“Durf alle ballast - deMens.nu · Willem Vermandere over het mysterie van leven en dood “Durf...

deMens.nu Magazine | 1

vrijzinnig humanistisch tijdschrift voor iedereen

Willem Vermandere over het mysterie van leven en dood

“Durf alle ballast overboord te gooien”

Juli

- au

gust

us -

sep

tem

ber

2017

| 6d

e jaa

rgan

g nr

. 3 |

Ver

schi

jnt d

riem

aand

elijk

s V

.u.:

Syl

vain

Pee

ters

- A

fgift

ekan

toor

800

0 B

rugg

e M

ail -

P90

0224

Muziek, een universele taal

Dossier

ActuaPrijs Vrijzinnig Humanisme

Dossier 2 | deMens.nu Magazine

deMens.nu – Unie Vrijzinnige Verenigingen vzwFederaal secretariaatBrand Whitlocklaan 87 bus 91200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 | 735 81 92F 02 | 735 81 [email protected]

HoofdredactieAnne-France Ketelaer

RedactieFranky BusscheYvan DheurOlivier FaelensLieve GoemaereBert GoossensJoke GoovaertsLiza JanssensMaya RichardEvelien VandenbusscheHilde VanderveldeEllen Vandevijvere

EindredactieHilde Vandervelde

Lay-outGrafiekGroep

Foto cover © Jeroen Vanneste

deMens.nu Magazine is een gratis vrijzinnig humanistisch tijdschrift dat vier keer per jaar verschijnt. De redactie van deMens.nu Magazine is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de door derden geleverde artikels.

Onder auspiciën van de Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw.

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Conform de wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (8 december 1992) delen wij je mee dat een aantal van je persoonsgegevens opgenomen worden in ons adressenbestand.deMens.nu zal, als houder van dit bestand, je gegevens verwerken in het kader van volgend doeleinde: verspreiden van publicaties en interne communicatie.

Op schriftelijk verzoek, gericht aan mevrouw Anne-France Ketelaer, algemeen directeur, Brand Whitlocklaan 87 bus 9 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe, kan je een overzicht krijgen van de door deMens.nu over je opgeslagen persoonsgegevens. Onjuiste gegevens verbeteren wij op je verzoek.

Reacties op dit nummer kan je steeds mailen naar [email protected]

Je kan je gratis abonneren op deMens.nu Magazine.

Hoe? Stuur een mailtje naar [email protected]

OF stuur een brief naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 91200 Sint-Lambrechts-Woluwe

Met vermelding van je naam en adres.

Zin in de e-gazet?Zin in de e-gazet, de digitale nieuwsbrief van deMens.nu? Surf dan snel naar onze website en schrijf je in!

deMens.nu Magazine | 6de jaargang nr. 3Juli - augustus - september 2017 Verschijnt driemaandelijksVerantwoordelijke uitgever: Sylvain Peeters Oude Keulseweg 220 - 1933 SterrebeekISSN 2034-6646

Volg ons op

© Is

abel

le P

atee

r -

Oth

erw

eyes

p de tonen van de Negende symfonie van Beethoven stapt Emmanuel Macron langs het Louvre. Schijnbaar alleen betreedt hij het podium voor zijn overwinningstoespraak. Goede enscenering, perfecte regie.

Macron, die recent de Franse presidentsverkiezingen won, maakt met zijn muziekkeuze meteen een statement. In de koorfinale van de Negende symfonie gebruikte Ludwig van Beethoven het gedicht Ode an die Freude dat in 1785 door Friedrich von Schiller werd geschreven. In 1972 nam de Raad van Europa het gelijknamige thema uit Beethovens Negende symfonie aan als hymne. In 1985 namen de regeringsleiders van de Europese Unie het over als officiële volkslied van diezelfde Unie. Dat volkslied vertolkt zonder woorden en in de universele taal van de muziek de idealen van vrijheid, vrede en solidariteit. Het zijn de grondwaarden van Europa.

Door het kiezen van die muziek zorgde Macron in ieder geval voor een duidelijke aanloop naar zijn presidentschap: meer Europa en internationalisering. Hierbij plaatst hij zich radicaal tegenover de eurosceptische Marine Le Pen.

De kracht van muziek is universeel. Niemand - of toch bijna niemand - blijft ongevoelig voor muziek. Muziek roept emoties op, brengt mensen samen, kan troosten, is heilzaam voor lichaam en geest. Muziek is van alle tijden, van alle culturen, en elke generatie heeft wel zijn eigen muzikale helden.

In het dossier over muziek denken we na over enkele vragen. Wat is muziek en welke zin geeft ze aan ons leven? Wat is de interactie tussen muziek en ons brein? Hoe kan muziek troost, ontroering en herinnering met zich meebrengen? Hoe maakt muziek een plechtigheid uniek? Hoe gebruiken we muziek om ongenoegen te uiten, om te protesteren? Is de muziek van Mozart vrijzinnig humanistisch? Heeft muziek een heilzame werking? En wat is de inspiratie van een componist om in opdracht van deMens.nu een hymne rond het protestlied De gedachten zijn vrij te schrijven?

Veel leesplezier.

Joke Goovaerts

Muziek, een universele

taalO © Liza Janssens

Van de redactie


4 | deMens.nu Magazine

Inhoud

Dit magazine bevat een toegankelijke mix van luchtige en diepgravende artikels over eigentijdse onderwerpen die verband houden met vrijzinnig humanisme.

Vrijzinnig humanisten geloven in de mens en plaatsen die centraal

De verantwoordelijkheid voor zin en moraal ligt voor vrijzinnig humanisten bij de mens. We bepalen zelf hoe we ons leven zin geven in het hier en nu, en dat doen we met respect voor de keuze van anderen en voor de natuur. We streven daarom ook naar een warme en solidaire democratische samenleving waar elk individu zich ten volle kan ontplooien. Hoewel iedereen anders is, zijn we gelijkwaardig en moeten we onszelf kunnen zijn.

Vrijzinnig humanisten kijken kritisch naar de wereld en naar zichzelf

We aanvaarden niet zomaar wat anderen zeggen, maar oordelen zelf wat goed is en wat slecht. Dé waarheid bestaat immers niet en dus kan niemand die opleggen. Daarom stellen we alles in vraag tot we nieuwe inzichten hebben. Het is onze ultieme vrijheid: het mogen veranderen van mening.

Vrijzinnig humanisten zijn een bont allegaartje

Jong en oud, rijk en arm, uit alle hoeken van de wereld … We geven allen zelf zin aan ons leven en maken er samen het beste van. Hier en nu en met vertrouwen in de toekomst.

deMens.nu Magazine is er voor vrijzinnig humanisten, maar ook voor iedereen die zich betrokken voelt bij onze samenleving en zeker ook voor nieuwsgierigen!

14

17

6

Een vrijzinnig humanistisch

magazine voor iedereen

© Maaike Berthoud

Doss

ier

een universele taal

18 De relatie tussen muziek en zingevingOp individueel en maatschappelijk vlak

21 Het wij-gevoel op de weiHet socialiserende aspect van muziekfestivals

24 Zin in muziekEen persoonlijke getuigenis

26 Muziek als hersengymnastiekOver de interactie tussen muziek en brein

28 Muziek bij plechtighedenHet juiste lied op het juiste moment

32 Muziek heeltHet therapeutische effect van muziek

34 Muziek van een vrijdenkerRonald Commers over Mozart

36 Klanken van protestIn tijden van oorlog en onderdrukking

40 De gedachten zijn vrijOok die van Guy Cuyvers

43 DoordachtEen verzameling weetjes en tips

Muziek,

© J

eroe

n V

anne

ste


48

47

55

46

© Isabelle Pateer - Otherw

eyes

© Joke Goovaerts

6 Onderhuids “Elke pagina uit mijn levensverhaal heeft zijn functie” Interview met zanger en kunstenaar Willem Vermandere

over zijn woelige parcours en zijn totale vrijheid

11 Vrijzinnige barometer Lentefeest en feest vrijzinnige jeugd

12 Wetenschappelijk onderzocht Vrijwilligerswerk beschermt tegen dementie

14 Jong.nu Laura Berthoud, voorzitter van Studiekring Vrij

Onderzoek: “Alleen maar studeren, dat is niets voor mij”

17 Dossier Muziek, een universele taal

45 Column Raf Walschaerts Braaf

46 Achter de schermen Fakkeltjes

47 Ingezoomd Lentefeest in Brussel

48 Vrijwilligers van bij ons HVV Pajottenland

50 Een bank vooruit Leerkracht Kurt Beckers over de rol van muziek

in de lessen niet-confessionele zedenleer

51 Breinpijn Win de cd Momentos en het boek Vrijzinnig humanisme

in tijden van globale opwarming

52 Van de bovenste plank Samenleven met gezond verstand, De grote regressie,

De kinderen van juf Kiet, The Other Side of Hope …

54 Actua Nieuwsjes en activiteiten

58 Column Bert Bauwelinck & Marleen Temmerman deMensmachine.nu

59 Levenskunst

60 Er is een huisvandeMens in je buurt

Vrijzinnig humanisme Jongeren eerst! Gedachten zijn vrij Wetenschap Hersenvoer

© S

am W

eckx

© Fakkeltjes


“Een kunstenaar moet het mensdom troosten”Interview met Willem Vermandere


Honderd jaar? Je bent alleszins goed op weg.Waar is de tijd van de brave misdienaar uit Lauwe, van wie ieder-een zei dat hij moest verder leren? De meester kwam daarvoor bij ons thuis pleiten, net als de onderpastoor en nog een tante of twee, maar mijn vader vond het al te gek. “Zij weten zeker niet hoeveel een student kost? En dat terwijl er zoveel werk is in de wagenmakerij.” Toch kwam ik in de paterskweekschool terecht. Maandenlang op internaat, thuis tijdens de feestdagen, en als je geluk had kreeg je op zondag, hoogst uitzonderlijk, bezoek van je familie. Als ik dat aan mijn kleinkinderen vertel, kijken ze me met grote ogen aan. Voor hen lijkt dat wel een verhaal à la Harry Potter. Maar ik wist niet beter. Paters gaven ons les, en missionarissen kwamen vertellen over alle lijden op de wereld. De apartheid in Zuid-Afrika, de mistoestanden met de indianen in de zilvermijnen in Bolivia? Wij waren er klaar voor! Op mijn achttiende stapte ik dus het klooster binnen, met de drang om de wereld te gaan verbete-ren. Maar door er te beeldhouwen en te componeren ontdekte ik een spoor naar mezelf, waardoor die theologie en dogma’s plots zo veraf leken van wie ik was als mens. Ik werd op de vingers getikt omdat ik mijn studies verwaarloosde. Oh, wat waren ze bang voor een beeldhouwer - die kwam veel te dicht bij het rijk der zinnen. Ik voelde mezelf steeds verder afdrijven. Een goede vijf jaar na mijn humaniora stond ik op straat, zonder diploma, met helemaal niets.

Wat heb je dan gedaan?Ik behaalde mijn diploma godsdienstwetenschappen, zodat ik in het onderwijs aan de slag kon. Maar dat werden drie verschrik-kelijke jaren: lesgeven was helemaal mijn roeping niet. Ik kon de leerlingen alleen boeien als ik vertelde. Achteraf gezien is dat mijn Studio Herman Teirlinck geweest, mijn theateropleiding. Maar men was daar niet zo op gesteld. Want ja, hoe ging dat bijvoorbeeld? Na een vakantie vertelt een leerling dat zijn grootvader gestorven is. Goed, ik laat mijn lesvoorbereiding vallen, en zeg tegen dat kind: “Vertel eens.” Dus hij vertelt, dat grootvader een visser was, en dat er sinds zijn dood vele mensen kwamen zeggen hoe goed hij wel was geweest. Bleek dat hij tijdens de oorlog bijvoorbeeld vaak vis had uitgedeeld aan sukkelaars. “Ja, meester, de mensen zijn zodanig veel met grootvader bezig, dat het wel lijkt dat hij … niet dood is.” Waarop ik inpik: “En dat is dus de verrijzenis, waarover wij geleerd hebben.” Een andere leerling reageert: “Maar, meester, be-tekent dat dan dat Jezus helemaal niet uit zijn graf is opgestaan?” Ik antwoordde dat ze daarvan mochten denken wat ze wilden. Een week later word ik door de pastoor op het matje geroepen. Een moeder was gaan klagen, want “de meester van godsdienst had gezegd dat Jezus niet verrezen was”. Midden in het schooljaar ben ik opgestapt, ik was totaal opgebrand. Mijn oude katholieke geloof brokkelde steeds verder af, en ik moest eerlijk met mezelf blijven.

