptus 1. openbaar (prompta, promptum)

2. gereed 3. snel

prope (bijw.) 1. dichtbij 2. bijna

prope + acc. dichtbij propero (properare) zich haasten propinquus vlakbij gelegen, nabij

(propinqua, propinquum)propior, propioris dichterbij (propior, propius)propono (proponere) 1. tentoonstellen

2. voor ogen stellenperf. proposui, propositus

propositum voornemen, planproprius eigen (propria, proprium)propter + acc. vanwegeprosum (prodesse) voordelig zijn, van nut zijn, helpen

perf. profuiprotinus (bijw.) direct, onmiddellijkprotuli perf. act. van proferoprovideo 1. (+ acc.) voorzien

2. (+ dat.) zorgen voorprovincia ambtsgebied, provincieproximi (mv.) (naaste) verwanten proximus naaste, dichtstbij (proxima,

proximum)publicus openbaar, algemeen, officieel

(publica, publicum)pudet me ik schaam mijpudor, pudoris schaamte, eergevoelpuella meisje puer, pueri jongen pugna gevecht pugno (pugnare) vechten pulcher, pulchri mooi (pulchra, pulchrum)pulsus perf. pass. van pelloputo (putare) 1. menen

2. (+ 2 acc.) vinden, beschouwen als

245

Q

qua waar(langs)quaero (quaerere) 1. zoeken

2. vragen, informeren naar perf. quaesivi, quaesitus

quaeso (quaesere) vragen, verzoekenqualis 1. hoedanig

2. zodanig als (qualis, quale)quam (na vergrotende trap) danquam (vraagw.) hoe?quamquam (voegw.) hoewel quamvis (voegw.) hoewelquando wanneerquanto (bijw.) hoezeer, zozeer alsquantum (bijw.) 1. hoeveel, hoezeer

2. zoveel als, zozeer alsquantum + gen. hoeveelquantus 1. hoe groot

2. zo groot als (quanta, quantum)quare? waarom? quartus vierdequasi alsofquattuor vier -que en (-que staat altijd achter het woord)quemadmodum 1. hoe?

2. zoalsqueror (queri) (+ acc.) klagen (over)

perf. questus sumqui, cuius(betr. voornw.) die/dat, wie/wat (quae, quod)quia omdat quicumque, wie/welke ook maar, iedereen die

cuiuscumque (quaecumque, quodcumque)quid? wat? quidam, cuiusdam 1. een zeker iemand, een zeker iets

(zelfst.) 2. (mv.) enkelen/enigen(quaedam, quiddam)

quidam, cuiusdam 1. zekere (quaedam, quoddam)(bijvoegl.) 2. (mv.) enkele, enigequidem 1. benadrukt het vorige woord

2. weliswaar 3. althans

quidem . . . sed weliswaar . . . maarquies, quietis rustquin +conj. na ontkennende hoofdzin dat, ofquin? waarom niet?quinque vijfquippe immersquis, cuius (onb./zelfst.) iemand, iets (quis, quid)qui, cuius (bijvoegl.) een of ander, enig (quae, quod)quis?, cuius (zelfst.) wie? wat? (quis, quid)qui?, cuius (bijvoegl.) welke? (quae, quod)quisquam, cuiusquam iemand, iets (quisquam,

(zelfst.) quidquam/quicquam)quisque (zelfst.) ieder, elk (quisque, quidque)quisque (bijvoegl.) ieder, elk (quaeque, quodque)

quisquis ieder die/alwie, alwat (quisquis, quidquid/quicquid)

quo 1. waarheen 2. (+ vergr. trap) naarmate 3. (+ conj.) opdat daardoor

quod 1. betr. vnw. onz.2. omdat 3. dat 4. (wat betreft) het feit dat

quomodo 1. hoe 2. zoals

quondam eens quoniam aangezien, omdatquoque ook (staat altijd achter het woord dat het

benadrukt) quot (onverbuigbaar) 1. hoeveel?

2. zoveel alsquotiens 1. hoe vaak?

