Van 15 oktober 2015 tot 28 augustus 2016

Persdossier

A. Persbericht p.2B. Praktische info p.4C. Geselecteerde onderwerpen voor de tentoonstelling p. 5D. Een kinderparcours met WWF p. 6E. Wetenschappelijke artikels p.7

TaxidermieMoeten we vrezen voor de terugkeer van de wolf naar ons land? Behoud van de biodiversiteit

F. Educatieve activiteiten bij de expo p.13G. Partners p.14

A. Persbericht WoW - Wonders of Wildlife

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 1. Tijdelijke tentoonstelling

10 maanden lang, 735 m2 expo, 10 taferelen van taxidermie in beweging* en 3 wetenschappelijke onderwerpen die verwondering en nieuwsgierigheid zullen opwekken.

"De tentoonstelling neemt de bezoekers mee op een wandeling van de ene scène naar de andere. Eerst is er verbazing… Dan volgt nieuwsgierigheid... Vervolgens krijg je meer wetenschappelijke inhoud. De opgezette taferelen zijn ‘in tijd en ruimte ’gebald’: ze brengen de spanning, de actie en de brutale energie van het wilde dierenleven samen.”

Gérard Cobut, Expoverantwoordelijke Museum

"Taxidermie is het leven van een dier verlengen, het leven recycleren "Antonio Perez , taxidermist van de tentoonstelling

Rennen, springen, jagen... de kracht van de beweging bij dieren is indrukwekkend en tegelijkertijd lijkt het zo natuurlijk.

Dieren gaan van het ene graasland naar het andere, blijven op hun hoede, maken zich bij het minste teken van gevaar uit de voeten …Zoals we vaak in natuurdocumentaires zien, kunnen dieren, als prooi of als roofdier, alleen of in groep, tomeloos energiek uit de hoek komen.

Het museum stelt je een andere blik op de natuur voor: ’stilgelegde’ actiebeelden in spectaculaire panorama's. Dierenlichamen in het echt en van dichtbij, gespannen door inspanning, in beweging en toch harmonisch, in evenwicht...Voor deze scènes gebruikte de taxidermist zijn intuïtie en gevoel: hij toont zich hier een waar kunstenaar. Een kudde steenbokken springt op, een wolf kijkt argwanend, een tijger raast vooruit: je staat er middenin. Deze expo zal je met verstomming slaan!

Het Museum vulde de actiescènes aan met video's, objecten en interactieve elementen, die in een sobere en verzorgde setting volledig tot hun recht komen**. Om aan je nieuwsgierigheid tegemoet te komen, gaat het Museum hier en daar dieper in op het gedrag van de dieren, hun biomechanica en het behoud van de soorten en hun habitat. Beweging, kracht en harmonie zijn de sleutelwoorden.

Een coproductie van het Museum voor Natuurwetenschappen (Brussel) en Parque de las Ciencias (Granada)

In samenwerking met RTVE, Fundación Felix Rodriguez de la Fuente en Antonio Perez.

Publiek : voor iedereen toegankelijk, vanaf 8 jaarGemiddelde duur van het bezoek : 1 tot 2 uurVan 15 oktober 2015 tot 28 augustus 2016--------------------* Geen enkele van de 50 dieren werd voor de tentoonstelling gedood. De taxidermist werkt nauw met een dierentuin en met circussen samen. ** De verlichting en het meubilair zijn volledig door het Museum uitgevoerd. Ze zijn zo ontworpen dat ze de taferelen nog meer uitstraling en dynamisme geven.

Persverantwoordelijke (gegevens niet voor publicatie, enkel voor de journalisten AUB)Yannick Siebens 02 627 43 77 - yannick.siebens@natuurwetenschappen.be

Bedrijven en diensten die een waardevolle bijdrage leverden aan de tentoonstelling

Scenografie

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 2. Tijdelijke tentoonstelling

Laurent Fabri– Agence Interiors s.c.s., Waver

Mechanische interactieve toestellenIan Russell – Interactive Science Ltd., New Mills, Verenigd Koninkrijk

MultimediaprogrammeringSebLemmens – Grigri, Antwerpen

VertalingD&V Translation Agency, BrusselCornelia Reichert – Wortboten.de, Bremen, Duitsland

ComputersPriminfo, Noville-Les-Bois

SchermenEuro CLS, Évry, Frankrijk

HoutVC Wood, Brussel; Nordic, Brussel

Metaalwerk, elektriciteit, verlichting, schilderwerk … Cipac, Luxillag, Cebeo, PPG architectural coatings, Leza, CTN Benelux, Sipla, Elakelectronics

VerzekeringEeckman Art &Insurance, Brussel

NaaiwerkLelaKeci – Couture 91, Brussel

B. Praktische info

Museum voor NatuurwetenschappenVautierstraat 29 – 1000 Brusselinfo@natuurwetenschappen.be - www.natuurwetenschappen.be

OpeningsurenPersdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 3. Tijdelijke tentoonstelling

Dinsdag tot vrijdag: van 9.30 tot 17 uurZaterdag, zondag en Belgische schoolvakanties (dinsdag tot zondag): van 10 tot 18 uurGesloten elke maandag, op 25 december, op 1 januari en op 1 mei

BereikbaarheidOns parkeerterrein is klein … Gebruik bij voorkeur het openbaar vervoer.Metro: Lijn 1 en 5 halte “Maalbeek” (uitgang Etterbeeksesteenweg) - Lijn 2 en 6 halte “Troon”Trein: station Brussel-LuxemburgBus: 34 en 80 halte “Museum” / 38 en 95 halte “Luxemburg” of “Idalie”Je kan een B-dagtrip (trein + ingang) kopen in elk station: nr. 490 voor individuele bezoekers, nr. 491 voor groepen en nr. 492 voor schoolgroepen.

Tarieven (bezoek aan de expo en vaste zalen)Individuele bezoekers: € 9,50 volwassenen / € 8,50 studenten, senioren, Vrienden van het Instituut, personen met een handicap / € 7 jongeren 6-17 jaar / gratis voor abonnees met jaarkaart vaste tentoonstellingGroepen (vanaf 15 personen) – reserveren verplicht op 02 627 42 52 (voor bezoek en voor picknickruimte)€ 8,50 volwassenen / € 5,50 jongeren 2-25 jaar

GratisEerste woensdag van de maand vanaf 13 uur (geen reservering)Kinderen < 6 jaar in gezinsverband ICOM ; leraren op vertoon lerarenkaart ; begeleiders van personen met een handicap

Dino CaféVoor een hapje en drankje of iets stevigers, hou je pauze in het Dino Café.

DinoshopIedereen kan terecht in onze museumwinkel voor een leuk aandenken. Open tijdens de openingsuren van het Museum.

Fotograferen en filmen voor persoonlijk gebruik is toegelaten, zonder flashlicht, zolang het de andere bezoekers niet stoort. Fotograferen en filmen voor professionele doeleinden is enkel toegestaan via de persdienst (Yannick Siebens op 02 627 43 77, dit nummer niet publiceren aub, enkel voor de pers).

#expowowbrussels

C. Geselecteerde onderwerpen voor de tentoonstelling

De tijgerDe tijger (Panthera tigris) is de grootste nu levende katachtige. Hij zwemt, rent, springt en klimt met gemak: het is dan ook een geduchte jager. In het hoge gras wacht hij op zijn eentje zijn prooi af. Hij bespringt die van achteren of van opzij, grijpt ze bij de keel en met één beet breekt ze haar nek of verstikt ze. Zoals de meeste roofdieren valt ze meestal jonge, oude of zwakke dieren aan: vaak hoefdieren (everzwijnen, steenbokken, antilopen …), maar ook beren en soms vogels, krokodillen, schildpadden …

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 4. Tijdelijke tentoonstelling

Sinds 1986 staat de tijger op de Rode Lijst van bedreigde soorten van de Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN). In 2010 leefden er nog nauwelijks 2000 tijgers. Zijn grootste vijand? De mens, die, hoewel de tijger in gevaar is, toch blijft stropen en zijn leefgebied verder vernietigen. In de tentoonstelling staan drie prachtige Bengaalse tijgers (Panthera tigris tigris): één is opgezet alsof hij voluit rent; de andere twee zijn aan het jagen.

De wolfDe wilde wolf (Canis lupus) is een hondachtige zoals de hond, een van zijn ondersoorten (Canis lupus familiaris). Hij komt in een groot deel van het noordelijk halfrond voor. Maar nadat hij in de middeleeuwen als duivels verklaard werd, werd hij eeuwenlang zo hevig bejaagd dat hij in de 19de eeuw uit onze gewesten verdween. Alleen de grote boze wolf uit de kindersprookjes bleef over … Nu hebben natuurbeschermingsmaatregelen ervoor gezorgd dat hij weer terrein wint en onze buurlanden kon binnentrekken (Frankrijk, Duitsland, Nederland). In ‘WoW – Wonders of Wildlife’ zie je een wolf die achter een groepje everzwijnen aanzit. Maar in werkelijkheid jagen wolven in een roedel. Een wolf alleen kan een gezond mannelijk everzwijn onmogelijk de baas …

Het everzwijnHet everzwijn of wild zwijn (Sus scrofa) en het tamme varken (Sus scrofa domesticus), zijn gedomesticeerde ondersoort, zijn afkomstig uit Eurazië. Ze komen in heel die regio voor , maar ze werden ook in andere werelddelen geïntroduceerd (alleen niet in Antarctica). Voor een dier dat bijna overal ter wereld voorkomt, is het normaal dat er zich heel wat plaatselijke ondersoorten ontwikkelden, met allerlei groottes, kleuren en beharingsvormen. Alle everzwijnen in de tentoonstelling zijn afkomstig uit Spanje en behoren tot de Iberische variant (Sus scrofa baeticus), ook de dieren die voor de tijger vluchten (voor een wetenschappelijk correct tafereel had de kunstenaar die alle dieren van de tentoonstelling heeft opgezet, Indiase exemplaren moeten gebruiken).