“Onlangs stapte er na een optreden een man op me af. ‘Willem, van welk jaar ben jij eigenlijk?’, vroeg hij. ‘1940’, antwoordde ik. ‘Net als ik!’, riep die mens uit. Ik kon het bijna niet geloven: hij was gekleed als een oude man, bewoog zich als een oude man, hij zag er echt oud uit - waren wij werkelijk allebei 77 jaar?”

Aan het woord is Willem Vermandere, de zanger, kunstenaar en schrijver uit Steenkerke. Hij is niet meer van de jongsten, maar weet nog lang niet van ophouden. Zijn nieuwste liedje gaat zelfs over het jaar 2040, wanneer hij zijn honderdste verjaardag zal vieren.

Atheïst tot in de kist

Lieve Goemaere - foto’s © Jeroen Vanneste

Onderhuids


Dus de kloosterling die godsdienstleerkracht werd, verloor zijn geloof?Ik had vooral moeite met de letterlijkheid. Net als Salman Rushdie, die de moslimwereld berispt: “Hoed u voor de tirannie van de let-terlijkheid.” Als je de Koran letterlijk interpreteert, dan is het oorlog, hé? Niet dat wij heilig zijn. Hoeveel indianen zijn er niet uitgemoord in de naam van God? Gelukkig geraken wij daar stilaan vanaf, en beseffen we dat er niets klopt van die verhalen van Adam en Eva tot aan de verrijzenis. Wat hebben ze ons veel wijsgemaakt! Maar los van het werkelijkheidsgehalte zijn het wel fantastische verhalen, met veel betekenis en waarde. De Spaanse kunstenaar Picasso zegt: “Alle kunst is leugen die ons dicht bij de waarheid brengt.” Ook alle godsdienst is leugen, al klinkt dat wat streng, wreed zelfs. Misschien moeten we zeggen: alle godsdienst is verbeelding.

Wat is dan de functie, of de betekenis van godsdienst?De wetenschap heeft nog niet alles opgelost, en het ziet er niet naar uit dat dat snel zal gebeuren. Hoe meer we weten, hoe meer we beseffen dat we er nog niet zijn. En wat hebben we anders dan onze verbeelding om door te dringen in het mysterie van leven en dood? Waarom zouden we die mythen en fabels, die prachtige

poëtische metaforen niet benutten? Geniale geesten hebben ze bedacht om het mensdom te troosten. Dus ja, vertel maar van het paradijs, en vertel maar dat je je vader en moeder zal terugzien, en je jong gestorven kleinkindje: ze gaan er allemaal zijn. Wie zal mij tegenhouden om dat zo te bekijken? Wie gaat mij beletten om daar troost in te vinden?

Het moet niet waar zijn, als je er maar iets aan hebt?Als het maar waar-achtig is, als het je maar pakt en overrompelt. Maar ik geef toe: dan begeven we ons op gevaarlijk terrein, en moe-ten we opletten dat het niet escaleert. Dat we niet gaan richting “mijn geloof is het enige dat telt”. De wereld loopt dat risico momen-teel, maar vergis je niet, vroeger was het net hetzelfde. Ik heb gis-teren nog De historie van Steentje gezongen. Roger Vandersteene was een katholieke priester die de Cree-indianen in Noord-Canada moest gaan bekeren. Hij lag overhoop met de bisschop omdat hij alles ‘in het indiaans’ wilde vertalen. De indianen vertrouwden bij-voorbeeld zijn biechtstoel niet. Als het in hun gemeenschap slecht ging, dan gingen ze met zijn allen in een kring zitten, en bespraken ze de problemen gezamenlijk. Steentje had dat systeem overgenomen als zijn vorm van biecht. Maar de bisschop was niet akkoord, want het was niet volgens de regels van Rome. Je ziet, ik ben duidelijk niet de enige die tegen die regels is gebotst.

Durven denken


“Alle godsdienst is verbeelding”

Onderhuids

Hoe heb je ontdekt welke weg je dan wel moest volgen?Hoe ontdekt een mens waarvoor hij geboren is? Ik denk dat je in je leven allerlei wegen bewandelt, en dat je vóelt welke rich-ting je moet nemen: die wel, en die niet. En dan: eerlijk zijn met jezelf, stappen zetten. Als je weet wat je moet doen, ongeacht wat het ook is, dan moet je de ballast overboord gooien. Dan moet je durven onthecht te zijn. Een vriend van me wilde beeld-houwen. Maar hij had een probleem: hij had geen atelier, want in zijn chique verkaveling mocht hij niet bijbouwen. Ik snapte het niet: “Je huis is toch groot genoeg? Als je hier, in je ruime living, een muurtje metselt, dan heb je een atelier met een prachtige lichtinval.” Maar dat kon natuurlijk niet. Vele mensen weten wat ze willen, maar slagen er niet in de ballast en bijkomstigheden uit hun leven te verwijderen. Ik geef wel toe: ik heb een schat van een vrouw, voor wie mijn werk altijd primeert. Maar het is me ook niet allemaal in de schoot geworpen, hoor. Ik heb een woelige weg afgelegd. Onderschat het niet: in het klooster bin-nenstappen is niets, maar er vertrekken, dat is toch een grote omwenteling geweest. Niet dat ik die pagina’s uit mijn levens-verhaal verfoei, helemaal niet. Alles heeft zijn functie, en op den duur valt de puzzel in elkaar. Bovendien is het een omwenteling geweest waar ik gesterkt ben uitgekomen. Na elke catharsis word je sterker.

Is dat ook de manier waarop je naar de dood van je klein-zoontje Rune kijkt?Het leven heeft ons toen een goede rammeling gegeven, maar ik zie ook bij Els, onze dochter, dat ze haar kind een nieuwe inhoud heeft gegeven. Dat is het domein van de mystiek. Die verbeelding, dat mis ik bij mensen als Etienne Vermeersch. Hij is hier onlangs op bezoek gekomen, en we ontdekten de vele parallellen in ons leven. Hij zat bij de jezuïeten, ik bij de oblaten, en we zijn allebei uitgetre-den. Maar er is ook een groot verschil: hij is een strenge filosoof, en ik ben een kunstenaar. Ik vind het de taak van de kunstenaar, net als van de pastoor trouwens, om het mensdom te troosten. Je ziet, er zitten nog altijd sporen in mij van de jongen die pater wilde worden. De kerken lopen leeg, zeggen ze, maar ik kan ze toch altijd vullen als ik er moet optreden. (lacht)

Waarin heb jij troost gevonden toen Rune stierf?Ik herinner me nog hoe ik Runeke’s litanie zat te schrijven, hier aan mijn tafel. Ik voelde me zó in contact met dat kind. Er kwam een vogeltje aan mijn raam pikken, en ik dacht: daar is hij, onze Rune. Nu heb ik dat gevoel soms nog. Zeker als ik in mijn auto stap, dan denk ik vaak: kom, jongen, ben je daar, we zijn weg. Dat is mens-zijn: we kunnen niet zonder onze zelfverzonnen troostmiddelen.


“Vrijzinnigheid is het opgeven van zekerheden en dogma’s”

Onderhuids

Zijn er nummers die je beschouwt als de essentie van je oeuvre?Bange blanke man is een bommetje geweest in mijn leven. Ik ben toen in een storm terechtgekomen, werd aangevallen door extreemrechts, kreeg dreigbrieven en dergelijke. Maar het lied dat mij het meest dier-baar is, is altijd het laatste lied dat ik schrijf. Dan denk ik: oef, ik kan het nog, ik ben nog niet versleten. Ik heb nu een zot liedje geschreven over mijn honderdste verjaardag, maar het volgende wordt ongetwij-feld weer droevig. En dat is mijn totale vrijheid, waarop vele mensen jaloers zijn. Was ik priester of pater geworden, dan was ik een gebon-den mens, en ik ben dat helemaal niet. Ik ben goed bevriend met de bisschop van Gent. Ik zeg hem: “Jij kan toch moeilijk, met je mijter op je hoofd, in de kathedraal tegen de mensen zeggen: ‘Dierbare gelovigen, dat Maria maagd en moeder is, en dat ze met lichaam en ziel ten hemel is opgenomen, ge moogt dat niet letterlijk nemen.’” “Neen,” zegt hij, “ik mag dat niet zeggen.” Want als hij dat zou doen, choqueert hij de brave, oudere katholieken, maar tezelfdertijd worden de progressieve, jonge gelovigen zo de kerk uitgejaagd. Dat is een ge-bondenheid waarvan ik geen last heb. Die mensen zitten soms tussen twee vuren, hé? Ik niet. Ik kan zeggen wat ik denk.

Jij bent op je zevenenzeventigste duidelijk een vrije geest.Er is een zin die goed bij mijn leven past: “Vroeger, toen ik oud was …”

Bij mij was dat echt zo: ik was veel ouder als kloosterling en als godsdienstleraar. Maar ik heb me losgewroet om vrij te worden, om onbevangen mijn mening te kunnen zeggen. Dat is voor mij de es-sentie van mijn vrijzinnigheid: het opgeven van zekerheden en dog-ma’s, want dat zijn de wapens van zwakkelingen. De onfeilbaarheid van de paus, bijvoorbeeld, dat is gewoon krankzinnig. Laat mij maar zelf denken, en lezen, en discussiëren met anderen. Veel van mijn vrienden waren en zijn schitterende geesten, die mij aanmanen tot zelfkritiek, die me aansporen om niet op mijn lauweren te rusten, om te durven. Op die manier heb ik mezelf ontwikkeld tot wie ik nu ben.

Ben je een gelukkige mens?Ja. Ik besef dat ik verwend ben door moeder natuur. Ik heb ta-lenten en ik doe er iets mee. Maar ik merk wel dat ik ouder word. Twee jaar geleden heb ik een verkeerde beweging gemaakt. Een pees in mijn linkerarm werd afgerukt, met een operatie tot gevolg. Mijn pezen hangen nu weer mooi aan elkaar, maar ik kan mijn gi-taar niet meer vasthouden zoals vroeger. Daar kan je over janken, maar wat heeft dat voor zin? Bovendien hebben ze zo ontdekt dat ik moet opletten met mijn bloeddruk, en sedertdien neem ik elke ochtend een pilletje. Stel je voor dat ik dat accident niet had gehad. Ik zou het niet geweten hebben, en misschien viel ik hier op een dag dood neer. Aan elke schaduwzijde is er ook een zonnezijde.

Vrijheid als hoogste goed


“Vrijzinnigheid is het opgeven van zekerheden en dogma’s”

Deze barometer peilt naar de stand van de vrijzinnigheid vandaag. Pakken donkere regenwolken zich samen boven vrijdenkersland? Of geniet de

kritische, open en vrije geest van een staalblauwe lucht en een stralende zon? Dit keer leert een blik op de barometer ons:

Zwermen de bijen in mei, loopt de boer er lachend bij.

