Preek over Psalm 25:15-17 – 3e Zondag van de Veertigdagentijd: ‘Oculi’

Liturgie:

Votum en groetZingen: LB 283:1,2,3,4,5De Tien WoordenZingen: Ps. 25:1,2GebedEerste lezing: Exodus 34:1-10 [Fred]Zingen: Ps. 25:4,5Tweede lezing: Lucas 11:14-28 [Fred]Zingen: Ps. 123:1,2Derde lezing: Psalm 25 (tekst: vers 15-17) [Arjan]Zingen: LB 25a:1,2PreekZingen: Ps. 130:1,2,3,4GebedCollecte (filmpje: https:// youtu.be/lTrH5oZaBFI )Zingen: Gez. 89:1,2,3,4 Zegen

Gehouden te: Baflo, 19-03-17 (9.30 u.)

Psalm 25:15-17 Pagina 1

Preek

Thema: Mijn ogen hopen op de HEER.

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, broeders en zusters, jongens en meisjes,

1. IntroductieHet is vandaag de derde zondag van de Veertig Dagen. Ook wel genoemd de lijdenstijd. Dat zijn de zes weken voor Goede Vrijdag en Pasen. De zondagen van deze Veertig Dagen hebben allemaal een Latijnse naam. Die namen sluiten aan bij verschillende woorden uit de psalmen. Ze typeren op die manier de betreffende zondag van het kerkelijke jaar. Deze derde zondag van de veertig dagen wordt genoemd: Oculi, of Oculi mei. In het Nederlands: ‘Mijn ogen’. Naar de beginwoorden van Psalm 25:15:

“Mijn ogen zijn voortdurend gericht op de HEERE, want Hij bevrijdt mijn voeten uit het net.” (HSV)

Of naar LB 25a:1:

“Mijn ogen zijn gevestigdop God of Hij mijn redt.”

Trouwens, ook de naam van de tweede zondag sluit aan bij Psalm 25. ‘Reminiscere’, naar vers 6:

“Denk aan uw barmhartigheid, HEER, aan uw liefde door de eeuwen heen.”

Maar dat terzijde. Psalm 25 speelt dus een belangrijke rol in deze weken van het kerkelijke jaar. Dat verklaart voor vanmorgen ook de keuze van de tekst en het thema van de preek: ‘Mijn ogen hopen op de HEER.’

Hoop en verwachting zijn hierbij dus belangrijke noties. Dat wordt ook tot uiting gebracht in het bloemstuk / kunstwerk hier voor in de kerk. U ziet een kruis. U ziet een paars kleed. Paars is de kleur van de lijdenstijd. Er is vandaag ook klimop in verwerkt. Dat verbeeldt de hoop, het omhoog kijken naar God, het verwachtingsvol gericht zijn op de HEER. Ook of juist in je ellende en in je angsten.

Het is duidelijk dat dat deze woorden van Psalm 25 heel goed passen in de lijdenstijd. Passen ze ook bij het lijden van Jezus zelf? Zouden dit ook zijn woorden geweest (kunnen) zijn?Mijn voorlopige antwoord op die vraag is: Ik denk het wel. Want Jezus leefde, leed en stierf met psalmwoorden op zijn lippen. Straks kom ik hier nog even op terug. Ik herhaal het thema van de preek.Psalm 25:15-17 Pagina 2

Mijn ogen hopen op de HEER.Ik wil het uitwerken naar drie kanten:a. op de rotonde van het gebed;b. in mijn ellende en angst;c. in verbondenheid met Gods gemeente.

2. Op de rotonde van het gebedMijn ogen hopen op de HEER op de rotonde van het gebed. Ik snap dat u dit een vreemde uitdrukking vindt. Ik heb de beeldspraak van de rotonde niet zelf bedacht. Maar ik trof hem aan in een vrij recent boek over de psalmen.1 [Zie dia.] Dit boek laat de psalmen klinken in hedendaags taalgebruik en met verrassende eigentijdse formuleringen. En bij elke psalm vinden we een korte treffende toelichting van één bladzijde.In de toelichting bij Psalm 25 kwam ik de beeldspraak van de rotonde tegen. “De psalm is als een rotonde:…”2

