Behouden,benutten eninnoveren.Een ICT-paragraaf voor het komende regeerakkoord

De belangrijkste aanbevelingen zijn:1. Maak van de digitale infrastructuur de 3e

economische mainport van Nederland; een digitale safe haven als veilige en vertrouwde vestigingsplaats voor nationale en internationale bedrijven.

2. Investeer structureel in de generieke digitale infrastructuur (GDI); dit verhoogt het niveau van de dienstverlening van de overheid, het verkleint de kloof tussen burger en overheid en schept vertrouwen.

3. Verhef ‘de burger centraal’ tot leidend principe bij het ontwerpen van systemen en diensten zodat het perspectief van burgers en bedrijven centraal staat en niet de systeemwereld (van de overheid).

BelangInformatietechnologie heeft de afgelopen 25 jaar enorme productiviteitsgroei teweeg gebracht. Meer dan 50% van deze groei komt door de inzet van ICT. Nederland scoort hoog op verschillende internationale ICT-ranglijsten. Maar we dreigen uit de top van de ranglijsten wegvallen als de overheid ICT blijft beschouwen als een risico in plaats van een kans, zoals helaas nu nog vaak het geval is.

Investeren en stimulerenMet een Deltaplan ICT investeert de overheid in de ontwikkeling van de digitale overheid, in governance en in vertrouwen. Het stimuleert de overheid om voorop te lopen bij het realiseren van een generieke digitale infrastructuur (GDI) en daarmee richting te geven aan de gewenste ontwikkeling. Door nu te investeren in een Deltaplan ICT, kan Nederland straks de zoete vruchten plukken. Bijvoorbeeld met ontwikkelingen als het gebruik van big data, ‘The Internet of Things en robotisering, die ingrijpende gevolgen hebben voor de wijze waarop processen worden ingericht, maar die vooral volop kansen bieden voor een beter functionerende informatiesamenleving.

In de ICT-paragraaf geeft PBLQ een bredere invulling aan het advies.

Maak digitale infrastructuur 3e economische mainport Nederland

PBLQ adviesbureau voor verandervraagstukken in de informatiesamenleving, introduceert daarom het idee voor een Deltaplan ICT. Omdat voor het uitvoeren van overheidsbeleid en de economische ontwikkeling de beschikbaarheid van informatie en ICT-systemen een belangrijke voorwaarde is; als deze systemen uitvallen, komt immers alles tot stilstand. Bovendien moeten we er voor zorgen dat iedereen in onze samenleving mee kan komen met de digitale ontwikkelingen.

Informatietechnologie (ICT) zorgt voor ingrijpende maatschappelijke en economische veranderingen en transformeert ons land in rap tempo naar een digitale informatiesamenleving. De overheid speelt daarbij een cruciale rol als het gaat om het investeren in infrastructuur en het bepalen van de spelregels. Nederland staat er in de digitale transformatie goed voor, maar er dreigt een remmende voorsprong omdat de ontwikkeling van de infrastructuur hapert en gericht beleid voor de nabije toekomst ontbreekt. Daarom moet Nederland de digitale infrastructuur te benoemen tot 3e economische mainport. Een statement waarmee de overheid op ICT-gebied (economische) kansen kan pakken.

InleidingInformatievoorziening is het kloppend hart van de overheid en het bedrijfsleven. De uitvoering van overheidstaken is niet meer mogelijk zonder de inzet van informatie en communicatietechnologie (ICT). Het besef dat ICT een cruciale productiefactor is in het primaire proces van de overheid en ook als zodanig gestuurd moet worden is nog niet bij iedereen doorgedrongen en geaccepteerd. Ook in het bedrijfsleven is de beschikbaarheid van informatie en systemen randvoorwaardelijk voor succes en voortbestaan. ICT heeft de afgelopen 25 jaar een enorme productiviteitsgroei teweeg gebracht. Nederland scoort hoog op verschillende internationale ICT-ranglijsten.

Maar we worden ook gewaarschuwd! We kunnen uit de top van de ranglijsten wegvallen als de overheid ICT blijft beschouwen als risico in plaats van kans, gericht beleid ontbreekt, en het aandeel ICT’ers in de beroepsbevolking niet toeneemt.

