BijvoetHet vergeten vrouwen- & sjamanenkruid

Tanja Hilgers

Herinner je, Bijvoet, wat jij hebt gesproken.

Wat jij hebt bestemd in een plechtige verkondiging.

Una heet jij, oudste der kruiden.

Macht heb jij tegen dertig en tegen drie.

Macht heb jij tegen gif en tegen besmetting.

Macht heb jij tegen het euvel,

dat over het land veegt.

Uit de Lacnunga,

Angelsaksische negen-kruiden-zegen uit de 11e eeuw.

Inhoud

4 Voorwoord

5 Artemis

7 Naam

8 Beschrijving

11 Historie

24 Geneeskracht

32 Recepten

34 Sprookjes, verhalen en legenden

36 Eigen ervaringen

38 Voetnoten

39 Bibliografie

© 2011 Tanja Hilgers

Foto's, tekeningen & ontwerp: Tanja Hilgers

Redactie: Ellen Breukink en Anita Boone

Met dank aan Ingrid, Chris en Adriaan

www.tanjahilgers.nl

2

Voorwoord

Terwijl ik dit schrijf, brandt naast mij een heerlijk geurende wierook: bijvoet.

Zij - bijvoet is duidelijk vrouwelijk - heeft een aromatisch, kruidige en aardse

geur en de eerste vlaag blijkt een blije verrassing. In het houten kistje met een

verzameling wieroken staat dat bijvoet beschermend is en helderziendheid

bevordert. Dat verbaast me niks! Zij heeft iets van het oervrouwelijke en

waarschijnlijk heeft zij mij daarom zo aangetrokken. Dat oervrouwelijke zal de

reden zijn waarom zij in onze patriarchale wereld uit het geheugen is gewist.

Haar naam heeft me al geraakt, nog voor ik wist hoe zij eruitzag: bijvoet - wat

een rare naam, ik kon me er helemaal niets bij voorstellen. En dan te bedenken

dat haar Latijnse naam Artemisia is, een kruid van de godin Artemis! Dat

sprak meer tot mijn verbeelding. De stoere, vrije jachtgodin, die haar eigen

weg gaat en een vriendin is van het bos en de dieren. Zij heeft duidelijk

mijn sympathie. Als ik het kruid dan tegenkom, ben ik verbaasd - och, het

onopvallende, wat kleurloze kruid dat overal woekert, is dus bijvoet. Toch

fascineert zij mij meteen, ik merk haar voortaan overal op en begin haar te

onderzoeken.

Omdat ik zoveel boeiends en waardevols ben tegengekomen, wil ik de

informatie over de prachtige bijvoet graag met jou delen. Veel plezier!

Mandala van Bijvoet & arteMis

3

Artemis

Bijvoet (Artemisia vulgaris) is vernoemd naar de Griekse godin Artemis. Zij

heeft veel gezichten en hoort bij de oorspronkelijke moedergodinnen, die nog

vertellen over matriarchale tijden, waarin vrouwen en godinnen een ereplaats

hadden.

Als maagdelijke maangodin vertegenwoordigt Artemis de kiemkracht en het

lente-ontwaken in de natuur. 'Maagdelijk' betekent hier nog onafhankelijk,

vrij, wild en sterk, dus zonder een vaste binding aan één man. Deze godin

houdt niet van de stad, de civilisatie en het boerenleven en verafschuwt elke

dwang, of die nou maatschappelijk of het huwelijk is.

Als Vrouwe der dieren voert zij een vrij leven als jaagster in de wilde natuur.

Omgeven door boomnimfen, amazones en wilde dieren zwerft zij door het

nachtelijke bos en straft met haar pijlen elk kwaad dat de dieren wordt

aangedaan. Ook mannen die haar ongevraagd naderen, vallen aan haar pijlen

ten prooi. Artemis is in de buurt als vrouwen hun eigen wildernis ervaren:

tijdens de menstruatie zijn vrouwen ontvankelijker voor hun innerlijke

oerkracht en nemen ze meer afstand tot de maatschappij. Ook geboorte is een

inwijding in de vrouwelijke oerkracht.

De tweelingbroer van Artemis is Apollo, de zonnegod. Artemis kwam als

eerste uit de moederschoot en hielp meteen haar broer ter wereld te brengen.

Volgens oude volkeren zijn de nacht en het vrouwelijke ouder dan de dag en

het mannelijke. Artemis wordt als geboortegodin aangeroepen door vrouwen

als hulp bij de bevalling: zij houden een bijvoettakje in hun linkerhand, het is

net alsof de Godin zelf hun hand vasthoudt in deze zware uren.

Vrouwen offerden vroeger spoelen en spintollen aan haar, en beeldjes in de

vorm van barende vrouwen. Dit verwijst naar haar functie van geboortegodin

en die van lotsgodin, die het leven spint en weeft, neemt en geeft - de Godin

in haar gedaante als Wijze Vrouw, die we uit sprookjes kennen als Vrouw Holle.

