WerkwijzeAan de hand van functionele analyses en aanvullende observaties op de desbetreffende terreinen zijn gebruikersgroepen en verwachte noodzakelijke, vrijwillige en sociale activiteiten in kaart gebracht. Elke soort activiteit heeft andere eisen t.a.v. de indicatoren uit de MOR. Ten eerste vinden noodzakelijke activiteiten plaats ongeacht de omgevingskwaliteit. Veiligheid- en hinderaspecten zijn daarentegen belangrijke randvoorwaarden voor gebruikers. Vrijwillige activiteiten zijn daarnaast sterk afhankelijk van weersomstandigheden en de mate waarin de ruimte hiertoe uitnodigt, de omgevingskwaliteit. Tot slot zijn er sociale activiteiten die plaatsvinden telkens als mensen in dezelfde ruimte bewegen (Gehl, 1997).

De activiteiten worden op basis van een drietal schaalniveaus of thema’s vastgesteld. De drie thema’s zijn: de verwevenheid met de stad/wijk, het ziekenhuisterrein en de randen van het ziekenhuis. De relatie tussen de binnen- en buitenruimte wordt buiten beschouwing gelaten. Door de toepassing van verschillende thema’s of schaalniveaus wordt zoveel mogelijk inzicht verkregen in de verwachte activiteiten op en buiten het terrein en eventuele tekortkomingen aan de randvoorwaarden en verbeteringsmogelijkheden t.a.v. de verblijf- en gebruikskwaliteit van deze ruimten. Speciale aandacht wordt gegeven aan entrees tot het ziekenhuisterrein, ingangen van verschillende functies en verblijfsruimten op en buiten het terrein. Sommige ziekenhuisterreinen zijn momenteel in ontwikkeling. Hierbij wordt zo ver mogelijk uitgegaan van de geplande situatie. De indicatoren worden op een schaal van minus twee tot plus twee beoordeeld, naar volgorde betreffende veel (-2) of geen (2) verbeteringsmogelijkheden.

Bijlage IV Gebiedsanalyse referentieziekenhuistereinen

InleidingBELW Advies heeft voor het ontwikkelen en monitoren van duurzame gebruikskwaliteit een instrument ontwikkeld, de Meetlat Openbare Ruimte (MOR). De meetlat is een toetsingstool t.a.v. verbeteringsmogelijkheden voor ziekenhuisterreinen. Het is dus géén ontwerptool. De meetlat telt zes indicatoren t.a.v. de verblijf- en gebruikskwaliteit. Drie zijn te omschrijven als randvoorwaarden: Veiligheid, hinder en oriëntatie. De overige drie zijn toevoegende kwaliteiten: Groen, afwisseling en identiteit (Hamel e.a., 2003). Voor belangrijke indicatoren van de omgevingskwaliteit worden in de MOR verbetermogelijkheden en eventuele normoverschrijding integraal samengebracht. Tot slot zijn er modererende factoren, individuele verschillen tussen gebruikers, welke variëren in tijd en ruimte, t.a.v. de beleving van indicatoren uit de MOR. De variatie in tijd betreft zowel seizoenen als dagdelen (Hamel, e.a., 2003). De theoretische achtergrond van de MOR is beschreven in II. Bijlage ‘Bestandsdelen MOR.’

Aan de hand van de MOR worden gebiedsanalyses uitgevoerd voor vijf ziekenhuisterreinen, waarna uitspraken worden gedaan m.b.t. tekortkomingen aan de randvoorwaarden en verbeteringsmogelijkheden t.a.v. de verblijf- en gebruikskwaliteit van de terreinen. Het resultaat is een programma van eisen en/of kansen t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen. Het onderzoek draagt bij aan het komen tot integrale en kwaliteit-vergrotende verbeteringen t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen t.b.v. de gebruikers. De meetlat wordt toegepast op het Erasmus Medisch Centrum en het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam, het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s Hertogenbosch, de Gelderse Vallei in Ede en het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam. Toetsing van de verschillende ziekenhuizen aan de hand van de MOR geeft inzicht in de toepasbaarheid van dit instrument t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen.

AfbakeningHet onderzoek is ten eerste gericht op de toetsing van de meetlat t.a.v. de beoordeling van de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen. Er worden geen aanbevelingen gedaan t.a.v. de inrichting en/of vormgeving van de verschillende ziekenhuisterreinen. Daarnaast worden de indicatoren uit de MOR in verschillende mate belicht. Er worden geen metingen gedaan naar eventuele normoverschrijdingen, in tegenstelling tot de ‘originele’ toepassing van de meetlat.. Noch wordt er een uitgebreid gedragsonderzoek uitgevoerd. Er wordt volstaan met de gebiedsanalyses en aanvullende eigen observaties t.a.v. de verwachte activiteiten. Dit leidt tot de volgende beperkingen t.a.v. de beoordeling van de indicatoren uit de MOR:• Veiligheid: de sociale controle ’s nachts wordt buiten beschouwing gelaten. Daarnaast

worden t.a.v. de feitelijke veiligheid geen daadwerkelijke criminaliteitscijfers achterhaald. Het gaat uitsluitend over de veiligheidsgevoelens van gebruikers.

• Hinder: de aspecten geluid, behaaglijkheid en luchtverontreiniging worden niet onderbouwd aan de hand van (kwantitatieve) metingen. Waar mogelijk worden de verwachte hinderaspecten en mogelijkheden tot afscherming van ontkomen aan deze aspecten beschreven.

• Oriëntatie: plattegronden en bewegwijzering worden buiten beschouwing gelaten.• Groen en water: De gezondheidswaarde van groen en water is ingeschat op basis van

mogelijke gezondheidseffecten n.a.v. variatie in gebruiksmogelijkheden van groen en water. Deze en andere gezondheidseffecten worden niet kwantitatief gemeten.

• Afwisseling: alle aspecten worden betrokken.• Identiteit: ‘’ ‘’• Tot slot worden m.b.t. de modererende factoren geen behoeften onderscheiden

naar verschillende gebruikersgroepen. Er wordt volstaan met het inschatten van de verschillende activiteiten.

LeeswijzerHierna worden kort de algemene kenmerken van de referentieziekenhuisterreinen schematisch weergegeven. In de daaropvolgende hoofdstukken 1 tot en met 5 worden de kenmerken en de beoordeling van de indicatoren per ziekenhuisterrein beschreven. In het zesde hoofdstuk worden tot slot de tekortkomingen aan de randvoorwaarden en verbeteringsmogelijkheden t.a.v. de omgevingskwaliteit van de verschillende ziekenhuisterreinen met elkaar vergeleken. Naast de gemiddelde beoordeling per ziekenhuis komen hier de belangrijkste tekortkomingen en kansen voor verbeteringsmogelijkheden t.a.v. de omgevingskwaliteit van de ziekenhuisterreinen.

stad. T.a.v. alle terreinen is sprake van een hoge mate van isolatie van het omliggende stedelijk gebied. Enkel de Gelderse Vallei is van de jonge ziekenhuisterreinen relatief centraal gelegen. Daarnaast kan worden gesteld dat er bij het ontwerp van de nieuwere ziekenhuisterreinen grotere mate rekening is gehouden met de veiligheid van deelnemers aan langzaam verkeer. Langzaam verkeer is hier in hogere mate gescheiden van autoverkeer. De oude terreinen en het Jeroen Bosch Ziekenhuis zijn gelegen aan hoogwaardige en omvangrijke groenstructuren. De oude terreinen zijn daarentegen niet verbonden met deze structuren. Eventuele aantrekkelijke verbindingen dragen mogelijk bij aan de verblijf- en gebruikskwaliteit voor gebruikers van de ziekenhuisterreinen. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis is tevens in tegenstelling tot de andere jonge ziekenhuisterreinen in hoge mate groen ingericht.

1. Algemene kenmerken referentieziekenhuisterreinenDe verschillende ziekenhuisterreinen hebben uiteenlopende kenmerken t.a.v. de bouwjaar of –ontwikkelingen, de ligging t.a.v. de stad, de verwevenheid met het stedelijk gebied, de invulling van openbare ruimte aan de randen van de bebouwing, de omvang van het terrein en ziekenhuis en de verschillende gebruikers. De kenmerken van de verschillende ziekenhuisterreinen zijn in de onderstaande tabel schematisch weergegeven. De ziekenhuisterreinen zijn divers in vorm, omvang en samenstelling. Echter omvatten alleen de oudere ziekenhuisterreinen, het Erasmus Mc en AvL-NKI, een omvangrijk terrein waarop verschillende instellingen zijn gevestigd. De drie relatief jonge en kleinere ziekenhuisterreinen, het Maasstad, Jeroen Bosch en Gelderse Vallei ziekenhuis, hebben een monofunctionele of enkel uit aan zorg gerelateerde bestaande samenstelling van functies. De oudere terreinen zijn door de jaren opgenomen in de stad en daardoor een relatief centrale situering t.a.v. de

2. Erasmus Medisch Centrum - Rotterdam

Er wordt niet of nauwelijks gecommuniceerd vanuit het Erasmus MC over zowel de nabij gelegen groenstructuren Museumpark en Het Park, als het Boijmans Van Beuningen Museum en andere voorzieningen van hoge kwaliteit. In sfeerimpressies van de toekomstige situatie van het Erasmus MC terrein zijn echter twee belangrijke ontwikkelingen opgenomen. Ten eerste zal er sprake zijn van een groene inrichting van de Simmerweg (www.erasmusmc.nl, geciteerd op 14 april 2014).

2. Erasmus Medisch Centrum AlgemeenHet Erasmus MC-terrein is sinds 1961 in ontwikkeling. De centrale ligging en een goede verbinding met zuid (via de Maastunnel) waren van belang bij de locatiekeuze. In eerste instantie werd getracht een groenstrook vanaf het Park naar het stadscentrum te realiseren. Echter zijn het hoofdgebouw en zusterhuis langs een tunneltraverse gesitueerd en is door de latere uitbreidingen nauwelijks meer sprake groenstrook. (www.architectuurinrotterdam.nl, geciteerd op 15 april 2014). Het Erasmus MC-terrein is ongeveer 22 hectare groot, waarvan ongeveer 8 hectare toebehoort aan het ziekenhuis. De oost-, zuid- en westzijde van het terrein zijn afgesloten van het omliggende stedelijk gebied, m.n. door de ‘grotere wegen ten zuiden en westen, en de waterpartij aan de oostzijde van het terrein. Aan de noordzijde is het terrein ontsloten door de Simmermanweg.

Meest in het oog springende onderdeel van het complex is het hoofdgebouw of beddenhuis met de ziekenkamers. In het hoofdgebouw is dubbele corridor gerealiseerd. Hierdoor zijn aan de twee gevels de patiëntenkamers terechtgekomen en de dienstvertrekken van het verplegend personeel in de middenzone. Nadeel van deze opzet zijn de inpandige vertrekken, voordelen zijn de korte looplijnen voor het verplegend personeel. Evenwijdig ligt het zusterhuis van 80 meter lang en acht verdiepingen hoog. Het zusterhuis is met het hoofdgebouw verbonden door laagbouw met daarin een eetzaal en onderwijsruimtes. Loodrecht op het hoofdgebouw liggen twee laagbouwvleugels die de poliklinieken en de revalidatieafdeling en onderwijsruimtes bevatten (www.architectuurinrotterdam.nl, geciteerd op 15 april 2014).

Het ziekenhuiscomplex rond het inmiddels sterk verouderde ziekenhuis Dijkzigt wordt tussen 2005 en 2018 getransformeerd tot een grotendeels nieuw gebouwd Erasmus MC, uitgebreid met 300.000 vierkante meter. De hoofdentree van het ziekenhuis, welke nu aan de westelijke buitenrand is gesitueerd, komt te liggen aan het Burgemeester Jacobplein nabij het metrostation. Het complex wordt nu gedomineerd door het nieuwe 117 meter hoge laboratoriumgebouw. Daarnaast komen er onderwijsfaciliteiten, een parkeergarage en researchlaboratoria. De parkeervoorzieningen voor 3000 auto’s zal bereikbaar zijn vanaf de Westzeedijk (www.architectuurinrotterdam.nl, geciteerd op 15 april 2014). Het Erasmus MC omvat 1320 bedden, 9721 medewerkers, 685 medisch specialisten en 2700 studenten. Het terrein wordt daarnaast gedeeld met Hogeschool Rotterdam, die tevens ten noorden van het terrein andere faciliteiten hebben.

