Type document | Titel documentNieuwe toegang Suikerrui | Antwerpen

bron: internet

3

19 december 2011

LOS stadomland B.V.Postbus 1425201 AC ‘s HertogenboschVeemarktkade 8

Tel: 073 - 7113770info@losstadomland.nlwww.losstadomland.nl

WEID - Inspire Design

Inhoudsopgave1 Introductie 51.1 Aanleiding 51.2 Status en inbedding van dit voorstel 6

2 Het plan 92.1 De hoofdlijn 9

3 Borging 173.1 Ruimtelijke inpasbaarheid 173.2 Samenhang met het kaaienplan 173.3 Bouwkundige aspecten 173.4 Cultuurhistorie/bouwhistorie 173.5 Openbare ruimte en waterkering 193.6 Toerisme en het ruihuis 193.7 Het raam naar de schelde 193.8 Exploitatie van het gebouw 19

4 Uitvoering 214.1 Een route naar de uitvoering 214.2 Stap 1: enthousiasmering 214.3 Stap 2: haalbaarheidsonderzoek 214.4 Stap 3: vervolg 214.5 De rol van LOS en WEID 21

Colofon 23

5

1 Introductie

1.1 Aanleiding

De achtergrond voor dit projectinitiatief is onze facinatie met het toegangsgebouw tot het Scheldebalkon en de we-tenschap dat vlak daarbij, onder de grond, zoiets bijzon-ders zit als de ondergrondse rui.

De directe aanleiding voor het initiatief is het idee om het toegangsgebouw te gebruiken om vanaf de kaai een toegang te maken naar de ondergrondse Suikerrui.

Dat toegangsgebouw is een raar gebouw. Het is gelijktij-dig openbare ruimte en architectuur. Iedereen kent het, maar het valt bijna niemand op. Het is architectonisch niet erg bijzonder maar niemand waagt het om het weg te halen.

Uit ons voorstel blijkt dat bij een juiste doorontwikke-ling van het gebouw een erg bijzondere toevoeging aan Antwerpen kan worden gemaakt.

Dit projectvoorstel is een initiatief van LOSstadomland (uit Den Bosch) en WEID (uit Delft). Nadere toelichting op de initiatiefnemers is te vinden in het Colofon achterin dit boekje. Dit boekje wordt aangeboden aan het bureau van de stadsbouwmeester waar op 7 december 2011 door de

initiatiefnemers een presentatie van het projectidee is gegeven.

1.2 Status en inbedding van dit voorstel

Niemand hoeft iets te doen met ons voorstel, het is een mogelijkheid. Maar als de stad, de mensen, de ambtena-ren en de bestuurders dit voorstel een goed idee vinden

dan zou je een vervolgstap kunnen nemen. Dat zou dan zijn om te onderzoeken of dit idee echt mogelijk is, onder welke voorwaarden en in welke varianten, vervolgens kun je een beslissing nemen om een echt uitwerkingsplan te maken, waarna realisatie zou kunnen volgen.

Wij denken namelijk dat dit voorstel weliswaar onverwacht is, maar ook behoorlijk haalbaar (onder voorwaarde dat het niet tegen te veel technisch problemen oploopt). Het

is geen extreem futuristisch idee. Nee, het is juist heel praktisch en dichtbij, en het past in de trend van herinter-pretatie van bestaande gebouwen die al op verschillende plekken in Antwerpen heeft geleid tot mooie nieuwoude gebouwen.

Het voorstel is goed in te bedden in een kader: het kaai-enplan. Wij denken dat ons voorstel het kaaienplan zou versterken.

Het belangrijkste onderdeel van dit boekje is het vol-gende hoofdstuk waar het plan wordt gepresenteerd en toegelicht.

We hebben een beperkt onderzoek uitgevoerd voor dit plan. Daarom weten we dat dit plan een aantal vragen zal oproepen. Voor zover we die vragen in deze fase al kunnen voorzien hebben we een ‘borging’ van het idee opgenomen in H3.