Franky Bussche

VR

IJ

Z INN

IGE BAROM

ETER

Over de hele wereld hebben mensen nood om stil te staan bij overgangsmomenten. Ook binnen de vrijzinnig humanistische levensbeschouwing. Bij die momenten worden vrijzinnig huma-nistische plechtigheden georganiseerd waarbij de mens centraal staat. Voor kinderen en jongeren zijn er het lentefeest en het feest vrijzinnige jeugd.

Bij het lentefeest worden de kinderen uit het eerste of tweede leerjaar in het zonnetje gezet. Hun zelfontdekking en kritische geest werden tijdens de lessen niet-confessionele zedenleer al een beetje geprikkeld. Die eerste stappen in de grote school zijn een belangrijk overgangsmoment in het jonge leven van de kin-deren.

Het feest vrijzinnige jeugd geeft twaalfjarigen, die niet-confes-sionele zedenleer volgen, de mogelijkheid om zowel op een feestelijke als waardevolle manier hun overgang van kind naar jongvolwassene in groep te vieren.

Door die feesten samen te vieren, geven kinderen, jongeren en volwassenen tezamen een positieve en feestelijke invulling aan hun vrijzinnig humanistische levensbeschouwing. Leerkrachten niet-confessionele zedenleer en talrijke vrijwilligers zetten zich in de lokale feestcomités in voor de organisatie van die events.

Lentefeest en feest vrijzinnige jeugd

De feesten kennen een stijgend succes dankzij het enthousiasme en de professionaliteit waarmee de leerkrachten niet-confessio-nele zedenleer de overgangsrituelen vorm en inhoud geven en dankzij de toenemende bekendheid ervan. Vele ouders kloppen tegenwoordig aan bij vrijzinnig humanisten, die samen met hen en hun kind een unieke plechtigheid in elkaar steken, zodat het kind of de jongere weet wat zijn of haar lentefeest of feest vrijzin-nige jeugd nu precies zo speciaal maakt.

In Het Belang van Limburg van 13 februari 2017 meldt de heer Adrien Verbiest, voorzitter van de Humanistisch-Vrijzinnige Ver-eniging (HVV) Limburg dat het aantal feestelingen in zijn provincie tussen 2010 en 2017 bijna verdrievoudigde: van 346 deelnemers in 2010 naar meer dan 900 in 2017. Hij merkt op dat men ooit in kleine zalen begon. Nu stijgt de nood aan steeds grotere zalen gezien het aantal deelnemers en moet men bijvoorbeeld naar zalen in culturele centra uitwijken.

Meer info?Meer info over het lentefeest en het feest vrijzinnige jeugd vind je op de website van deMens.nu en van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV): www.demens.nu/nl/Folder_plechtigheden.pdf en www.h-vv.be/ons-aanbod/vrijzinnige-plechtigheden/lente-feest-feest-vrijzinnige-jeugd


Vrijwilligerswerk beschermt tegen dementie


Wetenschappelijk onderzocht

Cognitieve gezondheidEen team van onderzoekers van de University of Calgary, de Vrije Universiteit Brussel, Stockholm University, de Katholieke Universi-teit Leuven en Swanson University volgde 1.001 Zweedse burgers die in 2010 met pensioen gingen en bracht gedurende vijf jaar de ontwikkeling van hun cognitieve problemen - problemen in verband met het opnemen en verwerken van kennis - in kaart.

De deelnemers werden in drie groepen ingedeeld: gepensioneerden die continu vrijwilligerswerk uitvoerden (250 mensen), gepensio-neerden die sporadisch aan vrijwilligerswerk deden (220 mensen), en gepensioneerden die nooit vrijwilligerswerk verrichtten (531 mensen). Vrijwilligerswerk werd gedefinieerd als een activiteit die uit vrije wil wordt uitgevoerd, zonder er een vergoeding voor te krijgen, in een formele organisatie en die ten goede komt aan anderen. Onder continu vrijwilligerswerk uitvoeren werd verstaan er minstens één uur per week actief mee aan de slag te zijn.

In de loop van de vijf jaar werd de cognitieve gezondheid van de gepensioneerde werknemers meermaals ‘gemeten’ en opgete-kend aan de hand van vragenlijsten (die de deelnemers dienden in te vullen), doktersdiagnoses en medicatiegebruik.

Continu vrijwilligerswerkUit de resultaten blijkt dat de gepensioneerde werknemers die continu vrijwillerswerk verrichten minder melding maken van cognitieve proble-

Vrijwilligerswerk is niet alleen een zinvol en zingevend engagement, het draagt ook bij aan een warme samenleving. En vrijwilligerswerk beschermt gepensioneerde werknemers tegen het risico op geheugenverlies en dementie, zo blijkt nu eveneens uit een onderzoek dat recent werd gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift PlosOne.

Hilde Vandervelde


Vrijwilligerswerk beschermt tegen dementie

patiënten en hun naasten. Zonder nog te spreken over de voordelen voor de gezondheids- en zorgsector. Gezien de positieve gevolgen van vrijwilligerswerk voor de cognitieve gezondheid van gepensio-neerde werknemers is het advies van de onderzoekers dan ook voor de hand liggend. Zij raden gepensioneerden aan om vrijwilligers-werk op te nemen en er tenminste één uur per week tijd aan te besteden. Gepensioneerden dienen gemotiveerd te worden om aan vrijwilligerswerk te doen. Zowel organisaties als de maatschappij hebben hierin een rol te spelen en hebben de taak een gunstig klimaat voor vrijwilligerswerk te creëren.

deMens.nuBij deMens.nu worden vrijwilligers alvast met open armen ontvan-gen. Vrijwilligerswerk staat er garant voor boeiende ontmoetingen, onvergetelijke ervaringen en oprechte waardering. Of je jong bent of al wat ouder, veel tijd hebt of maar een paar uurtjes, of je plech-tigheden wil verzorgen of administratief talent hebt … je helpende handen zijn steeds welkom. Als vrijwilliger word je deskundig ge-coacht en krijg je heel wat vormingsmogelijkheden.

Voor meer info kan je terecht in een huisvandeMens in je buurt (zie achterflap van dit magazine). Je kan ook mailen naar [email protected] of intekenen via de website www.demens.nu/nl/Vrijwilliger

men dan de gepensioneerden die sporadisch of geen vrijwilligerswerk doen. De eerste groep rapporteerde dus minder concentratiepro-blemen, minder moeilijkheden om beslissingen te nemen, minder problemen om herinneringen op te roepen, en minder moeilijkheden om helder na te denken dan de tweede en de derde groep. Tegelijk stelden de onderzoekers ook vast dat de gepensioneerde werkne-mers die continu vrijwilligerswerk uitvoeren minder kans lopen om met dementie gediagnosticeerd te worden en medicijnen tegen dementie voorgeschreven te krijgen in vergelijking met de gepensioneerde werk-nemers die sporadisch of geen vrijwilligerswerk verrichten.

Eerdere studies hebben al aangetoond dat sociale, fysieke en cog-nitieve activiteit op latere leeftijd gepensioneerden beschermt tegen cognitieve achteruitgang en dementie. Aangezien het verrichten van vrijwilligerswerk gepaard gaat met een verhoogde sociale, fysieke en cognitieve activiteit, was dat voor de onderzoekers de aanleiding om na te gaan of vrijwilligerswerk gepensioneerden zou beschermen tegen de ontwikkeling van cognitieve klachten en dementie.

“Dit onderzoek toont aan dat vrijwilligerswerk gepensioneerde werknemers beschermt tegen het risico op geheugenverlies en dementie op latere leeftijd”, zo concludeert Yannick Griep, doctor in de psychologie, verbonden aan de University of Calgary en de Vrije Universiteit Brussel.

Verminderd risicoEen verklaring hiervoor is te vinden in de stelling dat vrijwilligers-werk zorgt voor een duidelijke tijdsstructuur, het verhoogt de sociale, fysieke en cognitieve activiteit, en het biedt de gelegenheid aan een collectieve doelstelling deel te nemen. De unieke combinatie van die aspecten en activiteitsvormen kan leiden tot een verbeterd cognitief functioneren en een verminderd risico op dementie.

Het vertragen of uitstellen van een diagnose van dementie met een aantal jaar heeft een enorme impact op het psychisch welzijn van

Can volunteering in later life reduce the risk of demen-tia? A 5-year longitudinal study among volunteering and non-volunteering retired seniors, Yannick Griep, Linda Magnusson Hanson, Tim Vantilborgh, Laurens Janssens, Samantha K. Jones & Martin Hyde, online verschenen in PlosOne, 16 maart 2017.

Vrijwilligerswerk verkleint kans op dementie, persbe-richt Vrije Universiteit Brussel, 30 maart 2017.

Bron


aura Berthoud is studente psychologie aan de Vrije Universiteit Brussel. Naast haar studies zet ze zich actief in bij Studiekring Vrij Onderzoek, eerst als ondervoorzitter en nu als voorzitter. Die studentenvereniging wil het

principe van vrij onderzoek uitdiepen en uitdragen. Laura is een gepassioneerde jonge vrouw en wil zichzelf en haar omgeving aan het denken zetten en kritisch laten reflecteren op de wereld.

Maya Richard

“Alleen maar studeren, dat is niets voor mij”

© Maaike Berthoud

L14 | deMens.nu Magazine

deMens.nu Magazine | 15deMens.nu Magazine | 15

Jong.nu

Laura Berthoud, voorzitter van Studiekring Vrij Onderzoek

Het principe van vrij onderzoek uitdiepen en uitdragen

Wat betekent engagement voor jou?Als ik aan engagement denk, dan denk ik meteen in functie van de studenten aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Ergens is dat engagement hier wel een beetje exclusief, want niet zo heel veel mensen zetten zich in voor een zaak aan de universiteit zelf. Ik vind het nochtans enorm leuk om te doen. Engagement aan de VUB is iets verrichten buiten je studies, iets wat een meerwaarde voor an-dere studenten kan betekenen. Dat kan door in de Studentenraad te zetelen, door culture evenementen te organiseren, of door zich aan te sluiten bij een studentenkring zoals bijvoorbeeld Vrij Onderzoek.

Vind je het belangrijk om anderen te stimuleren om zich ook te engageren?Het is belangrijk, maar ik probeer mij daar toch niet op te focussen. Het kan namelijk best frustrerend zijn. Niet alle mensen zijn even geëngageerd, en het is leuker om je energie te richten op mensen die dat wel zijn. Het is makkelijker om enthousiaste mensen mee te krijgen, dan ongeïnteresseerde mensen naar activiteiten mee te sleuren. Met Vrij Onderzoek (VO) organiseren we graag debatten en soms zijn die erg in trek. Zo hebben we al een grote aula helemaal laten vollopen, zodat we er nog extra tafels en stoelen moesten bij proppen. Andere avonden houden we een vurig debat met slechts twintig mensen. In zekere zin is dat jammer, maar aan de andere kant moet je gewoon genieten van het idee dat degenen die wel gekomen zijn misschien een heel andere kijk op een bepaald onder-werp hebben gekregen. Dat is, vind ik, een belangrijker doel.

Was je al actief vooraleer je je universitaire studies aanvatte?Ja, maar ik weet niet of ik het engagement zou noemen. Ik was niet actief in bijvoorbeeld de leerlingenraad van mijn school, maar ik deed wel veel buiten mijn schooltijd. Twee of drie keer per week ging ik hockeyen, ik heb danslessen gevolgd, zanglessen … kortom, ik hield me echt wel bezig. Dat zorgde ervoor dat ik, toen ik op de VUB aankwam, actief op zoek ging naar een ‘buitenschoolse’ activiteit. Ik stelde mij de vraag: wat kan ik hier naast mijn studies nog allemaal

doen? Want alleen maar studeren, dat is niets voor mij. Ook al ben ik dol op mijn studierichting, ik wil meer doen en leren dan dat.

