Ontdek onze koffi evariëteiten

Perfecte koffi eOf het nu om klanten,

bezoekers of medewerkers gaat,

een goede koffi e is van enorme

betekenis voor een bedrijf of

organisatie. Het is een teken dat u

waarde hecht aan kwaliteit en het

geeft direct een positief beeld van de

werkomgeving. Uit onderzoek* blijkt tevens

dat het schenken van een kwalitatieve koffi e

een positieve bijdrage levert aan de loyaliteit en

motivatie van de medewerkers. U werkt zo aan

een prettige sfeer voor de uitwisseling van ideeën

én geeft u uw bedrijf een nieuwe impuls.

*Relevance of Fringe Benefi ts for Employee Loyalty,

uitgevoerd door Bain & Company Inc.

Bezoek ons op www.nespresso.com/pro

of bel 0800 024 80 10

Nespresso Business Solutions• Koffi e van de hoogste kwaliteit

• Keuze uit 8 koffi evariëteiten, onze Grands Crus

• Gemakkelijke bereiding van vele koffi erecepten

Daarnaast biedt Nespresso Business Solutions• Service op maat

• Gebruiksgemak

• Innovatieve machines

Ahrend. Humanising_Spaces

www.ahrend.com

Het onderwijs verandert voortdurend. Van de klassikale opstellingen

van vroeger naar teamwork, loungen en ruimte voor informatie-

en communicatietechnologie. Deze permanente veranderingen

vragen om flexibel inrichten. Door de jaren heen heeft Ahrend vele

honderden onderwijsinstellingen geadviseerd bij het realiseren

van inspirerende werk- en leeromgevingen.

Met Ahrend 456 introduceert Ahrend een schitterende, multifunctio-

nele tafel. Modern vormgegeven, licht in gewicht en toch zeer stabiel.

Leverbaar in 2 afmetingen, stapelbaar en eenvoudig te koppelen.

Kortom, een tafel die ook buiten scholen in professionele opleidings-

ruimtes of als seminartafel uitstekend ingezet kan worden. Kijk voor

meer informatie op www.ahrend.nl/ahrend456

_ AHREND ONDERWIJSMEUBILAIR TIJDLOOS, VEILIG EN INSPIREREND

Securitas vindt dat iedereen veilig moet kunnen wonen, werken, reizen en leven. Wij zorgen ervoor dat uw klanten ongestoord en met een veilig gevoel kunnen doen wat ze willen doen. Daar staat Securitas voor. Voor veiligheid.

Meer weten over onze visie op veiligheid? Kijk op onze website: www.securitas.nl

Securitas. Voor veiligheid.

“ Nog even langs de bieben dan snel naar college”

securitas.nl

18130 Securitas adv universiteit A4 staand.indd 1 18-04-13 15:57

20e jaargang nummer 5 - 2013 www.fmn.nl

Thema: Onderwijs fmi

FMinFOCUS Techniek | SSA 2013 | Vervangen of herbestemmen van bestaand vastgoed |

rOC Leiden: leren zo dicht mogelijk bij de praktijk

20e jaargang nummer 5 - 2013 vaktijdschrift van Facility Management nederland www.fmn.nl

fmi

FMinFOCUS Techniek | SSA 2013 | Vervangen of herbestemmen van bestaand vastgoed |De juiste mensen op de juiste plek

Schoonmaken is een vak. En onze mensen zijn uitstekend opgeleid om dit belangrijke werk te doen.Tegelijkertijd zien we ook dat schoonmaaktijden steeds vaker samenvallen met het gebruik van hetgebouw. Door Het Nieuwe Werken bijvoorbeeld, waarbij het belangrijk is dat verstoringen na gebruikverwijderd worden, zodat een volgende collega aan een schone werkplek kan plaatsnemen. Of doorverruiming van openingstijden. Steeds meer klanten zien, dat schoonmaak niet per definitie een verstoring hoeft te zijn, en zelfs kan bijdragen tot een positieve belevingkwaliteit. Om dit positieve effectextra te ondersteunen, kiest Gom ervoor om de Hostmanshiptrainingen breed in te zetten. Gebruikersvan gebouwen het gevoel te geven dat ze welkom zijn. En wij vatten dit samen in de letters WelGom!(Willen helpen, Ervaringen en kennisdelen, Luisteren en in gesprek gaan, Geheel zien, Ondernemendzijn, Mensgericht consideratie hebben). Wat dit voor u als klant betekent? Wij vertellen het u graag.Neemt u gerust met ons contact op of kijk op www.gom.nl. Gom. Schoonmakers die vooruitdenken

WelGom!

12_GOM_145_Advertentie FMM_ Hostmanship 15-10-12 10:21 Pagina 1

Besam Nederland BV • Tel: 0318-698969 • Fax: 0318-638346 • info@besam.nl • www.besam.nl

ASSA ABLOY, the global leader in door opening solutions

dag en nacht bereikbaar

2-uurs service bij calamiteiten

100% zekerheid

focus op kostenbeheersing

✓✓✓✓

Betrouwbare servicepartner

www.besam.nl

Service

Besam, 1e klas service aan alle merken automatische deuren en luchtgordijnen.

adv-201x197-service.indd 1 16-04-13 10:29

rOC Leiden: leren zo dicht mogelijk bij de praktijk

Ontdek onze koffi evariëteiten

Perfecte koffi eOf het nu om klanten,

bezoekers of medewerkers gaat,

een goede koffi e is van enorme

betekenis voor een bedrijf of

organisatie. Het is een teken dat u

waarde hecht aan kwaliteit en het

geeft direct een positief beeld van de

werkomgeving. Uit onderzoek* blijkt tevens

dat het schenken van een kwalitatieve koffi e

een positieve bijdrage levert aan de loyaliteit en

motivatie van de medewerkers. U werkt zo aan

een prettige sfeer voor de uitwisseling van ideeën

én geeft u uw bedrijf een nieuwe impuls.

*Relevance of Fringe Benefi ts for Employee Loyalty,

uitgevoerd door Bain & Company Inc.

Bezoek ons op www.nespresso.com/pro

of bel 0800 024 80 10

Nespresso Business Solutions• Koffi e van de hoogste kwaliteit

• Keuze uit 8 koffi evariëteiten, onze Grands Crus

• Gemakkelijke bereiding van vele koffi erecepten

Daarnaast biedt Nespresso Business Solutions• Service op maat

• Gebruiksgemak

• Innovatieve machines

De sleutel tot een ongediertevrij gebouw

Uw klanten en collega’s gaan ervan uit dat hun afdeling goed onderhouden en beheerd wordt. Toch is een ongediertevrij gebouw niet vanzelfsprekend. Sommige locaties zijn door hun bouw toegankelijk voor ratten en muizen. Ook kan het personeel door hun gedrag onbedoeld plaagdieren aantrekken. Dat is een hele zorg voor de facilitair manager, want als zich een uitbraak van ongedierte voordoet, wordt deze erop aangekeken.