De Wytemaweg wordt als eerste vernieuwd, in 2014. Een groenere uitstraling en prettiger verblijfsklimaat staan in deze nieuwe inrichting voorop! Er komt meer groen en minder asfalt. De Wytemaweg kent momenteel een wegprofiel met dubbele rijbanen. Dat profiel wordt teruggebracht naar twee enkele rijbanen, waardoor er meer ruimte komt voor groen. De Wytemaweg wordt voorzien van: • 2 enkele rijbanen, 2-richtingen • Aan beide zijden van de rijbaan komt een fietsstrook en een voetpad• Ambulance-baan• Groen profiel met gleditia’s en hortensia’s • Tot slot is er sprake van groene daken op de lagere bebouwing.

De geplande inrichting van de Simmermanweg, de Wytemaweg en het Burg. Jacobsplein maken het doen van uitspraken t.a.v. de verblijf- en gebruikskwaliteit van de openbare ruimte van het ziekenhuisterrein moeilijk. Meerwaarde van eventuele ontwerpvoorstellen uit recente visies worden besproken bij de beoordeling van het terrein.

Bron: www.architectuurinrotterdam.nl

2. Erasmus Medisch Centrum

Verwevenheid met de stadDe west-, zuid- en oostzijde zijn afgescheiden van omliggende gebieden. Ten zuiden betreft dit een groenstructuur van hoge kwaliteit, Het Park. Tussen de twee gebieden zijn geen bijzondere voorzieningen getroffen t.a.v. het gebruik door gebruikers van het Erasmus MC. Ten oosten ligt ook een groenstructuur, welke toebehoort aan het Van Beuningen Museum. Ook dit gebied wordt door water afgescheiden van het ziekenhuisterrein, maar omvat veel potentie voor ommetjes. In de zuidoostelijke hoek wordt een klein park ingericht, welke mogelijk de verbinding met beide groenstructuren kan versterken. Tot slot voorkomen de ‘grotere’ wegen ten zuiden en westen van het terrein enige directe verbinding met het omliggende gebied, de formele oversteekplaatsen op de hoeken van het terrein buiten beschouwing gelaten. Ook in het meest recente stedenbouwkundig plan worden verbindingen met de omliggende groenstructuren ingetekend als noord-zuidassen, zonder enige nieuwe verbindingen met het terrein.

Erasmus MC terreinHet terrein is voor auto’s en fietsers ontsloten door een weg voor tweerichting verkeer. Zowel de hoofdingang van Hogeschool Rotterdam als de geplande van het Erasmus MC zijn aan de Simmermanweg gelegen. De huidige hoofdingang aan de westelijke zijde van het Erasmus MC is per auto toegankelijk. Het terrein is goed ontsloten per fiets, auto, metro en bus. Fietspaden zijn buiten en op het terrein helder afgescheiden van het autoverkeer. Er zijn openbare autoparkeerplaatsen aan het merendeel van de wegen buiten en de enige weg op het terrein. Voor personeel zijn er parkeergarages die vanaf de hoofdas over het terrein toegankelijk zijn. Tot slot is er een parkeerplaats voor invalidevervoer per auto en taxi’s aan de westzijde van het terrein. De zuidzijde is door de tunneltraverse in beperkte mat verbonden met het aanliggende park. Fietsparkeren is zowel in de openbare ruimte als in eigen stallingen opgelost. De huidige ontwikkelingen leiden momenteel tot enige onoverzichtelijkheid.

Randen Erasmus MCAan de noordzijde, nabij de metro- en busstations, is een plein ingericht. Deze wordt goed gebruikt en er staan één of twee verkoperskramen op het plein. Bij de hoofdingang van het Erasmus MC aan de Simmermanweg is een koffiezaak aanwezig. Het plein is voorzien van zitplaatsen en is groen aangekleed. Daarnaast zijn er bij de hoofdingang aan de westzijde van het terrein ook zitgelegenheden gerealiseerd. Deze bevinden zich echter op korte afstand van de taxi- en invalideparkeerplaatsen Aan de oostzijde van het ziekenhuis lijkt een groene buitenruimte aanwezig te zijn. In hoeverre deze toegankelijk is voor personeel of patiënten is onbekend. Daarnaast wordt in de zuidoostelijke hoek een tuin gerealiseerd, die mogelijk de verbinding met de andere groenstructuren kan versterken. Tot slot zijn er tussen de gebouwen geen verblijfsruimten.

Groen en water: beleving-, gebruik- en gezondheidswaardeZoals eerder aangeduid zijn er in beperkte mate verblijfruimten op het terrein ingericht. De beleving-, gebruik- en gezondheidswaarde van het terrein is daardoor beperkt. De randen zijn afgesloten van eventueel buiten het terrein gelegen groene gebieden. Het bestaande plein aan de noordzijde van het terrein, om de verschillende entrees tot de metrostations en aan de voorzijde van Hogeschool Rotterdam, is tot op zekere hoogte groen ingericht. M.b.t. het nog te realiseren plein aan de voorzijde van de nieuwe hoofdingang tot het Erasmus Mc is er beperkt inzicht in de geplande inrichting en vormgeving. In de ontwerpvisies komt een groene inrichting van de Wytemaweg sterk naar voren. Een nieuwe hoogwaardige verbinding van het terrein met het aangrenzende plein en park van het Van Beuningen Museum en de groenstructuur Het Park bieden mogelijkheden om aan alle waarden bij te dragen. Beide zijn van hoogwaardige kwaliteit en hebben beide een eigen, natuurlijke of culturele, identiteit.

Afwisseling: visueel en gebruikDoor de bebouwing en beperkt aantal tussenruimten is de visuele variatie op het terrein beperkt. Het authentieke pand van de Hogeschool Rotterdam steekt sterk af tegen de nieuwere bebouwing. Een groene aankleding van de hoofdas zou deze variatie kunnen versterken. Buiten het terrein zijn bovendien verschillende groenstructuren en culturele instellingen gelegen die de visuele variatie vergroten, mogelijk in de vorm van uitzicht. Alhoewel er diverse functie gesitueerd zijn op het terrein is er slechts in beperkte mate sprake van variatie in gebruiksmogelijkheden. De kansen die omliggende culturele instellingen en groenstructuren bieden t.a.v. gebruikers van het ziekenhuisterrein zijn groot. Enkele nieuwe verbindingen zouden de variatie in gebruik vergroten.

Identiteit: specificiteit en kenmerkendheidHet hoofdgebouw van het ziekenhuis springt het meest in het oog, m.n. door de hoogte. Het terrein is al sinds 1961 in ontwikkeling. Enkele sporen, m.n. het gebouw van de Hogeschool Rotterdam, zijn op het terrein terug te vinden, welke mogelijk bijdragen aan de specificiteit. Het terrein past door de intensief bebouwde randen m.n. goed bij het ten westen gelegen stedelijke omgeving. De noordelijke entree is dan ook goed te onderscheiden van de omliggende omgeving. Echter is ten noorden van het terrein een woonstraat gelegen, ten oosten een park en plein en ten zuiden een park welke de kenmerkendheid beperken. Deze gebieden omvatten potentie om de plekidentiteit te vergroten.

2. Erasmus Medisch Centrum Veiligheid: overzichtelijkheid, sociale controle, beheer en neveneffectenHet Erasmus MC heeft twee toegangsmogelijkheden tot de hoofdas. Dit leidt tot een voldoende overzichtelijkheid voor zowel autoverkeer als langzaam verkeer vanaf parkeergarages en O.V.-stations. Fietspaden zijn helder onderscheiden d.m.v. wegaanduidingen. De nieuwe situering van de hoofdingang van het EMC draagt bij aan de overzichtelijkheid. De hoofdas over het terrein heeft meerdere afslagen naar parkeergarages, voor m.n. personeel. Door de openbare weg over het terrein en de aanwezigheid van verschillende functies (Sanguin, Hogeschool Rotterdam en de nabijheid van het Van Beuningen Ziekenhuis) zorgen voor voldoende sociale controle. De randen van het ziekenhuiscomplex zijn afgesloten van de openbare ruimte d.m.v. heggen en hekken. M.b.t. beheer schiet vooral de zuidelijke tunneltraverse tekort. In recente ontwerpvisies zijn nieuwe verblijfsruimten opgenomen. De hoofdas over het terrein beperkt mogelijke neveneffecten t.a.v. veiligheidsmaatregelen tot één gebied.

Hinder: geluid, behaaglijkheid, luchtverontreiniging en windEr zijn weinig tot geen verblijfsruimten op het terrein die afgescheiden zijn van het autoverkeer. Er zijn weinig en in beperkte mate gevarieerde verblijfsmogelijkheden, welke mogelijkheid bieden tot afscherming t.a.v. verschillende vormen van hinder. Het aanwezige autoverkeer, zowel over de ‘grotere’ wegen ten zuiden en westen van het terrein, als de weg over het terrein zelf, kan geluidsoverlast of luchtverontreiniging veroorzaken. Daarnaast spelen wind en schaduw belangrijke rollen i.v.m. de dichte en hoge bebouwing. Er zijn enkele binnenplaatsen die mogelijkheid bieden tot afscherming van wind en schaduw.

Oriëntatie: patronen De structuur van het terrein draagt bij aan de oriëntatie op het terrein. Bezoekers, passanten of gebruikers van andere faciliteiten kunnen vanaf de verkeersas over het terrein, zowel per auto als fiets of te voet, weinig kanten op. Er zijn verschillende bus- en metrostations op het terrein gelegen. De huidige hoofdingang van het ziekenhuis is ten westen toegankelijk voor zowel auto- als langzaam verkeer. Hier zijn ook entrees voor logistiek, waaronder ambulances, en personeel gelegen. De hoofdingang aan de westzijde is goed zichtbaar en tot op zekere hoogte ingericht als verblijfsruimte. Er zijn weinig doorkijkmogelijkheden tussen de gebouwen, welke niet of nauwelijks bijdragen aan de overzichtelijkheid. De nieuwe situatie rondom de Simmermanweg, de Wytemaweg en het Burg. Jacobsplein verandert weinig aan de structuur of de verkeerssituatie van het terrein. De geplande hoofdingang van het Erasmus MC de hoofdas draagt bij aan de oriëntatie op het terrein.

MOR Erasmus Medisch Centrum

Vogelperspectief Erasmus Medisch Centrum - Rotterdam

Entree noordzijde EMC-terrein Entree noordzijde EMC-terrein

Hoofdingang aan Burg. Jacobsplein

Verblijven bij hoofdingang westzijde Hoofdingang westzijde

Park in ontwikkeling zuid-oostelijke hoekTunneltraverse zuidzijde

3. Maasstad Ziekenhuis - Rotterdam

Verwevenheid met de stadHet terrein is aan de westzijde volledig afgesloten door de spoorverbinding. Ten zuiden en noorden van het terrein zijn verschillende bedrijven gevestigd, die niet aan het zorgcomplex zijn gerelateerd. Deze gebieden bieden geen meerwaarde voor gebruikers van het ziekenhuisterrein. Op het terrein, aan de oostzijde van het ziekenhuis, zijn nog enkele losstaande bedrijven gevestigd. Daarbuiten, ten oosten van de IJsselmondse Randweg zijn enkele woningen gelegen. Er is vrijwel geen sprake van gebruik van het omliggende gebied door gebruikers van het ziekenhuisterrein. En andersom biedt het terrein weinig functies die omwonenden of personeel van omliggende bedrijven aantrekken. De Zorgboulevard is merendeels gericht op het bieden van extra aan zorg gerelateerde voorzieningen.

Maasstad-terreinDe parkeergarage is gelegen aan de westzijde van het terrein. Deze is afgescheiden van het ziekenhuis door een waterpartij en bereikbaar voor langzaam verkeer via een enkele brug. De ontsluiting per auto is helder aangegeven. Er is enkel één route naar de parkeergarage via de IJselmondse Randweg langs de zuidzijde van het terrein. Deze ontsluiting voor autoverkeer wordt tevens gebruikt door logistiek, waaronder ambulances. Daarnaast is er sprake van een weg voor eenrichtingverkeer voor de hoofdingang van het Maasstad ziekenhuis in de noordwestelijke hoek. De inrichting van de Zorgboulevard en de structuur van het terrein beperkt het aantal confrontaties tussen verschillende vervoerswijzen. Aan de noordzijde zijn OV-stations gelegen. Er zijn hier enkele bruggen naar voor personeelsingangen. Fietspaden zijn op het terrein in beperkte mate aanwezig. De Zorgboulevard biedt een verkeersluwe ruimte aansluitend op het buiten de terrein gelegen fietsstructuur. Fietsparkeren is zowel in de openbare ruimte als in de parkeergarage opgelost.

