Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit ......ongezonde/riskante levensstijl (van Alphen et al.,...
35
Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit levensloopperspectief: Klinische stadiëring en health management Dr. A.C. (Arjan) Videler Psychotherapeut/GZ-psycholoog/Senior Onderzoeker Hoofd behandelzaken Expertisecentrum PersonaCura en Topklinisch Centrum Lichaam, Geest & Gezondheid Tranzo, Tilburg University
Transcript of Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit ......ongezonde/riskante levensstijl (van Alphen et al.,...
Borderline
persoonlijkheidsstoornis
vanuit levensloopperspectief:
Klinische stadiëring en health
management
Dr. A.C. (Arjan) Videler
Psychotherapeut/GZ-psycholoog/Senior Onderzoeker
Hoofd behandelzaken Expertisecentrum PersonaCura en
Topklinisch Centrum Lichaam, Geest & Gezondheid
Tranzo, Tilburg University
• Succesverhaal
• Kanttekeningen
• Voorstel voor meer gepersonaliseerde
aanpak
Adolph Stern
“A group of patients
fit frankly neither into
the psychotic nor into
the psychoneurotic
group”
1938
BPS is groot probleem!
• Prevalentie 1.1% in bevolking (3.8% subklinische BPS) (Ten Have et al., 2016)
• BPS bij volwassenen geassocieerd met:
– Verhoogd risico op andere psychische stoornissen (Grant et al., 2008)
– Gezondheidsproblemen (Moran et al., 2007)
– Lagere levensverwachting (Fok et al., 2012)
– Beperkte sociaal en professioneel herstel (Zanarini et al., 2012)
– Hoge zorgconsumptie (Zanarini et al., 2015)
– Hoge maatschappelijke kosten (Olesen et al., 2012; Soeteman et al., 2008)
5
Probleem
• We zijn vaak te laat met onze therapie
• Veel mensen met BPS komen niet in
therapie
• Na ‘big shot of therapy’ gaan mensen met
BPS van de een naar de ander
BPS in onderzoek & praktijk:
selectiebias!
BPS in adolescentie
• Openbaring van BPS in begin puberteit(Cohen et al., 2005; Stepp et al., 2010)
• Biologische, psychologische en sociale factoren
destabiliseren kwetsbare kinderen
• BPS is een valide diagnose bij adolescenten
• Jonge BPS patiënten groot risico op psychische
stoornissen, onderpresteren op school en verslaving (Johnson et al., 1999; Miller, Muehlenkap, & Jacobson, 2008; Winograd,
Cohen & Chen, 2008)
• Toch nog veel weerstand tegen stellen diagnose bij
kinderen en adolescenten (Laurenssen, Hutsebaut, Feenstra, van
Busschbach & Luyten, 2013)
BPS bij volwassenen
• Symptomen nemen af tot midden-volwassenheid
(Longitudinal Study of Personality Disorders (LSPD), Lenzenweger 1999;
Collaborative Longitudinal Personality Disorders Study (CLPS), Gunderson et al., 2000;
Study of Adult Development, Zanarini et al., 2012)
• Remissie van de volledige diagnose wordt vaak gevolgd door
terugval en uitblijven van sociaal en professioneel herstel:
– Helft van BPS patiënten in Zanarini’s study herstelden niet
maatschappelijk
– Symptoomverschuiving van affectieve dysregulatie en impulsiviteit naar
interpersoonlijke problemen en langdurige functionele beperkingen
– Opeenvolgende periodes van ‘remissie’ en ‘terugval’ van volledige BPS
diagnose
BPS bij ouderen?