Als godin van de jacht helpt zij vrouwen om te focussen op hun doel. Maar

haar pijlen kunnen ook straffen. Zij wordt afgebeeld met pijl en boog:

symbolen voor een plotselinge dood en epidemieën, die zij over de mensen

4

kan brengen, maar ook voor haar macht om deze af te weren en te helen. Heel

toepasselijk dus dat zij de beschermvrouwe is van de kruidengeneeskundigen.

Artemis heeft veel namen en is voortgekomen uit nog oudere godinnen

uit de Keltische en Indo-Germaanse cultuur. Zoals de Keltische jachtgodin

Arduinna en de berengodin Artio. In de Mykeense tijd, in Griekenland, was

zij de Vrouwe der dieren. Haar attributen zijn ook hier de zilveren pijl en

boog (de maanboog), een fakkel, een hinde, een gans en wilde honden. Het

klaverblad en de olijfboom zijn aan haar gewijd. Verder werd de wilg met haar

geassocieerd, die als waterboom verbonden is met de maan en de maangodin.

Zij is meesteres van bergen, bos, stenen, dieren, bronnen en geneeskrachtig

water. Artemis verschijnt in sommige culturen als vlinder of pad - de pad kan,

net als de Godin, vergiftigen en genezen.

Artemis lijkt vooral een belichaming van de Godin in haar maagdelijke fase,

van de lente en de wassende maan. Maar we zien ook een aantal kenmerken

van de drievoudige Oergodin: Artemis spint de levensdraad van het lot en kan

met haar pijlen het leven nemen dat ze als geboortegodin schenkt. De gans en

hond zijn begeleiders van de Godin als wijze vrouw. Artemis begeleidt ons dus

door alle levensstadia heen, en door het hele jaar - net als bijvoet, haar kruid.

In het antieke Griekenland heette bijvoet Parthenis, het maagdenkruid. In

Egypte was het een kruid van de Godin Isis, de oeroude Aardegodin. Haar

priesteressen droegen bijvoettakken tijdens processies. De Romeinen noemden

hun geboortegodin Diana en haar kruid Diania, weer de bijvoet, die als een

groot vrouwengeneesmiddel geprezen werd.

Oude namen van bijvoetArthemisa leptophillos, Arthemisia tenuifolia, Cingulum Sancti

Johannis, Armoise commune, Armoyse commune, Artemisia, Arte-

misia communis, Beyfusz, Bucken, Byvoet, Herbe Saint Jean, Mater

herbarum, Moeder der cruyden, Reynfaen, Sankt Johansgurtel, Sint

Janscruyt.

5

Naam

Artemisia vulgaris- Artemisia zou verschillende oorsprongen kunnen hebben, namelijk:

a) Artemis, de godin van de jacht en beschermgodin van de geboorte;

b) Het Griekse artemes - gezond, fris

c) Arthemisia, koningin van Carië, die voor haar man koning Mausolus in 335

v.C. een mausoleum heeft laten bouwen en het kruid veel heeft gebruikt. Zij

staat op het titelprent van het Cruijdeboeck van Dodoneus.

- vulgaris, komt van het Latijn: 'gewone'.

BijvoetHet woord bijvoet kan komen van het gebruik om het kruid in je schoen te

leggen tegen vermoeide voeten. Dit is geen bijgeloof; er worden nog steeds

oliemengsels gemaakt met etherische olie van bijvoet om de voeten te

verwennen en te verfrissen en een bijvoetbad voor vermoeide voeten is een

weldaad.

Mogelijk is er ook een afleiding van het Middel-Hoogduitse woord van bijvoet,

Bíbóz, dat komt van bozzen wat 'slaan, stoten' betekent. Hiermee kan het

stoten van kruid en wortel in een vijzel zijn bedoeld of het afstoten van boze

geesten. Mogelijk verwijst het ook naar het stoten van de liefdesdaad. Bijvoet

werd namelijk ook onder het bed gelegd voor liefdebetovering en zou in bed

gestrooid de vruchtbaarheid vergroten en de liefde heet maken.

De namen sint-jansgordel en Sonnenwendgürtel komen van het gebruik om

met midzomer een gordel van bijvoet te dragen en die onder het zeggen van

rijmen en toverspreuken in het midzomervuur te werpen.

NederlandsBijvoet, krabbeklootjes, sint-janskruid (niet te verwarren met Hypericum

perforatum), sint-jansbloem, sint-jansgordel, sint-janswortel.

DuitsBeifuß, Besenkraut, Frauenkraut, Gänsekraut, Gürteln, Himmelskehr,

Jungfernkraut, Männerkraut, Muggert, Mugwurz, Schoßwurz,

Sonnenwendgürtel, St. Johannisgürtel, St. Johanniskraut, Weiberkraut.

10

Oudste sjamanenkruid

De sjamaan heeft het vermogen om het alledaagse bewustzijn te verlaten

en astraal naar andere werelden te reizen, waar hij of zij kan communiceren

met geesten, goden en voorouders, onderhandelt met plaaggeesten, verloren

geraakte zielen of zielsstukken terugvindt, de toekomst voorspelt of heelt.