Randen Maasstad ZiekenhuisBuiten de Zorgboulevard zijn in de openbare ruimte geen tot weinig verblijfruimten ingericht. Er zijn twee directe doorgangen onder het meest oostelijke gebouw van aan de Zorgboulevard. Deze komen uit op een binnenplaats die verbonden is met de aangrenzende weg. Daarnaast verleent deze weg toegang tot het binnen de bebouwing gelegen terras van Aafje Zorghotel. Door het water sluiten de doorgangen echter niet aan op het aan de overzijde gelegen gebied. De functionele scheiding van verkeersstromen is een sterke kwaliteit. Mogelijk zijn enkele daken van het ziekenhuis toegankelijk. De afstand tussen de parkeergarage en de Zorgboulevard is beperkt en er is een aantrekkelijke over het ‘plein’ aangelegd ten oosten van de boulevard. De ruimte direct voor de hoofdingang van het ziekenhuis is beperkt ingericht voor verblijf.

3. Maasstad Ziekenhuis AlgemeenHet Maasstad Ziekenhuis is een nieuwbouwlocatie die in 2010 opgeleverd is. Het terrein is perifeer gelegen t.a.v. de stad. Het terrein is ongeveer 8.4 hectare groot en is aan de westelijke zijde, vanaf de IJselmondse Randweg, toegankelijk per de auto. Ten zuiden van het terrein is een klein bedrijventerrein gelegen. Deze en de ten westen gelegen spoorwegverbinding beperken de verwevenheid van het terrein met het stedelijke gebied. Daarnaast zijn er meerdere waterpartijen aangrenzend aan het terrein welke het aantal toegangswegen voor langzaam verkeer beperken en soms alleen toegankelijk voor personeel. Voor langzaam verkeerzijn er verschillende toegangsmogelijkheden aan de noord-, oost- en zuidzijde en is de aansluiting op de OV-stations is zeer goed. Jaarlijks bezoeken 400.000 patiënten de poliklinieken en het ziekenhuis beschikt over 600 bedden (www.maasstadziekenhuis.nl, geciteerd op 16 april 2014).

Kenmerkend voor het nieuwbouw ziekenhuis is de Zorgboulevard, een verkeersluwe zone aan het ziekenhuis. Daarnaast springt ook de nieuwe parkeergarage in het oog. De Zorgboulevard wordt gevormd door Maasstad Ziekenhuis en de Medimall. Tal van zorgverwante en al dan niet commerciële voorzieningen en kantoren dragen bij aan de multifunctionaliteit van het gebied. De verschillende (aan zorg gerelateerde) winkel- en verblijfsvoorzieningen dragen bij aan de gebruik- en verblijfkwaliteit van het terrein. Door de Zorgboulevard wordt het ziekenhuis omgeven door tal van extra voorzieningen die direct of indirect verband hebben met de activiteiten van het ziekenhuis: Aafje zorghotel, Delta Psychiatrisch Centrum, revalidatiecentra, Roparun en een Geboortehotel. Aan de boulevard zijn verschillende doorsteken in de bebouwing aanwezig. Deze sluiten aan op enkele binnenplaatsen tussen de bebouwing die zijn ingericht om in te verblijven.

De communicatie vanuit het Maasstad Ziekenhuis is met name gericht op de aanwezige Zorgboulevard. Zij profileren zich op de website als volgt: ‘Het Maasstad Ziekenhuis is gevestigd op de Zorgboulevard. De Zorgboulevard is dé plek in Rotterdam op het gebied van zorg en welzijn waar een diversiteit aan (zorg-)partijen vertegenwoordigd is. Gezamenlijk zetten zij zich in om een verblijf of bezoek voor u als patiënt zo aangenaam mogelijk te maken (www.maasstadziekenhuis.nl, geciteerd op 16 april 2014).’

‘Een veilige, levendige en aantrekkelijke omgeving, die een centrale plek zal innemen in het leven van patiënten en omwonenden. Het ziekenhuis communiceert niet over het gebruik van de buitenruimten. In de ontwerpvisie is beoogd hoge verblijfskwaliteit te realiseren door in de inrichting van rustige en groene binnentuinen, die extra waarde toevoegt aan het gebruik van het ziekenhuis. Hiermee veraangenamen zij het verblijf en ontstaan een ‘healing environment’ (www.maasstadziekenhuis.nl, geciteerd op 16 april 2014).

Groen en water: beleving-, gebruik- en gezondheidswaardeDe Zorgboulevard en het plein voor de hoofdingang van het ziekenhuis en aan de zuidzijde van het terrein zijn enigszins groen ingericht. Buiten de boulevard liggen waterpartijen aan strak onderhouden groenstroken. Buiten het terrein zijn geen groenstructuren gelegen. Al het aanwezige groen is goed onderhouden en aantrekkelijk aangelegd.

Afwisseling: visueel en gebruikIn de bebouwing is in beperkte mate visuele variatie aangebracht. Enkel de parkeergarage is markant door omvang en kleurdesign. De randen van het gebouw en terrein zijn ingericht met groenstroken, waterpartijen, bruggen en detaillering. Er is daarentegen in beperkte mate van natuurlijke of parkachtige groene ruimten. De Zorgboulevard is aantrekkelijk aangelegd en oogt vergelijkbaar met een winkelstraat. Verschillende verblijf- en gebruiksvoorzieningen leiden tot variatie in gebruik. Omwonende of passanten zijn in beperkte mate op het terrein aanwezig.

Identiteit: specificiteit en kenmerkendheidHet terrein valt sterk op binnen de stedelijke omgeving, zowel vanaf de verkeersroutes als nabijgelegen OV-knooppunten. De openbare ruimte is aan elke zijde hoogwaardig en aantrekkelijk aangelegd. De hoofdingang valt niet zozeer op. Daarentegen is de parkeergarage markant in kleur en omvang. De Zorgboulevard is uniek voor een ziekenhuis en draagt in grote mate bij aan de specificiteit van het terrein. Het terrein bestaat merendeels uit nieuwbouw en bevat weinig eigenschappen van de omgeving.

3. Maasstad Ziekenhuis Veiligheid: overzichtelijkheid, sociale controle, beheer en neveneffectenHet terrein is in hoge mate overzichtelijk. Alhoewel de entree niet prominent zichtbaar is vanaf alle zijden, draagt het beperkt aantal routes naar de Zorgboulevard en parkeergarage tot vanzelfsprekende en gescheiden verkeersstromen. De kantoor- en winkelvoorzieningen dragen bij aan de levendigheid van het terrein. Alhoewel, op een enkele koffiezaak na, er in beperkte mate variatie is aangebracht in de voorzieningen. Vrijwel alle functies zijn gericht op zorg. De gebruik- en verblijfsvoorzieningen op de Zorgboulevard versterken de sociale controle op het terrein. Buiten de Zorgboulevard is echter in beperkte mate sprake van toezicht. De sterke scheiding van verkeersstromen kan leiden tot afname van het toezicht. Op langzaam verkeer buiten het terrein is enkel toezicht vanuit de bebouwing of door autoverkeer aan de randen van het terrein. Het terrein is daarentegen uitstekend onderhouden en overzichtelijk ingericht.

Hinder: geluid, behaaglijkheid, luchtverontreiniging en windMet de inrichting en vormgeving van het Maasstad Ziekenhuis wordt in sterke mate bijgedragen aan het beperken van hinder van autoverkeer. De Zorgboulevard biedt een rustgevende en op het zuiden georiënteerde verblijfruimte. Met de binnenplaatsen biedt het terrein plekken met wisselende mate van zon, schaduw of wind. Door voldoende afstand tussen de verblijfsruimten en het autoverkeer worden luchtverontreiniging en geluidsoverlast beperkt. De zorgboulevard heeft wisselend plekken in de zon en in de schaduw. Mogelijkerwijs zijn enkele platte daken aantrekkelijk ingericht of zelfs toegankelijk voor personeel of andere gebruikers.

Oriëntatie: patronenDe structuur van het terrein is eenvoudig en overzichtelijk. De Zorgboulevard zorgt voor een directe oriëntatie op de hoofdingang van het ziekenhuisterrein. Deze oost-westas sluit aan op verschillende doorgangen naar en in- of uitgangen van de verschillende functies. Het terrein is rondom met waterpartijen afgescheiden van het omliggende gebied. Het is helder wanneer gebruikers het terrein verlaten, zowel door de inrichting als de vormgeving van de openbare ruimte.

MOR Maasstad Ziekenhuis

Vogelperspectief Maasstad Ziekenhuis - Rotterdam

Entree Zorgboulevard noordzijde Toegang tot parkeergarage langzaam verkeer

Parkeergarage noordzijdeEntree personeel noordzijde

Hoofdingang Maasstad Ziekenhuis noord-oostzijde

Plein aan de hoofdingang

Toegang autoverkeer tot het Maasstad Ziekenhuis

Fietsparkeren openbare ruimte plein noord-oostzijde

Zorgboulevard

Verblijven op de Zorgboulevard Binnenplaats aan de Zorgboulevard

Binnenplaats restaurant Aafke

Toegang tot Zorgboulevard langzaam verkeer zuidzijde

Ambulance ingang zuidzijde

Parkeerplaatsen zuidzijde

Aangelegen bedrijventerrein zuidzijde

Parkeerplaatsen westzijde

Parkeergarage vanaf station Lombardijen westzijde

4. Jeroen Bosch Ziekenhuis - ‘s Hertogenbosch

Verwevenheid met de stadHet Jeroen Bosch terrein wordt aan de noordzijde van de stad afgescheiden door de Vlijmense weg/Randweg. Aan de oostzijde wordt de weg overgestoken via een brug voor zowel langzaam als autoverkeer. Aan de westzijde is dit een regulier kruispunt met stoplichten. Aan zowel de oost- als westzijde is het terrein toegankelijk voor auto’s en langzaam verkeer, maar is er in beperkte mate sprake van verwevenheid met de aangrenzende woongebieden. Aan de oostzijde is een busstation nabij de hoofdingang gesitueerd. Aan de hoofdingang is een plein gerealiseerd. Vanaf dit plein wordt uitgekeken op het niet ingerichte veld tussen het ziekenhuis en de Vlijmense weg/Randweg. Op dit terrein is, waarschijnlijk tijdelijk, het parkeerprobleem voor m.n. personeel opgelost. Tot slot zijn er aan de zuidzijde van het terrein diverse verbindingen met het Gement gerealiseerd voor langzaam verkeer.

Jeroen Bosch terreinHet natuurlijke parklandschap en de diverse binnentuinen creëren een goede overgang naar het Gement. Ook passanten genieten van de fraai aangelegde groenstructuur langs het ziekenhuis. Daarentegen zijn aan de overige randen van het ziekenhuis geen routes voor langzaam verkeer of mogelijkheden voor een ommetje bewerkstelligd. De noordzijde is enkel toegankelijk voor autoverkeer, waaronder ambulances, en er zijn op enkele sporadisch picknicktafels geplaatst op de tussen de wegen gelegen groenstroken. Aan de westzijde van het terrein wordt met een open en aantrekkelijke inrichting bijgedragen aan de verbinding met de parkeerplaats, m.n. voor personeel, in het westen.

Randen Jeroen Bosch ZiekenhuisMede door de bouwstructuur en de situering van de boulevards binnen het ziekenhuis wordt optimaal gebruik gemaakt van de groene buitenruimte. Het Jeroen Bosch terrein telt maar liefst negen binnentuinen, welke vrijwel allemaal zijn gelegen aan deze boulevards (www.jeroenboschziekenhuis.nl, geciteerd op 16 april 2014). Iedere binnentuin heeft een eigen karakter en een andere samenstelling van planten, waardoor aan de herkenbaarheid van plekken en de oriëntatie binnen het ziekenhuis wordt bijgedragen. Daarentegen is de hoofdingang aan de westzijde en het aangrenzende plein enigszins schaars ingericht.