Je klinkt als een bezige bij. Hoe ben je dan bij Studiekring Vrij Onderzoek terechtgekomen?Dat is heel toevallig gebeurd. De week voor mijn eerste acade-miejaar van start ging, waren er de PAL-introductiedagen van de Faculteit Psychologie & Educatiewetenschappen. PAL staat voor Peer Assisted Learning, en betekent eigenlijk dat een groep oudere-jaarsstudenten van psychologie en agogiek de nieuwe studenten begeleidt en helpt bij hun integratie op de campus. We zaten rond een knetterend kampvuur, toen de toenmalige ondervoorzitter van VO erbij kwam zitten. Hij vertelde over een lokaaltje net buiten de campus, waar door een gezellige bende studenten wordt gedis-cussieerd en georganiseerd. Een week later heb ik de eerste ver-gadering bijgewoond en was ik op slag ‘verliefd’.

Wat sprak je er zo aan?De aanwezigen waren heel open en dachten bewust na over de wereld rondom hen. VO bestaat uit een groep van mensen die aan verschillende faculteiten studeren en net dat maakt het bijzonder boeiend. Dat is ook het leuke aan VO, want hoewel ik mijn studie graag doe, zou ik het heel jammer vinden om alleen nog maar over het vakgebied psychologie bij te leren. Studenten uit verschillende richtingen zorgen er voor dat de discussie altijd vanuit verschillende standpunten wordt bekeken en op die manier leren we van elkaar. Zelfs tijdens discussies hangt er een sfeer van vrij onderzoek. Door kritisch, maar open te debatteren.

Dit jaar organiseerde je ook mee de Week van de Verlich-ting. Wat kan je daarover vertellen?Het bleek een omvangrijke opdracht te zijn. Ik had de Week van de Verlichting zelf nog nooit meegemaakt. De Week van de Verlich-ting is in feite te vergelijken met wat VO op één jaar tijd realiseert, maar dan in één week samengebald. Dankzij het grotere budget,


met dank aan deMens.nu, kunnen we veel grootser denken. Het idee is om gedurende een hele week de maatschappij in vraag te stellen, om mensen aan het denken te zetten, en dat allemaal in een informele studentensfeer.

We maken hiervoor gebruik van klassieke activiteiten zoals lezingen en debatten, maar ook van minder klassieke zoals een kunstwerk, voorstelling of comedy-avond. De bedoeling is om discussies op gang te brengen. Om dat te bereiken, mogen we ook wel outside the box denken. Graffiti op de koten spuiten? Een muur in het mid-den van de Esplanade plaatsen? Stand-upcomedy in Aula Q? … Het kan allemaal. Zo hebben we bijvoorbeeld de rector van de VUB met een extreemrechtse schrijver en een jurist in een aula samen-gebracht en een debat gegenereerd. Zo’n ontmoetingen maken het boeiend, en zijn heel leuk om te organiseren.

Hoe kijk je op die week terug?Je kan natuurlijk nooit met alle bezoekers praten. Maar ik heb veel positieve reacties opgevangen en ik ben zelf heel tevreden met het resultaat. Het blijft een zekere strijd om iedereen te bereiken en dat wringt soms wel bij mij. Dan probeer ik mezelf daarbij neer te leggen, maar tegelijkertijd ook na te denken over hoe we onszelf kunnen vernieuwen en hoe we het anders kunnen aanpakken in de hoop meer mensen te bereiken. Daarnaast heb ik ongelooflijk veel bijgeleerd. Zo’n groots evenement coördineren vraagt veel organi-satievermogen, maar ook creativiteit en management.

Hoe ga je die vernieuwing volgend jaar realiseren?Voor de Week van de Verlichting 2018 geef ik de fakkel aan de vol-gende door. Ik zal uiteraard beschikbaar zijn om vragen te beant-woorden, maar de kracht van de Week van de Verlichting schuilt er net in dat er elk jaar nieuwe mensen en nieuwe ideeën zijn. Ik ga een draaiboek opstellen met alles wat ik dit jaar heb geleerd. Vervolgens zeg ik tegen mijn opvolger: hier zijn mijn tips, doe ermee wat je wil en als je het helemaal anders wil aanpakken, dan moet je dat zeker doen.

Wat zijn je plannen voor de toekomst?Het kan voor mij nog alle kanten uit. Door actief bezig te blijven, zal ik vanzelf wel ontdekken wat ik het liefst doe. Ik leer het meest door kennis over verschillende onderwerpen te vergaren en door mezelf af en toe uit mijn comfortzone te halen. Tijdens de Week van de Verlichting bijvoorbeeld leidde ik het panelgesprek waarover ik het net had, met onder meer de rector. Ik trilde op mijn benen. Maar het was een interessant gesprek en het debat verliep vlot. Zo’n ervaring vind ik verrijkend, en door zulke dingen te blijven doen, zal mijn toekomst wel verder bepaald worden. Volgend academiejaar vat ik aan als voorzitter van Studiekring Vrij Onderzoek, wat vast weer nieuwe uitdagingen met zich meebrengt.

Laura Berthoud over de Week van de Verlichting: “Zo’n groots evenement coördineren

vraagt veel organisatievermogen, maar ook creativiteit en management.”

© M

ara

Van

derp

utte

n


Meer info over Studiekring Vrij Onderzoek vind je op: www.vrijonderzoek.beEn voor info over de Week van de Verlichting kan je terecht op: www.wvdv.be

Studiekring Vrij Onderzoek

Doss

ier


Doss

ier

een universele taal

18 De relatie tussen muziek en zingevingOp individueel en maatschappelijk vlak

21 Het wij-gevoel op de weiHet socialiserende aspect van muziekfestivals

24 Zin in muziekEen persoonlijke getuigenis

26 Muziek als hersengymnastiekOver de interactie tussen muziek en brein

28 Muziek bij plechtighedenHet juiste lied op het juiste moment

32 Muziek heeltHet therapeutische effect van muziek

34 Muziek van een vrijdenkerRonald Commers over Mozart

36 Klanken van protestIn tijden van oorlog en onderdrukking

40 De gedachten zijn vrijOok die van Guy Cuyvers

43 DoordachtEen verzameling weetjes en tips

Muziek,

Dossier

Dossier: Muziek, een universele taal

Betekenis van muziekBeschouwen we muziek als een taal, dan is het een taal die onmogelijk een exacte bood-schap kan overbrengen. Instrumenten zingen in een taal zonder woorden. De betekenissen die we eraan koppelen zijn altijd subjectief, net zoals bij een kunstwerk. De vertaalkloof van klank naar woord kan maar worden overbrugd met een interpretatieve vrijheid, een sprong in de poëtische vrije ruimte. Uiter-

aard kan de componist een bepaalde bood-schap voor ogen hebben, maar die vervliegt zodra de muziek door instrumenten wordt gespeeld. Instrumentale muziek is daarom fundamenteel vrijzinnig, want alleen het in-dividu kan er zin en betekenis aan geven. Fratres van Arvo Pärt zal misschien bij velen een serene of meditatieve gemoedstoestand opwekken, terwijl De vier jaargetijden van Antonio Vivaldi mogelijk een gevoel van na-

tuurpracht teweegbrengt. Ieder gevoel of elke betekenisgeving is toegelaten.

Muziek spreekt op die manier onze vrije geest aan, maar die vrijzinnige, betekenis schep-pende functie is wellicht secundair. De vraag naar de betekenis van muziek komt pas na de ervaring die ze bij ons teweegbrengt. Mu-ziek bezielt en beweegt immers ons gehele wezen, niet louter ons verstand.

Olivier Faelens

Op individueel en maatschappelijk vlak

Muziek brengt je automatisch in een bepaalde stemming

en het dagelijkse leven is doordrongen van muziek

De relatie tussen muziek en zingeving

uziek is de kunst der muzen - mousikè tekhnè, in het Grieks. Het scheppen van kunst door inspiratie, ter inspiratie van anderen. Muziek is ritme en klank,

en is dat niet de moeder van ieder woord, van elke zin of betekenis? Alleszins is de relatie tussen muziek en zingeving een interessant thema, zeker voor zinzoekers zoals de lezers van dit magazine.

M


Dossier

Functionele muziekDe meeste muziek die we horen, op de radio bijvoorbeeld, is gezongen en een tekst lijkt duidelijker dan een instrument. Soms is de sturing of boodschap expli-ciet, zoals Monza’s Van God los of Ne me quitte pas van Jacques Brel. Maar vaak is de tekst toch voor interpretatie vatbaar. Alleszins kunnen songteksten, klankkleur en ritme onze gevoelens en gedachten in een bepaalde richting bewegen. Denk maar aan de vaak zorgvuldig uitgekozen muziek die tijdens verkiezingscampagnes wordt gespeeld. Met zijn keuze voor Beyoncé tij-dens zijn inauguratie wilde de voormalige Amerikaanse president Barack Obama onder andere een Afro-Amerikaanse ster ten tonele voeren die symbool staat voor hoop, succes en emancipatie. Interes-sant is de vraag in welke mate muziek of geluid - het onderscheid is soms moeilijk te maken - iemands gemoed kan sturen. Muziek versterkt de impact van legerpara-des en reclamefilmpjes. De Amerikaanse veiligheidsdiensten gebruiken zelfs muziek zoals heavy metal om gevangenen minder weerbaar te maken. Muziek kruipt onder de huid, gewild of niet.

Als ik Bobby McFerrins Don’t Worry, Be Happy hoor, word ik spontaan vrolijk. Mu-ziek brengt je automatisch in een bepaalde stemming en het dagelijkse leven is door-drongen van muziek. Op het werk, in de wagen, thuis, in het restaurant of café, muziek vormt de achtergrond tijdens veel van onze activiteiten. Ook bij belangrijke gebeurtenissen is muziek cruciaal. Tijdens plechtigheden vindt men vaak de woorden niet om zich goed uit te drukken. Muziek stelt mensen dan in staat om een gevoel zonder al te veel woorden te delen. De sterfscène van Henry Purcells Dido and Aeneas begint te spelen op een afscheids-plechtigheid en de toon is gezet. Je hoort een liedje waarop je een intense ervaring hebt gehad, en de herinnering komt weer bovendrijven.

Muziek is ook een onderdeel van onze identiteit. Bij tieners speelt dat vaak een grote rol. De voorliefde voor metal, rhythm-and-blues, house of popmuziek kan deel uitmaken van een groepsidentiteit, met bij-horende kleding, gedragingen, spreekwijzen enzovoort. Het is een manier om contact te leggen met gelijkgestemden. Muziek-festivals zijn hier een mooi voorbeeld van, en uiteraard niet alleen voor de jeugd. Deel uitmaken van de feestvreugde en extase, gedragen door niets meer dan muziek en gezelschap (en soms wat genotsmiddelen).

Ideologische muziekEn hoe zit het met de expliciet vrijzinnig humanistische muziek? Sinds kort heeft deMens.nu een speciaal gecomponeerde hymne, van de hand van Guy Cuyvers, op basis van de aloude protestsong De ge-dachten zijn vrij. In een vervlogen tijd heeft het lied nog op een lijst van verboden druk-werken gestaan. Er zijn echter talrijke vrij-zinnig humanistische hits, ook al zijn ze niet onder die noemer bekend: Superstition van Stevie Wonder, Imagine van John Lennon, Dear God van XTC, Dust in the Wind van Kansas, en zo meer. Humanistisch geïn-spireerde muziek gaat natuurlijk veel verder terug, zoals de Ode aan de vreugde (Ode

an die Freude) uit de Negende symfonie van Ludwig van Beethoven, waarop het Europese volkslied is gebaseerd. Muziek die de zeden verzacht.

Muziek kan dus op vele wijzen worden in-gezet, en soms dient muziek niets of nie-mand. Muziek om de muziek, l’art pour l’art. Is bij grote kunst de boodschap niet altijd secundair? Zo is de christelijke bood-schap bij Erbarme dich, mein Gott uit de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach duidelijk aanwezig, maar ook een muziekminnende atheïst kan erdoor in ver-voering raken. Vanzelfsprekend, want in tweeduizend jaar christelijke geschiedenis zit uiteraard ook een hoop mooie, christelijk geïnspireerde muziek. Niet door de ideo-logie, wel door het muzikale genie. Kunst stijgt zo boven ideologie uit.

