ùa÷mû^òK _âYûkúùe

ùiûeòh Pûh

Kéhò aòmû^ ùK¦â, _êeêYûMWÿ, ù\aMWÿKRISHI VIGYAN KENDRA, DEOGARH

IWÿògû Kéhò I ùa÷hdòK aògßaò\ýûkdODISHA UNIVERSITY OF AGRICULTURE & TECHNOLOGY

aòhdaÉêgâú iaýiûPú iûjê gâú fa ùiûùe^þ

ùa÷mû òK (ùlZâ aòmû^) ùa÷mû òK, (igý iõelY)

gâú Pò àd cògâ Kêcûeú iû]^û ÊÉòKûKû~ðýKâc ijûdK (cé�òKû aòmû^) ùa÷mû òK, C\ýû^Kéhò

iõ_û\^ûWü. iêRòZþ Kêcûe ^û[aeòÂ ùa÷mû òK I cêLý

2

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

ùfLK :gâú iaýiûPú iûjêùa÷mû òK, ùlZâaòmû^gâú fa ùiûùe þùa÷mû òK, igý iõelYgâú Pò àd cògâKû~ðýKâc ijûdK (cé�òKû aòmû^)Kêcûeú iû]^û ÊÉòKûùa÷mû òK, C\ýû^Kéhò

iõ_û\^û :W. iêRòZþ Kêcûe ^û[aeò ùa÷mû òK I cêLýKéhòaòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

_âKûgK :Kéhò aòmû^ ùK¦â_êeêYûMWÿ, ù\aMWÿ-768119ù`û^þ: 06641-226122

_â[c _âKûg:Rû^ê@ûeú,2020

cê\âY :@uòZû Mâû`òKè, bêaù^gße,ù`û^þ 9437077337

ByShri Sabyasachi SahuScientist (Agronomy)

Shri Laba SorenScientist (Plantprotection)

Shri Chinmaya MishraPA (Soil Science)

Kumari Sadhana SwatikaScientist (Horticultur)

Editor :

Dr. Sujit Kumar NathSr. Scientist and Head

KVK, Deogarh

Published by :Krishi Vigyan Kendra, Deogarh

kvkdeogarh.ouat@gmail.com

Printed by :Ankita Graphics, Bhubaneswar.

saroj77337@gmail.comPh : 9437077337

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

3

ùiûeòh Pûhùiûeòh Pûh IWÿògûùe ùZ÷kaúR if c¤ùe ZéZúdiÚû^ @]ôKûe Keò@Qòö

@ûc eûRýùe ùZ÷kaúR `ife C_ôû\^ jûe 693 KòMâû _âZò ùjKÖe, ~ûjûRûZúd Ée C_ôû\^ jûe (1129 KòMâû _âZò ùjKÖe) Vûeê 38 _âZògZ Kcþöù\aMWÿ Ròfäû IWÿògûe GK Kéhò ùK÷¦òâK Ròfäûbûaùe _eòPòZö GVûùe eûgò,ùiûeòh, iì~ðýcêLú Gaõ Pò ûaû\ûc @û\ò ùZ÷kaúR `if Pûh Keû~ûA[ûGöG[ôc¤eê Ròfäûùe 2500 ùjKÖe Rcòùe ùiûeòh Pûh Keû~ûA[ûG Gaõ ùjKÖe_òQû 4.3 Kßò�ûf @ck ùjûA[ûGö GVò ùiûeòh ùZfKê cêLýZü LûAaû ùZfjòiûaùe aýajûe Keû~ûA[ûGö Gjûe c¬òKê cifû I KòQòiÚû^ùe _ZâKê gûMjòiûaùe aýajûe Keû~ûGö Pûhúcûù^ GjûKê GK ùMøY `if jòiûaùe ù^C[ôaûeê @ck @ù_lûKéZ Kcþ còkò[ûGö ùiûeòh `if Kcþ \ò ùe @ck I @^ýgiýRûZúd `if @ù_lû @]ôK fûbR^K ùjûA[ôaû KûeYeê @ûc @�kùePûhúbûAcûù^ GjûKê ajêkbûaùe Pûh Keò_ûeòùa, Gjû aýZòZ ùiûeòhùe ~ù[Á_eòcûYe ùZ÷k @õg I ù_âûUò þ [ôaûeê Gjû @ûce Kêù_ûhYKê \ìe Keò[ûGöùiûeòh ùZfe @agòÁûõgKê ùiûeòh _òWÿò@û bûaùe cûUòùe _âùdûM Keû~òaûijòZ ùMûLû\ý Gaõ cûQLû\ý jòiûaùe aýajûe Keû~ûGö bûeZúd ùbhR@^êi§û^ _eòh\ @^êiûùe cêŠ_òQû ùZ÷k I PaòðRûZúd Lû\ýe _eòcûY aûhðòK14 KòMâû ejò[ôaû ùaùk Gjû aûhòðK cûZâ 9.2 KòMâû C_f² ejòQòö ùZYê Pûjò\ûùc�ûAaû ^òcù« ùa÷mû^òK _¡Zòùe PûhKeò C_ôû\^ aé¡ò Keòaû @ûagýKö

