jekinoEDUCATIE

TOTALTIJD

P 2 P 3

Film en educatie…... in het vertoningscircuit van

Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegen-heid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas...

Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke program-matie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selec-tie van een 30-tal films uit het afge-lopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindter-men en ontwikkelingsdoelen.

In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.

jekinoEDUCATIE

dOelGROeP tOt altiJd:

3de GRaad SO

inHOudSOPGaVeFilmfiche _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4

Kijkopdracht: Zeg het met een T-shirt _ _ _ _ _ _ _ _ 7

Regie en productie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9

Over de regisseur

Koen De Graeve wordt Mario Verstraete

Stress voor de acteurs

Gent als filmlocatie

Personages _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13

Vragen

Wat is MS _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17

Euthanasie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19

Vragen

Opdracht: Reportage De Morgen

Opdracht: debat in de klas

Focus op de cameravoering _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27

Vragen

Opdracht: Vertel het met een foto

De speech van Spek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31

Vragen

Andere films, gelijkaardig thema _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35

Fiche voor de leerlingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 38

www.jekino.bewww.opendoek.bewww.lesseninhetdonker.be

FilmFicHeKopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn

ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

Feedback OP de FilmFicHe!

We horen graag je reactie. Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn te-gelijk een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.

TOTALTIJD

P 4 P 5

tecHniScHe kaaRtBelgië - 2012 - 118 minuten Nederlands gesproken

Regie en scenario: Nic BalthazarProductie: Peter Bouckaert/ Eyeworks Film & TV dramaCamera: Danny ElsenMontage: Philippe RavoetMuziek: Henny VrientenMet: Koen De Graeve, Geert Van Rampelberg, Lotte Pinoy, Viviane De Muynck, Iwein Segers, Eva Van der Gucht, An MillerDistributeur in België: Kinepolis Film Distribution

WebSitehttp://www.totaltijdfilm.beNeem ook een kijkje op de Face-bookpagina van TOT ALTIJD

SynOPSiSTOT ALTIJD is gebaseerd op het ware verhaal van Mario Ver-straete, die als dertiger door een agressieve vorm van MS getroffen werd. Jarenlang vocht hij voor het recht op waardig sterven. Toen de euthanasiewetgeving er in 2002 uiteindelijk kwam, was hij de eer-ste om er gebruik van te maken.

PalmaReSTOT ALTIJD won op het Filmfestival van Oostende 2012 de Ensor voor Beste Acteur (Geert Van Rampel-berg), Beste Montage en Beste Film.

Wat Vindt de PeRS?“TOT ALTIJD is niet alleen een mooie film, het is ook een aan-grijpende film geworden waarin levenslust en vriendschap de boventoon voeren ondanks het moeilijke thema.”

Cutting Edge

“Een overtuigende ode aan het le-ven en de vriendschap.”

Cobra.be

“Een meesterlijke langspeler. Als-tublieft, ga kijken!”

De Morgen

VOOR Je naaR de Film GaatTOT ALTIJD gaat over doodgaan. En eigenlijk ook niet, want de film gaat over euthanasie. Over wat de mogelijkheden zijn wanneer het leven die naam niet meer waard is. Het is een debat waarover we nooit uitgepraat zullen raken. In de film worden de verschillende standpunten met veel respect be-licht: er is de dokter die zich elke dag inzet voor MS-patiënten, de ouders van Mario die hun zoon niet zo vroeg willen laten gaan; en er is zijn beste vriend en huis-arts Thomas. Deze film raakt je tot diep vanbinnen, je verlaat de zaal gegarandeerd met een handvol natte zakdoeken.

FILmFIche

P 7

KIJKOpDrAchT: Zeg heT meT… een T-shIrT

Let tijdens de film zeker op de T-shirts die Mario draagt. Zij voegen een extra boodschap toe! Ga na op welke momenten in de film Mario onder-staande T-shirts draagt. Wat betekenen ze voor Mario en hoe geven ze extra betekenis aan de scènes?

• Is that a rocket in your pocket (tijdens de actie tegen kernwapens)

• Yes, I did (bij zijn trouwfeest met Sofie)

• Milan for president (bij de geboorte van zijn zoontje Milan)

• Smart (bij de geboorte van Jefke, het zoontje van Speck en Saskia)

• Superman (krijgt hij cadeau van Thomas voor zijn verjaardag/ als hij samen met Milan op zijn ziekbed ligt)

• People have power (als ze op het strand zijn en op café de voetbal-wedstrijd volgen)

• Same shit, different day (tijdens een kinesessie met Glenn)

• 1 + 1 = 3 (tijdens het laatste kampvuur)

• In Go/o/d we trust (op zijn sterfbed)

P 9

OVeR de ReGiSSeuRNic Balthazar is een bekende tv-figuur. BEN X (2007), zijn lang-speelfilmdebuut, won in totaal 14 buitenlandse filmprijzen, waaron-der de hoofd- en publieksprijs van het filmfestival van Montréal. Mis-schien ken je hem ook van ‘The Big Ask’ of ‘The Big Ask Again’, van het initiatief ‘Sing for the Cli-mate’, of van de documentaire 10 MILJOEN BELGEN/ 10 MILLIONS DE BELGES. TOT ALTIJD (2012) is zijn tweede langspeelfilm.