Er is een ingrijpende maatschappelijke en economische kanteling gaande. Deze kanteling heeft grote eff ecten. Denk aan sectoren als toerisme, taxibranche, mobiliteit en detailhandel of aan allerhande slimme toepassingen. In dit transitie proces staat Nederland er goed voor maar we benutten de kansen onvoldoende. Om onze goede positie te behouden en te versterken moet een volgend kabinet een zestal essentiële maatregelen nemen om het transitieproces te ondersteunen.

1. Benoem de digitale infrastructuur tot derde economische mainport van Nederland. Investeer structureel en meerjarig in de rol van ons land als veilig digitaal knooppunt in de wereld. Nederland als digitale safe haven: een veilige en vertrouwde vestigingsplaats voor nationale en internationale bedrijven.

2. Investeer in de modernisering van onderwijs op alle niveaus (basis, middelbaar en hoger) om er voor te zorgen dat een toekomstige beroepsbevolking is geschoold in kennis en vaardigheden waar de informatiesamenleving om vraagt.

3. Investeer structureel en meerjarig in de generieke digitale infrastructuur (GDI) van de overheid, zoals betrouwbare en veilige digitale identifi catiemiddelen. Dit is randvoorwaardelijk voor het verbeteren van de kwaliteit, betrouwbaarheid en transparantie van de overheid als dienstverlener en handhaverrichting burgers en bedrijven.

4. Verhef “de burger centraal” tot leidend principe bij het ontwerpen van processen, systemen en diensten. Zo staat niet de systeemwereld van de overheid (effi ciency, organisatie en wetgeving) maar het perspectief van burgers en bedrijven centraal.

5. Faciliteer het fundamentele debat over privacy en de betekenis van de bescherming persoonlijke levenssfeer in het licht van de voortschrijdende digitalisering van de samenleving en kom met een adequaat en actueel privacy referentiekader met de blik vooruit.

6. Informatievoorziening is het hart van het primaire proces en levert een cruciale bijdrage aan het realiseren van maatschappelijke doelen. Samenwerking in ketens is daarbij de sleutel tot succes. Stel als kabinet vast welke concrete doelen voor welke keten urgent zijn en formuleer de te bereiken resultaten. Betrek de ketenpartners bij de uitwerking ervan.

“De uitvoering van overheidstaken is niet meer mogelijk zonder de inzet van informatie

en communicatietechnologie (ICT).”

Een ICT-paragraafvoor het komend regeerakkoord

De matrixborden boven de snelweg; de opvang van vluchtelingen; de zorg voor kinderen en jeugdigen; de voor ingevulde aangiftebij de inkomstenbelasting, de digitale opsporing, het uitkeren van studie-fi nanciering, het inzetten van de hulpdiensten van politie, ambulance en brandweer; het verstrekken van rijbewijzen; het aanvragen van een bouwvergunning, de snelle afhandeling van goederenstromen bij in- en uitvoer. Een divers palet aan overheidsdiensten met in elk geval één kenmerk gemeen: ze zijn niet uitvoerbaar zonder de inzet van informatie- en communicatie-technologie (ICT).

Voor het uitvoeren van overheidsbeleid is de beschikbaarheid van informatie en van de op die taken toegesneden ICT systemen randvoorwaardelijk. Als ze uitvallen, komt alles tot stilstand. ICT bij de overheid gaat al lang niet meer alleen over de e-mailadressen, beeldschermen en printers van ambtenaren of de website van een ministerie. Informatie-voorziening is onderdeel van het primaire proces van de overheid.

De digitalisering heeft geleid tot grote effi ciency en eff ectiviteitsverbeteringen bij uitvoeringsorganisaties. Hiermee kon de enorme groei van het aantal belasting-plichtigen, het aantal autobezitters en het aantal studenten opgevangen worden. Dat terwijl de uitvoeringsorganisaties zelf niet groeiden of zelfs krompen. Dat kon alleen maar dankzij de massieve inzet van ICT. Voor het bedrijfsleven is dit niet anders. Ook daar is de beschikbaarheid van informatie en systemen randvoorwaardelijk voor succes en voortbestaan. Meer dan 50% van de groei in productiviteit in Nederland van de afgelopen 25 jaar komt door de inzet van ICT. Daarnaast heeft de digitalisering geleid tot nieuwe bedrijfstakken en businessmodellen.