Rentokil kan deze zorgen wegnemen met een preventieprogramma op maat: directe en snelle respons bij incidenten en digitale rapportage van ongedierte-activiteiten. En wanneer u onverhoopt toch met een ongedierteplaag geconfronteerd wordt, zorgen wij voor een snelle, doeltre� ende en discrete bestrijding. Laat u adviseren over onze oplossingen. Dan zorgen wij er samen voor dat ongedierte uw goede naam niet in het geding brengt.

Kijk op www.rentokil.nl/bedrijven, mail naar info@rentokil.nl of bel gratis 0800-7368654 VCA

5fmi 5 - 2013

Aansluiting bij het werkveld!John Dommerholt, hoofdredacteur

HOOFdredACTiOneeL

Een vaak gehoorde opmerking is dat het facilitair beroepsonderwijs onvoldoen-de aansluit bij het werkveld. In deze FMI aandacht voor dit thema. Relevant, ik vind zelf dat het ook beter kan. Maar aan de andere kant moeten we ook niet overdrijven. Immers de veranderingen in de maatschappij gaan snel. En zie maar dat het je lukt om als onderwijs-instelling dit bij te houden en continue mee te veranderen. Naar mijn mening is menig onderwijsinstelling daar toch behoorlijk succesvol in. Misschien zijn onze verwachtingen wel te hoog. Daarbij moeten we ons ook nog rea-liseren dat het maar de vraag is of alle studenten die nu een facilitaire oplei-ding doorlopen ook daadwerkelijk een baan vinden in dit vakgebied. Zo nam ik recentelijk deel aan een overleg met vijf deelnemers. Allemaal personen die toch een aardige functie in het facilitaire werkveld hebben. Toen we het tijdens een korte pauze even had-den over achtergrond bleek dat geen van de aanwezigen een echte facili-taire achtergrond had. En dat bleek overigens niet echt een gemis te zijn.

Waar we ons volgens mij als maatschap-pij veel meer zorgen over kunnen maken is de hoge uitval in het hoger beroepsonderwijs en in het wo. Als vader van studerende kinderen valt mij de enorme uitval op bij veel verschil-lende opleidingen. Ik heb er geen fei-telijk onderzoek naar gedaan, maar het lijkt erop dat een uitval van 25 tot 50 procent in het eerste jaar van veel op-leidingen vrij normaal is. Niet leuk, valt tegen, niet interessant, verkeerde keuze en dergelijke zijn veelgehoorde opmer-

kingen. Natuurlijk kan ik mij voorstel-len dat het moeilijk is om als 17- of 18-jarige een keuze maken, en natuur-lijk mag je er ook wel een keer naast zitten. Maar ik heb de indruk dat in het onderwijs meer en beter aandacht kan worden besteed aan voorlichting en duidelijkheid over de inhoud van de studie. De beginnende student en zijn of haar ouders zien vaak door de bo-men het bos niet meer. Er is een veel-heid aan opleidingen, de een nog met een aantrekkelijker naam dan de ander. Vervolgens wordt er ook nog een mooi marketingsausje overheen gedaan. Want onderwijsinstellingen hebben natuurlijk ook nog belang bij het aan-trekken van veel studenten. Dus meer aandacht aan goede voorlichting, dui-delijke namen en dan niet alleen bij de facilitaire opleidingen maar breed bin-nen het onderwijs kan mijns inziens al een goede stap in de richting zijn. Ik denk dat dit leidt tot beter gemoti-veerde studenten die ook bewust kie-zen. Wellicht een eerste stap naar minder uitval. De aansluiting bij het werkveld komt dan vanzelf wel weer.

ColofonFMiFacility Management informatie tijdschrift van FMn, Facility Management nederland

BladmanagementAPPR bv, ivo voor den Dag, ivo@appr.nl

redactieJohn Dommerholt (hoofdredacteur), Ron Brouwer, erik ernst, natalie hofman, Rianne kuik, Maaike kuipers, Lisette van Steijn, carel Wielinga

eindredactieAPPR bv

UitgeverAPPR bv

Coverfoto©nFP Photography - Pieter Magielsen

Aan dit nummer werkten meeRonald Beckers, hidde Benedictus, Marcel Bullinga, iris Bakker, Lennart harpe, Pim van houten, Tim de Jong, Frans Joosstens, Jan Willem van kasteel, Rob krist, Vincent le noble, ian van der Pool, Willeke Steenks, Tommy Tilborghs, inga van Uchelen, Mar-the van Vloten, Pieter de Vries

VormgevingAPPR bv, Merit op de Dijk (art direction), Pleuni hooghiemstra

drukwerkDrukkerij Ten Brink, Meppel

Advertentie-exploitatieAPPR bv, Steffen Land, steffen@appr.nl, herman Wessels, herman@appr.nl, www.fmi.nu

APPr bvPostbus 5135, 1410 Ac naardentel.: 035 694 28 78, fax: 035 694 74 27

FMn-bureauPostbus 5135, 1410 Ac naardentel.: 035 694 35 03, www.fmn.nl / fmn@fmn.nlinformatie over lidmaatschap of opzeggen?www.fmn.nl/lidmaatschap

Verschijningsfrequentie11x per jaar

issn1380-8176

inHOUd fmi 5 - 2013

en verder…

rubrieken

fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

8 nieuws

10 Productnieuws

36 column iris Bakker

37 FMin2025

44 Facilitaire loopbaan van…

51 Juridisch

64 FMn Actief

66 FMn Actueel

71 column Bestuur

72 FMn extern

73 Facilitaire aanbieders

76 next / Adverteerdersindex

64

44

56

56 FMn: Ontmoeten, kennis en leden

58 ‘Duurzaamheid is geen certificaat, maar een houding’

60 Safety & Security Amsterdam 2013

Thema: Onderwijs

FMinFocus: TeCHniek40

40 Vervangen of herbestemmen van bestaand vastgoedBinnen het primair onderwijs in nederland is de gemiddelde leeftijd van gebouwen 35 jaar. Bestuurders van onderwijsinstel-lingen staan daarmee aan de vooravond van een grote vervan-gingsvraag. is vervanging – met de huidige leegstand van ander vastgoed – wel verantwoord, of zijn er andere mogelijkheden?

en verder…46 Renoveren in het hart van de operatie

52 een goed binnenklimaat tegen laag energieverbruik

18 Leids Onderwijsmodel: leren zo dicht mogelijk bij de praktijk Pal naast station Leiden centraal wordt op dit moment een multifunctioneel gebouw gerealiseerd. in het gebouw, Level genaamd, komen behalve ROc Leiden een hotel, fitness, city spa, restaurant, revalidatiehotel en een aantal winkels op de begane grond. <cursief>FMi<cursief> sprak met Wouter Boerkamp, projectmanager nieuwbouw en Bardo Mutsaers, programma-manager nieuwbouw vanuit ROc Leiden.