Een belangrijk deel van de ons overgele-verde - want neergeschreven - muziek is christelijk ingebed. Het is pas met de gregoriaanse muziek dat veel muziek werd genoteerd, ook al bestond er reeds een muziekspijkerschrift in 800 v.g.j. (voor de gangbare jaartelling, red.) en had de niet-neergeschreven muziek al een hele ontwikkeling achter de rug. De gregoriaanse

De interpretatieve vrijheid bij muziek betekent dat ieder gevoel

of elke betekenisgeving mogelijk en toegelaten is



gezangen hadden als voornaamste doel de geloofsgemeenschap eenstemmig in een stemming van vroomheid te brengen. Tijdens de middeleeuwen was de Kerk dan weer de grootste werkgever voor be-roepsmusici en ook nadien bleven Kerk en geloof een belangrijke inkomsten- en inspi-ratiebron voor vele musici.

Soundtrack van de samenlevingLater in de middeleeuwen komt de meer-stemmigheid tot bloei, alsof in de sa-menleving het besef begint te dagen dat verschillende stemmen ook in schoonheid samen en naast elkaar kunnen zingen. Het is echter wachten op de renaissance voor er een grote ontwikkeling van wereldse mu-ziek komt. Dan pas krijgen instrumenten en de menselijke stem ten volle een eigen

bestaansrecht, los van hun ideologische inzetbaarheid. De ontwikkelingen tijdens de barok, het classicisme, de romantiek enzovoort zijn te divers om hier te behan-delen, maar interessant is dat die diversiteit parallel loopt aan de diverser en complexer wordende samenleving en cultuur. Muziek vormt de soundtrack van de samenleving.

In de twintigste eeuw werd (muziek)kunst zelfs van klassieke schoonheid los-gekoppeld. Lelijkheid, absurditeit en banaliteit werden niet meer onderdrukt of gesublimeerd, ze kregen zelfs een prominente plaats in verschillende stromingen. Het verschil tussen geluid en muziek werd in de musique concrète bewust vervaagd en zelfs toeval heeft men in de aleatorische muziek proberen te

integreren. Men kan zich dan ook de vraag stellen of werkelijk alles als muziek kan gelden? Atonaliteit en losgeslagen ritmes bestierden in de twintigste eeuw het gehoor, waardoor de ‘klassieke muziek’ - soms bewust - veel van haar publiek verloor. Een bekend citaat van componist en muziek-pedagoog Arnold Schoenberg gaat als volgt: “Als het kunst is, is het niet voor iedereen en als het voor iedereen is, is het geen kunst.” Gelukkig zijn weinig muzikanten die mening toegedaan en is er nog nooit zoveel populaire muziek in omloop geweest. Muziek voor iedereen en voor elke gelegenheid. Een muzikale speelruimte, die ons allen de vrijheid geeft om er een zelfgekozen zingeving aan te verlenen.

* * *

Interessant is dat de diversiteit in de muziekontwikkeling door de eeuwen parallel loopt

aan de diverser en complexer wordende samenleving en cultuur

20 | deMens.nu Magazine Dossier 20 | deMens.nu Magazine

Het wij-gevoel op de weiHet socialiserende aspect van muziekfestivals

Op de festivalweide ontstaat een gemeenschapsgevoel: het is één worden

met duizenden anderen, socialiseren met vrienden en met nieuwe mensen

Evelien Vandenbussche

en festival is een allesomvattende belevenis, waar de verbondenheid met en tussen het publiek centraal staat. Festivals hebben een socio-economische betekenis: ze dragen bij aan de sociale cohesie en

brengen tegelijkertijd geld op. Voor ervaringen met Pukkelpop, het jaarlijkse muziekfestival in Hasselt, gingen we te rade bij Chokri Mahassine, organisator van het festival, en Joske Dolmans, medewerkster van het huisvandeMens Hasselt. Of zoals Chokri het formuleert: “Sinds 2011, na het drama en de storm die we hebben meegemaakt, is er een gevoel ontstaan tussen ons en het publiek … We are Pukkelpop … We zijn Pukkelpoppers.”

Dossier

E

© P

ukke

lpop

- J

okko


Ontstaan en groeiPukkelpop is ontstaan door en voor jon-geren. Een klein, lokaal gebeuren groeide uit tot het grootste alternatieve openlucht-festival van België. Van een eendagsfesti-val naar meerdere dagen en verschillende podia om de bezoekers de tijd van hun leven te bezorgen. Chokri: “Vroeger was er een duidelijke afbakening tussen alter-natieve en populaire muziek, vandaag is dat veel minder het geval. Heel wat genres en stijlen vloeien in elkaar over. Voor Pukkelpop is er nog altijd maar één label dat daarbij van belang is en dat is kwaliteit. Authenticiteit en kwaliteit primeren boven commercie. Dat geldt trouwens voor het hele festival: invloeden en bijdragen van sponsors zijn immers nog steeds vrij be-perkt. We houden graag vast aan onze eigen identiteit. Pukkelpop staat voor een rijk gevulde affiche in tal van genres, met naast de gevestigde waarden ook heel wat aandacht voor nieuw talent. En daar blijven we voor gaan. Die pioniersrol, het eeuwige ontdekken, maakt deel uit van het Pukkel-pop-DNA. Nirvana, Radiohead, Coldplay, Amy Winehouse en Anderson .Paak zag je in België eerst op Pukkelpop!”

De Humanistische Jongeren Leopolds-burg, onder wie Chokri, waagden zich er in 1985 aan om een festival te organiseren.

Hun eigen clubhuis, De Pukkel, inspireerde hen tot de naam Pukkelpop, want als er één iets is dat jongeren verbindt, dan zijn het wel pukkels. Chokri: “Ik laat me graag en veel inspireren door jongeren, dat werkt verrijkend. Ik ga nog altijd naar Jeugdhuis Plug-in, van waaruit we Pukkelpop destijds hebben opgestart. En we onderhouden binnen onze organisatie goede contacten met jongerenbewegingen, jeugdhuizen, concertzalen, Studio Brussel enzovoort. We volgen ook de sociale media en andere online blogs op de voet om de vinger aan de pols te houden.”

Iedereen welkomFestivals bezoeken is tegenwoordig een hype: men wil erbij horen en laat er zelfs een vakantie voor varen. Het is een onderdeel van het jong-zijn, maar is niet meer exclusief voor de jeugd. Bezoekers zijn zowel jonge-ren als ouderen. Festivals zijn intussen meer intergenerationeel geworden, dankzij de ver-kleining van de generatiekloof. Pukkelpop probeert alle generaties tevreden te stellen. Chokri: “Het belangrijkste criterium daarbij is dat je moet proberen om hedendaags te zijn voor iedereen. Voor jongeren betekent dat inspelen op nieuwe stromingen en genres. Zo merken we vandaag bijvoorbeeld de steile opmars van urban. Het zou dom zijn om je daar dan niet door te laten beïn-

vloeden. Voor de oudere festivalgangers blij-ven de meer klassieke genres erg belangrijk. We proberen met Pukkelpop een gezonde mix te brengen waar iedereen zich wel er-gens in kan vinden.”Festivals zijn meer commercieel en minder ideologisch geworden. Toch is de huma-nistische gedachte nog voelbaar, name-lijk in het geloof in gelijkheid en solidariteit. Chokri: “Ik ben van het principe dat je als organisatie nooit ideologisch getint mag werken. Op Pukkelpop is iedereen welkom: alle godsdiensten, welke geaardheid ook, blank of zwart, iedereen! Onze samenleving is multicultureel, en je moet iedereen res-pecteren. Die vorm van progressief denken onderschrijf ik al sinds mijn begindagen bij de Humanistische Jongeren Leopoldsburg en dat is nu gelukkig nog altijd het geval!” Ook deMens.nu is op het festival aanwezig met een stand. Joske: “In de beginjaren stonden we op de festivalweide zelf, later verhuisden we naar de overzijde op de camping, waar zowat veertigduizend jonge-ren van de weide hun thuis maken. Elk jaar kiezen we een thema om uit te dragen en de aandacht van de jongeren te trekken. De slagzin ‘Ik ben vrij-zinnig’ bijvoorbeeld, die werd erg gesmaakt. Wat vooral naar voren komt, is dat jongeren deMens.nu kennen via de lessen niet-confessionele zedenleer. Vorig jaar luidde onze slogan: ‘Knowledge

De sfeer van vrijheid en

prikkeling die op festivals

hangt, verwijst nog altijd

naar de tegencultuur op

evenementen in het verleden


Dossier

© P

ukke

lpop

- J

okko


& Power’. Die termen staan voor de kennis en de kracht die mensen met elkaar verbin-den en die we nodig hebben om de rede te laten triomferen op het veroordelende onbekende. Het is onze taak om jongeren bewust te maken van thema’s die de nodige aandacht verdienen en acties die de wereld kunnen verbeteren. Daarnaast proberen we deMens.nu bekendheid te geven en de vrij-zinnigheid uit te bouwen.”

GemeenschapsgevoelMuziek draagt bij tot het identiteitsgevoel, biedt ervaringen aan het lichaam, brengt ge-zelligheid en zorgt voor een leuke tijd. Op een festival kan je de eigen identiteit bevestigen, door samen te komen met gelijkgezinden. De democratisering van muziek en festivals leidt tot een groter keuzeaanbod aan mu-ziekgenres. Daarnaast is er diversiteit qua voeding en drank, activiteiten, leeftijd, cul-tuur. Een andere tendens is de vervrouwe-lijking van de muzieksector en het publiek. De muziek op Pukkelpop is geëvolueerd naar mainstreammuziek, maar toch wil de organi-satie vasthouden aan het alternatieve en de toekomst van het nieuwe. Zo is er een site op het Pukkelpopterrein, Baraque Futur, die in het teken staat van duurzaamheid en waar geëxperimenteerd wordt met een energie-opwekkende dansvloer, insectenburgers, ecobier … Naast experimenteren is er ook

ruimte voor discussies en panelgesprekken over allerhande thema’s en onderwerpen.

Op de festivalweide ontstaat een gemeen-schapsgevoel. Het is één worden met dui-zenden anderen, socialiseren met vrienden en met nieuwe mensen. Op de wei ont-staat een wij-gevoel, meer bepaald aan de podia en vooral op de campings. Aan de staanplaatsen op het kampeerterrein wordt contact gelegd met de buren en ontstaan nieuwe vriendschappen. Groepen vrienden versnipperen door de verschillende podia en muziekstijlen, maar vinden elkaar terug op de camping. Bij regelmatig bezoek aan een festival kan er zich zelfs een ‘thuis-gevoel’ ontwikkelen. Joske: “Dit festival is een unieke beleving voor jongeren, die zich via de muziek verbonden voelen met andere jongeren. Dat komt tot uiting in het gegeven dat festivalgangers - vreemden voor elkaar - gelukkig zijn, zich vrij voelen, niet gedeerd worden door wat dan ook. Ze zijn geduldig, en accepteren de andere zoals hij of zij is. Ze zijn even weg van de maatschappij, samen met een grote groep jongeren, en vormen één geheel, omdat ze dezelfde muziek willen beluisteren en din-gen willen beleven. Jongeren gaan vaak ook naar festivals omdat de sfeer er door-gaans uitstekend is. Een sfeer die je eigen-lijk bijna nergens anders vindt.”