“De voorgestelde maatregelen dragen bij aan een het realiseren van maatschappelijke doelstellingen met behulp van een goed ingerichte en vitale informatievoorziening.”

In de network readiness index van het World Economic Forum staat Nederland op de derde plaats. In een sectorindex staat de Nederlandse overheid op een verdienstelijke dertiende plaats. Maar we worden ook gewaarschuwd. We kunnen snel uit de top tien vallen als de overheid ICT blijft beschouwen als een risico in plaats van een kans, gericht beleid ontbreekt en het aantal ICT specialisten in de beroepsbevolking niet toeneemt. Het risico is dat Nederland de grote kansen voor economische groei hierdoor niet grijpt. Ook voor de overheid biedt de digitalisering kansen, met name voor het verbeteren en vernieuwen van haar processen. Daarnaast heeft de overheid de taak om via een combinatie van facilitering en kaderstelling het bedrijfsleven de ruimte te bieden om de mogelijkheden van de digitalisering te benutten.

Het doel van de voorstellen in deze ICT-paragraaf is om de slagkracht van de overheid te vergroten bij het realiseren van grote ICT-gedreven veranderingen.

LeeswijzerDe algemene rode draad van ons verhaal treft u op de voorgaande pagina in de vorm van zes belangrijke punten voor een komend regeerakkoord. In het tweede gedeelte maken we een analyse van negen gebieden waarbij we ook een handelingsperspectief bieden. De voorgestelde maatregelen dragen bij aan een het realiseren van maatschappelijke doelstellingen met behulp van een goed ingerichte en vitale informatievoorziening.

1. ICT is een dragend onderdeel van het primair proces en niet alleen een kostenpostAnalyseOndanks het feit dat de bewindslieden doorgaans niet struikelen over hun beleid maar veeleer over de uitvoering ervan, is de uitvoering vaak onvoldoende betrokken bij besluitvorming. En als dat wel gebeurt, worden de adviezen onvoldoende serieus genomen. De combinatie ICT en overheid wordt eerder als probleem dan als oplossing beschouwd. Het beeld is dat de overheid haar (ICT) projecten niet onder controle heeft. Er is weinig vertrouwen en ICT-gedreven projecten worden ervaren als risicovol en als onbeheersbare kostenpost. De commissie Elias heeft hier uitvoerig over gerapporteerd. Mede hierdoor is angst voor ICT dossiers ontstaan. Ook ziet de overheid ICT-projecten nog te vaak als deel van de bedrijfsvoering gericht op kostenreductie. Dit is een belangrijke denkfout. ICT is integraal onderdeel van het primaire proces. Investeren in ICT maakt het verbeteren van de kwaliteit van dienstverlening, handhaving en opsporing mogelijk. Deskundigen uit het primaire proces moeten dus ook betrokken zijn bij de ontwikkeling van ICT. De huidige benadering van ICT als onderdeel van de bedrijfsvoering en kostenpost leidt tot het eenzijdige beeld dat ICT ingewikkeld, risicovol en duur is. De overheid kan het toch niet. Voor politici en bestuurders is dit de hete aardappel. De reactie die volgt is vaak een roep om meer controle en meer beheersing. Het aansturen en benutten van ICT als onderdeel van het primaire proces is de kanteling die gemaakt moet worden. Het sturen vanuit kansen en het opheff en van belemmeringen.

Wat is er nodig?1. Het vermijden van de refl ex om bij

problemen met grote veranderingen steeds nieuwe controle instrumenten in te richten. Wel moet de ambtelijke en politieke top zich actief bemoeien met de professionaliteit en inzet van de productiefactor ICT. Benut hiervoor het bestaande instrumentarium beter.