4. Jeroen Bosch Ziekenhuis AlgemeenHet Jeroen Bosch Ziekenhuis is gelegen aan de zuid-westelijke stadsrand van ’s Hertogenbosch, direct grenzend aan het natuurgebied de Gement. Op het terrein van ongeveer 10 hectare groot zijn een drietal bestaande Bosche ziekenhuizen samengevoegd. Het terrein werd in 2011 in gebruik genomen. De structuur van het terrein bestaat uit een aantal noord-zuid gerichte bouwstroken, welke haaks op de randweg, maximaal gericht zijn op het aangrenzende landschap (www.mtdlandschapsarchitecten.nl, geciteerd op 16 april 2016). Hoofddoelen van de opgave waren het versterken van de verbinding van stad en met natuurgebied de Gement en, op inrichtingsniveau, het realiseren van een aantrekkelijk en afwisselend zorglandschap. De buitenruimte functioneert zowel als kijktuin vanuit het ziekenhuisgebouw als gebruikstuin voor patiënten, bezoekers en personeel. Er is nadrukkelijk aandacht besteed aan de organisatie binnen het ziekenhuis en de afwikkeling van complexe verkeersstromen, parkeren, expeditie en ambulancediensten van het ziekenhuiscomplex (www.mtdlandschapsarchitecten.nl, geciteerd op 16 april 2016).

Uitwerking van deze hoofddoelen zijn o.a. te herleiden uit de oriëntatie van de hoofdentree van het Jeroen Bosch Ziekenhuis op de stad en de randweg. Het complex is herkenbaar op grote afstand en m.n. de parkeergarage springt in het oog. Aan de oostzijde is aan de hoofdingang een plein met groene elementen gerealiseerd, waar rekening is gehouden met een veilig en efficiënte verloop van de noodzakelijke afwikkeling van auto’s, openbaar vervoer, taxi’s en voetgangersstromen van en naar de parkeergarage (www.mtdlandschapsarchitecten.nl, geciteerd op 16 april 2016). De gewenste beeld- en verblijfskwaliteit op het plein krijgt vorm door o.a. graseilanden, zitplaatsen, lichtmasten, een fontein en een aantal kunstobjecten.

Om de overgang van stad naar landschap te versterken is er bewust voor de huidige ligging van het ziekenhuis gekozen. Door een natuurlijk parklandschap aan de zuidzijde te realiseren welke op verschillende plekken aansluit op de Gement, wordt de overgang versterkt. De ruimtes tussen de bouwstroken, die op dit natuurpark aansluiten, zijn op de zon georiënteerd en onderscheiden zich middels een eigen inrichting en beplanting. Hiermee zijn er verschillen in seizoenbeleving en nieuwe mogelijkheden voor oriëntatie binnen het grote gebouwencomplex ontstaan (www.mtdlandschapsarchitecten.nl, geciteerd op 16 april 2016). Het Jeroen Bosch Ziekenhuis omvat 4000 medewerkers, 240 medische specialisten, meer dan 400 studenten in opleiding en biedt ruimte voor meer dan 1145 patiënten. De verschillende bouwdelen zijn met elkaar verbonden door een boulevard. Hierdoor is oriëntatie binnen het ziekenhuis voor de verschillende gebruikers vergemakkelijkt.Het Jeroen Bosch Ziekenhuis communiceert in grote mate over de aangrenzende buitenruimten. Verschillende documenten beschrijven de visie achter de verschillende binnenplaatsen, het natuurlijk parklandschap en de aansluiting op het natuurgebied Gement. In haar visie wordt expliciet de term ‘healing environment’ gebruikt.

Groen en water: beleving-, gebruik- en gezondheidswaardeDe ligging van het Jeroen Bosch Ziekenhuis komt voort uit een weloverwogen besluit. Vanuit de ontwerpvisie staat de omgevingskwaliteit voor de gebruikers centraal en wordt er beoogd de verbinding tussen stad en natuurgebied de Gement te versterken. De belevingswaarde is groot. Alhoewel de binnentuinen en het aangrenzende parkachtige landschap niet omvangrijk zijn zorgt de wisselende visuele kwaliteit voor een positieve beleving van de omgeving, zowel in de buitenruimte als vannuit de bebouwing. Enkel aan de noord- en oostzijde ontbreekt deze kwaliteit. Daarnaast is het parkachtige landschap, enkele binnentuinen en m.n. het natuurgebied toegankelijk voor gebruikers van het ziekenhuis. De gebruiksmogelijkheden van de groene buitenruimte zijn gevarieerd. De verschillende groene buitenruimte zijn veelal voorzien van verblijfvoorzieningen en met het aanliggende natuurgebied zijn mogelijkheden voor een wandeling in plaats van een ommetje mogelijk. T.a.v. de gezondheidswaarde van de groene buitenruimte speelt veiligheid eenbelangrijke rol. De verbindingen voor langzaam verkeer naar het natuurgebied zijn goed onderhouden en de parkachtige groenstructuur ten zuiden van het ziekenhuis is afsluitbaar en creëert daarmee een privebeleving.

Afwisseling: visueel en gebruikZoals eerder aangeduid zijn m.n. de groene buitenruimten en binnenplaatsen in sterke mate visueel gevarieerd. Daarnaast is de bebouwing nieuw en omvat deze markante eigenschappen, zoals de vormgeving van de parkeergarage, of wordt ruimte geboden voor bijzondere inrichtingselementen, zoals een fontijn. M.b.t. de variatie in gebruik zijn er verschillende mogelijkheden. Het betreft m.n. verblijven en bewegen in, en gebruik maken van, de groene buitenruimte. Sommige binnenplaatsen zijn daadwerkelijk ingericht als gebruikstuin voor patiënten. Tot slot is er een zwembad op het terrein.

Identiteit: specificiteit en kenmerkendheidEnkele bouwonderdelen, zoals de parkeergarage, zijn markant in omvang en kleur. Maar m.n. de groene inrichting van de buitenruimte draagt bij aan de specificiteit van het gebied. De gevarieerde inrichting van de binnenplaatsen draagt bij aan de orientatie binnen het ziekenhuis, maar ook aan de identiteit van afdelingen binnen deze organisatie. De identiteit is echter niet kenmerkend voor de omgeving. De perifere en enigszins geisoleerde ligging maken het noodzakelijk om aan het terrein een eigen plekidentiteit te geven. Daarentegen zijn aan de zuidelijke rand van Den Bosch tevens nieuwbouwlocaties gerealiseerd die tot op zekere hoogte aansluiten op het hoogstedelijke, maar groene, karakter van het ziekenhuisterrein.

4. Jeroen Bosch Ziekenhuis Veiligheid: overzichtelijkheid, sociale controle, beheer en neveneffectenHet terrein is in hoge mate overzichtelijk. Het is opvallend in het landschap ingepast en is beide entrees tot het gebouw zijn goed zichtbaar vanaf de noordzijde van het terrein. Door de verkeersstructuur zijn confrontaties tussen langzaam verkeer en autoverkeer in grote mate beperkt. Door de inrichting van het plein aangrenzend aan de hoofdingang aan de westzijde wordt bijgedragen aan het veilig en efficiënte verloop van de noodzakelijke afwikkeling van auto’s, openbaar vervoer, taxi’s en voetgangersstromen van en naar de parkeergarage. Het aanliggende plein is in mindere mate ingericht om te op verblijven, maar is daarentegen zeer overzichtelijk. De noordelijke zijde enkel gebruikt door ambulances en mogelijk ander personeel per auto. De zuidzijde is volledig afgesloten voor autoverkeer en is ingericht als parkachtig landschap dat aansluit op het aanliggende natuurgebied de Gement. Het is tevens afgesloten van de openbare ruimte d.m.v. waterpartijen en enkele afsluitbare poorten en bruggen. Door het beperkt aantal mogelijke routes voor langzaam verkeer is de sociale controle, vanaf de aangrenzende fietsstructuur en vanuit de bebouwing op deze gebieden uitstekend. Er is niet of nauwelijks sprake van neveneffecten van veiligheidsmaatregelen. De groenstructuren en –elementen worden uitstekend beheert en op sommige plaatsen is sprake van extensief beheer t.b.v. de aansluiting op het omliggende natuurgebied.

Hinder: geluid, behaaglijkheid, luchtverontreiniging en windDoor de structuur van de bebouwing, de logistieke organisatie binnen het ziekenhuis en de inrichting van de buitenruimten is hinder in hoge mate beperkt. Confrontaties met autoverkeer worden beperkt door afgescheiden routes voor langzaam verkeer. Bovendien zijn er verschillende groene verblijfsruimten ingericht voor enkel voetgangers. Enkel rondom de hoofdingangen kan sprake zijn van geluidsoverlast door autoverkeer. Tevens zal luchtverontreiniging door de relatief grote afstand tussen autoverkeer en de verblijfsruimten beperkt zijn. De variatie in verblijf- en gebruiksruimten bieden voldoende mogelijkheden om in wisselende mate hinder van wind, zon, warmte of schaduw te ontlopen.

Oriëntatie: patronenDe verkeersstructuur is eenduidig en beperkt tot een aantal per vervoerswijze afgescheiden routes. Beide hoofdingangen zijn goed zichtbaar vanaf toegangswegen tot het terrein. Tevens zijn de parkeergarages helder aangegeven en wordt daarin ruimtegeboden voor fietsparkeren. Daarnaast is fietsparkeren lokaal opgelost nabij de hoofdingangen. De oriëntatie vanaf de twee boulevards die het ziekenhuis doorkruisen wordt versterkt door uitzicht op de variërende inrichting van de binnenplaatsen.

MOR Jeroen Bosch Ziekenhuis

Vogelperspectief Jeroen Bosch Ziekenhuis - ‘s Hertogenbosch

Aanzicht oostzijde Jeroen Bosch Ziekenhuis Hoofdingang oostzijde

Plein aan hoofdingang

Verbindingen parklandschap met natuurgebied zuidzijde

Langzaam verkeerroute zuidzijde Variatie gebruikswaarde binnenplaatsen

Variatie gebruikswaarde binnenplaatsen

Langzaam verkeerroute (personeel)ingang westzijde Parkeergarage noordzijde

Ingang noordzijde

5. Gelderse Vallei Ziekenhuis - Ede

Gelderse Vallei terreinHet ontwerp van zowel de binnen- als buitenruimte van het ziekenhuis is gericht op gescheiden goederen- en personenstromen, zodat personenstromen zo min mogelijk verstoord worden. Het terrein is ontsloten in de noordwestelijke hoek en aan de zuidzijde. Deze hoofdas, voor autoverkeer in twee richtingen, is voorzien reguliere aanduidingen voor fietsers en oversteekplaatsen voor voetgangers.. Fietsparkeren is zowel lokaal als collectief, in de parkeergarage, opgelost. Dit geldt tevens voor de parkeervoorzieningen, alhoewel het merendeel van de auto’s en fietsen in de parkeergarage worden geparkeerd. Aan de hoofdas zijn verschillende afslagen gelegen voor autoverkeer, waaronder ook logistiek en openbaar vervoer, welke de fietspaden doorkruisen. Deze zijn echter in aantal beperkt en de verkeersaanduidingen en -situaties zijn helder en overzichtelijk. De parkeergarage schermt het terrein af aan de westzijde, gevolgd door een waterpartij en de autoweg. De in- of uitgang is aan weerszijde gesitueerd. De parkeergarage heeft aan weerszijde enkel een ingang of uitgang voor autoverkeer. Verblijfsruimten zijn beperkt tot het centrale plein. Het plein is beperkt aangekleed met verblijfvoorzieningen en is gelegen ten midden van autoverkeer t.b.v. mindervalide personen en taxi’s. De hoofdingangen van de verschillende functies en de parkeergarage zijn wel aan dit plein gelegen. Alleen voor personeel en ambulances zijn elders ingangen gesitueerd.

Randen Gelderse ValleiDe structuur van de bebouwing bestaat uit drie L-vormige gebouwen. De hoekpunten zijn onderling verbonden en komen uit op het driehoekig plein in het midden. Het binnenplein bij de hoofdingang is met glas overdekt. Door de structuur zijn loopafstanden kort en zijn alle afdelingen bereikbaar vanaf het centrale plein. Daarnaast zijn er tussen de bebouwing gelegen buitenruimten ontstaan. Aan de noordzijde zijn aan de rand van het ziekenhuis een afgesloten privétuin met een sportveld en enkele verblijfsvoorzieningen gerealiseerd. Daarnaast is er een publiek toegankelijke binnentuin met een kleine waterpartij en verschillende banken. Routes naar deze ruimte ontbreken. De noordoostelijke hoek is ingericht voor logistiek. De lager gelegen toegang valt niet of nauwelijks op. De westzijde is alleen toegankelijk voor personeel en ambulances. Deze zijde is met hekken en groene beplanting afgescheiden van het aangrenzende fietspad en de natuurlijke waterpartij. Tevens ontbreken formele routes langs de bebouwing naar de aangrenzende groene ruimte zowel buiten als op het terrein.

