Artikel: Een verdronken land. Vernietiging van Koerdische identiteit in Turkije Auteur: Joost Jongerden Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 22.2, 17-28. © 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN 0165-7518 Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op www.skript-ht.nl. Ook kunt u een e-mail sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op www.skript-ht.nl/archief.

Skript Historisch Tijdschrift • Spuistraat 134, kamer 558 • 1012 VB Amsterdam • www.skript-ht.nl • info@skript-ht.nl

Joost Jongerden

Een Verdronken Land Vernietiging van Koerdisctie identiteit in Turldje

Turkije dreigt een goed bewaard juweel van Koerdische urba­

ne architectuur onder water te laten verdwijnen door het aan­

leggen van een immens dammenproject. Voor een staat die

openlijk neigt naar vernietiging van de Koerdische identiteit is

dat een welkome bonus.*

Na een wandeling omhoog langs de rotswoningen staan we stil bij

een gebouw uit de vroege middeleeuwen. De twaalf jaar oude Celal,

die de hete zon van de vroege voormiddag trotseert om met ons mee

te lopen, vertelt met de overtuigingskracht van een volwassen gids:

'Dit is het kleine mausoleum. Boven, naast de overblijfselen van de

oude moskee, die vroeger een kerk was, staat het grote mausoleum.'

Celal wijst ons verder het oude kerkhof, het paleis en de poort naar

de tunnel door de rotsen, die uitkomt bij restanten van de oude brug

over de Tigris. De meer dan duizend jaar oude pijlers van de brug

rijzen statig op uit de rustig stromende rivier. We bevinden ons in

Hasankeyf, een stadje dat een paar honderd kilometer ten zuidoos­

ten van Diyarbakir ligt, de onofficiële hoofdstad van het even onof­

ficiële Koerdistan, en nog geen honderd kilometer verwijderd van de

Syrische grens.

De naam Hasankeyf is afgeleid van Hisn Keyfa, 'kasteel van de grot'.

Smalle paden voeren langs steile rotswanden waarin ruime wonin­

gen zijn uitgehakt, en brengen de bezoeker naar de overblijfselen

van de hoger gelegen oude stad. Volgens professor Merhdad Izady

·voornetcomment�a-=-----1 .... �P""'"��,...,.....������:---�:;:;:-;i(;:{.ii...::;-�---;;-�--,.-:,

riëren en meedenken

over eerdere versies

van dit artil<el is de

auteur veel dan/< ver­

sctiuldigd aan Abdul­

se am Youssef.

De pijlers van de brug over de Tigris in Hasankeyf.

van de vakgroep Near Eastem Languages and Civilizations van de

Harvard Universiteit is Hasankeyf 'een goed bewaard juweel van

Koerdische urbane architectuur', een 'levend museum'.' De meer

dan drieduizend jaar oude stad die rond 1400 onder het bewind van

Suleyman 1 en zijn zoon Suleyman II bloeide, is de enige historische

stad in de regio die de middeleeuwen ongeschonden is doorgeko­

men. Koerden beschouwen Hasankeyf als deel van hun geschie­

denis. In dit gebied speelt zich de grootste klassieker uit de Koer­

dische literatuur af, het driehonderd jaar geleden door Ahmed Xani

geschreven Mem ü Zin, een variant op het Romeo en Julia-thema.

Het oude fort, dat de stad in betere tijden beschermde tegen vero­

veraars en plunderaars, kan echter niet meer zijn oude functie ver­

vullen. Het voortbestaan van Hasankeyf lijkt alleen gehandhaafd als

de buitenlandse consortia die als financiers van de Turkse plannen

optreden, onder (internationale) druk bakzeil halen.!

Hasankeyf ligt namelijk in het gebied waar Turkije een groot dam­

menproject ontwikkelt. Op dit moment onderzoekt een team van

veertien personen van de Universiteit van Ankara Hasankeyf op

waardevolle objecten die uit het gebied meegenomen kunnen wor­

den. Projectleider professor Olus Arik denkt op deze wijze circa vijf­

tien procent van de culturele erfenis van Hasankeyf voor verdrin­

king te kunnen behoeden. Hij en het Turkse Ministerie van Cultuur

in Ankara spreken van een 'evacuatie' van cultureel erfgoed.

