BESCHERMD BUITENLEVEN Vijf zorgboeren over wonen op …€¦ · begeleiding van de bewoners, het...

Wageningen UR Taskforce Multifunctionele Landbouw

Task

forc

e M

ulti

func

tion

ele

Lan

dbou

w

B

esch

erm

d B

uite

nlev

en –

Vij

f zo

rgbo

eren

ove

r w

onen

op

zorg

boer

deri

jen

BESCHERMD BUITENLEVEN

Vijf zorgboeren over

wonen op zorgboerderijen

omslagBeschermdBuitenleven.indd 2-3 11/1/2011 1:45:38 PM

1

Wonen aanbieden op de boerderij: iets voor u? ................. 3

Zorgboerderij Hesselshoeve,Wapse (Drenthe) .................................................................... 6

Bewonersenbegeleiding ..........................................16

Zorgboerderij De Fochtel,Fochteloo (Friesland) ........................................................... 18

Wonenopdeboerderijenruimtelijkeordening....... 26 Verbouwenofnieuwbouw?.................................... 28

Zorgboerderij Juutsom,Waterlandkerkje (Zeeland) ................................................. 30

Wetgevingvoedselhygiëne....................................... 40 Financiering.............................................................. 42

Zorgboerderij De WitteHoeve, Oploo (Noord-Brabant) .......................................... 44

Veranderingeninverantwoordelijkheden.................. 54

Zorgboerderij De Mare,Westervelde (Drenthe) ........................................................ 56

INHOuD

2 3

Wonen aanbieden op de boerderij: iets voor u?

GrOeIeNDe vraaG Naar kleINscHalIGe WOONvOrMeNHetaantalzorgboerderijeninNederlandisdeafgelopenjarensterktoegenomentotzo’n1100boerderijen.Eenkleindeelvandezeboerderijenbiedtmensenmeteenzorgvraagdemoge-lijkheidomookopdeboerderijtewonen.Hetgaatdanzowelomkortealslangetijdenmetverschillendeintensiteitenvanbegeleiding(bijvoorbeeld24-uurszorg).Devraagnaarditsoortkleinschaligewoon-zorgplekkenzaldekomendetijdnaarverwachtingflinkgaanstijgen.

NIeuWe WeNseN vaNuIt De ZOrGsectOr Dieverwachtingkomtvoortuiteenaantalontwikkelingenindezorgsector.Daarstaatdehoe-veelheidpersoonlijkezorgenaandachtvoorcliëntenbehoorlijkonderdruk.Cliëntenuitver-schillendedoelgroepenenhunfamilieencliëntorganisatieszijnopzoeknaarzorgvormendiepersoonlijkeaandachtcombinerenmet(levensloopbestendig)wonen,werkenofdagbesteding.Ookveelmensendiezelfindezorgwerken,ervarendatdesectorsteedsminderaantrekkelijkwordtdoordetoegenomenbureaucratisering,dehogewerkdrukenderelatieflagelonen.Devraagnaarpersoneelzaldekomendejarendoordevergrijzingtochsterkblijventoenemen.Ompersoneeltetrekkenishetdaarombelangrijkdateralternatieve,aantrekkelijkerezorgvormenvoorhandenkomen.Agrariërskunneneenbelangrijkerolspeleninhetoplossenvandezeknelpuntendoorklein-schaligwonenaantebiedenophunboerderij.

4 5

kaNseN vOOr BOereNWonenaanbiedenopdezorgboerderijheeftookvoordelenvoordeondernemerszelf.Hetgeefthendemogelijkheidombedrijfsrisico’s te spreidenen te zorgen voormeer continuïteit indebedrijfsvoering.Deuitgebreidevormvanzorgwonenpastookgoedbijde24-uursmentaliteitvanagrariërs.Bovendiengeefthet intensiefbegeleidenvanmensenextravoldoeningvanhetwerk.Ervarenzorgboerengevenaandatzijhetprettigvindenomeenbandoptebouwenmetdebewoners,enmethenheterfenhetmooievanwonenophetplattelandtemogendelen.Omhetwonenopdeboerderij terealiseren,moeterhetnodigegeregeldworden.Datzorgtervoordatiemandaldoendeverschillendevaardighedenontwikkeltdiebelangrijkzijnbijgoedondernemerschap.Hetopbouwenvaneennetwerkenhetleggenvanverbindingenmetdenaasteomgeving,leidtervaakooktoedat(meer)draagvlakontstaatvoorhetheleagrarischebedrijf.Afhankelijkvandegekozenbedrijfsopzet,dragendezorgboerenmetdeverbredingvanwonenookinmeerofminderematebijaanhetvitaalenleefbaarhoudenvanhetplatteland.

OrIëNtereN Op MOGelIJkHeDeNHet‘inhuishalen’vanmensenmeteenzorgvraagiseenstapdiejenietzomaarzet.Diemoetheelgoedoverwogenworden.Belangrijkisvantevorenalinzichttehebbeninwaterallemaalbijkomtkijken.Watzijnsucces-enfaalfactoren,welkerandvoorwaardenzijnvanbelang,welkeinvesteringen zijn ermeegemoeid?Ditboekgeefthier inzicht in viadeervaringen van vijfzorgboeren(gezinnen).Zijkomenaanhetwoordoverhunaanpakenervaringen.Bijelkverhaaliseraandachtbesteedaandemotivatieommetwonentestarten,deselectievanbewoners,debegeleidingvandebewoners,hetrealisatieproces,dekostenenbaten,hetbelangvannetwer-kenensamenwerkenendegevolgenvoorgezinenomgeving.Ineenkaderbijelkhoofdstukwordtopeenaantalvandezethema’sdieperingegaan.

Deervaringenvandevijf zorgboerderijen inspirerenhopelijkanderezorgboerenomookdemogelijkhedenvoorwonenophunbedrijfteonderzoeken.

Een eerdere uitgave van de Taskforce Multifunctionele Landbouw over dit thema is Thuisopdezorgboerderij.

Handreikingkleinschaligwonenvoorouderenmetdementie (Roest, A., Oltmer, K. Driest, P. en Jans, A. (2010),

(te downloaden van www.multifunctionelelandbouw.nl)).

prOJect BescHerMD BuIteNleveNDe inhoud vandezebrochure is gebaseerdopde resultaten vanhetprojectBeschermdBuitenleven. In dit project verkenden onderzoekers van Wageningen UR (University &Researchcentre)opverzoekvandeTaskforceMultifunctioneleLandbouwwelkemogelijk-hedenvanwoon-zorgopboerderijenerzijn,enwelkeervaringenagrariërshebbendieallangermensenmeteenzorgvraageenwoonplekbieden.Zijhebbeninspirerendevoorbeel-denvankleinschaligewoonvormenvoorverschillendedoelgroepeninkaartgebracht.Ookisonderzochthoedekleinschaligeagrarischewoonzorgvormeningebedzijnindezorgketenenhoezeverbondenzijnmetderegio.

tabel 1Zorgboerderijenmetenzonderwonen&werkenperprovincie.(bron:www.zorgboeren.nl,maart2011)

provincie Zorgboerderijen Zorgboerderijen met wonen & werken

Groningen 55 10

Friesland 65 13

Drenthe 37 6

Overijssel 89 10

Gelderland 143 24

Noord-Holland 68 6

Zuid-Holland 61 5

Utrecht 29 6

Flevoland 21 3

Noord-Brabant 99 13

Zeeland 22 2

Limburg 60 4

tOtaal 749 102

NB: In deze tabel gaat het om 749 boerderijen, die meegewerkt hebben aan een onderzoek van de Federatie

Landbouw en Zorg en op de website www.zorgboeren.nl zijn vermeld.

7

Zorgboerderij ‘Hesselshoeve’,

Wapse (Drenthe)

Hessel, Herma en Johan Hessels

Zorg

Wonen (2 bewoners)

Dagbesteding (2 deelnemers)

Agrarischetak

Melkvee (110 koeien en jongvee)

“Wonen past goed bij

een melkveehouderij;

dat is ook een 24-uursbedrijf”

tegen de zuidkant van het Drents-Friese Woud runnen Hessel en Herma Hessels samen met hun zoon Johan melkveebedrijf en zorgboerderij Hesselshoeve. Hessel en Johan werken met de cliënten in de melkveehouderij. Herma leert de cliënten de huishou-delijke taken. De familie vindt dat met de komst van de zorgtak op de boerderij het ‘boer zijn’ een geheel andere invulling heeft gekregen. Het samen iets doen op de boerderij is leuk voor de cliënten, maar geeft ook hen voldoening. Bovendien is er altijd wel wat te doen.

Vanaf2002verzorgtdefamilieHesselsreïntegratie-enleerwerktrajectenvoorcliëntenmeteenlichtverstandelijkeen/ofpsychiatrischebeperkingvandenabijgelegenzorginstellingTrajectumHoeveBoschoord.Sinds2006hebbenzeeenzorgboerderij.Zebiedennaastdagbestedingookbegeleidwonenaan.Onlangsheeftdefamilieeentweedeboerderijgekocht.Hierkomenoptermijnookenkelejongvolwassenenwonen.Hesselshoevebiedteenrustige,prettigeenveiligewoonomgevingwaarcliëntenzichkunnenontplooienophetgebiedvanwonen,levenenwerkenomvervolgenseenstapverdertekun-nenzettenindemaatschappij.Indedagbestedingwerkendecliëntenmeeinhetbedrijf.Iederwerktnaareigenkunnenenwordtgewaardeerdomzijn inbrenginhetdagelijksewerkopdeboerderij.HesselenJohanzijnvoortdurendbezigmetnieuweontwikkelingeninhetbedrijfenzelatendecliëntendaarinmeedenken.Debewonershebbenookgelegenheidomeeneigenhobbyuitteoefenenopdeboerderij,bijvoorbeeldhethoudenvanschapen,kippen,vogelsofvissen.

WaarOM GekOZeN vOOr WONeN?De familieHessels is zich gaan oriënteren op demogelijkheden voor verbreding, omdat hetvanwegedenatuurbeschermingswet.moeilijkbleektezijnomhunmelkveebedrijfverderuittebreiden.Vanuitdeprovinciebleekdatereenvraagnaarzorgopzorgboerderijenwas.Hesselhadervaringmetleerwerktrajectenenbedachtdatdejongensdiedezetrajectenvolgen,ookwelopdeboerderijzoudenkunnenwonen.Hessel:“Wevindendatmensenmetzogenaamdonbegre-pengedragookeenkansmoetenhebbenomweermeetekunnendoenindemaatschappij.Hetleven,wonenenwerkenopdeboerderijmaaktditvooronzedeelnemersweermogelijk.”

8 9

BeWONersDetweecliëntendieopHesselhoevewonen,volgeneenbegeleidwonentrajectwaarinzeleren,werkenenwonenopdeboerderij.Detijddatzeopdeboerderijverblijvenvarieertvananderhalftotvierjaar.Hetzijnsteedsjongvolwassenenvan18tot45jaaroudenhebbeneenlichteverstan-delijkebeperking,aldannietincombinatiemetpsychiatrischeproblematiek.HetbevaltdefamilieHesselsgoedommensenmetautismetebegeleiden,omdatzehenveelstructuurkunnenbieden.

Detweedeboerderij,dienetnieuwisaangekocht,biedtstrakswoonruimtevoorvierbewo-nersenheeftooktweelogeerplekken.DeZorgnotavangemeenteWesterveldbepaaltdatermaximaal15cliëntenvoorbegeleidwonenen/ofdagbestedingopzorgboerderijenmogenzijn.Bijdeprincipe-aanvraagvoordetweedeboerderij,heeftdegemeentebewustaangegevendatookanderecliëntenopdeboerderijkunnenkomenwonen,naastdejongensvanTrajectumHoeveBoschoord.DefamilieHesselswildeditzelfookgraag.

BeGeleIDINGHesselheeftvoorhijboerwerd,deopleidingtotverpleegkundigegevolgdenwaswerkzaamindepsychiatrieinZuidlaren.SamenmetzoonJohan,diedeopleidingtotzorgondernemerbijdeagrarischeschoolWarmonderhofvolgde,begeleidthijdedagbestedingvandecliëntenopdeboerderij.HermaHesselsleertdedeelnemerszichreddeninhethuishouden,zoalskoken,dewasdoen,kamersschoonhoudenenboodschappendoen.Deeerstevierdagenvandeweekkokendecliëntenonderbegeleiding,vrijdagsetenzemeemetdefamilieeninhetweekendmoetenzezelfietsregelen.

Erisgeenspecifiekenachtzorg.HesselenHermazijnaltijdbereikbaar.Tussen23.00en6.00uurgeldtdeafspraakdatdeelnemersalleenomhulpmogenvragenalserechtietsis.

Dochter Linda, die de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening deed, schrijft de zorg-plannen. Zij werkt bij Promens Care, een grote zorginstelling in Drenthe. De partners vanJohanenLindahelpenbijontspanningsactiviteiten.Buitenhenwerkenerverdergeenvrijwil-ligersopdeboerderij.Hesselhuurtexpertise(bijvoorbeelddeorthopedagoog)inviaStichtingZorgboerderijenDrentheenbegeleidingvanHumanitas.