en verder…14 De voordelen van een alumninetwerk

24 Beter leren in een learning environment

30 Rechtbank Utrecht Leerbedrijf van het jaar 2013

32 een nieuwe dimensie voor toegepast onderzoek

18

FMnieuws

98 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

de kracht van enthousiaste bezoekers en klantenenthousiaste bezoekers en klanten worden door een posi-tieve beleving van de dienstverlening van organisaties ambassadeurs en promotors voor die organisatie. Uit on-derzoek blijkt dat de kans dat een enthousiaste klant blijft, drie- tot vijfmaal groter is dan in vergelijking tot een tevre-den klant. Daarnaast weten we dat het vijf maal minder kost om een bestaande klant te behouden dan om een nieuwe klant te winnen. kortom, voldoende reden om zoveel mogelijk enthousiaste bezoekers en klanten na te streven. Vanuit de wetenschap dat beslissingen van klanten en bezoekers voor 75 procent gedo-mineerd worden door emotie, streven we naar een memora-bele positieve ervaring. Die begint natuurlijk al bij een gastvrije en persoonlijke ontvangst aan de entree. De Quality Awards voor de beste ontvangst, benadrukt dit belang. Dit jaar staan maar liefst drie Rabobank-kantoren in de top drie voor de beste ontvangst. Rabobank Valkenswaard/Waalre en Rabobank Walcheren/noord-Beveland eindigden op een gedeelde eerste plaats voor beste ontvangst 2012.

Beide banken blinken uit in het gastvrij en persoonlijk ontvan-gen van alle klanten die het Rabobank kantoor bezoeken zoals blijkt uit de motivatie van de jury voor de ontvangst bij Rabobank Walcheren/noord-Beveland: ‘een ontvangst, zoals een ontvangst hoort te zijn! De gastvrouwen die hier werkzaam zijn, zijn zeer gedreven en zorgen ervoor dat elke klant die de bankhal binnenloopt goed geholpen wordt. Ze zijn zeer vrien-delijk en klantgericht en weten met elke klant op de juiste wijze om te gaan’. De toegevoegde waarde van enthousiaste klanten en bezoe-kers stopt natuurlijk niet bij de ontvangst, maar loopt door in de facilitaire back office van een organisatie. Ook daar is het belangrijk om enthousiaste klanten en een positieve memo-rabele ervaring na te streven. Jaarlijks reikt Sparq de Quality Awards uit. Tijdens mystery visits wordt gelet op de beleving van de totale ontvangst, de kwaliteit, klantvriendelijkheid, gastvrijheid en dienstvaardig-heid van onze dienstverlening bij onze opdrachtgevers. informatie: www.sparq.nl

Mobieltjes inzamelen voor het goede doelDe meeste zakelijke telefoons zijn voor en na gebruik in handen van facility ma-nagers. Maar waar komen ze terecht wanneer ze te oud worden of kapot gaan? Spaar het milieu en steun het goede doel door afgeschreven telefoons te doneren aan het GSM Retourplan!het GSM Retourplan is een inzamelplat-form voor oude en kapotte mobiele tele-foons. Deze stichting zamelt mobieltjes in om ze een tweede leven te geven of om ze op verantwoorde wijze te recyclen. 100 procent van de netto-opbrengst wordt gedoneerd aan goede doelen als War child en het World Food Programme. Partners van het GSM Retourplan, waaronder Tele2, T-Mobile en PostnL, ondersteunen de stichting door het inzetten van interne en externe communicatiekanalen. niet alleen consumenten worden aange-spoord om hun mobieltjes in te leveren, ook bedrijven kunnen een steentje bij-dragen. Door een inzamelbox aan te vragen via www.gsmretourplan.nl kan ieder bedrijf zich inzetten voor het goede doel. Als deze vol is, sturen deelnemers gratis terug naar het GSM Retourplan. Zet

een bedrijf zich in voor een ander goed doel? Geen probleem. De waarde van de telefoons mag ook gedoneerd worden aan een eigen doel.Staat er mogelijk vertrouwelijke informa-tie op de bedrijfstelefoons? het GSM

Retourplan gaat hier uiterst zorgvuldig mee op. Door middel van een overzich-telijke rapportage laten we zien hoe alle informatie is verwijderd. informatie en aanvragen: www.gsmre-tourplan.nl

website nFC index vernieuwdnFc index, de coöperatie die de facilitaire kosten benchmarkt van kantoren, zorg- en onderwijsinstellingen, heeft afgelopen week een nieuwe website gelanceerd. Om websitebezoekers beter van dienst te zijn heeft de site een overzichtelijke indeling en vormgeving gekregen. Bovendien is de content herschreven. De nieuwe inhoud en vormgeving bevorderen kennisdeling, een speerpunt van nFc index.een van de highlights van de website is de online benchmark tool, waarmee bezoekers kosteloos kennis kunnen maken met het benchmarkproces. Bezoekers kunnen hun facilitaire kosten vergelijken met een virtuele maar realistische index en krijgen inzicht in de waarde van benchmarken voor hun organisatie. Geïnteresseerden kunnen direct beginnen met het invoeren van hun kosten, vervolgens krijgen zij met interactieve grafieken inzicht in hun totale facilitaire kosten en kunnen zij deze verge-lijken met de virtuele index. Ook is het mogelijk om inzicht te krijgen in kosten op detailniveau, bijvoorbeeld in die van schoon-maak. Voor volledige functionaliteiten en toegang tot de meest recente en volledige nFc index is een lidmaatschap nodig. De nFc index website bevat verder informatie en kennis over de indices kantoren, Zorg en Onderwijs en de bijbehorende jaar-berichten. Uitgebreide informatie over de totstandkoming van de nFc indices en de samenstelling van de nFc index coöpera-tie, maar ook interessante achtergrondcases. informatie: www.nfcindex.nl

Het mooiste toilet van nederland: The College HotelThe college hotel in Amsterdam mag zich een jaar lang de trotse eigenaar noemen van ‘het mooiste toilet van nederland’. De deskundige jury van 123toilet.nl koos uit meer dan 80 verschillende inzendingen dit toilet als winnaar en vond het toilet met recht ‘een omweg waard’.‘Dit toilet is zeker geen sluitstuk op de begroting van het hotel geweest. het is een uniek en opvallend ontwerp zonder dat wordt ingebonden aan overzicht of hygiëne. een waterfontein centraal in het midden van een ruimte komt niet vaak voor, net als hoge deuren, aldus de jury. Ook was er veel waardering voor het in-validentoilet dat volledig in stijl met de andere toiletten was.hotelmanager Lindy neefjes laat weten dat de toiletten regelmatig worden ge-bruikt voor modereportages en presen-taties. ‘een van onze vaste hotelgasten is de Britse chefkok Jamie Oliver. hij was zo enthousiast over het ontwerp van onze

toiletten dat hij deze als basis heeft ge-bruikt voor zijn nieuwe badkamer’.De verkiezing is voor de derde maal ge-organiseerd. eerdere winnaars zijn Villa Ruimzicht uit Doetinchem en Restaurant Fred in Rotterdam. Toiletten worden steeds vaker gezien als het visitekaartje van een bedrijf. Deze jaarlijkse verkiezing belicht een positieve invalshoek binnen de schoonmaakbranche met aandacht voor toilethygiëne in het bijzonder.informatie: www.123toilet.nl