5. Gelderse Vallei ZiekenhuisAlgemeenHet Gelderse Vallei Ziekenhuis is op de huidige locatie geopend in 2000. Recentelijk is de nieuwe noordvleugel geopend welke via de ‘nieuwe’ centrale hal gekoppeld is aan het bestaande gebouw. De entree van het ziekenhuis is naar voren verplaatst en de aanliggende ruimte is open en overzichtelijk. Met de recentelijke uitbreidingen komt er ruimte vrij in de bestaande bebouwing. Het terrein is ongeveer 8.5 hectare groot, waarvan ruim 3.5 hectare toebehoort aan het Gelderse Vallei Ziekenhuis. Het gebied is voor autoverkeer ontsloten aan de noord- en zuidzijde van het terrein, aansluitend op de ‘grotere’ wegen, Laan der Verenigde naties en de Doctor W. Dreeslaan. Beide wegen sluiten aan de noord- en oostzijde het terrein af van het woongebied en de aangrenzende groenstructuur. Bovendien is het terrein overal omheind met hekken of heggen.

Het meest opvallende en zichtbare gebouw op het terrein is de nieuwe parkeergarage.De nieuwe parkeergarage is bijna 2 hectare groot en biedt ruimte voor 1000 auto’s. De hoofdingang sluit aan op de nieuwe hal, welke grenst aan een toegankelijke binnentuin. Het ziekenhuis telt meer dan 600 bedden en 2600 werknemers. Het terrein wordt tot slot gedeeld met Geestelijk Verpleeghuis de Riethorst en Rabobank Vallei en Rijn. Het ziekenhuis omvat tevens ARTI, Arnhems Radio Therapeutisch Instituut, waar specialisten bestralingsbehandelingen uitvoeren. Alhoewel er verschillende functies op het terrein aanwezig zijn is het terrein monofunctioneel. Het ziekenhuis communiceert niet of nauwelijks over het gebruikmaken van het terrein. De gebruiksmogelijkheden zijn beperkt en door de scheiding van de verkeersstromen zijn sommige randen van het terrein niet of nauwelijks toegankelijk voor gebruikers. Er zijn geen aanvullende voorzieningen op het terrein aanwezig waarover gecommuniceerd wordt door het ziekenhuis. Zelfs over de nieuwe binnenplaats is weinig tot niks te vinden.

Verwevenheid met de stadZoals eerder beschreven is het terrein vrijwel volledig afgesloten van de omliggende woongebieden en de groenstructuur. Alle randen zijn door hekken of heggen afgescheiden van de omliggende gebieden. Aan de noord- en oostzijde betreft het grote wegen welke voorzien zijn van reguliere oversteekvoorzieningen. Het fietspad is helder afgescheiden van het autoverkeer, zowel buiten als op het terrein. Echter is deze niet goed onderhouden buiten het terrein. Dit geldt tevens voor de ten noorden gelegen groenstructuur, het Tilanuspark. Het park is groot genoeg voor een ommetje, maar het slechte onderhoud en beheer, tekens van vandalisme en de aanwezigheid van hangjongeren maakt het een onaangename ruimte om in te verblijven. Tussen het park en het terrein zijn geen bijzondere voorzieningen getroffen. De groenstructuur sluit daarentegen aan op de personeelsin- en uitgangen. Aan de westzijde zijn enkele bruggen voor langzaam verkeer, die de eenrichtingsweg parallel aan het ziekenhuisterrein verbindt met het aangrenzende woongebied. De aangrenzende waterpartij heeft een natuurlijk karakter, maar is niet toegankelijk en er zijn geen verblijfsvoorzieningen.

Groen en water: beleving-, gebruik- en gezondheidswaardeDoor de in beperkte mate aanwezige en toegankelijke groenvoorzieningen is de belevingswaarde niet groot. Uitzicht vanuit de bebouwing is goed. Maar nabij het centrale plein, aan de hoofdas en aan de onderscheiden routes is het groen in beperkte mate zichtbaar. Het aanwezige groen is goed onderhouden, op de westzijde na. Er is sprake van wildgroei in deze, niet toegankelijke, groenstrook. De nieuwe binnenplaats en het tussen het ziekenhuis en de Rabobank gelegen groen is daarentegen wel goed onderhouden. De laatste sluit daarentegen niet goed aan op de routes van gebruikers. M.b.t. de gebruikskwaliteit schiet de inrichting in grote mate tekort. Op de noordelijke zijde na, zijn er geen verblijfsvoorzieningen aanwezig nabij de groene buitenruimte. Tevens zijn mogelijkheden voor een ommetje of een wandeling sterk beperkt. De aangrenzende waterpartij aan de westzijde en het park ten noorden van het terrein bieden hiertoe enige potentie.

Afwisseling: visueel en gebruikAlhoewel het terrein nieuw is aangelegd is de visuele variatie beperkt. Het zichtbare groen is eenzijdig en eenvoudig te onderhouden. Aan de hoofdas betreft het enkele gazons en losstaande bomen. T.a.v. de bebouwing springt m.n. de parkeergarage vanaf de oostzijde in het oog. De kleuren en groene omliggende ruimte vallen op en zijn herkenbaar voor voorbijgangers. Het ziekenhuis zelf biedt aan de buitenkant weinig visuele variatie. Aan de binnenzijde draagt in ieder geval het overdekte, centrale plein en de nieuwe binnenplaats een belangrijke rol t.a.v. de visuele variatie. De variatie in gebruik is, zoals eerder aangeduid, zeer beperkt. Het klein aantal verblijfsruimten en de beperkte bereikbaarheid of toegankelijkheid voor gebruikers dragen niet bij aan de gebruiksmogelijkheden. Bovendien zijn er op het terrein naast zorginstellingen nauwelijks tot geen andere voorzieningen. De privétuin en de binnentuin aan de noordzijde zijn naast de centrale hal en nieuwe binnenplaats de enige gebruiksvoorzieningen.

Identiteit: specificiteit en kenmerkendheidEnkel de oostelijke zijde van de parkeergarage springt in het oog. Daarbuiten zijn er weinig tot geen unieke ruimtelijke aspecten. De bebouwing is niet immens groot en de hoofdingang is simpel en strak. De buitenruimten bieden ook weinig meerwaarde t.a.v. de specificiteit. Sterker nog, de beperkte groene inrichting van de buitenruimte steekt af tegen het omliggende gebied. Aan de westzijde is een natuurlijk ingerichte waterpartij gelegen, welke in grotere mate kenmerkend is voor het gebied. Dit geldt tevens voor het park in het noorden. De hoofdas is ingericht met eenzelfde vormgeving wat het terrein maakt tot als één geheel, maar weinig bijdraagt aan de identiteit van het ziekenhuis.

5. Gelderse Vallei Ziekenhuis Veiligheid: overzichtelijkheid, sociale controle, beheer en neveneffectenHet relatief jonge Gelderse Vallei Ziekenhuis is helder en overzichtelijk aangelegd. De beleving van de gebruikers, van m.n. langzaam verkeer routes, t.a.v. het goederen- en personenverkeer per auto heeft een prominente rol in het ontwerp van het terrein. Er zijn slechts twee toegangsmogelijkheden voor bezoekers per auto en logistiek. Er is één extra afslag voor personeel en ambulances in de noordwestelijke hoek, en voor O.V. in de noordoostelijke hoek. Alle bewegingen vinden plaats aan de hoofdas en er zijn geen routes naar de randen van het terrein. Alle ingangen van de verschillende functies zijn aan de hoofdas, en merendeels aan het centrale plein, gelegen. Alhoewel dit bijdraagt aan de overzichtelijkheid en sociale controle nabij de voorzieningen, worden de randen van het terrein en het omliggende gebied bijna niet gebruikt. De randen zijn wel groen ingericht. Er is enkel sprake van toezicht op deze ruimte vanuit de bebouwing. De randen zijn beperkt toegankelijk, maar zijn wel groen ingericht. Groene ruimten zijn waar toegankelijk goed onderhouden. Aan de randen schiet beheer echter tekort. Door de sterke scheiding van verkeersstromen spelen consequenties t.a.v. het gebruik en de beleving van de veiligheid aan de randen van het terrein.

Hinder: geluid, behaaglijkheid, luchtverontreiniging en windHet ontwerp is gericht op het beperken van hinder voor met name langzaam verkeersstromen t.a.v. goederen- en personenvervoer. Het aantal oversteekplaatsen voor voetgangers over de hoofdas is beperkt. Het plein is veilig over te steken voor langzaam verkeer en de verschillende O.V.-stations zijn goed bereikbaar. Het centrale plein omvat vrijwel de enige verblijfsruimte. Echter is deze gesitueerd nabij autoverkeer en kan sprake zijn van hinder van auto’s in de vorm van geluid of luchtverontreiniging. Daarnaast is het plein door de open en weidse inrichting, en beperkte aankleding, vatbaar voor wind. Daarentegen zijn er verschillende verblijfsruimten aan de noordelijke zijde van het ziekenhuis en draagt de nieuwe binnenplaats enigszins bij aan de variatie in verblijfsruimten.

Oriëntatie: patronenDe structuur van het terrein is vanzelfsprekend en overzichtelijk, wat leidt tot eenduidige patronen. Het merendeel van de ingangen is gelegen aan het centrale plein en vanaf het binnenplein wordt toegang verleend tot de verschillende L-vormige gebouwdelen. De hoofdingang van het ziekenhuis is niet prominent aangegeven, maar is wel centraal gelegen. Er wordt niet of nauwelijks gecommuniceerd over het gebruik van de buitenruimten en naast de nieuwe binnenplaats zijn er weinig mogelijkheden voor de gebruikers om d.m.v. doorkijkjes zich te oriënteren op het terrein.

MOR Gelderse Vallei Ziekenhuis

Vogelperspectief Gelderse Vallei Ziekenhuis - Ede

Ingang autoverkeer personeel noordwestelijke hoek

Ingang autoverkeer bezoekers noordwestelijke hoek Publieke groene binnenplaats noordzijde

Privé binnenplaats noordzijde

Parkeergarage aanzicht oostzijde Aanblik hoofdingang auto- en langzaamverkeer oostzijde

Langzaam verkeer vanaf busstation oostzijde

Entree auto- en langzaam verkeer

Aanblik hoofdingang auto- en langzaamverkeer oostzijde

Verbinding met het woongebied aan de westzijde Tussen bebouwing gelegen groene buitenruimte

Afscheiding westzijde Gelderse Vallei ZiekenhuisAanblik westzijde Gelderse Vallei Ziekenhuis vanaf brug

Hoofdingang Groenstructuur aan nieuwe centrale hal

Binnenplaats aan de nieuwe centrale halPlein aan de hoofdingang

Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en NKI - Amsterdam

Daarnaast zijn er aan de oost- en zuidzijde van het MCS-terrein verschillende bus- en tramlijnen. Het MCS-terrein grenst aan een secundaire verbinding van de ecologische hoofdstructuur, die onder andere verbonden is met het Sloterpark (1-2 km) en het Amsterdamse Bos (5-8 km). De groenstructuren zijn dragers van de identiteit van het stadsdeel. Met name het Sloterpark biedt kansen voor een ommetje, wandeling en fietstocht. Het Amsterdamse Bos is enkel op de fiets bereikbaar. Het park gelegen aan het Christoffel Plantijnpad, het Siegerpark richting het Amsterdamse Bos, is daarentegen wel voor geschikt voor fietser en voetganger. De verbindingen per fiets buiten het gebied zijn uitstekend. Bovendien kan met de nieuwe publieke strip eenvoudig op deze hoogwaardige verbinding voor langzaam verkeer worden aangesloten. Aan beide zijden bieden de woongebieden gelegenheid als nieuwe ‘entree’ tot het terrein, m.n. voor langzaam verkeer.