Dedagbestedinggebeurtdeelsopdeeigenboerderijendeelselders.Datlaatsteiseenbewustekeuzevoordecliëntendieookopdeboerderijwonen.Hessel:“Anderszitiedereen24uuropelkaarslip.Bovendienishetgoedvoordecliëntenomookeenstezienhoeheteldersgaat.”

verBOuW eN uItBreIDINGVoorhetbegeleidwonenhebbenHesselenHermahetachterhuisineigenbeheerverbouwdtottweeappartementen.Detweedeelnemersdieerwonenhebbenelkeeneigenkamer.Degemeenschappelijkewoonkamerisooktoegankelijkvoordefamilie.Omdeinvloedophetpri-vélevenvanhetboerengezintebeperken,zijndeappartementenfysiekgescheidenvanderestvanhetwoonhuisdooreenbinnenmuurenbuitendooreenhaag.Indeboerderijdie isbijgekocht,wilde familievierappartementenvoorbegeleidwonenentweeappartementenvoorlogeeropvangrealiseren.HesselenHermagaaninhetvoorhuisvandezeboerderijwonen.Lindazalermeewerkenendeboerderijtezijnertijdovernemen.Johan

10 11

blijftopdeeersteboerderij.Opdehuidigeboerderijkomttegelijkertijdeenderdeappartementvrij,waarnogeendeelnemerkanwonen.

realIsatIeprOcesIn2003deedHesseleenprincipeaanvraagvoorhetwijzigenvanhetbestemmingsplanvoorhetrealiserenvan24-uurszorgopdeboerderijbijdegemeenteWesterveld.Degemeentestondhiernietonwelwillendtegenover.Vervolgensdiendehijeenprojectplanvoordedaadwerkelijkewijzigingvanhetbestemmingsplaninbijdeprovincie,degemeenteeneenondernemersplanbijdebank.Hijnodigdedemensenvandegemeenteuitvooreenexcursieopdeboerderijenverteldehentijdensdieexcursieoverzijnplannen.Deprovinciereageerdegelijkenthousiast.Ditresulteerdeineenspontaantoegekendesubsidieopdeverbouwingskosten.Hesselkreegin2005debestemmingswijzigingendebenodigdebouw-enmilieuvergunningen.Indezemilieuvergunningenwordencliëntenaangemerktalsbewonerennietalsburen.Ditiseenbelangrijkdetail,wantzokunnenzijgeenbezwaarmakentegentoekomstigebedrijfsont-wikkelingenopdeboerderij.Vanaf1april2006koneropdezorgboerderijgewoondwordenenkwamenookgelijkdeeerstetweebewoners.

succes- eN FaalFactOreN BIJ De realIsatIeHesselheefterveelaangedaanomhetrealisatieprocesvlottelatenverlopen.Hijbeldevaakmetdegemeente;hetstondzelfsiederemaandinzijnagenda.Ondanksallecontacten,vindthijdathettochheellangduurdevoorallesgeregeldwas.Een helpende factor was dat de gemeente Westerveld verbredingsactiviteiten positief

beoordeelt,zowel indehiervoorspeciaalontwikkeldeZorgnotaals indepartiëleherzieningvanhetbestemmingsplan.Zomagbijvoorbeeld350m2bebouwdwordentenbehoevevandezorgenvoorlandbouw,toteenmaximumvan20%vandetotalegebouwenophetbouwblok.Voor het buitengebied geldt in de gemeenteWesterveld dat een ‘boerderij plus zorg’ eenagrarischebestemmingis.DezorgboerderijmoetdanvoldoenaanhetKwaliteitskeurmerkvandeFederatieLandbouwenZorg.Degemeentegeefteen‘woonboerderijpluszorg’eenmaat-schappelijkebestemming.Woon-zorgboerderijenmogentenbehoevevandezorgeengroterbouwvolumeinnemenvandegemeente,maarmoetenaandezelfdekwaliteitseisenvoldoenalsdezorgboerderijenmetagrarischebestemming.

UitdeomgevingheeftHesselgeentegenwerkingondervondenbijzijnplannen.Eenvoordeelisdatdeboerderijachterafligt.Detweedeboerderijligtdichterbijhetdorpenerisbijdorps-bewonerswatweerstand tegen jongeren vanHoeve Boschoord die er zullen gaanwonen.Daaromwildegemeentedathijeenvoorlichtingsavondorganiseertoverwateropdieboerderijgaatgebeuren.Buurtbewonerswillengraaggarantiesdatergoedtoezichtopdejongensis.

INvesterINGeN eN kOsteN eN BateNVoordeverbouwvandebestaandeboerderijheeftdefamilieHesselsruimeentongeïnves-teerd.Ditwasgrotendeelsuiteigenmiddelenafkomstigenuiteensubsidievandeprovincie.Deoverige60%kwamuiteenhypotheekopdeheleboerderij.Bijdeinvesteringismeteenhetheleterreinomdeboerderijaangepakt.Voordegeplandeverbouwvandenieuweboerderijiseeninvesteringvanbijnaeenmiljoeneuronodig.

12 13

Deterugverdiencapaciteitlijktgoed.Deverwachtingisdatvanafhetderdejaarnarealisatieeenpositiefresultaatbereiktzalwordenbijeenvoldoendehogebezettingsgraad.Uitgaandevanzevenwooncliënteneneenbezettingvan93%,zijndeinkomstenbegrootop€330.000perjaar.Detweeplaatsenvoorlogeeropvangzijndaarinnietmeegerekend.BijdeberekeningvandekostenenbatenheeftdefamilieveelgehadaanadviezenvanLTO-NoordAdvies.

Deinkomstenvoordegebodenzorg,dehuurenheteten(eenmaalperweeketenzebijdefamiliemee)komenuitdePGB’senWajong-uitkeringenvandecliënten.De familieHesselsvraagtbewusthuuraandebewoners,zodatzijlerendatwoonruimteookgeldkost.Deverhoudingtussenkostenenbatenisheelpositief.OmdatdeHesselszelfallezorgverlenen,hebbenzegeenpersoneelindienst.Hessel:“Zelfkunjezo’ndrietotviercliëntenbegeleiden.Wanneerjepersoneelaanneemt,hebjeweltiencliëntennodig,anderskanhetnietuit.Nudoeikdebegeleidingenhetwerkenopdeboerderijtegelijk.Onzeeigenarbeidisflexibel,enweverlenenzelfallezorg.Datmaaktdatallesredelijkpositiefkandraaien.”

NetWerkeN eN saMeNWerkeNHesselzatenzitgoedindeagrarischenetwerken.Voordezorgheefthijvoornamelijkgenet-werktbinnendegemeenteenzonieuwecontactenopgebouwd.Indevoorfasevanhetmakenvan nieuwe bestemmingsplannen bijvoorbeeld, gaf hij aan dat hij ookwat temelden had.Hoeveeltijdditkostte,kanhijmoeilijkinschatten.Hessel:“Hetwasnietzoveel,maarwelheelgericht.”Hijlaatregelmatigzijngezichtzienbijinstellingen.Hijheefthijsindskortcontactmet

MEEDrenthe,eenorganisatiedieondersteuningbiedtaanmensenmeteenbeperking.OokhetcontactmetHoeveBoschoordwaseengoedekeuze.

IndetoekomstwilHesselvooractiviteitengraageenuitwisselingmetbijvoorbeeldzorgboer-derij De Fochtel. Hij wil ook het UWV en/of de gemeente leerwerktrajecten gaan aanbie-den.DaarvoorissamenmethetDrentheCollegeenstichtingBEZINN(BoerEnZorgInNoordNederland)eentrajectrond lerenenwerkenopboerderijenopgezet.MetHoeveBoschoordis eenovereenkomstgeslotendat cliëntengebruik kunnenmaken vanhet zorgaanbod vanHesselshoeve.HumanitasheefteenintentieverklaringgetekendommensendoorteverwijzennaardeHesselshoeveenookzijnercontactenmetExodusenhetRIBWinZwolleomdeelne-mersteplaatsen.Hesselgeeftaandathijgraagwatmeerregionaleinitiatievenzouzienontstaan.“Alszorgboe-renkunnenwebijvoorbeeldgezamenlijkaangevenwatwetebiedenhebben.”NaaraanleidingvandeZorgnotavandegemeenteWesterveld,willendeingezetenzorgboerendegemeentesamenhunbedrijfsprofielenaanbieden.

GevOlGeN vOOr GeZIN eN OMGevINGHetgezinHesselsheeftmetelkaareenbewustekeuzegemaaktomwonenopdeboerderijaantebiedenaancliënten.Dekinderenwarenopdatmomentalgroter.Hesselervaartdatereenheelverschilzittussendagbestedingenwonen,maarhijschatindathetookvoorgezinmetkleinekinderengoedzalgaan.Dezevormvanzorgvindthijookheelgoedbijeenmelkveebe-drijfpassen.“Ookdatiseen24-uursbedrijf.”

14 15

Hesselisaltijdopennaardeomgevinggeweestoverhunplannenenaanpak.Op1april2006ginghetbegeleidwonenvanstartenop15aprilhielddefamilieopenhuisvoordebuurt.Hesselgingookbewustmetde jongensbijdeburenopdekoffie,datwerdzeergewaar-deerd.Hesselshoeveheeftinheteerstejaardatzeopenwaren,ookbewustmeegedaanmetde landelijk opendag van zorgboerderijen.Uit deomgevingkomen inmiddels vooral veelpositievereacties.

MeerWaarDe vaN WONeN Op De BOerDerIJHessel ziet dathetwonenopdeboerderij eenpositieve invloedopde jongerenheeft.Datervaart hij als een sterk punt vanhet bedrijf.Ookdeuitstralingnaar buiten toe is positief.Mensenwaarderenwatde familieHesselsdoet,endat isookgoedvoorhet imagovandelandbouw.Eenandersterkpuntisdathijgeldverdientmetdezorg.“Doordezeverbredingdoenweaanrisicospreiding.Hierdoorkunnenweookeenstukmakkelijkerinvesteren,zoalsindeaanschafvantweemelkrobots.”Succesfactorisvooraldekleinschaligheidvanhetbedrijf.Onder‘kleinschalig’verstaatHesseldatermaximaalzescliëntenaanwezigzijnopdeboerderij.Debegeleiderszijndansteedsdezelfdemen-sen.Eenanderesuccesfactorishetfeitdatdejongerenerdestructuurvindendiegoedvoorhenis.Zewordenookgestimuleerdommeerindenatuurenhetgroenbezigtezijn.Dedruktevandestadontbreekt.ZoonJohan:“Hetisergleukomsamenmetdejongenstewerkenopdeboer-derij.Zelerenveelenmakeneenheleontwikkelingdoor.”Hijgeefteenvoorbeeldvaneenstadsejongendienufanatiekhelptomnahetkuilenhetplasticoverdebulttedoen,enherinnertzichdedagwaaropdefamilieopvisitewasendejongensalvastspontaanvoordekoeienhaddengezorgd.

Dekeerzijdevanhetwoonzorgaanbodisdaterheelveeltijdingaatzittenendateraltijdiemandaan-wezigmoetzijn.Hessel:“Dejongenszijnalleeninhetweekendvrijendanzijnwijzelfookietsvrijer.”

tIps vaN De HesselsHOeve

1. Zorg voor de juiste motivatie. Je moet het echt willen: begeleiding bieden aan jongeren, hen dichtbij je halen. vergis je niet in de tijd en energie die nodig is. Wonen is niet iets wat je er even bij doet.

2. laat je goed informeren. Ga bijvoorbeeld stage lopen bij andere zorgboeren, in elk geval een paar dagen.

3. Hou het privé-gedeelte gescheiden van het woon- en leefgedeelte van de bewoners.

4. Werk plannen duidelijk uit, ook de financiële onderbouwing.5. Hou in het vergunningentraject vast aan je plannen.6. Wees open naar de omgeving over je plannen.7. Geef deelnemers de ruimte om ook buiten je eigen zorgboerderij (werk)ervaring

op te doen.8. Hou contact met verschillende zorginstellingen.9. Huur professionele hulp in voor specifieke begeleiding.

16 17

Harry Veldhuizen is maatschappelijk wer-ker bij de zorginstelling Trajectum HoeveBoschoord. Hij ziet zorgboerderijen als wel-kome aanvulling op het bestaande zorgaan-bod.DecliëntenvanHoeveBoschoordhebbenernstigegedragsproblemenincombinatiemeteen licht verstandelijke beperking (SGLVG).In een (heel) aantal gevallen hebben ze tbsopgelegd gekregen. Voor cliënten die terugde maatschappij in kunnen zoekt de instel-lingonderanderenaarplaatsenopzorgboer-derijen.Deboerenmoeten insamenwerkingmetTrajectumHoeveBoschoordeenstevigebegeleidingsvormkunnenbieden.Decliëntendienaardezorgboerderijgaanmoetendaarietsvoorvoelen.

Een zorgboerderij geeft de cliënten nieuwe,positievemogelijkheden,vindtVeldhuizen.Hijervaart dat waar andere zorginstellingen decliëntenvanHoeveBoschoordsomsweigerenvanwegehetnegatieveimago,veelzorgboereneenbepaaldenuchterheidhebbenenzeggen:“Latenwehetmaarproberen”.“Deboerkijkteerdernaardekracht vandecliënten,enopdeboerderijkleefteraanhengeeninstellings-stigma.Datwerktpositief”,zegtVeldhuizenHet woonaanbod van zorgboerderijen biedtcliëntenvanHoeveBoschoorddoorstroom-enuitstroommogelijkheid,hetbevordertookdeuitstroom.Endezorgisbovendien‘opmaat’.Cliënten kunnen als het niet gaat overigensweerterugnaarHoeveBoschoord.

Veldhuizen ziet veel kansen voor wonen opzorgboerderijen.Hijvindtweldatdezorgboe-ren voldoendeoogmoetenhebbenenhou-den voor het zorgaspect. “De cliënten heb-bengoedebegeleidingnodig. Bijwonenop

zorgboer zobij kuntdoen.”Hijbenadruktdatouders van kinderenmet autisme het vertrou-wenmoetenhebbeninwaarhunkindkomttewonen. “Ze hebben al die jaren veel gegevenvoorhunkind.Zewillenhetbestevanhetbeste”

Ouders en kind vinden de stap van uit huisnaar op zichzelf gaan wonen erg groot. Zemoetenkunnentoegroeiennaardatmoment.Zorgboerenzoudendaaromooklogeeropvangaankunnenbieden,zodatcliënteneerstkunnenlogeren.Zokunnenzewennenaanhetideedatzeopdeboerderijgaanwonen.Ouderskunnenwennen aanhet ideedat hun kindnietmeerthuiswoont.Stekelenburg zietookgraag tussenvormenopzorgboerderijenontstaanvoorautistendiemetjustitie inaanrakingzijngekomen,enwaardejustitiëlekantgecombineerdwordtmetzorg.Hijvindtdatzorgboerendewoonfunctieniettegrootschaligmoetenmaken:maximaaltientotvijftienmensen.Hijraadtaanombewoners ineenaparthuistehuisvesten.

De zorgboeren gaan voor een langere tijd eenrelatieaanmetdebewoners.Stekelenburgwijsteropdatboerenzichdie lange termijnmoetenrealiseren.Dezorgmoetookgoedgeregeldwor-den.“Voormensenmeteenzwaarderevormvanautisme,heefteenzorgboermeerkennisnodigdandatzenumeestalhebben.”Zorgboerenkun-nen,omzichzelfteontlastenenvoortakendiezezelfnietkunnenuitvoeren,verpleegkundigenensociaal-psychiatrisch verpleegkundigen inhurendiedezorgovernemen.Ditgebeurtookbijstich-tingendieoudersopzettenenwaarbij de zorgvanuit het PGB betaald en uitgevoerd wordt.“Zorgervoordatervoldoendeback-upaanzorg-krachtenis,vooralsernoodaandemanis.“

BeWONers eN BeGeleIDING

“Wonen op zorgboerderijen

geeft cliënten meer door- en

uitstroommogelijkheden”

zorgboerderijen met een agrarische produc-tietak (volwaardig agrarisch bedrijf) bestaathet risico dat de zorgboer de cliënten, vaakWajongeren, gaat overvragen.” Om dit tevoorkomen,ishetbelangrijkdatereenonaf-hankelijkederdepersoonis,zoalseenmentor(ofcurator)diemeekijkt.Eenzorgboerzouditzelfsmoetenwillen,zegtVeldhuizen.Hijpleitookvoorsamenwerkingmetdezorginstelling,watnietaltijdgebeurt.

Zorgboeren moeten voorkomen dat ze tegrootworden,merkthijop.Juistdekleinscha-ligheidishunkracht.Veelcliënten‘verzuipen’ingrootschaligezorginstellingen.Zijzijnzeergebaatbijeenveiligeenoverzichtelijkeomge-ving.Dezorgboerderijkandoordekleinscha-ligheid,duidelijkheidendegemeenschap(heterbijhoren)voorhenheelgoedwerken.