2. De inzet van primair proces deskundigheid bij het ontwikkelen van ICT.

3. Al in de fase van wetsvoorstellen en beleidsformulering moeten de mogelijkheden en beperkingen van de productiefactor ICT inzichtelijk gemaakt worden. Dit vereist dat de politieke en ambtelijke top zich actief bemoeit met het formuleren van deze productiefactor.

4. Formuleer per departement en uitvoeringsorganisatie concrete doelen en een meer jareninvesteringsprogramma om de mogelijkheden te benutten, die de digitalisering voor het primaire proces van het betreff ende beleids- of uitvoeringsdomein biedt.

5. Stel bij wets- of beleidswijzigingen de eis dat daarin een verklaring - van de uitvoerende dienst - is opgenomen waarin is vermeld of aan de randvoorwaarden voor het accepteren van resultaatverantwoordelijkheid voor de uitvoering is voldaan.

6. Leiderschap en lef bij uitvoerings-organisaties om ‘nee’ te zeggen tegen niet-realiseerbare ICT wensen. Respecteer en benut de professionaliteit van uitvoeringsorganisaties bij het beoordelen van de haalbaarheid van projecten en programma’s.

7. Zakelijkheid in de samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en rolvastheid binnen de overheid. Dit betekent een kanteling in inzet en aandacht vanuit het topmanagement.

“Deskundigen uit het primaire proces moeten dus ook betrokken zijn bij de

ontwikkeling van ICT.”

2. Stel de burger centraal

AnalyseDe overheid is als uitvoerder van beleid richting burgers en bedrijven een maat-schappelijke dienstverlener en handhaver. De kwaliteit en klantvriendelijk heid die burgers en bedrijven ervaren wanneer ze in contact treden met de overheid beïnvloedt hun vertrouwen in en tevredenheid met de overheid. In de praktijk is vaak effi ciëntie (kostenverlaging) leidend bij het vormgeven van overheidsprocessen. Een voorbeeld hiervan is de keuze om dienstverlening uitsluitend via het digitale kanaal te laten verlopen. Hiermee dreigen burgers die niet kunnen of willen meekomen met de digitalisering buiten gesloten te worden. Dat kan leiden tot verslechtering van de relatie met de overheid.

Wat is er nodig?1. Hanteer “de burger centraal” als

ontwerpprincipe. Niet de systeemwereld van de overheid (effi ciency, organisatie, wetgeving) maar de leefwereld van mensen staat centraal. Dit betekent dat dienstverlening van de overheid samen met gebruikers ontwikkeld wordt.

2. Maak het digitale kanaal niet het enige kanaal van dienstverlening. Een multi-kanalenstrategie betekent dat burgers en bedrijven naast volledig digitaal ook op andere wijze (telefonisch, per e-mail of face to face) in contact kunnen treden met de overheid. Kortom: bewaak de menselijke maat bij digitalisering én gebruik de mogelijkheden die digitalisering biedt om te komen tot op de persoon toegesneden dienstverlening.

3. Biedt naast uniforme en gestandaar-diseerde dienstverlening ook gerichte en gespecialiseerde dienstverlening om te voorkomen dat de bijzondere gevallen tussen wal en schip vallen.

3. Besturing en samenwerking in ketens

AnalyseGoede en eff ectieve samenwerking in ketens komt vaak niet tot stand door gebrek aan een gedeelde doelstelling. Deelbelangen van organisaties en bestuurslagen zijn te vaak leidend. Dit is het gevolg van de manier waarop de overheid is georganiseerd. De scheiding tussen bestuurslagen, ambtelijke silo’s en de afstand tussen beleid en uitvoering zijn daar voorbeelden van. Bij de vorming van beleid en wetgeving besteedt de overheid te weinig aandacht aan vraagstukken van ketensturing. Daarnaast wordt de fi nanciering van het veranderproces veelal aan de ketenpartijen overgelaten. Dit leidt tot veel discussie en energieverlies.

Wat is er nodig?1. Formuleer heldere, gedeelde en urgente doelen die alle

ketenpartners binden. Gebruik die inhoud om per ketenproces de fi nanciering, de besturing en de samenwerking in te regelen.Doelwetgeving die ruimte laat aan de uitvoering om processen in te regelen en de uitvoeringskaders na afstemming met alle ketenpartners per Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) vast te stellen.