Info in de rand van de tentoonstelling

Lijst van de geselecteerde dieren voor de tentoonstelling De hoorns van de dieren zijn replica's Geen enkel dier werd voor deze tentoonstelling gedood

Scène Diersoorten Aantal dieren

1Wolf, everzwijnen

[jacht]Canis lupusSus scrofa

12

2Wolf, Spaanse steenbok

[predatie]Canis lupus

Capra pyrenaica11

3 Mannelijke Spaanse steenbokken Capra pyrenaica 2 mannetjes

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 5. Tijdelijke tentoonstelling

[vechtend]

4aGrote groep Spaanse steenbokken

[in de vlucht, vertrekkend]Capra pyrenaica 16 mannetjes

4bKleine groep Spaanse steenbokken

[in de vlucht, aankomend]Capra pyrenaica 8 mannetjes

5Leeuwen, zebra’s

[jachttafereel]Panthera leo

Equus quagga3 vrouwtjes

3

6aLuipaard, impala

[jachttafereel]Panthera pardus

Aepyceros melampus13

6bZwarte luipaard/ panter

[liggend]Panthera pardus 1

7Tijger, Axishert[jachttafereel]

Panthera tigrisAxis axis

11

8aTijger, zwijnen[jachttafereel]

Panthera tigrisSus scrofa

14

8b Tijger[rennend] Panthera tigris 1

Prestatietabel van verschillende diersoortenMaximumsnelheid Verspringen Hoogspringen

Axishert 95 km/u 30-40 km/u (op lange afstand)

7 m* 2 m*

Impala 10 m 3 m

Luipaard 60 km/u 6 m* 3 m*

Leeuw 60 km/u 10 m 3,8 m

Iberische steenbok

Tijger 50 km/u 8 - 10 m 4 m

Wild zwijn 55km/u

Wolf 60km/u 7 m 2 m

Zebra 60-70 km/u 30-40 km/u (op lange afstand)

2,2 m

* sprong zonder aanloop

D. Een kinderparcours met het WWF

WWF is een internationale natuurbehoudsorganisatie die het verlies van biodiversiteit op aarde wil tegengaan en bouwen aan een toekomst waarin de mens in harmonie leeft met de natuur. Het werk van WWF is wetenschappelijk onderbouwd en is steeds gebaseerd op de meest betrouwbare en meest recente wetenschappelijke informatie. WWF stelt concrete oplossingen op voor het natuurbehoud door middel van een combinatie van veldwerk, politieke initiatieven, capaciteitsversterking en educatie.

De samenwerking tussen WWF-België en het Museum voor Natuurwetenschappen is dan ook een logisch partnership. De samenwerking bestaat er voornamelijk uit om kinderen en jongeren op een leuke en leerrijke manier kennis te laten maken met de natuur. Op die manier leren

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 6. Tijdelijke tentoonstelling

kinderen van jongs af aan de natuur en de biodiversiteit te waarderen en maken ze hopelijk als volwassene de juiste keuzes om de natuur te beschermen.

De WWF-Rangerclub werkte voor de expo ‘WoW’ een folder uit, vol weetjes en opdrachten om de expo letterlijk door ‘de verrekijker van een natuurbeschermer’ te ontdekken.

De Rangerclub van WWF is een lidmaatschap helemaal op maat van kinderen die gek zijn van de natuur en wilde dieren (6-12 jaar). Rangers zijn kinderen die mee de natuur willen beschermen en opkomen voor tijgers, dolfijnen, olifanten, capibara’s, kikkers, vogels… kortom alle dieren van onze wereldbol. WWF-Rangers ontvangen vijf keer per jaar het Rangerclubmagazine, kortingen voor de hele familie voor de leukste natuur- en dierenparken, een welkomstpakket en uitnodigingen voor activiteiten in en over de natuur.