Wat een rotonde is weten jullie wel, hè jongens en meisjes? Het is een rond stuk weg met verschillende afslagen. Drie of vier of nog meer. [Zie dia] Een rotonde is veel veiliger dan een kruispunt. Op de rotonde bij Ranum kun je naar Winsum, naar Leens of naar Baflo. En er is een afslag naar de B-weg.Als je je Tomtom aan hebt staan in de auto hoor je de stem zeggen: ‘Op de rotonde de derde afslag nemen.’ Of zoiets. Toen onze kinderen nog op de basisschool zaten gingen ze met de bus naar school van Balkbrug naar Ommen. Bij de rotonde riepen de kinderen tegen de chauffeur: ‘Nog een rondje. Nog een rondje.’ En soms deed de buschauffeur dat ook.Misschien doet jouw vader dat ook wel eens. Voor de grap. Een extra rondje rijden op de rotonde.Maar daarna kiest hij een afslag. Want je gaat natuurlijk wel ergens heen. Je moet een richting kiezen.

Maar wat heeft dit nu met Psalm 25 te maken? Of wat heeft Psalm 25 met een rotonde te maken?Deze psalm is een gedicht met een bepaalde vaste vorm. Elk vers begint met een letter van het Hebreeuwse alfabet. Wij kennen dat in het Nederlands ook wel. “A is een aapje dat eet uit zijn poot.B is de bakker, die bakt voor ons brood.”Enzovoorts.Voor iemand die een jubileum te vieren heeft of voor een bruiloft proberen we ook wel eens zo’n ABC-gedicht te maken. Wie dat doet, merkt dat het nog niet meevalt om het goed en consequent te doen. Je springt van het ene naar het andere onderwerp. Het wordt zomaar een lappendeken. Er zit weinig lijn in.

1 Gerard Swüste, Altijd hetzelfde lied, 150 psalmen bewerkt en toegelicht, Uitgeverij Skandalon Vught, 20152 idem p. 81.

Psalm 25:15-17 Pagina 3

Pas achteraf blijkt - heel verrassend - dat het toch een eenheid vormt. Het is een echt gedicht geworden. Dat zou je ook kunnen zeggen van Psalm 25. Het loopt niet heel soepel. Het gedicht springt een beetje van het ene onderwerp naar het andere. Zo komen “allerlei aspecten van het bidden aan bod: zoeken, niet weten, vertrouwen, smeken, schuld bekennen.”In dat verband komt dan de beeldspraak van de rotonde op de proppen. “De psalm is als een rotonde: cirkelen rond bidden, vertrouwen, leren, je veilig/onveilig voelen.”En eigenlijk neem je in de psalm beurtelings al die verschillende afslagen, als je hem leest en zingt. In je hart of in de kerk.“Al cirkelend zoekt de dichter een schuilplaats bij de LEVENDE, steeds, zo lijkt het, via een andere ingang.” Of een andere afslag, om bij het beeld van de rotonde te blijven.

Op die rotonde loop ik als gelovige rond. Langs al die verschillende afslagen en ingangen. En ik kijk, ik concentreer me. Ik kijk omhoog. Ik kijk naar de HEER. Ik richt me op de LEVENDE. Mijn ogen hopen op de HEER.

“Ik houd mijn oog gericht op de HEER,hij bevrijdt mijn voeten uit het net.”

Dat zie ik ook als de rode draad van Psalm 25: die gerichtheid op God de HEER, de hoop op God. Ook al is de situatie ernstig en ellendig.De dichter leert die gerichtheid aan zijn leerlingen, aan Gods gemeente. En hij geeft zelf het goede voorbeeld.Ik wijs u in dit verband op de heel persoonlijke toonzetting van de psalm. En in onze tekstverzen in het bijzonder. ‘Oculi mei’; mijn ogen zijn gericht op de HEER.Of, in de weergave van het genoemde boek:

“De LEVENDE heb ik steeds voor ogen,want hij bevrijdt me als ik klem zit.” 3

3. In mijn ellende en angstMijn ogen hopen op de HEER in mijn ellende en angst.Dat is een volgend aspect dat we willen overwegen.

Ik heb voor het thema bewust het woord ‘hopen’ gekozen. Ik lees in de psalm over hopende ogen. Dat klinkt niet alleen mooi met die o-klank. Wanneer de dichter van de psalm zegt: ‘Ik houd mijn oog / ogen gericht op de HEER’, dan klinken daarin hoop en verwachting door. ‘Mijn ogen zijn hoopvol en verwachtingsvol gericht op de HEER.’ Hoop en verwachting stralen uit zijn ogen.Dat komen we vaker tegen in de psalmen. Ik denk aan Psalm 123.