2. Rolvastheid en zakelijkheid in de samenwerking tussen de verschillende ketenpartijen met een focus op het realiseren van de gemeenschappelijke doelen.

3. Leiderschap dat het ketenbelang bovenaan zet en het lef heeft om opdrachten terug te geven als randvoorwaarden voor succes niet aanwezig zijn.

“De kwaliteit en klantvriendelijk heid die burgers en bedrijven ervaren wanneer ze in contact treden met de overheid beïnvloedt

hun vertrouwen in en tevredenheid met de overheid.”

5. Kwaliteit, kennis en kunde nodig

AnalyseWat betreft ICT en digitalisering is sprake van een algemeen kennistekort. Zowel bij politici en bestuurders als bij de overheidsorganisaties, op alle niveaus. Daardoor is er onvoldoende besef van de betekenis van de digitalisering en ICT voor zowel de overheid als voor de samenleving en de Nederlandse economie. Verder is er te weinig instroom van mensen met ICT kennis en kunde die de verbinding kunnen leggen tussen beleid, ICT en uitvoering. Daarnaast is het zo dat inkoopdeskundigheid en sourcingsmodellen niet aansluiten op de huidige aanpak binnen ICT-projecten (agile, scrum, dev ops). De aanbestedingsregels vormen daarbij een rem op snelheid en wendbaarheid. Dit wordt nog versterkt doordat bij een aantal overheidsorganisaties de inkoopdeskundigheid is overgedragen aan shared serviceorganisaties die ondersteunende processen uitvoeren. Voor zover het gaat om inkoop van ICT-voorzieningen voor de primaire processen is door die knip de nood-zakelijke relatie tussen de inkoper en de verantwoordelijken voor de primaire processen verloren gegaan.

Wat is er nodig?1. Investeer in de kennis bij politici,

bestuurders en topmanagement over de maatschappelijke bijdrage die een goed georganiseerde informatievoorziening (het samenstel van ICT-voorzieningen, de beschikbare data en de applicaties) kan leveren.

2. Investeer als overheid in specialis tische ICT-kennis. Zowel inhoudelijk als op het terrein van project- en programmamanagement, inkoop en opdrachtgeverschap.

3. Ontwikkel sourcingsmodellen die aansluiten bij de nieuwe vormen van ontwikkeling van ICT-voorzieningen.

4. Beleg de verantwoordelijkheid voor de inkoop van ICT-voorzieningen voor het primaire proces bij de organisatie die voor dat proces verantwoordelijk is.

5. Vernieuw de overheid van onderaf door verjonging en biedt jonge talenten een innovatieve werkomgeving.

4. Van blauwdruk-denken naar slagkracht en tempo.AnalyseDe politieke ambities en de noodzaak voor overheidsorganisaties om aansluiting te houden bij de behoeften van burgers en bedrijven - onder meer als gevolg van de snelle digitalisering van de samenleving - zorgen voor een permanente veranderdruk. Hierdoor raken uitvoeringsprocessen steeds verder verweven. Niet binnen een overheidsorganisatie maar ook binnen de ketens waar deze organisaties deel van uitmaken. Om deze processen aan te passen blijven grote veranderprojecten en daarbinnen complexe (ICT)-projecten nodig. Maar, de veranderaanpak van de overheid past niet bij de snelheid van maatschappelijke veranderingen en digitalisering van deze tijd. Zeer gedetailleerde en alles omvattende blauwdrukken werken niet meer. De dynamiek van de maatschappelijke ontwikkelingen bepaalt het tempo.

Wat is er nodig?1. Een kanteling in de manier van veranderen en ontwikkelen binnen

de overheid. Van blauwdrukdenken naar denken in de vorm een heldere visie op de te realiseren maatschappelijke veranderingen en het ontwikkelpad in de richting van de “stip op de horizon”.

2. Laat de mate van concrete uitwerking van de “stip op de horizon” en het ontwikkelpad afhangen van de noodzaak binnen het specifi eke verandertraject.