2. zo vaak als

R

ramus tak, twijgrapio (rapere) grijpen, roven

perf. rapui, raptusrarus 1. hier en daar (rara, rarum)

2. zeldzaamratio, rationis 1. (be)rekening, rekenschap

2. rede, verstand 3. manier, aard

ratis, ratis vlot, schipratus sum perf. van reorrecedo (recedere) teruggaan, weggaan

perf. recessi, recessumrecens, recentis vers, nieuw, pas geleden

(recens, recens)recipio (recipere) 1. terugkrijgen, -nemen

2. ontvangenperf. recepi, receptus

rectus 1. recht (recta, rectum)2. juist, goed3. perf. pass. van rego

reddo (reddere) teruggeven perf. reddidi, redditus

redeo (redire) terugkerenperf. redii, reditum

reduco (reducere) terugvoerenperf. reduxi, reductus

refero (referre) 1. terugbrengen 2. berichten rapporterenperf. rettuli, relatus

refert het is van belangregia (koninklijk) paleisregina koninginregio, regionis streek, gebied

246

regius koninklijk, van de koning (regia, regium)

regno (regnare) heersen, regeren regnum koningschap, heerschappij rego (regere) 1. leiden

2. regerenperf. rexi, rectus

relatus perf. pass. van referorelinquo (relinquere) verlaten, achterlaten

perf. reliqui, relictus reliquus 1. over(gebleven)

2. overig (reliqua, reliquum)remedium (genees)middel remitto (remittere) 1. terugsturen

2. loslatenperf. remisi, remissus

reperio vinden, te weten komenperf. repperi, repertus

repeto (repetere) 1. terugverlangen 2. terugvragen 3. herhalenperf. repeti(v)i, repetitus

reor (reri) menenperf. ratus sum

res, rei zaak, dingres publica staatres adversae ongeluk, tegenspoedres gestae krijgsdadenres novae omwenteling, revolutieres secundae geluk, voorspoedresisto (resistere) weerstand bieden

perf. restitirespicio (respicere) (om)kijken

perf. respexi, respectusrespondeo antwoorden

perf. respondi, responsusresponsum antwoord, orakelretineo tegenhouden, vasthouden

perf. retinui, retentusrettuli perf. act. van referoreus aangeklaagde, schuldigerevertor (reverti) terugkeren

perf. reverti of reversus sumrevoco (revocare) terugroepenrex, regis koningrexi perf. act. van regorideo lachen

perf. risi, risusripa oeverrobur, roboris (onz.) 1. eikenhout

2. krachtrogo (rogare) vragen Romae te RomeRomam naar Rome Romanus (bijv. nw.) Romeins (Romana,

Romanum)Romanus (zelfst. nw.) Romein

rota wielruo (ruere) 1. zich haasten

2. instortenperf. rui, rutum

ruina instorting, ondergangrumpo (rumpere) breken

perf. rupi, ruptusrupes, rupis rotsrursus weer, terugrutum perf. pass. van ruo

S

sacer 1. heilig (sacra, sacrum)2. (+ gen.) gewijd aan

saeculum generatie, tijdperk, eeuwsaepe vaak, dikwijlssaevitia wreedheid, woestheidsaevus woest, wreed (saeva, saevum)sagitta pijl salus, salutis 1. redding, behoud

2. gezondheid saluto (salutare) begroeten (als) sanctus onschendbaar, heilig (sancta,

sanctum)sanguis, sanguinis bloed

(mnl.)sapiens, sapientis wijs (sapiens, sapiens)sapientia wijsheidsatis + gen. genoeg saxum steen, rotsscelus, sceleris misdaad scilicet natuurlijk, vanzelfsprekendscio weten scribo (scribere) schrijven

perf. scripsi, scriptusse 1. zich

2. (subjectsacc. in A.c.I.) hij, zij, het (ev.), zij (mv.)

sese = seseco (secare) snijden

perf. secui, sectussecum met zich, met hem, met haarsecundus tweede, volgend (secunda,

secundum)securus zonder zorg, onbezorgd

(secura, securum)secutus sum perf. van sequorsed maar sedeo zitten

perf. sedi, sessum sedes, sedis (zit)plaatssemel eenmaalsemper altijd senator, senatoris senatorsenatus, senatus senaat

247

senectus, senectutis ouderdomsenex, senis oude man sensus, sensus 1. waarneming(svermogen)