De voornaamste gelijkenis tussen zijn twee films is dat ze beide een maatschappelijk thema aankaar-ten: autisme (BEN X) en euthana-sie (TOT ALTIJD).

Balthazar heeft Mario Verstraete zelf goed gekend (zijn broer Tom was één van de beste vrienden van Mario, en de inspiratie voor het personage Thomas) en hij heeft het verhaal dan ook van op de zijlijn meegemaakt. Over TOT ALTIJD zegt hij: “Het moest een film worden over het leven, over Mario’s tomeloze levenslust, zijn bruisende energie, de warmte en de vriendschap die hem om-ringden. Daarnaast is het ook een hommage aan al zijn vrienden en familieleden die, weliswaar met bloedend hart, zijn mee gestapt in Mario’s verhaal. En bij uitbrei-ding een ode aan al diegenen die hem verzorgden en hebben bij-gestaan.”

regIe en prODucTIe

P 10 P 11

Baltahzar wou al een tijdje een film maken over de lijdensweg van Mario Verstraete. Het was uiteindelijk de dood van Carl Rid-ders, een Nederlandse acteur, die de doorslag gaf.

Balthazar: “Carl Ridders had ALS, wat een soort van MS on acid is, en was rond de vijftig toen hij ook euthanasie heeft laten plegen. Zijn vrienden hebben zo lang mogelijk geprobeerd hem te laten willen le-ven en uiteindelijk hebben ze hem samen naar een prachtige dood begeleid. Het was een onvergete-lijke begrafenis, waarbij de man naar buiten is gedragen onder een stormachtige ovatie. Dat had ik nog nooit meegemaakt.”

acteuR kOen de GRaeVe WORdt maRiO VeRStRaeteVoor deze rol moest Koen De Graeve maar liefst twintig kilo ver-mageren. Het is haast niet te ge-loven dat je naar dezelfde acteur kijkt die in VAN VLEES EN BLOED rond en blozend de slagersmes-sen stond te wetten.

Hij hield er een heel strikt dieet op na. Om 5.30 u. opstaan, eerst we-

gen, dan sportkleren aan en inter-valtraining. Als ontbijt slikte hij een berg pillen: vitaminen, mineralen en andere preparaten, aangevuld met een eiwitshake. Om de 2 à 3 uur moest Degraeve iets eten: een blikje tonijn in de voormiddag, ’s middags kip en sla, als vieruurtje een blik tonijn of een eiwitshake en ’s avonds weer kip met sla en als slaapmutsje - je raadt het nooit - een blik tonijn, een eiwitshake of een doosje garnalen! Hij had er dus heel wat voor over om zich op deze rol voor te bereiden.

extRa StReSS VOOR de acteuRSVoor de cast was het toch een uitzonderlijke film om te draaien. Vooral omdat het een fictiefilm is die over de realiteit gaat, over personen die echt bestaan of bestaan hebben. Voor regisseur Nic Balthazar was de uitdrukke-lijke toestemming van de fami-lie Verstraete een absolute must voor het maken van deze film. Gelukkig vond hij veel begrip bij de familie van Mario, terwijl het toch niet evident is. Zo’n film rijt alle oude wonden terug open: de strijd van Mario, de pijn van het afscheid nemen, het gemis…

Koen Degraeve wou bijvoorbeeld heel bewust het beeld van Mario niet perfect nabootsen: “Dan zou de herkenning zo groot zijn, dat je op een soort weerstand botst. Van ’t is niet helemaal juist. Daar-om koos ik er voor om me vooral te concentreren op de uitgangs-punten en beweegredenen van Mario’ s queeste, en me deze ei-gen te maken.”

Ook acteur Lucas Vandervost - hij speelt dokter Cosyns- was blij dat de echte dokter Cosyns niet op de set was op het moment dat hij zijn scènes speelde. “Het is toch vreemd om dat te doen in bijzijn

van de persoon aan wie ik eigen-lijk de woorden ontleen.” En ac-trice Viviane De Muynck - zij speelt Mario’s moeder - kan dat alleen maar bijtreden: “De vrouw die ik speel heeft zoveel meegemaakt. Ik kan alleen maar hopen dat ze te-vreden is over de integriteit waar-mee ik poog het personage te spe-len, dat op haar gebaseerd is.”