Volgens FredStekelenburg,directeur vandeNederlandse Vereniging voor Autisme (NVA),zijndekansenvoorwonenopzorgboerderijengoed.“Voorwaardeisdatboerenhetprofessio-neelaanpakken.Wonenisnietietswatjeerals

Dagbesteding voor bewonersCliëntendieopdezorgboerderijwonen,hebbenindemeestegevallenookhundagbestedingopdeboerderij.VolgensStekelenburg ishetvoorbepaalde cliënten, zoalsmensenmet autisme,eengrootvoordeeldatwonen,werkenenlevenophetzelfdeterreinmogelijkis.Hetzorgtervoordatdestressdieverplaatsingnaareenanderelocatiebijcliëntenveroorzaakt,wegvalt.

Eenaantalzorgboerenregeltvoordebewonersbewustdagbestedingbuitendeeigenboerde-rij,bijvoorbeeldbijeenandereboerderijofwin-kelindebuurt.Wanneerdecliëntditaankan,isditvolgensStekelenburgprimavoorzijnofhaarontwikkeling, zekeralser vooruitzichtenzijnopbetaaldearbeidindetoekomst.Ofdedagbestedingookmogelijkisbuitendezorgboerderij waar een cliënt woont, hangtaf van de partij die verantwoordelijk is voordecliënt.IsdateenAWBZ-instelling,dansteltdeze instelling eisen aan onderaannemers.Is de boerderij deAWBZ-instelling, dan geldthetzelfde.AlsdePGB-houderzelfdedagbeste-dinginkoopt,danishetdeeigenverantwoor-delijkheidvandePGB-houder.

tIps

1. Oriënteer je goed. Ga kijken bij collega’s en instellingen.

2. luister goed naar de cliënt. Zet het cliëntbelang naast het zakelijke belang.

3. verdiep je in de persoon en zijn zorgvraag. Je kunt dan een zo passend mogelijk aanbod doen aan zorg en activiteiten op je boerderij.

tIps

1. Hou het kleinschalig.2. Zorg voor contact met de

zorgaanbieder.3. Ga niet over één nacht ijs, verdiep

je in wonen, 24-uurszorg en de cliënten.

4. regel als zorgboer niet de financiële zaken voor de cliënt (vermijd belangenverstrengeling).

5. Werk met zorgplannen.

19

Zorgboerderij ‘De Fochtel’,

Fochteloo (Friesland)

Jan en petra van rozen

Zorg

Wonen (maximaal 5 bewoners)

Dagbesteding (maximaal 5 deelnemers)

Agrarischetak

Melkvee (50 koeien en jongvee)

aardappelen (huisverkoop)

verder aanwezig: kippen, konijnen, een varken,

schapen en twee pony’s

www.defochtel.nl

“Je moet doen wat bij je past”

tussen het Fochtelooërveen en het Drents-Friese Woud ligt de zorgboerderij van Jan en petra van rozen. vanaf 2003 bieden ze op hun boerderij De Fochtel dagbesteding aan. In 2008 hebben ze dit uitgebreid met wonen voor jong volwassenen. De zorgtak is voor Jan en petra een goede impuls voor de boerderij. uiteindelijk willen ze dat hun jongste zoon op termijn een gezond bedrijf kan overnemen.

Sinds september2003ontvangtDe Fochtelmensenmet eenbegeleidingsvraag.“Wij delenhetgoedevanonzeboerderijgraagmetanderen”,zegtPetravanRozen.Hunzoektochtnaarcontinuïteitvoorhunzorgboerderijleiddetotnieuwbouwplannenomookdagbestedingvoorouderenaantekunnenbieden.VoorhetopzettendaarvanisPetrabijverschillendezorgboer-derijen langsgegaan.Bij eenbezoekaanHesselshoevezagzehoecliëntenopdeboerderijwonen.Datsprakhenzeeraanenindenieuwbouwopdiezealhaddengepland,beslotenzeookappartementenoptenemen.Vanafoktober2008kunnenvolwassenenvan18tot25jaarmeteenverstandelijkebeperkingofmetpsychosocialeproblemenwonenopdeboerderij.Erverblijvennuvijfmensen.Zijmogenzolangblijvenalszezelfwillen.

WaarOM WONeN?PetravanRozenenhaarmanJanhaddenaltijdaldewensomwonenaantebieden.Zedachtendittegaandoenalsdekinderendedeuruitzoudengaan.Zezochtenooknaareenmanieromvoormeercontinuïteitvoorhunzorgboerderijtezorgen.Indetak‘wonen’zagenzedaarvoorgoedemogelijkheden.Ophetbedrijfontvingenzetweecliëntendieeldersopeenwoonzorg-boerderijwoonden.Petra:“Wijvondenhetookeenuitdagingomditoptegaanzetten,enwehaddenookdemogelijkhedenomeennieuwgebouwterealiserenvoorwonenendagzorgvoorouderen.Ditzouonsookverzekerenvanmenseninonzedagbesteding.”DezeuitbreidingmeteenzorgtakgafPetraookdemogelijkheidomthuistewerkenenhaarwerkopdeboer-derijtecombinerenmetdezorgvoordekinderen.

20 21

BeWONersBijdekeuzevandebewonersgaathetPetraenJanvooralomdevraagofiemandindegroeppast,endatdebewonerszichechtophunplekvoelenopdeFochtel.Opdeboerderijwonennualleenmannen.Petrawilgeenmannelijkeenvrouwelijkecliëntensamenineengroepomdatzedaarmindergoedeervaringenmeeheeft.Indedagbestedingkanhetwel,maarbijwonenligthetandersvindtze.Erisdanmindertoezichtenerontstaatalsneljaloersgedragenergernis.OmdatPetraenJanzichergbetrokkenvoelenbijhuncliënten,willenzegeenmensenmetforsepsychiatrischeproblemen.“Jemoetafstandkunnennemen,anderszitjeer24uurperdagmee.Bovendienmoetenweonzeeigenveiligheidendievandeanderebewonerskunnengaranderen”,zegtPetra.Zevoegtdaaraantoedatzebewustkiezenvooreenkleinaantalcliën-ten.“Ikhebgeleerddatjemoetdoenwatbijjepast,endezegroottepasthetbestebijons.”

BeGeleIDINGPetrabegeleidthetwonen.Daarbijwordtzegeholpendoorvijfmedewerkersmeteen0-uren-contract.Zijzijnervoordezorgindeavondenenweekenden.Opéénnahebbenzeallemaaleenopleidingindezorg.DenachtzorgdoetPetrazelf.Decliëntenvoordedagbestedingwor-denbeziggehoudendoorJan.Ineersteinstantiewashetdebedoelingomwonenincombinatiemetdagbestedingopdeeigenzorgboerderijaantebieden.MaarJankanmaarmaximaal4tot5cliëntenbegeleiden.Daardoorenomdatjeanders24uurbijelkaaropdelipzit,hebbenJanenPetraervoorgekozenomvoorbewo-nersbijvoorkeurdagbestedingbuitendezorgboerderijtezoeken.Zewordenookgestimuleerdomtegaansportenenuittegaan.Opzondagmiddaggaanzeopstapmetdebegeleiders(personeel).

verBOuWDeverbouwingvandehooizoldervanhunboerderijtotvijfgastenverblijvenduurdeeenjaar.“Daarvoorzijnheelwatbezoekjesaanentelefoontjesmetdegemeentenodiggeweest”,ver-teltPetra.Zeheefthetideedathetperpersoonenpergemeenteverschiltofzakenlukkenofnietenhoesnel.Degemeenteheeftdebouwvergunningafgegeven,maarspeeldeverdergeenrolinderestvanhetproces.Iederebewonerheefteeneigenwoon-slaapkamermetdoucheentoilet.Daarnaastisereengezamenlijkehuiskamerwaarzeelkaartreffenvooreenpraatje,eenspelletjeofomtelevisietekijken.Iederedagwordtergekooktengezamenlijkgegeten.

realIsatIeprOcesNahetideevanwonengezientehebbenbijHesselshoeve,huurdenPetraenJaneenarchitectinombouwtekeningentemaken.Daarmeehebbenzebijdegemeenteeenbouwvergunningaangevraagd.Tussendoorismetdebankoverlegd(voorbespreken,offertesvoorleggenenzo-voorts).Nadatdevergunningrondwas,hebbenzeafsprakengemaaktmetdeaannemereninstallateur.

succes- eN FaalFactOreN BIJ De realIsatIe“Vooreensuccesvolbouwprocesisbelangrijkdatjehetgeleidelijkaandoet”,steltPetra.“Erzat nergens druk achter. Hetwas ook goed datwe een plaatselijke aannemer hadden. Zokondenwetussendoormakkelijkoverleggenentijdensdebouwnogaanpassingendoorvoe-ren.Deaannemerdachtdaarinmee.”Bouwenisookeenleerproces,merkteze.“Erzijnaltijd

22 23

dingendieachterafandershaddengemoeten.Ineeneerdereverbouwingzittenbijvoorbeeldzit-slaapkamers.Achterafwaseenfunctiescheidingbetergeweest.Opdehooizolderhebbenwenuwelgescheidenzit-enslaapkamersgebouwd.”

INvesterINGeN eN kOsteN eN BateNVoorhetwonenhebbenJanenPetrauiteigenmiddelen€150.000geïnvesteerd.Overhetterugverdienenmakenze zichniet zodruk.“Wij zijnniet zo vanbegrotingen”, zegtPetra.Zehoevenooknietmeerbewoners tehebben,het looptgoedzoalshetnu is.Hundoel isomeengezondbedrijftehebbendatlaterdoorhunzoon,dienuvijftienjaaris,kanwordenovergenomen.Allezorgopbrengstengaaninéénpot.Petraverwachtdatdefinancieringvanzorgminderzalworden,maardaarmaaktzezichgeenzorgenover.Deverhoudingtussenkostenenbatenisinevenwichtendaarmeeisdecontinuïteitvanhetbedrijfgewaarborgd.

NetWerkeN eN saMeNWerkeNPetraiszowellidvandeVerenigingvanZorgboerenFrieslandalsvandeStichtingZorgboerderijenDrenthe.DemensenuithetnaburigeAppelscha(inFriesland)zijnnamelijkvoorhunzorgaan-gewezenopde voorzieningen inAssen. In elke regiokomende zorgboereneensper tweemaanden bijeen. Verder zit ze op persoonlijke titel in de Wmo-adviesraad van gemeenteOoststellingwerf.

De zorgboeren in de regio ondernemenheel bewust actie richting gemeenten. Tijdens eenvoorlichtingsavondoverdeAWBZgafdeTaskforceMultifunctioneleLandbouwhenhetadviesomalszorgboereneenbeleidsplanvoordecombinatievanlandbouwenzorgtemaken,endatdegemeentevoorteleggen.Petravindtdatzeopdehoogtemoetblijvenvanwaterindegemeentegebeurtenbezoektdaaromdegemeenteraadsavonden.PetraheeftdegemeenteopdeFochteluitgenodigdomtelatenzienwatzedoen.Ookheeftzeeenkeersamenmetdeanderezorgboerenbinnendegemeentegrenseen‘gemeenteontbijt’georganiseerd.Ditsoortdingendoetzeheelbewustvanwegedeontwikkelingenindezorgindetoekomstwaarbijdegemeentesteedsmeertakenenverantwoordelijkhedenkrijgen.HetonderhoudenvanhaarnetwerkkostPetraongeveereendagpermaand.

GevOlGeN vOOr GeZIN eN OMGevINGPetra: “Het aanbieden vanwonenopdeboerderijmoet je leuk vinden.Geldmoet niet dedrijfveerzijn.Wonenheeftnamelijkeenflinkeimpactophetgezinsleven.”Toenzenoggeenpersoneelindiensthad,vondzehetteheftig.“Zekerwanneerjezelfkindereninhuishebtenookzelfdecliëntenwiltbegeleiden.Datisteveel.”Zerealiseertzichdatditookkomtomdatzeoverdagdagbestedingaanbieden.Dezorgvormenenhetgezinslevenblijvenoverdagredelijkgescheiden.Dooreenbetereorga-nisatievandezorg,heefthetgezinnumeerprivacy:cliënt-bewonerskomennietmeerinheteigenwoonhuis.Hetetengebeurtnietmeeraandeeigenkeukentafel,waarcliëntennahet

24 25

etenblevenzitten,maarindewoonkamervandecliënten.PetrahadgeziendatdezegangvanzakengoedwerkteopDeFlint,eenzorgboerderijindebuurt,ennamhetover.Debewonerswordengestimuleerderopuittegaan.

Voordeomgevinggeefthetwonenopdeboerderijgeenproblemen.Demensenuitdeomge-vingwistenaldatJanenPetraeenzorgboerderijhadden,endenabijgelegenzorgboerderijDeFlintboodookalwonenaan.Debuurtbewonerskenden‘dejongens’dusalvandedorpsfees-ten.Datleiddenooittotproblemen.HierdoorkondeuitbreidingvandezorgvoorzieningenvanDeFochtelmetwonenzonderweerstanduitdeomgevinggerealiseerdworden.

MeerWaarDe vaN WONeN Op De BOerDerIJEenanderebelangrijkemeerwaardezijnvolgensPetradekortelijnentussendebegeleidersendebewoners,hunfamilieenbehandelaar.Dekorte lijnenmakendatersnel ingespeeldkanwordenopwensenenspecifiekevragenvanbewoners.Petra:“Wehebbensnelindegatenalserietsisenkunnendandirectactieondernemen.Onzebereikbaarheidis24uurperdag,7dagenindeweek.”Uitreactiesvanfamilieenverzorgersblijktdatookzijergblijzijnmetdezedirectecontacten.

Dejongensdieopdeboerderijwonen,weetPetra,hebbenbaatbijderustigeomgevingmetveelruimteenrust.Deverleidingomdestraatoptegaanontbreekt.Zezoekendegezelligheidopdeboerderijofgaangerichtnaaractiviteitenbuitendeboerderij.Petra:“Eriszekerookeenbetrokkenheidmethetgezin,almoetenweweldenkenomonzeprivacy.Onzekinderenmoe-tenhetzelfdelevenkunnenleidenalszezoudenhebbenzonderdezorgboerderij.”

Alsanderemeerwaardezietzedatbewonersopdeboerderijgeencliëntenmaarmedewerkerszijn.Ookalszijergensnaartoegaan,zijnzegeencliëntenvaneenzorgboerderijmaargewoonPiet,JanofKlaasdieoppadzijn.

tIps vaN De FOcHtel

1. verdiep je vooraf goed in woonzorg. kijk bij andere zorgboerderijen met wonen!2. Doe het niet zomaar. Wanneer je eraan begint kun je namelijk niet zomaar

stoppen. Je gaat met mensen om.3. Besef dat het veel van je vraagt. Wil je er zelf even uit, dan moet je vervanging

regelen. Je hebt immers 24 uur per dag de verantwoording voor de bewoners.4. Doe dat wat bij je past. Hoe je het opzet, moet bij je passen. Je leert wel door

ervaring. Je weet daardoor welke mensen je beter wel of niet als bewoner kunt aannemen.