Grenzen overwinnen en terugkeren naar deze wereld is een bekwaamheid van

de sjamanen; gewone mensen zouden ten prooi kunnen vallen aan waanzin,

ziekte of zelfs de dood. Bijvoet is een belangrijk hulpmiddel voor deze reis.

Overal waar bijvoet groeit, wordt de wierook ervan gebruikt om atmosfeer en

ruimte te reinigen en slechte stemming en negatieve geesten te verdrijven.

Het schept een sacrale ruimte die goden, godinnen, voorouders en geesten

uitnodigt en bevordert het vliegen van de sjamaan naar andere werelden.

Van West-Europa tot Japan en van Siberië tot Tibet speelt bijvoet een

belangrijke rol als sjamanenkruid. Overal waar bijvoet groeit, gebruikt men

het om visioenen en dromen te stimuleren. Gedroogde bijvoet in het kussen

zou voorspellende dromen oproepen. En het drinken van bijvoetthee zou

helderziende trance-toestanden uitlokken. In heel Noord-

Amerika neemt de daar inheemse steppenbijvoet een

vooraanstaande plaats onder kruiden in.

Al sinds het stenen tijdperk is bijvoet een kruid van de overgang. Bij

belangrijke reizen van de ziel kom je dit zilvergrijze kruid nog steeds tegen: bij

geboorte, jeugdinitiatie, sjamaneninwijding, helingsrituelen en de overgang

naar de dood. Ook bij de overgang van seizoenen en de donkere en lichte

kant van het jaar, de zonnewenden, heeft bijvoet een belangrijke plek. Tijdens

de dertien verstilde nachten van de winterzonnewende worden traditioneel

huis en stal gereinigd met wierook van bijvoet, jeneverbes en andere kruiden.

In Zuid-Duitse bergdorpjes kom je dit gebruik nog tegen. Alleen wordt er nu

ook wierook (Olibanum) gebrand en heeft het ritueel een kerkelijke tint. De

kerstgans die traditioneel rond deze tijd wordt bereid, is altijd met bijvoet

gekruid en van tevoren ermee schoon gewreven.

Voor de magische vlucht naar andere werelden maakten de wijze

kruidenvrouwen vliegzalf. Hiervoor werd eerst een gans geofferd, die met

bijvoet was gereinigd en bewierookt om alle boze geesten te verdrijven en de

11

weg naar de kosmos te openen. Het vet van de gans werd met psychoactieve

kruiden gekookt, waar heksen zich mee inwreven om hun ziel uit het lichaam

te laten ontstijgen.

In de Keltische traditie is bijvoet het laatste kruid in de jaarcyclus dat

geoogst mag worden vóór Samhain, het Keltische Nieuwjaar. Daarna zijn alle

kruiden van de geesten. In deze tijd rond 1 november zijn de sluiers tussen de

werelden dunner en is het een oeroude traditie contact op te nemen met de

geesten van de voorouders. Bijvoet is daarbij een goede hulp; zij bevordert

en beschermt de vlucht naar de geestenwereld. De Druïden gebruikten de

wierook van bijvoet ook om naar andere werelden te reizen om daar te zien

welke disharmonie tussen patiënt, natuur en kosmos heerste die de ziekte had

uitgelokt en hoe je het betreffende geestwezen kon kalmeren en de patiënt

weer in harmonie met de natuur kon brengen.

Bijvoet in rituelen en devotie

Na de kernramp van Tsjernobyl kwamen er geruchten dat deze ramp was

voorspeld in de Bijbel. De oude stadskern van Tsjernobyl is naar bijvoet

genoemd, het Oekraïense tsjornobyl betekent 'zwart gras'. In de Bijbel wordt

bijvoet genoemd in verband met berouw:

En de derde engel heeft gebazuind, en daar is een grote ster, brandende als een fakkel, gevallen uit den hemel, en is gevallen op het derde deel der rivieren, en op de fonteinen der wateren. En de naam der ster wordt genoemd Alsem; en het derde deel der wateren werd tot alsem; en vele mensen zijn gestorven van de wateren, want zij waren bitter geworden. (Openbaringen 8 Vers 10 en 11)

De Joodse bevolking gebruikte bijvoet als een van de bittere kruiden tijdens

het Pesach feest.

Bij de voet gedragenBijvoet wordt van oudsher gebruikt door reizigers. Om je als reiziger tegen

vermoeidheid, ongevallen en de beet van giftige slangen te beschermen, moest

je acht dagen voor of na Bartholomeus (24 augustus) bijvoet plukken en in je

schoenen leggen. In de volksetymologie gaat men ervan uit dat bijvoet haar

naam dankt aan dit oude gebruik. Met behulp van bijvoet in hun schoenen

14

Europa

Moeder der kruidenIn het oude Europa was bijvoet bekend als croneswort, de 'wortel van de

wijze vrouwen', omdat het spontaan voor de huisdeur van helers groeide. In

de Lacnunga, een Angelsaksische negenkruidenzegen uit de 11e eeuw wordt

bijvoet als eerste kruid aangeroepen. Zij is de eerste van negen magische takken waarmee Wodan (Odin) de giftige slang versloeg die ziektes bracht.