7

We hebben ook een mogelijk pad naar realisatie uitge-stippeld. Het kan vast nog op andere manieren maar het geeft, denken we, enig beeld op de vervolgstappen.

2 Het plan

2.1 De hoofdlijn

We stellen voor het toegangsgebouw naar het Scheldebalkon ter plaatse van het opritgedeelte te onder-graven en er een verdieping onder aan te brengen. We zien de rijweg als het dak van een ruimte die de grond in-gaat en daar doorloopt tot aan de ondergrondse Suikerrui en zo de rui toegankelijk maakt.

Het toegangsgebouw brengt je dan (bovenop) niet alleen naar plus 1 (het Scheldeterras) maar ook (binnenin) naar min 1 (de Suikkerrui). Daarmee wordt het gebouw dus een

9

schakel tussen drie niveaus: de stad, het Scheldeterras en de Suikkerrui.

Het gebouw wordt op deze manier belangrijk en daarom stellen we voor ook een goede functie voor het horizon-tale deel te zoeken, bijvoorbeeld een horecagelegenheid.De nieuwe ruimte van het toegangsgebouw, die dus de grond ingaat, is een spectaculiare ruimte omdat deze ge-kromd is, scheef ligt en uitkomt op een geheimzinnige plaats.

11

13

1515

17

3 Borging

In dit hoofdstuk stippen we een aantal thema’s aan die voor het initiatief belangrijk zijn, of die belangrijk worden als het voorstel verder wordt uitgewerkt. We hebben in dit stadium vooral vragen, nauwelijks oplossingen.

3.1 Ruimtelijke inpasbaarheid

Uit veldwaarneming en navraag bij rioolwerkers weten we dat de ondergrondse rui inderdaad onderlangs het toe-gangsgebouw loopt. De Rui is daar ook toegankelijk en begaanbaar. Het toegangsgebouw en het gewelf van de Rui liggen vlak bij elkaar We beschikken niet over een ingemeten situatie dus hoe in detail de aansluiting moe-ten worden gemaakt zal nog moeten blijken. Er zal een koppelstuk gemaakt moeten worden. Een van de eerste zaken die uitgezocht zou moeten worden is hoe deze aan-sluiting precies in elkaar zit.

3.2 Samenhang met het kaaienplan

Het Scheldekaaienplan spreekt van een nieuwe openbare ruimte die de inwoners van Antwerpen en de vele toeris-ten een plek moet geven om te flaneren, de schoonheid van het water te bewonderen en te reflecteren op een eeuwenoude geschiedenis. De historisch waardevolle ge-

bouwen aan de kade moeten het oorspronkelijke karakter laten zien maar tegelijkertijd functioneel zijn in een mo-derne context.

Ons voorstel voldoet aan deze omschrijving. Het maakt de historie zichtbaar door deze om te vormen tot toeristi-sche attractie en koppelt deze aan een modern cafe.

3.3 Bouwkundige aspecten

Het toegangsgebouw naar het Scheldebalkon is een ‘nor-maal’ gebouw. Er ligt dan wel een straat op het dak maar het blijft een ‘normaal’ waterdicht dak. Omdat het gebouw de drager van de toegangsweg is, is het technisch een be-trouwbaar gebouw en zal het ook zo moeten blijven.Het zal voor de nieuwe functie van cafe moeten worden gemoderniseerd en aangepast. Voor de toegang naar de ondergronds Rui is natuurlijk meer nodig. Er moet wor-den uitgegraven (het is ook nu al een beetje verdiept) en er moet een toegang tot het gewelf van de Rui aan de zijkant van de tunnel worden gemaakt. Dit zijn technische bijzonderheden die niet onoverkomelijk zijn maar de uit-werking van het plan wel kunnen beïnvloeden.

Er is onlangs een toiletruimte in dit gebouw aangebracht. Deze kan niet op dezelfde plek blijven.