5. als je het doet, doe het dan goed. Dus goede woonvoorzieningen. Ga voor kwaliteit.

26 27

Binnendezorglandbouwwordtgesprokenoverwonen, tijdelijkverblijf,kortdurendver-blijf,verblijfen24-uurszorg.Hetzijnallemaalwoorden waarbij zorgen hulpmensen opeenadresverblijven.Dewoordenkomenuitverschillendewet-enregelgeving,brancheaf-spraken,zorgstelselenverzekeringen.

Woorden hebben niet in elke wet dezelfde betekenisHoeweldewoordeninhetspraakgebruikdoorelkaar lopen, ishetgoedomals zorgboer(in)tewetendatelkewetof regeleigenbeteke-nis aan woorden geeft. Soms zijn het zelfsdezelfde woorden. Dat kan vreemd lijken,maarhetislogischdatwoordenindeeneweteenandereuitleghebbendan in eenanderewet of in een verzekering. Elkewet hanteerteeneigendefinitievooreengoedeuitlegvanhetbegripindiewet.Hetisdaarombelangrijkomsteedsduidelijktemakenoverwelkerege-ling jediscussieert.Gebruikooknooit ietsuitdeeneregeling,als‘bewijs’voordeuitlegvaneenandereregeling,wantdatwerktniet.Alsjebijvoorbeeldeenriool-aanslagkrijgtvooreenpandals‘woning’,danbetekentdatnognietdathetpandookvoordeWetopderuimtelijkeordeningbestemdisalswoningenalswoningmag worden gebruikt. Of als de wethouderZorgenthousiastisoverjeplannen,danishetvoordewethouderRuimtelijkeordeningenzijnambtenarennoglangnietvanzelfsprekendomookmee tewerken. Dit is soms lastig,maarbelanrgijkomergoedopteletten.

er zijn veel wetten die over ‘wonen’ gaan‘Wonen’isinveelwettengeregeld.Debelang-rijkstezijndevolgende:DeWoningwetligtaandebasisvandeeisen

zorg wordt geboden binnen een bestaandesituatie van eenhuishouding, of als de zorgingerichtisalsofheteenhuishoudingis(nage-noegzelfstandigebewoning),dankandatineen(bestemde)woning.Gewoonindeeigenboerderijdus,metdecliëntenalsextragezins-leden,vergelijkbaarmetpleegkinderen.Gaathetwonennietomééngezamenlijkehuishou-dingmet het boerengezin (bijvoorbeeld eenpension,begeleidwonen,zorghotel,hospice)danmoeterduseenanderebestemmingmetandereregelswordenaangevraagd.Hetiseenkritischegrenswaardeoverheidenderechterzorgvuldigmee omgaan. Dewet beschermttegenonjuistehuisvesting,ofhetonttrekkenvanwoningenaanhetwoonbeleid.

Geen regels voor aantal bewoners?Hetaantal cliëntendatopeenzorgboerderijmagwonen,hangtafvandegroottevandewoning.Hetbestemmingsplanstelteenmaxi-mumaandiegrootte(deinhoud).Alserper-manentgewoondwordt,daniseenwoonver-gunningnodig.Degemeentebewaaktopdiemanierhetaantalwoningenenbewoners.Erzijngeenlandelijkeregelsvoorhetmaximaleaantalcliëntenofbewonersineenwoning.

Bouwkundige eisen aan zorgwonen?Voorhetwonenvancliënten ineenboerde-rijwoning gelden de normale eisen van eenwoning. Deze eisen zijn vastgelegd in hetBouwbesluit.Wanneercliëntenopeenboer-derij wonen als onderdeel van een zorgin-stelling, dan stelt de instelling vaak aanvul-lendeeisenophetBouwbesluit,bijvoorbeelddateencliënteenminimaalaantal vierkantemetersofeigensanitairmoethebben.Ditkandeinstelling‘zorgwonen’noemen.

WONeN Op De BOerDerIJ eN ruIMtelIJke OrDeNING

dieaaneenwoningwordengesteldenregeltviadewoonvergunningwieerkanwonen.HetBouwbesluitregeltdetechnischeeisenwaar-aan eengebouwmoet voldoen (constructie,veiligheid,materialen).Hetbestemmingsplanregeltofdewoningopdieplekmagstaanenmagwordenuitgebreid,enbovendienwelkeanderevormenvangebruikopdiepleknogmeer zijn gewenst (zoals landbouw, kinder-opvang, of zorgwerkplaats). DeWet milieu-beheer beoogt een ‘goed woon- en leefkli-maat’enbeschermtdebewonerstegenhin-der(geur,stof,lawaai;somsmetweerapartedeel-wetten).DeArbo-wetbeoogteenveiligewerkplekvoorallemedewerkersencliënten-bewoners te garanderen. DeWOZ en fiscuswaarderen de gebouwen voor de belasting,vaakopbasis vanhethuidigegebruikofdebestemming

Basis van wonen in Woningwet en Wet ruimtelijke ordening (Wro)VoordeWoningweteninhetbestemmings-plan is een woning een verbonden geheelvanruimten,bedoeldvoorhetverblijvenvanéén huishouding. Voor dezewetten is huis-vesting voor één huishouding het sleutelbe-grip. Buiten de woning mag nooit wordengewoond,tijdelijkgewoondofzodanigwor-den ‘verbleven’ dat het opwonen lijkt.Ookhet ‘wonen’ in stacaravans, recreatiehuisjesofbovendeschuur,maaktdieruimteniettoteenwoning.

Gebruiktdezorgeenwoninghelemaalofont-staaterzorgineenapartgebouwdatgerichtisopéénhuishouding,danwordtdatonderdeWoningwetenhetbestemmingsplanalseenwoningbeschouwd.Andersomgezegd:alsde

Wonen in een lege schuur?Meestal hebben zorgboeren ruimte over ophetbedrijf.Vaakisdateenverouderdemaartechnisch nog goed bedrijfsgebouw. Zo’ngebouwiseenhandigeplekvoordagopvang,of als kantine of werkplaats voor cliënten.Hierbijzijntweeaspectenvanbelang.Aandeenekantdeeigenverantwoordelijkheidvandezorgboervoorveiligheid,hygiëneenbinnen-klimaat(ookdezorgbetalerkaneisenstellen).Aandeanderekantgeldenhetbestemmings-plan,milieu- en bouwregels.De stelregel bijdezelaatsteregelsisdathoemeerdecliëntenmeedoen binnen de structuur van de land-bouw,hoemeerzegezienwordenalsmede-werkers.Hoemeer de cliënten apart en ‘losvan de landbouwenbuitenwerk’ bezig zijn,desteeerderzijndezewettenmetextraeisenvan toepassing (zoals een apart bestemderuimte,geurhinderburen,bouweisen).

tIps

1. Het is aan te raden om als ondernemer de zorgboerderij inclusief het wonen als één geheel te blijven beschouwen. Zo blijft de boerderij één inrichting in alle milieuwetten. De cliënten zijn dan geen ‘buren’ die bezwaar kunnen maken tegen veranderingen op het landbouwkundige gedeelte van het bedrijf, bijvoorbeeld op basis van de Wet geurhinder en veehouderij.

2. Wonen de cliënten niet in een gezamenlijke huishouding met het gezin? Dan is een aparte bestemming en (ver)bouwaanvraag nodig!

Het is belangrijk steeds

duidelijk te maken over welke

regeling je het hebt.

28 29

Zorgvereistdatallewoon-engebruiksruim-teninordezijn.Verbouwofnieuwbouwvanruimtenligtvaakvoordehand.Jemoetdaneengrootaantalpuntennagaan.

•Een bouwaanvraag wordt eerst getoetstaandebestemming.Isdezorglandbouwalbestemdopdeboerderij,bouwdaneerstbinnenderegelsdiehetbestemmingsplanhiervoorstelt.Erisdaneenomgevingsver-gunning nodig (dit is het nieuwewoordvoor de eerdere bouwvergunning, metmeer eisen dan vroeger). De omgevings-vergunning regelt alles wat rondom het(ver)bouwennodig is: de aanpassing vande milieuvergunning (Activiteitenbesluit,toetsgeurhinder),dekapvergunningendeinritvergunning.Wiljemeerofietsandersdanhetbestemmingsplanvoordelocatieregelt? Neem dan de punten hieronderdoor.

• Als het bestemmingsplan niet regeltwatjegraagwilt,gadannawaaromenvooralwat het beleid van de gemeente is. Eengrootvoordeel isdathetzowelhetzorg-beleid, woonbeleid en ruimtelijke beleidbijdegemeenteliggen.Omgekeerdgeldtookdathetooklogischdatsomsietsindeene gemeentewel kan, en in de andereniet,omdatdiegemeentehetzonietwil.Met de bedrijfsstrategie kun je dus hetbeste aansluiten bij de beleidsvisies vande gemeente. Het gaat dan om de visieop zorg (vaak een Wmo-visie: voor wieis er welke zorg?), de Woonvisie (voorwie zijn er hoeveel woningen nodig) ende Structuurvisie (waarmagwatwordengebouwd?).

bijvoorbeeld niet in een archeologischwaardevol gebied wil bouwen, is eenarcheologische toets niet nodig. Tot slotcheckt de gemeente nog de brandveilig-heidenbranddoormelding.DitisdetoetsBouwbesluitenleidttoteengoedebouw-vergunningengebruiksvergunning.

In bepaalde gemeenten heeft een boerderijmetzorgeen‘agrarischebestemming’,eneenboerderijmetzorgenwoneneen‘maatschap-pelijkebestemming’.Die laatstebestemminggeldt dan voor het wonen-deel of voor dehele boerderij. Let opdat als een agrarischebestemmingverdwijnt,het(ver)bouwenvoordelandbouwnietmeervanzelfsprekendis.

Gaje(ver)bouwen?Vraagdeaccountantnaarde mogelijkheden van fiscale stimulerings-maatregelen zoals de Energie InvesteringsAftrek (EIA),Milieu InvesteringsAftrek (MIA)enwillekeurigeafschrijvingVamil.Ofkijkzelfopwww.belastingdienst.nl

(Bron:HelmerWieringa,MariavanBoxtelwww.landco.nl)

• DegemeentelijkeStructuurvisieisdebasisvoor bestemmingsplannen of voormaat-werk-bestemmingsplan als je die nodighebt.Jeideeënmoetenmetdezevisiesteonderbouwenzijn.Alsdatnietlukt,danisdekanskleindatdegemeenteerinmeewil gaan. Die wil iets anders, en op datmomentishetbeteromjeeigenplannenaantepassen.

• Alsdevisiesvertellendatdegemeentehetideezietzitten,maarhebjeeenmaatwerk-bestemmingsplannodig,danisernogveelwerknodig.Teneerstemoetjeonderzoeklaten doen.Het planwordt getoetst aande milieuvergunning; dit is inclusief detoetsmetdeWetgeurhinderenveehou-derijendetoetsaanhetActiviteitenbesluitvoor het landbouwkundig gedeelte. Ditlaatste gaat over de zonering, bijvoor-beeld de afstand die nodig is tot de stalofhetperceelwaarinbestrijdingsmiddelenworden gebruikt. Daarnaast wordt bou-wengetoetst aan de Flora en Faunawet,deWetopdemonumentenzorg(archeo-logie, cultuurhistorisch pand), de Wetbodemverontreiniging (schone grond),besluit Luchtkwaliteit (schone lucht),Wetgeluidhinder (extra geluid), externe vei-ligheid (zones rondom leidingen), grond-waterbescherming (schoon water), deNatuurbeschermingswet (alleen bij bou-wen of verblijf binnen Natura 2000 ofbinnen de beïnvloedingszone), gezond-heidszorg en veterinaire aspecten (checkdoorGGD), verkeersafwikkeling en land-schappelijke aankleding (woonvisie). Aldeze aspecten worden getoetst, maarzijn niet altijd relevant. Als een zorgboer

Meer informatieWat mag ik? Handreiking over regels voor ondernemers in de multifunctionele land-bouw. Wieringa,H.enVanBoxtel,M.(2011).Land&Co,Wageningen.(Tedownloadenvanwww.multifunctionelelandbouw.nlofwww.landco.nl)

Multifunctionele landbouw en ruimtelijke ordening, handreikingen voor gemeentelijke plattelandsontwikkelingen. Oktober 2011,VNG(tedownloadenvanwww.multifunctio-nelelandbouw.nlofwww.vng.nl).

Inwoning, woning splitsen of beleid voorVrijkomende Agrarische Bebouwing? Leesookhethoofdstukover‘Woonvormenopdeboerderij’ in Handboek Landbouw en Zorg, te bestellen voor leden van de FederatieLandbouw en Zorg via www.zorgboeren.nl.Letopdatjedenieuwsteversiehebt,deWetopdeRuimtelijkeOrdeningisaangepastop1januari2010.

tIp

soms is het mogelijk om als zorgboer voor bepaalde investeringen een subsidie aan te vragen. De mogelijkheden daarvoor worden bepaald door beleid van de provincie en de specifieke situatie.

als het bestemmingsplan niet regelt

wat je graag wilt, ga dan na

wat het beleid van de gemeente is.verBOuWeN OF NIeuWBOuW?

31

Zorgboerderij Juutsom,

Waterlandkerkje (Zeeland)

edwin kleijn en Nelleke Oosterling

Zorg

Wonen (10 bewoners)

Dagbesteding (51 deelnemers)

Agrarischetak

Gewassen en landbouwhuisdieren staan volledig ten

dienste van de zorg. aanwezig zijn schapen, paarden,

konijnen, cavia’s, hamsters, eenden, pony’s, kippen.

www.juutsom.nl

“als je deelt, wordt het meer!”

therapeutische verblijfsboerderij Juutsom hoort bij het kleine landgoed van de histori-sche boerderij de catharina Hoeve in Waterlandkerkje in Zeeuws vlaanderen. Juutsom is in 2005 opgericht door edwin kleijn en Nelleke Oosterling. Naast dagbesteding bie-den zij logeeropvang en wonen voor jeugdigen met een verstandelijke en/of psychi-atrische beperking.

Deboerderijmet20hectarelandisvanNelleke’souders.Dehelftvanhetlandwordtgebruiktvoorsuikerbieten,graanenerwtenenwijnbouw.Deanderehelftbestaatuitbosenweilandenvoordeschapenenpaarden.Hetnieuwewoonzorggebouwstaatop600m2eigengrond,apartvandeboerderij.