FestivalbelevingDe sfeer van vrijheid en prikkeling die op festivals hangt, verwijst nog altijd naar de tegencultuur op evenementen in het verle-den. Vrijheid betekent vrij van ouders, vrij van regels, vrij van het alledaagse, ‘nor-male’ leven. Vroeger was je zonder gsm enkele dagen volledig van de wereld af-gesloten en kon je letterlijk aan de realiteit ontsnappen. Nu kunnen festivalgangers hun ervaringen via sociale media wel met-een delen met familie en vrienden die niet aanwezig zijn.

De hoofdmotieven om naar een festival te gaan zijn: ontsnapping, opwinding en sen-satie, nieuwigheid, vervoering, socialisatie en samenzijn met familie en vrienden. Ook de muziek, een gevoel van comfort, het weer en de plaats op de weide spelen een belangrijke rol bij de ervaring. Mensen zijn bereid om hoge prijzen te betalen voor de festivalbeleving, omdat de waarde ervan hoger aanslaat dan de effectieve kostprijs. Chokri: “De ticketprijzen voor Pukkelpop zijn al vier jaar lang ongewijzigd gebleven. De prijs van de voedsel- en drankbonnen hebben we vorig jaar noodgedwongen moeten verhogen, maar in voorverkoop kan je die bonnen nog steeds tegen een goedkopere prijs aanschaffen. We probe-ren de prijs nu opnieuw enkele jaren aan te houden. Daarin zijn we afhankelijk van heel wat factoren. Koken kost nu eenmaal geld. Bierprijzen blijven stijgen, net als ar-tiestengages. Het zal ook niet verbazen dat de kosten voor veiligheid de laatste jaren aanzienlijk zijn toegenomen. En verder moeten we natuurlijk blijven investeren in onze festivalinfrastructuur. We leggen de lat hoog om onze festivalgangers optimaal te kunnen bedienen.”

* * *

Chokri Mahassine, organisator Pukkelpop:

“Onze samenleving is multicultureel, en je

moet iedereen respecteren.”

Joske Dolmans, medewerkster van het

huisvandeMens Hasselt: “Festivalgangers

accepteren de andere zoals hij of zij is.”

Dossier

© F

rank

Bie

sman

s

© d

eMen

s.nu



Dossier

ijn tienerjaren stonden volledig in het teken van muziek. Uren vergaapte ik me aan eindeloze herhalingen van muziekclips op MTV en andere

jongerenzenders. Mijn puberale apathie, die ik op de schoolbanken opliep, kon alleen maar doorbroken worden door de opzwepende rock-’n-roll van The Velvet Underground, Sonic Youth, Nirvana, The Smashing Pumpkins en andere idolen. Met weinig oog voor techniek en een beperkt gevoel voor ritme probeerde ik met mijn zwarte Epiphone-gitaar in hun voetsporen te treden. Tot een volwaardige carrière van seks, drugs en rock-’n-roll is het echter nooit gekomen. Misschien maar goed ook; roem en levensgeluk schijnen toch niet altijd even goed samen te gaan.

Muziek heeft de kracht om gewone dingen ongewoon betekenisvol te maken

Een persoonlijke getuigenis

Bert Goossens

M

Zin in muziek


Dossier

TegencultuurBij heel wat jongeren is muziek, en vooral de subculturen die ermee gepaard gaan, een belangrijk onderdeel van hun identiteitsvor-ming. Voor de ene is het de ijdele verlok-king van het anders-zijn, voor de andere is het de spil van zijn of haar groepsdenken. Muziek zette ook op mijn zoektocht naar een eigen identiteit haar stempel.

In het atheneum waar ik aan het begin van het nieuwe millennium schoolliep waren er twee grote groepen met een duidelijk af-gelijnde muzikale identiteit: skaters en gab-bers. Skaters verkozen muziek zoals rock, punk en metal, rookten joints, en gingen in veel te brede en laaghangende broeken skaten. Gabbers luisterden naar muziek die op een bouwwerf geproduceerd leek te worden, droegen veel te strakke broeken, durfden met al wat zwaardere drugs te ex-perimenteren - al dan niet in de toiletten van de school - en maakten de lokale kermis onveilig.

Een gedeelde muziekinteresse was de ma-nier om vrienden te maken en ergens bij te horen. Ik had en vond echter weinig zin in de skater- en gabbercultuur. De tegencul-tuur van de jaren vijftig en zestig, toen een hele generatie jongeren zich verenigde in muzikaal protest, sprak meer tot mijn ver-beelding.

MyspaceHoe hoger ik vorderde in het secundair onderwijs, hoe complexer iets als muzikale identiteit leek te worden. Ongetwijfeld de tol van volwassenheid, maar misschien had het ook wel te maken met de tijdsgeest van de jaren nul. Muziek werd met de komst van het internet en zijn afgeleide produc-ten als Myspace (een soort Facebook voor

muziekgroepjes) op grote schaal gede-mocratiseerd. Stijlen werden steeds vaker vermengd en hokjes doorbroken. Dat past binnen een algehele maatschappelijke ten-dens: identiteiten zijn complexer, gemixt en gelaagder geworden. Op basis van de wer-kelijkheid kan je niet langer een afgelijnde ‘wij’ en ‘zij’ creëren.

Drank en drugsHet hand in hand gaan van muziekbeleving en dwepen met een leven vol drugs en (overmatig gebruik van) alcohol doorstond de tand des tijds wel. Denk maar aan de controversiële Nederlandse hitsingle Drank & Drugs van Lil’ Kleine & Ronnie Flex uit 2015: “Als je bitch wil chillen, is het geen probleem. Dan ga ik erheen, ik kom niet alleen. Want ik heb drank en drugs, ik heb drank en drugs.”

Als tiener was ik gefascineerd door arties-ten zoals Jimi Hendrix, Janis Joplin, Jim Morrison, Kurt Cobain en Amy Winehouse. Muzikanten die door hun bovenmatig drugs- en alcoholgebruik vroegtijdig - allen op 27-jarige leeftijd - aan hun einde kwa-men, en daardoor een iconische status toe-bedeeld kregen.

Vandaag gaat mijn bewondering voor die jonge talenten gepaard met een gevoel van weemoed.

Club van 27Zelf ben ik ook mijn broer verloren aan de ‘Club van 27’. Hij kampte niet met een ver-slavingsproblematiek, maar worstelde net als veel andere jongvolwassenen met het vinden van een plaats in onze samenleving, met zijn identiteit. Dat uitte zich ook in mu-ziek: zijn depressies vonden weerklank in black metal en andere donkere muziek.

Het is voor mij nog steeds een open vraag of zijn muziekbeleving een uitlaatklep voor, dan wel een versterking van zijn nihilisme vormde.

Op de vrijzinnig humanistische afscheids-plechtigheid herdachten we mijn broer op de tonen van de muziek die hem even sterk kenmerkte: Metallica, Amenra en Boude-wijn de Groot. Ook het socialistische strijd-lied Bella ciao kon niet ontbreken.

Enkele jaren later brengt het luisteren en beleven van die muziek nog steeds troost, ontroering en herinnering met zich mee.

VooruitOndertussen ligt de puberale nood om een duidelijke muzikale identiteit te dragen ver achter mij. Ik schaam me allerminst om loos te gaan op een ‘foute’ eighties-hit, en kan evengoed gefascineerd zijn door een experimentele operavoorstelling - zonder ze echt te doorgronden.

Muziek was en is er op de belangrijke mo-menten in mijn leven, maar heeft ook de kracht om de gewone dingen soms onge-woon betekenisvol te maken. Muziek kleurt mijn dagen, tijdens het pendelen, schrijven, opruimen en baden. Muziek brengt ritme in m’n leven, laat me even stilstaan en stuwt me dan weer vooruit.

Laat dat net de richting zijn die ik wil uit-gaan.

Wie vragen heeft rond zelfdoding kan te-recht op de zelfmoordlijn via het gratis num-mer 1813 of op www.zelfmoord1813.be

* * *



Dossier

Muziek als hersengymnastiek

at is de interactie tussen geluid of muziek en ons brein? Is muziek maken een vorm van

hersengymnastiek en kan muziek ons slimmer maken? Kunnen hersenfuncties door bepaalde tonen kunstmatig gestimuleerd worden? Wat is de rol van muziek bij het ontstaan of in stand houden van gemeenschappen? Een korte introductie.

Yvan Dheur

Muziek heeft niet alleen een impact op de hersenen en de psyche,

maar is ook het cement van de gemeenschapW26 | deMens.nu Magazine

Dossier

UniverseelMuziek is geniaal. Ze kan onze gevoelens versterken of er richting aan geven. Ze kan ons gelukkig maken, euforie, woede of trots opwekken, of ons helpen bij het nadenken of studeren. Ze kan zowat elke menselijke emotie doen ontstaan, versterken of ver-zwakken. Muziek is expressie. Van alle mo-gelijke vormen van expressie is muziek een van de meest universele. Alle volkeren in alle tijden hebben wel iets met muziek. Muziek is een universele taal en vormt het cement tus-sen volkeren, generaties en overtuigingen.

Muziek maken is geniaal. Tal van bekende musici worden door hun bewonderaars dan ook als geniaal bestempeld. Bij het beluis-teren van muziek reageren onze hersenen, en sommige muziekstukken wekken dui-delijk hevigere reacties op dan andere en bij grotere groepen mensen. Bepalen wat intelligentie of genialiteit precies is, is niet eenvoudig, maar we constateren toch dat er een zekere consensus heerst over de grote musici uit de geschiedenis en de kwaliteit van hun muziek.

Gespierde hersenenMuziek maken is een van de allerbeste vor-men van hersengymnastiek die er bestaat. Bij het maken van muziek worden immers verschillende gebieden in de hersenen ge-bruikt.

De auditieve cortex uiteraard om te horen wat je doet, de (psycho)motorische cortex om je lichaamsdelen te commanderen zodat je het instrument kan bespelen, de prefron-tale cortex die het creatieve denken huisvest en die gloeit wanneer je iets componeert, de visuele cortex om de partituur te lezen of de vingers om het instrument te begeleiden. Je hebt je hersenen nodig om ritme te hebben en te houden. Je hebt gevoelens nodig om aan te voelen wat je gaat spelen, maar ook om gevoelens bij anderen op te wekken met hetgeen je speelt, en dat alles wordt in het gevoelscentrum georkestreerd, evenals in de amygdala en de nucleus accumbens.

Het geheugen helpt zowel bij het spelen van de melodie en de muzieknoten, als bij het ondersteunen van de psychomotoriek, allemaal via de hippocampus. Het corpus callosum, of de hersenbalk die de linker- en rechterhersenhelften verbindt, wordt ook gestimuleerd door het maken van muziek en dat komt je links-rechtscoördinatie ten goede.

Al met al zijn neurologen het erover eens dat muziek maken een van de activiteiten is waarbij de hersenen zo volledig mogelijk worden getraind. En gespierde hersenen maken slimmere en kritischere mensen.

Muziek ten slotte kan ook angst en pijn doen afnemen, kan de bloeddruk verlagen, de slaap en het humeur bevorderen, en de alertheid en het geheugen stimuleren.

Binaurale tonen?Wetenschappers hebben gemeten dat hersenen bepaalde golven produceren af-hankelijk van de hersenactiviteit. Wanneer je bijvoorbeeld sterk geconcentreerd bent, dan breng je andere hersengolven voort dan wanneer je in rust bent. Een stroming bin-nen de neurowetenschappen beweert dat je bepaalde hersenactiviteiten kunstmatig zou kunnen opwekken. Bij een gewoon alerte en waakzame status zijn de hersengolven in bèta-modus, dat wil zeggen tussen 18 en 25 hertz. Als nu het ene oor een toon van 20 hertz te horen zou krijgen en het andere een toon van 22 hertz, dan zouden de hersenen een illusie van 21 hertz produceren. Op die manier zou die toestand van waakzaamheid op kunstmatige wijze bewerkstelligd worden en zou je alert en geconcentreerd zijn. Dit genereren van twee verschillende tonen, één voor het linker- en één voor het rechteroor, wordt aangeduid met binaural beats of bi-naurale tonen.