De kruidkundigen herhalen in hun zegen de woorden waarmee de tovergod de

bijvoet aanriep:

Gemyne ðu, mucgwyrt, hwæt þu ameldodest,

hwæt þu renadest æt regenmelde.

Una þu hattest, yldost wyrta.

Ðu miht wið III and wið XXX,

þu miht wiþ attre and wið onflyge,

þu miht wiþ þa laþan ðe geond lond færð.

In de kruidenzegen wordt bijvoet mucgwyrt (Engels mugwort) genoemd,

de 'machtwortel', die lastige insecten verdrijft, waarmee ook heksachtig

ongedierte, ziektedemonen en boze geesten worden bedoeld. Met wyrt, wort

werden de meest krachtige heel- en toverkruiden getiteld. De plant wordt

genoemd bij haar goddelijke naam Una, wat waarschijnlijk een omkering of

aanpassing is van haar magische naam Anu of Ana. Omkeringen werden vaker

gebruikt tegen misbruik van toverkrachtige namen. Waarschijnlijk is het de

Oermoeder, Dea Ana, die bij de Kelten Dana heette, bij de Romeinen Diana

en bij de Christenen Anna. Dit zijn godinnen die in een lijn staan met Artemis

en Vrouw Holle. De mystieke Oermoeder wordt duidelijk zichtbaar in de

bijvoet. Via de bijvoet staat zij haar dochters op aarde bij, houdt de verbinding

van het zusterschap levend en vertelt over de oude kennis van wijze vrouwen

en de grote waarde en rijkdom die het vrouwelijke brengt.

Kruid der moedersBijvoet is niet alleen de moeder der kruiden, maar ook het kruid der

moeders. De gynaecologische toepassingen van deze plant zijn universeel

Herinner je, Bijvoet, wat je hebt gesproken,

Wat jij hebt bestemd in een plechtige verkondiging.

Una heet jij, oudste der kruiden.

Macht heb jij tegen drie en tegen dertig,

Macht heb jij tegen gif en besmetting,

Macht tegen het euvel dat over het land veegt.

15

en bekend bij Indianen, Indiërs, Chinezen en Europeanen. Waarschijnlijk

gebruikten vrouwen al in het stenen tijdperk bijvoetsoorten voor allerlei

gynaecologische doeleinden.

Voor de Germanen was bijvoet ook het heilige kruid van de godin Freya.

Barende vrouwen werden op een bed van 'Freya-bedstro' gelegd, dat uit

een aantal geurende kruiden bestond: lievevrouwebedstro, kamille, tijm,

marjolein, akkerhoningklaver, veenreukgras en bijvoet. De kruiden werkten

antiseptisch en ontspannend. Voor de vrouwen belichaamden zij de goede

Godin, die via de lieflijke geur aanwezig was en hen bijstond. Zij hielden

een trosje bijvoet in hun linkerhand, dan was het alsof de godin zelf haar

hand vasthield. De bijvoet kwam via huid en geur in hun lichaam terecht

en ondersteunde het geboorteproces zowel lichamelijk als geestelijk.

Antieke kruidkundigen als Hippokrates, Plinius, Dioskorides en Galenus

spraken zich allen lovend uit over bijvoet als geneesmiddel voor vrouwen.

Dioskorides schrijft in de 1e eeuw dat zitbaden van bijvoetkruid de

menstruatie stimuleren, de thee de geboorte versnelt en de nageboorte of

een dode foetus afdrijft en bij baarmoeder-aandoeningen helpt.

Van de middeleeuwen tot onze moderne tijd is bijvoet door heelmeesters

bij vrouwenkwalen ingezet en velen beschrijven haar heelkracht:

Hildegard van Bingen, Paracelsus, Bock en Lonicerus. Het zonderling

vrouwenkroet zou de geboorte op gang brengen en de moederschoot

reinigen en verwarmen. Een zit- of voetbad ervan, of het kruid in bier

gekookt, zou ook tegen onvruchtbaarheid helpen. Dat is inmiddels door

de wetenschap bevestigd. Kruidenarts Otto Brunfels schrijft in 1534 een

zitbad voor onvruchtbare vrouwen voor, omdat het de baarmoeder reinigt,

ontspant en warmt. Eierstokontstekingen werden eveneens met bijvoet-

voetenbaden geheeld. Nicholas Culpeper (17e eeuw) meldt: »Dit is een

kruid van Venus en onderhoudt daarom de delen van het lichaam die zij

aanstuurt en geneest ziektes van lichaamsdelen die onder haar tekens

staan: Stier (spraakorganen, keel) en Weegschaal (heupen, nieren).«

In de Russische volksgeneeskunst gebruikten grootmoeders de bladeren

en wortel en soms het hele kruid om vrouwenziektes te helen: voor een

uitblijvende of pijnlijke menstruatie, krampen en weeën.