Juutsomwerktmetkleinegroepenenhoudtrekeningmetindividuelebegeleidingsbehoeften.Debegeleidingvandecliëntenkangerichtzijnopontspannen,lerenvan(sociale)vaardighe-den,vergrotenvanzelfvertrouwen,lerenhanterenvanemotiesofhetcreërenvannieuwetoe-komstperspectieven.Alsleidraadbijdebegeleidinggebruikendemedewerkersdenatuuromhenheen,dezorgvoordedierenen‘eerlijkambachtelijkwerk’.Uitgangspuntisdatdeomgangmetdierenennatuureentherapeutischeffectkanhebben.Juutsom is aangesloten bij de Stichting Zorgboerderijen Zeeland (SZZ) en heeft eenAWBZ-erkenningvoordagbesteding,verblijf,begeleidingenbehandeling.Juutsombezitookhetkwa-liteitskeurmerkvoorzorgboerderijenenisHKZgecertificeerd(toetsopdemanagementskwali-teitenvaneenorganisatie).

WaarOM WONeN?NegenjaargeledenhebbenEdwinenNellekealeeneersteplanvoordezorgboerderijgemaakt.Hetwasvanafhetbeginhunbedoelingomwonenmetzorgaantebieden.Zehaddenvoorafberekenddater12bewonersnodigzoudenzijnomhetplaatjefinancieelrondtekrijgen.OmdietewervenhebbenzefoldersgemaaktencontactengelegdmetMEEenanderezorgkantoren.

32 33

Inafwachtingvandemogelijkheidomtegaanbouwenenomervaringoptedoenmethetaanbie-denvanzorg,starttenzezesjaargeledenmetdagbesteding.DitbegonindekeukenvanNelleke’soudersmetéénjongetjemetADHDopzaterdagéénkeerpertweeweken.Alsnelkwamenertweekinderenbij,dieeerstiederezaterdagenlaterookelkewoensdagmiddagterechtkonden.Edwin en Nelleke ontdekten zo dat er vraag naar logeeropvang in Zeeland is. Ouders diehun kinderen voor dagbesteding brachten, vroegen naar de mogelijkheid om te loge-ren.Zebesloten,alseerstestap,kinderen inhetweekendopdeboerderij te laten logeren.

BeWONersDebewonersopJuutsomzijnkinderenenjongerenmeteenlichtverstandelijkebeperking,aldannietincombinatiemeteenpsychiatrischebeperking.Zijkunnengedurendeenkelemaan-denofjarenopdeboerderijtoewerkennaareenpassendevervolgstap.Intotaalkomener51mensenvoordagbesteding,enwonener10personen.ZijkomenuitheelNederland.

BeGeleIDINGDecliëntenworden24uurperdagprofessionelebegeleiddoorEdwinenNellekezelfen14medewerkers,waarvan5à6eenfulltimebaanhebben.Voordenachtzorgslaapteraltijdeenmedewerkerbijdecliënten.VerderzijnervaakeenstagiaireneenpaarleerlingenvandeSPW4-opleidingaanwezig,wantJuutsomisookeenerkendleerbedrijf.Allemedewerkerszijngediplomeerd.Nellekeispsycholoogenwerktevoorheenindeouderen-psychiatrieEdwinwasbijdestartvandeJuutsom,negenjaargeleden,leerlingbijArduin,eenstichtingdieinZeelandmensenmeteenverstandelijkebeperkingondersteunt.Daarvoorhad

hijdeopleidingSPW-4gedaan.MomenteelzitEdwinindeeindfasevandeopleiding‘graduateSociaalcultureelwerk’inGent.Cliënten krijgen vaste contactpersonen en eenpersoonlijk programma.Hierin zijn zowel deactiviteitenbuitenshuisalsdieopdeboerderijopgenomen.

NIeuWBOuWRond2005starttenEdwinenNellekemetdebouwvanhethuisvoorwonen.Ditbestaatuiteennieuwgebouwdeboerenschuurmetééngroteruimtevan35x15x12meter.Daarbinnenzijn14kamersmeteigensanitair,dieruimtebiedenvoor10woonplekken(waarvanééndeeltijd-plek)envierlogeerplekken.Hetgebouwisuitgerustmetmeerderewerk-enrecreatieruimtes,eenkantine,eensportruimte,eengrotekeukenentweegemeenschappelijkwoonkamers.Debouwheeftintotaalzo’ntweejaargeduurd.Omdatdewooneisenperdoelgroepnogalkunnenverschillen,zijnallebinnenmurenniet-dragend.Bijveranderendeomstandighedenisdekamerindelingindetoekomstdusrelatiefeenvoudigaantepassen.Voorbijvoorbeeld lichtverstandelijkgehandicapten iseenwoonoppervlakvan18m2voldoende,terwijleencliëntmetzwarelichamelijkebeperkingeneenkamervan25m2nodigheeft.

realIsatIeprOcesEdwinenNellekehebbennegenjaargeledeneeneersteplanvoordezorgboerderijgemaaktomookwonentekunnenaanbieden.Degemeenteheeftervervolgensvijfjaarovergedaanomdenodigevergunningenaftegeven.Edwin:“Jemoetheelveelgeduldhebbenendoorgaan.Nietopgeven.Datishetondernemerschap.”

34 35

DeenigeschijnbarebeperkingdiedegemeenteWaterlandkerkjeaanhetwonenopdeboer-derijoplegt,isdatzehetwoonhuisdefunctie‘kortverblijf’toekentinplaatsvan‘wonen’.Indepraktijkkomtheteropneerdatiemanderwel25jaarkanwonen.DaarmeeishetdusgeenechtebeperkingenzoervaartEdwinhetookniet.Debeperkingzitmeerindeproce-duresdiedoorlopenmoetenwordenendieveeltijdkosten.Degemeentetoetstdeplannenaandewet-enregelgeving.Juutsomheefteenadviesbureauindearmgenomenomhentebegeleidenbijtoetsingvanhunaanvraagdoordegemeenteeneventuelevragenenbezwa-rentekunnenbehandelen.Deprovincieheeftinhetheletrajectgeendirecterolgespeeld.

Voorbankenwashetrisicoopleegstandeenargumentomineersteinstantiegeenleningteverstrekken.Dooraantetonendatdezorgvraagstructureeleengoedebezettinggarandeert,heeftEdwindebankoverdestreepgekregen.“Hetwasgeentegenwerking,maarweleenproceswaarjedoorheenmoet”,aldusEdwin.Methetbouwenmoetrekeninggehoudenwordenmetdekomstvandecliënten.Wanneerhetbouwentelangduurt,bestaathetrisicovoorleegstand.“Goedplannenisdusbelangrijk,netalsgoedafstemmen”,steltEdwin.“Verdermoetjegoedwetenwatjewiltendaarbijalvastnadenkenoverdetoekomst.WillenweindetoekomsteenAWBZ-erkenningofniet?Zoja,danmoethetgebouwnualvastaanallerleieisendaarvoorvoldoen.”

succes- eN FaalFactOreNAls succesfactor noemt Edwin vooral de voldoeningdie hetwerkhengeeft.Dat stimuleertsteeds om door te gaan. “Wat is ermooier dan te zien datwat je doet ook z’n vruchten

afwerpt,endatoudersmetleukeberichtenkomen?”,zegtEdwin.Debelangrijkstesuccesfac-torwashetverkrijgenvandenodigevergunningen.Alsfaalfactorennoemthijdelangetijddiedegemeentenodighadomdevergunningenaftegevenendeenormeterughoudendheidvandebankenomtefinancieren.Indeexploitatiezittenerrisico’sbijdeaannamevancliëntenenpersoneel.Hetisnietaltijdopvoorhandduidelijkwateencliëntkan,hoedieineengroepfunctioneertenaanondersteuningnodigheeft.Ditsoortkwestieskanookleidentothetaannemenvanverkeerdpersoneel.Doorregelmatig functioneringsgesprekkenenbeoordelingsgesprekken tevoeren,proberenEdwinenNellekedaarbetergripoptekrijgen.

Op Juutsomwordt, vanwegedeAWBZ-erkenning, strengergecontroleerdophetbijhoudenvanalleregistratiesystemenophetgebiedvanwet-enregelgevingindezorg.JuutsomheefteenplanomLegionellabesmettinginhetdrink-enbadwatertevoorkomen,neemtmonstersenhoudteenlogboekbij.UitvoorzorgspoelenzeelkeweekdewaterleidingmetheetwateromLegionellabesmettingtevoorkomen.Vanhetetenmetenennoterenzedetemperatuurenookvoorhetbewarengeldenallerleieisen.Verdermoetenzeeenvolledigerapportagebijhouden,omdatervandienstopdienstwordtgewerkt.Daarvoorzijnooktransparantieinhetwerken,incidentmelding(formulieren,beoordelingscommissie)enzovoortsnodig.HetvoorkomenvanLegionella-besmettingenenhetwerkenmeteenvoedselveiligheidsplanisookverplichtinklein-schaligewoonvormendiegeenAWBZ-erkenninghebben.

36 37

INvesterINGeN eN kOsteN eN BateN“Jekuntdekostenvanhetpandvergelijkenmetvierávijfkoopwoningendiejenaastelkaarzet.Verderhangenzeafvanhoeluxejehetmaakt”,zegtEdwin.Deinvesteringisgedaanmeteenleningvandebankenprivé-leningen.HetaflossenvandeleningenheeftJuutsomuitgesmeerd over 40 jaar. De kapitaalslasten bedragen nu zo’n € 4.000 tot € 5.000 permaand.Veruitdegrootstekostenpostisloon.Met14mensenpersoneelisdat€50.000tot€60.000permaand.Detotaleexploitatiekostenbedragen70tot80%vandeontvangenvergoedingen.Hierinzijnookdeaccountant,personeelenverzekeringenmeegerekend.Voorgas,waterenlichtisJuutsomzelfvoorzienend,maardaarvoorwasweleeninvesteringineenBIO-CVnodig.

DekostenvoorverblijfenbegeleidingwordenvergoeduithetPGBofrechtstreeksdoorhetzorgkantoor (Zorg inNatura,ZIN).PercliëntontvangtJuutsomrondde€3.000permaand.VoordefinanciëlezakenhebbenEdwinenNellekeoverigenseengespecialiseerdeaccountantingehuurd.Opditmomentwonener12cliënten.“Hetisgeensectoromrijkinteworden,maardatmoetjeooknietwillen”,volgensEdwin.“Hetbelangrijksteisdatjehetwerkleukvindt.”

Hetisvolgenshemookbelangrijkomgoedtekijkenwaarjejebedrijfwiltvestigen.EdwinenNellekezijnooknaarZeelandgekomenomdatdeprijzenerveel lager liggendan inNoord-Holland,waarzeeerstwoonden.Hetzoudaarookgeluktzijn,maardanwashetvolgensEdwinalhelemaalgeenvetpotgeweest.

NetWerkeN eN saMeNWerkeN“Een bedrijf moet je opzettenmetmensen om je heen. Het is daarom essentieel om eennetwerk tehebben”,zegtEdwin.Hunvriendenen familiehebbengeholpenmetvervenenschoonmakenvanhetwoonhuis.DeoomvaneenvriendinvanNellekeheefthengecoachtinhetopzettenvanhetbedrijf,endeschoonvadervanEdwinbegeleiddehetbouwproces.Datbespaardeenormopdekosten.

Hetisbelangrijkdathetbedrijfbekendisbijverwijzerseninstellingenuitdezorg.Edwinheeftgedurende2,5jaarheelveelgebeldmetonderandereMEEenmetdirecteurenenmanagersvanJeugdzorg.Ookheefthijcontactgezochtmetalleprovincies.Erissomsveelovertuigings-krachtnodigommensenteinteresseren,merktehij.“Naastbellen,moetjeookafentoejegezichtlatenzien.”Belangrijkecontactentijdenshetrealisatieproceswarendiemetjeugdzorg,MEE,deWilliamSchrikkerGroep,hetLegerdesHeils,buurtverenigingenenoudercommissies.VolgensEdwinishetgoedomperweek2tot3uurinteplannenomtenetwerken.Daarondervaltvoorhemookbijvoorbeeldhetschrijvenvaneenartikeltjevoordekrant.Er isveelvraagnaarwonenopzorgboerderijenvanuitgemeentenen jeugdzorg,merktEdwin.Knelpuntisdatdebudgettenerggekortworden.Hoeditverdergaat,isnognietduidelijk.Eenvoor-deelis,denktEdwin,datzijhetbedrijfalopgezethebben.“DegemeenteweetJuutsomtevinden.”

GevOlGeN vOOr GeZIN eN OMGevINGEdwinenNellekewonenzelfopvijfkilometerafstandvandeboerderijendraaiendiensten,netalsdeanderemedewerkers.Edwin:“Dooreendienstroosteraantehouden,hebjezelfookvrij.”

38 39

“Jemoetdeomgevinglatenwetenwiejebent”,vindtEdwin.“Toenhetplanterinzagebijdegemeentelag,zijnweooknaardeburengegaan.Inmiddelsdraaienweeenpaarjaarenkrijgenwepositievereacties:‘goeddatjulliehetdoen’.”DemensenuitdebuurtwillengraaghelpenendegemeenteheeftJuutsomzelfsopgenomenopdeeigenwebsite.VoordestreekbetekentdekomstvanJuutsomeenwelkometoenamevandewerkgelegen-heid.Bovendienversterkthetdesocialecohesie,bijvoorbeeldomdatzeruimteaanbiedenaanouderverenigingen.

MeerWaarDe vaN WONeN Op De BOerDerIJWonenenwerkenopdeboerderij isgoedenheilzaamvoormensen.Nelleke’svaderzietdebewonersgenietenvanderustenruimteopdeboerderij.Hijvindthetheelprettigomditboe-renleventekunnendelenmetanderen.Hijervaartdathetdelenvanditgenoegen,ervoorzorgtdatditgenoegenvoorhemzelfnietmindermaarjuistmeerwordt.Eensterkpuntvanwonenopdeboerderijisdestructuurdiedenatuurbiedt.Ditleertcliën-tenomweerbeterinhetleventestaan.Zoweldecliëntenzelfalsandereninhunomgevinggevenaandatditzowerkt.Edwingeefthetvoorbeeldvanhetprincipe‘voorwat,hoortwat’.Wanneerdekinderenmetdehuifkargeredenhebben,mogenzenietgelijknaarbinnenren-nen.Afspraakisdatzeeerstdepaardenverzorgen.Diehebbenvoorhengewerktenverdienennuverzorging.

Hetaanbodvanwonenzorgtookvoorminderleukedingen,maaruiteindelijkbrengthethenveelmeerpositiefsdannegatiefs,vindendeeigenarenvandeJuutsom.

tIps vaN JuutsOM

1. Maak een goed doordacht ondernemersplan en geef daarin aan hoe je de functie wonen vormgeeft.

2. Denk goed na over het hele plan. Maak een meerjarenplan. Welke doelgroep wil je ontvangen? Is er vraag naar de zorg die je wilt gaan bieden?

3. Denk goed na over de bedrijfsopzet. Welk deel agrarisch, welk deel zorg? Wil je inkomen uit het agrarische deel halen, of uit de zorg? Hoe wil je het een met het ander combineren? De ene cliënt kun je werk laten doen, terwijl de andere cliënt dit niet kan.