FM-square op Provada Tijdens de Provada zal op het FM-Square door een aantal grote spelers uit facility-land helder gemaakt worden dat ‘samen’ beter werkt, dat het huisvestingsvraagstuk vanuit de gebruiker steeds mondiger benaderd wordt en dat er kansen liggen voor beide werelden als men meer van elkaars kwaliteiten gebruik zou maken. nog te veel denken we aan vierkante meters en nieuwe gebouwen, waar die huurder maar wat mee moet doen. nee, tijden veranderen. De eindgebruiker wordt mondiger en stelt andere eisen, en wil sowieso minder meters en meer kwaliteit.De FM- en vastgoedwereld kunnen bijdragen aan een verande-rende wereld. Want met oud-denken komen we er niet, zo is de lezing van de deelnemers aan het plein. Daarvoor is het wel noodzakelijk dat de FM-wereld haar ogen opent en ook ‘anders’ leert denken. Andere eisen stellen aan de huisvesting door vooral heel goed te weten wat de organisatie echt wil en waar ze naar toe gaan en daarbij dan nog opgeteld wat de markt kan en waar je wat kan ‘halen’ in plaats van zelf uit te vinden. een uitdaging op zich. Anders denken in een nieuwe tijd.het FM-Square is een initiatief van Ahrend, Facilicom, newDirec-tions, Planon, Sodexo en Twynstra-Gudde. Zij bieden sprekers binnen de thematiek van Provada, een drie dagen durend pakkend discussieprogramma en een goede netwerkplek.informatie: www.provada.nl

Productnieuws

10 fmi 5 - 2013

Tijdloos schoolmeubilair Met Ahrend 456 introduceert Ahrend een schitterende nieuwe onderwijstafel. De vormgeving is rank en transparant en staat ver verwijderd van de tot nu toe gangbare standaard onderwijs-leerlingensets; Ahrend 456 heeft een volwassen uitstraling. De tafel is eenvoudig stapel- en koppelbaar, lichtgewicht en toch zeer stabiel. Ook zijn er verschillende combinaties met stoelen mogelijk. hierdoor wordt het instructielokaal veel flexibeler. De bladen kunnen worden geleverd in Monotop, Melamine of ci-ranol vol kunststof. het product is voorzien van stapel- en glij-nokjes en leverbaar in twee afmetingen. Met de introductie van nieuwe meubellijnen en het vernieuwen en uitbreiden van het bestaande assortiment, helpt Ahrend

scholen hun interieur vorm te geven en hun organisatiedoelstellingen te verwezenlijken. Dat leidt tot veilige, gezonde en inspirerende leerom-gevingen waar leerlin-gen en docenten graag werken en elkaar ont-moeten.informatie: www.ahrend.nl/ahrend456

Als security uwverantwoordelijkheid is, neem dan geen risico.

Wanneer het aankomt op security systemen, leveren de meeste gerenommeerde producenten gewoon goed werk. Niet meer en niet minder. Maar als u kiest voor de technologische marktleider in security management, zit u nóg rustiger en veiliger in uw bureaustoel. Nedap’s AEOS maakt security namelijk beter beheersbaar door functionaliteiten als toegangscontrole, inbraak en video binnen één applicatie, vanuit één platform te combineren. Dit maakt security management lonend, rapporteren een plezier en bezoekersmanagement makkelijk. Benieuwd hoe we dat doen?Bezoek ons via www.nedap-securitymanagement.com

Security Redefined

Bezoek ons!

SSA 2013

dinsdag 4 t/m donderdag 6 juni

10:00-18:00uur

RAI Amsterdam

stand 01.330

20130425 FMI SSA special 2013.indd 1 25-04-13 18:53:26

nieuw concept voor effectief toezicht risicolocatiesin samenwerking met opdrachtgever Makro nederland heeft beveiligingsorga-nisatie Trigion een nieuw concept ontwik-keld voor effectief toezicht op risicoloca-ties. Virtual close Protection combineert

de functionaliteit van fencing, cameratoe-zicht en mobiele surveillance in een ef-fectief totaalconcept. het concept heeft zich inmiddels in de praktijk bewezen bij Makro nijmegen, waar Virtual close Pro-tection een basis is voor veilige opening en afsluiting van het pand.Trigion is al geruime tijd beveiligingspart-ner van Makro nederland, bij diverse lo-caties verspreid over het land. eén van de locaties die dagelijks werd geopend en afgesloten onder begeleiding van een Mobiele Surveillant van Trigion, was Ma-kro nijmegen. in het vierde kwartaal van 2012 zijn alle betrokken medewerkers van Makro nederland uitgerust met een Tri-gilinQ die automatisch contact maakt met de Trigion AlarmServicecentrale, als een

virtuele grens wordt overschreden. na deze melding scant de centralist via de aanwezige camera’s preventief de omge-ving. Bij normafwijkende situaties worden de medewerkers tijdig gewaarschuwd en wordt eventueel een Mobiele Surveillant ter plaatse gestuurd. Alleen als sprake is van een beheersbare situatie vervolgt de medewerker zijn of haar weg en opent het pand, ook weer onder (video)bege-leiding vanuit de Trigion AlarmService-centrale. Aan het einde van de werkdag herhaalt deze procedure zich. naast ko-stenefficiënt bleek deze oplossing ook een bijdrage te leveren aan de veiligheid van de medewerkers en met name het gevoel van veiligheid. informatie: www.trigion.nl

Bespaar kosten door de milieuscanAls organisatie wilt u zoveel mogelijk afvalstromen recyclen. Zodat terugge-wonnen grondstoffen kunnen worden hergebruikt. een milieuscan geeft inzicht in hoe u uw bedrijfsafval nog beter kunt scheiden. en zo flink op kosten bespaart! Want door afval apart aan te bieden ontstaat minder restafval. Bovendien zijn afvalproducten als papier, plastic en schoon sloophout van economische waarde. Area Zakelijk biedt bedrijven in Drenthe vrijblijvend een milieuscan aan. U ontvangt bespaar- en verdienadvies over het duurzaam en kostenbewust omgaan met afval. Maar we doen meer. Zo reinigen we straatkolken, vetputten, septic tanks en afscheiders. en vegen we elk bedrijfsterrein. Area Zakelijk is de verantwoorde oplossing voor elk soort bedrijfsafval. Op woensdag 5 juni en donderdag 6 juni staan we op de Bedrijven contactdagen in emmen. hier vertellen we u graag meer over onze milieuscan. en over onze andere profes-sionele diensten voor uw bedrijfsafval. Zodat u daadwerkelijk kosten bespaart. informatie: www.areazakelijk.nl

fmiThemaHOsPiTALiTy

18 Leids Onderwijsmodel: leren zo dicht mogelijk bij de praktijk Pal naast station Leiden centraal wordt op dit moment

een multifunctioneel gebouw gerealiseerd. in het ge-bouw, Level genaamd, komen behalve ROc Leiden een hotel, fitness, city spa, restaurant, revalidatiehotel en een aantal winkels op de begane grond. FMI sprak met Wouter Boerkamp, projectmanager nieuwbouw en Bardo Mutsaers, programmamanager nieuwbouw van-uit ROc Leiden.