3. Realiseer grote veranderprogramma’s door ze op te knippen in kleinschalige (ICT) projecten met concreet benoemde resultaten in nauwe samenwerking met de uitvoering.

4. Biedt ruimte voor experimenten en innovatie. “Wat betreft ICT en digitalisering is sprake van een algemeen kennistekort.”

Wat is er nodig?1. Beperk de inhoud van de generieke

infrastructuur tot uitsluitend basis-voorzieningen en de daartoe behorende standaarden om te voorkomen dat er spanning ontstaat met de ICT-voor zieningen voor de primaire processen.

2. Er moet structurele fi nanciering komen. Maak een keuze voor de wijze waarop structureel meerjarig budget vrij gemaakt wordt voor de investeringen, beheer en onderhoud van de GDI. Er zijn hier twee keuzes: of via de vorming van een meerjarig investeringsfonds met structurele voeding, of een stelsel waarbij de investeringskosten worden teruggehaald via de jaarlijkse exploitatie-bijdragen door de gebruikers ervan.

3. Maak de keuze om de generieke infra structuur in te vullen met kaders, standaarden en generieke hulpmiddelen i.p.v. door te concentreren en te centraliseren. Laat de realisatie van de voorzieningen uitvoeren via het “gerede partij-model”.

6. Investeren in de digitale infrastructuurAnalyseHet ontbreken van een generieke digitale infrastructuur (GDI) als basis voor een goede, veilige en toegankelijke digitale dienstverlening belemmert de overheid bij het realiseren van nieuwe vormen van dienstverlening voor burgers en bedrijven. De GDI omvat de gekoppelde overheidsnetwerken, de veiligheidseisen waaraan deze moeten voldoen, de koppelvlakken met de openbare netwerken, de identifi catie- en autorisatievoorzieningen om burgers en bedrijven toegang te verlenen tot deze netwerken en generieke communicatievoorzieningen die overheidsorganisaties kunnen gebruiken in hun contacten met burgers en bedrijven. Als deze voorzieningen beschikbaar komen, kunnen burgers en bedrijven op een eenduidige manier in contact treden met de overheid. Overheidsorganisaties zelf kunnen zich richten op de kwaliteit en de vernieuwing van de dienstverlenings-, handhavings en opsporingsprocessen. De huidige situatie is dat de fi nanciering van de middelen voor deze GDI binnen de overheid bij elkaar ‘gesprokkeld’ moet worden. Het gebrek aan structurele centrale fi nanciering kost onnodig veel tijd en energie. Dit hindert bij het bereiken van resultaten en samenwerken.

4. Ontwerp deze voorzieningen niet alleen voor het gebruik binnen de overheid maar ook door derden. Een goede en veilige digitale basisinfrastructuur is niet alleen van belang voor de overheid maar is ook van belang voor de digitale veiligheid van Nederland.

5. Beleg de verantwoordelijkheid voor het realiseren van de GDI bij een ministerie dat ervaring heeft met het realiseren en beheren van complexe infrastructuren,met inschakeling van marktpartijen en met de afstemming met de betrokken stakeholders. Het ministerie van Infra-structuur en Milieu lijkt hiervoor het meest geëquipeerd.

6. Beperk de rol van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties tot die van stelselverantwoordelijke.

7. Implementeer de generieke voorzieningen in beginsel door het verleiden van de afnemers. Leg, als slot op de deur, vast na welke overgangstermijn het gebruik van de GDI-voorzieningen verplicht is.

“Het ontbreken van een generieke digitale infrastructuur (GDI) als basis voor een goede, veilige en toegankelijke digitale dienstverlening belemmert

de overheid bij het realiseren van nieuwe vormen van dienstverlening voor burgers en bedrijven.”

