De carnaval werd er bij ons thuis met de paplepel

ingegoten. Ik raakte er nog meer bij betrokken toen

mijn vader zitting nam in de eerste Raad van Elf.

Nu hoefde ik niet meer af te reizen naar het Bossche Oeteldonk.

Zaltbommel werd enige jaren later tijdens het carnaval omgedoopt

tot Mispelgat. Aan de hand van sfeerbeelden en verhalen neem ik

jullie mee langs het Patronaat, het Bondshuis, het Nut, de Sporthal,

de Poorterij en al die andere plekken waar het goed toeven was. In

1933 werd er voor het eerst een carnavalsbal gehouden in Zaltbom-

mel. Dit boek bestrijkt de vroege jaren tot aan de eeuwwisseling.

Een mooie tijd om eens op terug te kijken.

Foxy Design – Zaltbommel

Een terugblik op het carnaval in Zaltbommel

Een terugblik op het carnaval in Zaltbommel

René van Rijen

Foxy Design

Re

né v

an

Rije

n

Voor pa en ma,

‘Het hele jaar gaat mijn hart tekeer,

Maar met carnaval nog ’n bietje meer!’

‘De herinnering is een vreemd soort dagboek’.

FOXY DeSiGn

Boschstraat 61a5301 AC ZaltbommelT 0418 - 513543E info@foxy-design.nlI www.foxy-design.nl

isbn 9789081541268nur 693

© 2011 Foxy Design – Zaltbommel

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Getracht is de rechthebbenden van de af beel dingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aan spraak te kunnen maken op zekere rechten, kunnen contact opnemen met de uitgever.

René van Rijen

Hoogtepunten uit 80 jaar

carnaval in Zaltbommel

FOX Y De SiGn

5

de Brabanthallen voor het Oliebollenfantenfeest. Car-naval op, wat later bleek, Bommelse wijze. Veel jeugd en een band in een grote hal. Ieder jaar ook schalden er nieuwe carnavalsliedjes over de nationale radio en de vo-lumeknop ging thuis een paar tandjes hoger. Toon Her-mans en later Wim Kersten waren duidelijk favoriet bij ons moeder. Mijn moeder was niet bepaald een geslaag-de leerling van een naaiatelier maar was wel een maand of wat in de weer met naald en draad om een uniek pakje voor ons af te leveren. Het leverde wel vaak een fraai ta-fereeltje op. We moesten dan op de stof gaan liggen die over de grond was uitgerold. Vervolgens werden onze contouren ruim afgetekend en ze zoomde de boel aan el-kaar. Klaar was ze! En uniek ook! Ook hadden we onze jaarlijkse carnavalsmiddag bij onze tante Ria aan de Nieuwstraat. We werden al snel besmet met het virus dat carnaval heet. In die jaren ook was het dat Jan Goesten, hoofd van de Katholieke school, ons leerlingen enthousi-asmeerde om een carnavalsmiddag met, van kranten ge-vouwen steken op ons hoofd, het carnaval in het Patro-naat te vieren. Logisch dat iedereen voor was. Liever op tafels dansen op deunen dan een middag sommen op-dreunen! In de Bommelerwaard nam het katholieke Am-merzoden eind zestiger jaren het voortouw. Het carnaval kreeg begin zeventiger jaren vaste voet aan wal in Zalt-bommel. Met de komst van carnavalsvereniging de Wal-lepikkers kwam alles in een stroomversnelling.

René van Rijen, november 2011

Voorwoord

Hoe het bij mij begon te kriebelen? Het carnaval is mij met de paplepel ingegoten. Mijn ouders waren in hun vroege jeugd al fanatieke carnavalsvierders. Een enkele avond werd dat in Zaltbommel gevierd en de andere da-gen reisden ze af naar het gezellige zuiden om zich in het Bossche Oeteldonk onder te laten dompelen in het feest-gedruis. Ik mocht vanaf mijn achtste af en toe mee maar ik begreep er nog niet veel van. In een enkele Bossche kroeg mocht je naar binnen, het was er altijd veel te druk en na drie, vier flesjes frisdrank had je het toch wel ge-zien? Vaak gingen we mee met de smoes dat er een fraaie optocht was maar die werd meestal sporadisch of hele-maal niet bekeken want anders was je plekje in de kroeg al vergeven en kwam je er niet meer in. Mijn ouders had-den zo’n beetje de kleinste kroeg, ’t Bossche Palet van Willy Esfeld in de Hinthamerstraat, uitgezocht als carna-valsstamkroeg waar ze dan ook jaarlijks naar toe gingen. Leuk dat je daar dan altijd dezelfde mensen ontmoette waarmee je een band opbouwde. Zo ook de portier. Elk jaar was het geen probleem voor Hans en Tiny om bin-nen te komen omdat de portier mijn vader van verre her-kende en steevast: ‘Kom binnen, Jozef,’ tegen mijn vader zei. Later nog werden mijn broers en ik gedropt bij