24 Beter leren in een learning environment

Bij een learning environment kijkt men door een inte-grale bril naar onderwijs en fysieke leeromgeving, zodat het schoolgebouw optimaal aansluit bij leerbehoeften. Dit kan leiden tot verhoogde studieprestaties, -rende-ment, studentaantallen en wellicht ook een financiële spin-off.

30 rechtbank Utrecht Leer-bedrijf van het jaar 2013

Op 16 januari ontving de afdeling Operationeel van de Rechtbank Utrecht de trofee voor Leerbedrijf van het Jaar 2013 Facilitaire Dienstverlening. ‘Deze toeken-ning betekent dat we meer voor leerlingen en scholen doen dan we zelf eigenlijk dachten’, zegt Bianca kruijs van de afdeling Operationeel..

en verder…14 De voordelen van een alumninetwerk

32 een nieuwe dimensie voor toegepast onderzoek

24

18

30

Wuestman Projectinrichting & Audiovisueel is een

unieke en ijzersterke combinatie voor de realisatie

van ontmoetingsruimten. Kies voor een interieur-

ontwerp van Wuestman en uw (her)inrichting is

uiterst functioneel en doeltreffend. Ontmoetings-

ruimten met inspirerende beleving & design en

optimale communicatie mogelijkheden door optimale communicatie mogelijkheden door

onderscheidende audiovisuele oplossingen.

Maak een afspraak met één van onze specialisten

en laat u verrassen, want Wuestman maakt samen

met u graag het verschil!

Samen maken we het verschil!

Dé specialist in

ontmoetingsruimten

1514 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

‘Alumni zijn je

beste ambassadeurs

in het werkveld’

Van de duizenden facility-managementprofessionals, momenteel werkzaam binnen het domein, is een groot gedeelte afkomstig van een van de tien hbo-opleidin-gen voor FM. Niet zo gek natuurlijk als je bedenkt dat deze praktisch ingestelde studenten zich vooral be-wegen tussen het tactische en strategische niveau van een organisatie. Juist binnen FM kennen we vele functies die hbo-werk- en denkniveau vragen. In deze – soms wat moeilijke – economische tijden zien we

de vlucht naar vervolgstudies zoals masters. Daar komt vanuit het facilitaire domein steeds vaker vraag naar. Ook mbo-studenten FM weten inmiddels goed de weg te vinden in dit vakgebied. Als net afgestudeerde FM-professional beschik je over een rugzak vol met boeken. De onderwerpen lopen sterk

uiteen en je weet in principe in welk boek je wat kunt vinden. Je beheerst het internet (Google is je grootste vriend) en bent in staat om die informatie te vinden die je nodig hebt om je eerste stappen als young pro-fessional succesvol te zetten. De toepasbaarheid is echter een ander verhaal. In de praktijk leer je dingen waar je in de collegebanken wel over gehoord hebt, maar die nu pas op zijn plaats vallen. Zaken die inle-vingsvermogen en ervaring vragen. Pas dan kom je erachter dat het specialisme van het vakgebied ook direct een keerzijde heeft. In tegenstelling tot andere vakken, zijn er vaak niet meerdere facility managers of collega’s die hetzelfde doen. Hierbij kan een lijntje met oud-klasgenoten uitkomst bieden.Er wordt wel eens gezegd dat je de meeste vrienden

maakt tijdens je studie. Of dat waar is weet ik niet, maar de vrienden die je maakt blijf je meestal wel het langste trouw. Je maakt dezelfde groei door. Van la-chend in de kroeg tot de eerste examens, van sollici-tatie tot samenwonen. Het samen doormaken van deze fases zorgt voor de binding waaraan we als mens zoveel belang hechten. Professioneel is dat niet anders. Stichting FM Alumni van de Academie voor Facility Management aan de Haagse Hogeschool onderstreept dat belang en organiseert een jaar na het afstuderen de eerste terugkomdag van hun alumni. Daar worden ervaringen van het eerste jaar op informele wijze gedeeld, vaak onder het genot van een ‘blauwe hap’ en een biertje. Tijdens de grotere reünies wordt op-nieuw het groepsgevoel gefaciliteerd door klassen-foto’s te maken en deze te vergelijken met ‘vroeger’. Helaas moeten we constateren dat zo’n 50 procent van de studenten na drie jaar niet meer actief is binnen het vakgebied. Dit versterkt de onderlinge band van de alumni die nog wel actief zijn.

Onderwijs en werkveldHet onderwijs maakt veelvuldig gebruik van haar alumni in het werkveld. Of het nu als extern beoor-delaar, stageopdrachtgever of voor het toetsten van het curriculum aan het werkveld is; oud studenten blijven vaker actief binnen de opleidingen wanneer er alumni-activiteiten worden georganiseerd. Daar-naast vormen de alumni een goede voorhoede voor het onderwijs binnen het werkveld. Zoals Ron van der Weerd, decaan School of Facility Management Hanze University of Applied Sciences, zegt: ‘Alumni zijn je beste ambassadeurs in het werk-veld. Ze kunnen begrip kweken voor de typische onderwijsbureaucratie en verantwoording, maar ook

Vincent le Noble Als facility-managementprofessional is het fijn om te weten dat je kunt

vertrouwen op een netwerk van vakbroeders. de beroepsvereniging FMn

is daar een mooi voorbeeld van. Het cliché ‘het gaat er niet om wat je kent,

maar wie je kent’ gaat dan ook vaak op bij gunningen, carrièrestappen en

het verbreden van je persoonlijke kennis.

de voordelen van een alumninetwerkVoor professional, student en onderwijs

Thema Onderwijs

17fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

> Vincent le Noble is oprichter van méét en is vanuit het FMN-bestuur verantwoordelijk voor de portefeuille Trends & Ontwikkeling. Daarnaast is hij bestuurslid van Stichting FM Alumni Den Haag.

gelijk veel terugsluizen naar dat onderwijs.’ Als peil-stok voelen zij aan waar het werkveld behoefte aan heeft en weten zij als geen ander wat de toegevoegde waarde van de studenten is in hun bedrijfsvoering, door bijvoorbeeld oplossingen te bedenken middels een afstudeeropdracht. De Haagse Hogeschool maakt bijvoorbeeld gebruik van expertise van haar alumni door hen in te zetten bij het vaststellen van het curriculum. Docenten, studenten en alumni komen periodiek bijeen om

datgene dat onderwezen wordt, af te stemmen op de behoefte van het werkveld. Verdiepingsonderzoek wordt uitgevoerd door studenten, zodat ook meerjarig onder-zoek gefaciliteerd kan wor-den. Ook Aad Otto, directeur Academy of Facility Manage-ment The Hague University, is lovend over zijn alumni:

‘Waar vind je een betere koppeling tussen theorie en praktijk dan bij alumni?’ Katinka van Heerde, mana-ger Facility Management Saxion University of Applied Science: ‘Alumni zitten bij ons in de beroepenveldcom-missie en daarnaast zijn wij onlangs gestart met coa-chingstrajecten tussen huidige studenten en alumni.’