_eúlYeê RYû_ùWÿ ù~ aòbò Ü ùa÷mû^òK _âYûkú @û\éZ Keòaû \ßûeû òcÜfòLôZC_ûdùe C_ôû\^ aé¡ò _ûC@Qòö

4

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

1. ùlZâ _ûeò_ûgßðòK _âZòa§K ùZ÷kaúR `if cìLýZü ahðûRk @û]ûeòZ @agòÁûõg cé�òKû Rkúd @õg

^òbðegúk Pûh ö gqòùe be_êe `ifKê C_û« Rcòùe Pûhö ù\aMWÿ Ròfäe ùagú bûM Rcò @cæòd I Gjûe aò û C_Pûeùe aû aò û Pê

_âùdûMùe ùZ÷kaúR Pûhö C�c Rk _eòPûk^û @bûaùe ajêZ Rcò i«i«ò@û ùjûA ùZ÷kaúR `if

_ûAñ @^ê_~êqö

2. ùa÷hdòK _âZòa§K C_~êq @]ôK @cklc aòj^e @bûaö C�c cû^ aòj^e @bûaö @Ì aòj^ _eòcûYö

C_û\û^ @ êbìZ @ck aé¡ò (%)aòj^ _âZòa\k 30-50aêYòaû icd 50-60aêYòaû _âYûkú 30-40C_~êq MQ iõLýû 10-30MQ _Zkû KeY 20-50ùR÷aòK iûe _âùdûM 10-12eûiûd^òK iûe _âùdûM 14-48RkùiP^ 40-60ZéYK \c^ 20-50giý iêelû 18-34

C_ùeûq iûeYú iìPûA \òG ù~, @ûù¸ C^ÜZ _âYûkúùe Pûh Kùf C_ôû\^aé¡ò _ûAaûe ~ù[Á i¸ûa^û ejòQò ö cìLýZü ùZ÷kaúR `ife C_ôû\^ùeaû]K iûRê[ôaû KûeYKê Zò ò ùgâYúùe aòbq Keû~ûA[ûG ö

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

5

Kcþ aû @Zý]ôK MQö icdû^êiûùe `if iêelûe @bûaö _âûe òK @aiÚûùe @Zý]ôK ZéYKö

3. iûcûRòK, @[ðù ÷ZòK _âZòa§K ]û^ Pûh I @^ý giý RûZúd `ifKê _âû]û^ýö C^ÜZ Kéhò ~ª_ûZò _âPk^e @bûaö icd @^êiûùe aòj^, iûe ^còkòaûö C�c bŠûe Ne, _âKâòdûKeY I aò_Y^e @bûaö i´k aòjú^ Pûhúu \ßûeû ùZ÷kaúR Pûhö Pûhúu iùPZ^Zûe @bûaö _âgòlY I cû^a i´k aýajûe @bûa ö

cêLýZü òcÜfòLòZ iciýûKê ùiûeòh Pûhùe \éÁòù\aûKê _Wÿòa VòKþ icdùe aêYòaûö VòKþ icdùe MQ _Zkû KeYö icdû^êKâùc RkùiP^ö ]û^ KUû _ùe VòKþ icdùe ùiûeòh fMûAaûö `k ]eòaû icdùe Rkúd @õg jâûi ^ _ûAaûö RCù_ûK, ]kû Kkuò I ùiûeòh KeZò@û cûQòe ^òdªYö

