‘Op handen gedragen’Inspiratie voor uw processie-erfgoed

Het zevende jaar in HasseltInspiratiedag ‘Op handen gedragen’

Hasselt, 20 augustus 2017

Erfgoedproject ‘Op handen gedragen’: een kennismaking

Joris CollaKADOC-KU Leuven

joris.colla@kuleuven.be

Het ICE-beleid in de Vlaamse Gemeenschap

• 2006: ratificatie UNESCO-Conventie (2003) door België (3 gemeenschappen)

• 2008: Inventaris Vlaanderen voor ICE:• 2017: bevat 50 ICE-elementen, waaronder een tiental processies

Het ICE-beleid in de Vlaamse Gemeenschap

• 2010: visienota Vlaams minister van Cultuur:• Centraal concept = ‘borging’• Overheid schept randvoorwaarden

• 2012: onlineplatform Immaterieel Cultureel Erfgoed Vlaanderen

• 2017: nieuw Cultureelerfgoeddecreet, geïntegreerde aanpak

Het ICE-beleid in de Vlaamse Gemeenschap

• Gedecentraliseerde aanpak, met ‘trekkersnetwerk’

Domein 3 = sociale praktijken, rituelen en

feesten

© www.immaterieelerfgoed.be

‘Op handen gedragen’: inleiding

• Samenwerkingsverband tussen 3 erkende erfgoedorganisaties:• LECA, Landelijk Expertisecentrum voor Cultuur van Alledag

• CRKC, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur

• KADOC, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving van de KU Leuven

‘Op handen gedragen’: inleiding

• Voorgeschiedenis:• 2006-: project ‘Maria door Vlaanderen gedragen’ (privé-initiatief) →

inventarisatie processies met Mariabeeld→ 2012: LECA-rapport ‘Processies met Mariabeeld. Noden en behoeften’

• 2007-2010: KADOC-onderzoeksprojecten:• ‘Voetsporen van devotie. Processies in Vlaams-Brabant’• ‘Het zevende jaar. Processies in de regio Maas-Rijn’→ Publicaties en tentoonstellingen

‘Op handen gedragen’: inleiding

• ‘Op handen gedragen’:• Sinds 2013• Bundeling van expertise rond processies en hun erfgoed• Doelstellingen:

• In kaart brengen van de processiecultuur en stimuleren van onderzoek• Ondersteunen van processieorganisatoren bij de borging van hun erfgoed• Netwerkvorming en expertise-uitwisseling

‘Op handen gedragen’: inleiding

• Integrale benadering:

Wisselwerking tussen verschillende soorten erfgoed, soms spanningen

‘Op handen

gedragen’

Immaterieel erfgoed

Documentair erfgoed(archief,

bibliotheek)

Roerend erfgoed

(objecten)

‘Op handen gedragen’: acties

• In kaart brengen van de processiecultuur en stimuleren van onderzoek:

• 2014-2015: onlinebevraging over bestaande en verdwenen processies in Vlaanderen en Brussel

• 2015-2017:• Validatie van de verzamelde informatie• Aanvulling van de informatie op basis van bestaande repertoria• Invoer van de gegevens in de onlinedatabank ODIS

(gebeurtenissenmodule)• Eind 2017: analyse en publicatie gegevens

Geografische spreiding van de in ODIS geregistreerde processies

Totaal (juli 2017): 988 processies → rijk en divers erfgoed

Lijst met zoekresultaten in ODIS

Een ODIS-steekkaart over een processie

Databank Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland(Meertens Instituut)

Inventaire des sanctuaires et lieux de pèlerinage chrétiens en France

‘Op handen gedragen’: acties

• Ondersteunen van processieorganisatoren bij de borging van hun erfgoed:

• Aanspreekpunt• Goede bewaring van hun erfgoed verzekeren• Valorisatie van hun erfgoed bevorderen• Continuïteit van levende tradities verzekeren

→ Enkele voorbeelden

Ondersteuning van de lokale verantwoordelijken bij de inventarisatie van hun processiearchief

Veurne, Sodaliteit van de Gekruiste Zaligmaker

Advies over de organisatie van een tentoonstelling

Serskamp en Wichelen,

kerkfabrieken-parochies-

heemkundige kring

© Kerkfabriek Serskamp

Begeleiding van trajecten met het oog op de opname van de processie in de Inventaris Vlaanderen voor ICE

Hakendover, Paardenprocessie

Geraardsbergen, Processie van Plaisance

© Jan Coppens

© Ellen Kok

Mee nadenken over de toekomst van processies

Laarne, Sint-Machariusprocessie

© Erfgoedcel Land van Dendermonde

Publicatie van een inspiratiebrochure (geactualiseerd in 2017)

© Mario Debaene

‘Op handen gedragen’: acties

• Netwerkvorming en expertise-uitwisseling:• Organisatie van studie- en contactdagen:

