[Het boek in de digitale wereld:het auteursrecht en het recht op

informatie in de weegschaal]

Wettelijke uitzonderingen en de digitale wereld

Antwerpen, 03/06/2008Alexander Wybo

INLEIDING

Bernt Hugenholtz, Fierce creatures, Copyright exemptions: towards extinction, lezing bij IFLA Conference, oktober 1997 (beschikbaar op www.ivir.nl)

1. Bescherming van fundamentele rechten & vrijheden

vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, vrijheid om overheidsinformatie vrij te gebruiken, …2. Openbare belangen

onderwijs & cultuur (collectief gebruik), personen met een handicap, …3. Marktfalen

- onmogelijk of te kostbaar om gebruikslicenties te onderhandelen

- rechthebbenden zijn niet in staat om de naleving van hun rechten doelmatig af te dwingen

RECHTVAARDIGINGSGRONDEN

• vrijheid van meningsuitingcitaatrecht, parodie, verslaggeving over actuele gebeurtenissen, ….

• recht op privacy privégebruik (reprografie door natuurlijke personen, thuiskopie, mededeling in familiekring)

• vrijheid om overheidsinformatie vrij te gebruiken (art. 8, §2 AW)

Voorbeelden van beschermingvan fundamentele rechten (1)

• Onderwijs reproductie en mededeling ter illustratie van het onderwijs, …

• Cultuurleenrecht, uitzonderingen ten behoeve van archieven & musea

• gebruik ten behoeve van personen met een handicap

• Politieke toespraken, redevoeringen in terechtzittingen (art. 8, §1 AW)

Voorbeelden van openbare belangen (2)

• reprografie, thuiskopie,…Meestal vergoed : niet-vrijwillige licenties

Andere oplossingen mogelijk : vrijwillige licenties (exclusief recht) zoals extended collective licenses, verplicht collectief beheer,…

Voorbeelden van marktfalen (3)

• Poging om uitzonderingen te harmoniseren• Conceiving an international instrument on L&E

(03/2008), B. Hugenholtz en R. Okediji

• Art. 5 :• 1 verplichte uitzondering : tijdelijke van

voorbijgaande reproductiehandelingen (art. 21, §1 AW 2005)

• 20 optionele uitzonderingen

• Art. 5.5 : Driestappentoets• Art. 6 : Technische voorzieningen• Geïmplementeerd in België bij wet van 22 mei 2005

Richtlijn EG/2001/29 Informatiemaatschappij

• Uitzonderingen sensu stricto

• Niet-vrijwillige licenties- dwanglicenties- wettelijke licenties

SOORTEN UITZONDERINGEN

Beperkingen en restricties (art. 5.5 Richtlijn

EG/2001/29) :

Stap 1. slechts in bepaalde bijzondere gevallen ;Stap 2. geen afbreuk aan de normale exploitatie van werken ; enStap 3. de wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk schaden

DRIESTAPPENTOETS (a)

De driestappentoets is niet uitdrukkelijk opgenomen in de AW.

Volgens Belgische wetgever :- gericht tot de wetgever- enkel bij invoering van een nieuwe uitzondering

- kan dienen als richtsnoer voor de rechter- rechtsonzekerheid

(hoewel bij sommige uitzonderingen stappen 2 en soms ook 3 toepassingsvoorwaarden zijn)

Meerderheid van de rechtsleer : voorstander van toepassing van 2de en 3de stappen door de rechter + richtlijn

DRIESTAPPENTOETS (b)

Dussolier, S., noot onder Voorz. Rb. Brussel, 25 mei 2004, A&M, 2004 blz.338 (bevestigd door Brussel, 9 september 2005)

• geen subjectief recht • geen tolerantie (de minimis...)

• functie van de uitzondering : verweermiddel in het kader van een geschil

• bepaling van positief recht dat de legitieme belangen van een categorie van gebruikers behartigt

KWALIFICATIE VAN DE UITZONDERING

Zijn uitzonderingen dwingend of aanvullend?

• Richtlijn 2001/29/EG (?)