Rcò _âÉêZòùiûeòh Pûh _ûAñ C�c òMòWÿû, aûfò@û ù\ûeiû I _UêcûUò C_~êqö ùiûeòh

c¬ò lê\â [ôaûeê RcòKê C�c MêŠ Pûh KeòaûKê @ûagýK _Wÿò[ûGö aòj^ aêYòiûeòfû _ùe jûfêKû bûaùe cA \ò@û~ûA[ûGö Gjû \ßûeû cé�òKû ijòZ c¬ò C�cbûaùe iõÆgðùe @ûiò MRû ùjûA[ûGö

aòj^ aêYû3-4 IWÿ Pûh Keò cûUòKê MêŠ Ke«êö fwk iò@ûe _Qùe aû ]ûWÿòKê ]ûWÿò 30

ùi.cò. I c¬òKê c¬ò 10 ùi.cò. aýa]û ùe aêY«êö RkùiPòZ Rcòùe 100eê @]ôK\ò ò@û aòj^ Kòic aýajûe Keê[ôùf ]ûWÿòKê ]ûWÿò 45 ùi.cò. aýa]û eL«ê ö

6

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

KòQò C ÜZ KòicPûhúcûù^ @\ýûa]ô Gcþ-27 ^ûcK Kòic ajìkeìù_ aýajûe KeêQ«òö

~\òI Gjûe ceêWÿòij^gqò ejòQò, Z[û_ò Gjûe Cþ_û\òKZû ajêZþ Kcþö ùZYêRkùiP^ iêaò]û @^êiûùe ^òcÜ KòicMêWÿòK Pûh Keòaû CPòZþöùZûeò@ûKòic- @a]ô(\ò ) @ck (KòMâû/ùj) ùZ÷k @õg_ûaðZú 70-75 1500 41.3%@^êeû]û 70-75 1500 44.2%iêgâú 75 1380 41.2%C�eû 75-80 1400 40%

eûG ùiûeòhaeêYû 110-115 1800 37%Kâû«ò 115-130 2000 38%_êhû ùaûfþW 110-115 1500 40%_êhû aûjûe 105-120 2200 40%_êhû RdKòhû^ 90-95 1500 40%

aêYòaû icdcûUò aZeKê ù^A @YRkùiPòZ @�kcû^uùe @ùKÖûae cûi 15 ZûeòL

c]ýùe Gaõ RkùiP^ iêaò]û [ôaû @�kùe ^ùb´e \ßòZúd i¯ûj c]ýùeaêYòaû Kû~ðý ùgh Keòaû \eKûeö aòk´ùe aêYòùf @]ôK ùeûM-ù_ûK iciýû IcûUòùe Rkúd @õge @bûa ùjZê @ck ^ò½òZbûùa jâûi NUò[ûGö

aòj^ _eòcûY I aòùgû]^aêYòaû _âYûkú I Kòic @^ê~ûdú GKe _âZò 2.5-3 Kò.Mâû. aòj^ @ûagýKö

aêYû _ìaðeê aòj^ aòùgû]^ Kùf ùeûM Kcò~ûA[ûG ö _âZò 1 Kò.Mâû. aòj^ ijòZ 2Mâûc KûùaðŠûRòcþ Kò û 2 Mâûc bòUûbûKè _ûIßûe ùMûkûA aòj^ aòùgû]^ Ke«êö