Meer info: www.rangerclub.be

ContactSara De Winter, Coördinator Educatie WWF-België02 340 09 51sara.dewinter@wwf.be

E. Wetenschappelijke inhoud

1. Taxidermie, een beroep in beweging

Taxidermie is afgeleid van de Griekse woorden 'taxis' (verplaatsing) en 'dermis' (huid)

Een goede taxidermist verenigt vaardigheden van anatomen, naturalisten en kunstenaars. Het is een opmerkelijk en zeldzaam beroep, maar de laatste jaren hip en jong. Taxidermie was lange tijd beladen met negatieve connotaties. Een taxidermist zet immers dode dieren of ‘kadavers’ op. Vandaag oefenen in België maar een twintigtal mensen het beroep uit. De wetgeving in België is vrij streng en de reglementeringen verschillen voor Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Maar met CITES, de internationale overeenkomst over de handel in dieren en planten die verschillende dieren beschermt, moet iedereen rekening houden.

Taxidermisten zijn sleutelfiguren in elk natuurhistorisch museum. Ze prepareren nieuwe collectiestukken (gedeeltelijk of volledig) of restaureren oude specimens voor nieuwe tentoonstellingen. Onze eigen taxidermist Christophe Demey werkt meestal voor de wetenschappelijke collecties. Hij prepareert dan zoveel mogelijk dieren van zoveel mogelijk soorten. De afgewerkte specimens gaan naar de

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 7. Tijdelijke tentoonstelling

bewaarplaatsen, waar ze vele decennia later nog door wetenschappers kunnen worden onderzocht, voor morfologische analyses of DNA-onderzoek.

Voor de tentoonstellingen moeten de specimens ‘levensecht’ zijn: zorgvuldig opgezet, met veel aandacht voor de positie en de afwerking. Daarvoor wordt het stoffelijk overschot van een dier soms volledig vanaf nul geprepareerd. Zo zijn voor de expo Babydieren in 2014 nog enkele nieuwe vogels opgezet. Maar vaker restaureert de taxidermist opgezette dieren uit onze bewaarplaatsen en daar zitten soms nog exemplaren uit de 19de eeuw tussen. Er wacht Christophe een grote uitdaging: tegen de heropening van het KMMA (het Afrikamuseum van Tervuren) mag hij 131 collectiestukken restaureren (waarbij de legendarische giraf en olifant en zebra's en nog veel meer specimens) . 'Het is een omvangrijke opdracht die niet te onderschatten valt, maar het is ook een eer dat wij hiervoor in aanmerking komen.'

Nieuw levenElke week belanden nieuwe kadavers op het Instituut. Het zijn dieren die zijn omgekomen in het verkeer, overleden in dierentuinen of revalidatiecentra. Eerst worden alle dieren die binnenkomen ingevroren. Dieren die niet in aanmerking komen om op te zetten, gaan naar de osteoloog van het Instituut, die de skeletten prepareert voor bewaring. Om het dier ‘nieuw leven in te blazen’, moet de taxidermist het eerst stropen met scalpel en schaar, waarbij hij het dier binnenstebuiten keert. Hij snijdt zoveel mogelijk vlees weg om rotting te voorkomen. Zelfs de dunne, langgerekte vleugelspiertjes moeten eruit. Vervolgens gaan de specimens in een looibad en worden ze gewassen. Daarna weken de dieren nog even in verdunde alcohol, en gaan ze de droogtrommel in, met daarin houtschilfers die het droogproces versnellen. Bij vogels wordt de schedel behouden omdat de bek eraan vastzit, bij zoogdieren gaat de schedel eruit, wordt hij ontvleesd en teruggeplaatst, of vervangen door een kunstschedel.

En dan komt de bioloog en kunstenaar in de taxidermist naar boven: hij maakt op basis van de afmetingen van het vlees en naargelang de gewenste houding een kunst body – vaak van polyurethaan hardschuim – waar dan de huid wordt overgeplaatst. Nu is die body nog handgemaakt, maar intussen zijn er proeven aan de gang met 3D-printers. Het oeroude beroep is volop in beweging. Christophe verkiest natuurlijke houdingen en uitdrukkingen. "Het in positie brengen van de ogen van uilen en roofvogels of die van andere vogels zijn zeer verschillend. Als je de oogkas van uilen kan behouden is het vaak mooier en oogt het natuurlijker als je er dan een kunstoog in plaatst. Ik zou in de toekomst ook graag houdingen uit de natuur weergeven, bv. roofdieren die een prooi vangen of het paringsproces van vogels en zoogdieren. "

Taxidermie is 'in'. Er zijn heel wat jonge mensen die taxidermist willen worden. In België is het beroep sinds 2014 officieel erkend, maar voorlopig bestaat er nog geen gecertifieerde opleiding taxidermie, wel in Nederland en Groot-Brittannië. Sinds kort heeft Christophe stagiairs - meestal geneeskundestudenten of biologen - die hij de kneepjes van het vak toont. Zoals hij zelf jaren geleden werd opgeleid door de taxidermist van het Instituut. “Ik kreeg de smaak te pakken en kreeg de kans haar op te volgen. Het is een delicaat proces, waarbij je nauwkeurig te werk moet gaan en alternatieven moet zoeken voor producten die nu niet meer mogen gebruikt worden' Christophe restaureert dus niet alleen, hij ontwikkelt ook nieuwe methodes. Eén van de problemen bij opgezette dieren is dat kunstlicht het donkere pigment mettertijd doet verbleken, terwijl licht pigment verdonkert. Het is aan de taxidermist om te experimenteren met verschillende producten om een langdurig en kwalitatief resultaat te bekomen.

