Ballum, 't Skottepad Gemeente Ameland (Frl.) · ligt het gezag over Ameland bij het geslacht...

Ballum, 't SkottepadGemeente Ameland (Frl.)

Een InventariserendArcheologisch Veldonderzoek

Steekproefrapport 2011-09/10

Ballum, 't SkottepadGemeente Ameland (Frl.)Een Inventariserend ArcheologischVeldonderzoek

Een onderzoek in opdracht van Tadema Projekt BV, via Interra Civiel BV

Steekproefrapport 2011-09/10ISSN 1871-269Xauteur: drs. C. Tulp (senior archeoloog)autorisatie: dr. J. Jelsma (senior archeoloog)

De Steekproef werkt volgens KNA 3.2.

Foto’s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef bv, tenzij anders vermeld.

© De Steekproef bv, Zuidhorn, september 2011

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding.De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en AdviesbureauHogeweg 3, 9801 TG ZuidhornVestiging Utrecht: Laan van Chartroise 174, 3552 EZ Utrecht

telefoon 050 - 5779784fax 050 - 5779786internet www.desteekproef.nle-mail [email protected] 02067214

Inhoud

Samenvatting

1. Inleiding.................................................................................................................................1

• 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.2 LS01).....................................................................1

• 1.2 Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.2 LS01, LS02)...........................2

2. Bureauonderzoek (KNA 3.2 LS06)..................................................................................3

• 2.1 Bronnen......................................................................................................................3

• 2.2 Fysische geografie (KNA 3.2 LS04)......................................................................4

• 2.3 Archeologie (KNA 3.2 LS04).................................................................................6

• 2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)................................................................8

• 2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.2 LS05).........................................8

3. Veldonderzoek (KNA3.2 VS05).....................................................................................10

• 3.1 Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.2 VS01)..........................................10

• 3.2 Resultaten veldwerk (KNA 3.2 VS02, VS03)....................................................10

4. Conclusies en advies (KNA 3.2 VS07)..........................................................................13

Appendix I: Archeologische periodesAppendix II: Bekende archeologische waardenAppendix III: Boorstaten en boorbeschrijvingen volgens Archeologische

Standaard Boorbeschrijvingsmethode

Samenvatting

Op 19 september 2011 heeft aan 't Skottepad te Ballum, gemeente Ameland, provincie Friesland, een inventariserend archeologisch veldonderzoek plaatsgevonden (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek is geplande woningbouw op het terrein en de aanleg van een wadi. Doel van het onderzoek is vast te stellen of er in het plangebied archeologische waarden aanwezig zijn.

Figuur 1: Ballum, 't Skottepad: de ligging van het plangebied is met een rode cirkel en pijlaangegeven. [Naar: ANWB, 2004. Topografische Atlas Friesland 1:25 000. ANWB bv, Den Haag. Eén vierkant op de kaart komt overeen met één vierkante kilometer.]

Het onderzoek bestaat uit een bureau- en een veldonderzoek. Bij het bureauonderzoek zijn bronnen geraadpleegd op het gebied van fysische geografie, archeologie en historische geografie. Tijdens het veldonderzoek zijn zes boringen geplaatst om de gaafheid van de bodem te bepalen en om archeologische indicatoren op te sporen.

De bodem van het terrein bestaat uit een vlakvaaggrond. Uit het plangebied zijn geen meldingen bekend van archeologische vondsten, maar het terrein ligt deels binnen de historische kern van Ballum.

Tijdens het veldwerk is gebleken dat de bodem ten zuiden van 't Skotte-pad is afgegraven. Ten noorden van deze weg is de bodem erg nat. Er zijn geen cultuurlagen waargenomen in de boringen. Vondsten die gedaan zijn, bestaan uit enkele kleine fragmenten baksteen, scherven (redelijk) recent aardewerk, resten van hoogstwaarschijnlijk prikkeldraad. Gezien het natte gebied en de afwezigheid van niet-recente artefacten, achten wij de kans op archeologische grondsporen klein. Er wordt op basis van deze resultaten geen nader archeologisch onderzoek geadviseerd.

Figuur 2: Ballum, 't Skottepad: de foto is genomen richting het noordoosten van het plangebied. De weg op de foto is 't Skottepad. Aan de begroeiing van het terrein is te zien dat het perceel zeer drassig is.