40 41

Wonen op de boerderij en voedsel of water Bijzorghoortetenendrinken.Eengoedekwaliteitvanvoedselbereiding,voedselbewa-ring,envoedseltransportishetonderwerpvandeWarenwet.DeWarenwetiseenalgemenewet; er bestaat geen ‘Warenwetvergunning’of iets dergelijks. Als zorgboer moet je jegewoon aan deze wet houden. Dit wordtsteekproefsgewijs gecontroleerd door denieuweVoedselenWarenAutoriteit(nVWA).Als je met je cliënten van de zorgboerderijmetvoedselwerktofhenteetengeeft,zijner enkele punten vanuit de Warenwet vanbelang:

1. jebedrijfmoetgeregistreerdzijnbijdenVWA

2. jemoettraceerbaarinkopen,duswetenwanneerbijwiedemelkofdebroodjesisbesteld.Hetisvoldoendeomdebonnentebewaren.

3. jemoetwerkenvolgenseenvoedselveiligheidsplan

Het voedselveiligheidsplan (oftewel de hygi-enecode)dievoorjeeigensituatievantoepas-singis,istedownloadenvanwww.voedingscentrum.nl:• Hygiënecodevoorvoedingsverzorgingin

zorginstellingen• Hygiënecodevoorvoedingsverzorgingin

woonvormen

Bij wonen verstrek je zowel drinkwater alsbad-endouchewater.Het isbelangrijkhier-bij de regels voor legionellapreventie in achttenemen.Eenrisicooplegionellabesmettingontstaatbijwatervan25à50°C,eenlangeverblijftijdofstilstaandwaterindeleiding,ofbijhetontstaanvaneendunlaagjebacteriën(een zogenaamde “biofilm”) of sediment indeleiding.Jemoetalszorgboer:• eenrisico-analyseeneenbeheersplanvoor

legionellaopstellen• minimaal elk half jaar monsters laten

nemen en de meetgegevens noteren ineenlogboek

• ditlogboekdriejaarbewaren• bijproblemenactieondernemen

(Bron:MariavanBoxtelwww.landco.nl)

Meer informatieOver alle wetten en regels waar je mee temakenkrijgt: ‘Wat mag ik?’ Handreiking over regels voor ondernemers in de multifunctio-nele landbouw. Wieringa, H. en Van Boxtel,M. (2011). Land & Co, Wageningen. (Tedownloaden van www.multifunctioneleland-bouw.nlofwww.landco.nl)

WetGevING vOeDselHyGIëNe Je moet traceerbaar inkopen,

dus weten wanneer bij wie de

melk is besteld.

42 43

Verblijf),wordtdeomvangvanhetverblijfende soort zorgvastgesteld in functiesenklas-sen.Alseencliëntmeerdandrieetmalenperweek verblijf en zorg in een instelling nodigheeft(Verblijf),wordtdeomvangensoortzorguitgedruktalseenzorgzwaartepakket(ZZP).Een zorgzwaartepakket geeft voor een typecliënt aanwelke zorg bij hempast; dit staatomschreven in de Regeling zorgaansprakenAWBZ.Omtebepalenwelkzorgzwaartepak-ket het beste past bij de zorgbehoefte vaniemand,iszijn‘cliëntprofiel’vanbelang.Datisdeomschrijvingvandebehoefteaanzorgvaneengroepmensenmetvergelijkbarebeperkin-genenhunverzorgings-,verplegings-,begelei-dings-ofbehandelingsdoelen.Dezorgzwaartebepaaltookhettoegekendebudget.

persoonsgebonden Budget bij verblijfEencliëntdieeenindicatieheeftvoorVerblijfkaneenPGBtoegekendkrijgenopbasisvande functies en klassen: persoonlijke verzor-ging,verplegingenbegeleiding.Hetzorgkan-toorkandaarvoorhetzorgzwaartepakketvaninstellingenvertalennaar functiesenklassenin het PGB. De hoogte van het toegekendePGBisuiteenoptelsomvandetarievenvoordeverschillendefunctiesenklassen.

CliëntenmeteenPGBdieeenindicatiebesluithebbenvooreenZZP,maardienogwachtenopeenplaatsingsmogelijkheidkunnentijdelijkthuis zorg ontvangen (overbruggingshulp).In zo’ngeval gaathetomurendirecte zorgennietomurenverblijf(zoalshetklaarzettenmedicatieofhulpomtedouchen).

Per 1 januari 2012wordende tarieven voorpersonenmeteenPGBeneenverblijfsindicatie

met5%verhoogd.HetPGBvoordezegroepmensenzalvanaf1januari2014wordenver-ankerdalsrecht.

Huidige leveringsvormen Zorg in Natura (ZIN) en persoonsgebonden Budget( pGB) voor (kortdurend) verblijf:Kortdurendverblijf:Zorguitgedruktinfunc-tiesenklassen• ZorginNatura(ZIN)OF• PersoonsgebondenBudget(PGB)

Verblijf:Zorguitgedruktinzorgzwaarte-pakket(ZZP)• ZorginNatura(ZIN)OF• PersoonsgebondenBudget(PGB)vertaling

ZZPnaarfunctiesenklassen• Optelsomvantarievenvoorfunctiesen

klassen+eventuelebijdragekostenhuis-houdelijkehulp

Meer informatieKrijger, E en Driest, P. (2011) Kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Particulier ondernemerschap woonprojecten.

Handboek Landbouw en Zorg,hoofdstukoverfinanciering. Te bestellen voor leden van deFederatieLandbouwenZorgviazorgboeren.nl

www.zorgboeren.nlwww.landmercplus.nlwww.pgb.nlwww.persaldo.nlwww.cvz.nlwww.zorgzwaarte-pakket.nlwww.minvws.nl

Wonen op zorgboerderijen: hoe werkt de financiering?Hoeweldecliënt(ofzijnfamilieofvertegen-woordiger) zelf verantwoordelijk is voor hetregelen van de financiering voor hetwonenopdezorgboerderij, ishetvoordezorgboertochgoedomtewetenwaaruithetwonenendezorgbetaaldzullengaanworden.Voor wonen op de zorgboerderij kun jegewoon huur vragen aan de cliënten, zoalsookdefamilieHesselsuitWapsedoet(ziehetinterviewmethen,blz.).Voorhetbetalenvanhuur isgeenbijzonderefinancieringof ‘indi-catie’nodig.DeAWBZvergoedtsinds1janu-ari2011dehuurvaneenwoningnietmeer.

Cliëntenmogenhetwonenendezorgnatuur-lijkparticulierfinancieren,maarditisvoordemeestecliëntengeenoptie.Vooreengoedefinanciering van de combinatie ‘wonen’ en‘zorg’ is het daarom essentieel dat de cliënteenindicatieonderdeAWBZ(AlgemeneWetBijzondereZiektekosten)heeftvoordefunctieVerblijfofKortdurendVerblijf.

IndicatiesvoorwonenoftewelverblijfbinnendeAWBZzijn:

Functie Verblijf (VB)DefunctieVerblijfindeAWBZisbedoeldvoorcliënten die in hun thuissituatie geen ade-quateofdoelmatigezorgkunnenkrijgenendaarom moeten verblijven in een instelling.Hun zorg moet noodzakelijkerwijs het vol-gendeomvatten:1. eenbeschermendewoonomgeving,2. en/ofeentherapeutischleefklimaat,3. en/ofpermanenttoezicht.

BijVerblijfligthetaccentvandezorgeropdateen cliënt het grootste deel vandeweek ineeninstellingwoont.

Functie Kortdurend Verblijf (KVB)BijdefunctieKortdurendVerblijfindeAWBZligt het accent vooral op logeren, waardoordegebruikelijkezorgerofmantelzorgerevenontlast wordt van het permanente toezichtopdecliënt.Ditkannoodzakelijkzijnalsdeouder(s), partner of andere huisgenoten inde thuissituatie overbelast dreigen te raken.KortdurendVerblijf is dus een aanvulling ophet wonen in de thuissituatie. Het mag ommaximaaldrieetmalenperweekgaanalsdezorgvoordecliëntnoodzakelijkerwijsgepaardgaatmetpermanenttoezicht.BinnendeAWBZZorg kandanuitvoeringwordengegevenaan:1. PersoonlijkeVerzorging2. Verpleging3. Begeleiding(individueelengroep)4. Behandeling(individueelengroep)

pGB of Zorg in Natura (ZIN)Eencliëntkankiezenomzorg teontvangenin een van de twee leveringsvormen: een‘PersoonsgebondenBudget’(PGB)of‘ZorginNatura’(ZIN).Deindicatiestellingstaatlosvandezetweevormen.Vanaf1januari2012heb-ben alleenmensenmet een verblijfsindicatietoegangtothetPGBindeAWBZ.

De omvang van de verblijfszorg: zorg-zwaartepakket (ZZp) en cliëntprofielDeomvangvanKortdurendVerblijfenVerblijfwordtuitgedrukt in etmalenperweek.Vooriemanddie is aangewezenop zorg van één,twee en drie etmalen perweek (Kortdurend

FINaNcIerING

45

Zorgboerderij ‘De Witte Hoeve’,

Oploo (Noord-Brabant)

Frida en Noud Janssen

Zorg


Dagbesteding (maximaal 16 personen)

Agrarischetak

akkerbouw (30 ha): aardappelen, maïs, graan, gras

verder aanwezig: geiten, kippen, konijnen, pony’s,

cavia’s

www.zbdewittehoeve.nl

“We zien onze cliënten groeien”

Midden in de Brabantse peel wonen Frida en Noud Janssen met hun drie kinderen op akkerbouwbedrijf en zorgboerderij De Witte Hoeve. De landbouwactiviteiten van Noud staan los van de zorgtak waarvoor Frida verantwoordelijk is. eerder hielden zij ook 400 vleesvarkens, maar de gemeente vond dat dit niet gecombineerd mocht wor-den met het aanbieden van woonzorg op één locatie. Frida en Noud hebben kleinvee aangeschaft om activiteiten aan hun cliënten te kunnen bieden. Dit zijn vooral mensen met een zware verstandelijke beperking.

Fridaheeftjarenindezorggewerktenheeftvooralveelfeelingmetmensenmeteenernstigeverstandelijkebeperking. In2000starttezemethetaanbiedenvandagbesteding. Inmiddelskomener16cliëntenvoordagbestedingnaardeboerderij.Sindsmaart2010kunnenooktiencliëntenopdeboerderijterechtomertewonen.Dezorgboerderijheefttweelocaties.Opdeoorspronkelijkelocatiestaathetakkerbouwbedrijfdat Frida vanhaar ouders heeft overgenomen.Daar bieden ze alleendagbesteding.Opdetweedelocatieiszoweldagbestedingalswonenmogelijk.

WaarOM WONeN?Fridavonddatdezorgenhetwonenvoordegroepmeteenernstigeverstandelijkebeperkingandersgeorganiseerdkonworden,zodatermeeraandachtvoorcliëntenis.Frida:“Dietijdvooraandachtiserinderegulierezorgnietmeer,maarhetkanwel.Datwilikgraagbewijzen.”Ookwilzedevrijheidvoorcliëntenvergrotenombuitendegrotezorginstellingenzorgaftenemen.“Mensenmeteenzwareverstandelijkebeperkinghebbenandersgeenkeuze.“InhunondernemingsplanhanterenFridaenNoudeenduidelijkegedachteoverdezorgdiezebieden:moeilijkgedragvancliëntenvaltwegalszeruimtekrijgen.Cliëntenrakendoorderuimtediezeopdezorgboerderijhebbenalveelenergiekwijt,datmaakthungedragpositiever.

BeWONersDecliëntenvanDeWitteHoevehebben indicatiesvoorbegeleiding individueel,begeleidinggroep,verplegingenpersoonlijkeverzorgingenvallen indezorgzwaartepakketten4-8voorverstandelijkgehandicapten.

46 47

Decliëntendieopdeboerderijwonen,krijgenookhundagbestedingopDeWitteHoeveaan-geboden.Fridageeftaandatzegeencliëntendoorzorginstellingenophaarboerderijgeplaatstwilhebben.Zezoudanonderaannemervandezorginstellingworden.Datwilzepertinentnietomdatzedannietmeerzelfstandigbeslissingenkannemen.

BeGeleIDINGDezorgvoorhettypebewonersvanDeWitteHoevekostergveeltijd.Frida:“Daarommoetjeervoor300%achterstaan.De24uurs-verantwoordelijkheidvoorcliëntenmeteenernstigeverstandelijkebeperkingistochietsandersdan24uurperdagverantwoordelijkzijnvoorveeenbedrijf”.NaastFridazijnerviermedewerkers(circa3fte)voordedagbestedingennegen(circa7fte)voorhetwonen.17uurperdagzijnertweemedewerkersaanwezig,ingevulddoorvierkeer8-uursdiensten.Fridadoetzelfdenachtzorg.Alleenalshetnietanderskan,wordtdaarvoorpersoneelingeschakeld.

Hetpersoneel ishoogopgeleidendaardoorrelatiefduur.Dat iseenbewustekeuze.HogeropgeleidpersoneelisinstaatzelfstandigtewerkenenFridahoefthaarmensendaaromnietcontinuaantesturen.Opdewerkvloerheersteenopensfeer.Erismaandelijksteamoverlegeneengoederapportage.Ditbevordertdeoverdrachtvanwerknaarcollega’sendeprofes-sionaliteitvandemedewerkers.DeWitteHoevewerktsamenmeteengedragsdeskundige,eenartsenanderedeskundigen.Degedragsdeskundigeisaltijdbijhetteamoverlegaanwezig.DegespecialiseerdezorgkooptFrida

in.Daarnaastisereenstagiairedieinopleidingisompaardrijdenintekunnenzettenindezorg.AlleenvoordealgemenedingenalsvervoerensommigeontspanningsactiviteitenwerktFridametvrijwilligers.“Uitprincipewerkenwezominmogelijkmetvrijwilligers,wantwevindendatmensenbetaaldmoetenkrijgenvoorhetwerkdatzijdoen.”

verBOuWIndeaangekochtewoonboerderijzijnintotaaltienslaapplaatsengerealiseerd.Hiervanzijnachtvoorpermanentwonenentweevoorlogeren.Daarnaastisereengrotewoonkeukenenzijnerdiversegebruiksruimteningericht.Terondersteuningvandenachtzorg–Fridaslaaptopdeanderelocatie–zijndeslaapkamersuitgerustmeteenzorgmeldsysteem.Diebestaatuitvideo-bewakingmeteeninternetverbinding.

realIsatIeprOcesIn2007zijnFridaenNoudgestartmethetmakenvanhetondernemingsplanvoordewoon-locatie.Zehebbenerbewustgekozenvoorgekozenomhetwonenopeenanderelocatietelatenzijndandedagbesteding.Indietijdkwamdeboerderijvanhonderdmeterverderoptekoop.Hetduurdenogeenjaarvoordatdeaankoopdaarvanrondwas.Dietijdhaddenzeoverigensookhardnodigommetdegemeenteenbanktotovereenstemmingtekomen.Debankenwildeneengarantiedatercliëntenopdezorgboerderijzoudengaanwonen.Fridaheeft vervolgensgezorgd voor verklaringen vanouders en instellingendiehunbereidheidaantoonden.