Michèle Monsieurs helpt Christophe na een stage van enkele maanden al mee zijn opdrachten af te werken. Ze is bezig aan een jan-van-gent. "Ik was altijd al in de natuur geïnteresseerd en ik werk graag met mijn handen. Ik vind taxidermie kunst, het is precisiewerk, je moet kunstzinnig zijn in de afwerking en het schilderen van snavel en poten. Ja, ik heb mijn roeping gevonden. Ik studeerde secretariaat-talen en vond het jammer dat ik niet naar het kunstonderwijs mocht, maar nu heb ik na een aantal jaren kantoorjobs toch gevonden wat ik zocht. Ik ga nu proberen om van deze hobby mijn beroep te maken ". Taxidermie is zeker aan een opmars toe en de opvolging is verzekerd!

De expo WoW: ‘taxidermie in beweging’ van Antonio Perez

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 8. Tijdelijke tentoonstelling

Eind september waren de Spaanse taxidermist en zijn zoon enkele dagen in het Museum om 50 opgezette dieren in 10 adembenemende scènes te monteren. Die stonden recent nog in het Parque de las Ciencias in Granada.

Antonio Perez noemt zijn composities ‘taxidermie in beweging’. Bepaalde groepen – de wegspringende steenbokken bijvoorbeeld – steunen maar op één punt. Een huzarenstuk dat de wetten van de zwaartekracht tart. ‘Ik bereken eerst het gewicht van één dier. Dan kijk ik – volgens de wetten van de zwaartekracht – hoeveel tegengewicht ik nodig heb om het dier in evenwicht te houden. Dan maak ik de ‘body’ in koolstofvezel waarover ik het vel span. Dit is de belangrijkste fase, want het vel mag niet te slap of te strak opgespannen staan. Als de body klaar is, wordt hij met de nodige gewichten verzwaard, en op een metalen structuur gezet die amper zichtbaar is in het geheel.’

In een filmpje van 8 minuten legt Christophe De Mey de eerste stappen uit in de taxidermie van een buizerd: link naar YouTube  https://www.youtube.com/watch?v=-F-bNMjkrCU (je kan op cc klikken en de ondertitels ofwel in het Nederlands of het Frans zetten)Met dank aan het Federaal Wetenschapsbeleid voor de opnames en de montage.

2. Moeten we vrezen voor de terugkeer van de wolf naar ons land?

Canis lupus. Dit wilde dier prikkelt onze fantasie al sinds mensenheugenis.

In de sprookjes en legendes van de laatste eeuwen speelde de wolf geen mooie rol! Hij was altijd de sterke slechterik: je moest bij hem smeken om je leven te redden; als een schaduw in het donkere woud verschalkte hij varkentjes en roodkapjes bij de vleet … Maar lang daarvoor waren vele volkeren onweerstaanbaar door hem aangetrokken. We zien hem op rotsschilderingen uit de prehistorie. Kelten, Romeinen, andere Indo-Europese volkeren en indianen vreesden en bewonderden hem.

Vanaf de middeleeuwen is hij echter vermaledijd. Hij verslond nu en dan een schaap uit de kudde en dat volstond al vlug om in hem een vleesgeworden duivel te zien, vergelijkbaar met de demon die de christenen aan hun ‘herder’ ontrukt. Het mythisch geworden beest werd de gezworen vijand van de Kerk. En dat heeft hij geweten. De Franse koning Frans I maakte van de wolvenjacht een haast militaire instelling (de ‘Louveterie royale’), die de wolven in onze gewesten genadeloos moest verdelgen.

In 1939 verdwenen wellicht de laatste wolven uit Frankrijk, maar in België was de soort al in 1898 uitgeroeid. Dat is lang geleden, maar over dit wilde dier werd zoveel schandelijks verteld, dat het generaties later zijn slechte faam niet verloren heeft. Onze overtuigingen zijn op dit stramien verankerd. De angst voor de wolf heeft zich in ons collectief onderbewustzijn genesteld. We geven die door aan onze kinderen.