1. Inleiding

1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.2 LS01)

In opdracht van Tadema Projekt bv, via Interra Civiel bv, vertegenwoordigd door respectievelijk de heren R. Dijkstra en R. de Vries, is plangebied 't Skottepad te Ballum (gemeente Ameland, Friesland) onderzocht op het voorkomen van archeologische waarden (zie Figuur 1). Op het noordelijke deel van het terrein is nieuwbouw gepland in de vorm van woningen. Tevens zullen er sloten worden gegraven aan de noorden oostzijde. Ten zuiden van de weg 't Skottepad is de aanleg van een wadi gepland. De hiermee gepaard gaande graafwerkzaamheden zullen eventueel aanwezige archeologische grondsporen verstoren. De geplande diepte van de bodemingrepen bedraagt circa een meter onder het maaiveld.

Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek middels grondboringen. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch-geografische, archeologische en historisch-geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het veldonderzoek is het vaststellen van de gaafheid van de bodem en de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied. Hierbij wordt gekeken naar de mate waarin de bodemopbouw intact is en naar het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals aardewerk, metalen voorwerpen, bouwmateriaal, bewerkt en verbrand bot, houtskool.

Figuur 3: Ballum, 't Skottepad: het zuidelijke deel van het plangebied. De foto is genomen vanaf de weg richting het zuidoosten.

1

1.2 Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.2 LS01, LS02)

Het plangebied bevindt zich aan de zuidoostzijde van Ballum, ten noorden van de Smitteweg en ten westen van de bebowing langs de weg De Stringen (zie Figuur 1). Het terrein wordt doorsneden door 't Skottepad. Het noordelijke deel was ten tijde van het onderzoek in gebruik als grasland (zie Figuur 2); het zuidelijke deel als speelterrein (zie Figuur 3). De omvang van het plangebied beslaat circa 0,25 hectare.

Voor een overzicht van de administratieve gegevens wordt verwezen naar Tabel 1.

Tabel 1: Ballum, 't Skottepad: administratieve gegevens van het onderzoek.

Soort Onderzoek Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek (IVO) – verkennende fase

Provincie Friesland

Gemeente Ameland

Plaats Ballum

Locatie / Projectnaam 't Skottepad

Kaartblad 01H

Coördinaten hoekpunten plangebied

NO – 175,055/606,340ZO – 175,030/606,275ZW – 174,990/606,345NW – 174,992/606,288

Status terrein (AMK-nr); ARCHIS-nr

het plangebied bevindt zich deels binnen ARCHIS-nr. 15051

Bevoegde overheid Gemeente Ameland

Opdrachtgever Tadema Projekt bv, via Interra Civiel bv

ARCHIS OM-code 48541

ISSNnr. 1871-269X

Steekproef projectcode 2011-09/10

Oppervlakte 0,25 hectare

NAP hoogte maaiveld circa 2,3 tot 2,8 meter boven het NAP

Maximale diepte onderzoek 150 cm onder het maaiveld

Uitvoering veldwerk 19 september 2011

Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis / E-depot / DINO-loket (boorgegevens)

2

2. Bureauonderzoek (KNA 3.2 LS06)

2.1 BronnenTijdens het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van het plangebied verzameld. Daartoe zijn de in Tabel 2 weergegeven bronnen geraadpleegd. Aan de hand van het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld.

Tabel 2: Ballum, 't Skottepad: gebruikte bronnen en kaarten.

Actueel Hoogtebestand Nederland (www.ahn.nl)ANWB, 2004. Topografische Atlas Friesland 1:25000. ANWB bv, Den Haag, k.18.Bazelmans, J., e.a. (eds.). 2011. Atlas van Nederland in het Holoceen. Landschap en bewoning vanaf de laatste ijstijd tot nu. Uitgeverij Bert Bakker.Bodemkaart. Alterra [ARCHIS].Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS].Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) www.fryslan.nl.Geomorfologische Kaart. Alterra [ARCHIS].Google Earth.Indicatieve Kaart Archeologisch Waarden (IKAW).Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.2. College voor de Archeologische Kwaliteit (www.sikb.nl).Louwe Kooijmans, L.P., e.a. (eds.). 2005. Nederland in de Prehistorie. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam.Mulder, F.J. de, e.a. (eds.). 2003. De Ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff Groningen/Houten.Numismatisch Informatiesyteem [NUMIS].Overdiep, G. Toelichting bij de Kaart van Ameland uit 1731 door Pieter de la Rive. (z.pl.,z.j.).Schotanus, C. 1664. Beschrijvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt. Facsimile-uitgave 1978. De Tille bv Leeuwarden/Theatrum Orbis Terrarum bv Amsterdam, vóór p.1.Stichting voor Bodemkartering, 1986. Bodemkaart van Nederland 1:50000. Ameland. StiBoKa, Wageningen.Stichting voor Bodemkartering, 1986. Bodemkaart van Nederland 1:50000. Toelichting bij De Waddeneilanden, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog. StiBoKa, Wageningen.Top Pleistoceen [ARCHIS].Tulp, C., 2009. Ballum, Hollumerweg & Smitteweg. Gemeente Ameland (Fr.). Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. De Steekproef 2009-02/20. Zuidhorn.12 Provinciën. 2005. Luchtfoto Atlas Fryslân. 1:14 000. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, p.23.12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, k.8.12 Provinciën 2008. Topografische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (TMK) 1864. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, k.5. Uitgeverij Nieuwland, 2006. Grote Historische Topografische Atlas ±1926-1934. Fryslân 1 : 25 000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg, k.27.Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland 1851-1855, schaal 1:50 000. Wolters-Noordhoff, Groningen, k.5.Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992. Grote Historische Provincie Atlas 1:25 000. Friesland 1853-1856. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Groningen, k.12.Woltinge, I. & J. Jelsma, 2005. Ameland, Ballum: Roosduinen. Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. De Steekproef 2005-03/01. Zuidhorn. www.ameland.nl.www.stinseninfriesland.nl/camminghaslotBallum.htmwww.watwaswaar.nl.

