Boone,BC(Ben)ScholengroepTongerlo

INHOUDSOPGAVE1. Inleiding

1.1 Deaanleiding1.2 Hetpraktijkprobleem

2. Decontext3. Onderzoeksorganisatie4. Aansluitingvanhetonderzoekindeschool5. Resultaten

5.1literatuurverkenning5.2Onderzoeksdoelenonderzoeksvragen

6. Methodevanonderzoek7. Theoretischkader

Watisbegeleidzelfstandigleren?HetzelfstandiglerenHetbegeleidzelfstandiglerenWatzijngemotiveerdeleerlingen?Hetbegripmotivatie:watismotivatie?Gebruikvan2verklarendetheorieënDecienRyan’szefdeterminatietheorie:motivatiefactorenomtelerenDekwaliteitvandemotivatieDeprestatiedoelentheorie:doelenomtelerenDedriepsychologischebasisbehoeften:autonomie,competentieenrelatieDebasisbehoeftebijleerlingenvancompetentieDebasisbehoeftebijleerlingenvanautonomieDebasisbehoeftebijleerlingenvanrelatie

8. Bronvermeldingen-literatuur

1.1AANLEIDINGAlsdocentlichamelijkeopvoedingstaikdagelijksvoordeklas.Datdoeikalbijna30jaar.Hoewelikmijnlessenaltijdmetveelpassiewilgeven,zijnbinnenmijnlessennietalleleerlingengemotiveerdombinneneengegevenbewegingsopdrachtaanhetwerktegaan,teblijvenenhalendaardoorminderopbrengstuitdelesdanjealsdocentzouwillenofwatbinnendemogelijkhedenvandezeleerlingenligt.Ditbeeldwatikhierschetsbeperktzichnietalleentotmijneigenlessen.Indeschooljaren2015-2016en2016-2017hebikmeegewerktaanhetproject“AmbitieusLeerklimaat”vandeVOraad.Vanuithetsectorakkoord‘Klaarvoordetoekomst’uitapril2014werddebehoefteuitgesprokendatscholenendocentensamenzichverantwoordelijkvoelenenstellenvoordeontwikkelingenverbeteringvanhetonderwijs.Afgesprokenwerddatervanuitdesectorzelfeenprogrammawerdopgezetterversterkingvandeintrinsiekeleer-enverbetercultuurvandeschool.Dezeafspraakheeftzichvertaaldinhetproject”AmbitieusLeerklimaat”.Eenvandeonderdelenvanhetprojectishetuitvoerenvancollegialevisitatiesopdiversescholen.Daarbijwerdendoormij,deonderzoeker,encollegaevananderescholenveellesbezoekenafgelegdbijdocenteninhetwerkveld,gesprekkengevoerdmetleerlingenenoverleggevoerdmetschoolleidingen.Eenbelangrijkleidendthemavoorhetassessmentwashetambitieusleerklimaatindeles.Devisieenambitievandeschoolzoudenzichtbaarmoetenzijnindeklasenvertaaldinconcreteleerdoelenopverschillendeuitdagendeniveaus.Erisdansprakevaneendoelgerichtewerksfeertijdensdeles,waarindocentenènleerlingensamenhunverantwoordelijkheidnemenvoorhetleerproces.

Tijdenswaarnemingendoormijzelfencollegaevisitatorengedurendedezelesbezoekenwasdevariatieinmotivatie,leesinditgevalactievedeelnamevanleerlingenaandelesenverantwoordelijkheidvoorhetleerproces,zeeruiteenlopend.Hetbeeldwatvaaknaarvorenkwamwasdatdedocentzijnuiterstebestdeeddewelofnietvoorafgeformuleerdelesdoelenterealiseren.Erwassprakevanveelklassikaleinformatieoverdrachtdoordedocentenweinigaanzettentotactieflerenvandeleerlingen.Dedocentvoeldezichzekereigenaarvandeleerstof,deleerlingwerkteweinigopeigeninitiatiefendeleraarstuurdevaakallesaan.Deleerlingliethetoverzichheenkomen,alsofdegietermetonderwijsleerstofoverhemheenwerdgegoten.Eenaantalleerlingenwasbetrokken,veelleerlingenniet.Metalsgevolgdatdeopbrengstenvaaknietovereenkwamenmetdeuitgesprokenverwachtingenofsomshelemaalniet.Nietalleenwashetduidelijkdatditplaatsvondopscholenwaarwijalsgastdocentenbijandermanslessenaanwezigmochtenzijn.HetzelfdewerdgeconstateerdophetGertrudiscollegedooreenteamvandocentendateentegenbezoekaanonzeschoolbracht.

Wathebbenzegezienindelessenoponzeschool?Hetvisitatieteamhadeensterktaakgerichtewerksfeergezienmetvaakeengoedesfeerindeklas.Denadruklagwederommeeroponderwijzenvandedocentdanoplerenvanleerlingen!.Indemeestelessenwordtweinigaandachtbesteedaaneengoedeopeningvandeles,duidelijkeleerdoelenvoorafeneengoedeafsluiting:wathebbenwenugeleerdvandaag?

1.2praktijkprobleemEndaarinligthetpraktijkprobleem:leerlingenzijnofwordenvaaknietgemotiveerdenleerlingennementeweinigactiefdeelaandeles.Zeondervindenhierduidelijknadeelvan,wantzelerendaardoorminder.EricssonenPoolbeschrijvenjuistinhunboek‘Peak’datdoordoelbewustoefenenenhoejedieoefentijdbesteedt,groteleerrendementenontstaan.Zenoemendit‘deliberatepractice’.Dedocentopdemiddelbareschoolwileengroterleerrendementbereikenvankennisenvaardighedenmaarkamptregelmatigmetinactieveleerlingen.Tijdensdebrugklasperiodezienweoverigensvaaknogmeergedrevenheidvandeleerlingtotactiefdeelnemendanverderindeschoolloopbaan.

Docentenhebbennatuurlijkookmetditprobleemtemaken,aangezienzijdeelgenootzijnaanditzelfdeonderwijsleerprocesenzijo.a.zorgmoetendragenvoordecertificeringvanhunleerlingen.Deleerlingenmoetenuiteindelijkallemaaleendiplomahalen.Endatnietalleen.Volwaardigdeelgenootaandesamenleving.Metvoldoendebagageaankennisenvaardigheden.Hetprobleemtreedtopbinnenenbuitendelessen.Schoolalsgeheelwordtgezienalseenverplichtiets,ietswatmoet.Watinzekerezinookwaaris.CognitiefpsycholoogDanielT.Willinghamschreefhieroverhetboekmetdeveelzeggendetitel“Whydon’tstudentslikeschool”.Hetprobleemdoetzichhetmeestvoorindeeigenlijkeles,waardoordeopbrengstvandelesookveelgeringerkanzijndanmogelijkis.Hetismoeilijktezeggenhoehetprobleemontstaanis.Zonderopdezaakvooruittelopenwordtvaakdeenormehoeveelheidkeuzesaangevoerd,diekinderenvannumoetenmaken(Nelis&vanSark,2016).Lerenenschoolstaandaarbijnietaltijdopdeeersteplaats.Endatineenleeftijdwaarinopbiologischensociaalemotioneelvlakveelveranderingenplaatsvinden.Hetprobleemisnietalleenvannu,maarvanalletijden.Socratesmopperdealoverdeongemotiveerdejeugdvanzijntijd.MotivatieproblemeninhetonderwijsbeperkenzichoverigensniettotNederlandalleen.(Peetsma,Hascher,VanderVeen&Roede,2005).Hetpositiefbeïnvloedenvandemotivatievanleerlingeniseensoortzoektochtnaardeheiligegraal.Erisookalveelonderzoeknaargedaan.

2.ContextHeonderzoekspeeltzichafbinneneencontextvantweefuserendescholenofscholendieeensamenwerkingsverbandzijnaangegaan.Argumentenhiervoorwarenhetteruglopendaantalkindereninderegioenhetkunnenblijvenbekostigenvanhetdiverseaanbodaanonderwijsprogramma’sbinnendescholen.

Destartvandefusieismoeizaamverlopen.Docentenzijnveelalopbeidescholentewerkgesteldenerisvoortdurendoverlegnodigoverdevormgevingvanhetonderwijsindenieuwtevormensecties.Dezevormgevingwordtingegevenvanuiteenvisieophetonderwijs.

Eenvandehoofdthema’sbinnenvisievandenieuweschool,hetNorbertusGertrudisLyceum,ishetontlokkenvaneenactief,onderzoekendlerenbijleerlingen.TijdensdelessenLichamelijkeOpvoedingvanmijzelfalsdocententijdensdelesbezoekenaananderescholenalsobservatorvanhetAmbitieusLeerklimaatzagenweregelmatigdatergeensprakeisvaneenactief,onderzoekendlerenbijleerlingen.Bijdezenieuwtevormenschoolonderwijsishetnatuurlijkvanfundamenteelbelangonsaftevragenhoeweonsonderwijszomoeteninrichtendatditgedragbijleerlingenwordtontlokt.Omdatdeleraarookdeelgenootisaanhetonderwijsleerprocesennauwbetrokkenisbijhetopgangbrengenvanhetleerprocesbijleerlingenzullenwelaterookopderolvandedocentterugkomen.

3.OnderzoeksorganisatieHetNorbertusGertrudisLyceumwaarikwerkzaambenisduseenfusieschool.Eindeschooljaar2015vielhetbesluiteensamenvoegingintezettentussenhetNorbertus-enhetGertrudiscollege.Binnenditfusieproceszijneenaantalwerkgroepenaangesteld,diezichrichttenoppersonelezakenenonderwijsinrichting.BinnendeinrichtingvanonsnieuwtevormenonderwijsisgekozenvoorhetmodelvandeR.Marzano(2013)alsleidraad.Marzanomaaktindeinleidingvanzijnboekduidelijkdatvanuitdecognitievepsychologieenonderzoekgebaseerdopsociaalconstructivistischemodellenhetfundamentisgelegdvoorhetparadigmavanhet‘denken-en-doen’:leerlingendenkenoverenhandelenmetkennisenpreciesdezeeigenactieofhandelingdiezorgtvooropnamevanleerinhoudeninhetkennissysteem.Deleerlingreguleertzijnofhaareigenleergedrag,deleerlingmaaktzelfkeuzesenreflecteertenerismeersprakevanmeerbegeleidendonderwijs.Verderopbeschrijfthijdatinditparadigmahetaandedocentènaandeleerlingisomervoortezorgendatdeleerlingleert,maardathet‘denken-en-doenparadigmaookeenweergaveisvaneenminofmeeridealesituatie.Hetmodelonderscheidtvijfdimensies,diesamencomplexeleerprocessenbeschrijven.MotivatieisdeeerstedimensiedieindezemodernedidactiekvanMarzanoaanbodkomt.DoorMariekevandeHurk,schoolleidervanHetNorbertusGertudisLyceumisgevraagdonderzoektedoennaarmotivatieenonderwijsdathetmeestmotiverendisvoorleerlingen,ofdemeestegemotiveerdeleerlingenbewerkstelligt.DaarbijishetdebedoelingdaterrondditthemaookeenzogenaamdeProfessioneleLeergemeenschap(PLG)wordtgevormdvanbetrokkencollega’sdievoortdurendterugkoppelingenadviezenkangevengedurendehetonderzoekenmetderesultatenaandeslagkanindedagelijkselesgeefpraktijk.Dezezogenaamde‘criticalfriends’kunnenzichvrijwilligaanmelden.Daarmeeisinzekerezinookdegarantiegeborgddatmetdewetenschappelijkeinzichtenaandeslagkanwordengegaanindeles.DezestarttotvormingvanPLG’sheeftplaatsgevondeneindoktober2017.Tijdensdezeworkshopbijeenkomstwasduidelijkdatdeinteressenaarhetvergrotenvandemotivatievanleerlingengrootwas.Erwerdookduidelijkaangegevendatnieuweinzichtenmetdenodigescepsiswerdenontvangen.Docentengavenaandateenfusiemetveelruisenonduidelijkheid,debreedtevanhetonderwerpmotivatieendewerkdrukvaniederededagalsbelemmerendefactorenwerdengezientotimplementatievanonderzoek.