Kunnen we in een dergelijk klimaat verwachten dat de wolf ooit weer in ons land opduikt?Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 9. Tijdelijke tentoonstelling

In enkele van onze buurlanden is de wolf weer ‘van de partij’. Geleidelijk aan slaagde hij erin een deel van zijn vroegere leefgebied te heroveren. Hij komt nu al voor in het zuiden en oosten van Frankrijk, maar ook op enkele kilometers van onze grens, in de Vogezen. In Duitsland rukt hij op vanuit Nedersaksen en Thüringen. En zelfs in Nederland werd hij opgemerkt. Deze terugkeer doet enkele vragen rijzen. Zal de wolf nog in het wild kunnen leven, nu de natuur rondom ons verder verbrokkelt en we ze steeds meer ‘gebruiken’? Is hij het symbool van de teruggevonden ‘natuurlijkheid’ van onze ecosystemen, die we tot elke prijs moeten behouden? Welke uitdagingen stelt zijn terugkeer? Anders gezegd: kunnen we in onze hedendaagse maatschappij nog met een groot roofdier samenleven?

Een ding is zeker: het conflict tussen mens en wolf flakkert weer op, vooral in Frankrijk. Veel mensen (veehouders, natuurliefhebbers, politici, jagers, journalisten, het grote publiek) staan allesbehalve onverschillig tegenover deze soort. Volgens Farid Benhammou (deskundige op gebied van het samenleven van mensen en toppredatoren) kunnen we de relaties tussen die verschillende groepen van spelers en de wolf (en bij uitbreiding, de grote predatoren) vanuit een geopolitieke invalshoek beschouwen. Zo hield het geografische onderzoek tot zeer recent geen rekening met de plaats van de wilde fauna in het milieu, hoewel de ethologie aantoont dat predatoren hun territorium (activiteitsgebied) tegen hun soortgenoten verdedigen. Het territorium van het dier werd dus verwaarloosd of het verschrompelde om te wijken voor menselijke activiteiten of ‘noden’, die de voorrang zouden verdienen. Bepaalde lobby’s spanden mensen voor hun kar, die machtspelletjes speelden en het imago van de grote predatoren bij andere spelers in hun territorium verpestten. Dit verhardde de conflicten tussen de spelers, vooral wanneer het om natuurbescherming ging.

Maar hoe stelt de wolf zelf het? Sinds de ecologie vanaf de jaren zeventig doorbrak, is milieubescherming geleidelijk aan efficiënter geworden, zowel op landelijke als internationale schaal (Conventie van Bern, Habitatrichtlijn). Zo kregen talrijke natuurlijke habitats en diersoorten bescherming – ook de wolf.

Zonder twijfel betekenen deze elementen een flinke steun voor deze toppredator, die daardoor vanuit Italië hoofdzakelijk dunbevolkte streken van Frankrijk kon koloniseren. De veetelers in die gebieden beschouwen hem vaak als concurrent: ze willen hun kuddes risicoloos op de bergweiden laten grazen, zoals ‘voordien’. Om het conflict grondig te bestendigen hebben anti-milieubewegingen lange tijd volgehouden dat de eerste wolven bewust door mensen ingevoerd werden, hoewel daar niets van aan is. Door individuen met telemetrie te volgen is immers bewezen dat de soort op natuurlijke wijze terugkwam. Genetische opvolging van de wolvenpopulatie bekrachtigt dit. De voortschrijdende technologie bracht overigens aan het licht dat sommige individuen in een paar maanden grote afstanden afleggen (van enkele honderden tot duizenden kilometers).

Hoe dan ook moeten we toegeven dat met een soort als Canis lupus een nulrisico onmogelijk is, vooral wanneer zich een roedel in de buurt gevestigd heeft. Maar met bepaalde maatregelen kunnen de aanvallen afnemen: honden die het vee beschermen, omheiningen, beter toezicht op de schapen (vooral ’s nachts). De Franse overheid heeft hiervoor al grote middelen ingezet. Desondanks hebben wolven in Frankrijk in 2014 ongeveer 8000 schapen gedood (op een geschat totaal van 700 000 tot 800 000 – persoonlijke commentaar door Eric Marboutin van het Office national de la chasse et de la faune sauvage). Hoewel Frankrijk een efficiënt systeem kent dat eigenaars vergoedt wanneer een dier mogelijk door een wolf gedood wordt, valt het te begrijpen dat veetelers wanhopig worden wanneer ze dieren verliezen, vooral als dit meer dan eens gebeurt. Voor echte probleemgevallen (wanneer wolven de kudde herhaaldelijk aanvallen) bestaat er een systeem dat in eerste instantie de aanvallers afschrikt. Bovendien krijgen de veetelers in uitzonderlijke omstandigheden een vergunning om wolven te doden. Dit kan echter alleen als niemand een werkzame oplossing vindt om grote schade te verhinderen, en als het verspreidingsgebied en de levensvatbaarheid van de soort geenszins aangetast worden. Het feit dat de vernietiging van individuele wolven – bij uitzondering – overwogen kan worden, bracht de maatschappelijke spanningen rond de terugkeer van wolf gedeeltelijk tot bedaren … maar ze verdwenen niet helemaal.