3

2.2 Fysische geografie (KNA 3.2 LS04)

Geologisch gezien bestaat Ameland grotendeels uit duinen. Deze duinen zijn afgezet op marien zand dat weer op geërodeerde pleistocene afzettingen ligt. De mariene afzettingen onder het duinzand bestaan ten dele uit resten van een vroegere strandwal. Rond 2300 v.Chr. lagen er enkele strandwallen ter hoogte van de huidige Waddeneilanden. Op deze strandwallen zijn duinen gevormd. Het is nog onbekend wanneer de oudste duinen hier zijn ontstaan. Vanaf de late ijzertijd is jonge zeeklei, zavel en zand afgezet. In de polders liggen deze afzettingen aan het oppervlak [Toelichting Bodemkaart 1986: 11-12].

Figuur 3: Ballum, 't Skottepad: hoogtekaart met in zwart het plangebied aangegeven. Gebieden met een blauwe kleur liggen laag ten opzichte van de lichtbruin gekleurde terreinen. [Naar: www.ahn.nl.]

4

Geomorfologische gezien bevindt het dorp Ballum zich binnen een vlakte (classificatie geomorfologische kaart 2M48). Zowel ten noorden als ten westen van het dorp liggen welvingen (classificatie geomorfologische kaart 3L7).

Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is te zien dat het noordelijke deel van het plangebied laag ligt ten opzichte van de rest van het dorp (zie Figuur 4). In deze figuur is te zien dat het zuidelijke deel zich niet laag bevindt. Tijdens het veldwerk bleek de speeltuin echter veel lager te liggen dan de weg en is dus recentelijk afgegraven.

Figuur 5: Ballum, 't Skottepad: bodemkaart met de ligging van het plangebied aangegeven met een pijl. In geel zijn de vlakvaaggronden (Zn21) en de duinvaaggronden (Zd21) aangegeven. Zd20Ab (lichtgeel) staat voor een duinvaaggrond met ontkalkte bovengrond. De code zWz staat voor een moerige eerdgrond en de groene kleuren (Mn86C en Mn25C) zijn kalkarme poldervaaggronden en respectievelijk klei en zware zavel. De toevoeging 'k...' betekent een zavel- of kleidek van 15-40 centimeter dik.

5

Volgens de bodemkaart bestaat de bodem ter hoogte van het plangebied uit een vlakvaaggrond gevormd in leemarm en zwak lemig fijn zand (classificatie bodemkaart Zn21). In het grootste deel van de polders van Ameland komen deze kalkloze vlakvaaggronden voor. Deze gronden zijn vroeger kwelders, brakke overgangsgronden of akkergronden geweest [Toelichting Bodemkaart Ameland, 1986: 95-97].

Gezien de ligging binnen de bebouwde kom van Ballum is het terrein niet gekarteerd voor de bodemkaart (zie Figuur 5). Het terrein heeft grondwatertrap III of VI. Grondwatertrap III houdt in gemiddeld hoogste grondwaterstand minder dan 40 centimeter en gemiddeld laagste grondwater-stand tussen80 en 120 centimeter onder het maaiveld. Bij grondwatertrap VI is de gemiddeld hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 centimeter en de gemiddeld laagste grondwaterstand meer dan 120 centimeter onder het maaiveld.