MCS-terreinDe voornaamste ‘toegangspoorten’ tot het terrein zijn momenteel gelgen aan de noord- en zuidzijde van het terrein en worden over het algemeen gedomineerd door autoverkeer. Langzaam verkeer gebruikt dezelfde routes, maar betreedt het terrein tevens via doorgangen aan de oostzijde van het terrein. Nabij het tram- en busstation is al sprake van een ‘toegangspoort’ tot het terrein voor langzaam verkeer. Parkeerplaatsen, van verschillende functies, omvatten een groot deel van het terrein en routes voor langzaam verkeer worden langs de noord-zuidas meerdere malen onderbroken door afslaand autoverkeer richting deze voorzieningen. Voor de voetgangers zijn reguliere maatregelen getroffen, maar aanduidingen voor de fietser zijn vergaan en fietsenstallingen zijn verspreid op het terrein. De toekomstige publieke strip en verbinding voor langzaam verkeer tussen de omliggende woongebieden biedt kansen voor een aangenamere verblijf en gebruikskaliteit van het terrein. Deze verbinding wordt gedeeld met verschillende (noodzakelijke) vervoersstromen, waaronder logistiek, ambulances, personeel, bezoekers en patiënten.

Randen AvL-NKIRondom het gebouw van het AvL-NKI wordt de ruimte gedomineerd door autoverkeer. Langzaam verkeer betreedt het terrein via de hoofdas of via gemaakte en ontstane doorgangen. Aan de oostzijde is ruimte voor fietsparkeren en aan de noordelijke zijde zijn verschillende entrees voor personeel en bezoekers van de congresruimte. Ingangen van het gebouw zijn daarnaast aan de noord-zuidas gelegen en de hoofingang is aan de met verschillende verkeersstromen gedeelde ruimte gesitueerd. Het merendeel van de gebruikers komt vanaf de parkeerplaats. Met de nieuwe publieke strip kan het aantal oversteekplaatsen worden beperkt. Nog steeds zal de ruimte tussen het AvL-NKI en het Slotervaart Ziekenhuis worden gedeeld met verschillende gebruikers en vervoerswijzen.

6. Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en NKIAlgemeenHet Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het Nederlands Kanker Instituut (AvL-NKI) zijn gelegen op het Medisch Centrum Slotervaart terrein, in het stadsdeel Nieuw-West 15 kilometer van het centrum van Amsterdam. Voor het stadsdeel beoogd gemeente Amsterdam een centrummilieu te bewerkstelligen. In deze gebieden speelt verblijf- en gebruikskwaliteit een steeds belangrijkere rol. Dit vergt goede voorzieningen voor langzaam verkeer, zoals goede loop- en fietsroutes en -parkeervoorzieningen. Aansluitend op de ambities uit de mobiliteitsaanpak Nieuw-West worden voor het MCS-terrein kansen onderzocht t.a.v. een oost-westverbinding voor langzaam verkeer over het MCS-terrein. Het terrein is sinds 1975 in ontwikkeling en beslaat totaal ongeveer 18 hectare groot, waarvan ruim 4 hectare toebehoort aan het AvL-NKI. Het AvL-NKI breidt momenteel uit met 70 procent. De intensivering vindt m.n. plaats aan de randen van bestaande bebouwing. Buiten het AvL-NKI zijn het Slotervaart Ziekenhuis, kinderdagverblijf Uk, het verzorgingstehuis en Sanquin op het MCS-terrein gelegen. De verschillende partijen zijn medeverantwoordelijk voor enkele aspecten van de geplande ontwikkelingen. Tot slot voegt een vijfde partij zich toe aan het MCS op voormalig grondbezit van het Slotervaart Ziekenhuis ten zuiden van het AvL-NKI, namelijk het nieuwe protonencentrum.

Toonaangevend in de geplande ontwikkelingen zijn de nieuwe entrees tot het terrein en de hoofdingangen voor bezoekers en personeel, de nieuwe parkeergarage, het nieuwe protonencentrum, het groene plein en de verkeersluwe zone of publieke verbinding tussen de oost- en westzijde van het terrein. Het AvL-NKI biedt ruimte aan 180 patiënten, 4000 werknemers (waaronder ook medische specialisten), 1000 onderzoekers en meer dan 1000 studenten. Het ziekenhuis wordt dagelijks door meer dan 1000 personen bezocht en er worden verschillende bijeenkomsten georganiseerd in de congreszaal ten noorden van het AvL-NKI. Het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het NKI zijn flink aan het vernieuwen en uitbreiden. Over de ontwikkelingen wordt actief gecommuniceerd. Met verschillende ontwerpschetsen en sfeerimpressies wordt zowel de, vernieuwde of geplande, binnen- als buitenruimte gepresenteerd aan de gebruikers. Via de website en in flyers verspreid in het ziekenhuis is nieuws over het AvL-NKI beschikbaar. Over de aangrenzende hoogwaardige groenstructuren wordt niet gecommuniceerd. Ook zijn er nog geen vaststaande plannen voor de oost-westverbinding over het MCS-terrein tussen de omliggende woongebieden.

Verwevenheid met de stadHet MCS-terrein is geïsoleerd van het omliggende stedelijke gebied. De Johan Huizingalaan ten oosten van het terrein ontsluit het gebied, in het noorden richting de A10 naar IJmuiden en in het zuiden naar de A4 of Ringweg-Zuid. Aan de zuidzijde sluit de noord-zuid verbinding over het terrein aan op de Louwesweg richting de A10 of A4. Anderhalve kilometer ten oosten van het MCS-terrein is station Slotervaart gelegen.

Hinder: geluid, behaaglijkheid, luchtverontreiniging en windDe huidige inrichting en vormgeving is niet van meerwaarde voor de beleving van de gebruikers. Hinder kan worden ondervonden door langzaam verkeersstromen door de aanwezigheid van autoverkeer. Het betreft zowel veiligheidsgevoelens als geluid en luchtverontreiniging. Aan het AvL-NKI zijn geen verblijfruimten afgescheiden van mogelijk hinder gerealiseerd. Aan alle randen van het ziekenhuis wordt de openbare ruimte gedomineerd door autoverkeer. M.n. met de realisatie van de nieuwe parkeergarage komt er nieuwe ruimte vrij op het terrein. Met de nieuwe oost-westverbinding komen mogelijkheden aan het licht om kansen op hinder van autoverkeer t.a.v. langzaam verkeerstromen te beperken. Nabij de nieuwe verbinding en parkeergarage wordt een verblijfsruimte ingericht met een groene uitstraling. Vanzelfsprekend vergroten de nieuwe ontwikkelingen de mogelijkheden om hinder te mijden. De nabijgelegen groenstructuren omvatten daarnaast hoge potentie t.a.v. het vergroten van de variatie in verblijf- en gebruiksruimten op of nabij het ziekenhuisterrein. Het Sloterpark omvat diverse ‘kleuren,’ waaronder speelruimten en natuurlijk of onderhouden groen.

Oriëntatie: patronenDe oriëntatie speelt m.n. een rol voor langzaam verkeerstromen vanaf de verschillende ingangen en vanaf de centraal gelegen parkeerplaatsen. Omdat de hoofdingangen van de verschillende voorzieningen niet allemaal zijn gelegen aan de hoofdas of aan de geplande oost-westverbinding, is het voor langzaam verkeer lastig te oriënteren op het terrein. Daarnaast versterkt de ‘complexe’ structuur van de bebouwing de onoverzichtelijkheid. Kortom, er is dus geen eenduidige route waarop de verschillende ingangen aansluiten. Door de nauwe noordelijke entree, de verspreide situering van de hoofdingangen, de prominente aanwezige en omvangrijke parkeerplaats en de ondergeschikte positie van langzaam verkeer t.a.v. autoverkeer, is het terrein onoverzichtelijk en zijn er geen heldere patronen te onderscheiden. Met de geplande publieke strip voor langzaam verkeer en het groene plein wordt aan de oriëntatie bijgedragen. Daarnaast wordt de sociale controle aan de oost- en westzijde van het terrein vergroot.

6. Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en NKI Veiligheid: overzichtelijkheid, sociale controle, beheer en neveneffectenDe noord-zuid-as wordt gebruikt voor personen- en goederenverkeer, waaronder logistiek, ambulances, personeel, bezoekers en patiënten. De toegang aan de zuidelijke zijde van het terrein heeft een open en groen karakter. Deze entree is overzichtelijk t.a.v. de ‘nauwe’ toegang via de noordzijde. Vanaf het noorden is het terrein onoverzichtelijk en vindt de eerste mogelijkheid tot oriëntatie plaats vanaf de parkeerplaats. Vrijwel op het gehele MCS-terrein heeft langzaam verkeer een ondergeschikte rol aan autoverkeer. Dit geldt zowel voor de toegankelijkheid en bereikbaarheid als voor het aanbieden van parkeergelegenheden.

Voor de fietser is de noord-zuid-as het meest toegankelijk. Aan de oostzijde zijn enkele doorgangen voor langzaam verkeer die aansluiten op de, buiten het MCS-terrein gelegen, fietshoofdstructuur. De aanduidingen voor de fietser zijn op het terrein vergaan en het fietspad wordt meerdere malen onderbroken door afslaand autoverkeer en oversteekplaatsen voor voetgangers. Het aantal afslagen is hoog doordat iedere functie op het terrein eigen parkeerplaatsen heeft. Dit geldt tevens voor fietsparkeren. Voor de voetgangers zijn een groot aantal reguliere maatregelen getroffen. Daarentegen is de aansluiting op nabij gelegen O.V.-stations goed. Op het terrein zijn nauwelijks tot geen verblijfsruimten ingericht. Sporadisch is een bank geplaatst welke in iedere situatie nabij autoverkeer is gelegen. Onderhoud en beheer m.b.t. de weinige verblijfruimte schiet bovendien tekort. Zowel op als buiten het terrein ogen groenstroken rommelig. Aan de oostzijde daarentegen is sprake van een natuurlijke oever en goed onderhouden gazons.

Door de afscheiding van het terrein van de omliggende woongebieden en groenstructuren t.b.v. de feitelijke veiligheid, inbraken e.d., wordt er op het terrein weinig tot geen gebruik gemaakt van de randen, anders dan voor parkeren. Dit leidt tot beperkte sociale controle, alhoewel sprake is van toezicht vanuit de bebouwing. Enkel de hoofdas en de afslag tussen het AvL-NKI en het Slotervaart Ziekenhuis worden frequent gebruikt. De geplande ontwikkelingen bieden mogelijkheden om de verblijf- en gebruikskwaliteit van het terrein te vergroten. Met de nieuwe oost-westverbinding worden omwonende en passanten als aanvullende gebruikers van het terrein aangetrokken. Bovendien zal met de geplande ontwikkelingen ook een onderhoudsbeurt worden gegeven aan de aangrenzende groenstroken.

Groen en Water: beleving-, gebruik- en gezondheidswaardeZoals eerder aangeduid is de openbare ruimte van het MCS als geheel in beperkte mate ingericht met verblijf- of gebruikskwaliteit. Aan de zuidzijde zijn waterpartijen gelegen en enkele gazons zijn toegankelijk en voorzien van zitgelegenheid. Deze zijn goed onderhouden, maar hebben in beperkte mate beleving- of gebruikswaarde. Het AvL-NKI heeft daarentegen geen aangelegen groene buitenruimte. De zuidelijke en noordelijke rand van de bebouwing is groen aangekleed met ‘exotische’ plantensoorten, met enige beleving-, maar geen gebruikswaarde. De buiten het terrein gelegen groenstroken zijn aan de oostzijde slecht en aan de noordzijde uitstekend onderhouden. M.b.t. de gezondheidswaarde zijn er nauwelijks tot geen mogelijkheden voor een ommetje of een wandeling op het terrein. Daarentegen biedt de nieuwe oost-westverbinding mogelijkheden om aan te sluiten op de buiten het terrein gelegen groenstructuren en de woongebieden. Daarnaast wordt met de nieuwe, verkeersluwe, inrichting van de oost-westverbinding ruimte gecreëerd voor enige verblijfsvoorzieningen aan de zuidzijde van het AvL-NKI en wordt kan het gebruik van het geplande groene plein worden versterkt.

Afwisseling: visueel en gebruikEr is niet of nauwelijks sprake van visuele afwisseling op het terrein. Het AvL-NKI heeft geen aangelegen verblijfsruimten en de openbare ruimte wordt op het MCS-terrein in het algemeen gedomineerd door geparkeerde en bewegende auto’s. De stenige uitstraling van het terrein en de omvangrijke, en nog te intensiveren, bebouwing schieten tekort aan de visuele variatie bij uitzicht op of verblijven in de openbare ruimte. Tevens is er nauwelijks sprake van variatie in gebruik. Openbare ruimte wordt gedomineerd door noodzakelijke activiteiten en vrijwillige activiteiten kunnen enkel buiten het terrein worden opgezocht. Met de nieuwe inrichting van de publieke strip kunnen nieuwe gebruiksmogelijkheden aan het terrein worden toegevoegd en met de intensivering van de bebouwing en de nieuwe inrichting van de openbare ruimte kan bijvoorbeeld door het toevoegen van groene elementen de visuele variatie worden versterkt.