Gent alS FilmlOcatieTOT ALTIJD is gedraaid in en rond Gent. Deze stad profileert zich al langer als internationale filmstad, vooral dankzij het Filmfestival van Gent. Tal van productiehuizen en filmmakers hebben er hun zetel en meer en meer filmmakers kie-zen de stad als filmlocatie. Het be-gon allemaal met de televisieserie FLIKKEN, maar tegenwoordig is het aantal films er niet meer te tel-len. Denk maar aan AANRIJDING IN MOSCOU (2008), TURQUAZE (2010), CODE 37 (zowel de serie als de film uit 2011), THE BROKEN CIRCLE BREAKDOWN (2012)… Kortom, filmmakers houden van Gent. Ook buitenlandse regisseurs ontdekken Gent als filmlocatie. Zo vormde de stad bijvoorbeeld het decor voor de film NYMPHOMA-NIAC van Lars Von Trier.

P 12 P 13

makinG OFAlexander Decommere maakte een making of van TOT ALTIJD. Ze-ker de moeite! Je vindt het op You-Tube.com onder de titel Making-of Vlaamse film TOT ALTIJD

Je vindt nog meer info op cinevox:http://www.cinevox.be/nl/niet-eeuwig-wachten-op-tot-altijd/http://www.cinevox.be/nl/nic-bal-thazar-over-tot-altijd-een-film-die-ontroert-en-overrompelt/http://www.cinevox.be/nl/geert-van-rampelberg-is-hot/http://www.cinevox.be/nl/iwein-segers-is-een-geboren-acteur/

maRiO (kOen deGRaeVe)Mario is een energieke, jonge man die gulzig van het leven geniet. Hij houdt van zijn vrienden, hij is zeer intelligent en weet heel goed wat hij van het leven verwacht. Hij lijkt zijn zaakjes voor elkaar te hebben, tot hij plots geconfronteerd wordt met de verschrikkelijke ziekte MS. Daar had hij totaal geen rekening mee gehouden.

Koen Degreave over de rol van Mario Verstraete: “Mario Verstrae-te had een heel agressieve vorm van MS, waarbij de aftakeling snel en grondig ging. Daardoor werd Mario boos op zijn eigen lichaam. Ik kan me dat zeer goed inbeelden. Ik ben zelf nogal levenslustig en

heb graag dat alles goed functio-neert. Als bij mij lichamelijke func-ties zouden uitvallen, zou ik dat verschrikkelijk vinden. Dan zou ik zelf ook kwaad worden op mijn li-chaam. Sommige mensen kunnen beter met zoiets om dan andere. Mario kon dat helemaal niet.”

persOnAges

P 14 P 15

tHOmaS (GeeRt Van RamPelbeRG)Thomas is de boezemvriend van Mario, ze gaan voor mekaar door het vuur. Zelfs een vrouw kan hen niet uit elkaar drijven. Thomas is dokter geworden om mensen te helpen, hij is heel idealistisch. Hij probeert Mario op alle mogelijke manieren te steunen in zijn strijd tegen zijn verschrikkelijke ziekte. Thomas begrijpt niet waarom Mario op een bepaald moment niet meer tegen de ziekte vecht. Langzaam maar zeker aanvaardt hij de beslissing van zijn beste vriend en steunt hem ook dan door dik en dun.

In tegenstelling tot de andere personages uit TOT ALTIJD, is Thomas niet op één iemand ge-baseerd. Hij is eerder een men-gelmoes van verschillende ‘echte’ personen, waaronder Tom Baltha-zar, de broer van regisseur Nic.

SPeck (iWein SeGeRS)Dit is de filosoof van het gezel-schap. Hij lijkt op het eerste ge-zicht geen enkel probleem te heb-ben met Mario’s beslissing om euthanasie te plegen, hij maakt er constant grapjes over . Maar wan-neer hij zijn speech voorleest, op Mario’s laatste avond, legt hij zijn ziel op tafel en toont zijn diepere vriendschap voor Mario. Hij heeft een peperkoeken hart.

lynn (lOtte PinOy)Lynn is een vrijgevochten vrouw, die niet kan of wil kiezen tussen Mario en Thomas. Ze geniet van hun aandacht maar speelt met de gevoelens van de twee vrienden.

Wanneer ze terug in Mario’s leven binnenstapt als hij al zeer ziek is, begint ze stilaan te beseffen wat er belangrijk is in het leven.

VRaGen• Vond je de personages in deze

film geloofwaardig? Waarom wel of waarom niet?

• Hoe zou je Mario Verstraeten omschrijven?

• Wat vond je van de acteer-prestaties? Als je één acteur uit de film een prijs moest ge-ven, wie zou hem winnen?

• In de film komen de ver-schillende standpunten over euthanasie aan bod. Welk personage staat voor welk standpunt?

P 17

Voor zijn rol is acteur Koen De-graeve naar de Internationale MS Organisatie in Melsbroek gegaan en daar heeft hij met verplegend personeel gesproken, MS-patiën-ten ontmoet, en gekeken hoe zij met die ziekte omgaan en hoe een dag uit hun leven eruit ziet.

Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale ze-nuwstelsel: de hersenen en het ruggenmerg. Bij MS wordt de be-schermlaag van de zenuwen in de hersenen en het ruggenmerg aan-getast. Dit zorgt onder meer voor stoornissen in de motoriek. De hevigheid kan van die stoornissen kunnen van uur tot uur variëren.

De ziekte manifesteert zich bij ie-dereen anders. Sommige mensen kunnen er perfect mee leven. Dat is ook de reactie van Thomas als hij hoort dat Mario deze ziekte

heeft. Mario reageert droogjes: “Het voordeel van MS is dat je er niet aan dood gaat… Het nadeel is wel dat je er niet van doodgaat.”

Enige tijd nadat de diagnose is gesteld kan Mario al niet meer op eigen benen staan, zowel letterlijk als figuurlijk. Hij wordt afhankelijk van anderen, onder meer van zijn ouders. Net als een kind. Het is in deze periode dat hij begint na te denken over heel veel zaken, ook over euthanasie.

Wanneer ze Trivial Pursuit spelen, wordt pijnlijk duidelijk dat Mario gemakkelijke antwoorden die hij natuurlijk wel kent, niet kan vin-den. Voor zijn vrienden is dat al-lemaal niet zo erg, maar voor Ma-rio is het een eerste teken aan de wand dat hij euthanasie zijn enige uitweg zal zijn. Hij wil niet aftake-len als een plant.

wAT Is ms?

P 19

Mieke Verstraete, zus van Mario Verstraete: “Ik hoop dat de men-sen in de film zullen zien dat Ma-rio levenslustig was. Maar dat hij ook de keuze heeft durven maken om ‘menswaardig te sterven’. Ik ben zeker veranderd door de dood van Mario. Ik kan veel snel-ler loslaten, je moet durven zeg-gen: ‘Het is goed geweest’.”

België, Nederland, Zwitserland en Luxemburg. Tot nu toe zijn dit de enige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk geregeld is. Het onderwerp blijft in vele lan-den taboe en ook bij ons laait de discussie vaak opnieuw in alle hevigheid op. Bijvoorbeeld na de dood van schrijver Hugo Claus en acteur Carl Ridders, die allebei voor euthanasie kozen.

Acteur Koen Degraeve die de rol van Mario speelt, werd in zijn ei-

gen leven ook met deze moei-lijke materie geconfronteerd. Zijn moeder heeft jarenlang aan een slepende ziekte geleden. Koen De-graeve: “Al die jaren beseften we dat het fataal was, want haar ziek-te was nu eenmaal ongeneeslijk. Wij, haar naaste familie, kwamen elkaar in die jaren heftig tegen. De thuisverpleegster zei “we gaan je mama helpen”, het bleef onuitge-sproken, maar alle betrokkenen wisten wat ‘helpen’ betekende.”

28 mei 2002: Wet betReFFende de eutHanaSie WORdt aFGekOndiGdToen de wet op euthanasie in 2002 van kracht ging, stond Mario Ver-

euThAnAsIe

P 20 P 21

straete mee op de barricaden. Hij wilde zelf het moment bepalen om uit het leven te stappen, namelijk wanneer zijn levenskwaliteit er-bij zou inschieten. In de toenma-lige context bracht die beslissing veel commotie teweeg, niet in het minst bij personen met MS, want dit is geen levensbedreigende ziekte zoals bijvoorbeeld kanker. Dan is het begrip voor de keuze voor euthanasie misschien groter? Want uiteraard was deze beslis-sing erg confronterend. Maar het was Mario Verstraete niet echt te doen om de ziekte zelf, maar om de conditie waarin de ziekte hem bracht. Mario Verstraete was op 30 september 2002 de eerste die in

België gebruik maakte van de pas goedgekeurde euthanasiewet.

In het begin staat Mario strijdvaar-dig tegenover zijn ziekte, maar hij geeft wel meteen aan Thomas toe dat hij zal doorgaan zolang het draaglijk is. Maar van zodra zijn leven die naam niet meer waard is, wil hij op zijn vriend kunnen rekenen om hem ‘naar de nood-uitgang’ te helpen. Mario maakt er geen geheim van dat hij eutha-nasie verkiest, een mening die zijn naaste omgeving maar moeilijk kan begrijpen.

Dat was ook in het echt zo. Tom Balthazar, de boezemvriend van

Mario, en broer van regisseur Nic Balthazar zegt daarover: “De film toont hoe moeilijk de positie was voor iedereen die Mario graag zag. Begrip heb ik altijd gehad, maar mijn eerste reactie toen ik het hoorde was dat het veel te vroeg was, laat ons eerst zoeken hoe we je beter kunnen helpen.”