2.3 Archeologie (KNA 3.2 LS04)

Voor zover bekend dateert de oudste vermelding van het eiland Ameland uit de tweede helft van de achtste eeuw. Over deze vroege periode zijn verder geen gegevens bekend tot 1396. Albert van Beieren, graaf van Holland, poogde toen Friesland onder zijn gezag te brengen. Sinds de vijftiende eeuw ligt het gezag over Ameland bij het geslacht Cammingha. Een gebied tussen Buren en Nes behoorde aan het klooster van Foswerd in Friesland, maar kwam in 1580 ook in eigendom van de familie Cammingha [Toelichting Bodemkaart Ameland, 1986, 29].

De oude dorpen lagen binnen drie duinbogen: in het westen lagen de dorpen Hollum en Ballum, in het midden Nes en het latere Buren en in de oostelijke duinboog het nu verdwenen dorp Oerd. Tussen deze drie duinbogen lagen strandvlakten waar bij hoge vloed water overheen kwam. Ten zuiden van elk dorp lagen de mieden, zanderige en venige hooilanden, omringd door een ongeveer anderhalf meter hoge zodendijk. Ballum, waar ook het huis van de familie Cammingha stond, was van oudsher het belangrijkste dorp van het eiland [Overdiep, z.j.: 4; Toelichting Bodemkaart Ameland, 1986: 29-31].

De eerste kerken werden rond 1000 na Chr. bij Nes en Hollum gesticht. Rond 1300 werd één van de uithoven van het klooster Foswerd bij Ballum gebouwd [www.ameland.net/musea/2000cultuur].

Het westelijke deel van het plangebied bevindt zich binnen een terrein van hoge archeologische waarde, namelijk de historische kern van Ballum. Dit terrein is gemeld aan het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en heeft ARCHIS-nummer 15051. Uit de onderzoekslocatie zijn geen archeologische vondsten gemeld aan het Centraal Archeologisch Archief (CAA).

Vlakbij, aan de andere zijde van de Smitteweg, heeft waarschijnlijk één

6

van de uithoven van het vroegere klooster Foswerd gestaan [ARCHIS-nummers 238382 en 300355]. Tijdens een archeologisch proefsleuven-onderzoek in 1947 door het voormalig Biologisch Archaeologisch Instituut te Groningen (tegenwoordig het Groninger Instituut voor Archeologie) zijn daar funderingsresten gevonden. Tevens is op het kerkhof resten van een kleine kerk aangetroffen. ARCHIS-melding 30297 betreft ook de ligging van het kloostercomplex, maar deze melding ligt meer naar het oosten en lijkt administratief verkeerd geplaatst te zijn. Ten westen van het kerkhof ligt een terrein waar het Jelmera- of Camminghahuis heeft gestaan dat in 1829 is afgebroken [ARCHIS-nummer 300354]. De Jelmerastate stamt uit het begin van de vijftiende eeuw en stond eerst als Jelmerastate bekend en later als kasteel Cammingha. De state is vernieuwd in 1604 en rond 1828 afgebroken. Van de state is tegenwoordig niets meer terug te vinden [Overdiep, z.j.: 9; www.stinseninfriesland.nl/camminghaslotBallum.htm]. Voor meer details en gegevens over de ligging wordt verwezen naar Tabel 3 en Appendix II.

Tabel 3: Ballum, 't Skottepad: overzicht van de ARCHIS-meldingen (voor dateringen en ligging van de waarnemingen en monumenten wordt verwezen naar Appendix I en II).

ARCHIS-nrs RD-coördinaten Omschrijving Datering

CMA

15051/01H-020 174,908/606,419 historische kern Ballum vanaf late middeleeuwen

CAA

30297/01HN-1 175,690/606,250 kloostercomplex, door de ROB opgegraven in 1957

late middeleeuwen

238382/01HZ-7 175,100/606,200 proefsleufonderzoek BAI in 1947: sporen afgebroken bouwwerk, mogelijk deel kloostercomplex Foswerd; op kerkhof sporen van kleine kerk opgebouwd uit puin van in 1572 vernietigde kerk; dakpannen, mortel, houten palen en planken, fundering, waterput;onbekend aantal scherven kogelpot-aardewerk, kloostermoppen, scherven steengoed-aardewerk

middeleeuwen

late middeleeuwen

300354/01HZ-2 174,950/606,200 plek van het in 1829 afgebroken Jelmera- of Camminghahuis, mogelijk een havezathe

nieuwe tijd A

300355/01HZ-4 175,600/606,100 zie 238382 late middeleeuwen

Rond Ballum zijn enkele eerdere archeologische onderzoeken in ARCHIS aangemeld. In 2005 is er door De Steekproef ten noordoosten van Ballum (ten noorden van de Verbindingsweg en ten oosten van de rotonde ervan) een booronderzoek verricht in plangebied Roosduinen. Er zijn 143 boringen geplaatst. Tijdens dit onderzoek zijn fragmenten houtskool en enkele mogelijk