Zo zouden bepaalde hersenfuncties, zoals geheugenverbetering, concentratie, crea-tief denken, lucide of bewust dromen, links-rechtscoördinatie of serotonineproduc-

tie, kunnen gestimuleerd worden. Weten-schappelijke studies spreken elkaar helaas nog tegen en het is voorbarig om te be-weren dat de efficiëntie van bovenstaande stelling al is aangetoond. Toch lijkt het een mooie theorie die de moeite loont om vanuit het principe van vrij onderzoek nader uit te testen.

Verzacht de zeden?Muziek heeft niet alleen een impact op de hersenen en de psyche, maar is ook het cement van de gemeenschap. Jongeren identificeren zich vaak met een muziekgenre en de hele subcultuur die ermee gepaard gaat. Revoluties gaan hand in hand met het ontstaan van verzets- en protestliedjes, of omgekeerd, zijn eruit voortgekomen. Denk maar aan de opvoering van de opera De Stomme van Portici als aanleiding van de Belgische Revolutie in 1830.

Ook religieuze muziek of internationale liede-ren geven vorm aan de maatschappij en dus aan de mensen die er deel van uitmaken. De hypnotiserende tonen die in kerken, mos-keeën en synagogen te horen zijn, kunnen gelovigen in een staat van trance brengen. De Internationale, de Europese hymne of de Ode aan de vreugde, het protestlied De ge-dachten zijn vrij, allemaal muziek die vrijden-kers en democraten overal ter wereld kan aanzetten tot een sterk groepsgevoel en en-thousiasme. De politieke en religieuze of le-vensbeschouwelijke context waarin muziek evolueert, heeft eveneens een sterke invloed op het denken en de identiteit. Opgewekte of droevige muziek kan een invloed hebben op hoe we naar neutrale gezichten kijken en werkt bijgevolg in op ons empathisch ver-mogen. De impact van muziek op de herse-nen en het bestaan is dan ook enorm.

De gedachten zijn vrij.

Of zoals de Afro-Amerikaanse r&b-band En Vogue zingt: Free Your Mind.

* * *



Dossier

Muziek bij plechtighedenHet juiste lied op het juiste moment

Vrijzinnig humanistische plechtighedenElke vrijzinnig humanistische plechtigheid bij geboorte of adoptie, huwelijk of relatie-viering, of overlijden is uniek en wordt op maat gemaakt. Dat neemt natuurlijk niet weg dat een aantal elementen steeds te-rugkeert. Tekst, woorden, taal: dat spreekt voor zich. Tijdens een plechtigheid worden er dingen verteld. Dat kan een anekdote zijn die de overledene typeert, een wens voor het bruidspaar, of waarden die ouders willen meegeven aan hun pasgeborene. Taal is het gemakkelijkste medium om te verwoorden waarom we samenkomen, wat er gebeurd

is, waarvan we dromen, noem maar op. Ook voor de diepgang die bij een vrijzinnig humanistische plechtigheid hoort, is taal het meest voor de hand liggende instrument.

Maar er is meer natuurlijk. Symbolische handelingen bekrachtigen taal. Met rituelen benoemen we het onzegbare. Laat je niet afschrikken door het woord rituelen. Ieder-een kan wel een handeling bedenken die goed voelt, en die een betekenisvol mo-ment in het leven kracht bijzet. Denk maar aan ringen uitwisselen, een handafdruk op een doodskist zetten, of een geboorteboom

planten. Het zijn de aanvragers zelf die het ritueel kiezen en uitwerken, om zo tot een intensere beleving te komen.

Steeds meer mensen werken met beelden: een fotoreportage illustreert de levensloop van het bruidspaar of de overleden dier-bare. Ook muziek kent een belangrijke plek in vrijzinnig humanistische plechtigheden. Mijlpalen worden vaak automatisch met be-paalde liedjes verbonden. Wanneer net die nummers worden afgespeeld, wordt een sfeer gecreëerd die het plaatje volledig doet kloppen.

Een aangrijpend moment op de

afscheidsplechtigheid van muzikant Guy

was toen zijn collega’s live een van zijn

lievelingsnummers, For the Time Being,

speelden

lk leven kent zijn mijlpalen. Wat je geloofsovertuiging of levensbeschouwing ook is, veel mensen voelen de nood om bij die mijlpalen stil te staan, en ze in verbondenheid met anderen bewust te beleven. Zo ook vrijzinnig humanisten. Zij verwelkomen, vieren en nemen afscheid

tijdens vrijzinnig humanistische plechtigheden, waarin de mens centraal staat. Muziek kan daarin een deel van het verhaal vertellen.

Lieve Goemaere

E


Dossier

Ruimte voor muziekMuziek dient meerdere doelen in plechtig-heden. Soms fungeert een lied vooral als een moment om even tot jezelf te komen, een rustpauze tijdens een intense beleving. Muziek roept emoties en her-inneringen op. Hoe dit gebeurt, verschilt van plechtigheid tot plechtigheid. Wat ge-past is, wordt voornamelijk bepaald door de betekenis die mensen aan de muziek geven. Het opzwepende en vrolijke Can’t Stop the Feeling! van Justin Timberlake tijdens een afscheidsplechtigheid? Op het eerste gezicht misschien een vreemde

keuze, maar niet als je weet dat de over-ledene net bezig was dat liedje van buiten te leren, omdat ze uit volle borst wilde mee-zingen tijdens het concert in Barcelona,waarvoor de tickets al geboekt waren. Zorgvuldig uitgekozen liedjes voegen al-tijd dat extra beetje betekenis toe. Eigen-lijk is het zoekproces op zich al waarde-vol. Dat doet mensen bewust stilstaan bij de plechtigheid die ze aan het voorbereiden zijn. Gepaste muziek kan mensen ook verbinden. Denk maar aan het bruids-paar dat dat ene liedje associeert met hun eerste kus, of het liedje waardoor

grootvader altijd vrolijk met zijn zakdoek begon te zwaaien. Van bij de eerste tonen bevindt de hele familie zich opnieuw in opa’s keuken. Met andere woorden, met zorg geselecteerde liedjes maken elke plechtigheid net dat tikje persoonlijker. Muziek maakt elke plechtigheid af. De gekozen nummers alleen al kunnen een beeld schetsen van de overledene. De muziek van de ene huwelijksplechtigheid zou absoluut niet passen bij dat andere koppel. Maar dat er in élke plechtigheid ruimte is voor muziek, dat staat vast.

Elke vrijzinnig humanistische plechtigheid is uniek en wordt op maat gemaakt: origineel was

de keuze van Kenneth en Jolien die hun huwelijksplechtigheid aankleedden als een festival

© vdmgerdy.com



Dossier

GeboorteplechtighedenZo was er die geboorteplechtigheid waarin de ouders zelf die liedjes zongen die voor hen een bijzondere betekenis hadden. Of de papa die een lied componeerde voor zijn dochtertje. Of de peter die voor elke aan-wezige de tekst van Le temps des cerises meehad, en iedereen aanzette tot zingen voor zijn petekindje. Voor Ik hou van u van Noordkaap heeft niemand de tekst nodig. Het zingen gebeurt haast automatisch, en ga er maar van uit dat er gewiegd wordt, of gezwaaid met de armen.

HuwelijksplechtighedenOok tijdens huwelijksplechtigheden is er plaats voor muziek. Wat te zeggen van de vriendin van de bruid die met hart en ziel, maar ook behoorlijk naast de toon en met een vreselijk Engels accent, een liedje voor het kersverse paar zingt: zo ‘fout’ dat het ontroerend wordt.

Of een zaal die spontaan uit de bol gaat en uit volle borst “rolling, rolling, rolling on the river” meezingt, uit Proud Mary, het nummer van Tina Turner dat de bruid in haar jeugd ontel-bare keren heeft geplaybackt.

Het gebeurt dat de ene partner, al dan niet als verrassing, een liedje zingt voor de andere: altijd een schot in de roos. Zo was er de klas-siek geschoolde bruid die besloot de zang tijdens haar huwelijksceremonie voor eigen rekening te nemen. Alvast een tien voor durf, want simpel is dat natuurlijk niet op zo’n emo-tioneel moment. Het lukte perfect, en de per-soonlijke betrokkenheid van het koppel tilde de plechtigheid naar een hoger niveau. Hoe minder een bruidspaar aan de zijlijn staat, en hoe sterker betrokken bij hun eigen ceremo-nie, des te krachtiger die wordt - een stelregel die voor elke soort plechtigheid opgaat. Ook origineel was die huwelijksplechtigheid waar-

bij het koppel muziek als rode draad door de hele dag had gekozen. Een bandje speelde toen de gasten aankwamen op de locatie, die volledig als een festivalterrein was aan-gekleed. Na de plechtigheid en receptie trad een tweede muziekgroepje op, en naar het toilet gaan gebeurde ook in festivalstijl: op chemische toiletten.

AfscheidsplechtighedenNatuurlijk zijn er de ‘hits’ van de afscheids-plechtigheden. Afscheid van een vriend van Clouseau, My Way van Frank Sinatra, Afscheid nemen bestaat niet van Marco Borsato, en De roos van Ann Christy zijn nummers die vaak worden gekozen. Er moet trouwens niet altijd gezongen wor-den. Luister naar de eerste klanken van Diepe adem van Willem Vermandere, en je zit meteen in de juiste sfeer voor een af-scheidsdienst.

Hoe sterker een bruidspaar betrokken is bij hun

ceremonie, des te krachtiger die wordt, zoals bij

de huwelijksplechtigheid van Belle en David,

toen Belle de zang voor eigen rekening nam

Yannick verraste Dries met een lied tijdens hun

huwelijksplechtigheid: de ene partner die zingt voor

de andere, dat leidt vaak tot een emotioneel tafereel© S

teph

an V

ileyn


Dossier

Eigenlijk geldt: vinden nabestaanden een lied gepast, dan is dat zo, of het nu gaat om hedendaagse of klassieke muziek, om iets ingetogen of net uitbundig. Al werd er toch even gegniffeld toen de nabestaan-den van een truckchauffeur Met de vlam in de pijp kozen voor in het crematorium. Nabestaanden grijpen ook graag terug naar klassiekers uit de jonge jaren van de overledene. Als iemand zijn hele leven fan van Bruce Springsteen is geweest, is het passend dat er op de afscheidsceremo-nie een nummer van die laatste wordt ge-speeld. Een lied waarvoor vrijmetselaars soms kiezen, is Un, deux, trois van Paul Louka. Het nummer is geïnspireerd op de ideeën die door de vrijmetselarij worden verdedigd: vrijheid, gelijkheid, broederlijk-heid en het werken aan jezelf om zo tot een betere samenleving te komen.

Er worden ook eigenzinnige keuzes ge-maakt. The Wolf van Eddie Vedder was het nummer waarmee de afscheidsplechtig-heid van een jonge moeder begon: amper anderhalve minuut … maar wat voor ander-halve minuut! Het nummer werd door de familie heel zorgvuldig uitgekozen, en de betekenis was voor elke aanwezige met-een duidelijk. Het klaaglijke gezang ging door merg en been, en paste perfect in de context. Zo zijn er nog voorbeelden. You’re the First, the Last, My Everything van Barry White: het eerste lied waarop de overle-dene en haar man gedanst hadden. Mooi en triestig tegelijk. Voor een man die in eer-

der duistere omstandigheden was overle-den, koos de familie een aantal nummers die zijn verhaal illustreerden. Ze probeerden als het ware zijn levensloop te reconstrue-ren, niet alleen door de teksten, maar ook met behulp van de muziek.