In de film doet het personage Thomas alles om Mario te overtui-gen dat MS kan stabiliseren, dat er veel mensen zijn die met deze ziekte oud kunnen worden. Lynn hoopt dan weer dat Mario van zijn beslissing af zal zien als ze zegt dat ze met hem een relatie wil. Mario’s vader ondergaat alles in stilte, vraagt zich af waarom God hem dit aandoet. De moeder van Mario lijkt de enige te zijn die zich bij zijn besluit neerlegt.

licHt, klank, en… SteRVen!Ook voor de acteurs was een film met zo’n thema zwaar om te draaien. Vooral de sterfscène was een heftige scène om te spelen. Geert Van Rampelberg en Koen Degraeve zijn in het echte le-ven ook boezemvrienden, en dat maakte het extra moeilijk om deze scène in te blikken. Van Rampel-berg: “Dat was héél heftig! Het

blijft een verhaal, maar het feit dat Koen écht fysiek aan het aftakelen was, maakte het afscheid heel re-eel. Dan is de voorstelling dat je afscheid moet nemen van een van je beste maten snel gemaakt. We hebben een volle dag stevig af-scheid van elkaar genomen. Het hoefde niet langer te duren.”

Normaal gezien wordt een film opgenomen met slechts één ca-mera. Dat was ook bij TOT ALTIJD het geval, op één uitzondering na. Regisseur Nic Balthazar: “De sterfscène werd met twee ca-mera’s gedraaid, op die manier hadden we alles. Je kan bij zo’n emotionele film niet vragen om een bepaald stukje achteraf nog eens opnieuw te doen, nog eens triestig te kijken, of nog eens een traantje te plengen.”

Nic Balthazar heeft met TOT AL-TIJD een ode aan het leven en een bezinning over doodgaan wil-len maken. Is hij daarin geslaagd, vind je?

beeldmateRiaalIn de uitzending van het VRT- programma Koppen, worden Mieke Verstraete, Tom Balthazar en Marc Cosyns geïnterviewd naar aanleiding van de premi-

P 22 P 23

ère van TOT ALTIJD: http://www.deredact ie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/kop-pen/2.19576/2.19577/1.1205648

VRaGen• Kan je begrijpen dat iemand

uit het leven wil stappen als hij niet ongeneeslijk ziek is?

• Kan een persoon zelf beslis-sen wanneer zijn leven niet menswaardig meer is?

• Aan welke voorwaarden moet er dan volgens jou voldaan worden?

• Wanneer mag iemand kiezen voor euthanasie?

OPdRacHt: RePOR-taGe de mORGenOm de keuze van Mario te be-grijpen, moeten de leerlingen zijn hele verhaal kennen. In 2002 maakte journaliste Marijke Libert een indrukwekkende reportage-reeks voor de krant De Morgen; zij volgde Mario Verstraete en zijn ouders tijdens de laatste maanden van zijn leven. Zoek deze artikels op en ga met de leerlingen na of ze anders reageren op de artikels dan op de film.

• Krijg je via de artikels een an-der beeld van Mario? Zo ja, in welk opzicht?

• Begrijp je de beslissing van Mario?

• Zou jij het doen?

• Hoe zou je reageren als je broer of zus zo’n beslissing neemt?

Natuurlijk gaat de film over moei-lijke keuzes, over moeilijke mo-menten, over ziek zijn en over dood gaan. Dat laatste is nog al-tijd één van de grote taboes in onze samenleving. Vreemd toch, want het is iets wat ons allemaal ooit zal overkomen. De film kan misschien een bijdrage leveren tot het debat over waardig sterven en euthanasie. Dit kan het taboe rond de dood een beetje helpen door-breken. Denk je dat een film dat kan bewerkstelligen?

Een interview met ‘de echte’ Ma-rio Verstraete over zijn beslissing naar aanleiding van zijn getui-genis voor de Senaat vind je op YouTube.com onder de titel Mario Verstraete

Op de site van Gazet van Antwer-pen kan je gratis enkele interviews met Mario Verstraete lezen: http://asp.gva.be/dossiers/-e/euthana-sie/verstraete.asp

OPdRacHt: debat in de klaSEERSTE FASE:

De docent schrijft deze drie stellin-gen op het bord:

• Een mens heeft het recht te beslissen over zijn eigen leven

• Je moet het leven nemen zo-als het is, er zijn altijd mooie momenten, wat de omstan-digheden ook zijn.

• Euthanasie is net zoals zelf-moord: een heel laffe daad.

De klas wordt opgedeeld in groep-jes van drie. De leerlingen krijgen

vijf minuten om over de stellingen na te denken en zowel voor- als te-genargumenten te bedenken; ze mogen overleggen.

Dan worden er drie debatten ge-houden van elk drie minuten. Bij de eerste stelling is nummer 1 voor, nummer 2 tegen, nummer 3 fun-geert als jury. Bij stelling twee is nummer 1 jury, nummer 2 voor en nummer 3 tegen. Bij stelling drie is nummer 1 tegen, nummer 2 jury en nummer 3 voor. Na afloop komt de groep weer plenair bij elkaar en worden de (opvallende) sterke en zwakke punten van de debatten be-sproken. Adviezen en tips worden genoteerd op het bord.