• uitzonderingen zijn van dwingend recht (Art. 23bis, lid 1 AW 1998)

• uitzonderingen zijn van aanvullend recht in geval van diensten aangeboden online en on demand (Art. 23bis, lid 2 AW 2005)

CONTRACTEN VERSUS UITZONDERINGEN

Voorziening die niet toegestane handelingen blokkeert (Art 79bis AW 2005) :

- moet verband houden met een “beschermd werk of ander beschermd materiaal” (art. 6, § 3 Richtlijn EG/2001/29)

- mag de toegang tot het werk controleren- mag wettelijke uitzonderingen beperken

- Vrijwillige maatregelen (Art. 79bis, §2 AW 2005)

- exhaustieve lijst van uitzonderingenquid citaatrecht, parodie, verslaggeveing ?

- art 87bis AW 2005: rechtmatige gebruiker

TPM VERSUS UITZONDERINGEN

“Wanneer het werk op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, kan de auteur zich niet verzetten tegen…” (Art. 22, §1 AW)

2 opvattingen :

1. moreel divulgatierecht (art. 1, §2, lid 3 AW) (meerderheid van de rechtsleer)

2. uitzondering mag slechts ingeroepen worden indien werk op legale wijze is verkregen (Franse Hof van cassatie van 30 mei 2006)

Quid citaatrecht, parodie, verslaggeving ?

De lege ferenda

ALGEMENE TOEPASSINGSVOORWAARDEVAN DE UITZONDERINGEN

UITZONDERINGEN Art. 21 – 23 AW

Citaatrecht (art. 21, §1 AW 2005)

• (korte) fragmenten + integrale werken van beeldende kunst

• ongeacht de aard van het werk• beoogde doel: enkel en alleen kritiek,

polemiek, recensie, onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden

• plaatsvinden overeenkomstig eerlijke beroepspraktijken

• Vermelding van de bron, tenzij niet mogelijk

FUNDAMENTELE RECHTEN

• reproductie en de mededeling aan het publiek

• korte fragmenten uit werken • integrale werken van beeldende kunst• met het oog op informatie, in een verslag

over actuele gebeurtenissen• vanuit een oogpunt van voorlichting

gerechtvaardigd• vermelding van bron, tenzij niet mogelijk

Verslaggeving over actuele gebeurtenissen (art. 22, §1, 1° en §2 AW)

een karikatuur, een parodie of een pastiche, rekening houdend met de eerlijke gebruiken

Parodie, karikatuur en pastiche (art. 22, §1, 6° AW)

Bloemlezing voor onderwijs (art. 21, §2 AW)• samenstellen van een bloemlezing

bestemd voor het onderwijs (?)• geen direct of indirect economisch of

commercieel voordeel • auteur is overleden• dwanglicentie : billijke vergoeding door

partijen overeen te komen.Indien geen akkoord, bepaling van de financiële voorwaarden door de rechter overeenkomstig de eerlijke gebruiken

ONDERWIJS

“de kosteloze privé-uitvoering in familiekring of in het kader van schoolactiviteiten”- ook mededeling aan het publiek (power point presentaties,…)- niet beperkt tot illustratie van het onderwijs (?)

Uitvoering in het kader van schoolactiviteiten (art. 21, §2 AW)

1. Reprografie (1994 & 2005) : zie reprografie hieronder

2. Andere reproducties (1998)- reproductie op eender welke drager andere dan papier of soortgelijke drager

(bv. inscannen, downloaden, opslaan op harde schijf, memory stick,…)

- dezelfde toepassingsvoorwaarden als reprografie (korte fragmenten,…)

- verantwoord door de nagestreefde niet-winstgevende doelstelling- bronvermelding tenzij dit niet mogelijk blijkt

Wettelijke licentie : uitzondering en vergoedingsregeling (art. 61bis tot 61quater AW) zijn in 1998 in werking getreden maar tot op heden geen uitvoering (geen tarief)

Reproducties ter illustratie van onderwijs en voor wetenschappelijk onderzoek (art. 22, §1, 4°bis en 4°ter AW) (1)

Deze uitzondering laat toe - om beschermde werken ongeacht de aard (?) - ter beschikking te stellen van studenten,

leerkrachten en onderzoekers- op een gesloten netwerk (via een ‘login’ en paswoord) mits het netwerk door de

instelling wordt beheerd - ter illustratie bij het onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek

Mededelingen ter illustratie van onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek (art. 22, §1, 4°quater AW 2005)