2. gevoel 3. gedachte, mening

sententia meningsentio 1. voelen

2. bemerken perf. sensi, sensus

septem zevensequor (sequi) volgen

perf. secutus sumsermo, sermonis (mnl.) gesprek, taalserva slavin servio + dat. slaaf zijn, dienenservitium slavernijservitus, servitutis slavernijservo (servare) beschermen, bewaren, behouden servus slaaf sessum perf. pass. van sedeoseu of, hetzijsex zessi als, indien sic zo sicut zoals sidus, sideris ster, sterrenbeeldsignum 1. teken

2. veldtekensilentium stilte silva bos similis + gen./dat. 1. gelijk aan

(similis, simile)2. gelijkend op

simul 1. (bijw.) tegelijk(ertijd) 2. (voegw.) zodra

simulo (simulare) doen alsof, voorwendensine + abl. zonder sino (sinere) (toe)laten

perf. sivi, situssinguli (mv.) één voor één, afzonderlijk sinus, sinus 1. welving

2. boezem3. baai

situs perf. pass. van sinosive of, hetzijsivi perf. act. van sinosocius 1. bondgenoot

2. makker sol, solis (mnl.) zonsolacium troostsoleo de gewoonte hebben, gewoon zijn,

gewoonlijk (doen) perf. solitus sum

sollicitus verontrust, bezorgd (sollicita, sollicitum)

solum (bijw.) slechts, alleensolum bodem, grond

solus, solius alleen, als enige (solus, sola, solum)solvo (solvere) 1. losmaken

2. betalenperf. solvi, solutus

somnium droom somnus slaapsono (sonare) klinken, doen klinken

perf. sonui, sonitussoror, sororis zuster sors, sortis lotspargo (spargere) (be)strooien

perf. sparsi, sparsusspatium 1. ruimte, afstand

2. duur, tijd(vak)species, speciei 1. aanblik

2. schijn, uiterlijkspectaculum schouwspelspecto (spectare) kijken naar, zien spero (sperare) hopen spes, spei hoop, verwachting spiritus, spiritus 1. adem 2. geeststatim meteen, onmiddellijkstatua standbeeld statuo (statuere) 1. stellen

2. vaststellen 3. besluiten perf. statui, statutus

sterno (sternere) neerwerpen, uitspreidenperf. stravi, stratus

stirps, stirpis (vrl.) afkomst, geslacht, nakomeling, kind(eren)

sto (stare) staan perf. steti, statum

stravi, stratus perf. van sternostrepitus, strepitus lawaai studium 1. ijver

2. belangstelling, enthousiasme 3. studie

stultus dom, dwaas (stulta, stultum)suadeo aanraden

perf. suasi, suasussub + acc. of abl. ondersubeo (subire) naderen

perf. subii, subitumsubito (bijw.) plotseling subitus plotseling, onverwacht

(subita, subitum)sublatus perf. pass. van tollosufficio (sufficere) voldoende zijn

perf. suffeci, suffectumsui, suorum (mv.) de zijnen (hunnen), zijn (hun)

verwanten/aanhangers sui, sibi, se, se (ev., mv.) 1. zich

2. hem, haar, hen, hun 3. (in A.c.I.) hij, zij

sum (esse) zijnperf. fui

248

summa 1. hoofdzaak 2. totaal

summus grootste, hoogste (summa, summum)

sumo (sumere) nemenperf. sumpsi, sumptus

super + acc. (boven)op, over superbus trots, hoogmoedig (superba,

superbum)superfui perf. van supersumsuperi, superorum (hemel)godensupero (superare) 1. overwinnen

2. overtreffen supersum overblijven

(superesse) perf. superfuisuperus zich boven bevindend (supera,

superum)supplicium 1. smeekbede

2. (dood)straf, terechtstellingsupra + acc. bovensurgo (surgere) zich oprichten

perf. surrexi, surrectumsuscipio (suscipere) op zich nemen, ondernemen

perf. suscepi, susceptussustineo omhoog houden, uithouden

perf. sustinui, sustentussustuli perf. act. van tollosuus, sui zijn, haar, hun (eigen) (sua, suum)