P 24 P 25

TWEEDE FASE:

De docent kiest een stelling uit die de leerlingen in de vorige fase hebben besproken. Er worden twee groepen van zeven leerlin-gen gemaakt. Voor het debat be-gint, hebben de leerlingen vijf mi-nuten voorbereidingstijd. Zo kun-nen ze argumenten uitwisselen en afspreken wie welk argument naar voren zal brengen!

De docent is gespreksleider en beslist welke groep voor is en welke groep tegen. De leerlingen nemen tegenover elkaar plaats in een rij. De rest van de klas is jury en maakt aantekeningen. Het de-bat duurt tien minuten. Na afloop geeft de jury commentaar en wijst een winnaar aan.

De groep die net heeft gedebat-teerd, wordt in de tweede ronde jury en de jury uit ronde één wordt verdeeld in twee groepen, weder-om één voor en één tegen. De hele cyclus herhaalt zich; nu met een andere stelling uit de eerste fase.

P 27

Het camerawerk van een film is de manier waarop de opnames met de camera gemaakt worden. De cameraman beslist samen met de regisseur vanuit welke hoek er wordt gefilmd (ooghoogte, kikker- of vogelperspectief), hoe de came-ra zal bewegen (van boven naar beneden, van links naar rechts) en van welke afstand het personage gefilmd wordt (close-up, extreme longshot, etc.).

Hoe beslis je wat je op welke manier zal filmen? Vaak gaat aan elke keuze een lang gesprek tus-sen regisseur en cameraman vooraf, waarin ze samen het ver-haal uitvoerig bespreken. Geen enkel visueel idee mag gratuit zijn, ze moeten een basis heb-

ben in het verhaal. Maar hoe doe je dat? Hoe kan een camera een verhaal vertellen?

TOT ALTIJD begint vrolijk en vrij, als een verhaal over tomeloze le-venslust en bruisende energie, van warmte en vriendschap. Het verhaal begint in de jaren ’80 mid-denin een vriendengroep: Mario, Thomas, Speck en Lynn maken grote plannen voor later, willen de wereld verbeteren. Ondertussen genieten ze met volle teugen van het leven, van een heerlijk onbe-zonnen studententijd.

In dit deel zie je heel wilde, Woodstockachtige beelden vol be-weging (vaak handheld gedraaid, dus met de camera op de schouder).

FOcus Op… De cAmerA-

vOerIng

P 28 P 29

Door een moordend tempo aan te houden en de camera zeer be-weeglijk te gebruiken. brengt de regisseur bij het begin van de film de jeugdige onbezon-nenheid in beeld. Nic Balthazar maakt gebruik van zonnige, nos-talgische kleuren en een strakke montage, waarbij hij Mario in snel-tempo laat trouwen, vader wor-den én scheiden. Tegelijk maakt hij gebruik van zonnige, nostalgische kleuren en een strakke montage.

Maar naarmate Mario zieker wordt en zich alsmaar minder kan bewegen, komt ook de camera-voering tot bedaren. Als Mario in een rolstoel zit, wordt er gebruik gemaakt van een dolly. De film

volgt letterlijk de evolutie van het hoofdpersonage. De belichting en de kadrering worden krachtiger, gestileerder, intenser naarmate de film vordert. De vertolkingen moeten het minder hebben van de grootse en opwindende geba-ren, maar van bange blikken en onzekere gestes. De ontroering mag zich manifesteren. Vorm en inhoud vinden elkaar.

Op het moment dat Mario gecon-fronteerd wordt met zijn ziekte, komt de film tot stilstand. Nadat de diagnose van MS gevallen is, verdonkeren de kleuren. Ook de cameravoering evolueert mee: het springerige ritme bij de jon-ge Mario maakt plaats voor een

trage camera, die helemaal komt stil te staan wanneer Mario bed-legerig wordt.

Ook de cameravoering evolueert mee, het springerige ritme van de jonge Mario maakt plaats voor een trage camera, die van zodra Mario bedlegerig wordt, helemaal komt stil te staan. De kijker zit bijna mee aan Mario’s sterfbed, de camera toont alle emoties van zo dichtbij, dat het lijkt alsof je ook in de ruim-te aanwezig bent. Met constante close-ups van Mario, van zijn ou-ders, van zijn vriend Thomas.

Nic Balthazar: “We wilden de kijker meenemen in een vibrerende film om dan te komen tot een film die het van verstilling moet hebben.”

VRaGen

• Welke scènes werden op een bijzondere manier in beeld ge-bracht?

• Hoe zou je het camerawerk omschrijven? In welke zin ver-telt de camera mee het ver-haal?

• Was je geëmotioneerd tijdens de sterfscène? Hoe kwam dit? Hoe brengt de regisseur deze scène in beeld? Hoe zou jij dit doen?

• Merk je een verschil in de ma-nier waarop alles in beeld ge-bracht wordt in het begin en op het einde?

• Waar zit het kantelmoment volgens jou?

• Begrijp je de beslissing van de regisseur om de film op deze manier in beeld te brengen?

