10THEMA ENERGIEZUINIG BOUWEN

Bouwwereld op weg naar nul op de meterNul-op-de-meter is in de bouwwereld uitgegroeid tot een waar buzzword. Huizen die meer energie opwekken dan ze verbrui-ken, worden al volop gebouwd. Dura Vermeer en KlaassenGroep – twee van de koplopers op het gebied van nul-op-de-meter bou-wen – lichten hun concepten toe.

Tekst: Maaike Belder, in opdracht van RVO.nl

Veel bouwbedrijven werken sinds een aantal jaren conceptueel. Ze gaan uit van een bepaald concept van een wo-ning en verbeteren dat bij ieder vol-gend project. Het bouwproces wordt efficiënter en het leidt tot betere pro-ducten, minder afval en minder faal-kosten. Vooral op het gebied van energieprestatie worden sprongen ge-maakt. Veel bedrijven zien het als een uitdaging om de energievraag tot nul terug te dringen. Toch is de productie van deze woningen nog lang niet ge-

woon. Op dit moment gaat slechts een geschatte vijf tot tien procent richting nul op de meter.

Drie generatiesDura Vermeers PCS-woningbouwcon-cept kent sinds 2008 inmiddels al drie generaties. Na Ypenburg en Zoeter-meer kreeg de derde generatie in Rijs-wijk de eerste woningen volgens de nul-op-de-metervariant: PCS-Hybri-de. Dat richt zich op grondgebonden nieuwbouwwoningen van 200.000 tot 300.000 euro voor startende gezin-nen van 25 tot 35 jaar. Dick Boelen, di-recteur Dura Vermeer Vastgoed: ‘Met de toegevoegde warmtepompinstalla-tie, een vraaggestuurd ventilatiesys-teem, verhoogde isolatiewaarde, extra zonnepanelen en driedubbel glas moet de energierekening van een huishou-den op nul uitkomen. We hebben veel geleerd van eerdere generaties van het concept. Zo deden we in de eerste ge-neratie woningen te weinig aan voor-lichting van de bediening van de in-stallaties, terwijl dat een belangrijke factor is in het succes.’

Levend huisHet woonconcept van de Klaassen-Groep heet CasaVita. ‘Letterlijk ver-

taald ‘levend huis’’, vertelt commerci-eel directeur Dirk-Jan Klaassen. ‘Het past zich aan de wensen van de bewo-ners aan, die zelf de indeling van on-der meer gevel en verdiepingen en de positie van elektrapunten bepalen. We richten ons direct op woningcorpora-ties en beleggers. Die zien lage ener-gielasten als een unique selling point naar hun huurders. Dat is het natuur-lijk ook: geen energierekening en te-gelijkertijd comfortabeler wonen. Na het eerste project in 2012 in Nijmegen volgde Ulft en volgend jaar staat Win-terswijk op de planning.’ Het concept van de KlaassenGroep maakt nul op de meter mogelijk door onder meer een lucht-waterwarmte-pomp met vloerverwarming of lucht-verwarming, isolatiemateriaal twee keer zo dik als de huidige norm, zonne-panelen en driedubbel glas.

Lucht-waterwarmtepompDe KlaassenGroep gebruikt een lucht-waterwarmtepomp voor verwarming en warmtapwater. Buitenlucht wordt gebruikt als bronwarmte. Een dergelijk systeem is overal in Nederland te re-aliseren, onafhankelijk van lokale fac-toren, zoals bodemgesteldheid. Boven-dien vergt het minder kosten, omdat er geen (dure) bron hoeft te worden ge-boord. Klaassen: ‘De lucht-waterwarm-tepomp is een bewezen techniek in Duitsland. Prima toe te passen in ons land, maar als je daarvoor kiest, moet je wel zorgen dat je zelf kunt monito-ren en bijsturen. Dat is net zo belang-rijk als de bouw zelf. Om het project te

laten slagen wil je na één jaar gega-randeerd een energierekening van 0 euro. We gebruiken daarom ook niet téveel innovaties, het moet immers wel werken.’