Herinner je, Bijvoet, wat je hebt gesproken,

Wat jij hebt bestemd in een plechtige verkondiging.

Una heet jij, oudste der kruiden.

Macht heb jij tegen drie en tegen dertig,

Macht heb jij tegen gif en besmetting,

Macht tegen het euvel dat over het land veegt.

18

Amerika

Ook in Noord-Amerika kent bijvoet een lange traditie. De oerindianen

gebruikten het al om hun krachtplaatsen te bestrooien en het tijdens rituele

gelegenheden als wierook te branden.

De Lakota-indianen zeggen over bijvoet dat boze geesten ziek worden en

vluchten als het wordt verbrand. Het afkooksel van de bladeren gebruikten

de indianen tegen verkoudheid, koliek, bronchitis, reuma en koorts. De

Spaanse kolonisten gebruikten woestijnbijvoet als sterk middel tegen hoest,

verkoudheid, hoofdpijn, zwellingen en voor de spijsvertering.

Woestijn- & steppenbijvoetDe geel bloeiende bijvoetsoort Artemisia tridentata (woestijnsalie,

sagebrush, dessert sage) is de officiële staatsbloem van de Amerikaanse staat

Nevada en pronkt op zijn vlag. De woestijnbijvoet heeft een lange traditie

in sjamanistische ceremonies en wordt toegevoegd aan medicijnbuidels

en -bundels. Ook hier wordt het als wierook gebrand om boze geesten

en negativiteit uit te bannen. De indianen strooien het op de grond van

zweethutten en gebruiken het als beschermende verpakking voor hun

ceremoniële pijp. Verhalen en mythes vertellen over de magische kracht van de

woestijnbijvoet: waar zíj is, kunnen geen negatieve krachten zijn.

De Sioux-indianen gebruiken de woestijnbijvoet als krans op hun hoofd tijdens

de zonnedans. De krans verbeeldt de hemel met de sterren en de planeten die

heilig zijn. Hiermee tonen de Sioux aan dat hun gedachten en harten bij de

Grote Geest zijn.

Voor de Cheyenne is de steppenbijvoet (Artemisia ludoviciana) naast

het christoffelkruid (Actaea rubra) wellicht de meest heilige plant. Zij

heiligt alles wat zij aanraakt en verbindt met de geesten en de Grote Geest.

Voorwerpen voor ceremonies of cadeaus worden met bijvoet schoon

gewreven of bewierookt. Wie door slechte dromen wordt geplaagd of een

taboe heeft gebroken, wordt bewierookt met bijvoet en christoffelkruid. De

lichaamsbeschildering van een Cheyenne-priester of -krijger mag alleen met

bijvoet verwijderd worden.

aMerikaanse Bijvoetsoorten

19

arteMisia Frigida arteMisia ludoviciana arteMisia tridentata

Alle magische en geneeskrachtige kruiden die de Cheyenne verzamelen,

worden zorgvuldig op een bed van bijvoet gelegd, in dezelfde volgorde als ze

zijn geoogst. Daardoor blijven de kruiden een heilig geheel. De bijvoettwijgen

worden met hun toppen naar het noorden gelegd en de 'stamhoofdplant'

wordt als eerste schuin van oost naar west eroverheen gelegd. De andere

kruiden worden ernaast gelegd tot de top van de bijvoet is bereikt. Dan

worden ze in omgekeerde richting neergelegd, tot alle kruiden op zijn. De

uitstraling van deze kruiden is zo sterk dat ze nooit in een woonhuis worden

bewaard.

Overigens wordt steppenbijvoet alleen door mannen gebruikt. Cheyenne-vrouwen hebben hun eigen bijvoetsoort, de welriekende kleine alsem, Artemisia frigida (little wild sage, fringed sagebrush). Deze plant hoort

bij de mysteriën van geboorte en menstruatie en haar thee word gedronken

ter versterking van uterus contracties en ter bevordering van de menstruatie

(emmenagogue). Het lichaam wordt ter reiniging na de menstruatie met het

kruid ingewreven. Er wordt ook aangenomen dat bijvoet wordt gebruikt voor

de familieplanning: het heeft een abortieve werking. Cheyenne-stamhoofd-

vrouwen baren eens in de zeven jaar een kind; zolang duurt het volgens hen

voordat de kracht weer volledig is vernieuwd.

Ú¦Û

20

AziëIn China, Tibet en Japan worden de boze (ziekte)geesten nog steeds met

bijvoet verdreven. Net als Europese en Amerikaanse sjamanen verbrandden

ook de Aziatische genezers gedroogde bijvoet. In de moxatherapie worden

bijvoetkegels op bepaalde acupunten verbrand om de ziektegeesten uit het

lijf te verdrijven. Moxibustie wordt in Azië sinds duizenden jaren gebruikt en

zij speelt een belangrijke rol in de traditionele geneeskunst van China, Japan,

Korea, Vietnam, Tibet en Mongolië. De Indiërs noemen het kruid Nagdamami,

'vijand van de slangen' en als hun vorsten hun huis verlieten beschermden ze

zich met bijvoet-amuletten tegen demonen, tijgers en boze betoveringen.