NaasthetdoenvanonderzoekbenikookdeelnemeraandeTeacher-LeadergroepbinnenhetNorbertusGertrudisLyceum.Ditiseenvoortrekkersgroep,dievanuitdeleerpsychologieendeleertheorieëninzichtenkrijgtaangereiktvoordedagelijkselespraktijk.DezedocentenwordenhieringeschoolddoorMichelFreriksenErikMeestervanAcademicaBusinessCollege.Gaandeweghetrichtproceswattijdenshetonderzoekwerddoorlopen,kwamingesprekkenmetdezedocentenduidelijknaarvorendatdeleraareengrotererolinmotivatievanleerlingenmoetwordentoebedeelddanwerdaangenomendoordezeonderzoeker.HetonderzoekhadzichineersteinstantiealerggefocustopderolvandeleerlingenhaddeZelfbepalingstheorievanDecienRyanalsuitgangspuntgenomenenalskijkkaderdeautonomievanleerlingeningezet.JohnHattielaatinVisibleLearningforTeachers(2012)ookduidelijkziendathethandelenvandedocent,tewetengeloofwaardigheidenhelderheid,opdelijstvaneffectenopprestatiesvandeleerlinghoogscoreninimpactophetleerproces.DeleerlingmagdanwelzijneigenleergedragregulerenenzelfkeuzesmakenbinnendevoorgesteldedidactiekvanMarzanoenMiedema(2013),maarhetisaanbeidenvormtegevenaanhetvoorgesteldebegeleidendonderwijs.

4.AansluitingvanhetonderzoekinschoolDevraaginhoeverrehetonderzoekaansluitbijhetbeleidvanschoolwordtmetnamebeantwoorddoorhetschoolplanTongerlouit2015.InhetschoolplanTongerlowordtmeldinggemaaktvanwerkenaaneenleercultuur.Hetverrichtenvanonderzoekvergrootdecompetentievandocenten.Hetdoenvan‘schoolgebonden’onderzoekvalthierzekerbinnen.InditzelfdeschoolplanstaanookdemetingsresultatenvanhettevredenheidsonderzoekvanLandelijkAktieKomitteeScholieren.Dedocentengevendaarinaandatleerlingenkritischzijnoverhethandelenvandedocentendemaniervanlesgeven.Metnamehetmotiverendoordocentenvanleerlingenvaltmet33%tevredenheidonderhetlandelijkgemiddeldevan42%in2014.Hetschoolplanvermeldtdatdezeresultatenaanknopingspuntenvoordeplannenvoordekomende4jaar.Binnendeschoolopdracht(paragraaf3.1schoolplanTongerlo,3juni2015)wordteenonderwijsinrichtinggeformuleerddiegebruikmaaktvaneenmotiverendedidactiek.Ditwordtaldusbeschreven:‘motivatieisdebelangrijkstedrijfveeromteleren.Onsuitgangspuntisdatlevendigenaantrekkelijkonderwijsleerlingenmotiveert’.Ditgeeftgeenuitsluitselovereenconcretevorm.Omdatwenuinhetvormingsproceszittenvaneennieuweschoolisnuhetmomenttereflecterenoverhetaandeelwatdeleerlingheeftofmoetkrijgenbinnendevormingvanhetonderwijsleerproces,eenaandeelwatmotiveert.

5.ResultatenliteratuurverkenningKernbegrip Deelaspect Bronnen

Motivatievan

leerlingen

Betekenismotivatie Nelis,H.&Sark,Y.(2016)MotivatiebinnenstebuitenUtrecht/Antwerpen:KosmosUitgevers

Dirksen,G.,deBoer,M,Möller&Willemse,J.(2015)Breindidactiek.Helpenlerenmetbreinkennis.UitgeverijSynaps

Inditboekworden2benaderingenbeschrevenomuitstudieopgedanebreinkennistoetepassenindedagelijksepraktijkvandeleraren

Deinvloedvanlerarenopdemotivatievanleerlingen

H.Schuit,IdeVrieze&P.SleegersLeerlingenmotiveren:eenonderzoeknaarderolvanleraren.Publicatierapport27RuuddeMoorCentrumOpenUniversiteitrdmc.ou.nl

Bosch,F.(2012)Krachttrainingencoördinatie.Eenintegratievebenadering.Rotterdam:2010Uitgevers

Eenliteratuurstudiedieonderzoektwelkeleraarfactorendemotivatievanleerlingenbeïnvloeden

MotiverendeDidactiek Marzano,R&Miedema,W.(2013)Lereninvijfdimensies.Modernedidactiekvoorhetvoortgezetonderwijs.Assen:VanGorcum.

Ditboekleverteenwetenschappelijk,evidence-basedmodelopbasisvananalysevandecennialangmetaonderzoeknaarleerprocessen

Motiverendlesgeven Hornstra,L.,Weijers,D.,VanderVeen,I.&Peetsma,T.Motiverendlesgeven.HandleidingvoordocentenUniversiteitvanUtrecht,KohnstammInstituutenUniversiteitvanAmsterdam2016www.uu.nl/motiverend_lesgeven

Onderzoeksproject‘Intrinsiekmotiverenvanleerlingenmetverschillendeprestatieniveausenachtergronden‘.

Begeleidzelfstandigleren

Autonomie RichardM.RyanandEdwardL.Deci,UniversityofRochesterSelf-DeterminationTheoryandtheFacilitationofIntrinsicMotivation,SocialDevelopment,andWell-BeingAmericanPsychologist,january2000

Artikelovermotivatietheorie

Zelfregulatie Lewthwaite&Wulf,G2012Choosetomove,themotivationalimpactonautonomysupportinmotorlearning.

BecomingaSelf-regulatedLearner:anOverviewBarryJ.Zimmerman,vol.41#2Spring2002,CollegeofEducation,OhioStateUniversity

Choosetomove,themotivationalimpactonautonomysupportinmotorlearning.Ditartikelgaatoverdeleervoordelendieonstaanalsdelerendedecontrolekrijgtoverdeomstandighedenofvoorwaardenvanzijnleren

Inrichtingvanmotiverendonderwijs

Mr.Drs.JulietteVermaasendrs.RamonavanderLinden

InhetkadervanhetkortlopendonderwijsonderzoekheefthetIVAopverzoekvandeVO-raadenvijftigscholenonderzoekgedaannaarhetbepalenvanconcreteaanpakkenvoordeinrichtingvanhetonderwijsdiegeschiktisvoorhavo-leerlingenuitklas3en4

Leerprocessenenschool Willingham,DanielT.(2009)Whydon’tstudentslikeschool?AcognitivescientistanswersquestionsabouthowthemindworksandwhatitmeansfortheclassroomJossey-Bass,SanFrancisco

Peerinstructie Mazur,E(1997)Peerinstruction.AUser’smanual.NewYersey,PrenticeHall

Begeleidzelfstandiglerenenmotivatie

VanSteenkiste,M.,Sierens,E.,Soenens,B.&Lens,W.willen,moetenenstructuurindeklas:overhetstimulerenvaneenoptimaalleerprocesBegeleidZelfstandigLeren&Afl.16,Februari2007,37KatholiekeUniversiteitLeuven

BegeleidZelfstandiglerenenmotivatie

Sierens,E.&Vansteenkiste,M.Wanneer‘meerminderbetekent’:motivatieprofielenvanleerlingeninkaartgebrachtBegeleidZelfstandigLeren&Afl.24December2009,17KatholiekeUniversiteitLeuvenenUniversiteitGent

6.OnderzoeksdoelenonderzoeksvragenWelkebijdragewilikalsonderzoekerleverenaanhetoplossenvanhetpraktijkprobleem,datishetgebrekaanmotivatievaneendeelvandeleerlingenophetNorbertusGertrudisLyceum.

Hetonderzoeksdoelisomeenvormenmatevanbegeleidzelfstandigonderwijsteformulerendieleidttotofeenbijdragelevertaangemotiveerdeleerlingenenrichtinggeeftaandevormingvanonzenieuweschool.DoordeopgedanekennisuitditonderzoekwilikhandvattenformulerendieindedagelijksepraktijkbinnenhetonderwijsophetNorbertusGertrudisLyceumtoepasbaarzijnentoteengroteremotivatievanleerlingenleiden.

Daaromhebbenwenudehoofdvraagalsvolgtgeformuleerd:

WelkevormvanbegeleidzelfstandiglerenleidttotgemotiveerdeleerlingenophetNorbertusGertrudisLyceum?

1. Watisbegeleidzelfstandigleren?

2. Welkevormenvanbegeleidzelfstandiglerenzijner?

3. Watzijngemotiveerdeleerlingen?

6.MethodevanonderzoekDeonderzoekwilheelgerichtdataverzamelenvialiteratuurstudie.Artikelen,dieikgenereerviadebibliotheekvandeUniversiteitvanTilburg.GoogleScholargebruikikookomwetenschappelijkeliteratuurtevinden.Tedtalkszijnalsmogelijkebrontegebruiken.Uitdeliteratuurverkenningisduidelijkgewordendaterveelfacettenzijnaanbegeleidzelfstandigleren,motivatieenhunonderlingesamenhang..OmdatdevraagvanuitdeschoolleidinggekomenisonderzoektedoennaardeonderwerpenzalikdetekstbronnenbestuderendietemakenhebbenmethetschoolplanenhetcurriculumomderichtingvanonsonderwijsopNorbertusGertrudisLyceumduidelijktekrijgen.Daarnaastzalikalsmethodevandataverzamelingnogmeerliteratuurbestuderendanindeliteratuurverkenningheeftplaatsgevonden.Vandaaruitkunnenwedefiniërenwatbijvoorbeeldmotivatieis,processenbeschrijvendieplaatsvindenbinnenhetleren,dievaninvloedzijnopmotivatieenwegaanopzoekgaannaartekstbronnenmetgegevensdieervaringenindepraktijkkunnenverhelderenofverklaren.Binnendeeigenlessenendelessendieikhebwaargenomen.Doornietlouterafhankelijktezijnvanliteratuurreview(Praktijkonderzoekindeschool,pag.140)enmeerverschillendebronnenteraadplegenhebikmezelfvooreencongresopgegeven,datikzalbezoekeninhetvoorjaarvan2018.OmtriangulatieverderintebouwenhebikalsbronookhetraadplegenvandedoorAcademicaBusinessSchoolaangedragenliteratuur.TenslottepleegikruggenspraakmetmensenuitdeProfessioneleLeergemeenschapvanhetNorbertusGertrudisLyceum,belanghebbendendieikmetoverlegenpresentatieszoveelmogelijkbijmijnonderzoekbetrek.

Planning Sep

2017Okt2017

Nov2017

Dec2017

Jan2018

Feb2018

Mrt2018

Apr2018

Mei2018

Jun2018

literatuurverkenning * * * LiteratuurreviewDeelvraag1

* *

LiteratuurreviewDeelvraag2

* *

LiteratuurreviewDeelvraag3

* *

Conclusiesuitwerkenenaanbevelingendoen

*

Presenterenvanhetonderzoeksverslag

*

7.HettheoretischkaderMotivatieproblemenvanleerlingenbinnenhetonderwijseneenafnamevanmotivatienaarmateleerlingenouderwordenzijnthema’sdiebinnendemaatschappijendewetenschapdenodigeaandachtkrijgen.DezemotivatieproblemenzijnnietbijuitstekNederlands,maarhetisookvaneeninternationaleorde(Peetsma,Hascher,VanderVeen&Roede,2005,inSchuite.a.,2011).UitdeInspectievanhetOnderwijs2016blijktweldatdeleerlingeninNederlandactieverbetrokkenzijnbijdeles.Delerarenactiveren,zostelthetrapport,leerlingenvakerdoornaarzeteluisterenenvragentestellendieleerlingenmeeruitdagen.Overigenstrekkenzedeconclusienietdathetmetdemotivatievanleerlingeninhetonderwijsbetergaat,actievebetrokkenheidenmotivatiehebbenweleenrelatiemetelkaarmaarzijntochverschillendebegrippen.