Bodemenergie en balansventilatieDura Vermeer kiest in haar concept vanwege de betere energieprestatie wel voor bodemenergie. Het systeem bestaat uit een individuele warmte-pomp met een bodemlus die tot 150 meter diepte kan gaan. De warmte-pomp verwarmt de geïnstalleerde tap-waterboiler. Op de begane grond en de verdiepingen is vloerverwarming. Boe-len: ‘Het aanleggen van de bodemlus is verbeterd. Er is een nieuwe boortech-niek ontwikkeld, waardoor het boren sneller en dus goedkoper is geworden.’ Voor de ventilatie gebruikte het bouw-bedrijf eerder natuurlijke toevoer in de

Voorbeelden energie-zuinig bouwenRVO.nl biedt integrale en transparan-te kennis over de duurzaam gebouw-de omgeving en vervult hiermee een gidsfunctie voor ondernemend Ne-derland om de verduurzaming te be-vorderen. Voorbeelden van energie-zuinig bouwen? Kijk ter inspiratie in de database: www.rvo.nl/energiezui-niggebouwd.

Dura Vermeer PCS-Hybride nul-op-de-meter woningen.

Op 11 december 2013 startte de Klaassen-Groep met de bouw van zeven energieno-taloze woningen niaNesto in Nijmegen. De woningen voor woningcorporatie Portaal zijn sociale huurwoningen met een huur-prijs van € 680,- per maand. Portaal noemt het project een ‘revolutie in de sociale wo-ningbouw’.

Dura Vermeer PSC Hybride in Rijswijk.

11THEMA ENERGIEZUINIG BOUWEN

vorm van gevelroosters, maar mensen klaagden soms over koude tocht. ‘Het is daarom beter de verse buitenlucht eerst voor te verwarmen’, vervolgt Boe-len. ‘Daar waren we in eerste instantie niet enthousiast over, maar als je het goed aanlegt, levert het wel meer com-fort. Dat blijkt nu ook uit de resulta-ten van de eerste tweehonderd wonin-gen die we zo hebben gemaakt.’ Het balansventilatiesysteem met warm-teterugwinning zuigt in ieder vertrek de ventilatielucht mechanisch af. De verse lucht wordt aangevoerd via één centraal punt op de overloop van de verdieping en gedistribueerd via ope-ningen onder de deuren.

De praktijk werktVoor het energiegebruik in hun wonin-gen gaat de KlaassenGroep uit van een gemiddelde norm van het Nibud. ‘Een driepersoonshuishouden’, aldus Klaas-sen. ‘Als bewoners meer of minder energie gebruiken, betalen ze geld bij of krijgen ze terug. Dat gaat om klei-ne bedragen. Onlangs moest een vier-persoonsgezin 5 euro per maand bijbe-talen. Het is ook de manier waarop je met energie omgaat. Vergelijk het met een zuinige auto: als je daarmee con-stant hard optrekt, verbruik je meer

benzine. We vertellen mensen dat ze op hun verbruik letten. Op een speciale pagina op Facebook geven we ze daar-voor tips mee.’

Extra capaciteitVolgens Boelen is ook het nul-op-de-meterconcept van Dura Vermeer be-wezen in de praktijk. ‘We geven 25 jaar garantie op een vastgestelde norm. Daarbij is de afspraak dat de bewoner niets aan de schil van de woning doet. Een knelpunt in dit soort concepten is dat mensen zelf dingen aanpassen. Zo hing een bewoner een eigen afzuig-kap op met een doorvoer door de ge-vel. Dat beperkt de garantie. Maar ook een hoogpolig tapijt kan problemen veroorzaken, omdat dit warmte tegen-houdt en de vloerverwarming daar-door niet optimaal werkt. Dat vergt goede voorlichting van onze kant. Daarnaast bouwen we standaard extra capaciteit in. De ontwerptemperatuur ligt op 22 graden Celsius en we bieden garantie op 21 graden, een kleine over-dimensionering dus. Een volgende stap in de conceptontwikkeling is te onder-zoeken hoe we hier in de toekomst nog meer op kunnen anticiperen.’

Liever een luxe keukenKlaassen denkt dat huiseigenaren of kopers nog niet helemaal klaar zijn voor nul-op-de-meterconcepten. ‘Ons concept kost circa 17.500 euro, boven-op de woningprijs. Mensen vinden dat te duur, de financieringsruimte is er niet of men wil die niet opnemen. Op dit moment stoppen mensen extra be-stedingsruimte toch liever in een luxe keuken of badkamer dan in het ener-gieneutraal maken van hun woning. Voor particuliere woningbouw is het concept haalbaar, maar het is afhan-kelijk hoe kopers het geld willen inzet-

ten. De meerkosten worden in een re-delijke termijn via de energierekening terugverdiend. Maar veel hangt af van ideologische motieven en de financië-le ruimte die kopers zelf hebben of de banken bereid zijn te geven.’