7

laat-middeleeuwse puinresten aangetroffen. Deze vondsten zijn geen eenduidige archeologische indicatoren voor vroegere menselijke activiteiten ter plaatse, omdat de oude vuilstort van Ballum vlakbij en deels binnen het plangebied Roosduinen heeft gelegen. Het puin en mogelijk ook het houtskool is hoogstwaarschijnlijk van deze stort afkomstig [Woltinge & Jelsma 2005: 9].

Verder zijn er twee booronderzoeken door De Steekproef in 2009 uitgevoerd, namelijk aan de Smitteweg (iets ten oosten van het huidige plangebied) en aan de Hollumerweg (in het noordwesten van Ballum). De boringen aan de Smitteweg bevatten op twee boorlocaties een humeuze zandlaag; waarschijnlijk is dit een onderstoven oudere bouwvoor of kwelder. Er zijn geen archeologische vondsten gedaan. Het onderzoek aan de Hollumerweg laat een bodem zien met een zwak ontwikkelde, lichtbruine B-horizont van een podzolbodem (een inspoelingslaag). Behalve enkele kleine baksteenfragmenten in de bouwvoor zijn er geen archeologische indicatoren aangetroffen [Tulp 2009].

2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)

Op de historische kaarten is te zien dat het terrein in gebruik is geweest als grasland (zie Figuur 6). Op geen van de kaarten zijn sloten te zien die het plangebied doorsneden. Voor zover bekend is het perceel niet bebouwd geweest, alhoewel het deels binnen de historische kern van Ballum is gelegen.

2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.2 LS05)

Hoewel de oudste vermelding van Ameland uit de tweede helft van de achtste eeuw dateert, stammen berichten over de oude dorpen uit de veertiende eeuw. Deze oude dorpen, waarvan Ballum er één is, waren waarschijnlijk toen al enkele honderden jaren oud. Het plangebied 't Skottepad hoort volgens ARCHIS tot de historische kern van het dorp, maar is tot zover bekend nooit bebouwd geweest. Het terrein was in gebruik als grasland.

Vanwege de ten dele ligging in de oude dorpskern kunnen archeologische indicatoren uit de (late) middeleeuwen worden verwacht. Deze indicatoren kunnen bestaan uit scherven aardewerk, artefacten van keramiek of metaal, resten van plaatselijke metaalbewerking of wolbewerking (metaalslakken, spinklosjes, weefgewichtfragmenten), etc. Voorwerpen van hout of bot worden niet verwacht wegens de slechte conservering hiervan in zand. De diepte van de te verwachten indicatoren zal tot circa een halve meter onder het maaiveld zijn.

Vanwege de geërodeerde top van het pleistocene zand, worden hier geen steentijd-vondsten verwacht.

Voorafgaand aan het veldwerk is er een KLIC-melding gedaan (nr. 11G271932). Er lopen volgens deze melding geen leidingen door het plangebied, alleen langs enkele van de perceelsgrenzen. Andere verstoringen,

8

zoals bijvoorbeeld veroorzaakt door ploegactiviteiten, worden op het perceel niet verwacht.

Figuur 6: Ballum, 't Skottepad: details van historische kaarten (verschaald en naar het noorden gericht). Boven een uitsnede uit de atlas van 1853-1856 en onder een kaart uit 1927. Het plangebied is met een blauwe cirkel en pijl aangegeven.

9

3. Veldonderzoek (KNA3.2 VS05)

3.1 Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.2 VS01)

Het veldwerk is uitgevoerd op 19 september 2011. Voor het inventariserende booronderzoek (verkennende fase) is gebruik gemaakt van een edelmanboor met een diameter van tien centimeter. Hiermee is bepaald in welke mate de bodem intact is en wat de kans is op archeologische lagen en/of grondsporen.

Volgens de Friese Archeologische Monumenten Kaart Extra (FAMKE) is voor de periode steentijd-bronstijd op het hele eiland 'geen onderzoek noodzakelijk'. Voor de periode ijzertijd-middeleeuwen geldt een 'karterend onderzoek 1', waarbij een dichtheid van zes boringen per hectare wordt gevraagd, met een minimum aantal boringen van zes per plangebied.