3.4 Cultuurhistorie/bouwhistorie

Het verbinden van een 19de eeuws gebouw met een his-torische bijzonderheid als de Rui roept vragen van cul-tuurhistorische zuiverheid op. Wij hebben ons die vraag in ieder geval gesteld. We hebben geredeneerd dat de Rui een gegroeid bouwwerk is met vele tijdslagen en dat daar

19

best een nieuwe laag aan toegevoegd kan worden, waarbij de stijl niet zo belangrijk is.De stijlkeuze voor de ondergrondse uitbouw van het toegangsgebouw is een dilemma: dit gebouw is name-lijk in één stijl opgebouwd. Het dramatische effect van een ‘pseudo’historische omgeving is zo groot dat wij dit zwaarder vinden wegen dan een zuivere afleesbaarheid van historische tijdslagen. Dit wordt ook beïnvloed door het feit dat het toegangsgebouw architectonisch niet als bijzonder waardevol wordt gezien. We kiezen daarom voor een volledig historische sfeer in het gebouw zodat het verhaal sterker blijft hangen bij de bezoeker. Wel ge-bruiken we een detail: we brengen een horizontale lijn aan die op de scheiding van oud en nieuw zit en die ook een visueel doel heeft, een horizon.

3.5 Openbare ruimte en waterkering

Het Steenplein is een van de belangrijkste openbare-ruim-tes van Antwerpen en schakel tussen stad en kaai. Wij realiseren ons dat de inrichting van die openbare ruimte, zeker gezien het feit dat er ook nog een waterkering moet komen, een complexe opgave is. Wij kunnen niet overzien welke eisen aan de openbare ruimte gesteld worden.

Wij verwachten dat een openbare ruimteplan voor dit ge-bied beïnvloed zal worden door de functie van het toe-gangsgebouw. Als ons voorstel zou worden uitgevoerd dan is het gebouw een zeer belangrijk onderdeel van de openbare ruimte aan het Steenplein met een belangrijke wandelroute dwars door het gebouw. We hebben nu, zonder al te veel pretentie, een beeld geschetst van een nieuwe kademuur die rond het toegangsgebouw ligt. Met name in de film is het zichtbaar dat de muur een behoor-lijk sterk ruimtelijk effect heeft. Het maakt een prettige tussenzone, een verblijfsruimte, tussen cafe en Schelde. We hebben de kering getekend als een cortenstalen muur

van 60 cm. Met die hoogte is een gewone kademuur te maken en de extra hoogte moet ‘opklikbaar’ worden gemaakt.

Uit mondeling overleg hebben we begrepen dat de wa-terkering in maatgevende omstandigheden ongeveer 2 meter hoog zal zijn en dat deze hoogte alleen haalbaar is als een deel van die 2 meter in ‘vaste’ vorm al aanwezig is. Wat dit betreft is ons voorstel een om een muur van 60 cm als vast element te maken een realistisch voorstel.

3.6 Toerisme en het ruihuis

Dit plan maakt de beleving van de ruien op, wellicht, de spannendste plek mogelijk. Wij stellen ons voor dat dit deel van de Suikerrui, over een klein deel klimatologisch afgezonderd wordt van het systeem van de Ruien zodat er een prettig verblijfsklimaat te maken is. De omgeving van de vlonder die we getekend hebben wordt op een gegeven moment dus afgeschermd, met een glazen wand bijvoor-beeld. We hebben dit niet verder uitgewerkt omdat dit te specifieke technische kennis vraagt en omdat er dan veel meer informatie moet zijn over de situatie.

Het doel van de ingrepen in de tunnel is om het mogelijk te maken vrijelijk via het toegangsgebouw de Rui in te lo-pen. Het gebruik van de vlonderruimte is afhankelijk van de maat van de Rui op deze plek. Deze kennen we niet precies. Op de ruinekaart lijkt er een beperkte versmalling te zitten maar we hopen dat het zelfs een caferuimte kan worden, of een voorlichtingsruimte.