Vanuitdemotivatiepsychologie,metalsvertrekpuntdezelfdeterminatietheorievanDecienRyan(2000)worden3leerpsychologischebasisbehoeftengeformuleerd,tewetenrelatie,competentieenautonomie.Eengoedelesbiedtdeleerlingdemogelijkheidzichautonoomtevoelen,indezindatjezelfinvloedmaghebbenopjeeigenleerproces.Alseenleerlingzelfkankiezen,zijnzemeerintrinsiekgemotiveerd,doenzevakerhunmaakwerkenscorenzebeter(E.Patall‘etal’2010,2008inDirksen,deBoer,Möller&Willemse,2014).Zelfregulatieenzelfsturingzijnbelangrijkeaspectendiemet‘zichautonoomvoelen’samenhangen.Centraalinditprocesstaathetformulerenvanjeeigenleerdoelopbasisvankennisenervaringuithetverleden(reflectie).Hetleerdoelwordtvervolgensnagestreefddoorhetmakenvaneenplanning,hetmonitorenvanjegedragenhetreflecterenophetleerproces.Hierbijishetvanbelangdatleerlingendemotivatiehebbenomzelfregulerendtewerktegaan.Zelfregulatiekangeschaardwordenonderde21e-eeuwsevaardigheden,waarvanhetbelangbinnenhetonderwijssteedsmeererkendwordt(Thijs,Fisser&VanderHoeven;SLO,2014).Verbeeck(2010,inKamstra,2015)constateertechterdaterinhetNederlandseonderwijsveelaloptraditionelewijzelesgegevenwordtwaarbijdeleerkrachthetleerprocesstuurt,controleertenbepaaltwatergeleerdwordt.Onderwijsisvoorleerlingenvaakeenverplichtnummer,waardoorderelatietussenschool,zelfdeterminatievanleerlingenenmotivatiezekeronderspanningstaat.Lerarenwillenveelkennisenvaardighedenoverdragenaanhunstudenten,waarnietiedereeningeïnteresseerdisofweetwathetinhoudt.Hetisdusnietvanzelfsprekenddatalleleerlingenintrinsiekgemotiveerdis.Vansteenkistee.a.(2009)gevenaandatdeleerkrachtstijlineenautonomieondersteunendecontexteenbijdragekanleverenaansterkerevormenvanmotivatie.Dekenmerkenvaneencontextwaarmeermogelijkhedenvooreenleerlingzijnomheteigenleerprocestesturenvallenduidelijkbinnenhetdoelvanonsonderzoek.Erisnogveelonduidelijkwelkespecifiekemaatregelendoorleerkrachtengenomenkunnenwordenomdeautonomievanleerlingentevergroten(vanLoon,2013,inKamstra2015).Docentenhebbenmoeiteomdeautonomietevergrotenenzijnbangdaarmeeookdebenodigdestructuurkwijtteraken.Reeve&Jang(2006,inKamstra2015)lateninhunonderzoekziendateenautonomieondersteunendeleeromgevingdeintrinsiekemotivatiekanstimuleren.

Watisbegeleidzelfstandigleren?

Definitiecentralebegrippenuitdevraagstelling

Hetzelfstandigleren

Binnendetermbegeleidzelfstandiglerenkanjeeenonderverdelingmakenindewijzevanendematevanbegeleidingvanhetleerprocesenzelfstandigleren.

Latenwebeginnenmetdelaatste.Watbetekentzelfstandigleren?BoerenPreuter(2014)stellendathetontwikkelenvanzelfstandigheideenbelangrijkmaatschappelijkdoelisvoorhetonderwijsinNederland.(Dekkers&Meijne,2003).Zelfstandigbetekentdandateenleerlingeenleerdoelkanbereikenopeigenkrachtenonafhankelijkvananderen.Daarvoorvindenzedatleerlingenmoetenlerenleren.Hetgaathierdanoverhetintoenemendematebekwamerwordeninzelfstandigenzelfverantwoordelijklerenenwerken.

Vaakwordenzelfstandigwerkenenlerendoorelkaargehaald.JosCöp,onderwijskundigeopdesitevanwww.leren.nlbeschrijfthetalsvolgt:Vanzelfstandigwerkenissprakealskindereneengedeeltevandeles,bijvoorbeeldnaeeninteractiefinstructiemomentwaarineenonderwerpuitgelegdwordt,individueelverwerkingsactiviteitengaandoen.Hetgaatomeenofmeerderemomentenindeleswaarbijleerlingenzonderdatdedocenteendirecterolspeelt,aanhetwerkgaan.Dedocentkandanandereactiviteitenontplooien,bijvoorbeeldanderekinderenhelpenmetextrauitleg.Kinderenzijndusopmomentenzelfstandigbezig.

Zelfstandiglerenonderscheidzichhiervandoordathierbijwordtuitgegaandatkinderenonafhankelijkvandedocentleerdoelengaanbereiken.Zewerkenalleenofmetanderenendeleerkrachtzijnrolisdievanbegeleider.Deleeractiviteitenmoetenoverigensweldoelgerichtzijn,eeninhoudelijkdoelhebbenmetopbrengst.Deleerstof,hetgebruiktemateriaalofdezelfstandigeleeractiviteithebbeneenduidelijkelesfaseringvaninstructieinzich,vanverwerkingenvanreflectieofevaluatie.Zelfstandiglerenvraagtvanleerlingenvoldoendeleesvaardigheidomdetaaktebegrijpenenuittevoereneneenwerkhoudingdiedaarbijaansluit.Devraagwordtdanookgesteldofhetvooriederkindgeschiktis.

BoerenPreuter(2014)beroepenzichoponderzoekvanSimonsenZuylen(1995)omeenandereverdelingtemaken.Zijgevenvieronderverdelingenaanindedidactiekvanhetlerenleren.Zebeginnenmetzelfstandigverwerkenalseerstefaseinhetontwikkelingsproces.Hetfasenverloopgaatdanverdervanzelfstandigsamenwerken,zelfstandiglerennaaruiteindelijkzelfverantwoordelijkleren.Deverantwoordelijkheidkomttijdensdezefasensteedsmeerbijdeleerlingteliggen.Binnenhetleerproceswordendus4componentenonderscheidenwaardeleerlinggeleidelijkaandieverantwoordingvoorkrijgt:leerdoelen,leerstrategieën,leerresultatenvaststellenenterugkoppeling,beoordelingenbeloning.

Tabel 1

Stapsgewijze opbouw van zelfstandig werken

Fase Rol leerkracht Rol leerling Zelfstandig verwerken Leerdoelen bepalen

Leerstrategieën bepalen

Vaststellen leerresultaten

Beoordelen

Individueel werken zonder hulp

van de leerkracht

Zelfstandig samenwerken Leerdoelen bepalen

Leerstrategieën bepalen

Vaststellen leerresultaten

Beoordelen

Samenwerken zonder hulp van

de leerkracht

Zelfstandig leren Leerdoelen bepalen

Vaststellen leerresultaten

Beoordelen

Leerstrategie bepalen

Werken zonder hulp van de

leerkracht Zelfverantwoordelijk leren Begeleiden van de leerling Leerdoelen bepalen

Leerstrategieën bepalen

Vaststellen leerresultaten

Beoordelen

Bachelorthesis ALPO, J.P.L. Boer (3682900) & H.J. Preuter (3649997) Universiteit Utrecht, mei 2014

Tenaanzienvandenk-enleerprocessenbestaattussendevierfasenvanzelfstandigwerkeneenverschilindevereistekennisenvaardigheden(Simons&Zuylen,1995).VoorhetzelfstandigverwerkenensamenwerkenisvolgensBroerenPeutergeenofeenzeergeringematevandezekennisenvaardighedennodig,terwijlditvoorzelfstandigenzelfverantwoordelijklerenwelhetgevalis.Leerlingenmoetenindezelaatstgenoemdefasenoverleerstrategieën,leerdoelen,typenfeedbackenwijzenvantoetsingkennisbeschikken.Zijmoetenstapsgewijsdenk-enleerprocessenvanhenzelfkunnenbegrijpen,monitorenensturen.Ditwordtookwelmetacognitiegenoemd.BoerenPreutergevenaandatbijkinderendieomennabijdeelfjaarzijndezebasalemetacognitievoldoendeontwikkeldisomzelfstandigenzelfverantwoordelijktekunnenleren(Flavell1992,inBoerenPreuter2014).

Figuur1.Zelfregulatieinhetonderwijs,SLO

Vanuitonzevraagwelkevormvanbegeleidzelfstandiglerentotgemotiveerdeleerlingenkanleidenwillenwijzelfstandigwerkendanookformulerenalsvolgt:eenmaniervanwerkenwaarbijdoelen,strategieën,terugkoppelingenhetbeoordelen,onderbegeleidingensturingvaneenleerkracht,intoenemendematedoordeleerlingwordtbepaald.

Begeleidzelfstandigleren

Hetleerproceswordttegenwoordiggezienalseenactiefenopbouwendprocesvanuitdeleerling,waarbijzelfregulatieeenbelangrijkerolinneemt(Meusene.a.,2016).Ditiseenanderemaniervannaarhetleerprocesaankijkendanhetzit-luisteronderwijsvanvoorheen.Binnendetheorievanhetsociaalconstructivismegaatmenuitvanhetzelfsturendleren,waarbijdeleerlingverantwoordelijkisvoorhethoe,wat,wanneerenwaaromhijleert.Deleerlingiszelfconstruerendmetdeleerstofbezig.AlsweWikipediaraadplegendangeeftdezebronvoorbegeleidzelfstandiglerendevolgendeomschrijving:eenonderwijsmethodewaarbijdesturingvanhetleerprocesgedeeldwordtdoorleerlingenleraar.Deleraartreedtopalscoachvoordeleerling.

Overdetermbegeleidzelfstandiglerenisbinnendeliteratuurweinigbekend.HetwordtmetnamedoorhetVlaamseministerievanOnderwijsenVormingenindiverseVlaamsepublicatiesgebruikt.UitdeverkenningsnotitievanBlok,OostdamenPeetsma(2007)voordeKenniskamervanhetMinisterievanOCWblijktdatdeNederlandsenaam,hetnieuweleren,dieinderichtingvandezevormvanonderwijswijstnieteenduidigisendaterverschillendeaccentenwordengelegd.Zijgeveneenvoorstelvoordedefinitievanhetnieuweleren,dierefereertaanvormenvanonderwijsdiegekenmerktwordendooreenofmeeruitgangspunten.Aandachtvoorzelfregulatieenmetacognitieisereenvan.

Zelfregulatieheefttemakenmethetbesluitzelfteplannen,tedoen,teevaluerenenalsjehetnodigvindtaanpassingentemaken.Vaardighedenalsvoorjezelfopkomen,zelfobservatieenzelfevaluatievallenhierbinnen(Priceetal.,2002;Wehmeyer,1995,inSnoeren,2008).

Meusene.a.(2016)beschrijvenhetalsvolgt:“Zelfregulatieisdeinterngerichtecapaciteitvanleerlingenomheteigenleerproceszelfstandigenmeteigenverantwoordelijkheidtesturen(Boekaerts&Simons,1995;Raffaelli,Crockett,&Shen,2005).Erissprakevanzelfregulatiewanneereenpersooncontroleheeftoverzijnleerprocesendaarbijcognitieve,gedragsmatigeenmotivationeleprocessenkansturen,omeerdergestelde(persoonlijke)leerdoelentebereiken(Boekaerts&Cascallar,2006inMeusene.a.,2016).Hetactieve,constructieveleerproceswaarinzelfregulatiecentraalstaat,oftewelhetzelfregulerendleren,leverteenbijdrageaandeontwikkelingvaninzichtdoorleerlingenineigenleerprocessenenaanvaardighedenontwikkelenomdeingezettestrategieënenverwachtingenteevaluerenenteverbeteren(Zimmerman,2000).Zelfregulerendlerenisnietietswatzichvanzelfontwikkelt(Winne,2005inMeusene.a.,2016).HetisvolgensOostdam,Peetsma,&Blok,(2007inMeusene.a.,2016)vanbelangdathetonderwijsleerlingenvaardighedenaanleert,waarmeezelfregulatieverderontwikkeldkanworden.Zelfregulatieisnietietswatopzichzelfstaat,maarhetheefteenverbandmetselfefficacyenmotivatie.Overderichtingwaarinzelfregulatie,motivatieenself-efficacyelkaarbeïnvloedenbestaatindeliteratuurnoggeeneenduidigheid(Bandura,1997;Pintrich,2004;Zimmerman,2008inMeusene.a.,2016).