• Prevalentie 55-65: 0,4% en 0,6 % subthresholds
• Afname prevalentie volledige BPS van middelbare leeftijd naar
ouderdom (Debast et al., 2014):
• “Natuurlijke selectie”: afname levensverwachting door suïcide en
ongezonde/riskante levensstijl (van Alphen et al., 2015)
• DSM criteria van BPS verwijzen naar jongere volwassenen, en niet
naar persoonlijkheidsfunctioneren bij ouderen
BPS bij ouderen
Onderliggende beperkingen van BPS persisteren tot in
de ouderdom en veroorzaken wederom psychosociale
problemen:– Persisterende affectieve symptomen zoals chronische dysforie,
woede en leegte
– Persisterende interpersoonlijke symptomen gerelateerd aan
verlatingsangst
– Emotionele dysregulatie & verstoorde interpersoonlijke relaties
persisteren bij oudere BPS patiënten (Gutiérrez et al., 2012)
BPS bij ouderen
• Klinische ervaring wijst op:
– Groeiende prevalentie van BPS in zorgsettingen voor ouderen
– Kenmerken van BPS verergeren door contextuele
veranderingen, zoals verlies van naasten of voorheen
stabiliserende sociale context
– Zorgafhankelijkheid triggert onveilige hechtingsstijlen,
verlatingsangst en onstabiele relaties
(Beatson et al., 2016; Videler et al., in prep.)
• ‘Late-onset’ BPS: pre-existente maladaptieve
persoonlijkheidsconstellatie en contextuele veranderingen
verergeren BPS symptomen zodat voor het eerst aan voldoende
BPS criteria voldaan wordt in de ouderdom
(Van Alphen et al., 2012; Rosowsky et al., 2017)
Expressie van BPS
Aanklamp-
gedrag
Drop-out
van school
Driftbuien
Auto
mutilatie
Identiteits
diffusie
Alcohol
misbruik
Eetbuien
Suicidaal
gedrag
Gevoelens
van leegte
Excessief
benzo-
diazepinen
gebruik
Conflicten
met
thuiszorg
Medicatie
weigeren
Kroketten
bakken
HAP bellen
Behandeling bij ouderen:
Emerging evidence
• Individuele schematherapie sterke positieve effecten bij
cluster C persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen (Videler et al, 2018)
• Schematherapie voor BPS bij ouderen wordt onderzocht (Khasho, van Alphen, Ouwens, Heijnen-Kohl, Arntz & Videler, 2019)
• Cognitive Model for Behavioural Interventions (CoMBI)(Osterloh, Videler, Rossi & van Alphen, 2018; Ekiz, van Alphen & Videler, in prep.)
• VERS voor emotieregulatieproblemen bij ouderen(Ouwens & Videler, in prep.)
• Dynamische Interpersoonlijke Therapie bij ouderen(den Oudsten, Ouwens, de Bruijn & Videler, in prep.)
BPS is een levenslang probleem!
• Symptomen van BPS openbaren zich in vroege puberteit (Cohen et al., 2005)
• Symptomen van BPS “wax and wane”, afhankelijk van
contextuele, biologische en psychologische factoren
• Onderliggende beperkingen neigen naar chroniciteit
• De impact van BPS gaat veel verder dan de symptomen
zelf!
Clinical staging model persoonlijkheidsstoornissen
door de levensloop
Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV
Latent/non-existent
Verhoogd risico
Acuut Chronisch recidiverend
Chronischirreversibel
Risicofactoren: preventie
Subthreshold: vroeg-interventie
Threshold: Psychotherapie
Recidive:Psychotherapie of stabiliseren
Chronische PS: chronische zorg
Clinical staging model persoonlijkheidsstoornissen
door de levensloop
Fase 0 Fase I Fase II Fase III Fase IV
Latent/non-existent
Verhoogd risico
Acuut Chronisch recidiverend
Chronischirreversibel
Risicofactoren: preventie
Subthreshold: vroeg-interventie
Threshold: Psychotherapie
Recidive:Psychotherapie of stabiliseren
Chronische PS: chronische zorg
Where is my early
intervention
program to help me
cope with my
empeachment?
Behandeling van BPS anno 2019
• Detectie en behandeling pas in latere stadia (‘full-
blown’ disorder)
• Onderbehandeling volgens richtlijnen
• Beperkte follow-up na ‘one big shot of therapy’
• Uniforme behandeling, onafhankelijk van stadium van
BPS
• Gericht op verminderen van symptomen, minder op
herstel
• Geringe betrokkenheid van de context van cliënten
Disease/health management
• Strategie om zorg te organiseren voor mensen met
chronische aandoeningen, zoals diabetes of Parkinson
• Geïntegreerde benadering door zorgverleners van
verschillende disciplines
• Interventies van preventie en vroeginterventie tot
standaardbehandeling en lange termijn zelfmanagement
• Focus op actieve participatie van patiënten en families
• Omvat follow-up na actieve behandeling
(Wagner, 2005)
Waarom HM voor BPS?