Ambassadeurs inzettenDura Vermeer maakte een speciaal fi-nancieringsmodel voor particulie-ren. Boelen: ‘Mensen die een huis ko-pen, kunnen het hele pakket voor 100 euro per maand huren. Dat is inclu-sief onderhoud en garantie. Kopen kan ook, hoewel de meeste bewoners kie-zen voor huur.’ De strategie van de bou-wer is om het wooncomfort van hun

nul-op-de-meterconcept over te bren-gen via bewoners. ‘Zij zijn onze ambas-sadeurs’, vervolgt Boelen. ‘Wooncom-fort is moeilijk aan te duiden, dat moet je beleven. Als bouwende partij kun je wel zeggen dat het heerlijk is om in zo’n huis te wonen, maar de boodschap komt beter aan als bewoners dat zelf vertellen.’

KoplopersZowel Dura Vermeer als de Klaassen-Groep noemen zichzelf koplopers op het gebied van nul-op-de-metercon-cepten. Klaassen: ‘We hebben met onze vergaarde kennis van de afgelopen ja-ren een voorsprong op collega’s. Die po-sitie willen we behouden, maar kennis delen we graag met andere bouwende partijen. Het is geen rocket science, het is een kwestie van bouwkundige en technische aspecten met elkaar combi-neren en afstemmen.’ Volgens Boelen is de sleutel tot suc-ces om de beste te worden in je eigen

concept. ‘We hebben het ons volledig eigen gemaakt en kunnen het fout-loos in de markt zetten. Natuurlijk is er ruimte voor verbetering, leren hoort bij zulke projecten. Het belangrijkste is keuzes maken. Switch niet – of al-thans niet te snel – naar verschillen-de leveranciers als je een warmtepomp

ergens drie tientjes goedkoper kunt krijgen. Kwaliteit en onderling ver-trouwen zijn een groot goed, want het stopt niet na de ontwerpfase. Die fase loopt door in de realisatie en het ein-de daarvan is pas het begin van de ge-bruiksfase.’Klaassen vindt het jammer dat bij-voorbeeld corporaties de kennis van bouwers nog niet volledig benutten. ‘Ze geven een budget mee waarvoor we het moeten doen. Terwijl zeker bij nul-op-de-meterconcepten een hoge-re investering op den duur tot meer winst leidt. Dat wordt nog lang niet al-tijd gezien. Daar ligt de uitdaging voor de toekomst: laten zien dat het werkt.’ Boelen ziet het belang van grootscha-lige uitrol. ‘Opschalen levert wat op, kostprijsreductie bijvoorbeeld. Dat be-reik je door zelf meer te bestellen, maar ook als steeds meer bouwende partijen interesse hebben in bepaalde onderdelen. We zien in de markt een groeiend aantal nul-op-de-metercon-cepten. Dat is alleen maar goed. Uit-eindelijk willen we allemaal naar een meter die aan het eind van het jaar de-zelfde stand aangeeft als aan het be-gin.’

Ervaringen vernieuwers in woningbouwIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voerde de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) samen met Energiesprong en partijen uit het Lente-akkoord een inventarisatie uit onder ze-ven bouwpartijen die nul-op-de-meterwoningen realiseren. Het leidde tot een brochure met veel kennis, lessen en aanknopingspunten voor andere partijen. De brochure signaleert trends en ontwikkelingen rond innovaties die bijdragen aan de doelen van het Energieakkoord.

De brochure Nul op de meter: ervaringen van vernieuwers in de woningbouw is te downloaden via www.rvo.nl/vernieuwers-in-de-bouw.

Nul-op-de-meter, energieneutraal, EPC-0?Er zijn veel begrippen rond energie-ambities voor zeer zuinige nieuw-bouw. Is er verschil en wát is het verschil? Deze uitgebreide begrip-penlijst van RVO.nl geeft een over-zicht en definities: www.rvo.nl/be-grippenlijst-gebouwen.

Dura Vermeer PSC Hybride in Rijswijk.

Het woonconcept CasaVita van de Klaas-senGroep in Ulft.

Dakunit luchtwarmtepomp weggewerkt.

Luchtwarmtepomp, project Nijmegen van Klaassengroep.

Zonnepanelen, project Nijmegen van Klaassengroep.