Omleerdoelentebereikenzijnzelfregulerendeleerlingeninstaatdejuistecognitieveenmetacognitievestrategieëntoetepassen.Dezeleerlingenzijneenactievedeelnemeraanhuneigenleerproces,stellenzichhierbijdoelen,monitorenofzevooruitgangboekentenaanzienvandezedoelenenomdezedoelentebereikenregulerenzeenpassenzehunkennis,motivatieengedragaan(Boekaerts&Simons,1995;Pintrich,2004inMeusene.a.,2016).Wanneerersprakeisvaneenhogemateaanzelfregulatiedanleidtdithetbijstellenencontrolerenvandeeigeninzet,concentratie,werkwijze,motivatieenresultaatenheeftalseffectdatdeexterneregulatievandeleerlingafneemt(Cleary&Zimmerman,2004,inMeusene.a..,2016).Bijdeuittevoerenopdrachtenendetebehalendoelendoetdeleerlingnamelijkminderberoepopdesturingvanuitdedocentenwordtdaardoorminderafhankelijkvandeleerkrachtenandereexternebronnendiehetlerenregulerenencontroleren(Cleary&Zimmerman,2004,inMeusene.a.,2016).Zelfregulatiehangtsamenmetonderanderemotivatieenself-efficacyvanleerlingenenstaatnietopzichzelf.

KirschnerenMerriënboer(2013)stellenechterdekritischevraagofweergoedaandoendatlerarenhunlessenzoinrichtendatdeleerlingzichzoveelmogelijkzelfsturendkanontplooienenonsonderwijsvanleraar-gestuurdnaarleerling-gestuurdonderwijsverschuift.Invorigonderzoekhebbenzealvastgestelddatlerendennietdevaardighedenhebbenominformatieproblemenefficiëntoptelossenènniethetvermogenbezittenomtebedenkenwatzewelennietweten,enhieruitkunnenafleidenwatzeduszoudenmoetenleren.Zijnoemen3problemen.Heteersteprobleemisdatinhetsturenvanheteigenleerprocesleerlingenlangnietaltijdsuccesvolzijn,vooralnietalshetgaatomlerenineendigitaleleeromgeving(Lee,LimenGrabowski,2010,inKirschnerenMerriënboer,2013).Williams(1996,inKirschner&Merriënboer,2013)geeftaandatnietallelerendenervoorkiezendezesturingzelftenemen.Leerlingenzijneronbekwaamineeninschattingtemakenwatdebedoeldeofgewenstebeheersingpreciesinhoudtenzijnooknietgoedinstaatinteschattenhoezeerzelfopdatmomentvoorstaan.Datgegevenmaakthethaastonmogelijkomopdecorrectemaniertestuderen,datisdieactiviteitenintezettendiehentothetbedoeldeniveauvanbeheersingzullenbrengen(Baumeister&Heatherton,1996;Taminiau,Kester,Corbalan,Alessi,Moxnes,Gijselaers,Kirschner&vanMerrienboer,2013inKirschner&vanMerrienboer,2013).Hettweedeprobleemisdatleerlingendeneiginghebbentekiezenvoorwatzijhetprettigstvindenenkiezennietvoornieuweenonbekendetaken(Kicken,Brand-Gruwel,vanMerriënboerenSlot,2009,inKirschner&Merriënboer,2013).

AlslaatsteprobleemnoemenKirschnerenMerriënboer(2013)‘deparadoxvandekeuze’.Mensenwaarderenhetomtekunnenkiezen,maarhoemeerkeuzemogelijkhedenerzijn,destegroterkandefrustratiewordenomeenkeuzetemaken.Hetisdusbelangrijkomleerlingengrenzenaantegeveninhunsturingsvrijheid,wanthoemeeroptiesjeaanbiedt,destegroterwordtdekansdatzeditalsfrustratiezullenervaren.OmdittevoorkomennoemenCorbolan,Kester&vanMerriënboer(2006,inKischner&vanMerriënboer,2013)‘gedeelde‘sturing’alsmogelijkeoplossing.Gedeeldesturingiseengetraptproces.Dedocent-ofeengeautomatiseerdsysteem–maaktvandeuittevoerenleeropdrachteneerstzelfeenselectie.Ditdoetdedocentopbasisvanwatgeschiktisbijhetleerdoelen/ofdekenmerkenvandeleerling.Deleerlingheeftvervolgenseenkeuzeomuitdezeselectieeenleertaaktekiezenwaarmeehij/zijaandeslagkan.IneenonderzoekonderscholierenvanhetmiddelbaaronderwijsdoorCorbolan,Kester&vanMerriënboer(2009,inKischner&vanMerriënboer,2013)bleekdezemaniervanwerkeneenpositiefeffecttehebbenopzowelmotivatiealsopdeleerresultaten.

Watzijngemotiveerdeleerlingen?

Definitiecentralebegrippenuitdevraagstelling

Hetbegripmotivatie:watismotivatie?

Schuit,deVrieze&Sleegers2011gebruikeninhunonderzoeknaarderolvandedocentinhetmotiverenvanleerlingendeomschrijvingvanWoolfolke.a.enomschrijvenmotivatieals“eeninnerlijkprocesdateenpersoonaanzettotbepaaldgedrag,richtinggeeftaandatgedragenervoorzorgtdatditgedraginstandwordtgehouden.

FransBosch(2012)beschrijftmotivatiealseenstaatvanheelhetorganismedatgeldtalsdethermostaatvanhetleerproces.Jeidentificerenmethettebehalendoel,demoreleoverwegingenomhetdoelnatestreven,desocialeomgevingdievoedinggeeftaandewilomhetdoelnatestreven,hebbeneenversterkendeinvloedophetleren.

Motivatieisgeenkaraktereigenschapofeenpersoonlijkkenmerkdatdeeneleerlingwelheeftendeandereleerlingniet(Vanhoofe.a.,2012).Hetisgeenvasteeigenschap,maarietswatkanveranderenenafhankelijkisvandeervaringendieiemandinzijncontextheeft.

DemotivatievanNederlandseleerlingenomtelerenislagerinvergelijkingmetleerlingenuitanderelanden(Onderwijsinspectie,2016).Bij14-jarigenisdemotivatieomtelereninweiniglandenzolaagalsinhetNederlandseonderwijs(OECD,2016,inOnderwijsinspectie2016).Ditbetekentoverigensnietdathetgebrekaanleerpleziervanleerlingendatzenietgraagnaarschoolgaanennietgelukkigzijn.Watmeeris,inweiniglandenzijndeleerlingenzogelukkigengaaninhetalgemeenookmetpleziernaarschool.Doordaterintoenemendemateverschillenzijntussenleerlingeninprestatieniveauenachtergronden,kanhetvoordocentenlastigzijngoedintespelenopdeverschillendemotivationelebehoeftenbinneneenklas(Onderwijsinspectie,2016)

Gebruikvan2verklarendetheorieën

Omdatweopzoekzijnnaarwetenschappelijkinzichtendieeenverklaringkunnenzijnvoormotivatievanleerlingenmakenwegebruikvan2gangbaretheorieëndieinzichtverschaffeningemotiveerdgedragenhandvattenkunnenbiedenvoorhetdagelijkswerkenmetleerlingenopschool.DeAchievementGoalTheory(AGT;Ames,1992;Nicholls,1989;Elliot&McGregor,2001inBorghouts,Le.a.,2015)endeSelfDeterminationTheory(Deci&Ryan,2000)zijnhieruitermategeschiktvoor.Zevindenbeidedeleeromgevingdiedeleerkrachtvormgeeftwaardevolendaarmeedeinvloeddiededocentopdemotivatievandeleerlingkanuitoefenen,zowelinpositievealsnegatievezin.

DecienRyan’szefdeterminatietheorie:

DeciandRyan(2000)gevenaandathunwerkgebiedishetonderzoekenvandenatuurlijkeneigingtotontwikkelenvanmensenenaangeborenpsychologischebehoeften,diedebasisvormenvoorpersoonsvormingenhunzelfmotivatie,alsookdeomstandighedendiedezepositieveontwikkelingenbevorderen.Daaruitafgeleidhebbenze3basisbehoeftengeformuleerd,tewetendebehoefteaancompetentie,relatieenautonomie,“thatappeartobeessentialforfacilitatingoptimalfunctioningofthenaturalpropensitiesforgrowthandintegration,aswellasfortheconstructivesocialdevelopmentandpersonalwell-being”.Omoptimalevormenvanmotivatietestimuleren,zalzoveelmogelijkaandezebasisbehoeftenvoldaanmoetenworden.

Debasisbehoeftebijleerlingenvancompetentie

Wanneereenleerlinghetgevoelheeftdathijofzijietsbeheerstofdaaringroeit,danzaldeleerlingzichcompetentvoelen.Deleerlingmoethetvertrouwenkrijgendathijwatkan.Jehebthetgevoeldatjebepaaldetakensteedsbeterbeheerst,doordatjevooruitgangboekt.Deleraarlaatdatookinzijnverwachtingenzienensluithierbijaanopdemogelijkhedenvandeleerling.

Hetstellenvanrealistischeeisenaanhetlerendekindwordtbereiktdoorbijhetformulerenvandeleerdoelenvoorleerlingenrekeningtehoudenmetdebeginsituatievandeleerling.Daardoorwordtdekansopsuccesvolleenpositieveleerervaringenvergroot.Competentiekandusbeïnvloedwordendoorhaalbare,maarnogsteedsuitdagendedoelentestellenvoorjeleerlingenopgroeigerichtefeedbacktegeven(Dweck,2006)

LucStevens,emeritushoogleraarorthopedagogiek,schrijftineenartikelvoorwww.wij-leren.nl:“hetkindiseigenaarvanzijnontwikkelingenisdaarvoorcompetent”……”zorgervoordateenkindzichzelfalsactorgaatzien”.Ditcognitiefzelfvertrouwenishetvertrouwenwatiemandheeftinzijnofhaareigenkunnen,datjejezelfinstaatzietofdecontrolehebtoverdetevervullentaakdiejijen/ofsamenmetjeleerkrachtalsdoelgesteldhebt.

Dedefinitievanself-efficacywordtgegevendoorBandura(1997)inhetonderzoekvanMeusene.a.(2016)enluidtalsvolgt:“hetvertrouwenengeloofinpersoonlijkecapaciteitenomhetlerenteorganiserenendietakenuittevoeren,waarmeeleerdoelenbereiktworden”.Alseenleerlingovereenhogematevanself-efficacybeschiktdanleidtdattothetvolhardeninuitdagendetaken,enhetlangerdoorzettenwanneermoeilijkhedenwordenervaren(Schunk&Zimmerman,1997inMeusene.a.2016).Uitonderzoekisgeblekendatereenpositieverelatieistussenself-efficacyenzelfregulatie(Pajares&Valiante,2001;Zimmerman&Kitsantas,2005inMeusene.a.,2016).VolgensPajaresenValiante(2001,inMeusene.a.,2016)isechterderichtingvanderelatietussenself-efficacyenzelfregulatienieteenduidig,maarlijktwederkerigtezijn.Daarnaastwordthetgoed

volbrengenvanopdrachtenbeïnvloeddoordemotivatievanleerlingen(Bembenutty&Karabenick,2004,inMeusen,2016).

Alsjesucceservaringentoenemenisditveelaldeintrinsiekemotivatieommeeropontdekkinguittegaanenteexperimenteren(Sheldonetall.,2003,2004;Baumeister&Leary,1995;Deci&Vansteenkiste,2004;Deci&Ryan,2008,1985,1983inLichamelijkeOpvoeding6,2017,16-19)

“Motivatieblijktmeersamentehangenmetkunnendanmetwillen(Hersey&Blanchard,2012;Feather,1992).Degangbaremeningisdatdemotivatietoeneemt,alsopbasisvanrealistischgesteldedoelen,successenwordtbehaald(Latham&Locke,2006;Weiner,2007;Dweck,2012,2007,2000).Hetaccentleggenoplukken,hetervarenvanmoeitedoen,belevenvansucces,intrinsiekgemotiveerdgedrageneigenaarschapzijndesmeerolievooreffectieflereninbewegingssituaties”(Beenhakker&deGroot,2017).