Moxibustie / moxatherapieMoxibustie is een oosterse geneeskundige therapie waarbij brandende

gedroogde bijvoetbladeren worden geplaatst bij een acupunt. De bladeren

trekken toxinen uit het lichaam. Moxa is de naam voor de zachte wollige

Woestijnbijvoet/-salie (A. tridentata, sagebrush) en steppenbijvoet

(A. ludoviciana, prairie sage) worden meestal vertaald als 'salie'. Geen

correcte vertaling, aangezien salie bij een andere plantenfamilie hoort.

Geur, grijze kleur en de zuiverende werking lijken op elkaar. Beiden worden

gebruikt voor het smudgen: het branden van wierook die met een veer

over de aura wordt gestreken om deze te reinigen. De 'gewijde rook' dient

hierbij als kanaal naar het goddelijke.

»Woestijnsalie of desert sage, afkomstig uit Californië, is milder dan

witte salie en zorgt voor een prettige sfeer en helpt onze negatieve

gedachten om te zetten in positieve.« (webwinkel www.aardemagie.nl)

stePPen Bijvoet sMudge-Bundel

Witte salie sMudge-Bundel

21

Een Japans meisje bidt met een 'Horoku'-bord op haar hoofd met daarop moxa (brandend bijvoetkruid) tijdens een boeddhistisch zomerritueel van de Nichiren-sekte.De gebeden worden traditioneel gehouden tijdens de warmste maand van het jaar in de Ikegama Honmonjitempel in Tokio. Het ritueel, waarbij voor een goede gezondheid wordt gebeden en voor de verdrijving van kwade geesten die hoofdpijn veroorzaken wordt al vele honderden jaren op deze manier uitgevoerd.

dagBlad van het noorden van 22-7-2004

massa van jonge bijvoetbladeren waarvan een sigaarvormig stokje of een

pasta wordt gemaakt. Moxa komt van het Japanse Mogusa, dat 'brandkruid'

betekent en de Japanse naam is voor bijvoet. Het doel van moxibustie is het

bloed te versterken, de stroom van Qi (levensenergie) te stimuleren en de

algemene gezondheid te handhaven. Het wordt vaak toegepast bij chronische

ziekten als artritis, premenstrueel syndroom, maag- en buikklachten,

indigestie, chronische diarree en zwakheid. En ook om de foetus in een goede

positie te draaien.

De klassieke Chinese geneeskunst meldt: »Bijvoet is bitter en scherp en vers is

zij warm, bereid heet. Zij heeft een rein yang-karakter, brengt verdwijnende

yang-energie terug en opent de twaalf hoofdbanen. Ingenomen dringt zij

de drie Yin binnen, beweegt Qi en Xue ('levens'-bloed), verdrijft kou en

vocht, verwarmt de uterus, stopt bloedingen, verwarmt het midden en opent

stagnaties, reguleert de menstruatie en voorkomt miskramen. Gebrand bereikt

zij alle meridianen en heelt veel ziektes.« Een andere bron noemt de volgende

toepassing: [...] bij bloed in braaksel en stoelgang, neusbloedingen en bij te

sterke menstruatiebloeding, die niet vanuit hitte is ontstaan. Bij onregelmatige

menstruatie, bloedingen tijdens de zwangerschap, pijnlijke menstruatie door

koude-stuwing.

22

Voor de vermoeide mens die focus en besluitkracht mist en blijft ronddwalen in nietigheden. Dat leidt tot blokkades vooral in de onderbuik, en algehele uitputting.Voor de vrouw die niet verder kan omdat ze haar vrouwelijke oerkracht mist of kwijt is geraakt en daardoor lichamelijk en geestelijk 'gesloten' raakt.

Geneeskracht

KarakterVolgens Dodoneus is de natuur van

Arthemisia »warm tot de 2e graad en droog

tot de 1e à 2e graad.«

De Galeense artsen zeggen dat het heet tot

de 3e graad is.

Hildegard van Bingen onderstreept de

bijzondere warmte: »Zij heeft de hitte van

kosmisch vuur, de zomerhitte en bliksem.«

Typologie

Ervaringen van moderne kruidengeneeskundigen

Volgens Melly Uyldert 1(1970) is bijvoet één van de beste zenuwkruiden

en werkt het vooral op het centrale zenuwstelsel, de bloedcirculatie en de

lendenstreek.