7. Bescherming van persoonlijke levenssfeer

AnalysePersoonsgegevens zijn het nieuwe goud, de digitale verwerking van persoonsgegevens neemt exponentieel toe, terwijl de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) het toezicht op de verwerking met persoons-gegevens met dezelfde middelen moet blijven doen. Binnen de overheid bestaat veel onduidelijkheid en onzekerheid over de betekenis van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer als gevolg van de toenemende digitalisering van de samenleving. Ook is er onduidelijkheid over de betekenis van aankomende wijzigingen als gevolg van de vastgestelde Europese Algemene Verordening Gegevens- bescherming de AVG). Herbezinning op de vormgeving van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer in de praktijk is nodig. De AVG en de eIDAS-Verordening voor elektronische identiteiten en elektronische handtekeningen zijn beide gericht op een sterke positie van Europa in de digitale wereld en de toenemende aandacht voor digitale fraude en privacy.

Wat is er nodig?1. Er is behoefte aan actualisering van de betekenis en vormgeving

van privacy in de voortschrijdende digitalisering. Een fundamentele (waarde) discussie over wie er over de gegevens over burgers gaat. Dit moet leiden tot een adequaat privacy referentiekader, gericht op de toekomst.

2. De overheid moet zo veel mogelijk “Privacy by Design” toepassen. Neem van begin af aan privacy normen mee in nieuwe ontwerpen en processen. Op het gebied van privacy mag van de overheid voorbeeldgedrag verwacht worden.

3. Besef dat gegevens het “nieuwe goud” zijn. Stel de toezichthouder (Autoriteit Persoonsgegevens) in staat om de overheid en bedrijven te helpen hiermee verantwoord om te gaan en daarmee te opereren op een niveau dat in verhouding is met de zwaarte van de bij wet en bij Algemene verordening gegevensbescherming opgedragen taken.

4. Gerichte samenwerking tussen de overheid en bedrijven die gespecialiseerd zijn in het beschermen van de veiligheid van de digitale infrastructuur en de daaraan gekoppelde bestanden.

5. Geef burgers, waar dat gezien de aard van het uitvoeringsproces kan, zeggenschap over hun gegevens. Bijvoorbeeld als het gaat om medische dossiers. Transparantie betekent dat het voor burgers en bedrijven inzichtelijk, controleerbaar en beïnvloedbaar is welke informatie de overheid over hen heeft en met welke partijen deze informatie gedeeld wordt.

“Persoonsgegevens zijn het nieuwe goud, de digitale verwerking van persoonsgegevens neemt exponentieel toe, terwijl de Autoriteit

Persoonsgegevens (AP) het toezicht op de verwerking met persoonsgegevens met dezelfde middelen moet blijven doen.”

8. Digitale veiligheid

AnalyseDigitale veiligheid heeft twee dimensies. Bescherming tegen interne dreigingen en bescherming tegen externe dreigingen. Op beide terreinen zijn verschillende organisaties actief, maar het ontbreekt aan een gedeelde visie en aan besef van urgentie. Hoe veilig willen we zijn als Nederland en waar tegen willen we ons beschermen? Verstoring van de vitale infrastructuur (bijvoorbeeld energie, drinkwater, wegennet, waterkeringen en betalingsverkeer) kan enorme economische, fysieke en sociaal maatschappelijke impact hebben. Het functioneren van de verschillende sectoren die tezamen de vitale infrastructuur vormen is in hoge mate afhankelijk van ICT. Dit maakt de digitale infrastructuur kwetsbaar voor bedreigingen van buitenaf, zoals cyberterrorisme. Naast externe dreigingen heeft de digitale samenleving ook te maken met interne dreigingen. Cybercriminaliteit uit zich in de vorm van fraude, identiteitsdiefstal of hacking. Deze zaken hebben voor individuele burgers of bedrijven verstrekkende gevolgen.

Wat is er nodig?1. Een overkoepelende visie op de bescherming van de vitale digitale

infrastructuur van Nederland tegen de risico’s van verstoring door cyberterrorisme en criminaliteit.

2. Een “deltaplan cybersecurity” inclusief voldoende middelen en een deltacommissaris cybersecurity belast met de uitvoering van het plan. Dit gaat zowel over de beveiliging en weerbaarheid van systemen als om het investeren in middelen, kennis en kunde van handhavers. Op dit moment zijn handhavingsorganisaties nog niet goed toegerust op deze moderne vormen van criminaliteit.

