de gestelde eisen voldoet en op dat moment wordt het gebouw officieel opgeleverd.Die verschoven oplevering blijkt een effectieve maatregel. “Ik was eerst nogal sceptisch over die regeling, want je moet twee jaar op je laatste termijn wachten en dat is wel vervelend”, vertelt projectleider Johan van Waveren van bouwbedrijf Huib Bakker. “Maar ik moet zeggen dat je nu door die continue monito ring en al die meetapparatuur die is geplaatst, dingen ontdekt die an-ders niet snel waren ontdekt. De installatie werkt wel goed voor dagelijks gebruik, maar voor het optimale energiegebruik moet in de communicatie tussen de verschillende installatie-onder-delen nog een en ander exact worden afgesteld en ingeregeld. Als we al die meters voor de monitoring niet hadden gehad, hadden we dat waarschijnlijk niet zo nauwkeurig kunnen doen. We zijn nu bezig met de fine-tuning.”

Verwarmen en koelenHet gebouw wordt verwarmd met lagetemperatuur-vloerver-warming met behulp van een warmtepomp achter de WKO. De

Het dit jaar in gebruik genomen gebouw Plein Oost in Haarlem biedt onderdak aan een brede school met een gewone basis-school, een school voor speciaal onderwijs, een sportaccommo-datie, een peuterspeelzaal en naschoolse opvang. De scholen delen veel gemeenschappelijke voorzieningen, zoals de gym-zaal en bibliotheek maar ook de docentenkamers en keuken. Plein Oost is een Frisse School klasse B.

Uitgestelde opleveringDe school heeft warmte/koudeopslag in twee gescheiden, zo ver mogelijk uit elkaar gelegen bronnen naast het gebouw. Die installatie is voorbereid op medegebruik door woningen, die in een latere fase naast de school worden gebouwd. Het energie-verbruik wordt continu gemeten en op afstand gemonitord door Merosch, die ook de DUBO-regeling heeft begeleid. Alle advi-seurs en installateurs blijven bij het gebouw betrokken, om niet alleen op papier maar ook in de praktijk ervoor te zorgen dat de berekende EPC = 0 daadwerkelijk klopt. Pas twee jaar na de ingebruikname kan worden geconcludeerd of het gebouw aan

In het nieuwe complex Plein Oost is de eerste energieneutrale school

van Haarlem ge huis vest. Goed geïsoleerde en luchtdichte gevels met

triple glas zorgen voor een laag energiegebruik; hoge lokalen en een

ventila tie koof voor een prettig klimaat.

Energieneutraalonderwijs in Haarlem

Op het dak ligt circa 810 m2 aan

zonnepanelen in oost-west-

oriëntatie voor een hogere

opbrengst. De geschatte

opbrengst is 97.000 kWh/jaar.

Ook liggen er een aantal

zonnecollectoren.

36 // Bouwwereld

// Project duurzaamheid tekstProductie MareIn KOlKMeIjer // FotograFie BrIan elInGs, HuIB BaKKer BOuw, scHöcK en MareIn KOlKMeIjer // tekenwerk HenK HeusInKveld

36-39_projectduurzaamheid.indd 36 13-01-15 11:58

leidingen in de vloer kunnen in de zomer ook gebruikt worden om te koelen, hetgeen heel prettig is in een school. Daarnaast is er bouwkundig veel aandacht besteed aan zonwering met vaste schermen en beweegbare lamellenschermen. De bediening daarvan is handmatig. Het ventilatiesysteem is voorzien van WTW en is uiteraard CO2-gestuurd. De kwaliteit van de lucht in de klaslokalen heeft extra aandacht gekregen, want het gaat tenslotte om een Frisse School. Het ventilatiesysteem voert de gebruikte lucht af via een koof langs de gevel, die hoger is dan het plafond. In de zomer wordt daardoor de warmte die door het glas binnenkomt, direct afgezogen. In de winter wordt op deze manier warme lucht langs het glas omhoog gezogen wat koude-val tegengaat.

Hoge lokalenDat de lokalen een vrije hoogte hebben van 3,20 meter werkt ook mee aan een goed klimaat. Die extra vrije hoogte is onder andere te danken aan de vlakke vloer en draagconstructie. De breedplaatvloeren dragen op kolommen en op de gevel. Ze zijn zonder verzwaringen rond de oplegging uitgevoerd, dus zonder balken of paddestoelconstructie ter plaatse van de kolommen. Dit was mogelijk dankzij aangepaste ponswapening. Deze is door de constructeur Kooij & Dekker berekend en dus niet door de vloerenleverancier zoals gebruikelijk. In plaats van wape-ningsbeugels zijn rondom de opleggingen in de breedplaat-vloeren Schöck Bole® ponsdeuvels toegepast. Uitgebreide proeven hebben aangetoond dat de maximum ponsweerstand daardoor groter is en de vloerconstructie daarmee beperkt kan blijven. De toepassing van die deuvels is eenvoudig en leidt tot een aanzienlijke besparing in tijd bij het afwapenen op de bouw-plaats. De traditionele beugels vervielen daarmee.

SpouwmuurDe gebouwschil heeft een Rc-waarde van 8,0 m2K/W. Het dak is geïsoleerd met PIR-afschotplaten en de gevel met resolschuim-platen, die nog beter isoleren dan PIR. Nadeel van resol is dat het slecht tegen water kan. Tijdens de bouwfase moesten de isolatieplaten daarom goed worden afgedekt.De gevel is vrij traditioneel: een spouwmuur met resolschuim-isolatieplaten in de spouw. Het binnenspouwblad bestaat uit gelijmde kalkzandsteenblokken van 150 mm dik. Het gemet-selde buitenspouwblad is slechts 65 mm dik om materiaal te

Er zijn vaste schermen en beweegbare lamellenschermen om te veel

direct zonlicht te weren.