InWeeldenburge.a.2016wordtaangegevendatstructuureenbelangrijkonderdeelisbinnendebasisbehoeftecompetentie.Eenduidelijkecommunicatieomtrentdoelenenverwachtingenrichtingdelerendeiseenbelangrijkeeigenschapvandezestructuur(Farkas&Grolnick,2010;Jang,Reeve&Deci,2010;Sierens,Vansteenkiste,Goossens,Soenens&Dochy,2009;Vansteenkisteetal.,2012.Leerlingenmoetenwetenwaarzeaantoezijn(voorkomenvaneenchaotischehouding),leerlingenmoetenwetenwatervanhunwordtverwacht(voorkomenvanteveelkeuzes)waarbijconsistentwordtgehandeld.Hetaanmoedigendoordedocentvanzijnleerlingenwaarbijdeleraarpositievefeedbackenondersteuninggeeft,biedtookdegewenstestructuurenleverteenbijdrageaangevoelensvancompetentzijn(Weeldenburge.a.2016)

Debasisbehoeftebijleerlingenvanautonomie

Autonomie,dathetgevoeldatjekeuzemogelijkhedenhebtendatjeinvloedkuntuitoefenentijdensdelessen.Jemagdanzelfbeslissingennemenzonderdatdeleraardiealtijdvoorjeneemt.Daarinspeeltdelesgeefstijlvandeleraarzekereenrol.Alsvoorbeeldkandaneenlesgeefstijl-ofinstructiestijlwordengenomen,waarbijonderzoekgerichteenprobleemoplossendestrategieënwordengebruikt(Metzler,2011,inWeeldenburge.a.2016)

Leerlingendieintrinsiekgemotiveerdzijnvindenlerenfijnomdatzeeenactiviteitdoendiehuninteresseert.“Zeomschrijvenlerenalseenactiviteitwaarbijzeeengrotematevanautonomieervaren.Intrinsiekemotivatielijdterdanookonderwanneerleerlingenhetgevoelhebbendatalhunleeractiviteitenhunzondermeeropgelegdworden”(Pintrich&Schunk,2002inVanhooffe.a.,2012).Wanneerjeautonomieervaart,danhebjehetgevoeldatjezelfinvloedhebtopinditgevaljeleergedrag.Leerlingenwetendatze(inelkgevalvooreendeel)hunleergedragzelfkunnensturen.Wilmendezeinbrengvanleerlingenstimulerenenhetlerenoplossenvanproblemen,bijvoorbeeldtactischespelproblemen,ondersteunen,dankandeleerkrachtgebruikmakenvanhetstellenvan(leer)vragen(Light&Fawns,20033;Wallian&Chang,2006;Wright&Forrest,2007,inWeeldenburge.a.,2016).Doorplaatstemakenvooroverlegendiscussie,wordteenbijdragegeleverdaandegevoelensvanautonomiebijdeleerling(Reeve&Jang,2006,inWeeldenburge.a.,2016).

“Zobetekentaandachtvoorautonomiebijvoorbeelddatdocenteninitiatievenvanleerlingenhonoreren;zeideeënvanleerlingenwaarderenenerwatmeedoen;zeleerlingenuitdageneigenoplossingentebedenken;zeleerlingenechtekeuzesgevenbijhetmakenvantaken(hoeenwat);zeleerlingenlatenmeebepalenhoedeklaswordtingericht;zeeenaantalorganisatorischezakenaanleerlingentoevertrouwen”.(https://www.leraar24.nl/app/uploads/Contact_Leraar_Leerling_Bijlage3_Adaptief_Ondewijs.pdf)

Debasisbehoeftevanrelatie

Jesociaalverbondenvoelen,hetgevoelvanermogenzijninrelatietotdeanderisvooronsalssociaalwezenvanlevensbelang.Leerlingenwillengezienengehoordwordenalspersoondoordedocentendoormedeleerlingen.Alsjeinteressetoontinjeleerlingen,isersprakevanverbondenheid.Niemiec&Ryan(2009)stellendatleerlingeneerdergeneigdzullenzijnwaardenengedragingenvanmensenomhunheenovertenemen,metwiezezichverbindenofwillenverbinden.Ineencontextwaarzehetgevoelhebbenthuistehoren.Leerlingenvoelenzichverbondenalsdedocenthenoprechtmag,henrespecteertenhenopwaardeschat.Leerlingendiezichzodanigverbondenvoelenzullensnellergeneigdzijneengeïdentificeerdeofgeïnternaliseerdevormvanmotivatietevertonenvoorinspannendeleertaken.Leerlingendiezichnietverbondenofafgewezenvoelenzullendezevormvanmotivatienietinternaliseren.

Slotboom(2015)geeftaandateengoederelatiemetdeleerkrachttotmeerbetrokkenheidindelesleidt.ZijgeeftaandatBerginenBergin(2009)dezeverbondenheidookhebbenonderzocht.Inmeerdereonderzoekenhebbenzijbewijzengevondenvoordepositieveopbrengstenvaneengoederelatietussendeleerkrachtenleerling(Vansteenkistee.a.2006;Deci&Ryan2000;Davise.a.2003).Leerlingenvertoondenmeermotivatievoorschoolenerwassprakevanmeeremotioneelwelbevindenwatleiddetothogereresultaten.Zevindenhetvreemddatscholendenadrukleggenopacademischeprestaties,terwijlhetlerenpasgoedtotstandkankomenalseenleerlingzichverbondenvoeltmetschoolendocent.MeerdereonderzoekengevenvolgensSlotboom(2015)aandatwarme,ondersteunenderelatiesleidentotmeerbetrokkenheidbijleertakendoorleerlingen(Hughes,Luo,Kowk&Loyd,2008),betereresultaten(O’Çonnor&McCartney,2007)enhogeresocialecompetentie(Murray&Murray,2004)

Natuurlijkishetmogelijkdatjedezepsychologischebasisbehoeftenalsdocentookopnegatievewijzekanbeïnvloeden.Menheefthetdanoverbehoefte-frustratie(Vansteenkiste&Ryan2013inKrijgsmane.a2017).Voorbeeldendiedatduidelijkmakenzijnhetonderdwanguitvoerenvaneenopdracht(frustratievanautonomie),eenleerlinghetgevoelgevendathijnietinstaatiseentaakgoedtevervullen(frustratievancompetentie)ofzebelachelijkmakenvoorhunklasgenoten(frustratievanverbondenheid).Dezevormenvaneen‘controlerende’lesgeefstijlhoudenverbandmetgecontroleerdemotivatieenamotivatiebijleerlingen(Haerense.a.,2015,inBorghoutse.a.,2015).

Deprestatiedoelentheorie:doelenomteleren

Deprestatiedoelentheorie(AchievementGoalTheory)houdtzichbezigmetdedoelendieleerlingenzichhebbengesteld,waaromzewillenleren.

Daarinmakenzeonderscheidtussenleerdoelenenprestatiedoelen(Vanhoofe.a.,2012)

Leerlingenmetleerdoelenofeenbeheersingsoriëntatiezijngerichtophetlerenzelf,ophetbegrijpenvanenbeheersenvandeleerstofenhetontwikkelenvanhuncompetenties,dezogenaamdemasteryorientation.Watdezevormvandoeloriëntatiekenmerktisdatdepersoonplezierheeftinhetuitvoerenvandetaak.Leerlingenmeteenleerdoeloriëntatiehoudenernietvanonderdruktewordengezetofonvoldoendeautonomietekrijgenhunactiviteitenvormtegeven(Vanhoofe.a.,2012).Toetsenwordenbinneneenleergerichteaanpakgezienalsmiddelomhetleerprocesinzichtelijktemakenennietalsdoelopzich.Denadrukligtopgetoondeinzetendematewaariniedereleerlingvooruitgaat.

Leerlingendiedaarentegenprestatiegeoriënteerdzijn,daarbijgaathetomprestereninvergelijkingmetanderen,eensocialevergelijking.Dathoudtbijvoorbeeldindatjebeterepuntenwilscorendananderen.Dezeleerlingenhoudennietvanverliesvanstatusendaarmeesamenhangendvankritiek.Hardwerkenisvoorhungeentekenvankundigheid.Binnendeprestatiedoelenisookweereenonderscheidtemakentussenprestatietoenaderingsdoelenenprestatievermijdingsdoelen.Bijprestatietoenaderingwiljegraagaananderenlatenzienhoevaardigjebent.Bijprestatievermijdingwiljejuistvermijdendatjeminderbekwaamoverkomtenbenjebereidtestuderenomhetvooralmaarnietfouttedoen.

DeAchievementGoalTheory(AGT)steltookdatdocentenmeteenleergerichteaanpakinplaatsvandocentenmeteenprestatiegerichteaanpakbijdragenaandeautonomemotivatievanleerlingen(o.a.,Maehr&Midgley,1991;1996inwww.leraar24.nl/leerlingen-intrinsiek-motiveren/).

Vanhoofe.a.2012stellendatdebeideaangevoerdetheorieënsterkaanelkaargerelateerdzijnengevenaandathetverschiltussenleerlingenmetleerdoelenenprestatiedoelenovereenkomstenheeftmethetverschiltussenautonomeengecontroleerdemotivatievanleerlingen.Ditverschilwordthiernabesprokenbinnendekwaliteitvandemotivatie.

Dekwaliteitvandemotivatie

InhettheoretischkadervanditonderzoekisdezelfdeterminatietheorievanDecienRyanalaangehaald.Inhunpublicatievan2000gevenzeinzichtindeverschillenderedenen,dieachtermotivatieliggen.Daarbijspeeltnietalleendematewaarinleerlingengemotiveerdzijneenrol(deleerlingisnietgemotiveerdofjuistenormgemotiveerd),maargaathetmeeromdewaaromvraag.Leerlingendiemeergemotiveerdzijn,behoevennietperdefinitiebetertefunctionerenopschoolin

vergelijkingmetanderen,diemindergemotiveerdzijn,maarlatenereenandersoortmotivatiezien.Vansteenkiste,LensenDeci(2006,inVansteenkistee.a.2007)stellendathetnietalleengaatomdekwantiteit,deintensiteitofdehoeveelheidvandemotivatie,ookdekwaliteit,hettypeofdesoortisvanbelang.Dezekwalitatievevisieopmotivatiebenadruktdatmeergemotiveerdzijnnietmeteengerelateerdisaaneenbeterleerresultaat.Daardoorwordtereenonderscheidgemaakttussenautonomemotivatieengecontroleerdemotivatie.Hetverschiltussenautonomeengecontroleerdemotivatieisgrofwegterugtebrengenophetverschiltussen‘willen’en‘moeten’.Bijautonomemotivatiegaathetomleerlingendievrijwilligenwelwillendstaantenopzichtevanhetleren.Bijgecontroleerdemotivatieisersprakevaneenverplichting.Daarbinnenkanmenduseenonderscheidmakentussenextrinsiekeenintrinsiekemotivatie.Bijeenintrinsiekgemotiveerdeleerlinggaatheteromdathijofzijdingenwillerenofmeedoetomdatzehetinteressantvindenofleukvindenomtedoen.Hetiseeninterneprikkel.Hetlevertjevoldoeningopomdatjeerplezierinhebtenersteedsbeterinwilworden.Intrinsiekemotivatieverwijstdusnaarhetuitvoerenvandeactiviteitzelfdoordeactiviteitzelf.Bijextrinsiekemotivatiedaarentegen,draaithetnietomhetlerenzelf.Hetgaateromwatdatlerengaatopleveren.Hetlerenlooptnietvanzelf,maarisafhankelijkvanhetbereikenvaneendoeldatbuitenhetbestuderenzelfligt(VanSteenkistee.a.2007).Inhetgevalvanextrinsiekemotivatieisdeleerlingalleengeïnteresseerdinwatdeactiviteithenoplevert.

Demeesteleerlingenzijnzowelintrinsiekalsextrinsiekgemotiveerd.Zewillennietalleenlerenomdathetleukisofinteressant,zedoenhetookomeengoedebeoordelingtekrijgen,ofomdatjeeenbeloningkrijgt.Erisweleenwederzijdsebeïnvloeding.Extrinsiekemotivatie,debonusbijvoorbeeld,kanopdeduurdeintrinsiekemotivatieondermijnenenlatenverdwijnenalsdeaangereikteextrinsiekebeloningendeaanleidingwordenomteleren.Dandoetjehetnietmeervoorhetplezier,maarisdespreekwoordelijke‘wortel’belangrijkgeworden.