De opgeboorde grond is op een vier millimeter zeef gezeefd en bekeken op de aanwezigheid van archeologische indicatoren, zoals houtskool, baksteen en aardewerk. Daarnaast zijn de diepte, lithologie en kleur (m.b.v. Munsell) bepaald, alsmede alle overige bijzonderheden. De diepte van de boringen varieert van 120 tot 150 centimeter onder het maaiveld. De boringen zijn verspreid over het terrein geplaatst (zie Figuur 7). Van alle boringen zijn de RD-coördinaten bepaald met behulp van GPS. De vondstzichtbaarheid op het perceel was vanwege de aanwezigheid van gras slecht. Er is geen oppervlakte kartering uitgevoerd.

De hoogten van de boorlocaties zijn bepaald met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Voor de RD-coördinaten van de afzonderlijke boorpunten wordt verwezen naar de boorstaten en boorbeschrijvingen in Appendix III. Tijdens het veldonderzoek is het verwachtingsmodel zoals geformuleerd in paragraaf 2.5 getoetst.

3.2 Resultaten veldwerk (KNA 3.2 VS02, VS03)

BodemDe bodem is een vlakvaaggrond. Ten zuiden van 't Skottepad ligt een recentelijk afgegraven klein perceel met speeltuin (zie Figuur 3). Hier is boring 6 geplaatst. De bodem bestaat uit een verrommelde bouwvoor met grind, gevolgd door een verstoorde laag gelig zand. Hierin zijn drie scherven aardewerk (industrieel wit) gevonden. Vanaf 70 centimeter volgt de C-horizont (laag waarin geen bodemvorming heeft plaatsgevonden). Deze laag is lichtgrijs van kleur en bevat schelpen.

Het perceel ten noorden van 't Skottepad loopt naar het noorden en oosten toe af en is hier erg drassig. Op Figuur 2 is te zien dat hier pitrus (Juncus effusus) groeit; de pitrus plant groeit in natte gebieden. De overige vijf boringen zijn op dit noordelijke perceel uitgevoerd; boringen 2 tot en met 4 op het nattere deel. De bouwvoor varieert in dikte tussen de 30 en 55 centimeter en bestaat uit matig fijn zand. In boringen 2 en 3 is het zand uit de bouwvoor iets

10

lemiger dan in de overige boringen, hetgeen mogelijk iets te maken heeft met de vochtigheid van het terrein. In boring 1 wordt de bouwvoor gevolgd door lichtgrijs zand (C-horizont) met op 125 centimeter diepte een dunne humeuze, donkerbruine laag. Deze laag is vergelijkbaar met de laag die ten oosten van het plangebied in 2009 is aangetroffen en geïnterpreteerd is als overstoven bouwvoor of kwelder. Ter hoogte van boringen 2 en 3 bevat de bodem tussen de bouwvoor een laag zand die iets donkerder grijs is dan de C-horizont. Waarschijnlijk heeft dit met de nattigheid hier te maken. In boring 4 is tussen de bouwvoor en de C-horizont een verrommelde laag aangetroffen met onder andere een scherf recent glas. In boring 5 is in de C-horizont (licht grijs met schelpen) een laag bruin zand aanwezig. De diepte van deze laag is 50 centi-meter onder het maaiveld en de laag heeft een dikte van 30 centimeter. Mogelijk is dit de originele (overstoven) bouwvoor.

Figuur 7: Ballum, 't Skottepad: situatietekening met de boorlocaties. Het plangebied ligt binnen de rode lijn en de boringen zijn in geel weergegeven. Voor de RD-coördinaten van het onderzochte terrein zijn wordt verwezen naar Tabel 1.

11

ArcheologieEr zijn in de bodem geen cultuurlagen waargenomen. In boringen 1 en 5, die hoger zijn gelegen, is een humeuze laag aanwezig, die mogelijk een overstoven originele bouwvoor of een restant van een kwelder of geul is. In boring 5 zijn in deze laag enkel schelpfragmenten en drie stukken baksteen gevonden, maar geen dateerbare voorwerpen. Uit de onderkant van de lichtgrijze zandlaag erboven komen ook fragmenten baksteen en dunne stukken sterk gecorrodeerd ijzer (ze bevatten nauwelijks nog een kern van ijzer), hoogstwaarschijnlijk resten van prikkeldraad. Deze resten zijn ook in de eerste boring gevonden, samen met een gecorrodeerde spijker en vier baksteenfragmenten. Uit boring 4 zijn twee fragmenten gecorrodeerde spijker afkomstig, alsmede een fragment geel baksteen en een dunne scherf (roodbakkend en aan twee zijden bruinrood geglazuurd) Dit aardewerk komt voor vanaf de elfde eeuw tot en met de huidige tijd, waarbij tweezijdig geglazuurd en een dunne wand duidt op een late datering). Zowel in de bouwvoor van boring 3 als in de verstoorde laag van boring 6 zijn scherven industrieel wit aardewerk gevonden. Dit komt voor vanaf de negentiende eeuw.