De carnavalskleding was in 1967 nog vrij simpel en typisch Oeteldonks. Blauwe boerenkiel, wanten, boerenpet en de rode zakdoek met het luciferdoosje. v.l.n.r. René, Paul en Theo van Rijen.

6

7

De vroege jaren

Reeds in de jaren twintig van de vorige eeuw viel er genoeg te feesten in Bommels dreven. Elke vereniging had wel een uitvoering of jaarvergadering met bal na. Het Volksbondshuis en Nutsgebouw zaten geregeld tot de nok toe vol. Verenigingen die veelvuldig actief waren in die jaren waren de H.B.S.-vereniging, die in het jaar 1926 voor de elfde achtereenvolgende keer een uitvoering met bal na organiseerde, de toneel- verenigingen T.T.C. (Typografen Tooneel Club), Kunst Na Arbeid en De Vrijbuiter alsook Z.B.S.V. Olympia en de kegelclub B.K.C. Natuurlijk werd er vaak met argusogen gekeken naar het Bossche carnaval dat na de eerste wereldoorlog aan een flinke opmars in populariteit bezig was.

Carnaval in 1952. Achter v.l.n.r.: Hans van Rijen, Toos Stehmann, Hugo van der Heijden, Gerard van Angelen, Gerrie van den Heuvel, Ina Bergmans, Wim Hermes.Midden v.l.n.r.: Gijs Homburg, Ma van der Heijden, Ria Hermes, Pa van der Heijden, Ad Riebergen, Jan Stehmann.Voor v.l.n.r.: Gerrie van der Heijden, Ria van der Heijden, Joke Bergmans, Phily, Ria en Thea van Rijen.

8

kens een dansje maakten met Griek of Spanjaard. Pier-rots en Pierettes in verschillende kleuren en nuances lie-pen vredig tusschen edellieden en narren, boeren en cow-boys, terwijl zelfs een rijksveldwachter met een streng ui-terlijk niet op het appèl ontbrak. Daar het in de zaal spoe-dig heel warm was, werd het démasqué eerder afgekon-digd dan de bedoeling was. Dit démasqué gaf telkens aan-leiding tot groote hilariteit en af en toe klonk uit de ver-zamelde groepjes een homerisch gelach op, als bewijs van een of andere goed geslaagden grap. Eenige negers ‘ just arrived from Honololoe’ zongen eenige ‘Students songs’ die zeer in sloegen.

Met het schapenhok werd de verhoging (twee treedjes) achter in de zaal van het Nutsgebouw bedoeld.

Er bestond steeds meer belangstelling voor gemaskerde bals in Zaltbommel en deze avonden waren dan ook lang vantevoren uitverkocht. Hier een stukje van een verslag uit het Zaltbommelsch Nieuws- en Advertentieblad van 17 februari 1928:

Zaterdag j.l. had het reeds lang aangekondigde Bal-mas-qué der Zalt-Bommelsche H.B.S. Ver. Plaats. De voorver-koop van toegangskaarten beloofde reeds een groot aan-tal deelnemers en inderdaad, het kleine Nutsgebouw was vol genoeg. Spoedig dansten de paren, al of niet op de maat der muziek en konden de toekijkers genieten van een bont-kleurenspel, dat een lust voor het oog was. De jazz-band was voor deze gelegenheid op het schapenhok geïnstalleerd, zodat het podium geheel vrij was voor niet-dansers. Reeds dadelijk kwam de stemming erin en kon men de meest verschillende elementen van deze samenge-stroomde menigte met elkaar door de zaal zien dansen. Inderdaad waren de meest vreemde combinaties te aan-schouwen; hier danste een mephisto met een harlekipo, daar een fascist met een apache, terwijl veel haremvrou-wen zich niet aan het gebod des Sultans hielden en stil-

Het gec ostumeerd bal wordt carnavalsbal! Een advertentieuit Het Weekblad van 17 februari 1933.