Margret Madejsky zegt2: »Bijvoet opent alle ontgiftingswegen van het

lichaam. In de vorm van thee stimuleert het de bloedsomloop, de stofwisseling

en de werking van hypofyse en klieren, drijft urine en zweet af en stimuleert

de spijsvertering en menstruatie. Bijvoet bevordert de eisprong, ontslakking

en menstruatie. Het is een oude ontgiftingsplant voor vrouwen en verbetert

de stemming via de hormonale werking, het stimuleert de productie van

oestrogeen en reguleert de productie van gestageen. Juist bij het 'post-

Smaak Scherp en bitter

KarakterWarm, heet

MeridianenLong, lever, milt, nier

PlanetenVenus, Saturnus, Mercurius

Chakra’sKruin-, voorhoofd en keel

23

pilsyndroom', waarbij de hele hormonale as is lamgelegd, geldt bijvoet als

het geneeskruid. Bijvoetkuren helpen bijzonder goed als de menstruatie

steeds zwakker geworden of zelfs voor maanden uitgebleven is, wat meestal

samengaat met een meer of minder sterke depressie. De verminderde

levenslust staat dan vaak in verband met een tekort aan oestrogenen; bijvoet

stimuleert de lichaamseigen aanmaak van oestrogenen.

Vrouwen ervaren theekuren als diepgaande reiniging voor lichaam en ziel. Het

opent en laat stromen. In de loop van de kuur wordt het ontgiftende effect

zichtbaar door sterk riekende uitscheiding bij een gelijktijdig toenemend

welbevinden.«

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat bijvoet acteert als een

'emmenagogue', dus als middel dat de bloedsomloop stimuleert in het

bekkengebied en de baarmoeder.

De Duitse arts Dr. Bohn3 gebruikte de gedroogde wortel van bijvoet, tot

poeder gemalen, voor het helen van epilepsie, die wordt veroorzaakt door

een prikkeling in het ruggenmerg en bij een vorm van sint-vitusdans.

Ook verouderde gevallen zouden nog geheeld kunnen worden. De vorm

van epilepsie die voorkomt in de groeiperiode van jonge mannen heelt

bijvoet niet, maar maakt het erger! Bij vrouwen werkte het vaker dan bij

mannen, bij zwakke gestellen met bloedarmoede werkte het beter dan bij de

'volbloednatuur'. Epilepsie met aanvallen in de nacht maakt bijvoet erger;

hysterische epilepsie, ook als er een organische oorzaak in de gehoororganen

is, wordt zeer gunstig beïnvloed door bijvoetwortel. Bij epileptische krampen

van kinderen, vooral bij jonge meisjes, is bijvoet werkzaam, ook als de

aanvallen overdag opnieuw optreden: ze is helend of tenminste verzachtend.

Bijvoet is zenuwsterkend, menstruatie opwekkend en regulerend, water- en zweetafdrijvend, koortswerend, galopwekkend, ontkrampend en verwarmend, ontsmettend, antibacterieel, antiseptisch, schimmelwerend, slijmoplossend, uterus versterkend, afrodiserend, wormverdrijvend, een bitter spijsverteringstonicum en een middel tegen spanningen en winden.

Werking

24

Vrouwenkruid

Zenuwstelsel

Opent (de baarmOeder) en laat (de menstruatie) strOmen

Werking

Stimuleert de productie van oestrogeen •

Reguleert de productie van gestageen •

Stimuleert de hypofyse •

Bevordert de eisprong •

Ontgiftend, diepe reiniging •

Toepassing

Verlaagde, onregelmatige, pijnlijke of uitblijvende menstruatie •

Tijdens de weeën ter verlichting van geboorte en uitdrijven van •

nageboorte

Post-pilsyndroom (cyclus- of orgaanstoringen na beëindiging •

pilgebruik)

Onvruchtbaarheid •

Verminderde libido en depressie door oestrogeentekort •

Ontstekingen aan blaas, baarmoeder en eierstokken •

Versterkt het centrale zenuwstelsel en geeft fOcus

Werking

Zenuwsterkend en kalmerend •

Toepassing WorTel

Stuipen, hysterie, chorea (sint-vitusdans), epilepsie •

Toepassing kruid & WorTel

Depressie met lever- en ingewandsstoornissen •

Tegen nervositeit bij verzwakte mensen •

Kalmerend bij wisselende stemmingen •

Zenuwpijn •

In het kussen gelegd tegen slaapstoornissen •

25

Spijsvertering

Constitutie & Varia

Bewegingsapparaat

stimuleert sappen en Vertering en reinigt diep

Werking

Stimuleert de spijsvertering •

Eetlustopwekkend •

Stimuleert gal en lever •

Toepassing

Indigestie met weinig eetlust en maagkrampen •

Misselijkheid met zware hoofdpijn •

Ingewandswormen en stenen •

Maagslijmvliesontsteking en koliek •

Zwaar verteerbare en vette spijzen (bijvoorbeeld gans) •

Verkwikt en Verwarmt VermOeide lichaamsdelen

Toepassing

Artritis en jicht •

Kneuzingen en ontstoken gewrichten (kompressen van bijvoetazijn) •

Verkwikkend in badwater of als voetenbad •

Versterkt het hele lichaam en geeft nieuwe leVenskracht

Vocht- en zweetafdrijvend •

Toepassing

In beginstadium van verkoudheid en koorts •

Algemene zwakte •

Aambeien •

Geslachtsziektes •

Blaaskwalen en blaas- en nierstenen •

Jeuk en eczeem •

32

Sprookjes, verhalen en legenden

Een Russische legende

Op 3 mei (de dag van de Heilige Kruisverering) gaat een jong meisje

paddenstoelen plukken in het bos. Ze bemerkt plots een kluwen slangen,

wil naar huis terugkeren, maar komt tenslotte terecht in een zeer diepe put.