Anderen, zoals Izady, spreken van culturele plundering en assimila­

tie, want het culturele erfgoed van Koerdistan zal als Turkse cultuur

in musea tentoongesteld worden.

Gelukkig Turkije is de politieke erfgenaam van het Ottomaanse Rijk dat in de

zeventiende eeuw het toppunt van territoriale expansie had bereikt.

- �r hftpnikurdish.coml- Zwitserland, GrootA

kurdistanlhistoryldam.

htm

Brittannië en de Vere­

nigde Staten, en Zwit-

2. De Wereld Bank is serse banken zijn in

terughoudend bij de het financiële gat ge­

financiering van GAP sprongen en voorzien

en is in het geheel niet nu in geld en export­

betrokken bij de bouw garanties,

van de //usu-dam.

Turkije is daarom aan-

gewezen op private

financiering. Verschil-

lende landen, waaron-

der Oostenrijk, Duits-

land, Italië, Japan,

Portugal, Zweden,

Grote delen van Noord-Afrika, het zuiden van Oost-Europa en het

Midden-Oosten vielen binnen de grenzen van het rijk. Tegen het

einde van de Eerste Wereldoorlog verkeerde de Turkse grootmacht

echter in staat van ontbinding. Nadat Duitsland en zijn bondgenoot

het Ottomaanse Rijk in 1918 de Eerste Wereldoorlog hadden verlo­

ren, vielen grote delen van wat we nu als Turkije kennen in geal­

lieerde handen.

Vanuit de militaire kaste in het Ottomaanse Rijk ontstond een poli­

tieke tegenreactie. In Midden-Anatolië begonnen nationalisten on­

der leiding van Mustafa Kemal Atatürk" in 1919 een oorlog tegen het

Sultanaat dat in Istanbul op de troon zat, en tegen de geallieerde

troepen. Deze oorlog, door Atatürk aangeduid als de Bevrijdingsoor­

log, mondde uit in een overwinning van een nationalistische bewe­

ging in Turkije en uiteindelijk in de vorming van de Republiek Tur­

kije in 1923.

De Republiek Turkije kende een specifiek natiebegrip/' Deze vormt

tot op de dag van vandaag een bron voor talrijke conflicten, waarvan

de meest explosieve de Koerdische kwestie is gebleken.' Het begrip

natie heeft in Turkije niet alleen een staatsrechtelijke betekenis,

maar ook een etnische. 'Turks' is zodoende niet uitsluitend een

staatsrechtelijke aanduiding voor personen met het staatsburger­

schap van de Repubhek Turkije, maar tevens een verwijzing naar de

etnische identiteit. In het moderne Turkije dient iedereen zich te

beschouwen als een etnische Turk. Ismet Inonu formuleerde het als

volgt: 'In het aangezicht van de Turkse meerderheid hebben andere

elementen geen enkele invloed. We moeten de inwoners van dit land

turkificeren tot iedere prijs en we zullen iedereen vernietigen die

hier tegen is.'

De diverse etnische groepen in Turkije dienden zich te beschouwen

als Turken. Een schooldag begint daarom ook met de woorden 'ne

-·A. �Pfafürk oetekent�Trankrifk, maar ook het pöWieke autonomie. Jweè -----;'iii/joen naar

letterlijk 'vader der Italië van Mussolini, Zurcher, E.J. 'Een ge- 120.000, en de beval-

Turken', een erenaam

waarmee het parle­

ment Mustafa Kemal

in 1934 tooide.

4. Atatürk en zijn rech­

terhand /smet lnonu

waren daarbij voor- schiedenis van het king was voor 98 pro­

beelden. Het Kemal- moderne Turkije', cent islamitisch tegen­

isme (of Atatürkisme), 1993, 37, 208. over 80 procent voor

de nationalistische 5. De etnisch-culturele de oorlog. Turken en

staatsideologie die samenstelling van de Koerden waren in

verwijst naar Atatürk, bevolking in Anatolië 1923 de grootste etni-

grondvestten Turkije vormde een breuk met was in 1923 ten op- sche groepen. Het lag

als een natie-staat de Ottomaanse perio- zichte van 1913 sterk daarmee voor de hand

waarbij zij onder in- de, dat het grootste veranderd. De Ar- dat een Turks-nationa­

vloed stonden van het deel van zijn bestaan meense gemeenschap listische koers tot het

nationalisme dat zich georganiseerd was was, na de pogroms in grootste connict met

in West-Europa tot rond 'mi/Iets', religieu- 1915, sterk geslonken, de Koerdische bevol­

een sterke politieke ze gemeenschappen de Griekse bevolking king zou leiden.