48 49

succes- eN FaalFactOreN BIJ De realIsatIeVolgensFridazijndoorzettingsvermogenengemotiveerdblijvendebelangrijkstefactorendiebepalenofeenprojectslaagt.Noudenzijhebbeneraltijdopvertrouwddathetzougaanlukken.FridaisvanwegedeveranderingeninhetPGBbezigomdecliëntenonderdeZorginNatura(ZIN)telatenvallen.DedaarvoorbenodigdeAWBZ-erkenningheeftzealsinds2009,maarhetzorgkantoorwildetotdusvergeenproductieafsprakenmakenmetkleinezorgaanbieders,zoalsDeWitteHoeve.Zevindenhetrisicoop‘omvallen’bijdezekleinezorgaanbiederstegroot.Fridaheeftechtervolgehoudenenkonvoor2012tochproductieafsprakenmakenmethetzorgkan-toor.EennadeelvandeAWBZ-erkenningisweldathetverplichteautomatiseringssysteemendeadministratiemeertijdkosten.

Eenalgemenefaalfactorisdateronvoldoendecliëntentevindenzijn.Veeloudersvindenhetmoeilijkomdegroteinstellingenlostelaten.Zezijnbangdathunkindgeenwoonplekmeerheeftalsdezorgboerderij‘omvalt’.Fridaprobeertoudersteovertuigendathetweldegelijkdemoeitewaardisomhunkindopdeboerderijtelatenwonen.Ookdekeuzeofzehunkindinschrijvenbijdegemeentewaardezorgboerderijinstaat,hoortbijhetprocesvanloslatenenaccepteren.Fridaheeftlieverdatdecliëntenbijheningeschrevenstaan,maarlaatdeouderszelfbeslissen.Eenpraktischeredendaarvoorisbijvoorbeelddatwanneereencliëntnaarhetziekenhuismoet,erbijdekeuzevanhetziekenhuisuitgegaanwordtvanhetwoonadres.OokvoordehoogtevanhetPGBkanhetgunstigzijnomophetadresvandezorgboerderijinge-schreventestaan.

INvesterINGeN eN kOsteN eN BateNOmhetwonenopdezorgboerderijterealiseren,isforsgeïnvesteerdinaankoopvandeboer-derijwoning,deverbouwingendediverseapparatuur.DaarvoorheeftDeWitteHoevegeldgeleendvandebank.Fridaverwachtdatdeterugverdientijdzo’n20tot25jaarzalzijn.

HetwonenwordttotnutoevergoedvanuithetPGB.Devergoedingverschiltperzorgzwaar-tepakket. Inclusiefhuishoudelijkehulpontvangen zeper cliëntgemiddeld zo’n€4.500permaand.Doorallerleiveranderingeninhettoekennenvanvergoedingen,isditnogmaaronge-veerdehelftvanhetbedragbijaanvang.Tot2013isereenbudgetgarantiewatwilzeggendatdevergoedingvooreendeelbehoudenblijft.Deoverigekostenvoordezorgbestaanuitpersoneel,afschrijving,vastelasten.Demedicatievaltonderdezorgverzekering.VoorDeWitteHoeveishetrisicovoldatdekostenvoorperso-neel,onderhoudenzorgduurderzijngeworden,terwijldezorgvergoedingsteedslagerwordt.

Dekostenenbatenhoudenelkaarongeveerinevenwicht,zegtFrida.HetafgelopenjaarboektedeAWBZ-erkendeStichtingDeWitteHoevevoordewoonzorgeenbescheiden€6.000winst.Dezeboekhoudingisgescheidenvandefinanciënvandedagbesteding.DielaatstezitnamelijkindeagrarischeVOF(binnenkorteenBV).Fridageeftaandathetfinancieellastigis.Zorginstellingendieookkleinschaligwonenopboer-derijen opzetten, krijgen het financieel al helemaal niet rond. Frida: “Doordatwij naast dezorgtakookeenproductietakhebben,kanhetwonenuit.”

50 51

NetWerkeN eN saMeNWerkeNVanuithaarwerk indezorghadFridaaleennaamopgebouwdeneenbreednetwerkmetcontactenmet gedragsdeskundigen, artsen,managers, directeuren enzovoorts. Frida geniethetvertrouwenvandezemensen.Allecliëntenkwamenvanafhetbeginviamond-tot-mondre-clamebijDeWitteHoeveterecht.Verderzijnercontactenmetadviseurs,gemeenten,accoun-tants,wooninitiatieven,zorgkantorenenbanken.Daarnaastontmoetzetijdenscursussenookveelmensen.Frida:“Jebenteigenlijkaltijdaanhetnetwerken.Hetisbelangrijkdatjeregelma-tigjegezichtlaatzien”.Zedoetditnietplanmatig.Voorde realisatievandewoonzorgheeftFridaalleszelfonderzochtenuitgezocht.Ookditleiddetotnieuwecontactenmetdearchitect,demakelaarenanderemensen,zoalsambtena-renvandegemeente.Hetonderhoudenvanhetopgebouwdenetwerkkostbehoorlijkwattijd.Fridabesteedtveeltijdaanhetbezoekenvanzorgkantoren,bijeenkomsten,cursussen,automatisering,kwaliteitenzovoorts.SomsgaanookNoudofmedewerkersmeenaarbijeenkomsten.

Samenwerken,bijvoorbeeldmetZorgboerenBrabant, is volgens Fridaaltijdgoed.Hetbiedtzichtopwaterverdernogmogelijkisophetgebiedvanzorgverlenen.Zezitookineenori-enterendefasemeteenzorginstellingomtekijkenwaarzeelkaarkunnenaanvullen.MeteenzorgboerderijverderopbekijktFridaofzepersoneelkunnenuitwisselenenofzedaarzorgkaninkopenvoorcliëntendiespecifiekezorgnodighebben.DeWitteHoeveisaangeslotenbijPerSaldo(verenigingvoormensenmeteenpersoonsgebon-denbudget),VerenigingGehandicaptenzorgNederland(VGN)enParticulierwooninitiatief.

GevOlGeN vOOr GeZIN eN OMGevINGNoudendekinderenwetennietbeterdandatFridaindezorgwerkt.Zijhebbendanookgeenmoeitemet de huidige woonzorg en de cliënten.Wel is het zorgmeldsysteemmetvideocamera’s,datderuggengraatvandenachtzorgvormt,eenprobleem.Datfunctioneertnietgoed:hetgeeftveelvalsealarmenofjuistgeenalarmwanneerhetwelmoet.Fridaheefthierdoorgeenvertrouweninhetsysteemenslaaptvaakbijdecliënteninplaatsvanthuis.Doorallevalsemeldingenslaatbovendiendevermoeidheidtoe.Frida:“Alssuccesfactorenzieikmijneigeneigenwijsheid,doorzettingsvermogenenvertrouweninhetslagenvanhetproject.”Jemoetervoor300%achterstaan,heeftzegemerkt,andersmoetjeernietaanbeginnen.“Jekrijgterveelverantwoordingbij.Andersishetooknietren-dabeltemaken.Mislukkenbetekentimmersdatjein‘eenhutjeopdehei’moetgaanwonen.”

Deburenendegemeenschapreageerdenvooralpositiefopdeplannen.ZevondenhetknapengedurfddatFridaenNouddestapnaarhetaanbiedenvanwonengingenzetten.Fridaheeftnietgeprobeerdomvantevorendraagvlakvoorhaarplannentekrijgen.Zewistdatdeburengeenlastvandecliëntenzoudenhebbenendathettypecliëntenhennietuitmaakte.BovendienkennendemensenDeBronlaak,eenindebuurtgelegenwoon-werkgemeenschapvoorvolwassenenmeteenverstandelijkebeperking,enzijnzedaarmee‘welwatgewend’.Debuurmanklusttegenwoordigmeeopdeboerderij,wathijnietdeedvoordatdewoonlo-catieerwas.Frida:“Alsalleseindelijkafis,komtereenopendag.”VolgensFridaheeftdewoonzorgweinigdirectegevolgenvoordeleefgemeenschap.Dedag-bestedinggebeurtopdeeigenboerderij.“Enach,wedoenonzeboodschappendanwelbij

52 53

debuurtwinkel,maarikgeloofnietdatonzetiencliëntendaarhetverschilmaken.”DeWitteHoevezorgtwelvoorwerkgelegenheid,wanthetpersoneelwoontallemaalindeomgeving.

MeerWaarDe vaN WONeN Op De BOerDerIJFridavindtdatdemeerwaardevanhetwonenopdezorgboerderijvooraldewelzijnsverbete-ringvandebewonersis.“Cliëntengroeienbijons.Wezienhungedragverbeteren.”Eensterkekantvanwonenopdezorgboerderijisdatcliëntenveelbewegingsruimtehebben.OpdeWitteHoevezijneraltijdtweemensenpersoneelaanwezig.Eenzwakpuntisdatcliëntenopdezorgboerderijnietaltijdopdegoedeplekblijkentezitten.Ookkanheteencliëntweleenstegenvallenominhetbuitengebiedtewonen.

tIps vaN De WItte HOeve

1. sta er voor 300% achter!2. Maak een goed doordacht ondernemingsplan (wat willen we, welke doelgroep,

wat hebben we voor ogen?).3. Zorg voor een goede organisatie. alleen dan is er een boterham aan te verdienen.4. Heb doorzettingsvermogen en laat je niet zomaar aan de kant zetten.5. kijk naar samenwerking.6. Zorg voor mond-tot-mondreclame. een open dag is leuk, maar meer bedoeld voor

nieuwsgierige mensen en niet om nieuwe cliënten te werven.7. Blijf zelf goed op te hoogte van de financiën.

54 55

Gemeenten steeds meer de regie Gemeenten krijgen met de huidige entoekomstige veranderingen meer en meerde regie en verantwoordelijkheid voor degezondheid enhetwelzijn vanhunburgers.Zozijnerdevolgendeontwikkelingen:• Een deel van de AWBZ-functies wordt

overgeheveld naar de Wet maatschap-pelijke ondersteuning (Wmo). Deze wetregelt dat mensen met een beperking(ouderen,gehandicaptenofmensenmetpsychischeproblemen)devoorzieningen,hulpenondersteuningkrijgendiezenodighebben.DeWmozorgtervoordatieder-eenkanmeedoenaandemaatschappijenzelfstandigkanblijvenwonen.Gemeentenvoeren deWmouit en iedere gemeentelegt andere accenten. Tot 2012 zijn devoorzieningenzowelinnatura(ZIN)alsviaeenPersoonsgebondenBudget(PGB)ver-krijgbaar.Vanaf2012kunnenalleenmen-senmet een ‘verblijfsindicatie’ nog aan-spraakmakenopeenpersoonsgebondenbudget.VoordezebudgethouderswordthetPGBmet5%verhoogd.Voormensendie nu een PGB zonder verblijfsindicatiehebben, heeft dit gevolgen. Uiterlijk per1 januari2014krijgenzijniet langereenPGB.InplaatsdaarvanmoetenzijbijeenAWBZ-indicatievoordefunctiespersoon-lijkeverzorgingen/ofverpleging,overstap-pennaarZorginNatura.Voordefunctiebegeleiding zijn zij vanaf dat momentaangewezen op begeleiding vanuit deeigen gemeente op basis van de Wmo.

• DeWajong,debijstand(WWB)endeWetSociale Werkvoorziening (WSW) wordengeïntegreerdinéénregeling,namelijkdeWetWerkennaarVermogen.

lacunesinhetaanbodtevoorkomen,makenwe een notaWonen en zorg.Hierin komeninhoudelijkeenspreidingscriteriatestaan.Zokunnenwe toetsenofwewelofnietwillenmeewerken aan ruimtelijke procedures dienodigzijnomeenzorgboerderijterealiseren.Overdepreciezeinvullingvandedezecriteriaisopditmomentnognietveeltezeggen.Ikvind hetwel belangrijk dat de gemeente zokan bepalen dat de kwaliteit en continuïteitvanzorggewaarborgdzijn.Hetvoorkomtookdatwealsgemeenteplotselingmeteencon-centratieoflintbebouwingvanzorgconceptentemakenkrijgen.”Naastde‘wildgroei’aanzorgboerderijenziethijdedrastischeterugganginhetPGB-budgetals knelpunt voor de sector. “Ik denk datdezeknelpuntenop te lossenzijndoor zorgopboerderijenbeterintebeddenbinnenhethuidigezorgsysteem.Ookkunnenaanbiedersmeergaansamenwerken,zowelonderlingalsmetgroterezorgorganisaties.”

“VoordegemeentebetekenthetwonenopzorgboerderijendatdedrukopdeWmoenop het leerlingenvervoer toeneemt”, zegtKruikemeier. Hij geeft aan dat dit heeft temakenmetdestijgingvanhetaantalmensenmeteenzorgbehoefte,datnaardegemeenteverhuistvanwegedevoorhenaantrekkelijkewoonzorginitiatieven. “In kleine gemeen-ten leidt deze toename, die in principe vooraanvullende voorzieningen ook onder degemeentelijkeverantwoordelijkheidgaanval-len,alsneltoteenonevenwichtigberoepopdebudgettenvandiegemeente.CliëntendieeenberoepdoenopbijvoorbeeldeenfietsofscootmobieldieuitdeWmobetaaldworden,woondendaarimmerseerstniet”.

• Alle taken op het gebied van jeugdzorgwordengefaseerdnaardegemeenteover-geheveld.Tussen2014en2016gaandejeugd-ggz(zowelAWBZalsZvw),depro-vincialejeugdzorg,degeslotenjeugdzorg,jeugdreclasseringen -beschermingendezorgvoorlichtverstandelijkgehandicaptejeugdonderhetbeleidvandegemeentevallen. Deze decentralisatie maakt hetmogelijkombeleidsterreinenopelkaaraftestemmenentekomentoteenintegraleaanpakophetgebiedvanzorg.

De gemeenten krijgen een financiële com-pensatie voor de nieuwe taken. Zij werkenintussenhardaanhetontwikkelenvannieuwbeleid, ook op het gebied van kleinschaligwonenophetplatteland.

voorbeeld: visie gemeente BernisseOp het grondgebied van de Zuid Hollandsegemeente Bernisse zijn meerdere onder-nemers gevestigd die nieuwe zorgconcep-ten hebben ontwikkeld. Wethouder WimKruikemeier,diedeWmo-zakeninzijnporte-feuilleheeft,ziet inhetwonenopzorgboer-derijeneengoedekansvooragrariërsomhunactiviteitenteverbreden.Daarnaastishetookeenverrijkingvanhetbestaandezorgaanbod,meenthij,ondervoorwaardedathetaanbodvankwalitatiefgoedniveauis.