Andere toepassingsvoorwaarden : - enkel ten gunste van instellingen die door de overheid officieel zijn erkend of opgericht - in het kader van de normale activiteiten van de

instelling - verantwoord door de nagestreefde niet-winstgevende doelstelling - geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk- bronvermelding, tenzij dit niet mogelijk blijkt

Wettelijke licentie : nieuwe uitzondering en vergoedingsregeling (art. 61bis tot 61quater AW) in 2005 in werking getreden maar tot op heden geen uitvoering bij KB (geen tarief)

Reproductie en mededeling ten behoeve van mensen met een handicap (art. 22, §1 AW 2005)- de reproductie en mededeling aan het publiek van werken ongeacht de aard- ten behoeve van mensen met een handicap, - gebruik moet rechtstreeks met deze handicap verband

houden en van niet-commerciële aard zijn - gebruik noodzakelijk gezien de betrokken handicap- geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het

werk- geen onredelijke schade berokkenen aan de wettige

belangen van de auteur

PERSONEN MET EEN HANDICAP

Reprografie voor privédoeleinden (art. 22, §1, 4° AW 2005)

Reproducties van werken “die op een grafische of soortgelijke drager zijn vastgelegd” (bv.papier, transparanten, microfiches) (1994)- van “papier” naar papier = fotokopie- van “papier” naar digitale drager = inscannen

(omstreden en sinds 2001 Richtslijnconforme interpretatie)

Binnenkort reproducties “op papier of op een soortgelijke drager” (2005)- van “papier” naar papier = fotokopie- en van een digitale bron naar papier = print- geen bladmuziek voor privé gebruik maar wel ter illustratie bij

onderwijs en voor wetenschappelijk onderzoek

PRIVÉGEBRUIK

Andere toepassingsvoorwaarden- integrale reproductie van artikelen of van werken van

beeldende kunst (foto’s,…)- en korte fragmenten uit andere werken - geen afbreuk aan de normale exploitatie- bestemd voor privégebruik (ook intern professioneel

gebruik) (4°)- ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk

onderzoek (4°bis)- verantwoord door niet-winstgevende doelstelling (4°bis)

Wettelijke licentie: nieuwe uitzondering en vergoedingsregeling (art. 59 tot 61 AW 2005) nog niet in werking getredenKB 30 oktober 1997

Thuiskopie (art. 22, §1, 5° AW 2005)

• Uitbreiding van het toepassingsgebied van geluids- en audiovisuele werken (1994) tot literaire en fotografische werken (2005)

• Reproducties die in familie kring geschieden en alleen daarvoor zijn bestemd

Wettelijke licentie: nieuwe uitzondering en vergoedingsregeling (art. 55 tot 58 AW) nog niet in werking getredenKB 28 maart 1996

Reproducties ter bewaring van het culturele en wetenschappelijke patrimonium (art. 22, §1, 8° AW 2005)

“8° de reproductie die is beperkt tot een aantal kopieën, bepaald in functie van en gerechtvaardigd door het voor de bewaring van het culturele en wetenschappelijke patrimonium gestelde doel, door voor het publiek toegankelijke bibliotheken, musea, of door archieven die niet het behalen van een direct of een indirect economisch of commercieel voordeel nastreven, voor zover hierdoor geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van het werk en geen onredelijke schade wordt berokkend aan de wettige belangen van de auteur.De materialen die aldus worden vervaardigd blijven eigendom van deze instellingen, die zichzelf ieder commercieel of winstgevend gebruik ervan ontzeggen.De auteur kan hiertoe toegang krijgen, onder strikte inachtneming van de bewaring van het werk en tegen een billijke vergoeding van het werk verricht door deze instellingen”

BIBLIOTHEKEN, ARCHIEVEN & MUSEA

Mededelingen via terminals in instellingen (Art. 22, §1, 9° AW 2005)

“9° de mededeling, met inbegrip van de beschikbaarstelling van niet te koop aangeboden of aan licentievoorwaarden onderworpen werken die onderdeel uitmaken van de verzamelingen van voor het publiek toegankelijke bibliotheken, wetenschappelijke- en onderwijsinstellingen, musea of archieven die niet het behalen van een direct of een indirect economisch of commercieel voordeel nastreven, hierin bestaande dat het werk, via speciale terminals in de gebouwen van die instellingen, voor onderzoek of privéstudie medegedeeld wordt aan of beschikbaar gesteld wordt voor individuele leden van het publiek”

Dank u voor uw aandacht