T

taceo zwijgen perf. tacui, tacitum

tacitus zwijgend (tacita, tacitum)tactus perf. pass. van tangotalis zo’n, een zodanige, zulk(e) (talis,

tale)tam zo (zeer)tamen toch, echtertamquam 1. zoals

2. alsoftandem tenslotte, (uit)eindelijk tango (tangere) aanraken

perf. tetigi, tactustantum (bijw.) 1. alleen maar, slechts

2. zozeertantum + gen. zoveeltantus zo groot, zoveel (tanta, tantum)tardus langzaam (tarda, tardum)taurus stierte (acc./abl.) joutectum 1. dak

2. huistectus perf. pass. van tegotego (tegere) bedekken, beschermen

perf. texi, tectus

tellus, telluris aardetelum werptuig, mv. wapens tempero (temperare) 1. regelen

2. (+ ab) zich onthouden vantempestas, 1. tijd

tempestatis 2. weer, stormtemplum tempel tempto (temptare) proberen, op de proef stellentempus, temporis tijd tendo (tendere) 1. (uit)strekken

2. streven naar perf. tetendi, tentus

tenebrae, -arum (mv.) duisternisteneo (vast)houden

perf. tenui, tentus tener, teneri fijn, teer (tenera, tenerum)tentus 1. perf. pass. van tendo

2. perf. pass. van teneotenuis dun, fijn (tenuis, tenue)tergum rugterra aarde, grond, land terreo bang maken

perf. terrui, territusterribilis verschrikkelijk (terribilis,

terribile)terror, terroris angst tertius derde (tertia, tertium)testis, testis (mnl.) getuige tetendi perf. act. van tendotetigi perf. act. van tangotexi perf. act. van tegotibi (dat.) (aan) jou timeo vrezen, bang zijn (voor)

perf. timuitimidus bang, angstig (timida, timidum)timor, timoris angst , vreestolero (tolerare) verdragen tollo (tollere) optillen, oppakken, opheffen

perf. sustuli, sublatustormentum folteringtorqueo 1. draaien

2. kwellen, folterenperf. torsi, tortus

tot (onverbuigbaar) zoveel totus, totius (ge)hele (tota, totum)tracto (tractare) behandelentrado (tradere) overhandigen, uitleveren,

overleveren perf. tradidi, traditus

traho (trahere) trekkenperf. traxi, tractus

transeo (transire) 1. overtrekken, overgaan 2. voorbijgaan (ook van tijd)perf. transii, transitus

transfero overbrengen(transferre) perf. transtuli, translatus

translatus perf. pass. van transfero

249

transtuli perf. act. van transferotraxi perf. act. van trahotremo (tremere) trillen, beven

perf. tremuitres, trium drie (tres, tria)tribuo (tribuere) toedelen, toekennen

perf. tribui, tributustribunus tribuun

tribunus plebis volkstribuuntribunus militum krijgstribuun (stafofficier)

triginta (onverb.) dertigtristis somber, droevig (tristis, triste)tu jij, u tueor (tueri) 1. (be)kijken

2. beschermentuli perf. act. van ferotum toen, dan tumultus, tumultus rumoer, oproer, tumulttunc toen, danturba 1. verwarring

2. menigte, massa turbo (turbare) in verwarring brengen, verwarren turpis schandelijk, lelijk (turpis, turpe)turris, turris torentutus veilig (tuta, tutum)tuus, tui jouw, uw (tua, tuum)

U

ubi 1. waar (betr. voornw. van plaats) 2. zodra, wanneer

ubi? waar? ubique overal ullus, ullius enig, iemand (ulla, ullum)ultimus uiterste, laatste (ultima, ultimum)ultra (bijw.) verder, langerultro (bijw.) 1. bovendien

2. uit eigen bewegingumbra 1. schim

2. schaduw umerus (= humerus) schouderumquam ooituna (bijw.) tezamen, tegelijkunda golf, waterunde 1.vanwaar, waarvandaan