Figuur1:schematischoverzichtvandeverschillendetypesmotivatievolgens

dezelfdeterminatietheorie,aangepastvanRyanenDeci(2000)

Alhoewelextrinsiekemotivatievaakalsnegatiefwordtbestempeld,wordterdoorDeci&Ryan(2000)tocheenonderscheidgemaaktinoptimaalzijn.Erwordendriesoortenextrinsiekemotivatieonderscheiden:persoonlijkbelang,interneverplichtingenexterneverplichting.Alleendelaatstetweesoortenzijninkwaliteitnietoptimaal,watleerkrachtenookindepraktijkervaren(Vansteenkistee.a.,2009).

Intrinsiekemotivatieisdemeestoptimalesoortmotivatie,omdatzevolledigautonoomofzelfgedetermineerdis.Leerlingenlerenomdatzedeleerstoffascinerendvindenenwillenzichzospontaanverdiepen.Dedrijfverenzijnreedsintrinsiekindeleerlingaanwezig.Internalisatieishierdusnietmeernodig(Vanhoofe.a.,2012)

Alseenleerlingnietspontaangeïnteresseerdismaardeleerlingderelevantie,hetzinvolzijnofnutvaneenleeractiviteitinzien,omdatdeactiviteiteenpersoonlijkdoelvervult,dankanhijvoorschooltochstuderenenwerken,opeenrelatiefzelfgedetermineerdeofautonomewijze.Menduidtdezesoortvanextrinsiekemotivatieaanmetdeterm’persoonlijkbelang’.Alseenleerlingbijvoorbeeldbegripopkanbrengendatpratentijdensdeleseenleraarkanstoreninzijnconcentratie,danidentificeerthijzichmethetbelangvannietpratenindeklas.Deleerlingheeftzichgeïdentificeerdmetdeleeractiviteit.Alshijdewaardevaneenbepaaldgedragzicheigenmaakt,danwordtditdoorDecienRyan(2000)ookwelomschrevenals‘internaliseren’vangedragsregulaties.Bijzowelpersoonlijkbelangalsintrinsiekemotivatieervarenleerlingeneengevoelvanpsychologischevrijheidenkeuze.Menkaninfiguur1.ziendatmendaarominbeidegevallenspreektmenvanautonomeofwelwillendemotivatie(Vansteenkistee.a.,2009)

Naasthetpersoonlijkbelanghorenbinnendeextrinsiekemotivatieookdeexterneverplichtingofregulatieendeinterneverplichtingofgeïntrojecteerderegulatie.Demeestgecontroleerdevormvanmotivatieisexterneverplichting.Leerlingenstuderenenzettenzichinvoorschoolsezakenbijeenexterneverplichtingomstraftevoorkomen,ombeloningenteontvangenofverwachtingenvanbuitenafintelossen.Dergelijkeleerlingenhebbenniethetgevoeleenkeuzetehebbenmaarhebbeneerderhetgevoeltemoetenstuderenomaanexternedruktegemoettekomen.

Maardrukhoeftnietaltijdvanbuitenaftekomen.Veelleerlingenzettenzichzelfonderdrukomgoedestudieresultatentebehalen.Hetvoorjezelfhoogleggenvandelatofjezelfenormtrotsvoelenalsjegoedscoortkunnenleidentotgevoelensvanschaamte,schuldenteleurstellingalshetnietlukt.Erissprakevandrukvanbinnenuitofeeninterneverplichting.Studerenisgeendoelopzich,zoalsbijintrinsiekemotivatie,maareenmiddelomeendoeltebereiken,namelijktrotsverwervenenschuld-,schaamte–enangstgevoelenswillenvoorkomen.Alhoewelzeinterngemotiveerdzijnomtestuderenzijnderedenennietvolledigdoorhenzelf‘verwerkt’ofgeaccepteerd.Studerenomtebewijzenaanjeoudersdatjehetwelkanofomdatjeopeenvoetstukbentgezetwatcapaciteitenbetreftzijnvoorbeeldenvanstuderenvanuiteeninterneverplichting.Metspreektdaarombijexternealsbijinterneverplichtingovergecontroleerdeofverplichtendemotivatie(Vansteenkistee.a.,2009)

Watzijndemotivatieprofielenvanleerlingen?

Vanhoofe.a.,2012steltzichnaaraanleidingvanhetvoorafgaandedevraagofleerlingenvoortdurendautonomeofgecontroleerdgemotiveerdzijn,danwelofereencombinatiesmogelijkzijnbinnenbeidemotivatietypes.EenrecentestudieonderVlaamseleerlingentoontaandaterverschillendecombinatiesvanmotivatietypeskunnenzijn(Vansteenkistee.a.,2009)Hetonderzoekmaaktduidelijkdatautonomeengecontroleerdemotivatiekunnensamengaan,maarnietnoodzakelijkmoetensamengaan.

Figuur2:schematischoverzichtvanmotivatieprofielenopbasisvanautonomeengecontroleerdemotivatie Autonome,welwillendemotivatie Hoogsterkaanwezig Laag,zwakaanwezigGecontroleerdemotivatie Hoog

SterkKwantitatiefsterkge-motiveerdeleerlingen

Kwalitatiefslechtge-motiveerdeleerlingen

Laagzwak

Kwalitatiefgoedge-motiveerdeleerlingen

Kwantitatiefweinigge-motiveerdeleerlingen

Vansteenkistee.a.(2009)gevenviermotivatieprofielen.Totdekwalitatiefgoedgemotiveerdegroep(hoogautonoom,laaggecontroleerd)horendieleerlingendienietonderdrukstaanomdatzestuderenuitvrijewil.Zevoelenzichzelfverantwoordelijkvoorhunleerprocesenhuninzetvoorschoolervarenzealseenpersoonlijkekeuzewaarzezelfachterstaan.Daardoorwerkenzeactiefmeeaanhunleerprocesenkunnenditgoedplannen,zenemenzelfinitiatiefomhunleerprocesvormtegeveneneventueelbijtesturen.Zezijnenthousiastovereenbepaaldvak.Watvoordezeleerlingenbelangrijkiszijndiepgaandbegrijpenvandeleerstofenzichzelfkritischdevraagstellenofzedeleerstofwelvoldoendehebbenbegrepen.Leerlingenuitdekwalitatiefslechtgemotiveerdegroepechterhebbenveelmeerlastvandrukendaarmeegepaardestressenervareneengevoelvanweinigkeuze.Zestuderenomdatzezichverplichtvoelenvanbuitenaf,ofwelomdatzezichhierzelftoeonderdrukzetten,ofwelervarenzebeidevormenvandruk.Dezeleerlingenbeperkenzichveeleertoteenoppervlakkigebenaderingvandeleerstofensturenhunleerprocesnietofnauwelijksbij.

Indekwantitatiefsterkgemotiveerdegroepzijnleerlingenvertegenwoordigdmeteendubbeleoriëntatie.:zijlerenomdatzeerzelfvoorgekozenhebbenenomdatzezichverplichtvoelenteleren.Dezeleerlingenzijngeïnteresseerdinbepaaldeleerstof,zullendiezinvolofboeiendvinden,maaromtegemoettekomenaanhuneigenverwachtingenofexterneverwachtingenentepresterenvoelenzedaarnaastopandermomentenookdruk.Zekunnenheelerggemotiveerdoverkomen:zemakenstrakkeofzelfsrigideplanningen,sturenhuneigenleerprocesenstuderengrondig.Tochisinvergelijkingmetdekwalitatiefgoedgemotiveerdegroephunleerprocesmindergunstigtenoemendoordeervarenprestatiedrukdieverlammendkanwerken.Huntegenhanger,dekwantitatiefweiniggemotiveerdegroep(lageautonome,lagegecontroleerdemotivatie)ervarengeengevoelvanpsychologischevrijheidenhebbengeenlastvandrukbijhetstuderen.Dezeleerlingenbezittengeenduidelijkeredenenomtestuderenenzijndusnietgemotiveerd.Zebanenzichveeleereenzorgelozewegdoorhunstudies.Zevoelenweinigaantrekkingskrachtuitgaanvanvakkenenhetlijkteropdatzenietlijdenonderdruk.

VolgensVansteenkistee.a.(2009)blijkendeonderzoeksresultatendekwalitatievevisieopmotivatievandezelfdeterminatietheorieteondersteunen.Dekwalitatiefgoedgemotiveerdegroeplaathetbesteleerprofielzienintermenvanvoorditonderzoekbelangrijkezelfstandiglerenenpresteren.

Deroleninvloedvandedocentopleerlingmotivatie.

Schuit,deVrieze&Sleegers(2011)stelleninhunonderzoekdateenheersendeverklaringvoordemotivatieproblematiekbijschooljeugdisdeonvoldoendepassendeaansluitingtussendepersoonlijkebehoefteneninteressesvanleerlingenenschool.Naardeondersteunenderolvandeleraarinhetmotiverenvanleerlingenisweinigonderzoekgedaan.Zezijninhunonderzoekduidelijkopzoeknaarmotivatiebevorderendefactoren,waareendocentinvloedopheeft.Zeconcluderendatlerareneenbelangrijkerolkunneninnemeninhetstimulerenvandemotivatievanhunleerlingen.Zebenoemeneenaantalinstructiegerelateerdeenpersoonlijkheidgerelateerdefactorenwaarvandeinvloedopmotivatievanleerlingenaannemelijkofzelfsaangetoondis.

Instructiegerelateerdefactorenzijnprocesgeoriënteerdeinstructie,differentiatienaarleerbehoefteenleervermogenvanleerlingen,eenverbindingmakenmetdeleefwereldvandeleerlingenencoöperatiefleren.Persoonlijkheidgerelateerdefactorenzijnself-effficacy,motivatieeneenprofessionelehoudingvanlerenenonderzoekenvandedocent.Aldezefactorenwordenhierondertoegelicht,tebeginnenmetdeinstructiegerelateerdefactorendievooralbetrekkinghebbenopdeonderwijskundigekant.

Procesgeoriënteerdeinstructie

Binnendezevormvaninstructievindtereenverschuivinginhetleerprocesvanleerkrachtnaardeleerling,vaninstructievandedocentnaaractief,zelfregulerendleren.Waarwehetbijprocesgeoriënteerdeinstructiehebbenoverdelerarenrol,refereertzelfgereguleerdlerennaarderolvandeleerling.InOostdam,Peetsma&Blok(2007)wordtaangegevendatzelfreguleringpositieveeffectenlijkttehebbenopdemotivatievanleerlingen.Maarofdezepositieveeffectenopalleleerlingenvantoepassingzijnisonzeker(Schuite.a.,2011).OnderzoekdoorCrone(2008)naarhetfunctionerenvandehersenenbijpubersenadolescentenplaatstkanttekeningenbijdefysiologischegeschiktheid/rijpheidvanpubersvoorhetbeheersenvanvaardighedenwatbetreftplannenenorganiserendieessentieelzijnvoorzelfgereguleerdleren.BolhuisenVoeten(2001,inSchuite.a.,2011)benoemenmetnametwijfelsvoorhetgeschiktzijnvanzelfregulatievoorleerlingenuitlageresociaaleconomischemilieus.

NaaraanleidingvandeverkenningsnotitievanOostdamc.s.(2007)stellenSchuite.a.(2011)datzellfgereguleerdlereneenvormvanprocesgeoriënteerdeinstructiedoorlerarenimpliceert,waarbijhetleerprocesvanleerlingenvoldoendeondersteundwordt.Zestellendatdooreengoedeinrichtingvandebegeleidingsintensiteitenvormenopdeverschillendefasenvanzelfgereguleerdleren,lerarenkunnenbijdragenaandemotivatieenleeropbrengstenvanhunleerlingen.Lerarenmoetenwelvanafhetbeginvaneenschooljaareengoedbeeldvormenvanhetzelfregulerendvermogenvanhunleerlingenenindiennodigaanpassenaandecapaciteitentotzelfregulatievaneenleerling.