“Naar u sla ik mijn ogen op,naar u die in de hemel troont,

3 idem p. 80

Psalm 25:15-17 Pagina 4

zoals de ogen van een slaafde hand van zijn heer volgen,en de ogen van een slavinde hand van haar meesteres,zo volgen onze ogende HEER, onze God,tot hij ons genadig wil zijn.”

Het personeel van een bedrijf volgt gespannen en hoopvol de handen van hun directeur. Welk gebaar zal hij maken: goedkeurend of afkeurend? Vol hoop kijken mijn ogen en vol verwachting klopt daarbij mijn hart.“Mijn ogen hopen op de HEER.”

Ook nog een voorbeeld voor de kinderen. Je hebt iets moois gemaakt voor papa en mama, een tekening of een knutselwerkje. Je laat het aan hen zien. Papa bekijkt het heel goed, aan alle kanten. En jij kijkt naar papa en je hoopt dat hij het mooi vindt. Je ogen zeggen: ‘Papa, wat vind je ervan?’Of, je hebt iets kostbaars kapot gemaakt, per ongeluk of expres. Mama heeft het gezien of je hebt het zelf tegen haar gezegd. Je kijkt naar haar en je hoopt dat ze niet boos wordt. Je ogen hopen.

[Dia laten zien.] Kijk, dit vind ik nou hopende ogen. De ogen van dit kind zijn vol hoop en verwachting. En verlangen naar eten vermoedelijk.Zo houdt de dichter van Psalm 25 zijn ogen gericht op de HEER, hoopvol en verwachtingsvol. Zijn blikken klimmen omhoog naar de HEER, als de klimop langs het hek of langs het houten kruis.Psalm 130 zingt:

“Ik zie uit naar de HEER,mijn ziel ziet uit naar hemen verlangt naar zijn woord,mijn ziel verlangt naar de Heer,meer dan wachters naar de morgen,meer dan wachters uitzien naar de morgen.” (Ps. 130:5,6)

De hoopvolle blik van de dichter is terecht. Want de HEER is bevrijder. “Hij bevrijdt mijn voeten uit het net.” Dat gelooft hij; dat weet hij zeker. Want zo kent hij God de HEER. Zo kennen wij Jezus Christus, onze Redder.De dichter heeft net gezongen:

“De HEER is een vriend van wie hem vrezen,hij maakt hen vertrouwd met zijn verbond.” (Ps. 25:14)

Op de berg Sinaï hoort Mozes dat de HEER zijn naam uitroept.

“Daarna ging de Heer voor Mozes langs. De Heer riep: ‘Ik ben de Heer! Ik ben een goede God. Ik zorg voor de mensen. Ik ben geduldig, trouw en vol liefde. Mijn liefde voor mensen duurt duizenden generaties. Ik vergeef mensen alles wat ze verkeerd doen, ook als ze grote fouten maken. Maar

Psalm 25:15-17 Pagina 5

ik straf mensen als ze mij ontrouw zijn. En ik straf ook hun kinderen, tot en met de vierde generatie.’” (Ex. 34:6,7, BGT)

Mijn ogen hopen op de HEER. Dat is terecht en nooit teleurstellend. Al zal God misschien anders reageren, dan wij wensen of hopen.De gegronde hoop van de dichter neemt niet weg dat hij nu nog in de ellende zit, alleen en eenzaam is met een hart vol angst. Hij zit echt klem.Dat lijkt heel tegenstrijdig: hoop en angst zo dicht bij elkaar. Als angst je keel dichtknijpt en je alleen maar duisternis en benauwdheid ervaart, dan heb je soms weinig of geen hoop; geen uitzicht, geen verwachting. En God lijkt ver weg.In Psalm 25, en in andere psalmen, komen ze dicht bij elkaar, hoop en angst. Hoop in angst en ellende. Die hoop is niet iets vaags à la ons gezegde: ‘Na regen komt weer zonneschijn.’ Dat is wel zo, maar het gaat dieper. Of, beter gezegd, de hoop klimt hoger. Naar de hemel, naar God.De dichter bidt tot de HEER:

“Kom bij me en laat me uw liefde zien,want ik ben ongelukkig en alleen.Ik word steeds banger,bevrijd me uit de ellende!” (Ps. 25:16,17, BGT)

‘Mijn ogen hopen op U, HEER. Laat mij niet beschaamd worden; stel mij niet teleur.’