Kruikemeier:“Inonzegemeentezijnmeerderenieuwevormenvanzorgontstaandievallenonderhetbegrip‘zorgboerderij’.Wemerktendatwealsgemeenteonvoldoendezichthad-denopdetotalevraagenaanbodrondwoon-zorgconceptenvoordiversedoelgroepen.Omhiermeervatoptekrijgenenwildgroeiofjuist

NBkanditweg?OokdenieuweWajongersbinnenkort inhetkadervandeWetWerkenNaarVermogen (WWNV)onderdegemeen-telijke verantwoordelijkheid komen. Steedsmeergemeentenmakendaaromeenzorg-en/ofwoonvisiewaarindespreidingenhetaan-tal zorginitiatieven isgeregeld.Tot slot isdetoekomstvoorhetPGBeenonzekerefactor.

tIps

1. Waarborg de continuïteit en kwaliteit van het woonaanbod door samenwerking en afspraken met grotere zorgorganisaties

2. Zorg voor contact met en deelname aan de plaatselijke zorgketens

3. Zoek draagvlak bij de plaatselijke bevolking

4. Zorg voor evenwicht tussen zorg en dagbesteding

5. kijk of er combinaties te maken zijn tussen dagbesteding en het faciliteren van gemeenschapsvoorzieningen (bijvoorbeeld een winkeltje of dorpshuis)

Meer informatieKrijger, E en Driest, P. (2011) Kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Particulier ondernemerschap woonprojecten.

Handboek Boerderijzorg in de zorgketen (2011),StichtingGreenValley/Landmercplus

www.rijksoverheid.nl geeft meer informatieoverdeWetmaatschappelijkeondersteuningenhetpersoonsgebondenbudget.

veraNDerINGeN IN veraNtWOOrDelIJkHeDeN

“Om wildgroei of lacunes in het zorgaan-

bod te voorkomen, maakt onze gemeente

een nota Wonen en Zorg.”.

57

Zorgboerderij ‘De Mare’,

Westervelde (Drenthe)

arend en Margreet Houwing-leerink

Zorg


Dagbesteding (10 personen)

Agrarischetak

30 Zoogkoeien en jongvee (lakenvelders)

Zeug en biggen

Boerderijwinkel (vlees)

www.zorgboerderijdemare.nl

“De levensstijl moet je aanspreken”

Op steenworpafstand van het toeristische plaatsje Norg in west Drenthe ligt biolo-gisch veehouderijbedrijf en zorgboerderij De Mare van arend en Margreet Houwing-leerink. Bijzonder aan het bedrijf zijn de aanwezigheid van lakenvelders, een Oudhollands koeienras met een karakteristieke kleurtekening. Zorgboerderij De Mare biedt al langer dagbesteding aan en sinds een paar jaar wonen er ook zes cliënten met zeer diverse indicaties.

Arend enMargreet zijn in 1999 begonnenmet het aanbieden van dagbesteding. Eigenlijkwarenzealvanplanomookwonenaantebieden,maarditplanstuittetoenopbezwarenvanomwonenden.Bovendien,steltMargreet,heefthetaanbiedenvandemogelijkheidomtewonenzo’nimpactopjeleven.“Datmoetjeeerstvoorzichtigproberen.”Sinds2008wonenerdriecliëntenopdeboerderijendrieineenwoonhuisinhetdorpNorgdatdeStichtingZorgboerderijDeMareheeftgehuurd.ArendenMargreethebbendriekinderendieinmiddelsallemaalopdezorgboerderijwerken.Vandetweedochterswoontereenthuis.DeanderwoontsamenmetdecliënteninhethuisinNorg.ZoonTimwoontinGroningen.

WaarOM WONeN?“Hetisbelangrijkdatmensenzorgkunnenvindendiebijhenpast.Wantdaarvoelenzezichgoedbijdatenvergrootdekansdatzeopdenduurminderzorgnodighebben.Dat ishetgeweldigevanhetPGB”,zegtMargreet.Zemerktdathetvooreenaantalmensenheelplezierigisomopdeboerderijtewonen.Deovergangvandedagbestedingslocatienaardewoonloca-tieenomgekeerdisvoorsommigecliëntennamelijklastig.Vooralmensenmetpsychiatrischeproblemenzienvaakoptegenhetreizen.Dooropdeboerderijtemogenwonen,wordendeovergangenweggehaaldenishetprobleemopgelost.

BeWONersDeMare staat open voor cliëntenmet een psychische hulpvraag, verstandelijke beperking,burn-outentrauma.Margreet:“Hetgaatnietomdebeperkingofdiagnosevanmensen,maar

58 59

omwiezezijnalsmensenofzebijelkaarpassen.Zemoetenzichveiligenwelkomvoelen.Hetzijnookvooralhooggevoeligemensen.”Alsernieuwemensenkomen,iseraltijdeenproefpe-riodevandriemaanden.“Naeenpaarwekenweetjealofiemandindegroeppastofniet.”Decliëntendiezeopdeboerderijontvangen,moetenvolgensMargreetdevrijheidaankunnen.Zemogenbijvoorbeeldgeengedragvertonenwaardeburenlastvankunnenhebben.

BeGeleIDINGInclusiefArendenMargreetwerkenerachtbegeleidersopDeMare.Detakenzijnvoorieder-eenheelverschillend.Daarnaasthebbenzeeenochtendindeweekiemandvoordeadminis-tratie,enzijnervijfvrijwilligersvooronderanderedetuineneenwekelijkseknutselmiddag.VoordenachtzorgmogendebewonersdethuiswonendedochterenMargreetenArendaltijdbellen.Indepraktijkmakenzedaarnooitgebruikvan.“Alleenalhetfeitdatzemogenbellen,maaktdatzezichrustigenveiligvoelenengewoondoorslapen”,zegtMargreet.

verBOuW eN uItBreIDINGZewildeneerstappartementenbijdeboerderijbouwen,maardecliëntengavenaandatzegeen behoefte hadden aan een groot appartement.Met een verbouwing in 2001 haddenArendenMargreetdewoonboerderij al zo ingedeelddat er voorwonen in2008niet veelaanpassingenmeernodigwaren.Erzijngrotereramenindekamerseneenscheidingswandgeplaatst.Indehuurwoningmoestmeergeïnvesteerdworden.Vandedriecliëntenopdeboer-derij,heefterééneigensanitairvanwegehaarzorgvraag.Deanderetweedelenhetsanitair.Verderisereengezamenlijkewoonkamerenkeuken.Margreetnoemtdit‘eenprobleemvrije

zone’.“Indezeruimtesisdeafspraakdatjehetnietoverjeproblemenhebt.Buitenhangteenlastkorf,zoalsdeindianendieookgebruikten.Slechtsopbepaaldeplaatsenentijdenbespreekjejeproblemen,isonsuitgangspunt.Datgeeftveelduidelijkheidenrust.Mensenlerenzodatzehunlastennietopandermansschoudersmoetenleggen.”

realIsatIeprOcesDebrandweerisopbezoekgeweestomopbrandveiligheidtecontroleren.Degemeenteisopdehoogtegesteld,maardieheeftverdergeenrolgespeeldbijderealisatievanwonen.Ookbijdehuurwoningwaszenietbetrokken;datwasnietnodigomdaterdriecliënteninheteigenhuismogenwonen.Pasdaarboveniseengebruikersvergunningvereist.Voorhetbouwenvandeblokhuttenofappartementenzijnuiteraardwelvergunningennodig.

succes- eN FaalFactOreN BIJ De realIsatIeDerealisatievanhetwonenverliepopeenheelnatuurlijkemanier,waarvoorMargreetenArendbovendienweinighoefdenteinvesteren.Hetrealiserenbestaatvoorhenaltijduitheteerstvoorzichtigestappenzettenendedingeninhetkleinuitteproberen.Zoontdekkenzeofietswelofnietbijhenpast.

INvesterINGeN eN kOsteN eN BateNVoordeverbouwingvandewoonboerderijin2001hebbenArendenMargreetzo`n€400.000geïnvesteerd,buitendeaankoopom.DeStichtingZorgboerderijDeMarehuurteendeelvandewoonboerderij.IederjaarinvesterenArendenMargreetzotussendetien-entwintigduizendeuro.“Jemoetblijveninvesterenenpermaandalleskunnenbetalen.”

60 61

ZorgwordtbetaalduitdePGB’s.Deeigenbijdrage voorwonenkomt vaakuitdeWajong-regeling.DitjaarzijnertweemensenmeteentelaagPGB.Hetingediendebezwaarhiertegen,werdnietgehonoreerddoorhetCIZ.DeconsequentieszijndaaromnuvoorrekeningvandestichtingZorgboerderijDeMare.Margreet:“Wedraaienaleenaantaljarengoed,hetisnogeengezondbedrijf.Maarhetisnuwelbelangrijkdatmensendejuisteindicatiekrijgen,zodatdezorgdiezenodighebbenookkanwordenbetaalduithunPGB.”

Dezorgboerderij iswelkwetsbaarvoorveranderingen,zoalsbijvoorbeeld inhetbeleid rondPGB’s.Zwakpuntisbijvoorbeelddekorteopzegtermijn(éénmaand)vancliëntenmeteenPGB.Margreet:“Zekunnendusinprincipezoweglopen,maarwehebbenweldeverantwoordelijk-heidomzorgtebieden,personeeltebetalenenzovoorts.”

NetWerkeN eN saMeNWerkeNMargreet en Arend hebben een groot sociaal netwerk, dat hun activiteiten accepteert.Als ze feestjes hebben, komen de bewoners soms ook. De eigen kinderen nemen ookwel eens cliënten mee op stap. Voor de realisatie van de plannen hebben Margreet enArend gebruik gemaakt van hun relaties en van deskundigen in de vriendenkring. In hetbestuur van Stichting Zorgboerderij De Mare zitten bijvoorbeeld een ontwikkelingspsy-choloog en een jurist. Ookmet de gemeente Noordenveld is de samenwerking goed. Dieheeftbijde starteenbelangrijke rolgespeelddoorvoorhencontact te leggenmetzorgin-stellingVanboeijen.Ookhet internet heeft al dienstenbewezenom cliënten te krijgen.Deafgelopen periode heeftMargreet vier keer cliëntenmoeten afwijzen, omdat ze vol zitten.

DeMarewerktsamenmetdebloemenwinkelinNorg,waarMargreetdagbestedingvooreencliëntingekochtheeft.Ookisersamenwerkingmetdehuisarts,eenpsycholooginZuidveldeendeStichtingZorgboerderijenDrenthe.Deinspiratieavonddiedezestichtinghieldin2010vondplaatsopdeMare.Hetislastigaantegevenhoeveeltijdhetnetwerkenkost.“Hetgaatvanzelfentussendebedrijvendoor”,zegtMargreet.

GevOlGeN vOOr GeZIN eN OMGevING“Jedeelt jeboerderijmetanderemensen,datmoet jewillen. Jebentnooitecht vrij.”Vanhetbeginafaaniserdoordeweektottienuur’savondsbegeleidingvoordebewoners.DatgebeurtdoordeverschillendemensendiebijdeMareindienstzijn.“Jemoetwelzorgendatjejeeigenruimtebeschermt,zodatjeookwatprivacyenrustvoorjezelfkuntwaarborgen”,zegtMargreet.“Datruimtenemenvooronszelfhebbenweechtmoetenleren.”

Uitdeomgevinghoortzegeennegatievedingen.Deweerstanduit1999isverdwenen,datisgeleidelijkzogegaan.Doordedagbestedingopdeboerderijisdeomgevinggewendgeraaktaancliënten.Hetvielnauwelijksopdaterlaterookcliëntenblevenslapen.Decliëntenfietsenhierookrond.Datisgoedvoorhunsocialecontactenenhetgeeftgezel-ligheidenlevendigheidinhetdorp.Bovendiencreëerthetwerkgelegenheidenprofiteertdemiddenstanderookvan.Ookdecontactenmetdebasisschoolzijnheelleuk.Margreet:“Datkwameigenlijkvoortuiteenvervelendincidentwaarbijeenhulpboernageroepenwerddoorschoolkinderen.Inhetcontactdaarovermetdeschoolisbeslotenomdekinderenopdeboer-derijuittenodigen.Diezelfdehulpboerheeftzetoenrondgeleidenookoverzichzelfverteld.Nuiserheelleukcontactenishijzelfsuitgenodigdopeenfeestavond!”

62 63

MeerWaarDe vaN WONeN Op De BOerDerIJAlssterkepuntenvanwonenopdeboerderijzietMargreetvooralhetwonenenwerkenopéénplek.Hetiseenfijneplekindenatuur.Hetwonenbiedtmensenstructuur,enerisveelliefde-vollezorgenaandachtvoorhen.Hetverzorgendeteamisklein,enwerktmetgrotebetrokken-heid.Ookwijstzegraagopdebiologischebedrijfvoering,waardoordebewonersgezondeten.

tIps vaN De Mare

1. Wees bereid de ruimte/boerderij te delen met anderen.2. Hou rekening met de levensstijl die bij een zorgboerderij hoort. Die moet je

aanspreken. als je erg hecht aan je privacy, moet je er niet aan beginnen. Boeren tellen de uren dat ze werken niet, dat tellen moet je ook niet doen als er mensen bij je wonen. Je moet wel de ruimte hebben of nemen om een keer op vakantie te gaan.

3. laat je informeren. Ga op een zorgboerderij kijken of het iets voor je is, bijvoorbeeld via een cursus met excursies, zoals stichting Zorgboerderijen Drenthe organiseert.

4. vraag je met je gezin af of het echt bij je past en of je het ook kunt doen op een manier die bij je past.

5. kijk kritisch naar wat je op je eigen boerderij te bieden hebt.6. Bepaal welke cliënten geschikt zijn om bij je te wonen.

64

cOlOFON

uItGaveBeschermd BuitenleveniseenuitgavevandeTaskforceMultifunctioneleLandbouw,november2011.

auteursReinaFerwerda-vanZonneveld,WageningenURLivestockResearch([email protected])EddyTeenstra,WageningenURCommunicationServicesAideRoest,WageningenUR,LandbouweconomischInstituut(LEI)

reDactIeMirandaKoffijberg(TaskforceMultifunctioneleLandbouw)

vOrMGevINGAnnemarieWijmenga(CommunicatiebureaudeLynx)m.m.v.MichelHilbrandtenDaniëlSchwitters

FOtOGraFIeFredvanWelie(WageningenURCommunicationServices):DeFochtel,Hesselshoeve,DeMareSuzanThiry:JuutsomYlonaBosman:DeWitteHoeve

DrukVeldhuisMedia

DisclaimerAan de informatie in deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend.

Wageningen UR Taskforce Multifunctionele Landbouw

Task

forc

e M

ulti

func

tion

ele

Lan

dbou

w

B

esch

erm

d B

uite

nlev

en –

Vij

f zo

rgbo

eren

ove

r w

onen

op

zorg

boer

deri

jen

BESCHERMD BUITENLEVEN

Vijf zorgboeren over

wonen op zorgboerderijen

omslagBeschermdBuitenleven.indd 2-3 11/1/2011 1:45:38 PM

BESCHERMD BUITENLEVEN Vijf zorgboeren over wonen op …€¦ · begeleiding van de bewoners, het...

Documents

Transcript of BESCHERMD BUITENLEVEN Vijf zorgboeren over wonen op …€¦ · begeleiding van de bewoners, het...