Identiteit: specificiteit en kenmerkendheidRecente uitbreidingen van het NKI aan de noordzijde van het terrein hebben eraan bijgedragen dat het terrein herkenbaar is vanaf de aanliggende verkeerstructuren. De omvang van de bebouwing kan als markant of specifiek worden beschouwd. Echter is er weinig uniek aan de vormgeving van de bebouwing. Tevens sluit het terrein nauwelijks of niet aan op de identiteit van het stadsdeel. Het hoogstedelijk karakter kan wel worden doorgetrokken op het terrein d.m.v. de nieuwe verbinding en een hoogwaardige inrichting en vormgeving, met aandacht voor groen en de nabij gelegen groenstructuren.

MOR Antoni van Leeuwenhoek en NKI

Vogelperspectief AvL en NKI - Amsterdam

Aanzicht AvL-NKI noordzijde Verbinding met het Sloterpark

Toegang langzaam verkeer noordoostelijke hoekToegang autoverkeer noordzijde

Entree langzaam verkeer vanaf OV-station oostzijde Afscheiding en doorgang langzaam verkeer oostzijde

Staalmanplein ten oostenAansluiting op wijk ten oosten

Verkeersas tussen AvL-NKI en Slotervaart ZiekenhuisParkeerplaatsen aan de hoofdas

Hoofdas noord-zuid Afslag voor ambulances voor autoverkeer

Entree autoverkeer zuidzijde

OV-station zuidzijde

Woongebied aan Christoffelplantijnpad

Siegerpark

Langzaam verkeersas westzijde Hoofdas noord-zuid

Verbinding met woongebied ten oosten

7. Resultaten uit de gebiedsanalysesUit de schematische weergave van de volledige beoordeling kunnen t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen bepalende indicatoren en aspecten worden onderscheiden. Ten eerste wordt ingegaan op de algemene waardering van de ziekenhuisterreinen. Echter belangrijker, wordt ten tweede ingegaan op de waardering van de indicatoren en de achterliggende aspecten. Uit de afzonderlijke beoordeling van de aspecten per indicator kunnen tekortkomingen aan randvoorwaarden of toevoegende kwaliteiten

helder worden afgebakend. De overeenkomsten in de beoordeling van indicatoren en afzonderlijke aspecten duiden op potentiële eisen en/of kansen t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen. Tevens verdienen enkele specifieke, en afwijkend beoordeelde, aspecten extra toelichting. Op basis van de resultaten uit de gebiedsanalyse kan onderscheid worden gemaakt in de mate waarin indicatoren of aspecten, en achterliggende omgevingspsychologische inzichten en theoriën, van belang zijn t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen.

Op het Maasstad Ziekenhuis na worden alle terreinen ontsloten door een centrale hoofdas over het terrein. De ligging van de hoofdingangen op deze hoofdas of aan centrale pleinen draagt bij aan de positieve waardering van de oriëntatie. De functionele inrichting van en de dominante positie van autoverkeer op de terreinen leidt daarentegen tot hinder. Dit is de belangrijkste randvoorwaarde t.a.v. ziekenhuisterreinen. In recente ontwerpen krijgt langzaam verkeer een steeds belangrijkere positie. De effecten van de functionele scheiding van deze verkeerstroom t.a.v. autoverkeer is te herleiden in de positievere waardering van hinder t.a.v. het Maasstad en Jeroen Bosch ziekenhuis. Beide ziekenhuizen, behalve Maasstad t.a.v. groen en water, hoger dan alle andere terreinen t.a.v. alle toevoegende kwaliteiten.

Gemiddelden per ziekenhuisDe volgende staafdiagram geeft de gemiddelde scores van de ziekenhuizen per indicator uit de MOR weer. De meest voorkomende verbeteringsmogelijkheden treden op t.a.v. de indicatoren hinder, groen en water en afwisseling. De terreinen van het Erasmus MC, het AvL-NKI, het Maasstad Ziekenhuis en de Gelderse Vallei worden op één of meer van deze indicatoren negatief beoordeeld. Het AvL-NKI wordt t.a.v. alle indicatoren beneden gemiddeld beoordeeld. Ook de Gelderse Vallei scoort, buiten oriëntatie, niet hoger dan gemiddeld. T.a.v. de indicator oriëntatie worden voor vrijwel alle ziekenhuizen in de minste mate verbeteringsmogelijkheden aangetoond. Tevens scoort veiligheid, gevolgd door identiteit, positief. Bij het ontwerpen van ziekenhuisterreinen staat functionaliteit, m.n. t.a.v. noodzakelijke activiteiten of de afwikkeling van (auto- en logistieke)verkeerstromen, t.a.v. alle ziekenhuizen centraal.

Randvoorwaarden Toevoegende kwaliteitenVeiligheid Hinder Oriëntati e Groen en Water Afwisseling Identi teit

Geen verbeteringsmogelijkheid (2)

Nauwelijks verbeteringsmogelijkheid (1)

Gemiddeld (0)

Enige verbeteringsmogelijkheid (-1)

Veel verbeteringsmogelijkheid (-2)

Erasmus MCMaasstad ZiekenhuisJeroen Bosch ZiekenhuisGelderse Vallei ZiekenhuisAvL-NKI

Totaal per ziekenhuis

7. Resultaten uit de gebiedsanalyse

De verklarende indicatoren achter de gemiddelde scores per ziekenhuis zijn uit het voorgaande schema en de staafdiagram helder te onderscheiden. Over het algemeen wordt goed gescoord t.a.v. de randvoorwaarden. De ziekenhuizen zijn in het algemeen functioneel ingericht. Tekortkomingen treden in grotere mate m.b.t. de toevoegende kwaliteiten dan de randvoorwaarden op. Het AvL-NKI (-1,25) wordt veruit het slechtst, en als enig ziekenhuis gemiddeld negatief, beoordeeld. Het ziekenhuis scoort t.a.v. alle indicatoren negatief. Ten eerste zijn er t.a.v. alle toevoegende kwaliteiten veel kansen voor verbeteringsmogelijkheden. Ten tweede wordt alleen het AvL-NKI t.a.v. de randvoorwaarden veiligheid en oriëntatie negatief beoordeeld. Dit duidt op tekortkomingen aan de functionele inrichting van het terrein. Voor alle andere ziekenhuisterreinen komen nauwelijks of geen verbeteringsmogelijkheden t.a.v. veiligheid en oriëntatie uit de analyse naar voren. De tekortkomingen aan de omgevingskwaliteit versterken elkaar in de situatie van het AvL-NKI.

Volgend op het AvL-NKI (-1,25) worden het Erasmus MC (0) en het Gelderse Vallei Ziekenhuis (0) gemiddeld beoordeeld. Voor beide ziekenhuizen is de meest bepalende indicator hinder (in volgorde -0,75 en -1,25). Daarnaast scoren beide terreinen gemiddeld of lager t.a.v. afwisseling (0 en -1). Beide ziekenhuizen scoren t.a.v. de andere ziekenhuisterreinen, het AvL-NKI buiten beschouwing gelaten, op vrijwel geen indicator hoger. Alleen het Maasstad Ziekenhuis (-0,33) scoort t.a.v. groen en water lager dan de Gelderse Vallei (0). Er wordt m.b.t. het Erasmus MC en de Gelderse Vallei voornamelijk goed gescoord t.a.v. de randvoorwaarden veiligheid (beide 0,25) en oriëntatie (in volgorde 1 en 2). Het is opmerkelijk dat uit de analyse de twee oudste ziekenhuisterreinen, het Erasmus MC (0) en AvL-NKI (-1,25), gemiddeld het slechtste naar voren komen. De jonge terreinen, het Maasstad (0,82) en Jeroen Bosch Ziekenhuis (1,71), scoren t.a.v. alle randvoorwaarden positief.

De Gelderse Vallei (0) wordt in tegenstelling tot de andere twee jonge ziekenhuisterreinen relatief slecht beoordeeld. Het terrein schiet tekort t.a.v. de randvoorwaarde hinder (-1,25) en geen toevoegende kwaliteit wordt boven het gemiddelde beoordeeld. De grootste verschillen met de overige twee jonge terreinen treden m.n. op t.a.v. hinder en afwisseling. Opvallend is dat voor de ziekenhuizen met een negatieve beoordeling van de afwisseling in gebruiksmogelijkheden, , Gelderse Vallei, Erasmus MC en AvL-NKI, tekortkomingen optreden t.a.v. de indicator hinder. Variatie in gebruiksruimten vergroten mogelijkheden hinder te vermijden. Het Gelderse Vallei Ziekenhuis wordt wel positiever beoordeeld dan de oudere terreinen t.a.v. oriëntatie en veiligheid. T.a.v. beide aspecten scoren de twee jongere terreinen, m.n. het Jeroen Bosch Ziekenhuis, het hoogst. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis (1,71) scoort t.a.v. alle indicatoren uit de MOR hetzelfde of hoger dan ander terreinen en er zijn geen negatief gewaardeerde aspecten. Daarnaast scoort het Maasstad Ziekenhuis (0,82) bovengemiddeld. Echter worden de toevoegende kwaliteit groen en water (-0,33) en de aspecten neveneffecten van veiligheidsmaatregelen (-1) en hinder door wind (-1) negatief beoordeeld.

Gemiddelden per indicator In de volgende staafdiagram zijn de gemiddelden per indicator aangeduid. Deze duiden op een specificering van de meetlat t.a.v. de verbeteringsmogelijkheden voor de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen. Overeenkomsten en bijzonderheden kunnen worden onderscheiden, welke bijdragen aan eht komen tot een programma van eisen en/of kansen t.a.v de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen. Er wordt gemiddeld het hoogste gescoord t.a.v. oriëntatie (1) en veiligheid (0,55). De meeste verbeteringsmogelijkheden komen naar voren t.a.v. hinder (-0,35) en afwisseling (-0,07). Hierna wordt ingegaan op de waardering van de achterliggende aspecten.

Randvoorwaarden Toevoegende kwaliteitenVeiligheid Hinder Oriëntati e Groen en Water Afwisseling Identi teit

Geen verbeteringsmogelijkheid (2)

Nauwelijks verbeteringsmogelijkheid (1)

Gemiddeld (0)

Enige verbeteringsmogelijkheid (-1)

Veel verbeteringsmogelijkheid (-2)

Totaal per indicator

Ove

rzic

htel

ijkhe

idSo

cial

e co

ntro

leBe

heer

Nev

eneff

ect

en

Gelu

idBe

haag

lijkh

eid

Luch

tver

ontr

eini

ging

Win

d

Patr

onen

Bele

ving

swaa

rde

Gebr

uiks

waa

rde

Gezo

ndhe

idsw

aard

e

Visu

eel

Gebr

uik

Spec

ifi ci

teit

Kenm

erke

ndhe

id

Veili

ghei

dHi

nder

Orië

ntati

eGr

oen

en w

ater

Afw

issel

ing

Iden

ti tei

t

T.a.v. de randvoorwaarden voor de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen worden in de hoogste mate verbeteringsmogelijkheden m.b.t. hinder (-0,35) bezien. De hinderaspecten spelen voor vrijwel elk ziekenhuisterrein een belangrijke rol. Echter speelt het aanbieden variërende ruimten, welke op verschillende wijze inspelen op de aspecten van hinder, een belangrijke rol. Enkel het Maasstad (0,25) en Jeroen Bosch ziekenhuis (1,5) scoren hierop positief. Hinder wordt m.n. negatief beoordeeld t.a.v. het aspect wind (-1). Enkel het Jeroen Bosch Ziekenhuis biedt voldoende mogelijkheden om aan wind te ontkomen. Wind wordt gevolgd door de aspecten behaaglijkheid (-0,2), luchtverontreiniging (-0,2) en geluid (0). T.a.v. al deze aspecten scoort zowel het Jeroen Bosch als het Maasstad ziekenhuis positief.