Zopas, in de inleiding van de preek, vroegen we ons af: Passen de woorden van onze tekst ook bij het lijden van Jezus zelf? Zouden dit ook zijn woorden geweest (kunnen) zijn?Ongetwijfeld. Jezus kende de heilige boeken. Hij leefde met de psalmen. Dat blijkt keer op keer. Vooral in zijn lijden; tijdens zijn laatste dagen en uren. Ik noem zijn intense en angstige gebed in Getsemané. Zijn hart was zo vol angst, dat zijn zweet als bloeddruppels op de grond viel. Toch is ook dan de hoop niet weg. Jezus slaat zijn ogen hoopvol op naar zijn Vader en bidt. Hij weet ook dat hij er doorheen zal komen. Want van te voren heeft hij al aangekondigd, dat hij op de derde dag zal opstaan uit de dood. Maar die wetenschap maakt zijn angst en zijn lijden niet kleiner of minder bitter op dat moment. De brief aan de Hebreeën zegt hierover:

“Toen Christus als mens op aarde leefde, heeft hij met luide stem tot God gebeden. Vol verdriet heeft hij God gesmeekt om hem te redden van de dood. En omdat Christus veel eerbied had voor God, heeft God naar zijn gebeden geluisterd.” (Hebr. 5:7, BGT)

Hij is verhoord uit zijn angst, zegt een andere vertaling dan.Ik concludeer: Zondag ‘Oculi’ - Mijn ogen – past dus heel goed in deze veertigdagentijd. Het brengt ons zeker bij het lijden van de Heer Jezus Christus. Maar wel met hoop en verwachting.

4. In verbondenheid met Gods gemeentePsalm 25:15-17 Pagina 6

Mijn ogen hopen op de HEER in verbondenheid met Gods gemeente.Dat is het laatste aspect waar we aandacht aan willen geven.

Psalm 25 is, net als veel andere psalmen, een heel persoonlijk lied. Ik wees u daar al op. Op diverse plaatsen blijkt dat. Aan het begin: “Naar u, HEER, gaat mijn verlangen uit…” (vs. 1)In het middendeel: “Denk niet aan de zonden uit mijn jeugd, maar denk met liefde aan mij en laat uw goedheid spreken, HEER.” (vs. 7)En ook in onze tekst en de daaropvolgende verzen: “Behoed mij en bevrijd mij,maak mij niet te schande, want ik schuil bij u. Onschuld en oprechtheid mogen mij bewaren, op u is mijn hoop gevestigd.” (vs. 20,21)

Maar de dichter weet, dat hij juist met die persoonlijke toets een voorbeeld is voor zijn leerlingen en voor heel Gods gemeente. Zo schrijft en zingt hij zijn lied, met het ABC als handvat.Het is heeft op deze manier ook wel iets weg van een leerdicht. Bijvoorbeeld:Vers 8: “Goed en rechtvaardig is de HEER: hij wijst zondaars de weg,…”Vers 12: “Aan wie in ontzag voor hem leven, leert de HEER de rechte weg te kiezen.”Dus de dichter bouwt verschillende leermomenten in in zijn persoonlijke psalm.Hij is voorbeeld voor Gods gemeente en weet zich met heel Gods volk verbonden.

En het laatste vers van de psalm geeft dit heel persoonlijke lied nadrukkelijk aan Gods gemeente.

“God, verlos Israël,verlos het van al zijn angsten.” (vs. 22)

Dit is een bijzonder vers. Het valt namelijk buiten de structuur van het alfabet. Dit is een toevoeging aan de psalm en een toepassing voor heel Gods volk. Je ziet hier verruiming en verbreding naar Gods gemeente in het gebed om de verlossing van Israël. Om bevrijding uit de angsten en benauwdheden, die de mensen klem zetten.De psalm wordt aan de hele gemeente gegeven. En nu mag iedere gelovige het zeggen: ‘Mijn ogen hopen op de HEER’. Dat is ook gebeurd. Psalm 25 is geliefd geworden bij vele generaties gelovigen. Want ze hebben zich erin herkend. Ze hebben zich de woorden van de dichter eigen gemaakt.En al eeuwen klinken deze woorden in de lijdenstijd.Mijn ogen hopen op de HEER. Dat zeggen en zingen we, ieder persoonlijk - dus niet individualistisch - maar in verbondenheid met heel Gods gemeente. Dat maakt deze psalm nog meer diepgaand.Onze ogen hopen op de HEER. Het wordt dus: Samen één in de hoop op God.

Psalm 25:15-17 Pagina 7

Amen

Psalm 25:15-17 Pagina 8