Aangrijpend zijn de afscheidsplechtigheden met livemuziek. Zo was er die dienst waar een violist optrad. Hij speelde ook op het moment dat de aanwezigen de zaal ver-lieten. Toen iedereen buiten was, was zijn stuk nog niet ten einde, en hij musiceerde gewoon verder. Daarna nam hij rustig de tijd om een buiging bij de urne te maken. Of de afscheidsplechtigheid van een lid van een doedelzakband. Zijn kist werd de aula binnengedragen door zijn vrouw en kinde-ren, gevolgd door de tienkoppige band: kippenvel! Hun muziek was zo oorverdo-vend luid, maar net dat maakte de stilte en de leegte van de dood zo wezenlijk. De kracht die van dat moment uitging, was in-drukwekkend. Net zoals die keer dat een slagwerkband, waarvan de overledene lid was, musiceerde tijdens de dienst, en een erehaag vormde waardoor de kist naar bui-ten werd gedragen.

Het juiste lied op het juiste moment kan veel teweegbrengen. Neem nu die plechtigheid van dat baby’tje zoveel jaren geleden, toen aula’s en funeraria bijlange nog niet zo mooi uitgerust waren als nu. November Rain van Guns N’ Roses werd afgespeeld op een draagbaar cd-spelertje op die koude regen-dag op de begraafplaats: een moment dat elke aanwezige voor altijd is bijgebleven. Of de plechtigheid van een ander kindje. Die begon met Enjoy the Silence van Depeche Mode, waarmee de ouders wilden stilstaan bij de stilte die hun bestaan was binnenge-treden, en eindigde met All Good Things van Nelly Furtado. Daarmee wilden ze de bood-schap geven: laat ons vooral blijven focussen op het goede en het mooie van het leven.

Niet alleen de nabestaanden kiezen de mu-ziek. Soms gebeurt het dat een stervende zijn eigen afscheidsplechtigheid in elkaar bokst, en die liedjes wil laten horen die te-kenend voor zijn leven zijn geweest. Boys Don’t Cry van The Cure: het lied behoefde spijtig genoeg weinig uitleg. Ook Why Worry van Dire Straits gaf een krachtige boodschap mee, en illustreerde de zorg die de stervende voor zijn nabestaanden had.

You’re the First, the Last, My Everything

Meer info?

Wil je meer informatie over vrijzinnig humanistische plechtigheden, surf dan naar: www.demens.nu/nl/HuisVanDeMens/#plechtigheden

Of neem contact op met het huisvandeMens in je buurt: adressen op de achterflap van dit magazine.



Dossier

Muziek heelt

ord jij weleens helemaal vrolijk van een bepaald liedje? Vind je troost in een of andere song? Of krijg je een warm gevoel van een specifiek muziekstuk? Dan zal je wel erkennen dat muziek heilzaam kan

werken. Ook in de psychotherapie maakt men gebruik van muziek. Maar wat is muziektherapie en hoe kan muziek therapeutisch werken?

Bij muziektherapie creëren patiënt en the-rapeut een muzikaal samenspel waarover nadien wordt gereflecteerd. De muziek func-tioneert als een communicatiemiddel om uitdrukking te geven aan gevoelens of be-hoeften. De patiënt wordt geraakt door klank-kleuren en ritmes. De muziektherapeut geeft vooral het muzikale spel van de patiënt vorm.

Hoe verloopt muziektherapie?In de actieve muziektherapie kiezen therapeut en patiënt elk een instrument. Vanuit een an-ticiperende innerlijke stilte, waarin de eerste denkbeeldige klanken al vorm krijgen, gaan ze samen improviseren. Belangrijk hierbij is dat de muziektherapeut zich afstemt op de patiënt en met hem of haar in resonan-tie treedt. Nadien is er ruimte voor reflectie. Patiënt en therapeut zoeken samen woorden voor wat er in de muziek heeft geklonken. Zo

wordt er langzamerhand vormgegeven aan datgene waarvoor tot dan toe geen woorden te vinden waren.

In de receptieve muziektherapie luisteren the-rapeut en patiënt samen naar een nummer dat de patiënt heeft uitgekozen, waarna er-over gereflecteerd kan worden.

Wanneer kan muziektherapie helpen?Omdat er via improvisatie wordt gewerkt, is er geen muzikale voorkennis vereist. Het kan zelfs een troef zijn, omdat de patiënt zich dan door de muziek kan laten leiden en de regels van de muziek zich niet als struikelblokken opdringen. Muziektherapie kan toegepast worden zowel in groep als individueel en met alle doelgroepen. Zo wordt muziektherapie gebruikt bij psychische problemen zoals traumaverwerking, depressie, verslaving,

psychose … Maar ook bij personen met een functiebeperking, leerproblemen of dementie kan muziektherapie werken.

Meer info over muziektherapie?Bijkomende informatie over muziektherapie kan je vinden bij de Beroepsvereniging van Muziektherapeuten vzw, afgekort als BMT vzw: www.muziektherapie.net

BMT vzw waakt over de kwaliteit van de muziektherapie in België en verdedigt de be-langen van haar leden. BMT vzw richt zich specifiek naar muziektherapeuten met een academisch diploma. Activiteiten zoals stu-diedagen, workshops en avondlezingen zijn toegankelijk voor leden en geïnteresseerde niet-leden. BMT vzw is aangesloten bij de European Music Therapy Confederation: www.emtc-eu.com/belgium

Liza Janssens

Via muziektherapie kan de patiënt

uitdrukking geven aan zijn of haar

gevoelens of behoeftenWWat is muziektherapie?


Dossier

Edwin Vanvinckenroye is geen professio-nele muziektherapeut, hij is een muzikale duizendpoot en tevens een zelfstandig consulent levens- en welzijnsvragen. Ener-zijds neemt hij, naar eigen zeggen, het po-dium in als muzikant en anderzijds geeft hij mensen het podium als consulent. Dat mu-ziek een therapeutische waarde heeft staat voor hem buiten kijf. Wij spraken met hem over dat therapeutische effect van muziek.

Kan muziek mensen helpen in hun zoektocht naar antwoorden op levens-vragen?Zeker weten, al is er een onderscheid tus-sen muziek spelen en muziek beluisteren. Muziek spelen doe je actief van binnenin naar buiten, terwijl muziek beluisteren re-ceptief is. Veel muzikanten doorleven hun muziek en stellen zich weinig of geen le-vens- of zingevingsvragen. Ikzelf echter reflecteer voortdurend over de muziek waarmee ik bezig ben, of ik mij er goed bij voel, of de akoestische elektronische ba-lans goed zit en of dit ook wel de ‘bood-schap’ is die ik wil overbrengen aan het publiek. Het creëren van muziek beroert een bron die mij meer zin geeft om in het leven te staan.

Hoe zit het dan met mensen die naar muziek luisteren?Voor hen is muziek ontzettend zingevend en maakt muziek een deugddoende connectie met henzelf. Welke muziek de luisteraar kiest, dat doet er niet toe, het proces van verbin-ding maken met zichzelf via muziek is zinge-vend. Muziek beroert dieperliggende lagen.

Is het daarom dat bijvoorbeeld mensen met dementie zich nog heel wat muziek uit hun jeugd herinneren?Jazeker. Een tijdje geleden maakte ik, via een project in samenwerking met de moreel consulent in Het Heiveld, een woonzorgcen-trum in Gent, muziek met demente perso-nen. Daar waren vroegere pianisten die de muziekstukken nog perfect konden spelen. Muziek wordt dus heel diep in het geheugen opgeslagen en kan plots helder naar voren komen. We konden nog samen de muziek-taal ‘spreken’, terwijl gewoon praten bijna niet meer kon.

Kadert dat in de muziektherapie?Muziektherapie is een specifieke behande-ling binnen de psychotherapie. Hoewel die behulpzaam kan zijn bij een aantal aandoe-ningen, is het niet de eerste en beste op-

lossing voor een groot aantal levensvragen en problemen waarmee mensen worstelen. Er is dan ook een onderscheid tussen het therapeutische effect van muziek en mu-ziektherapie. De manier waarop ik muziek maak en breng, kan een therapeutisch ef-fect hebben, maar ik zal me momenteel niet als muziektherapeut profileren.

Wat is dan dat therapeutische effect?Het is vaag en onwetenschappelijk, maar door muziek kom ik heel erg in contact met mezelf. Het is een middel om in mijn hart te komen, om in mijn diepste binnenste een samenvallen te voelen. Dat geeft kracht en energie. Het ontspant, laat de gedachten vrij en geeft een gevoel van zingeving. De luis-teraar ervaart dat louteringsgevoel ook. Op een afscheidsplechtigheid zie je dat sterk. Mensen worden er door emoties overspoeld en worden dan door een prachtig stuk mu-ziek getroost, waarna er een moment van beroering of opluchting volgt.

* * *

Edwin Vanvinckenroye: “Er is een

onderscheid tussen het therapeutische

effect van muziek en muziektherapie.”

Het therapeutische effect van muziek



Dossier

Muziek van een vrijdenker

Joke Goovaerts

oe komt het dat de Oostenrijkse componist Wolfgang

Amadeus Mozart (1756-1791) vandaag nog altijd zo belangrijk is? Gaf hij via zijn muziek kritiek op de samenleving waarin hij leefde? En zijn er vrijzinnig humanistische waarden te vinden in zijn werk? Met die vragen trokken we naar moraalfilosoof en publicist Ronald Commers. Hij gaf les aan de Universiteit Gent en de Vrije Universiteit Brussel en is intussen emeritus hoogleraar.

Troostend effect“De muziek van Wolfgang Amadeus Mo-zart parelt, alsof het een glas champagne is. Als er smart is, dan jammert Mozart niet zoals Beethoven dat doet. Mozart klaagt wel, maar er komt licht in. In de Maurerische Trauermusik laat hij even op het einde de hobo naar boven gaan, hij laat er even het licht invallen. Vrolijkheid kan je niet wegnemen uit de droefheid en omgekeerd ook niet. Dit is het vertroos-tende in de muziek van Mozart. Als ik naar Mahler luister, dan krijg ik geen op-lossingen. Ik kan er niet doorkomen, alsof

hij mij in mijn wanhoop wil vasthouden. Dat heb je nooit bij Mozart.”

Een prachtige formulering van Ronald Commers over het troostende effect van de muziek van Mozart. We zijn meteen helemaal mee in de sfeer van Mozart en van de gedrevenheid van Commers als hij over vrijmetselarij, opera’s en de verlichte filosofen vertelt. Over Mozart presenteerde hij in 1991 de documentaire Mozart, een vrijdenker die op Canvas in het programma van Lichtpunt werd uitgezonden en in 2008 publiceerde Ronald Commers het boek

Tussen de zichtbare en de onzichtbare we-reld. Over vrijmetselaarsfilosofie en Mozart. Op 25 november 2012 was Commers te gast in de reeks Tijdgenoten van Lichtpunt op Canvas.

Eenheid vormenRonald Commers, nu 71 en met pensioen, had het geluk om in relatie te staan met mensen die veel van muziek afwisten. In Gent kwam hij als vrijmetselaar in de loge terecht, waar hij mensen ontmoette zoals Jan Broeckx (1920-2006), die een leerstoel musicologie aan de UGent oprichtte. “Het

Ronald Commers: “Met zeven mensen samen zitten om muziek

te spelen, dan voel ik de humanistische boodschap tout court: je

moet samenwerken, samen luisteren, een eenheid vormen.”

© J

oke

Goo

vaer

ts

H


Dossier

waren goddelijke avonden om samen te praten over muziek, literatuur en filosofie.” Ook moraalfilosoof Jaap Kruithof (1929-2009) begeesterde hem door zijn boeiende lessen over de Hongaarse componist Béla Bartók (1881-1945), een groot humanist en een van de allergroo

“Durf alle ballast - deMens.nu · Willem Vermandere over het mysterie van leven en dood “Durf...

Documents

Transcript of “Durf alle ballast - deMens.nu · Willem Vermandere over het mysterie van leven en dood “Durf...