3. Wees als overheid proactief bij het helpen van burgers die slachtoff er zijn van identiteitsfraude of cybercriminaliteit.

4. Investeer als onderdeel van de generieke digitale infrastructuur in veilige inlog (authenticatie en autorisatie) middelen. Zorg ervoor dat authenticatie met (publieke) middelen tot op het hoogste betrouwbaarheidsniveau mogelijk wordt.

9. De bijdrage aan de economische en maat schappelijke ontwikkelingen van NederlandAnalyseZoals geschetst in de inleiding, heeft de voortschrijdende digitalisering een grote impact op de samenleving en economie. Die impact neemt de komende jaren nog in rap tempo toe. We zien een omvangrijk transitieproces bij overheid en bedrijfsleven naar nieuwe bedrijfs- en verdienmodellen en nieuwe uitvoeringsprocessen. Zaken als Internet of Things, robotisering en big data hebben ingrijpende gevolgen voor de wijze waarop de bedrijfsprocessen worden ingericht. Dit leidt tot grote veranderingen in het personeels bestand bij bedrijven en bij de overheid. Het ontbreekt binnen de overheid aan een goed beeld van de aard en omvang van deze economische en sociale veranderingen en aan een visie op de herinrichting van de overheidstaken. Op dit terrein is sprake van versnipperd overheidsbeleid en het onderwijs is niet voorbereid op het opleiden van de beroepsbevolking van de toekomst. Dit belemmert de innovatie binnen de overheid en in door de overheid gedomineerde cq gereguleerde sectoren als zorg, mobiliteit en energie. Hierdoor vult de overheid de faciliterende rol die ze zowel op economisch en sociaal terrein heeft onvoldoende in. Waar de overheid die rol wel oppakt zoals bijvoorbeeld op het terrein van mobiliteit ontstaan direct innovaties.

Wat is er nodig?1. Een actieve faciliterende en kaderstellende

rol en voorbeeldfunctie van de overheid gericht op het ondersteunen van de transities die het gevolg zijn van de voortschrijdende digitalisering van de bedrijfs- en overheidsprocessen.

2. Benoem de digitale infrastructuur tot derde economische mainport van Nederland en investeer in de ontwikkeling ervan en verstevig de positie als veilige digitale haven voor ondernemingen. Veilig zowel omdat de overheid niet meekijkt tenzij er een transparante wettelijke basis aan ten grondslag ligt. En veilig omdat de digitale infrastructuur robuust is opgezet.

3. Vergroot het potentieel aan ICT-deskundigheid door gericht te investeren in ICT-scholing in basis-, middelbaar en hoger beroepsonderwijs. De topsectoren aanpak kan daarbij als leidraad worden gebruikt voor het “richten” van de scholingsinspanningen.

4. Ontwikkel een visie op de kansen voor de Nederlandse economie m.b.v. digitalisering en draag daar aan bij door overheidsdata zo veel mogelijk gratis ter beschikking te stellen zodat innovatieve bedrijven en start-ups in staat zijn om nieuwe toepassingen te ontwikkelen. Hiermee wordt het economische potentieel van overheidsdata benut.

Tot slotDit document beschrijft een serie aanbevelingen om in een komend regeerakkoord op te nemen. De voorgestelde maatregelen dragen bij aan een vitale informatiesamenleving en de verbetering van het functioneren van de overheid bij het realiseren van maatschappelijke doelstellingen. Het benoemen van de digitale infrastructuur van ons land als derde economische mainport; het investeren in onderwijs, het structureel en meerjarige investeren in de GDI, het principe van de burger centraal, het voeren van fundamen-teel privacy debat en het realiseren van succesvolle ketensamenwerking zijn daarbij de kernpunten.

Richard van BreukelenEster de Jong

Muzenstraat 1202511 WB Den Haag

070 376 36 36info@pblq.nl

www.pblq.nljuli 2016

Deze publicatie heeft een nieuw jasje gekregen,omdat PBLQ een nieuw gezicht heeft gekregen.

De inhoud is niet gewijzigd.