Differentiatie

InhunonderzoekverondersteldenSchuite.a.(2011)reedsdatprocesgeoriënteerdeinstructiezoukunnenbijdragenaanhetzelfgereguleerdlerenvanleerlingenendaaropaansluitendaanhunmotivatie.Devoorwaardeisdatlerarenbijhuninstructieaanenbegeleidingvanleerlingenopeenvoldoendemanierrekeninghoudenmetdeleerbehoeftenenleervermogensvanindividueleleerlingen.Lerarenmoeteniniedergevalaanhetbeginvaneenschooljaareengoedbeeldhebbenvanhetzelfregulerendvermogenvanhunleerlingen.Afhankelijkvanditvermogenmoetendelerareneenkeuzemakenvoormeerofmindereintensieveenstructurerendebegeleidingvanhetleerprocesvanhunleerlingen.Aanvullendmoethetaansluitenvandeleerstofenbegeleidingbijdeleerbehoefteenleervermogensnietopcompetentieszijnwaarleerlingenaloverbeschikken,maardynamischopgevatwordeneninderichtinggaanvanwatVygotsky(1978,inSchuite.a.,2011)

verklaardeals‘dezonevannaasteontwikkeling’.Je‘learningpotential’blijvenverkennen.Tevensishetbelangrijkdatdocentenbijhetaansluitenvandeleerstofendebegeleidingbijdeleerbehoeftenenleervermogensvanhunleerlingenbewustzijnvanhetrisicovannegatieveetiketteringopbasisvaninformatieoverhunprestatiesinhetverleden(Schuite.a.,2011)

Verwachtingendiewehebbenvanleerlingenalsdocentspelenhierineengroterol.HetzogenaamdePygmalioneffectbenoemddoorRosenthal,R.,Jacobson,L.(1968)houdtindatleraren,somsonbewust,verwachtingenhebbenvanbepaaldeleerlingen.Metdezeverwachtingensturenzeimplicietdeprestatiesvanleerlingen.Dezesturingkanzowelinpositievezin:hogeverwachtingenleidentotbetereprestatiesalsinnegatievezin:lageverwachtingenleidentotslechtereprestaties.Deverwachtingenvanlerarenzijndusessentieelvoordeprestatiesvanleerlingen.DeHeer-Heijboer(2014)noemtde4factoren,dieMcInerney&McInerneyaangevenalsgrondslagvoordeze‘self-fulfillingprophecy’;lerarenzijnwarmertoenaarleerlingen,waarzemeervanverwachten(klimaat),lerarengevendebetreffendeleerlingenmeerterugkoppelingophunhandelen(feedback),lerarengevenmeerenuitdagendermateriaalaandezeleerlingen(input)enlerarenstellendezeleerlingenmeerindegelegenheidvragentestellenenvragentebeantwoorden(output).

Verbindingmetdeleefwereldvanleerlingen

Leerlingenzijnmeergemotiveerdtotlerennaarmatedenieuweleerstofvoorheneengroteregebruikswaardeheeftofmeerbetekenisverleent.Decontextwaarbinnenkennistoegepastkanwordenverleentkenniszijnbetekenis.Dezegebruikscontextverleenthetlerendaneenzekerevormvanauthenciteit.Overdeeffectenvanauthentiekeleeromgevingenopdemotivatieenleerprestatiesvanleerlingenzijnoverigensbinnenhetprimairenvoortgezetonderwijsnogweinigonderzoeksgegevensbeschikbaar(Oostdame.a.,2007).Omtocheengoedeaansluitingbinnenhetonderwijstekrijgenbijdebetekenisverleningdoorleerlingengeldtdatvanuithetoogpuntvanlerarenzijzichmoetenverdiepeninenkennisbezittenvandeleef-eninteressewereldvanhunleerlingen(Heij,Ondaatje,Tokarski&VanVeen,2010,inSchuite.a.,2011).Hierbijmoetweleengoedeafwegingwordengemaakttussenenerzijdsdehier-en-nuinteressesvanhunleerlingenenanderzijdshetaanbiedenvankennisenvaardighedendiehetcompetentieniveauvanhunleerlingenvandatmomentoverstijgen(transcendentie).

Coöperatiefleren

UitonderzoekblijktvolgensSchuite.a.(2011)datervoldoendebewijsisvooreenpositiefeffectopdeleerlingenprestaties,gevoelensvanzelfwaardering,socialeondersteuningenwelbevindendoorcoöperatiefleren.Zeveronderstellenopbasisvandezegegevensdateffectiefsamenwerkendlerenkanbijdragenaanhetvervullenvandebasisbehoeftenvancompetentieensocialeverbondenheidendaarmeeaandemotivatievanleerlingen.Ditpositieveeffectkomtnietvanzelfmaarisabsoluutafhankelijkvandematewaarinlerarenerinslagenominhunbegeleidingvancoöperatieflerenaantesluitenbijhetsamenwerkendvermogenbinnengroepenenvanleerlingenafzonderlijk.

Naastdeinstructiegerelateerdefactorenspelenookdepersoonlijkheidgerelateerdefactoreneenrolindemotivatievanleerlingen.Hetzijndiefactorenindepersoonlijkheidvanlerarendievaninvloedzijnophunopvattingen,houdingengedragmetbetrekkingtotlesgevenendaarmeevormenkleurgevenaanhunberoepsidentiteit(Schuite.a.,2011)

Self-efficacy,motivatieenprofessioneelleren

Vanuitdeliteratuurkrijgtself-efficacyeensleutelroltoebedeeldenishetaannemelijkdatself-efficacyvanlerareneenpositiefeffectheeftopdemotivatievanhunleerlingen.MetbetrekkingtothetleraarschapbenoemenSchuite.a.(2011)dezefactorals‘hetvertrouwendatlerareninzichzelf

hebbenombepaaldeeffectenbijleerlingentebewerkstelligendoormiddelvanhuneigengedrag’.Vanbelangvoorhetrealiserenvanself-efficacybijlerarenisdatzijvoordekortetermijnconcrete,helderedoelenformulerendieophunbeurtweeralsrelevantenbetekenisvolteverklarenzijnbinnnendecontextvanlangetermijndoelen.UitstudievanGeijsel(2009,InSchuit2011)blijktdatself-efficacyvanlerarensterkverbandheeftmethunprofessionelemotivatie.Lerarenmeteenhogeself-efficacyblijkenzichsterkeropprofessionaliseringterichtenenvertoneneenmeeronderzoekendehoudingomdeeigenlessenteverbeteren.Kruger(2010,inSchuite.a.,2011)enGeijsel(2009,inSchuite.a.,2011)geveninhunonderzoekweerdatindemotivatievanlerareneentoenameisteziennaarmatezijdewaardenendoelenvandeschoolmeer‘verinnerlijkt’hebbeninhunpersoonlijkedoelenalsleraar.Hetbevorderenvaneen’onderzoekendecultuur’enparticipatievebesluitvormingbinneneenschoolblijkenbevorderendtezijnvoordemotivatievanlerarenenhunself-efficacy.Vooraldeschoolleidingheeftdaarbijeencrucialeroltevervullen.Ditvaltbinnenhetbereikvanditonderzoek.VanuitdemotivatieprofielenvanleerlingenenonderwijsstijlenvandocentenwordtbinnendeonderzoekenvanVansteenkistee.a.(2009)enNiemiec&Ryan(2009)verderhetverbandgelegd.

DeHeer-Heijboer(2014)geeftaandatgoedgemotiveerdelerareneenaanstekelijkewerkinghebbenopdemotivatievanleerlingen.Alsdedocenteenbreedscalavandidactischebenaderingengebruikt,dezeaanpastaandeinhoudendecontextvanzijnleerlingen,leerdoelenheeftendezeverteltaanzijnleerlingen,danisditaanstekelijkvoorhunmotivatie.Alseendocenthetlouterdoetomzijngeldteverdienen,hetopdeplanningstaatwatgedaanmoetworden,ofalsdedocentweinigofgeeninteresseheeftvoorhetonderwerp,danishetmoeilijkvoorleerlingenomeenvakoflesinteressanttevinden.Eendocentverhindertgevoelensvancompetentieendoelmatigheiddoornegatief,nietopbouwendcommentaarenzalopdezemanierdestudiemotivatiebijzijnleerlingenondermijnen.

Onderwijsstijlenvanleerkrachten

Autonomieondersteuningversuscontrole

Decentralevraagblijfthoewijvanuitdeonderbouwingdoordetheorieënonsonderwijszokunneninrichtendatditleidttotgemotiveerdeleerlingenenmetnameautonoomgemotiveerdeleerlingen.Eenomgevingdiedaaraanvoldoetiseenonderwijsleeromgevingdiegekenmerktwordtdoorautonomieondersteuning,structuurenbetrokkenheid(Vansteenkistee.a.,,2009).Destijldiedeleerkrachtdaarbijgebruiktindeomgangmetzijnleerlingenheefteengroteweerslagopdekwaliteitvandezemotivatie.Doorstructurerendenautonomieondersteunendoptetredenkunnenleerkrachtenautonomemotivatieteweegbrengen(Reevee.a.,2004inVansteenkistee.a.,2007).InhetonderzoekvanReeve&Jang(2006)wordenmanierenvaninstructiegegevendieautonomieondersteunendwerken.Zoiseenautonomieondersteunendemaniervaninstructiefrequentenbewustbeantwoordenvaneendoordestudentgesteldevraag(Ja,daarhebjeeengoedpunt),hintsgevenofbemoedigendeopmerkingenmakenofdeleerlingdetijdgevenopzijneigenmaniertekunnenwerken.Zogevenzeookvoorbeeldenvangedragingenvanlerarendievooralalscontrolerendwordenervaren.Voorbeeldenvan‘çontrollinginstructionalbehavior’zijnhetstellenvandeadlines,indezinvaneengebrekaantijd(‘wehebbennogmaareenpaarminutentegaan’)ofhetgevenvanoplossingenofantwoorden,voordatdestudentzelfheeftkunnennadenkenoverhetantwoord/ontdekkenwathetantwoordwas.

OpbasisvanReeve&Jang(2006)enandereonderzoeksgegevenscategoriserenVansteenkistee.a.(2007)driebelangrijkecomponenteninautonomieondersteunendeleerkrachtgedragingen.Deeerstecategoriegaatoverhetidentificerenvaninteressesenpersoonlijkewaardenvanleerlingendoordeleerkracht.Danproberenautonomieondersteunendedocentendezegeïdentificeerdeinteressesenpersoonlijkewaardentevoeden.Eenvoorbeelduitdezetweedecomponentkanzijnvaneenleerkracht,diedoorregelmatigoprechteenonvoorwaardelijkefeedbacktegeven,deleerlingblijftstimuleren.Dederdecomponentvaneenleerkrachtmeteenautonomieondersteunendeonderwijsstijlbehelsthetopbouwenvannieuweinnerlijkedrijfveren.Bepaalderegelsdiewordeningevoerdofoninteressanteleerstof,daarvanmoetmendezinmotiverenenkunnenverantwoordenwaaromhetwelaandachtverdient.Eenautonomieondersteunendgedragvaneendocent,diesituatiescreëertwaarinleerlingenhetgevoelhebbenaandebasisteliggenvanhunleergedrag,staathaaksopeendocentdieeencontrolerendehoudingheeft.Eencontrolerendehoudingvanleerkrachtenhoudtindatleerlingenmoetendoenzoalsdocenthetleerprocesvoorogenheeftenleerlingenverplichtwordenopeenbepaaldemaniertedenkenentehandelen.Erisdangeensprakevankeuze.Controlerendeleerkrachtgedragingenkunnenintweecomponentenwordenonderscheiden(Reeve&Jang,2006),namelijkuitvoerenvancontrolerendegedragingenenhetgebruikenvancontrolerendetaal.Encontrolerendeleerkrachtzalinz’ngedrageerderdenadrukleggenophetbehalenvangoedepunteninplaatsvanjeinspannningtebelonenbijhetlerenvannieuwleerstof.Eencontrolerendeendwingendetaalisdemanierwaaropdecontrolerendeleerkrachtdeleerlingenaanspreekt.Erwordtveelgesprokenin‘moeten’en‘verwachten’.Falendeleerlingenkunnenzemetgevoelensvanschuldenschaamtebelasten,wathennietalleenonderdrukzet,maarookleerlingenhetgevoelgeeftnietcompetenttezijn(Vansteenkistee.a.,2007).