Vanuit dit duistere hol merkt het meisje toch dat er zich op het einde een

blinkende steen bevindt. Ze ziet ook een koningin met gouden hoorns die

hongerige slangen leidt naar de steen, waar ze aan likken en meteen verzadigd

worden. Het meisje doet hetzelfde en kan daardoor in leven blijven.

Bij het begin van de volgende lente vormen de slangen een ladder en kan

het meisje op die manier de put verlaten. Bij haar afscheid krijgt zij van de

koningin een bijzondere gave: het verstaan van de taal der kruiden en de

kennis van hun geneeskracht. Ze moet echter beloven nooit de naam 'Bijvoet'

of C'ornobil ('hij die zwart was') uit te spreken, want dan zou ze meteen al

haar kennis verliezen. En inderdaad, het meisje verstaat nu de taal der planten

en kent hun krachten. Ze wordt echter vlug ingehaald door een man die

haar vraagt welk kruid er langs de kleine veldweggetjes groeit. Ze antwoordt

"c'ornobil" en vergeet daardoor terstond haar bijzondere kruidenkennis. Van

dan af noemt men de Bijvoet Zavutko of 'kruid van vergetelheid'.6

De raad van de Zeemeermin

In een Iers dorp aan de kust lag een klein meisje vermoeid op bed. Haar

kastanjebruine krullen lagen verspreid op het kussen. Ze lag te dromen over

haar moeder die lang geleden was overgegaan naar de andere wereld. Het was

een fijne droom, maar het deed haar verdriet, omdat ze te moe was om te

glimlachen.

Op bevel van de dokter waren de ramen dichtgetimmerd zodat de 'slechte'

lucht niet naar binnen zou dringen. De gordijnen hielden de zon, maan

en hemel buitengesloten. Haar vader had zichzelf in slaap gewiegd in de

schommelstoel, maar werd wakker toen zijn dochtertje hoestte. Een jonge arts

bood haar vriendelijk iets te drinken aan, ze was te vermoeid om te weigeren.

Ú¦Û

{ }

33

"Moet ze nog eens worden adergelaten?" vroeg haar vader. De arts schudde

zijn hoofd.

Drie avonden van te voren had de wijze vrouw van het dorp aan de deur

gestaan met een zakje aromatische kruiden, maar ze was het donker weer in

gewezen. De dokter had opengedaan en zei: "Niemand heeft u geroepen."

"Haar moeder maakt zich zorgen," was haar weerwoord. Doodsbang om ervan

te worden beschuldigd dat hij zich met hekserij inliet had de dokter tersluiks

om zich heen gekeken om zich ervan te vergewissen dat de oude vrouw

niet door vertegenwoordigers van het gezag was gevolgd. Hij had de vrouw

weggeduwd toen ze probeerde hem een zakje kruiden in de hand te stoppen.

Ook haar medicijnen werden de nacht ingesmeten. Nu liep de jonge dokter

met een leeg, onzeker gevoel vanbinnen naar het nabijgelegen strand. Sinds hij

de zorg van het meisje op zich had genomen had hij elke avond een wandeling

gemaakt over het strand.

Elke keer had het gezang in zijn hoofd luider geklonken. Hij ging op een rots

zitten en begroef zijn hoofd in zijn handen. Hij was met het meisje begaan

en bedroefd dat hij geen manier wist om haar beter te maken. Zilvergrijze

bijvoetstengels wiegden naast hem heen en weer op de bries.

De wind wakkerde aan en het gezang in zijn hoofd begon opnieuw. Eerst vond

hij het liefelijk, mooi, maar toen werd het luider en feller en werd hij bang. Hij

herinnerde zich al het angstaanjagende verhaal dat hij als kind had gehoord

over de Merrows, de mensen uit de zee. En over hoe ze schepen hun koers

deden verlaten en tegen de rotsen deden slaan. Wat wilden de mensen van de

zee van hem?

Het gezang veranderde in ritmisch dreunen dat bonsde in zijn hoofd. Hij stond

op en begon te rennen. Hij holde over het strand weg van de zee, totdat hij

struikelde en in een veld van bijvoet viel, terwijl de tranen over zijn wangen

stroomden. Toen hij die avond terugkwam bij het huisje van het meisje en haar

vader, was ze gestorven.

Toen de begrafenisstoet voorbijtrok hief een meermin haar wonderschone

hoofd op uit de Ierse zee. Ze gleed op een rots en kromde haar rug van

inspanning om de stoet te kunnen zien. Tranen van woede en verdriet om

het verlies prikten op haar wangen terwijl ze haar vuist hief en gebaarde

{ }