Via het ventilatierooster boven in het atrium wordt alle vuile lucht uit de

school afgezogen.

Duurzame brede school// Locatie: van Zeggelenplein, Haarlem// Opdrachtgever: stichting spaarnesant

en gemeente Haarlem// Bouw: april 2013 – april 2014

37Bouwwereld //

36-39_projectduurzaamheid.indd 37 13-01-15 11:58

sparen. Zo wordt er minder klei gebruikt. Voor een minimale verankeringslengte van 50 mm in de steen moesten de spouw ankers echter allemaal haaks omgebogen worden.Omdat de scharnierpunten van de lamel-lenschermen niet bevestigd konden wor-den aan de smalle stenen, zijn speciale stalen ankers aangebracht voor de af-dracht van de krachten naar het kalkzand-stenen binnenblad. Die gingen dwars door de isolatie naar de kalkzandsteen-muur. Daarbij is ook nog onderzocht of dat geen te grote koudebrug zou ople-veren. In de spouw zijn geïsoleerde stel-kozijnen geplaatst voor de montage van de kozijnen met triple glas ramen.

Hoge luchtdichtheidTen behoeve van de luchtdichtheid is de isolatie in de spouw tweelaags aange-bracht met ten opzichte van elkaar kruis-lings geplaatste naden. Kingspan heeft de metselaars goed bijgestaan bij de verwerking van het product. De manier van verwerken heeft erg veel invloed op de isolatiewaarde en luchtdichtheid. Er moest zo min mogelijk lucht tussen de lagen en aansluitnaden komen; er werd geadviseerd om eventuele lucht op te sluiten met PUR-schuim om te voorkomen dat de lucht zich kon verplaatsen. Stil-staande lucht is geen probleem. De bouw vakkers die er rondliepen werden heel goed opgeleid, geïnstrueerd en bijgestuurd. “Wij hadden te maken met een hoge Rc-waarde en een enorm hoge luchtdichtheidseis van qv;10 = 0,2 dm3/s.m2. Die Rc van 8,0 is goed te halen”, zegt Van Waveren, “maar we maakten ons nogal zorgen om de luchtdichtheid. We hebben ons goed laten adviseren. Architecten-bureau kristinsson heeft bij alle details én op het voorblad aangegeven waar de aandachtspunten zaten en dat werkte feilloos. Niet alleen het uitvoeringsteam maar ook de architect verdient dus een grote pluim.”“Eigenlijk was er maar een klein beetje extra aandacht nodig als je eenmaal wist hoe het moest. Qua extra tijd en kosten hebben we er niet extreem veel van ge-merkt. En de jongens kregen zelfs lol in de manier van werken. Het is uiteindelijk gewoon de kwaliteit die je behoort te leveren. We hebben die hoge luchtdicht-heid ruimschoots gehaald. De qv;10 bleek na meting 0,09 dm3/s.m2 te zijn. Dat is een enorme prestatie van het uitvoerings-team.”

1 // De gevels zijn dragend en uitgevoerd in kalkzandsteen. 2 // Bole ponswapening van Schöck

maakte het mogelijk om te werken met vlakke vloeren en zo verdiepingshoogte te winnen.

3 // De ventilatielucht wordt langs het raam via een rooster in een verhoogde koof afgevoerd.

38 // Bouwwereld

// Project duurzaamheid

1

2

3

36-39_projectduurzaamheid.indd 38 13-01-15 11:58

Kalkzandsteen 150

KozijnankerDichtingsband

Geïsoleerd stelkozijn (2x lariks + kern purenit)

Resolschuim

Flexschuim

Ankers tbv schermenEPDM-folieAlu hoek 3 mmPlaatwerk tbv scharnier

8787

7046

Resolschuim

Buitenblad

Draaibaar zonnescherm

Afstandsbus ø20mmgemonteerd op kozijn

vv rubberen neus

Holonite vensterbank 15x390

Gymzaal

Akoestische wand: Glaswol 50mm; Sonans geperf. plaat 20mm

Sportvloer

Anhydrietvloer

Betonvloer 130

1910

032

0

Breedplaatvloer

Metal studprofielen afgesteund tegen vloer

Geperf. gipskarton (Gyproc Rigitone)

Retourlucht

FlexschuimCompressieband

KalkzandsteenKoolthermBuiten-blad

Knelstrip

Butylband

PE-slabbe

Geveldrager

70 46 98 76 300

1:10

12x SCHÖCK BOLE F14/260 – 3/A570-CV25

2330600

1:50 1:10

2523

515

300

95 190570

190 95

Projectgegevens // Locatie: van Zeggelenplein, Haarlem // Opdracht gever: stichting spaarnesant en gemeente Haarlem // Ontwerp: architecten- en ingenieurs bureau kristinsson bv, deventer, kristinsson.nl // Constructieadviseur: Kooij & dekker bv, Harderwijk, kooijdekker.nl // Uitvoering: Huib Bakker Bouw, Heemstede, hbbgroep.nl // Advies uitvoering luchtdichtheid: Koppen vast-goed, Heerhugowaard, koppenvastgoed.nl // Installatie technisch/energetisch (dubo-)adviseur: Merosch, Bodegraven, merosch.nl // Technische installa ties: royal HaskoningdHv, amsterdam, royalhaskoningdhv.com // Wapeningstechniek: schöck, apeldoorn, schock.nl // Bouwperiode: april 2013 – april 2014 // Bouwkosten: 3,9 miljoen euro

stichting spaarnesant

Gymzaal

39Bouwwereld //

36-39_projectduurzaamheid.indd 39 13-01-15 11:58