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

7

LZ I iûebfbûaùe iXÿò~ûA[ôaû ùMûae LZ Kò û KùµûÁ GKe _âZò 2 U^þ jòiûaùe

_âùdûM Ke«êö @YRkùiPòZ ùiûeòh `if_ûAñ GKe _âZò 18 Kò.Mâû. Wò.G._ò.,28 Kò.Mâû. dêeò@û Gaõ 14 Kò.Mâû. _Uûi cìk Lû\ýiûe bûùa aòj^ aêYòaû _ìaðeêLZ ij cûUòùe cògûA \ò@«êö RkùiPòZ ùiûeòh Pûh _ûAñ aòj^ aêYòaû _ìaðeêGKe _âZò 22 Kò.Mâû. Wò.G._ò., 13.2 Kò.Mâû. dêeò@û Gaõ 16.7 Kò.Mâû. _UûiLû\ýiûe cûUòùe cògûA \ò@«êö Gjûe 3 i¯ûj _ùe 21.7 Kò.Mâû. dêeò@û iûe]ûWÿò c]ýùe _âùdûM Keò ùKûWÿûùLûiû Ke«êöiûee cûZâû

@«üPûh]ûWÿòùe MQ iõLýû @]ôK [ôùf 15-20 \ò _ùe 8-10 ùi.cò.

aýa]û^ùe jéÁ_éÁ I ^òùeûM MQ eLò @^ý MQKê C_ûWÿò _Zkû Ke«ê Gaõ20-25 \ò ùakKê ùKûWûLêiû Keò @^ûa^û Nûi aûQò \ò@«êö Gjû\ßûeû @ck^ò½òZbûùa aXÿò ~ûA[ûGö

~alûeRû^ `iþ eiþ _Uûiþ _âùdûM icdKò.Mâû./ùj Kò.Mâû./ùj Kò.Mâû./ùj

ùZûeò@û(@YRkùiPòZ)40 20 20 cìkiûeùZûeò@û(RkùiPòZ) 50 25 25 1/2~alûeRû^

cìk + 1/2~alûeRû^ aêYòaû

21 \ò _ùeeûG (@YRkùiPòZ) 50 25 25 icÉ cìkeûG (RkùiPòZ) 80 40 40 1/2 ~alûeRû^

cìk +1/2~alûeRû^ aêYòaû

21 \ò _ùe

8

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

ZéYK \c^C_~êq icdùe VòKþ cûZâûùe C_~êq ZéYKcûeú _âùdûMKeò, NûiKê òdªY

Keû~ûA _ûeòaö NûiKê \c^Kùf ùiûeòh ifùe ò½òZ @ZòKcþùe 20 _âZògZ@ck aé¡ò _ûAaö

ZéYK cûZâû (GKe _âZò) _âùdûM icd

`äëùKäûeûfò þ 0.800 còfò Rcò _âÉêZò@ûfûùKäûe 0.300 còfò MQ aûjûeòaû _ìaðûaiÚûù_Šòùc[ûfò þ 1.0fò MQ aûjûeòaû _ìaðûaiÚû@Kèòù`äûeù`^þ 0.400 còfò MQ aûjûeòaû _ìaðûaiÚûKêARûùfû `þA[ûAf 0.400 còfò MQ aûjûeòaû 15-18A[ûAfþ \ò _ùe

@Yêiûeù~ùKøYiò ùZ÷kaúR Pûh _eò ~alûeRû^, `i`eiþ, _Uûiþ ij M§K

^òjûZò C_ù~ûMúö Gjû aýZúZ iþf`e, Kýûfþiòdcþ, ùaûe^þ (Rk \âaúbìZ)Gaõ Ròuþe c¤ @ûagýKZû ejòQòö

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

9

RkùiP^ùiûeòh ùcûU 300còfòcòUe _ûYò \eKûe Keò[ûGö cûUòe aZeKê ù\Lô

_âûe òK Pûeû, `êf @ûe¸ I `k aé¡ò @aiÚûùe G_eò 3[e RkùiP^ ^òjûZò@ûagýKö Gjò Zòù^ûUò @aiÚû ùiûeòh Pûhe iuUKûkú^ @aiÚû; Gjò icdùeMQ Rkûbûa @^êba Kùf @ckùe ~ù[Á jâûi NUò[ûGö

@Yêiûe cûZâû(KòMâû/ùj) _âùdûM icdifþ e 40 cìkiûeùaûeKè 16 cìkiûeRòuþ 10 cìkiûeùaûe^þ 2còfò/1fò. _ûYò `êf aûjûeòaû _ìaðeê(Rk \âaúbìZ)