• 2013: Leuven• 2015: Gent en Hasselt• 2017: Hasselt

• Noden en behoeften in kaart brengen en samen oplossingen zoeken

Zorg voor processie-erfgoed: praktijkvoorbeelden

Julie AertsCentrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC) vzw

julie.aerts@crkc.be

Mariaprocessie Halle: draaiboek• Tweejaarlijkse mariale processie met Pinksteren: evocatie

geschiedenis van bedevaartsoord Halle en scènes uit het leven van Maria

• Draaiboek: twee onderdelen:1. Inhoud processie: groepen, taferelen, attributen, …2. Praktische en logistieke info: verkeer, omloop, tribune, …

Mariaprocessie Halle: draaiboek• Draaiboek: neerslag voorbereidingsproces• Coördinatievergadering• Draaiboek =houvast voor de toekomst

Bv. verdwijnen sleutelfiguren of wegvallen processie• Ook bij andere processies: bv. 25-jaarlijkse Ommegang van

de Hegge Poederlee

Ommegang Butsel: traditie aangepast aan tijdgeest

• Processie op Beloken Pasen en Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart rond kapel Sterreborne

• Traditie: vier jonge, ongehuwde vrouwen → moeilijk te vinden

• Oudere dames – gehuwd • Vaste draagsters en vervangsters• Keuze van de erfgoedgemeenschap

Sint-Machariusprocessie Laarne: verjonging

• Jaarlijkse processie met reliek Heilige Macharius op tweede pinksterdag

• Zoektocht naar verjonging, verbreding en verdieping• Denkdag 2013: 30-tal aanwezigen

Sint-Machariusprocessie Laarne: verjonging• 1 coördinator → coördinatieteam: werk verdelen = minder

zwaar• Scholenwerking: educatief pakket voor lagere scholen in

Laarne (i.s.m. Erfgoedcel Land van Dendermonde)• Arteveldehogeschool: pakket voor kleuters + speciale rol

kleuters aan het einde van de processie→ Kinderen én ouders betrekken

• Kleinere geloofsgemeenschap: samenwerking met buurtparochies

• Thematische benadering: Zeven Werken van Barmhartigheid (jubeljaar)

Associatie van de Processies van de Noorderkempen: krachten bundelen

• Heilige Quirinusprocessie Loenhout, Sint-Leonardusprocessie Sint-Lenaarts en Heilig Bloedprocessie Hoogstraten

• Educatieve pakketten • Erfgoedbank Hoogstraten• Gezamenlijke communicatie: folder, tentoonstellingen, …• Gezamenlijke website

Boetprocessie Veurne: inventarisatie archief

• 1637: stichting Sodaliteit van de Gekruiste Zaligmaker• Boetprocessie Veurne: jaarlijks laatste zondag van juli (sinds

1646)• Waardevol historisch archief (4,5 meter)

Boetprocessie Veurne: inventarisatie archief

• Inhoud archief: kronieken, documenten, ledenlijsten, verslagen vergaderingen, programmaboekjes processie, …

• Interessante bron voor ontstaan en geschiedenis van de Sodaliteit en de Boetprocessie vanaf de 17de eeuw

• 2009: Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed

• Inventarisatie archief onder begeleiding van KADOC• Registratie ODIS en Archiefbank Vlaanderen

Processies in Serskamp en Wichelen: tentoonstelling

• Sacramentsprocessies en Mariaprocessies in Serskamp en Wichelen

• Processies op kruisdagen• Tijdelijke tentoonstelling • Samenwerking kerkfabriek, parochieploeg en heemkundige

kring

Processies in Serskamp en Wichelen: tentoonstelling

• Tentoonstelling en lezing over processiecultuur• Advies bij opbouw tijdelijke tentoonstelling• Mooi verhaal met enkele objecten: beperkte inspanning• Draagvlak vergroten• Praktische tips: ‘Hoera, een jubileum?!’

Ommegang van de Hegge Poederlee: inventarisatie van processiemateriaal

• 1412: Heggewonder – Heilig Sacrament• Processies sinds 15de eeuw• Vzw Hegge Poederlee• Jaarlijkse processie en 25-jaarlijkse Ommegang

Ommegang van de Hegge Poederlee: inventarisatie van processiemateriaal

• Inventarisatie met groep vrijwilligers• Uniek nummer voor elk stuk• Foto’s en beschrijving• Objecten opmeten• Label met touwtje

Godelieveprocessie Gistel: erkenning processie als immaterieel cultureel erfgoed

• Jaarlijkse processie op eerste zondag na 5 juli• Leven, dood en verheerlijking van Godelieve van Gistel • Processiecomité, kerkfabriek en gemeente Gistel

Godelieveprocessie Gistel: erkenning processie als immaterieel cultureel erfgoed

• Begeleidingstraject LECA en CRKC• Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed• Werkgroep:

• Betrekken inwoners Gistel• Erfgoedzorgplan

Vragen?

• info@ophandengedragen.be

• LECA:• Sint-Amandstraat 72, 9000 Gent• 09 223 97 00, info@lecavzw.be

• CRKC:• Abdij van Park 7, 3001 Heverlee• 016 40 60 73, julie.aerts@crkc.be

• KADOC-KU Leuven:• Vlamingenstraat 39, 3000 Leuven• 016 32 35 00, joris.colla@kuleuven.be