1. BPS is een (potentieel) chronische aandoening ondanks symptomatische
remissie
2. HM differentieert types and doseringen van behandeling, afgestemd op
klinische stadium van de stoornis
3. HM geeft model voor specifieke interventies in verschillende
ontwikkelingsfases
4. HM onderkent complexe multidisciplinaire karakter van behandeling vabn
BPS: focus op symptomatisch herstel, en sociaal, professioneel en
ontwikkelings herstel
5. HM biedt model voor afgestemde zorg, na behandeling in acute episodes
of BPS
6. HM empowert patiënten om een proactieve rol te hebben in voorkomen
van begin of verslechtering van BPS en comorbide problemen, en in
preventie van terugval na initieel herstel
(Hutsebaut, Videler, Verheul & van Alphen, submitted)
Stage Programs Focus
0 / pre-morbid School-based prevention
Psycho-education
MBT-P
Fostering resilience through psycho-education about emotions,
self-image and other aspects of healthy personality functioning
Early detection of emerging problems
Empowerment
Preventing transgenerational transmission of psychopathology
I / sub-threshold Early Intervention programs, like HYPE-CAT, MBT-early
and Emotion Regulation Training
Early intervention before retirement or in case of
multimorbidity
Early detection and treatment of specific problems
Empowerment, fostering healthy areas of functioning
Maintenance or recovery of normal, age-appropriate
developmental trajectory
II / threshold Early Intervention (like HYPE-CAT, MBT-early and
ERT) and adolescent-adapted programs, like DBT-A,
MBT-A
Treatment of acute BPD symptoms
Treatment of co-morbid mental state disorders and prevention
of onset of new disorders
Reducing impact on social and academic life
III / chronic Standard treatment for BPD, including DBT, MBT, TFP,
SFT, adapted for age groups
Comprehensive treatment of BPD and associated problem
areas
IV / irreversible Long-term supportive and outreaching treatment (e.g.
AMBIT) in age-specific networks
Management of BPD and other problem areas
Creating a supportive context
Recovery of social and professional life, where possible
Stage Programs Focus
0 / pre-morbid School-based prevention
Psycho-education
MBT-P
Fostering resilience through psycho-education about emotions,
self-image and other aspects of healthy personality functioning
Early detection of emerging problems
Empowerment
Preventing transgenerational transmission of psychopathology
I / sub-threshold Early Intervention programs, like HYPE-CAT, MBT-
early and Emotion Regulation Training
Early intervention before retirement or in case of
multimorbidity
Early detection and treatment of specific problems
Empowerment, fostering healthy areas of functioning
Maintenance or recovery of normal, age-appropriate
developmental trajectory
II / threshold Early Intervention (like HYPE-CAT, MBT-early and
ERT) and adolescent-adapted programs, like DBT-A,
MBT-A
Treatment of acute BPD symptoms
Treatment of co-morbid mental state disorders and prevention
of onset of new disorders
Reducing impact on social and academic life
III / chronic Standard treatment for BPD, including DBT, MBT, TFP,
SFT, adapted for age groups
Comprehensive treatment of BPD and associated problem
areas
IV / irreversible Long-term supportive and outreaching treatment (e.g.
AMBIT) in age-specific networks
Management of BPD and other problem areas
Creating a supportive context
Recovery of social and professional life, where possible
Conclusies
• BPS betreft onderliggende beperkingen van de wieg tot
het graf
• Klinische stadiëring en health management bieden
raamwerk voor gepersonaliseerde aanpak
• Vroeginterventie in de hele levensloop!
• Behandeling ook richten op herstel
• Zelfmanagement en terugvalpreventie na behandeling
acute fase
• Betere samenwerking met disciplines buiten onze
instellingen (jeugd, volwassenen en ouderennetwerk)
Contact
PersonaCura: 088-0162636