Dit plan heeft invloed op de exploitatie van het Ruihuis. In principe kan het Ruihuis een ‘boost’ krijgen door dit plan, het is bijvoorbeeld wellicht mogelijk een wandelroute van hier naar het Ruihuis te maken. Daarmee zou een laag-drempelige voorziening worden toegevoegd aan de echte

‘expedities’. Het lijkt ons dat op deze plek een ‘ruienbele-ving’ een ‘10-minuten’ moment is. De voorziening die wij voorstellen kan daaraan voldoen.

3.7 Het raam naar de schelde

Belangrijk voor de verblijfskwaliteit in de Rui, en voor het zichtbaar maken van deze historisch belangrijke verbin-ding (die de rivier met de markt koppelde), is het raam naar de Schelde. We weten dat dit raam bestand zal moe-ten zijn tegen wisselende waterstanden en we verwach-ten dat dit nog een hele klus zal worden om dit technisch mogelijk te maken. Ook is het de vraag of het überhaupt wenselijk is om het modderige scheldewater steeds te zien stijgen. Maar als we het nu niet tekenen dan wordt de discussie misschien niet gevoerd.

3.8 Exploitatie van het gebouw

Wij stellen voor om een cafe in het ‘horizontale’ deel van het gebouw te maken. Dit is een eerste idee. Het cafe heeft een oppervlak van ongeveer 150 m2. Hoewel dit een redelijke maat is voor een rendabele bedrijfsvoering, is het niet erg groot. Wij denken dat er hier een krachtige com-merciële voorziening moet komen. Een krachtige onder-neming zal voortdurend nieuwe mogelijkheden van ge-bruik van de ruien onderzoeken. Daartoe moet het bedrijf groot genoeg worden gemaakt en zou niet alleen het cafe moeten runnen maar ook een flink Scheldeterras (direct rond het gebouw maar ook bijvoorbeeld op het vlonder van de oude veerpont) en/of een horecavoorziening in de Rui. Wellicht dat uitbreiding van het toegangsgebouw met bijvoorbeeld serres noodzakelijk zal blijken om zo’n soort commerciele eenheid van voldoende omvang te regelen. Als het cafe kan doorlopen in de Rui dan zouden publieke exploitatiebijdragen wellicht niet nodig zijn.

21

4 Uitvoering

4.1 Een route naar de uitvoering

Het is onze ambitie dat dit plan ook echt gerealiseerd wordt. Daarom hebben we een globaal pad naar uitvoe-ring doordacht, hoewel we ons realiseren dat dat alleen een eerste aanzet kan zijn. Centraal in die aanpak staat om zowel de enthousiasmering als de haalbaarheid in twee stapjes te verdelen.

4.2 Stap 1: enthousiasmering

Het begint bij de vraag of de inwoners en bestuurders van Antwerpen dit gebouw zien zitten en er enthousiast over kunnen worden. Dat enthousiasme is nodig, want de bouw zal waarschijnlijk deels met publieke middelen geraliseerd moeten worden. Probleem bij deze enthousi-asmering is dat de haalbaarheid in het huidige stadium onduidelijk is. Een eerste stap zal dan ook vooral intern gemaakt moeten worden lijkt ons. Het beginpunt ligt wel-licht bij de stadsbouwmeester. Daarom hebben we die als eerste benaderd om dit verhaal te vertellen. Als het goed valt dan lijkt het ons logisch dat er vervolgens een korte ambtelijke toets op realiteitszin plaatsvindt. Als dat gun-stig uitpakt dan presenteren we het plan graag in een in-formele setting, aan de verantwoordelijke bestuurder. Wij plaatsen het filmpje in de tussentijd op Youtube.

4.3 Stap 2: haalbaarheidsonderzoek

Als er enthousiasme is en in een eerste ambtelijke toets geen ‘show stoppers’ worden gevonden, dan kan een eerste haalbaarheidsonderzoek plaatsvinden. We kunnen ons een aanpak voorstellen waarin relevante aspecten in hoofdlijnen worden onderzocht Deze stap is gericht op het in kaart brengen van kansen en risico’s, nog niet om een echt plan te maken. Er zijn nogal wat aspecten die bekeken moeten worden. We kunnen nu al een rijtje op-noemen, en dat zal zeker niet volledig zijn:• De plaats en toestand van de Rui; • De technische mogelijkheden van water en klimaatbe-

heersing in de Rui;• De toestand van het toegangsgebouw; • De constructieve vraagstukken rond de Rui en het

gebouw;• De ondergrondse infrastructuur (wij vermoeden dat

er een zware riolering op deze plek ligt hoewel uit mondelinge toelichting blijkt dat deze waarschijnlijk zeer diep zit) en de waterkeringsaspecten;.