Enkele advertenties uit de vroege jaren van het gec ostumeerde bal.

9

Zowel in Hotel Gottschalk, het Nutsgebouw, Hotel Tivoli als het Patronaatsgebouw waren er gezellige feestavonden. Hier een gezelschap op een van de avonden in Hotel Tivoli.

10

De 40-er jaren werden uiteraard gekenmerkt door de oorlog. Na de oorlog werd de draad wel weer heel voor-zichtig opgepakt. In de oorlogsjaren was het onderstaan-de lied uit 1939 van Van Herms Niel met tekst van Jac. van Tol zeer populair:

Blonde Mientje heeft een hart van prikkeldraadBlijf maar thuis....prikkeldraadEn die vesting overwint niet een soldaat’t Is en blijft....prikkeldraadAlle jongens maken haar het hof, om strijd,Maar zij lacht en voor de rest neutraliteitBlonde Mientje heeft een hart van prikkeldraadBlijf maar thuis....prikkeldraad

Ondanks de oorlogsdreiging werd er ook in februari 1940 nog een feestje gebouwd. Het bovenstaande popu-laire oorlogsliedje was dan ook aanleiding voor een van de feestvierders om daar wat ludieks mee te doen! De zilveren H.B.S. vereeniging vierde in 1940 haar 25-ja-rig bestaan met een bal-masqué in de Nutszaal. In de bonte mengeling dansten de dames Snip en Snap, Blonde Mientje met haar prikkeldraad-versperring, Biedermaij-ers en Madame Pompadour. De 50-er jaren werden gekenmerkt door hevige concur-rentiestrijd om de feestavonden. Iedere vereniging had wel een feest dat raakvlakken had met carnaval. Het wa-ren vaak toneelvoorstellingen of ledenvergaderingen met een carnavalsbal na. Favoriet waren het Nutsgebouw en het Patronaatsgebouw waar elk jaar weer carnavalsavon-den werden gehouden. Toch was het voormalige Volks-bondshuis in de Boschstraat ook een geschikte locatie.

In die jaren wordt er meer en meer gesproken over een echt carna-

valsgevoel in Zaltbommel. Ook in de verslagen die volgen valt steeds

vaker de naam Oeteldonk. Op 10 februari 1938 vergaderde de Eerste

Zaltbommelsche Oeteldonksche Club in Hotel Tivoli over een carna-

valsbal in Zaltbommel. Gezien het grote succes van het feest in 1937

werd ook deze carnavalsavond wederom in Hotel Tivoli gehouden.

Zonder kaart ‘wordt geen mensch toegelaten’! Het kon niet uitblijven

dat in 1938 de eerste carnavalsprins zijn intrede deed in Zaltbommel.

Prins Ricardo 1 Heer van Bommelsch Oeteldonk en deszelfs modder-

rijke grachten, plassen en dreven! Ook werd onder andere een huis-

orde van Oeteldonk ingesteld, te weten ridder en korporaal van het

Oeteldonksche rijk. Deze orde werd alleen geschonken aan verdien-

stelijke burgers.

In mijn zoektocht naar de oorsprong van deze carnavalsclub heb ik

geïnformeerd bij Rob van de Laar, archivaris van de Oeteldonksche

Club 1882 en conservator van het Oeteldonks Gemintemuzejum. Hij

wist mij te vertellen dat het hier moest gaan om een in Zaltbommel

opgerichte Oeteldonksche Club. In de archieven van de Oeteldonk-

sche Club is niets terug te vinden over een bezoek van deze club aan

Zaltbommel. Zo waren er voor de oorlog ook Oeteldonksche Clubs op-

gericht in Vught, Enschede en Jakarta. Het succes van de in ’s-Herto-

genbosch in 1882 opgerichte club van gelijke naam leidde wellicht tot

dit fenomeen, aldus Rob van der Laar. Nog immer is het vermoeden

dat de oprichting van deze carnavalsclub tot stand is gekomen door

een aantal Bosschenaren, die haar heil elders zocht, en de plaatselijke

r.k. Dansclub.

11

Het parochiehui s (of Patronaat) in de jaren vijftig.