Toegevoegde waarde van een alumninetwerkEen alumninetwerk bewijst daarmee haar toegevoegde waarde voor de facility-managementprofessional. De toekomst van alumniverenigingen in het facilitair onder-wijs, ligt in het verder professionaliseren van haar stu-denten, of deze nu al werkzaam zijn of nog studeren. In 2011 boden diverse hbo-opleidingen masterstudies aan oud-studenten aan, om daarmee de eerste stap te maken in het verder uitbouwen van het vakgebied. Ook zijn er stimuleringsregelingen om hbo-docenten masteroplei-dingen aan te bieden om hun kennis uit te breiden. Een leven lang leren is niet alleen een persoonlijk devies voor de facility-managementprofessional, maar ook een stroming die duidelijk is doorgedron-gen tot de opleidingen en die met een wisselend aanbod studies blijven aanbieden aan hun alumni.

Hoe kun je nu beter bij blijven op je vakgebied dan daar over te praten met vakgenoten? Nog prettiger is om dit te doen in de bekende, vertrouwde en informele omge-ving van je eigen opleiding. Discussies tijdens alumni-bijeenkomsten zijn vaak ook vrijer. In een bekende omgeving worden makkelijker voorbeelden aangehaald en ervaringen gedeeld. Ook is er een sterke sociale co-hesie voelbaar bij bijeenkomsten van de verschillende alumni. En blijkt de onderwijsomgeving uit te nodigen tot kennisdeling, veel meer dan een commerciële om-geving. De onderlinge verbondenheid tussen studenten, docenten en alumni, maar daarmee ook eindgebruikers, aanbieders en adviseurs is lang niet zo bedreigend als je vroeger nog ‘met elkaar geknikkerd hebt’.

De te kraken noot Het belang voor de opleiding en de kansen voor de alumni zijn reeds duidelijk. Ook zijn er voldoende mo-gelijkheden voor studenten om te profiteren van een actief alumninetwerk. Toch kan er nog veel meer onder-nomen worden. Vorig jaar vond reeds een duidelijke koppeling plaats tussen FMN en Stichting FM Alumni Den Haag. Gezamenlijk werd FM College on tour ge-organiseerd; zowel facility-managementprofessionals als FM-studenten namen deel. Dit mooie event verdient opvolging. Wellicht dat een van de andere hogescholen gastheer kan zijn voor de volgende editie en daarmee een nieuw facilitair event kunnen toevoegen aan het facilitaire landschap. Ook kunnen de hogescholen onder-ling nog veel van elkaar leren, bijvoorbeeld door best practices te delen. Gelukkig ontwikkelen steeds meer hogescholen een alumnibeleid. Naast initiatieven bij de Haagse Hoge-school, Hanze Hogeschool en Saxion, zijn ook Zuyd Hogeschool en Hogeschool Arnhem Nijmegen druk bezig met alumni-activiteiten. Het zal dan ook niet lang meer duren of er ontstaat een landelijke dekking van FM-alumni. Deze groep professionals zal zich steeds verder ontwikkelen en daarmee een natuurlijke brug slaan tussen onderwijs en werkveld. We zien de groei van facility-managementprofessionals dan ook met vertrouwen tegemoet. Door de voortdurende ontwik-keling van de competenties van de studenten aan de verschillende FM-opleidingen, zal ook het vakgebied zich verder professionaliseren. Hier ligt een schone taak voor het Landelijke Overleg Opleidingen Facilitaire Dienstverlening (Loofd). Wellicht dat een koppeling met beroepsvereniging FMN juist dat vliegwiel kan opleve-ren waarmee Hollandse facility-managementprofessio-nals hun voorsprong houden binnen het vakgebied en internationale speelveld. fmi

Overal waar mensen werken, recreëren of verblijven willen we het klimaat naar onze

hand zetten. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan.

Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren.

Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste

klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in

technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Dus, voor élke

klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn?

T (071) 341 71 11, www.carrier.nl/klimaatoplossingen

turn to the experts

We vinden altijd deoptimale klimaatoplossing

125car Adv190x135 Optimale.indd 1 23-04-13 09:07

Stopt u ook nog steeds brieven, reclamedruk-werk, kranten of dozen in uw container? Dat kan anders! Door oud papier apart in te zamelen, vermindert u uw restafval. Daardoor spaart u kosten én het milieu. Dat is slim ondernemen.

Area Zakelijk is het betrouwbare adres voor uwpapierinzameling. Wij bieden ook andere reinigingsdiensten. Zoals het reinigen van kolkenen het vegen van uw bedrijfsterrein. Lees meer op areazakelijk.nl.

Postadres Postbus , CG EmmenBezoekadres Columbusstraat , VP EmmenTelefoon () Fax ()

Passie voor kringloop

Anders omgaan met oud papier. Dat is slim ondernemen.

Area Zakelijk is onderdeel van Area Reiniging NV, de Drentse totaaloplosser in reiniging.

Adv.Facility Management_Opmaak 1 11-03-13 12:22 Pagina 1

‘Waar vind je een betere

koppeling tussen theorie en

praktijk dan bij alumni?’

1918 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

Leids Onderwijsmodel: leren zo dicht mogelijk bij de praktijk ROC Leiden en Fitland starten unieke samenwerking

2120 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

‘Uitstekende bereikbaarheid

voor onze studenten, dat is

wat we willen bereiken’

wikkeling van de student centraal staat. Dit moeten beide partijen in ogenschouw nemen.’ De samenwer-king met Fitland onderscheidt zich ook van anderen omdat studenten in alle facetten mee mogen denken en werken. Van de menukaart van het restaurant tot de inkoop van de producten. Buiten deze samenwer-king realiseert ROC Leiden zelf een callcenter, reis-bureau en bakkerij. Op dit moment ligt de focus vanuit het ROC grotendeels op de invulling en sa-menwerking met het restaurant, maar de mogelijk-heden binnen het gebouw zijn oneindig. Van hotel tot wellness tot winkel: aan leermogelijkheden zal het niet ontbreken.

