1

C O U S E B A N T’ Afstammelingen van VAN BAKENES?

Een beknopte inventarisatie van gegevens over een mogelijke relatie tussen de geslachten Cousebant en Van Bakenes

3 pagina’s Op pag. 94 van het boek ‘Bakkenes, Een Studie naar Ontstaan, Verspreiding en Genealogie van deze Nederlandse Familienaam’ staan enkele personen vermeld die – waarschijnlijk behorende tot het oude geslacht Van Bakenes – nog niet binnen die genealogie geplaatst konden worden. Een van deze personen is Wigbert van Bakenes, volgens een obscure notitie ‘heer van Heemskerk’, hetgeen op zijn minst twijfelachtig lijkt. Deze Wigbert van Bakenes zou getrouwd zijn met N. van Heemskerk en een dochter hebben gehad: Christina van Bakenesse. Volgens secundaire bronnen huwde zij te Haarlem op 7 februari 1500 met Nicolaes Cousebant. 1) Een kind zou zijn Wigger Claesz. Cousebant, die tweemaal huwde, eerst in 1549 met Janne Pietersdr. 2) en na haar dood met Margriete Pietersdr. 3) Wigger was brouwer te Haarlem, mogelijk op ‘Bakenes’ en zeker niet onbemiddeld. Uit de huwelijkse voorwaarden van zijn eerste huwelijk wordt duidelijk dat de moeder van Wigger Claesz. Cousebant geen Christina van Bakenes heet maar bekend is onder de naam Kerstyne Wiggersdr. Kerstyne en Christina zijn vrijwel synoniem maar omdat zij nergens vermeld wordt met de toevoeging ‘Van Bakenes’ is dit geen afdoende bewijs om haar tot het geslacht Van Bakenes te rekenen. Vermeldenswaard is dat er in 1540 een (eveneens nog niet te plaatsen) Wouter Bakkenes voorkomt als deken te Haarlem. Hij heeft een dochter genaamd Kerstyne, hetgeen suggereert dat de naam Kerstyne/Christina voor komt binnen het geslacht (Van) Bakenes. Aangezien er geen enkele – primaire – indicatie is dat Kerstyne een Van Bakenes was, mag men zich afvragen waarom dit in de ‘Annuaire de la Noblesse Belge’ als een vaststaand gegeven word vermeld:

Het raadsel neemt in omvang toe wanneer we een vergelijking maken tussen de familie-wapens van de geslachten Cousebant en dat van Bakenes die vrijwel identiek zijn, behoudens dat het familiewapen Van Bakenes met drie St. Andrieskruizen is beladen, terwijl dat van 1 Annuaire de la Noblesse Belge. Editie 1898, pag. 56. 2 Huwelijkse voorwaarden: NA Den Haag, Toegang 3.20.09, Familiearchief Cousebant ca. 1400-1800, inv. nr. 1. 3 Huwelijkse voorwaarden: NA Den Haag, Toegang 3.20.09, Familiearchief Cousebant ca. 1400-1800, inv. nr. 1.

2

Cousebant met drie staande kruizen is beladen. Er zijn gevallen bekend waarbij ook leden van het geslacht Van Bakenes staande kruizen in hun wapen voerden (zie Boek Bakkenes, pag. 28). De beschrijving van het familiewapen Cousebant in Annuaire de la Noblesse Belge 1898 is als volgt: d’azur à la bande d’or chargée de trois croisettes pattées de gueules. Het is een vrijwel exacte beschrijving van het familiewapen Van Bakenes!

De familiewapens Van Bakenes en Cousebant naast elkaar

Klaarblijkelijk bestond binnen het geslacht Cousebant de overtuiging dat zij daadwerkelijk afstamden van het oude geslacht Van Bakenes. Hoewel er vooralsnog geen directe bewijzen voor zijn gevonden mag de link Cousebant-Van Bakenes niet worden uitgesloten. De leden van het geslacht Cousebant vervulden vrijwel allen vooraanstaande functies in Haarlem en stonden bekend als een welgestelde Haarlemse familie, hetgeen bevestigd wordt door het feit dat er in later jaren zelfs Cousebant’s zijn die de riddertitel voeren (Frederik Cousebant die vanaf 1667 als ridder in een aantal aktes voor komt). Een zoon van Wigger Claesz. Cousebant genaamd Nicolaes Cousebant is een bekende missie-pionier. Hij legde de grondslag voor de“vergaderinghe der Maechden van den Hoeck”

4) Hij deed dit in een “turfschuerken” achter zijn ouderlijk huis gelegen in Bakenes, tegenover de Kwakelbrug, de kerk en pastorie.5) Dat het geslacht aanvankelijk gevestigd was in het stadsdeel Bakenes is dan ook waarschijnlijk. De goederen van het geslacht Cousebant lagen verspreid door Holland. Maar de basis voor hun vermogen werd in Haarlem gelegd. Dat een brouwerij een winstgevend bedrijf was moge duidelijk zijn, maar hoe de familie zich zo wist op te werken – d.w.z. hoe zij hun fortuin vergaarden – blijft met vragen omgeven. Wellicht zal nader onderzoek hier licht op werpen. De periode waarin de eerste Cousebants opduiken is tevens de periode waarin het geslacht Van Bakenes (volgens de Batavia Illustrata) zou zijn uitgestorven. Mogelijk wilde de familie Cousebant door het – licht gewijzigde – familiewapen Van Bakenes over te nemen status toevoegen aan hun naam, wat niet ongebruikelijk was in deze en latere perioden.

4 Voor meer over de “vergaderinghe der maechden van den Hoeck” zie: J.J. Graaf, ‘De “Vergaderinghe der maechden van den Hoeck” te Haarlem’, Bijdragen voor de Geschiedenis van het Bisdom Haarlem 29 (1905) 128-159, 272-325; 30 (1906) 290-330; 31 (1908) 106-125; 32 (1909) 292-310; 34 (1912) 321-387; 35 (1913) 283-318; 36 (1915) 1-24. 5 SA Kennemerland, info over de statie St. Bernardus te Haarlem.

3

Patriciërsfamilie’s probeerden zo – soms onterecht – hun afstamming van oude edele geslachten te benadrukken. Het geslacht Geltsack van Bakenes (zie boek Bakkenes, pag. 131 en verder) dat tevens – vooralsnog onbewezen – pretendeerde via moeders kant van de Van Bakenessen af te stammen voerde exact hetzelfde familiewapen als het geslacht Cousebant, idem met staande kruizen. Waarschijnlijk voerden zij dit wapen eveneens uit status-overwegingen.

Familiewapen Geldzack van Bakenesse Familiewapen Cousebant (Jacobikerk, Utrecht) (Ned. Herv. Kerk, Waspik) Of het geslacht Cousebant via de vrouwelijke lijn afstamde van het geslacht Van Bakenes blijft vooralsnog onduidelijk. Mogelijk zal verder onderzoek hier uitsluitsel over geven.

Het rouwbord van Franciscus Bernardus Cousebant (gest. 16 oktober 1759)

(Ned. Herv. kerk Waspik)

-------------------------- Patrick Bakkenes, november 2009.