10

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

`if iêelûRCù_ûK

RCù_ûK MQe _Zâ , `êf I QAñeêei ùgûhY Ke«òö _Zâe aòKgòZ @w I`kùe Gjò ù_ûK ùc�û ùc�û ùjûAfûMò[û«òö MQ _âZò 50eê @]ôK ù_ûKù\Lûù\ùf GKe _âZ ò 40còf ò .WÿûAcòù[ûGUþ Kò´û 50còfò AcòWÿûùKäû_âòWKò´û 50còfò [ûùdûcòù[ûKèûcþKê Kò´û400còf ò @K èùWùcùUû^ þ c ò[ûAf þ200fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Ke«êö GjòJh]MêWÿòK ij ^òcRûZúd Jh] 1fò.ùe3còfò cògûAùf @]ôK iê k còùkö @ûagýKiÚùk aòùghmu _eûcgð ^ò@«êö aòk´ùe`if @ûe¸ Kùf RC ù_ûKiciýûei¸ûa^û @]ôK[ûGöKeZò@û cûQò

Gjû ùiûeòhe _Zâ I K@ñkò@û @õgLûA Á Keò \ò@«òö Gjûe \c^ _ûAñ GKe_âZò 65 còfò. Æòù^ûiûWþþ aû KêA^ûfþ iþ480 còfòKê 200fòUe _ûYòùe cògûAiò�^ Ke«êöiaêR _ZâLò@û ù_ûK

gìKMêWÿòK _Zâ @Mùe [òaû êfKê aû§òù\A Zû c]ýùe ejò _Zâ, KXÿ I `kLûA~û@û«òö @]òK ùjùf MQ iµì‰ð bûùa_Zâjú^ ùjûA~ûGö Gjûe \c^ _ûAñGKe _âZò 400 còfò ù_âû`ù^û`iþKê200fòUe _ûYòùe iò�^ Ke«êö

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

11

_ZâiXÿû ùeûM_â[ùc _Zâ Zk_ûùL _ûYò_Pû

jk\ò@û PòjÜ ù\Lû~ûG, Gjûe Pûeò_U ]ûeaû\ûcú I cSò @õg ]ìhe ù\Lû~ûGö ùeûMaXÿòMùf ù_ûWÿûkò@û Gaõ ùaewú ùjûAgêLò~ûGö Gjò PòjÜ k C_ùe ù\Lûù\ùf`k _ûPòaû _ìaðeê gêLò~ûGö Gjûe \c^_ûAñ GKe _âZò 1Kò.Mâû. K_e @KèòùKäûeûAWÿaû 400Mâûc cû^þùKûùRaþKê 200fòUe_ûYòùe cògûA iò�^ Ke«êö

Zùkû àëLú _ûCñgò@û ùeûM_Zâe Zk _ûLùe aû\ûcú ewe

PòjÜ ù\Lû~ûGö Gjò PòjÜMêWÿòK aXÿò~ûA_ûCñgò@û ù\Lû~ûGö _ùe _Zâ g êLòijRùe MQeê SWÿò_ùWÿö Gjûe \c^ _ûAñGKe _âZò 1Kò.Mâû. K_e @KèòùKäûeûAWÿKê200fòUe _ûYò ijòZ cògûA 10\ò@«eùe 2[e i ò�^ Ke«ê K ò´ûùUaêùKû^ûùRûfþ GKe _âZò 400 Mâûcþ200fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Ke«êö

12

ùa÷mû òK _âYûkúùe ùiûeòh Pûh

@ck:MQ jk\ò@û _WÿòMùf

iKûk ùakû \û@ûùe KûUò\ò@«êö Gjû_ùe 2-3 \òLeûùe gêLûA aûWÿòùe _òUòKò´û ak\ aû UâûKÖe \ßûeûùawkû _KûA c¬ò @ckKe«êö GjûKê gêLûA iûAZòeL«êö GKe _âZ ò@YRkùiPòZ ifeê 2.5eê3.5 Kßò�ûf I RkùiPòZ`ifeê 6 eê 7 Kßò�ûf @ckcòkò[ûG I GKe _âZò Lyð ~ûA6000 eê 7000 Uuûfûb còkò[ûGö