kracht ontwikkelde. met een relatief grote was afgenomen van

"

mutlum Turkum diyene' (gelukking is degene die zich Turk kan

noemen), ledere expressie van een cultureel of etnisch verschil

wordt beschouwd als een bedreiging van de nationale en culturele

identiteit en integriteit van de Turkse natie en is verboden. Het uit­

drukken van een Koerdische identiteit wordt door de Turkse staat al

snel gezien als strijdig met de eenheid van Turkije en daarom als

separatistische propaganda.

Onderwerp van assimilatie was niet alleen het persoonlijke leven.

Koerdische namen zijn niet geoorloofd en nog steeds is de

Koerdische taal verboden." Tevens werd de toponomie van de regio

herschreven. Koerdische plaatsnamen zijn na de oprichting van de

Republiek veranderd in Turkse. Zo werd Dersim, Koerdisch voor 'zil­

veren poort', na de opstand tegen het centrale gezag in de jaren der­

tig omgedoopt tot Tunceli, Turks voor 'bronzen vuist'. Sommigen

zien hierin de ijzeren vuist waarmee de Turkse autoriteiten de

Koerdische bevolking tegemoet treedt." Vanuit opstandige

Koerdische regio's werden burgers gedeporteerd naar overwegend

Turkse gebieden, mede met de gedachte dat de Koerden zullen assi­

mileren als sociale verbanden uit elkaar worden getrokken. Tegen

deze achtergrond van assimilatie is de Arbeiderspartij van

Koerdistan, de PKK, ontstaan.**

De versmelting van staatsburgerschap met etniciteit, zoals die in de

nationale ideologie in Turkije heeft plaatsgevonden, leidde in de

jaren dertig tot de creatie van nationale mythen voor de nieuw

gevormde Turkse natie-staat. De Günes DU Teoresi (Zon-Taal The­

orie) en de Tark Tarihi Tezi (Turkse Geschiedenis These) zijn voor­

beelden hiervan. In de Günes-Dil Teoresi is de centrale stelling dat

alle wereldtalen een gemeenschappelijke oertaal als bron hebben.

Het Turks zou het dichts bij deze oertaal in de buurt komen. Dit

impliceert dat de andere wereldtalen op het Turks zijn terug te voe-

�-6:-0eönlkenning van since 1980' in: Olson,

tiet bestaan van tiet R. (red) The Kurdish

Koerdiscti resulteert er National Movement in

bijvoorbeeld in dat in the Nineties' (1996),

rechtzaken tolken no- 10.

dig zijn voor het verta-

len van een 'niet be-

staande' taal.

7. Soeterik, R.M. e.a.

'Turkije en Koerdistan,

Koerdistan en Turkije'

(1993)9-10.

8. Gurbey, G. 'The

development of the

Kurdish National

Movement in TurkeyMustafa Kemal Atatürk.

ren." De Turk Tarihi Tezi komt erop neer dat alle grote beschavingen

die de wereld gekend heeft van oorsprong Turks zijn, aangezien de

Turkse volkeren zich vanuit Centraal-Azië over de aarde hebben ver­

spreidt.

Indamming De opbouw van nieuwe identiteiten gaat hand in hand met vernie­

tiging van oude. Het Güneydogu Anadolu Projesi (Zuidoost-Anatolië

Project) of kortweg GAP, zoals het immense dammenproject heet dat

de Turkse overheid ontwikkelt, zal belangrijke delen van het cultu­

rele erfgoed in Koerdistan vernietigen. Het gaat in totaal om tweeën­

twintig dammen en negentien waterkrachtcentrales, waarvan veer­

tien dammen en elf waterkrachtcentrales in de Eufraat en acht dam­

men en acht waterkrachtcentrales in de Tigris geplaatst zijn. Het

project strekt zich uit over negen Koerdische provincies en zet

belangrijke historische plaatsen onder water. De door de dammen

opgewekte energie zal hoofdzakelijk geëxporteerd worden naar ste­

delijke en industriële centra in het westen van Turkije.