• Denk je dat je het eerste be-weeglijke deel van de film nodig hebt om het tweede, zwaardere deel beter te kun-nen verteren?

OPdRacHt: VeRtel Het met een FOtOVerdeel de leerlingen in groepjes van vier en laat hen foto’s nemen die verschillende emoties uit-drukken: eenzaamheid, paranoia, verliefdheid, vreugde en euforie, woede en razernij, droefenis en wanhoop.

Hoe beïnvloeden deze gevoelens de compositie, het camerastand-punt, de beeldgrootte, de belich-ting, de kleuren en de opname-hoek van de foto?

P 31

Bekijk de speech van Speck op-nieuw, of lees hier de tekst. Aan de hand van deze tekst kan je in de klas discussiëren over euthanasie, afscheid nemen, de dood…

Beste vrienden..

Dat vond ik een goed begin. En in dit geval moogt ge dat zelfs letter-lijk nemen... Ik ben zoals ge weet filosoof van opleiding. Als er over leven en dood moet gesproken worden. Dan zou ik het moeten kunnen. Maar this may come as a surprise to you. Dat is Engels om het een beetje internationaal cachet te geven. Ik weet eigenlijk niets. Behalve dan misschien wat ik van u heb geleerd, Mario. Gij die meer dwaze kloterijen, maar ook meer wijsheid en plezier hebt samengepropt in 40 jaar, dan veel

anderen in 140. Dat het zo simpel is. We gaan dood omdat we leven. En omdat we dood gaan moeten we leven.

Gij hebt gevochten voor uw leven...en voor uw dood. ’t Is zo typisch gij. Om zelf uw ontslag te geven. Voordat ge ‘t ooit zou krijgen. Zelfs de dood hebt ge liggen. Met u zit ik niet te veel in. ’T Is meer met mij zelf, met ons hier allemaal dat ik in-zit. Die vader van u Milan, heeft mij zo veel schoonheid getoond. Ik heb mij verdomd met u zoveel geamu-seerd. En daardoor ga ik zo afschu-welijk veel verdriet hebben. En dat is pas problematisch.

Maar kijk het is een interessant filosofisch dilemma. Als dit een amputatie is, zouden we dan lie-ver geen arm gehad hebben? Als

De speech vAn specK

P 32 P 33

we zo veel pijn gaan hebben, zou-den we dan liever wat minder ple-zier hebben gehad met u? Ik niet, mijn vriend. Niemand hier, denk ik. Niemand had één moment wil-len missen. Zelfs dit moment niet. Gij, onze gevallen kameraad. Het was schoon aan uw zijde. We gaan vloeken, en rouwen omdat ge weg gaat. Maar we gaan vieren omdat ge er geweest zijt.

Dus... ga slapen vermoeide vriend. Waarschijnlijk staan de bomen er morgen nog altijd, al zullen ze niet weten hoe ze zich moeten houden. Waarschijnlijk waait de wind nog morgen, al zal hij niet goed weten hoe of waar naartoe...En wij zul-len er ook nog zijn. Milan zal er zijn om nog veel slimmer te wor-den dan gij - ook niet moeilijk - En aan Jefke zullen we over u vertel-len. We gaan rechtop staan. Als gij het kon, op uw krukken. Waarom wij niet? We hebben samen net te lang met te veel plezier gekeken naar de sterren om bang te zijn van de nacht. Wij gaan leren ge-nieten van de pijn, van u te mis-sen. Omdat die pijn al de vreugde toont. De dankbaarheid dat ge bij ons zijt geweest. Gij zult er niet meer zijn. En toch wel. Gij zult er altijd zijn...

Dus tot altijd...

Bedankt Mario, bedankt voor alles.

VRaGen

• Wat vond je van de speech van Spek?

• Wat vind je de mooiste zin is deze speech? Waarom?

• Kan je de speech kort samen-vatten? Wat wordt er eigenlijk in gezegd?

• Als je weet dat iemand zal sterven, hoe zou jij dan af-scheid nemen? (Met een tekst, een gesprek, een mail...).

• Zijn er dingen die je dan zeker zou zeggen, die je tijdens hun leven misschien niet durfde te zeggen? (tegen je ouders, broers of zussen, grootou-ders, vrienden...).