In 1952 zorgt The Reckless Comboin het Patronaatsgebouw dat de voetjes van de vloer gaan.

12

Een bont gezelschap in 1954. Niet te herkennen met hun maskers op in de gang van de voormalige Katholieke kleuterschool aan de Oliestraat.

Voor deze foto hebben ze even hun masker a fgezet. Achter v.l.n.r.: Sjaak, Hugo en Gerrie van der Heijden. Midden v.l.n.r.: Hans en Jozef van Rijen, Gerard van der Heijden Voor v.l.n.r.: Jan Stehmann, Jan Thijssen en Ad Riebergen.

13

Eind vijftiger jaren kwamen de kleintjes ook aan de beurt getuige het volgende verslag:

Carnaval in KabouterlandZaterdagmiddag vierden de kabouters van de Theresia-groep een groot carnavalsfeest. Ieder kind had prachtig zijn best gedaan om er zo leuk mogelijk uit te zien. Het was dan ook heel erg moeilijk voor Rea (F. v.d. Donk) om te zien wie er het leukst uit zag. Daarom werd er een jury bij geroepen die tenslotte Marianneke Penders als

nummer één koos. Zij was verkleed als boerinnetje met echte witte klompjes aan. Om de overige kabouters, die er toch ook allemaal leuk uit zagen, niet teleur te stellen had Rea voor hen een troostprijs beschikbaar gesteld, Al zingend en op hun zuurstok sabbelend trok de stoet naar de Familie Sas, door wie zij waren uitgenodigd om een glaasje limonade te komen drinken, wat natuurlijk zeer op prijs werd gesteld. Daarbij fungeerde een pan met twee vaatkwasten en twee deksels als toepasselijke carnavals-instrument.

De kabouters van de Theresiagroep in het clubgebouw in de Bloemen-daal.Voorste rij v.l.n.r.:Thea Stehmann, José Snoek ,Jeanne Keser en Georgia Ann Vermeulen.Middelste rij v.l.n.r.: Marleen Burgers, Katja Kamps, Marian Penders, Anneke Brinkman, Ria Brinkman en onbekend. Achterste rij v.l.n.r.: Annelie Roding, , Lucy van Gemert, Gerda Bakker en Hetty Visser.

14

15

De jaren zestig

In de 60-er jaren begon het in Zaltbommel meer en meer te kriebelen. Ook voor de Bommelse jeugd werd er hier en daar al iets georganiseerd. In die tijd was het nog niet gebruikelijk dat er door een ieder en openlijk carnaval werd gevierd. Menig vereniging zocht zo naar een goede aanleiding om op verdekte wijze zich aan plezier en jolijt te laven.

In die periode ook hadden mijn ouders hun privéfeestjes. Er werd dan bij iemand van de vriendenclub een carna-valsavond georganiseerd. Ingrediënten waren in die tijd: hoedjes, petten, toeters, slingers, een aantal flesjes bier of Duitse witte wijn, een platenspeler met Toon Hermans of Duitse schlagers en een vaasje met sigaretten op tafel. In die tijd had je nog niet zoveel nodig om een avondje jolijt te hebben.

Het was een gezellige boel in de jaren zestig bij sommige Bommelse hui shoudens. Dit maal ten huize van de familie Riebergen in de Boschstraat.

De carnaval werd er bij ons thuis met de paplepel

ingegoten. Ik raakte er nog meer bij betrokken toen

mijn vader zitting nam in de eerste Raad van Elf.

Nu hoefde ik niet meer af te reizen naar het Bossche Oeteldonk.

Zaltbommel werd enige jaren later tijdens het carnaval omgedoopt

tot Mispelgat. Aan de hand van sfeerbeelden en verhalen neem ik

jullie mee langs het Patronaat, het Bondshuis, het Nut, de Sporthal,

de Poorterij en al die andere plekken waar het goed toeven was. In

1933 werd er voor het eerst een carnavalsbal gehouden in Zaltbom-

mel. Dit boek bestrijkt de vroege jaren tot aan de eeuwwisseling.

Een mooie tijd om eens op terug te kijken.

Foxy Design – Zaltbommel

Een terugblik op het carnaval in Zaltbommel

Een terugblik op het carnaval in Zaltbommel

René van Rijen

Foxy Design

Re

né v

an

Rije

n