Voor de bewoners van Koerdistan is GAP een ramp. Alleen al voor

de bouw van de Atatürkdam en de Karakayadam zijn honderdui­

zend mensen gedeporteerd. Voor de dit jaar te starten bouw van de

Ilusudam worden tientallen dorpen en kleine steden ontruimd

(waaronder Hasankeyf) en moeten duizenden mensen hun leefge­

bied verlaten. De verdreven landarbeiders, pachters, en kleine boe­

ren zullen naar verwachting naar de grote steden trekken, waarheen

de afgelopen jaren door de oorlog al ruim drie miljoen Koerden zijn

gevlucht. Degenen die door GAP van hun land verdreven worden

krijgen geen compensatie voor hun verhuizing.

Wel compensatie krijgen de machtige Agha's, de traditionele Koer­

dische stamhoofden, die zich aan de zijde van de Turkse staat heb-

U7 AtatQrkwas in hevi- dat resulteerde in eerT

ge mate gecharmeerd kunstmatige en onbe­

van deze tiieorie en grilpeliil< soort Turks,

gaf opdracht het theo- Indien echter alle talen

rema aandachtig te zijn terug te voeren op

bestuderen. De reden het Turks als moeder­

hiervoor was praktisch taal, is er geen drin­

van aard. Onder Ata- gende noodzaak meer

turk werd het oude voor een totale taalzui­

Ottomaans-Arabisch vering, aangezien de

vervangen door een leenwoorden ge­

Turks-Latijnse schrift, claimd kunnen worden

Atatürk trachtte de taal als 'Turks',

in zijn geheel te zuive-

ren van Arabische

leenwoorden, maar

Il

ben opgesteld in de oorlog tegen de PKK, Niet alleen krijgen zij een

geldelijke vergoeding voor het verlies van hun land, ook profiteren

zij van de door irrigatievoorzieningen gestegen waarde daarvan.

Hiermee koopt de Turkse staat de loyaliteit van Koerdische stam­

hoofden en reproduceert het feodale structuren in een moderne

staat.

Het GAP-programma betekent een vernietiging van het culturele

erfgoed van Koerdistan. De Atatürkdam heeft de oude stad Nevali

Cori onder water gezet. Kort voor de aanvang van de bouw van deze

dam in 1983 werd hier nog een prehistorische tempel met tal van

beelden opgegraven. Ten westen van Urfa heeft de dam het antieke

Samsate onder de water gezet. Deze stad werd in 130 voor Chr.

gebouwd door Sames II, koning van het Koerdische koninkrijk

Commagere. Samsate is ook de geboorteplaats van Lucianus, die

later faam maakte als 'Griekse schrijver'.

Stroomafwaarts van de Atatürkdam bevindt zich de Birecikdam,

die overblijfselen van de klassieke tweelingsteden Apamea en

Selaucia onder water zal doen zetten. De tweelingsteden stonden bij

de oude Grieken bekend als Zeugma (brug), vanwege de indruk­

wekkende brug over de Eufraat die de twee steden verbond. De ste­

den bloeiden op onder de regeerperiode van Seleucius I, stichter van

het Seleucidische Rijk in de vierde eeuw voor Chr. Deze vernoemde

de bestaande stad aan de westoever naar zijn Koerdische vrouw

Apamea en bouwde een nieuwe stad aan de oostoever, die hij naar

zichzelf vernoemde.

De lijst van historische en archeologische plaatsen in Koerdistan

die verdronken zijn of op de nominatie staan door Turkije onder

water gezet te worden lijkt geen einde te hebben. Het menselijk

drama is dientengevolge groot. 'Maar', zo zegt professor Izady, 'voor

een staat die openlijk neigt naar vernietiging van de Koerdische

De Atatürkdam.

ATD-:- Andere voorbeel­

den van deze taalzui­

vering zijn: 'Koerdi­

sche opstand' is 'ter­

roristische acties',

'PKK' is de 'terroristi­

sche organisatie PKK',

'Koerden' is 'Turkse

burgers'.