• Het toeristisch/recreatieve concept, ook in samen-hang met het Ruihuis;

• De samenhang met de het kaaienplan;• De historische discussie;• Een eerste doorzicht van kosten en de

mogelijkeopbrengsten;

• Het omzetten van al deze inzichten naar een nieuw plan dat weer een samenhangend beeld oproept.

Pas als deze stappen genomen zijn is er sprake van een echt plan waarover besluiten genomen kunnen worden.

4.4 Stap 3: vervolg

Na deze eerste haalbaarheidsstudie is een principebesluit mogelijk en kan dat besluit ook openbaar worden bespro-ken. Als het project nog steeds als kansrijk wordt gezien dan kan vanaf dit punt de normale procedures voor plan-nen worden gevolgd.

4.5 De rol van LOS en WEID

LOS kan het project in de breedte (het scala dat in stap 2 genoemd is) begeleiden, organiseren en de gemeente ondersteunen. Er zullen natuurlijk allerlei specialisten bij de planvorming moeten worden betrokken. WEID kan, samen met LOS en een bureau dat ervaring met de ruien heeft het architectonisch ontwerp en inrichtingsplan ma-ken. Een goed team moet in overleg met de gemeente worden samengesteld.

23

Colofon

Dit project werd in oktober/november 2011 door WEID en LOSstadomland gemaakt. LOS was verantwoordelijk voor het concept en de supervisie en WEID maakte het ontwerp en de visuals.

Projectleider: Hans van Kempen (LOSstadomland) (hans.van.kempen@losstadomland.nl)Architecten: Jos Neering en Sol van Kempen (WEID).

LOS stadomland bv is een ontwerpbureau voor steden-bouw en landschap.

Postbus 1425201 AC ’s Hertogenbosch0031 73 7113770www.losstadomland.nl

WEID is een samenwerkingsverband van jonge Delftse Architecten.

www.studioWEID.nl

Het initiatief, het plan, wordt aangeboden in dit boekje, een plankaart en een film. Het boekje en de plankaart zijn te downloaden van de websites van LOSstadomland en WEID (www.losstadom-land.nl, www.studioWEID.nl). Het filmpje staat op Youtube onder: http://www.youtube.com/watch?v=AJbZ95TsudE

De film is een in Artlantis gerenderde wandeling door een sketch-upmodel. Het toegangsgebouw is gedetailleerd in het model geplaatst op basis van foto’s tekeningen van de buitenzijde. In het gebouw zijn er natuurlijk wijzigingen aangebracht maar op basis van een veldwaarneming is de hoofdlijn van het interieur dat gehandhaafd is wel correct denken we. Het gebouw staat in de Sketchup omgeving die via Google Earth te downloaden is en die voor dit deel van Antwerpen vrij volledig is. De positie en maat van de ondergrondse Suikerrui is een aanname op basis van de globale kaart. Onderlinge posities van de gebouwen, wegen en kade komen van de Google-earth foto, zijn in hoofdlijnen correct maar hebben wel een foutenmarge.

LET OP: De ondergrondse wereld van de ruien in het film-pje is een fantasie waarmee we het dramatische effect wil-len vergroten.

LOS stadomland B.V.

Postbus 1425201 AC ‘s Hertogenbosch

Veemarktkade 85222 AE te ‘s Hertogenbosch.

Tel: 073 - 7113770

info@losstadomland.nlwww.losstadomland.nl

samenwerking met:

WEID - Inspire Design

Nieuwe toegang Suikerrui | Antwerpen