P 35

Als je nog films zoekt waarin een gelijkaardig thema aan bod komt, dan raden wij volgende films aan:

HASTA LA VISTA (2011)

Drie jonge gasten houden van wijn en vrouwen. Wijn proeven ze met plezier, maar het genot van dat tweede hebben ze nog nooit mogen smaken. Daar gaan ze iets aan doen. Onder het mom van een wijntour reizen de drie naar Span-je om daar eindelijk ontmaagd te worden. En niets zal hen tegen-houden. Zelfs niet het feit dat de eerste blind is, de tweede in een rolstoel zit en de derde volledig verlamd is.(Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)

NEVER LET ME GO (2011)

Hartsvrienden Kathy, Tommy en Ruth brengen hun jeugd door in een ogenschijnlijk idyllische kost-school op het Engelse platteland. Maar wat verbergt deze idylle? Wanneer ze de beschermde omge-ving van de school achter zich la-ten, ontdekken ze dat ze hun orga-nen één voor één moeten afstaan aan ‘gewone’ mensen.(Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)

ADEM (2010)

De broers Tom en Lucas lijden aan een genetische ziekte die hun lon-gen langzaam sloopt. Tom worstelt met zijn korte levensverwachting,

AnDere FILm, geLIJKAArDIg

ThemA

P 36

maar in het ziekenhuis ontmoet hij Xavier, een kerel die lijdt aan dezelfde ziekte en zich gedraagt als een rasatleet. Zijn levenslust straalt af op Tom.

SCAPHANDRE ET LE PAPILLON (2007)

Bauby ontwaakt uit een coma: zijn lichaam is volledig ver-lamd. Alleen zijn linkeroog kan hij nog bewegen. Dat oog wordt zijn enige contact met de buitenwereld. Beetje bij beetje ontwikkelt zijn therapeute voor hem een manier om toch nog te communiceren…

MAR ADENTRO (2004)

Als gevolg van een ongeval is Ramon Sam-pedro bijna 30 jaar aan zijn bed gekluisterd. Hij heeft nog slechts één wens en dat is op een waar-dige manier te sterven. Ramons leven wordt echter overhoop ge-haald door de ontmoeting met twee vrouwen: Julia, een advocate die Ramon steunt in zijn wil om te

sterven, en Rosa, een dorpsvrouw die vindt dat het leven voor ieder-een iets te bieden heeft en dat je het moet nemen zoals het komt.

PLANTA 4A (2002)

De vrienden Jorge, Miguel, An-gel, Izan en Dani (allen vijftien jaar oud), verblijven op de 4e verdie-ping van het ziekenhuis waar ze in behandeling zijn voor kanker. De tieners hebben, tussen de behan-deling door, tijd om andere pa-tiënten te bezoeken, fratsen met de verpleegsters uit te halen, bas-ketbal te spelen en nachtelijke rol-stoelwedstrijden te houden. Hun levenslust en humor zijn een grote hulp om het hoofd boven water te houden.(Noot: ook van deze film bestaat een uitgebreide lesmap)

FICHE VOOR DE LEERLINGEN:

Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan een aantal trefwoorden, ci-taten en vragen die met de film te maken hebben. Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van de film.

Fiche voor de leerlingen

Normaal gezien wordt een film opgenomen met slechts één camera. Dat was ook bij TOT ALTIJD het geval, op één uit-zondering na. Regisseur Nic Balthazar: “De sterfscène werd met twee camera’s gedraaid, op die manier hadden we al-les. Je kan bij zo’n emotionele film niet vragen om een be-paald stukje achteraf nog eens opnieuw te doen, nog eens triestig te kijken, of nog eens een traantje te plengen.”

In de film komen de verschillende stand-punten over euthana-sie aan bod. Welk per-sonage staat voor welk standpunt?

Acteur Koen Degreave: “Ik ben zelf nogal levenslustig en heb graag dat alles goed functioneert. Als bij mij lichamelijke functies zouden uitvallen, zou ik dat verschrikkelijk vinden. Dan zou ik zelf ook kwaad worden op mijn lichaam. Sommige mensen kunnen beter met zoiets om dan andere. Mario kon dat helemaal niet.”

Mieke Verstraete, zus van Mario Verstraete: “Ik hoop dat de mensen in de film zullen zien dat Mario levenslustig was. Maar dat hij ook de keuze heeft durven maken om ‘menswaardig te sterven’. Ik ben zeker veranderd door de dood van Mario. Ik kan veel sneller loslaten, je moet durven zeggen: ‘Het is goed geweest’.”

In de uitzending van het VRT- programma Koppen, worden Mieke Verstraete, Tom Bal-thazar en Marc Cosyns ge-interviewd naar aanleiding van de première van TOT AL-TIJD:. Je vindt de beelden op deredactie.be: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/kop-pen/2.19576/2.19577/1.1205648

“De vrouw die ik speel heeft zoveel meegemaakt. Ik kan al-leen maar hopen dat ze tevreden is over de integriteit waar-mee ik poog het personage te spelen, dat op haar geba-seerd is.”- Viviane De Muynck, zij speelt Mario’s moeder.

Merk je een verschil in de manier waarop alles in beeld gebracht wordt in het begin en op het einde?

Wat vond je van de speech van Spek?

Een interview met ‘de echte’ Mario Verstraete over zijn beslissing naar aanleiding van zijn getuigenis voor de Senaat vind je op YouTube.com onder de titel Mario Verstraete

Nic Balthazar heeft met TOT ALTIJD een ode aan het leven en een bezinning over doodgaan willen maken. Is hij daarin geslaagd, vind je?