11. Bruinessen, M. van

'APO in Italië' (1998)

4-8.

identiteit is dat een welkome bonus; geen verlies.' Onder de Koerdische bevolking is grote onrust over de voorgeno­

men vernietiging van Hasankeyf. In Diyarbakir is een comité voor de redding van Hasankeyf opgericht. Binnen de onderwijsvakbond Egitim Sen, de grootste vakbond in de Koerdische regio, circuleren plannen voor een bijeenkomst in Hasankeyf die tot doel heeft het Koerdische culturele erfgoed op de agenda te plaatsen en de publie­ke opinie te mobiliseren voor de redding van de stad. In de regio heerst echter nog steeds de noodtoestand en Turkije laat zich weinig gelegen aan protesten, als die al zijn toegestaan. De Turkse staat erkent bovendien nog steeds geen Koerdische identiteit. Na de ont­voering van PKK-leider Abdullah Öcalan uit Kenia, en de hoop op een versoepeling in de opstelling van de Turkse staat over de Koerdische kwestie, haalde de regering Ecevit de teugels aan. Op 6 juni 1999 ging van het Ministerie van Binnenlandse Zaken een cir­culaire uit naar de media voor het hanteren van een 'uniforme ter­minologie'. In deze taalzuivering diende bijvoorbeeld de Koerdische vlag voortaan aangeduid te worden als 'symbool van de terreurorga­nisatie'.'"

DePKK

De politieke wortels van de in 1978 opgerichte PKK zijn divers. De PKK komt voort uit drie politieke stromingen: de beweging rond de Arbeiderspartij van Turkije TIP (Turkiye Jsciler Partisi), de radicale studentenbeweging rond Dev Gene (Revolutionaire Jeugd) en de Koerdisch-nationalistische stroming, met de (oude) Iraaks-Koer­dische KDP (Democratische Partij van Koerdistan) als belangrijkste exponent. Ook de poging van linksextremisten om in Turkije een guerrilla te beginnen, zal van invloed zijn geweest op de revolutio­naire verbeelding." Ideologisch geldt dat ook voor de geschriften

Het rood, wit, groene 'symbool van een terreurorganisatie'.

van Frantz Fanon over de bevrijdende rol van revolutionair geweld

en de ideeën van Che Guevara over guerrillaoorlogsvoering. De

praktische ervaringen met de guerrillaoorlogsvoering in drie conti­

nenten, met name de Vietnamoorlog, de Algerijnse bevrijdingsoor­

log en de Cubaanse revolutie zal de PKK gesterkt hebben in de

opvatting dat een succesvolle guerilla, mits zorgvuldig voorbereid,

mogelijk was. Men dient hierbij niet te vergeten dat in de periode

1974-1979, het tijdvak waarin de PKK werd opgericht sprake was

van een wereldwijde revolutiegolf.

De aanvankelijke doelstelling van de PKK was een verenigd, onaf­

hankelijk en socialistisch Koerdistan. De PKK zag de geschiedenis

van Koerdistan als die van eeuwenlange kolonisatie. 'A Eerst de heer­

schappij onder de Arabieren, toen de Perzische en Ottomaanse over­

heersing en na de Eerste Wereldoorlog (door de PKK aangeduid als

de Eerste Imperialistische Verdelingsoorlog) de nieuwe verdeling

van Koerdistan. De bevrijding van de Koerdische staat was in de

ogen van de PKK een nationale bevrijdingsstrijd tegen de kolonisa­

toren Turkije, Irak, Iran en Syrië. De dekolonisatie van Koerdistan

kon volgens de PKK niet anders gerealiseerd worden dan door een

langdurige volksoorlog.

Als socialistische partij streefde de PKK ook naar een maatschap­

pelijke verandering van de Koerdische samenleving. Het zag zichzelf

als de voorhoede van de (land)arbeidersklasse, het revolutionaire

subject van revolutie in Koerdistan.

Aan de vestiging van het socialisme in Koerdistan zou volgens de

PKK een nationaal-democratische fase voorafgaan. Daarin zouden

de revolutionairen een coalitie aangaan met de delen van de samen­

leving die zich weliswaar niet op de socialistische revolutie oriën­

teerden, maar zich wel wilden inzetten voor nationale onafhanke­

lijkheid." Overeenkomstig deze marxistische analyse zag de PKK de

--12-. - D�ocioloog en respectievelijR TurA

lsmail Beikgi spreekt kije, Iran, /raken Syrië,

van een sub-kolonie,

omdat Koerdistan

zelfs geen 'koloniale

Koerdistan is dus een

internationale kolonie',

13. Deze analyse deel-

status' heeft, maar op- de de PKK met andere

gedeeld werd 'om uit revolutionaire bevile­

de gescheidenis (. . .) gingen in de jaren'60,

te verdvilijnen'. 'Het '70 en '80, zoals de

begrip sub-kolonie Communistische Partij

biedt de mogelijkheid van de Filippijnen

om een verschil aan te (PCP) en haar Nieuwe

geven tussen de klas- Volksleger(NPA).