In België kennen we zeker nog geen toestanden zoals in Frankrijk, waar nu 300 wolven thuis zijn. Maar dat voorbeeld toont aan welke moeilijke maatschappelijke uitdagingen rijzen wanneer een grote predator naar een bepaald gebied terugkeert. In Spanje, waar de soort nooit uitgestorven is, behoort het contact tussen wolf en veeteler bij wijze van spreken tot het leven van elke dag. In tegenstelling tot in Frankrijk bestaan er in dat land

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 10. Tijdelijke tentoonstelling

hieromtrent ook geen gewelddadige spanningen. Zelfs indien de wolf in ons land zou opduiken, zullen de veetelers hier niet dezelfde problemen kennen als hun collega’s, want hun vee graast in de zomer niet op afgelegen bergflanken. Maar we kunnen erop wedden dat de mogelijke terugkeer van de wolf bij ons, net zoals bij onze buren, bij de verschillende betrokkenen erg uiteenlopende reacties teweeg zou brengen. We moeten twee hoofdbegrippen koesteren: communicatie en transparantie. Ze vormen de sleutel tot een mogelijk samenleven met de symboolsoort die de wolf toch is.

Maar hoe zal het met de wolf gaan, morgen, over een jaar, over vijf jaar? Niemand kan het zeggen, want zijn verbreiding is allesbehalve voorspelbaar. We kunnen alleen maar aandachtig afwachten en nu al op zoek gaan naar een gunstige manier om met de maatschappelijke spelers een grondige discussie over dit onderwerp te voeren.

Vinciane SchockertOpdrachthoudster ‘Zoogdieren’Conventie SPW/ULg ‘Beschermde en invasieve zoogdieren'Unité de Recherches zoogéographiquesUniversité de Liège

E-mail: v.schockert@ulg.ac.beTel: 0475 538 370

3. Het behoud van de biodiversiteit: uitstervingsgraad en bedreigde soorten

We leven in een periode waarin soorten massaal uitsterven. Die periode wordt de biodiversiteitscrisis of de zesde uitstervingsgolf genoemd. Dat soorten uitsterven is een natuurlijk verschijnsel. Er verdwijnen ongeveer een tot vijf soorten per jaar in normale periodes, wanneer de biodiversiteit op wereldniveau behouden blijft. Maar nu verliezen we 1000 tot 10 000 keer zo vlug soorten, tegen een snelheid van letterlijk dozijnen soorten per jaar.

De toekomst ziet er dus angstwekkend uit: bij sommige taxonomische groepen zullen op het einde van deze eeuw 30 tot 50 percent van alle soorten bijna of volledig uitgestorven zijn. Dit zijn dus ongelooflijk veel soorten, waaronder sommige wereldbekende of heel indrukwekkende dieren. En dus een flink deel van de dieren die in de tentoonstelling 'WoW' staan.

Panthera tigris, de tijger, kent negen geïsoleerde ondersoorten, waarvan drie of waarschijnlijk vier in het wild uitgestorven zijn. In de laatste twintig jaar zijn het totaal aantal tijgers (verminderd van 7000 tot 3500 volwassen individuen) en hun areaal met meer dan 50 % afgenomen. Het zal er niet op verbeteren, want er zijn in hun verspreidingsgebied te veel gevaren: stroperij om de illegale markt in middeltjes met een onterecht toegeschreven geneeskrachtige werking, vermindering van hun prooien en vernietiging van hun leefgebied. Zelfs nu de soort in bepaalde natuurreservaten in India en Nepal erop vooruitgaat, blijft het door de inkrimping van zijn leefgebied moeilijk om zijn populaties weer te laten aangroeien.

Panthera pardus, de luipaard of panter, telt negen geïsoleerde populaties (ondersoorten), waarvan de Sri Lankaanse panter, de Javaanse panter, de Arabische luipaard, de Amoerpanter en de Perzische panter het echt niet goed stellen. Ze worden beschouwd als bedreigd of zelfs ernstig bedreigd. Doordat habitats verbrokkelen, doordat de overblijvende populaties – vaak veel – te klein zijn, doordat er te veel vernietigende factoren blijven bestaan, kunnen deze vijf geïsoleerde vormen vlug verdwenen zijn.

Capra pyrenaica, de Spaanse steenbok, telde in heel het Iberische schiereiland vier ondersoorten. De twee noordelijke zijn verdwenen: een rond 1900 en een rond 2000. Door overdreven bejaging en habitatverbrokkeling bleven alleen afgezonderde en niet levensvatbare, kleine populaties over.