2. dientengevolgeundique van alle kanten universus 1. geheel

2. alle(n) tezamenunus, unius één, (als) enige, alleen

(una, unum)urbs, urbis stad uro (urere) verbranden, verteren

perf. ussi, ustusurgeo dringen, in het nauw brengen

perf. ursi

usque onafgebroken, helemaalussi perf. act. van uroustus perf. pass. van urousus, usus 1. gebruik 2. nutusus sum perf. van utorut + conj. 1. (op)dat, om te

2. (zo)dat ut + ind. 1. zoals

2. zodra (als)uter, utrius wie van beide(n)uterque, utriusque (elk van) beide(n) (utraque,

utrumque)utilis nuttig (utilis, utile)utinam + conj. leidt een wenszin inutique hoe dan ook, tenminste utor (uti) + abl. gebruiken

perf. usus sumutrum . . . an (of) . . . ofuxor, uxoris vrouw, echtgenote

V

vaco (vacare) +abl. vrij zijn vanvacuus 1. (+ abl.) vrij van

(vacua, vacuum)2. leeg

vagus zwervend (vaga, vagum)valde (bijw.) erg, zeervaleo 1. krachtig zijn

2. in staat zijnvale gegroet (bij afscheid)valetudo, valitudinis gezondheidvalidus sterk, krachtig (valida, validum)vanus 1. leeg 2. onbetekenend (vana,

vanum)varius afwisselend (varia, varium)vastus 1. woest (vasta, vastum)

2. wijd, uitgestrektvates, vatis 1. waarzegger, profetes 2. dichter-ve ofveho (vehere) vervoeren

perf. vexivehor (vehi) rijden, varen

perf. vectus sumvel of velum zeilvelut zoals, alsofvenenum vergifvenio komen

perf. veni, ventumventer, ventris maag, buikventus windverbum woord vere (bijw.) 1. naar waarheid

2. werkelijk, inderdaad

250

vereor (vereri) vrezenperf. veritus sum

vero (bijw.) 1. echter 2. werkelijk, inderdaad

verso (versare) wentelenvertex, verticis 1. draaikolk 2. kruin, topverto (vertere) wenden

perf. verti, versusverto (vertere) in + acc. veranderen inse vertere, se vertisse zich omdraaienverum (voegw.) maarverus echt, waar (vera, verum)vester, vestri (van) jullie (vestra, vestrum)vestigium (voet)spoor vestis, vestis kleding(stuk)veto (vetare) verbieden

perf. vetui, vetitus vetus, veteris oud (vetus, vetus)vexi perf. act. van vehovia weg, straat in vicem 1. op mijn (enz.) beurt

2. beurtelingsvici perf. act. van vincovicinus naburig, aangrenzend, buur-victor, victoris (over)winnaar victoria overwinningvictus perf. pass. van vincovictum perf. pass. van vivovideo zien

perf. vidi, visusvideor (videri) 1. schijnen, verschijnen, zich

vertonen2. gezien wordenperf. visus sum

mihi videtur het schijnt mij (goed/juist) toevilis goedkoop (vilis, vile)villa landhuis, landgoedvincio binden, boeien

perf. vinxi, vinctusvinco (vincere) overwinnen, overtreffen

perf. vici, victus

vinculum band, boeivindico (vindicare) 1. wreken, straffen

2. helpenvinum wijnvinxi perf. act. van vinciovir, viri manvirgo, virginis meisje, maagd virtus, virtutis 1. deugd, goede eigenschap,

verdienste 2. moed

vis jij wilvis, acc. vim mv. vires 1. geweld, kracht

(vrl.) 2. macht visus perf. pass. van videovisus sum perf. van videorvita leven vitium ondeugd, vergrijp, fout, gebrekvito (vitare) vermijdenvivo (vivere) leven

perf. vixi, victumvivus levendvix nauwelijks vixi perf. act. van vivovoco (vocare) roepen, noemen volo (velle) willen

perf. voluivolunt (zij) willen voluntas, voluntatis wilvoluptas, voluptatis lust, genoegenvolvo (volvere) wentelen

perf. volvi, volutusvos (nom./acc.) jullie

gen. vestri, vestrumvotum 1. gelofte

2. wens, gebedvox, vocis 1. stem 2. woordvulgus (onz.) volkvulnero (vulnerare) verwonden vulnus, vulneris wondvult (hij, zij) wilvultus, vultus gezicht