sieke koloniale ver-

houdingen en de rela-

tie tussen Koerdistan

oer ,sran.

machtige agha 's, een kruising tussen grootgrondbezitters en traditio­

nele stamleiders, als een feodale erfenis en een belemmering voor de

ontwikkeling van Koerdistan. Delen van deze feodale stand ontwik­

kelden zich weliswaar tot een progressieve bourgeoisklasse, maar

die verbond haar lot met het 'Turkse kolonialisme'. De PKK noemde

haar een compradorbourgeoisie, wat letterlijk 'opgekochte bourgeoi­

sie' betekende, een term die vooral door dekolonisatiebewegingen in

de Derde Wereld gebruikt werd. De PKK zag zich in eerste instantie

als een Koerdische bevrijdingsorganisatie en achtte vanuit dat oog­

punt Koerdische relaties met links Turkije als secundair. Dat blijkt

ook uit het schema van de bondgenoten, zoals de PKK dat uiteen­

zette. Als zelfverklaarde voorhoede van de landarbeiders en arbei­

ders in Koerdistan maakte de PKK een onderscheid tussen primaire

en secundaire bondgenoten. De primaire bondgenoten waren vol­

gens het manifest de intelligentsia en de jeugd. Deze lagen van de

bevolking zouden in de eerste fase van de bevrijdingsstrijd een

belangrijke rol spelen. Ook de kleinburgerij zou in de bevrijdings­

strijd een nationalistisch-revolutionaire kracht vormen. In de secun­

daire bondgenootschappen maakte de PKK een driedeling: ten eer­

ste bevrijdingsorganisaties in de andere delen van Koerdistan; ten

tweede andere revolutionaire organisaties in Syrië, Irak en Iran en

Turkije; en tenslotte de toenmalige socialistische landen. De PKK

deelde met links Turkije dus niet de toekomst, aangezien zij streef­

de naar de vestiging van de onafhankelijke staat Koerdistan, maar

alleen de vijand: het (militaire) regime dat in Turkije aan de macht

was. In het huidige project 'de Democratische Republiek' zijn deze

bondgenootschappen omgedraaid. Niet een onafhankelijk Koerdi­

stan is het streven van de PKK, maar een democratisch Turkije. In

dit project deelt de PKK met links Turkije niet alleen de vijand, maar

ook de toekomst.

Geen onafhankelijkheid Sinds het begin van de jaren negentig heeft de PKK een dubbele

ideologische metamorfose ondergaan. Ten eerste veranderde de PKK haar opvatting over het socialisme. Het socialisme van de PKK is nooit sterk gearticuleerd geweest. Het richtpunt van de PKK was het 'reëel bestaande socialisme', zonder daarbij, zoals de meeste socia­listische partijen, een keuze te maken tussen de Sovjet-Unie of China. De partij hield zich verre van deze sektarische richtingen­strijd die andere linkse organisaties over de gehele wereld wel ver­deelde. In een speciale uitgave van Kurdistan Report ter gelegenheid van het dertienjarig bestaan van de PKK in 1991 gafÖcalan blijk van een nieuwe invulling van het socialisme, namelijk als een cultureel begrip. Öcalan zei hierin dat 'ons socialisme (. .. ) niet veel met het klassieke socialisme te maken heeft. Mijn bewerking van het socia­lisme is vaak tegenstrijdig en geenszins afgesloten. Ik analyseer vooral het vrijheidsvraagstuk. De liefde voor de vrijheid ontwikkelt zich heel sterk. Het Koerdische volk is niet zo bekend met of gevoe­lig voor het consumptiedenken, daarnaast staat het opener voor het socialisme. Ik zal bijvoorbeeld niet te veel over de arbeidersklasse spreken. Bij ons is de arbeidersklasse een van de opportunistische delen van de bevolking. Dogmatische klassenmaatstaven zijn ge­vaarlijk.'