Met de andere ondersoorten van de Spaanse steenbok en zelfs met sommige van hun predatoren, zoals de wolf Canis lupus, lijkt het sinds kort beter te gaan. Deze soorten tonen dat natuurbeschermingsmaatregelen successen kunnen boeken.Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 11. Tijdelijke tentoonstelling

Het oorspronkelijk verspreidingsgebied van de wolf is in de ontwikkelde gebieden van Europa, Azië en Noord-Amerika met een derde verminderd als gevolg van vergiftiging en andere vervolgingen die rechtstreeks te maken hebben met het verlies van vee. Een betere wettelijke bescherming, een ander landgebruik en het vertrek van de plattelandsbevolking naar de steden hebben de achteruitgang sinds 1970 gestopt. Door deze veranderingen en ook door inspanningen om de wolf in Amerika te herintroduceren, kon de soort een deel van Europa en de Verenigde Staten opnieuw koloniseren. Maar er dreigen nog gevaren: veetelers, die vooral in ontwikkelingslanden de wolf als een concurrent beschouwen; mensen die overdreven bang zijn voor wolven; de verbrokkeling van de habitat tot gebiedjes die zo klein zijn dat de populaties er niet kunnen overleven.

De tijger, de luipaard, de leeuw en de andere grote katten zijn aan het verdwijnen, maar dat is zeker niet het geval voor het axishert of andere prooien zoals het everzwijn! Tenminste, niet zolang er geen 12 tot 15 miljard mensen op de aarde wonen…

Eenheid voor instandhoudingsbiologie – OD Natuur – Koninklijk Belgisch Instituut voor NatuurwetenschappenContactpersonen ( FR / EN): Roseline C. Beudels-Jamar en Henri Robert

F. Educatieve activiteiten bij de expo (individueel en in groep)

Scholen:

1. Het wildleven als een opgezet spektakelstuk

Rondleiding vanaf derde graad basisonderwijs en hoger

In de tijdelijke tentoonstelling WoW – Wonders of Wildlife krijg je spectaculaire taferelen van indrukwekkend en uiterst natuurgetrouw opgezette wilde dieren te zien. Twee mannetjesbokken vechten een strijd om de macht uit, leeuwinnen grijpen een vluchtende zebra, een wolf zit op de hielen van een troep steenbokken... En daarna volgen nog meer adembenemende situaties. De gids neemt je mee langs alle actiescènes en vertelt je honderduit wat er precies gebeurt, zowel voor, tijdens als na het ‘bevroren’ beeld. Je komt ook alles te weten over de dieren die je in actie ziet, over hun gedrag, hun levenswijze, hun leefgebied… en hoe het met ze gesteld is als soort. Je voelt je met deze rondleiding alvast een beetje op safari!

2. Een avontuur vol WoW

Dierenverhaal: derde kleuterklas tot tweede leerjaar basisonderwijs

In dit dierenverhaal maken de kinderen een spannend avontuur mee vol gevaarlijke dieren. Maar geen nood, met het gemaakte knutselwerkje wordt de tocht door de tijdelijke tentoonstelling WoW – Wonders of Wildlife een aangename safari vol belevenissen. We loodsen hen veilig langsheen alle jagers en prooien die daar spectaculair opgezet staan.

Individueel publiek:

Vakantieatelier zomer: Op safari – donderdag & vrijdag 07-08 juli 2016

Leeftijd: 5-7 & 8-12

Kostprijs: 50 euro

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 12. Tijdelijke tentoonstelling

Deze zomer hoef je helemaal niet naar Afrika te gaan om op safari te kunnen. Neem deel aan dit tweedaags vakantieatelier en je waant je zo tussen exotische wilde dieren. Op de eerste dag zie je op je spannende tocht doorheen de tijdelijke tentoonstelling ‘WoW –Wonders of Wildlife’ nu eens een wolf steenbokken najagen, dan weer twee mannetjesbokken vechten. Iets verder grijpt een leeuwin een vluchtende zebra… Je merkt nauwelijks het verschil tussen deze scènes van opgezette dieren en wat je in natuurdocumentaires ziet. En met heel wat leuke activiteiten en doe-opdrachten leer je al de dieren uit de tentoonstelling beter kennen. Tijdens onze uitstap op de tweede dag bezoek je het Natuurhulpcentrum in Opglabbeek, waar ze wilde dieren van bij ons in nood een handje helpen. Daarna trek je mee op minisafari doorheen een natuurreservaat in de buurt.

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 13. Tijdelijke tentoonstelling

H. Partners

Persdossier – oktober 2015 WoW – Wonders of Wildlifewww.natuurwetenschappen.be 14. Tijdelijke tentoonstelling