Naastautonomiebiedenaanleerlingenishetgevenvanstructuureenbelangrijkevoorwaardeinhetmotiverenvanleerlingendoorstructurerendleerkrachtgedrag.Lerarenhebbendemogelijkheidoptweegebiedenstructuuraantebrengen,namelijkophetdisciplinairevlakenwatbetrefthetleerprocesvanleerlingen(Vaansteenkistee.a.,2007).Duidelijkeenconsistenteregelsaangeven,verwachtingenopstellenendieookconsequentopvolgenvormendestructuurdiedeleerkrachtaangeeftophetdisciplinairevlak.Leerkrachtenkunnendaarnaasthetleerprocesstructuren.Structuurbiedenisbelangrijkomdatjedaneensituatiescheptwaarinleerlingenzichcompetentvoelen.Wanneerleerlingennietwetenwatdeleerkrachtvanzeverwachtofgeenideehebbenhoezedeleerstofmoetenbehandelenofaanpakken,zullengeengevoelvancompetentiehebben.Onderstructuurwordenalleleerkrachtgedragingenverstaanwaarmeejeduidelijkheidbiedtaanleerlingen(Hornstrae.a.,2016).Dathoudtdanvooreenleerkrachtindathijduidelijkedoelstellingenvooreenleeractiviteitaangeeft,begeleidingaanbiedttijdensditleerprocesenzowelgedurendedeleeractiviteitalsernaeenleerlingvanfeedbackvoorziet.Leerlingenkrijgenopdiemaniereenhouvastaangeboden.Hettegenovergesteldevaneenstructurerendestijliseendocentmetenchaotischehouding.Dathoudtindateenleerkrachteenonsamenhangendeleeromgevingcreëert,dieonduidelijkiseenonvoorspelbaar.Leerlingenwetennietwatervanhunwordtverwachtendeleerkrachttreedtinconsistentenverwarrendop.

BetrokkenheiddieVansteenkistee.a.(2009)benoemenalsfactorvoordeontwikkelingvanautonomemotivatiestaatvooreenwarme,bezorgdeeneenoprechtgeïnteresseerdehoudingdiedeleerkrachtaanneemtnaarzijnleerlingentoe.Tegenhangerszijndedocentendiegeeninteresse

toneninhunleerlingenenhunleefwereld.Hetgaathemlouteromkennisoverdracht.Vansteenkistee.a.(2009)noemtdezeafstandelijkedocentenookwelde‘verwaarlozendeleerkrachten’.

Steunvoorlerarenautonomie

Uitonderzoekisgeblekendatautonomemotivatieveelpositieveeffectenoplevert.Devraagdientzichaanwelkecontextdezegunstigevormvanmotivatiekanstimuleren.Hierinkan,uitgaandevandeZDT,eenautonomieondersteunendecontexteenfundamentelerolspelen.InNiemiec&Ryan,(2009)gevenzeaandatlesgevennietplaatsvindtbinneneenvacuüm.VolgensdeZDTisdebelangrijksteredendatlerareneencontrolerendeonderwijsstijlhanteren,inplaatsvaneenautonoomondersteunendeaanpak,deexternedrukisdieophenwordtuitgevoerd.DitblijktuitverschillendeonderzoekenonderlerareninCanadaenIsraël(Pelletiere.a.2002,Rothe.a.2007inNIemiec&Ryan,2009).VanuitdeZDTzijnhiervoor2verklaringentegeven.Teneerste,wanneerdebehoefteaanautonomiebijdocentenwordtgenegeerd,destegeringerishuncreatieveenergieenenthousiasmediezenaarvorenkunnenbrengentijdenshunlesgeefpraktijken.Detweedeverklaringisdatdehedendaagsedrukdieopleerkrachtenwordtuitgeoefendomtrentnadrukkelijkomschrevenopbrengstenbinnenhetonderwijshetterugvallenversterktopextrinsiekgerichtemaatregelendiemeerinspirerende,eninteressantelerarenactiviteitenbelemmeren,dieanderszoudenwordengebruikt.“Dusnaarmateschoolleidingenenbeleidsmakersvergetenrekeningtehoudenmetzoweldemotivatievanlerarenalsvanleerlingen,eninplaatsdaarvanvertrouwenopcontrolerendemaatregelendieverantwoordingafdwingen,zullendiegenendiebetrokkenzijnbijhetleerprocesachteruitgaaninmotivatieenleeropbrengst”(Deci&Ryan,2002,inNiemiec&Ryan,2009)

Integratievandemotivatietheorieënindepraktijk/conclusie

Lerarenals‘linkingpin’:intermediairmaatschappelijkesocialisatie–leerlingenmotivatie…………………………………………………………………..

Bijlage

UitVansteenkistee.a.,2007

UitVansteenkistee.a.,2007

Bronnenlijst

Beenhakker,M.&deGroot,T.(2017)Beterspelenenbewegenmetkleuters(2)LichamelijkeOpvoeding6,Jaargang105,16-19

Boer,J.P.L.,&Preuter,H.J.(2014)BachelorthesisALPO.UniversiteitUtrecht,mei2014

Borghouts,L.,Slingerland,M.,Weeldenburg,G.,Haerens,L.(2015)MotivatievanLeerlingen:dezeldeterminatietheorie.LichamelijkeOpvoeding8,6-9

Bosch,F.(2012)Krachttrainingencoördinatie.Eenintegratievebenadering.Rotterdam:2010Uitgevers

Cöp,J.(2014).Evenstiljuf.Ikleerzelfstandig!.Geraadpleegdop28-05-2018,vanhttps://wij-leren.nl/zelfstandig-werken.php

Dekkers,H.,&Meijnen,W.(2003).Onderwijsindemaatschappelijkecontext.InVerloop,N.,&Lowyck,J.(Red),Onderwijskunde:eenkennisbasisvoorprofessionals(pp.15-61).Groningen:Wolters-NoordhoffUitgevers.

Ryan,R.M.,Deci,E.L.Self-DeterminationTheoryandtheFacilitationofIntrinsicMotivation,SocialDevelopment,andWell-BeingAmericanPsychologist,january2000.UniversityofRochester,NewYork,USADirksen,G.,DeBoer,M.,Möller,H.,&Willemse,J.(2015).Breindidactiek,Helpenlerenmetbreinkennis.Utrecht:UitgeverijSynaps.Dweck,C.S.(2006)Mindset,thenewpsychologyofsucces.NewYork:RandomHouseHattie,J.(2014).Lerenzichtbaarmaken.Rotterdam:BazaltEducatieveUitgaven.Hornstra,L.,Weijers,D.,VanderVeen,I.&Peetsma,T.Motiverendlesgeven.HandleidingvoordocentenUniversiteitvanUtrecht,KohnstammInstituutenUniversiteitvanAmsterdam2016www.uu.nl/motiverend_lesgeven

Inspectievanhetonderwijs(2018)DeStaatvanhetOnderwijs:hoofdlijnenuithetonderwijsverslag2016/2017.Utrecht:InspectievanhetOnderwijs.

Kamstra,S.(2015)DeinvloedvaneenAutonomieOndersteunendeLeeromgevingopdeIntrinsiekeMotivatieenGepercipieerdeAutonomievanLeerlingeninhetVoortgezetOnderwijs.MasterOnderwijswetenschappen,OpenUniversiteitNederland

Krijgsman,C.,Vansteenkiste,M.,vanTartwijk,J.,Maes,J.,Borghouts,L.,Cardon,G.,Haerens,L.(2017)Performancegradingandmotivationalfunctioningandfearinphysicaleducation:Aselfdeterminationtheoryperspective.Learningandindividualdifferences,55(C),202-211.

Meusen-Beekman,K.D.,Joosten-tenBrinkeD.,Boshuizen,H.P.A.(2016)Deretentievanzelfregulatie,motivatieenself-efficacyinhetvoortgezetonderwijsnaformatieftoetseninhetbasisonderwijs.Pedagogischestudiën2016(93)136-153

Marzano,R&Miedema,W.(2013)Lereninvijfdimensies.Modernedidactiekvoorhetvoortgezetonderwijs.Assen:VanGorcum.

Niemiec,C.P.&Ryan,R.M.Autonomy,competenceandrelatednessintheclassroom.Applyingsel-determinationtheorytoeducationalpractice.UniversityofRochester,NewYork,USA.

Patall,E.,Cooper,H.&Wynn,S.R.(2010)TheEffectivenessandRelativeImportanceofchoiceintheClassroom.JournalofEducationalPsychology2010,Vol.102,No.4,896-915

Peetsma,T.,HascherT.,Veen,I.Vander&Roede,E.,(2005).Relationsbetweenadolescents’selfevaluations,timeperspectives,motivationforschoolandtheirachievementindifferentcountriesandatdifferentages.EuropeanJournalofPsychologyofEducation,20(3)m,209-225.

Oostdam,R.,Peetsma,T.&Blok,H.(2007)Hetnieuwelereninbasisonderwijsenvoortgezetonderwijsnaderbeschouwd:eenverkenningsnotitievoorhetMinisterievanOnderwijs,CultuurenWetenschap.SCO-KohnstammInstituut,FaculteitderMaatschappij-enGedragswetenschappen,UniversiteitvanAmsterdam.

Reeve,J.&Jang,H.Whatteacherssayanddotosupportstudents’autonomyduringalearningactivity.Journalofeducationalpsychology,2006,………….

Rosenthal,R.&Jacobson,L.(1968)Pygmalionintheclassroom.Teacherexpectationandpupil’sintellectualdevelopment.NewYork:Holt,RinehartandWinston.

Slotboom,M.(2015)Basisbehoefteaanrelatie.LichamelijkeOpvoeding5,Jaargang103,34-36

Schuit,H.,deVrieze,I.&Sleegers,P(2011)Leerlingenmotiveren:eenonderzoeknaarderolvanleraren.Publicatierapport27RuuddeMoorCentrumOpenUniversiteitrdmc.ou.nl

Snoeren,F.M.M.(2008)DeArc’sSelf-DeterminationScale:validatievandeNederlandsevertaling.UniversiteitvanUtrecht

SchoolplanTongerlo,3juni2015

ScholingsprogrammaCPS,OMOTongerlo2017

Thijs,A.,Fisser,P.&Hoeven,M.vander(2014).21eeeuwsevaardighedeninhetcurriculumvanhetfunderendonderwijs.Enschede:SLOTricot,A&Sweller,J.(2007)Domain-SpecificKnowledgeandwhyTeachingGenericSkillsdoesnotworkwww.researchgate.netVanhoof,J.,vandeBroek,M.,Penninckx,M.,Donnche,V.,vanPetegem,P.leerbereidheidvanleerlingenaanwakkeren:principesdiemotiveren,inspirerenenwerken.UitgeverijAcco,2012

VanSteenkiste,M.,Sierens,E.,Soenens,B.&Lens,W.willen,moetenenstructuurindeklas:overhetstimulerenvaneenoptimaalleerprocesBegeleidZelfstandigLeren&AFL.16,FEBRUARI2007,37KatholiekeUniversiteitLeuven

Sierens,E.&Vansteenkiste,M.Wanneer‘meerminderbetekent’:motivatieprofielenvanleerlingeninkaartgebracht.BegeleidZelfstandigLeren&Afl.24December2009,17.KatholiekeUniversiteitLeuvenenUniversiteitGent

Weeldenburg,G.,Zondag,E.,deKok,F.(2016)Spelinzicht.Eenspeler-enspelgecentreerdedidactiekvanspelsporten.JanLuitingfonds,Nieuwegein

Willingham,DanielT.(2009)Whydon’tstudentslikeschool?AcognitivescientistanswersquestionsabouthowthemindworksandwhatitmeansfortheclassroomJossey-Bass,SanFrancisco

Zimmerman,B.J.(2002)BecomingaSelf-regulatedLearner:anOverview,vol.41#2Spring2002,CollegeofEducation,OhioStateUniversity

www.spelenmetgedrag.nl(27-05-2018)

www.leraar24.nl/leerlingen-intrinsiek-motiveren/

https://www.leraar24.nl/app/uploads/Contact_Leraar_Leerling_Bijlage3_Adaptief_Ondewijs.pdf)