Overgang naar flexibele werkplekkenEen nieuw gebouw betekent ook nieuwe kansen voor de huisvesting van medewerkers. Iedere opleiding krijgt een eigen ‘thuishaven’. Iedere thuishaven heeft zijn eigen kleur en thema. Hier zijn open werkplekken voor studenten om in groepsverband te studeren, te overleggen of te ontspannen. Voor medewerkers zijn

in de directe omgeving van de thuishavens kantoor-ruimtes met flexibele werkplekken beschikbaar. Op dit moment werken medewerkers nog niet volgens de principes van flexibele werkplekken. ‘Het is zeker een grote verandering, maar wel van deze tijd’, aldus Boerkamp. Door medewerkers te betrekken en vooral goed te communiceren, zijn Mutsaers en Boerkamp zeker van succes in de toekomst. ‘We gaan er niet vanuit dat dit gelijk lukt, een dergelijke veran-dering heeft namelijk tijd nodig’. Op de locatie Lammenschans komen de flexibele werkplekken nog niet echt uit de verf. Medewerkers zijn toch geneigd een eigen werkplek te creëren. Mut-saers licht toe: ‘Ieder organisatieonderdeel kreeg een aparte plek in het gebouw. Dit bevordert het gebruik en de efficiëntie van flexibele werkplekken niet.’Voor de nieuwe locatie bij station Leiden Centraal zijn dan ook andere keuzes gemaakt. Alle serviceba-lies voor studenten en medewerkers bevinden zich bijvoorbeeld op de eerste etage: studentenzaken, servicepunt facilitair, receptie en servicepunt ICT. Je

‘Uitstekende bereikbaarheid voor onze studenten, dat is wat we willen bereiken’, vertelt Boerkamp. Hij is verantwoordelijk voor verschillende projecten. Hier-onder vallen de aandachtsgebieden verhuizen, sociaal en veilig, communicatie, services en ICT. Naast Boer-kamp participeren nog dertien andere collega’s in het programma- en projectteam, waaronder ook Bardo Mutsaers. Mutsaers is als extern programmamanager aangesteld om als schakel tussen het onderwijs en het project te fungeren. Hij vult aan dat deze locatie keuze een strategische is. ‘Onze studenten komen uit de regio Leiden. Je wilt als school een centrale plek aanbieden, die zo min mogelijk reistijd vraagt.’Het gebouw naast Leiden Centraal Station is niet de enige (centrale) locatie van ROC Leiden. Naast sta-tion Leiden Lammenschans is in 2011 de eerste nieuwbouwlocatie van ROC Leiden geopend. De locatie naast station Leiden Centraal is de tweede locatie. ‘Wij zijn hiermee van ongeveer twintig klei-nere locaties in de regio naar twee grote nieuwbouw-locaties gegaan. De kleinere locaties voldeden nog wel aan de eisen vanuit de overheid, maar niet meer aan die van het onderwijs waarin leren in de praktijk centraal staat.’ In 2002 is ROC Leiden gestart met oriënterende ge-sprekken over de nieuwbouw. Buiten de keuze voor een centrale locatie, moest de nieuwe locatie ook invulling geven aan samenwerking met het bedrijfs-leven, om studenten optimaal voor te bereiden op het werkveld. Een voorbeeld is de samenwerking met Fitland in Level. Fitland realiseert in het nieuwe ge-bouw onder andere een hotel, restaurant en city spa. Studenten van ROC Leiden leren hier straks in echte praktijksituaties. Fitland heeft diverse sport- en well-nesscentra, restaurants en hotels in Nederland. Daar-naast realiseert de regionale zorgorganisatie Topaz in het gebouw een revalidatiehotel.

Optimale bezetting en benuttingROC Leiden huurt in Level zo’n 17.000 vierkante meter. Dit aantal is gebaseerd op kengetallen. Boer-kamp: ‘Uiteindelijk hebben we gekeken naar onze huidige vierkante meters en de toekomstige vraag vanuit het onderwijs. Op basis hiervan hebben wij conceptroosters laten maken, wat zich vertaalde naar

een bepaalde ruimtebehoefte.’ Eventuele groei kan opgevangen worden door de organisatie van het on-derwijs anders in te richten. ‘Het is algemeen bekend dat op woensdag en vrijdag veel onderwijsruimten leeg staan. Door bijvoorbeeld anders te gaan roosteren kun je dit probleem deels wegnemen. Door de samen-werking met het bedrijfsleven moeten de lestijden sowieso aangepast worden.’ Studenten krijgen in het nieuwe gebouw bijvoorbeeld na 18.00 uur les als het restaurant geopend is. Door de mogelijkheid om een hogere bezetting van de lokalen te realiseren, is er geen noodzaak tot extra ruimte huren. Daarnaast werken we met standaard ruimten in verschillende groottes om de vierkante meters optimaal te kunnen benutten.’

1+1 = 2Gebouw Level biedt naast onderwijs dus ook plek aan het bedrijfsleven. De exploitatie van het hotel, restau-rant en city spa ligt bij Fitland. Studenten van ROC Leiden worden vanaf 1 september 2013 nauw betrok-ken bij de bedrijfsvoering. Ze gaan namelijk mee-draaien in de hiervoor genoemde bedrijfsonderdelen. ‘Het concept leerbedrijf is natuurlijk niet nieuw, maar dit concept is uniek omdat studenten 24/7 gaan par-ticiperen. Het blijft niet bij rollenspellen, studenten leren hier de druk ervaren van het echte bedrijfsleven’, aldus Mutsaers. Zo wordt op de tweede etage circa 1000 vier-kante meter horecavloer ge-realiseerd, gesplitst in twee delen: het commerciële ge-deelte en de ‘Mensa’. De Mensa is afgescheiden en alleen bedoeld voor ROC Leiden. (Hotel)gasten kun-nen ontbijten, lunchen en dineren in het restaurant. ‘Het restaurant wordt een werk-leerbedrijf, in plaats van een leer-werkbedrijf ’, legt Mutsaers uit. ‘Dit is een andere manier van denken voor zowel het onderwijs als het bedrijfsleven. Niet denken vanuit puur com-mercie, maar voor het bedrijf als leeromgeving en binnen het onderwijs lerend in het echte werkveld. De nadruk ligt dus niet alleen op werk. Feit blijft namelijk dat het een leeromgeving is, waarin de ont-

Lisette van Steijn

Pal naast station Leiden Centraal wordt op dit moment een multifunctio-

neel gebouw gerealiseerd. in het gebouw, Level genaamd, komen be-

halve rOC Leiden een hotel, fitness, city spa, restaurant, revalidatiehotel

en een aantal winkels op de begane grond. FMI sprak met wouter Boer-

kamp, projectmanager nieuwbouw en Bardo Mutsaers, programmama-

nager nieuwbouw vanuit rOC Leiden.

> Feiten ROC Leiden:• aantal studenten: 9.000;• aantal FTE: 518 fte (ruim 700 medewerkers);• aantal gebouwen/vierkante meters: twee gebouwen totaal

ca 40.000 vierkante meter;• grootte facilitair bedrijf: 33 fte.

> Feiten over de nieuwbouw:• aantal vierkante meters: 17.000 vierkante meter; • doorlooptijd totale nieuwbouw: totaal 2003-2013, in 2010 is

de bouw gestart;• aantal studenten die hier onderwijs krijgen: 3.100;• aantal docenten die hier onderwijs gaan geven (fte): 170.

Wouter Boerkamp (l) en Bardo Mutsaers

Foto’s: ©nFP Photography

- Pieter Magielsen

23fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

krijgt hierdoor een soort one-stop-shopping effect.In het proces van de nieuwbouw van Lammenschans tot de afbouwfase, en met de opening, zijn de mede-werkers ook niet zo nauw betrokken als nu het geval is. Boerkamp: ‘We hebben de kans gekregen om de ervaringen te verbeteren.’