Naast hinder wordt de randvoorwaarde veiligheid (0,55) gemiddeld relatief laag beoordeeld. De beoordelingen van het AvL-NKI (-0,5), Erasmus MC (0,25) en Gelderse Vallei Ziekenhuis (0,25) zijn hierin bepalend. De belangrijkste tekortkoming aan de randvoorwaarde veiligheid betreft het aspect neveneffecten van veiligheidsmaatregelen (-0,2), welke t.a.v. alle terreinen, exclusief het Jeroen Bosch Ziekenhuis, gemiddeld of negatief wordt beoordeeld. De veilige verkeersstructuur van zowel het Maasstad als Gelderse Vallei Ziekenhuis leiden tot neveneffecten t.a.v. de veiligheid (beide -1) op het terrein. Routes zijn hier beperkt tot de hoofdas, waardoor de sociale controle of toezicht op afstand van de as en vooral aan de randen beperkt is. Deze effecten treden ook op t.a.v. het AvL-NKI (-1), maar vooral door de afscheiding d.m.v. hekken, heggen of waterpartijen op of aan de randen van het terrein. In het geval van het AvL-NKI wordt dit versterkt door een hoge mate van onoverzichtelijkheid. Slechts door een enkel ziekenhuis wordt negatief gescoord t.a.v. de aspecten beheer (0,8) en sociale controle (0,6).

Tot slot is oriëntatie (1) positief beoordeeld t.a.v. alle ziekenhuisterreinen, exclusief het AvL-NKI. De terreinen zijn veelal functioneel ingericht: Een enkele hoofdas ontsluit het autoverkeer op het terrein, de auto domineert in veel situaties het terrein, en ingangen tot de functies op het terrein zijn gelegen aan of de hoofdingangen zijn georiënteerd op deze as. De as ontsluit bovendien de parkeervoorzieningen. De relatief jonge ziekenhuisterreinen zijn over het algemeen ingericht met een veilige verkeersstructuur, m.n. t.a.v. het voorkomen van hinder voor langzaam verkeer. Verbeteringsmogelijkheden t.a.v. oriëntatie en veiligheid worden daardoor in beperkte mate onderscheiden. Voor de meeste ziekenhuisterreinen is m.n. de oriëntatie vanaf de (gestapelde) parkeergarage(s) goed. Enkel in de situatie van het AvL-NKI zijn hoofdingangen van functies wisselend aan de randen, de hoofdas of binnenpleinen gelegen. De oriëntatie op het terrein wordt daarnaast verslechterd door de veelheid parkeerplaatsen in de openbare ruimte.

In vergelijking met de beoordeling van de randvoorwaarden t.a.v. de omgevingskwaliteit van ziekenhuisterreinen worden in grotere mate verbeteringsmogelijkheden voorzien t.a.v. de toevoegende kwaliteiten. De gemiddelde beoordeling van groen en water (-0,07) is het laagste van de toevoegende kwaliteiten. Vrijwel alle terreinen hebben groen met gemiddelde of veel belevingswaarde (1,2). De aspecten gebruik- (-0,8) en gezondheidswaarde (-0,6) worden, buiten het Jeroen Bosch Ziekenhuis, t.a.v. alle ziekenhuizen gemiddeld of negatief beoordeeld. Alleen het Jeroen Bosch Ziekenhuis beschikt over hoogwaardige groenvoorzieningen met gebruikskwaliteit (2) en potentiële gezondheidswaarde (2). Het Gelderse Vallei ziekenhuis scoort daarnaast gemiddeld (0). Het Erasmus MC (-1), AvL-NKI (-1) en Maasstad Ziekenhuis (-0,33) scoren het laagst t.a.v. groen en water.

De tweede slechtst beoordeelde toevoegende kwaliteit is afwisseling (0,10). In volgorde scoren het AvL-NKI (-1,5), Gelderse Vallei Ziekenhuis (-0,5) en Erasmus MC (0) het slechtst t.a.v. afwisseling. De tekortkomingen treden het meeste op t.a.v. de variatie in gebruiksmogelijkheden. De negatieve waardering van de variatie in gebruik hangt samen met de negatieve beoordeling t.a.v. gebruikswaarden van groen. Afwisseling in gebruiksmogelijkheden (-0,6) wordt, naast gebruiks- (-0,8) en gezondheidswaarde van groen (-0,6) t.a.v. alle terreinen het slechtst beoordeeld. Visuele variatie daarentegen wordt t.a.v. alle ziekenhuisterreinen, m.u.v. het AvL-NKI ,gemiddeld of hoger gewaardeerd. De positieve waardering van de visuele variatie speelt mogelijk een rol t.a.v. de positieve waardering van de toevoegende kwaliteit identiteit.

De beste beoordeling en de minste mate van verbeteringsmogelijkheden wordt onderscheiden t.a.v. de identiteit (0,4) van de ziekenhuisterreinen. De voornaamste verbeteringsmogelijkheden treden op t.a.v. de kenmerkendheid (-0,2) Vrijwel alle ziekenhuisterreinen zijn in een bepaalde mate afgesloten en geïsoleerd van de directe omgeving. De terreinen ontwikkelen zich los van het omliggende gebied waardoor in beperkte mate sprake is van kenmerkendheid. Enkel het Jeroen Bosch Ziekenhuis (1) scoort bovengemiddeld. Het Gelderse Vallei Ziekenhuis en het AvL-NKI (beide -1) scoren zelfs negatief. Vooral t.a.v. de jonge ziekenhuisterreinen zijn grote tegenstellingen tot het omliggende gebied waarneembaar. In de verschillende ontwerpen hebben de terreinen een eigen uitstraling of identiteit gekregen. Daarentegen omvatten de terreinen markante eigenschappen welke de herkenbaar versterken. Op het AvL-NKI na worden alle terreinen t.a.v. specificiteit positief beoordeeld. Vooral het Maasstad (2), Jeroen Bosch (2) en Gelderse Vallei ziekenhuis (1) omvatten markante fysieke eigenschappen. Zo zijn de parkeergarage opvallend van kleur, vormgeving, omvang of vorm en is de bebouwing qua vormgeving één geheel. Er is sprake van goed onderhouden groenstroken en soms –structuren. Beide oude ziekenhuisterreinen worden gedomineerd door de hoge bebouwing en beperkte openbare ruimte. Desondanks zijn deze torens mogelijk van esthetische waarde of herkenbaar.

ConclusieHet AvL-NKI (-1,25) wordt veruit het slechtst, en als enig ziekenhuis gemiddeld negatief, beoordeeld. Volgend op het AvL-NKI worden het Erasmus MC (0) en het Gelderse Vallei Ziekenhuis (0) gemiddeld beoordeeld. Het Maasstad (0,82) en Jeroen Bosch (1,75) ziekenhuis worden boven het gemiddelde beoordeeld.

• T.a.v. hinder (-0,35) wordt aan de hand van de meetlat de hoogste mate van verbeteringsmogelijkheden onderscheiden. Het belangrijkste aspect daarbij is wind. De meeste ziekenhuisterreinen omvatten veel hoge bebouwing met tussenliggende open ruimten of corridors die vatbaar zijn voor wind. Daarnaast zijn er over het algemeen weinig (verschillende) verblijf- of gebruiksruimten afgeschermd van wind of andere vormen van hinder, bijvoorbeeld door autoverkeer in de vorm van geluid of luchtverontreiniging, of in relatie tot de behaaglijkeid. De afstand van langzaam verkeer, o.a. in verblijfsruimten, tot autoverkeer speelt tot slot ook een rol in de waardering van hinder.

• Veiligheid (0,55) is de tweede slechtst beoordeelde randvoorwaarde. Alhoewel alle terreinen, exclusief het AvL-NKI, positief worden gewaardeerd t.a.v. overzichtelijkheid leidt de functionele inrichting echter tot beperkte gebruiksmogelijkheden waardoor negatieve neveneffecten van veiligheidsmaatregelen optreden. Activiteiten zijn beperkt tot de hoofdas of het centrale plein waardoor tekortkomingen optreden m.b.t. sociale controle of toezicht aan vooral de randen van de terreinen. De mate van toegankelijkheid van de randen speelt daarbij een belangrijke rol.

• De functionele inrichting van de meeste ziekenhuisterreinen is goed en er worden in beperkte mate verbeteringsmogelijkheden t.a.v. oriëntatie onderscheiden. Ziekenhuisterreinen hebben een eenvoudige verkeersstructuur en de oriëntatie van de hoofdingangen van de verschillende functies aan de voornaamste as draagt bij aan de oriëntatie op het terrein. Parkeerplaatsen in de openbare ruimte, dus niet in gestapelde garages, beperken de oriëntatie. De looppatronen vanuit een parkeergarage zijn eenduidig, terwijl een openbare parkeerplaats vaak meerder entrees omvat voor zowel auto’s als langzaam verkeer. Dit leidt tevens tot meer confrontaties tussen langzaam en autoverkeer en het versterkt mogelijk een aantal veiligheid- en hinderaspecten.

• Alle ziekenhuisterreinen, op het Erasmus MC na, omvatten een groene inrichting of aankleding van het terrein. Echter heeft vooral het Jeroen Bosch Ziekenhuis toegankelijke groenvoorzieningen met gebruiks- en gezondheidswaarde. De verblijf- en gebruikskwaliteit van de groene buitenruimten is voor de andere terreinen

beperkt en in de meeste gevallen zijn er weinig mogelijkheden om deze te versterken. Aandacht kan worden gericht op het toevoegen van groene elementen bij bestaande gebruiksruimten of –voorzieningen of het benutten van groenstroken aan randen van en langs wegen op het terrein. Voor het Erasmus MC en het AvL-NKI liggen kansen om met nieuwe hoogwaardige verbindingen met de nabij gelegen hoogwaardige (fiets- en) groenstructuren het gebruik van de groenstructuren te versterken en eventueel de gebruiks- en gezondheidswaarde van het terrein voor de gebruiker te vergroten. Voor het Maasstad en Gelderse Vallei ziekenhuis ontbreken dergelijk kansen. De belevingswaarde van groenelementen of –stroken wordt daarentegen voor alle ziekenhuizen bovengemiddeld gewaardeerd.

• Op het Jeroen Bosch Ziekenhuis na zijn op de ziekenhuisterreinen geen toegankelijke en bruikbare groenvoorzieningen aanwezig. T.a.v. de nabij het AvL-NKI en Erasmus MC terrein gelegen hoogwaardige groenstructuren zijn kansen om het gebruik mogelijk te maken of te stimuleren. De belevingswaarde van groenelementen of –stroken wordt daarentegen voor alle ziekenhuizen bovengemiddeld gewaardeerd.

• Vooral de jonge ziekenhuisterreinen hebben een eigen uitstraling of identiteit, welke afwijkt van de omliggende gebieden. Daarentegen omvatten de terreinen markante eigenschappen welke de herkenbaarheid versterken. Op het AvL-NKI na worden alle terreinen t.a.v. specificiteit (1) positief beoordeeld.

Het is opmerkelijk dat uit de analyse de twee oudste ziekenhuisterreinen, het Erasmus MC en het AvL-NKI het laagst scoren. Ten eerste heeft in de ontwerpen van de relatief jonge ziekenhuisterreinen langzaam verkeer een belangrijkere positie gekregen, waardoor veiligheid- en hinderaspecten veelal positief worden beoordeeld. De jonge terreinen, het Maasstad en Jeroen Bosch Ziekenhuis, scoren t.a.v. alle randvoorwaarden positief. Enkel de Gelderse Vallei wordt daarentegen relatief slecht beoordeeld. Het ziekenhuis scoort t.a.v. verschillende aspecten van zowel hinder als veiligheid negatief. Neveneffecten van veiligheidsmaatregelen spelen daarbij een bepalende rol. Enkel het AvL-NKI scoort t.a.v. zowel veiligheid als hinder negatief. Oriëntatie is t.a.v. alle terreinen positief beoordeeld. Tevens scoren de jonge ziekenhuisterreinen, exclusief het Gelderese Vallei Ziekenhuis, aanzienlijk hoger t.a.v. de toevoegende kwaliteiten. De toevoegende kaliteiten kunnen integraal worden versterkt. M.n. het versterken van de variatie in gebruiksruimten, door bijvoorbeeld het toegankelijk of bruikbaar maken van bestaande groene ruimten, kunnen bijdragen aan zowel de waarden van groen en water als de identiteit van het gebied. Ook visuele variatie in bijvoorbeeld bebouwing of inrichting kan de identiteit versterken.