12 februari 2008 | nr 1Ti jdschri ft voor prakti jkondersteuning

Figuur Flow/volume-curve

Flo

w (

l/s) 4

2

0

-2

-4

Volume (l)

voor bronchusverwijding

na bronchusverwijding

1 2 3

B L A A S C A S U S

Verlaagde geforceerde vitale capaciteit

Bart Thoonen en Ivo Smeele

Tabel Longfunctiemeting

Meting Pre Post Pre % voorspeld Post % voospeld Verschil (t.o.v. pre)

FVC (L) 2,40 2,64 60 67 + 10 %

FEV1 (L) 1,05 1,11 33 35 + 6 %

FER (%) 44 42 57 - 4 %

Auteursgegevens

Dr. Bart Thoonen is huisarts-longfunctiebeoordelaar bij

de astma-COPD-dienst van de SHO in de regio Arnhem/

Nijmegen, coördinator van de kaderopleiding astma/

COPD ‘Lucht via lijnen’ en stafdocent aan de Voortgezette

Opleiding tot HuisArts (VOHA) van de Radboud Universi-

teit Nijmegen.

Dr. Ivo Smeele is huisarts te Eindhoven, huisarts-long-

functiebeoordelaar bij de astma-COPD-dienst van de SHL

in West-Brabant/Zeeland en voorzitter van de CAHAG

(COPD & Astma Huisartsen Advies Groep).

Correspondentie: B.Thoonen@hag.umcn.nl

Met dank aan Joke Denis, longfunctie-assistente SHL

Etten Leur, voor haar kritisch commentaar.

Mijnheer Veldberg is een 57-jarige man die nieuw op

het astma-COPD spreekuur komt voor een vervolg-

consult naar aanleiding van chronische hoestklachten

en dagelijks last van kortademigheid. Hij vertelt na

100 meter lopen te moeten stoppen om op adem te

komen (MRC-score 3). Hij rookt fors (42 pakjaren).

U verricht een spirometrie als onderdeel van het con-

sult. De blaastechniek van mijnheer Veldberg is goed

en hij is in staat om 3 reproduceerbare metingen te

blazen. Hieronder ziet u de beste metingen voor en

na bronchodilatatie (BD). De rode curve is de pre-

BD-meting, de blauwe curve de post-BD-meting.

Vraag 1

Wat vindt u van de kwaliteit van de curves?

Vraag 2

Hoe interpreteert u deze metingen? De antwoorden kunt u vinden op pagina 30.

tpo_08 01.indd 12 04-02-2008 11:42:11

29Ti jdschri ft voor prakti jkondersteuningfebruari 2008 | nr 1

B L A A S C A S U S

Antwoorden

Tabel

Foutenbron Herkenbaar aan...

Niet maximaal

inademen aan het

begin van de meting

Verlaagde FVC.

De inspiratoire curve komt niet

terug bij 0.

Niet maximaal

uitademen aan

einde van de meting

Verlaagde FVC.

Het dalende deel van de fl ow-

volumecurve heeft een abrupt

einde.

De geforceerde manoeuvre

duurt korter dan 6 seconden,

of de volume-tijdcurve loopt

aan het einde niet minimaal 1

seconde nagenoeg horizontaal.

Antwoord 1

Zowel pre als post begint de flow-volumecurve met

een snel stijgend deel. Daarna is er een goede piek,

gevolgd door een gelijkmatig dalende curve. De

inademing komt netjes terug bij het 0-punt. Tech-

nisch is de meting dus goed uitgevoerd.

Antwoord 2

De FVC is verlaagd, omdat deze onder de 80% van

de voorspelde waarde ligt. De FER (FEV1/FVC) is

daardoor mogelijk niet goed te beoordelen. De FEV1

is fors verlaagd. Dat past bij een ernstige obstructie.

Er is geen reversibiliteit.

Wat is de betekenis van een verlaagde FVC?

Een verlaagde FVC (geforceerde vitale capaciteit)

betekent dat de totale hoeveelheid lucht die na een

maximale diepe inademing maximaal is uitgeblazen

te klein is. Bij een verlaagde FVC luidt het advies om

restrictie uit te sluiten. Maar wat is restrictie? In de

NHG-standaard staat daarover: “Een restrictie in de

longfunctie wordt gedefinieerd als een te lage totale

longcapaciteit (TLC). Hierbij zijn de andere volumes

eveneens afgenomen, vooral de (F)VC en FEV1.”

Restrictie wil dus zeggen dat de longen minder lucht

kunnen bevatten dan je op basis van de voorspelde

waarden zou verwachten.

Een verlaagde vitale capaciteit en mogelijk restrictie

kan verschillende oorzaken hebben. De belangrijkste

oorzaak van een verlaagde FVC gemeten met spi-

rometrie in de huisartsenpraktijk is dat door hyper-

inflatie/airtrapping er meer lucht achterblijft in de

long. Dit komt door het dichtvallen van de kleinere

luchtwegen bij de geforceerde krachtige uitademing.

Andere oorzaken (in de long zelf) zijn dat een long

verkleind is na een longoperatie of dat een deel van de

long niet meedoet met de ademhaling, omdat een deel

van de luchtpijp is afgesloten. Dat kan bijvoorbeeld

bij een infectie of door een carcinoom. Veel van deze

oorzaken zijn of al van tevoren bekend, of kunnen met

een longfoto (X-thorax) duidelijk worden. Oorzaken

van restrictie buiten de long zijn een ernstige spier-

ziekte waarbij men onvoldoende kracht kan opbrengen

om bij een geforceerde manoeuvre volledig uit te ade-

men, of een ernstige houdingsafwijking zoals een sco-

liose. Tenslotte is een veel voorkomende oorzaak van

een verlaagde FVC een foute ademtechniek.

De FVC is verlaagd als bij spirometrie mensen niet

maximaal inademen aan het begin van de test, of

onvoldoende lang uitademen aan het einde van de

test. Bij herhaling van de test in bijvoorbeeld een

longfunctielaboratorium van een ziekenhuis blijkt alles

normaal te zijn. Er zijn een aantal kenmerken van de

spirometrie die kunnen wijzen op een verlaagde FVC

als gevolg van een foute test. In de tabel staan de fou-

tenbronnen die een verlaagde FVC kunnen veroorza-

ken en de fenomenen waaraan dat te herkennen is.

Een verlaagde FVC kan dus op een onjuist uitge-

voerde test (vaak), airtrapping (vaak) of op een

restrictieve longaandoening duiden (zelden). Con-

troleer daarom bij een verlaagde FVC eerst of de

test goed is afgenomen. Doe eventueel ter controle

een vitale capaciteitsmeting tijdens een langzame

uitademing (slow vital capacity). Dat voorkomt dat

de luchtwegen samenvallen. Als er toch een te lage

vitale capaciteit is, dan is verder onderzoek nodig

om te beoordelen of er daadwerkelijk een restrictieve

stoornis bestaat. Eerste stappen zijn een goede anam-

nese, kijken in de voorgeschiedenis, een X-thorax en

herhaling in een longfunctielaboratorium van een

ziekenhuis met daarbij meting van de totale longca-

paciteit (TLC). Spirometrie zelf is onbruikbaar om

een restrictie aan te tonen.

tpo_08 01.indd 29 04-02-2008 11:42:24