Ten tweede veranderde het idee over onafhankelijkheid. In een interview in 1993" verklaarde Öcalan: 'Natuurlijk willen wij, zoals elk volk een eigen onafhankelijke staat. Maar wij leven in 1993. En het begrip onafhankelijkheid is zeer relatief. Ik zal u de opsomming besparen, maar ik ken veel onafhankelijke staten waar het volk alles­behalve soeverein is. Wij willen op de eerste plaats onze Koerdische identiteit, ons bestaansrecht. We willen in Turkije een woordje kun­nen meespreken. Wij hebben dit jaar zelfs de Turkse regering dui-

- -14--: Interview met Wim

de Neuter van de Bel­

gische krant 'de Mor­

gen' van 16 oktober

1993.

Abdulfah öcalan.

delijk gemaakt dat we zelfs een federatie met Turkije willen. Daarover willen wij gerust onderhandelen. Maar voor het zover is, eisen wij wel dat er een einde wordt gemaakt aan de brutale repres­sie tegen het Koerdische volk en dat onze gevangenen worden vrij­gelaten. Wij willen onderhandelen, ook over een Koerdisch-Turkse federatie. U weet dat er dertig miljoen Koerden leven in Turkije, Irak en Iran. De PKK is niet van plan zich te mengen in die andere delen van Koerdistan. De Koerden in Irak en Iran moeten zelf uitmaken wat ze willen.'

Sinds het begin van de jaren negentig is Öcalan actief op zoek naar een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie, waarbij hij moest opboksen tegen de militaire oplossing die de Turkse regering voor ogen stond, alsmede tegen het slechte imago dat aan de PKK kleefde. De toenadering tot Turkije onder president Özal in 1993 is hiervan een duidelijk voorbeeld. Aan deze toenadering kwam een einde door de vroegtijdige dood van Özal die nog steeds met raad­sels en complottheorieën is omgeven. Het eenzijdige bestand dat de PKK als gebaar van goede wil afkondigde op 17 maart 1993, maak­te indruk op de publieke opinie van Turkije, maar werd niet door iedereen in de PKK ondersteund. Het bestand werd aan flarden geschoten met een aanslag op een bus met (ongewapende) militai­ren door een gewapende PKK-eenheid onder commando van Semdin Sakik, een dissident die op 13 april 1998 door Turkse spe­ciale eenheden uit Iraaks Koerdistan werd ontvoerd. Hier stond tegenover dat het Turkse leger vierenveertig dorpen verwoestte, meer dan honderd mensen doodde en duizenden arresteerde in de periode van het eenzijdige bestand dat de PKK in acht hield.

De guerrilla van de PKK zette de Koerdische kwestie op de politie­ke agenda, hoewel de Turkse elite haar nog steeds niet erkent. De PKK kreeg in de periode 1990-1991 controle over het platteland en

poogde in een stedelijke opstand te ontketenen. Analoog aan de

Palestijnse inüjadah riep de PKK op tot serhildan ( opstand). Het doel

was het politieke bestuur van Turkije in de Koerdische steden te ont­

wrichten en de controle van de PKK over de steden uit te breiden.

Hiervan was inderdaad sprake. Er deden zich tal van demonstraties

en winkelsluitingsacties voor, onder andere rond de viering van het

Koerdische nieuwjaar, Newwz, op 21 maart 1992, maar deze werden

door Turkije hardhandig onderdrukt." Amnesty International

schrijft: 'Repressie was lange tijd het antwoord op veiligheidsproble­

men in Turkije, maar in 1991 gingen bepaalde elementen in de vei­

ligheidskrachten een stap verder. Zij stapten buiten de wet en

begonnen een grootschalige smerige oorlog. Een golf van poHtieke

moorden ging door het zuidoosten tot aan de straten van Ankara en

Istanbul.' Het effect hiervan was dat de civiele structuren van de

PKK in de steden grotendeels vernietigd werden en de PKK tegen

wil en dank een militaire organisatie werd.

We komen terug bij Celal. Op de vraag of Hasankeyf onder water

wordt gezet ontkent hij met een nauwlijks zichtbare hoofdbeweging

en een volmondig 'olmaz'; onmogelijk. Maar het onmogelijke zal

toch gebeuren. Zonder internationale hulp verdwijnt de sprookjes­

achtige rotsstad Hasankeyf onder water.

- �75-:- DèNewroz viering

van 1992 eiste naar

scliatting Honderd

mensenlevens, toen

veiliglieidstroepen op

de bevoliting sciioten.

Hasanl<eyf: voorlopig nog droog.