Omdat dit materiaal of recent is of niet te dateren, zijn de vondsten uitgeselecteerd.

12

4. Conclusies en advies (KNA 3.2 VS07)

Het plangebied 't Skottepad te Ballum ligt volgens ARCHIS deels binnen de oude kern van het dorp. Volgens de historische kaarten is het terrein echter niet bebouwd geweest en was het in gebruik als grasland. Er zijn geen vondstmeldingen bekend uit het plangebied.

Voorafgaand aan het veldwerk is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Ameland werd in ieder geval al vanaf de achtste eeuw bewoond en gezien de ligging van het plangebied ten opzichte van het dorp is er een kans archeologische indicatoren uit de middeleeuwen, late middeleeuwen en nieuwe tijd binnen het terrein aan te treffen.

Tijdens het veldwerk bleek de bodem van het plangebied ten zuiden van de weg verstoord te zijn. Ten noorden bleek de bodem redelijk intact te zijn, maar over het algemeen erg nat en drassig. Er is tijdens het veldwerk geen oud materiaal gevonden en eveneens zijn er geen cultuurlagen aangetroffen. In twee boringen werd een humeuze laag waargenomen, die mogelijk een overstoven oudere bouwvoor of een restant is van een kwelder of oude geul.

AdviesOp basis van de afwezigheid van eenduidige archeologische indicatoren of cultuurlagen, de drassigheid in het noorden en de afgegraven bodem in het zuiden, de vermenging met recent materiaal en de grote boordichtheid op het terrein (gemiddeld 24 boringen per hectare) achten wij de kans op archeologische waarden in het plangebied aan 't Skottebad in Ballum klein. Daarom adviseren wij geen archeologisch vervolgonderzoek in dit plangebied.

Wij wijzen erop dat indien bij de uitvoering van werkzaamheden op het westelijke perceel onverhoopt toch archeologische grondsporen worden aangetroffen en/of vondsten worden gedaan, deze conform de Monumentenwet 1988 artikel 53 & 54 direct dienen te worden gemeld bij zowel de gemeente Ameland als de provinciaal archeoloog, dr. G. de Langen (tel: 058-2925487; email: [email protected]).

13

Appendix I

Ballum, 't SkottepadArcheologische periodes

paleolithicum: paleolithicum vroeg: tot 300.000 BPpaleolithicum midden: 300.000 - 35.000 BPpaleolithicum laat: 35.000 BP - 8.800 vCpaleolithicum laat A: 35.000 - 18.000 BPpaleolithicum laat B: 18.000 BP - 8.800 vC

mesolithicum: mesolithicum vroeg: 8.800 - 7.100 vCmesolithicum midden: 7.100 - 6.450 vCmesolithicum laat: 6.450 - 4.900 vC

neolithicum:neolithicum vroeg: 5.300 - 4.200 vCneolithicum vroeg A: 5.300 - 4.900 vCneolithicum vroeg B: 4.900 - 4.200 vCneolithicum midden: 4.200 - 2.850 vCneolithicum midden A: 4.200 - 3.400 vCneolithicum midden B: 3.400 - 2.850 vCneolithicum laat: 2.850 - 2.000 vCneolithicum laat A: 2.850 - 2.450 vCneolithicum laat B: 2.450 - 2.000 vC

bronstijd: bronstijd vroeg: 2.000 - 1.800 vCbronstijd midden: 1.800 - 1.100 vCbronstijd midden A: 1.800 - 1.500 vCbronstijd midden B: 1.500 - 1.100 vCbronstijd laat: 1.100 - 800 vC

ijzertijd:ijzertijd vroeg: 800 - 500 vCijzertijd midden: 500 - 250 vCijzertijd laat: 250 - 12 vC

romeinse tijd:romeinse tijd vroeg: 12 vC - 70 nCromeinse tijd vroeg A: 12 vC - 25 nCromeinse tijd vroeg B: 25 - 70 nCromeinse tijd midden: 70 - 270 nCromeinse tijd midden A: 70 - 150 nCromeinse tijd midden B: 150 - 270 nCromeinse tijd laat: 270 - 450 nCromeinse tijd laat A: 270 - 350 nCromeinse tijd laat B: 350 - 450 nC

middeleeuwen: middeleeuwen vroeg: 450 - 1.050 nCmiddeleeuwen vroeg A: 450 - 525 nCmiddeleeuwen vroeg B: 525 - 725 nCmiddeleeuwen vroeg C: 725 - 900 nCmiddeleeuwen vroeg D: 900 - 1.050 nCmiddeleeuwen laat: 1.050 - 1.500 nCmiddeleeuwen laat A: 1.050 - 1.250 nCmiddeleeuwen laat B: 1.250 - 1.500 nC

nieuwe tijd: nieuwe tijd A: 1.500 - 1.650 nCnieuwe tijd B: 1.650 - 1.850 nCnieuwe tijd C: 1.850 – heden

177599 / 607873

173709 / 604695

15051

300355238382

30035430297

Appendix II: bekende archeologische waarden.Ballum, ’t Skottepad

LegendaTOP10 ((c)TDN)

VONDSTMELDINGEN

WAARNEMINGEN

MONUMENTENarcheologische waarde

hoge archeologische waarde

zeer hoge archeologische waarde

zeer hoge arch waarde, beschermd

Plangebied

0 500 m

N Archis2

Appendix III: Boorstaten - Ballum, 't Skottepad

(cm)

300

250

200

150

100

(cm)

300

250

200

150

100

1

2 34

5

6

Appendix III: Boorbeschrijvingen - Ballum, 't Skottepad

1 / 2

1

X-coordinaat (m) : 175001

Y-coordinaat (m) : 606335

Maaiveld (cm) : 258

Lithologie

Diepte (cm)Grondsoort

Omschrijving

0 - 55 zand zwak siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, weinig plantenresten, spoor roestvlekken, bouwvoor, Opm.:Humeus,Verrommeld

55 - 150 zand zwak siltig, licht-grijs, 10YR6/2, Zand: matig fijn, spoor roestvlekken, C-horizont, Opm.: DunneHumeuzeLaagOp125cm

2



Maaiveld (cm) : 232

Lithologie


Omschrijving

0 - 40 zand matig siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, spoor roestvlekken, bouwvoor, Opm.: Humeus

40 - 70 zand zwak siltig, grijs, 10YR4/1, Zand: matig fijn, C-horizont

70 - 130 zand zwak siltig, licht-grijs, 10YR6/1, Zand: matig fijn, C-horizont

3



Maaiveld (cm) : 232

Lithologie


Omschrijving

0 - 40 zand matig siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, spoor plantenresten, bouwvoor, Opm.: Humeus

40 - 90 zand zwak siltig, grijs, 10YR4/1, Zand: matig fijn, C-horizont


4



Maaiveld (cm) : 228

Lithologie


Omschrijving

0 - 30 zand zwak siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, spoor roestvlekken, bouwvoor, Opm.: Humeus,Verrommeld

30 - 100 zand zwak siltig, licht-grijs, 10YR6/1, Zand: matig fijn, spoor roestvlekken, Opm.: Verstoord


5



Maaiveld (cm) : 277

Lithologie


Omschrijving

0 - 30 zand zwak siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, bouwvoor, Opm.: Humeus,Verrommeld

30 - 50 zand zwak siltig, licht-grijs, 10YR6/1, Zand: matig fijn, Schelpen: spoor schelpmateriaal, C-horizont

50 - 80 zand zwak siltig, licht-bruin, 10YR3/3, Zand: matig fijn, C-horizont

80 - 130 zand zwak siltig, licht-grijs, 5Y4/1, Zand: matig fijn, C-horizont

Appendix III: Boorbeschrijvingen - Ballum, 't Skottepad

2 / 2

6



Maaiveld (cm) : 230

Lithologie


Omschrijving

0 - 50 zand zwak siltig, grijs, 10YR3/2, Zand: matig fijn, bouwvoor, Opm.: Stenen,Verrommeld,Humeus

50 - 70 zand zwak siltig, licht-geel, 7.7YR4/3, Zand: matig fijn, C-horizont, Opm.: Verstoord

70 - 150 zand zwak siltig, licht-grijs, 10YR6/1, Zand: matig fijn, Schelpen: spoor schelpmateriaal, C-horizont

Ballum, 't Skottepad Gemeente Ameland (Frl.) · ligt het gezag over Ameland bij het geslacht...

Documents

Transcript of Ballum, 't Skottepad Gemeente Ameland (Frl.) · ligt het gezag over Ameland bij het geslacht...