Professionalisering in de gehele organisatieDe verhuizing naar de nieuwe locatie en daarmee ook de stap naar flexibele werkplekken zijn veranderingen die veel vragen van de medewerkers. Deze medewer-kers zijn soms wel dertig jaar hetzelfde gewend. Do-centen zijn gewend aan een eigen lokaal, eigen kasten en dus een eigen routine. Om niet te veel in één keer te willen veranderen is het uitgangspunt dat facilitei-ten in locatie CS hetzelfde werken als nu het geval is in de oudbouw. Mutsaers: ‘We hebben het dan bij-voorbeeld over de manier van printen of koffie halen tot de ICT-omgeving. Je moet zoveel mogelijk rust creëren om iedereen te laten wennen aan de veran-dering die de verhuizing met zich meebrengt. Mede-werkers worden in het voortraject en op de eerste werkdagen begeleid, zodat ze weten waar ze hun verhuisdozen, het eerste kopje koffie en een werkplek vinden.’De verandering geldt niet alleen voor onderwijzend personeel. Het ondersteunende personeel, zoals ad-ministraties, diensten maar ook de conciërges krijgen met veranderingen te maken. Boerkamp: ‘De facili-taire dienst is vaak geneigd om die rol te pakken, maar dat is met de nieuwbouw niet meer nodig. Het zijn nieuwbouwpanden die we huren, daar kun je niet zomaar een spijker in de muur slaan. Conciërges krijgen steeds meer te maken met het begrip hospi-tality. En daar zal iedereen aan moeten wennen.’ROC Leiden heeft, buiten beveiliging en schoonmaak, de meeste diensten nog in eigen beheer. Dit blijft ook zo in het nieuwe gebouw. Op dit moment wordt er samen met Fitland gekeken naar een mogelijke sa-menwerking hierin. Mutsaers licht toe: ‘Het is gewel-dig om met een externe partij je dienstverlening in te vullen. Zo komen er steeds meer ideeën om functies gezamenlijk in te vullen. Met de kennis van onze partner en met onze ideeën wordt gekeken naar de uiteindelijke invulling, ook weer voor en door stu-

denten. We zien wel in dat het niveau van dienstver-lening gaat veranderen. Hospitality en ontzorgen zijn begrippen die hierin constant terugkomen, vooral in de manier van denken en benaderen. fmi

Noot: op moment van schrijven was het gebouw net een paar weken casco plus opgeleverd. ROC Leiden verhuist in de zomermaanden naar de nieuwbouwlocatie en opent vanaf september haar deuren voor de studenten. Meer weten over de nieuwbouw? Kijk op http://nieuw-bouw.rocleiden.nl.

> Lisette van Steijn is vanuit IFMEC als young professional gedetacheerd bij het facilitair bedrijf van De Haagse Hogeschool en lid van de redactiecommissie van FMI.

> Opleidingen in het nieuwe gebouw:• Bakkerij• Horeca• Facilitaire Dienstverlening• Orde & Veiligheid• Sport & Bewegen• Toerisme• VAVO (mavo, havo en vwo voor volwassenen)• Zorg en Welzijn

Door u te laten kijken door een grote verscheidenheid aan academische brillen leert u verder te denken, zodat een compleet en helder beeld ontstaat. Dat doen we met masterprogramma’s en leergangen in bedrijfskunde, general management, HRM, talentontwikkeling, marketing en maatwerk. AOG School of Management is verbonden aan de

Verder d nken over FM en Vastgoed

Strategie formuleren. Dat vraagt om kennis. Leiderschap. Ervaring. Wie mee wil pra-ten op strategisch niveau, vertrouwt niet op onderbuikgevoel alleen. Bij AOG School of Management bouwen deelnemers aan visie. En dat is nodig, om waarde toe te voegen in het veranderende landschap van facility management en vastgoed.

Duurzaamheid. Plaats en tijd onafhankelijk werken. Net-werk organisatie. Nieuwe dienstverleningsconcepten. Risi-cobeheersing. Beperken van leegstand. Zomaar wat vraag-stukken, die op de agenda van het management staan. Middelen om te investeren zijn schaars. En de vastgoed-crisis is structureel geworden. Zomaar wat uitdagingen, waar u als facility of vastgoedmanager voor wordt gesteld.

In onze Master of Facility Management & Vastgoed (MFM) leert u nieuwe concepten te vormen van waaruit meer dan één vraagstuk tegelijk wordt opgelost. In dialoog met topdocenten en vakprofessionals levert deze dynamiek waardevolle nieuwe kennis en inzichten op. AOG School ofManagement helpt u verder te denken. Kritisch. Conceptueel.Kijk op www.aog.nl

Adv A4 FMI FC april 2013.indd 1 2-5-2013 13:23:46

2524 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Bij een learning environment kijkt men door een integrale bril naar onderwijs en fysieke

leeromgeving, zodat het schoolgebouw optimaal aansluit bij leerbehoeften. dit kan leiden

tot verhoogde studieprestaties, -rendement, studentaantallen en wellicht ook een finan-

ciële spin-off.

Thema Onderwijs

Er is een rijke historie van onderzoek naar gedrag van mensen in hun omgeving en de bijdrage van de fy-sieke omgeving aan het functioneren van de gebrui-kers. In eerste instantie richtte onderzoek zich op de werkomgeving in de industrie,;later de kantorensector.Maar ook in de retailsector, naar de interactie tussen de winkelomgeving en gedrag van klanten en mede-werkers. De laatste jaren is er een groeiende belang-stelling voor de zorgomgeving. De zogenaamde healing environment is een omgeving waar het gene-zingsproces versnelt en of verbetert door middel van stressreductie. Hierdoor genezen patiënten sneller en hebben zij minder medicijnen nodig. Het concept is meer dan alleen een helende omgeving; het betreft het totaalbeeld van wat in de fysieke inrichting plaats vindt. Hierbij moeten de zorg, de manier waarop mensen met elkaar omgaan en het gebouw uitstekend op elkaar zijn afgestemd en ingericht. Het is dus zaak dat architecten bij een healing environment goed be-kijken wat de patiënt belangrijk acht.

Learning environmentSinds de invoering van de eerste onderwijswet in 1806 is het onderwijs in Nederland groepsgewijs georgani-seerd in klassen. Dat concept is anno nu nog steeds in het overgrote deel van het onderwijs van kracht. Toch is er vooral de afgelopen twee decennia in en om het onderwijs veel veranderd. Dat vormt aanleiding om nader te bezien of het hedendaagse onderwijs nog wel gegeven kan worden in het klaslokaal van toen. Uit onderzoek blijkt dat het voor studenten steeds belangrijker is dat zij zich in een motiverende en stimulerende omgeving bevinden. Zo is er meer vraag naar flexibiliteit en stellen zowel studenten als docen-ten steeds hogere eisen aan de schoolomgeving. De healing environment vormt een interessante analogie met de fysieke leeromgeving. Vergelijkbaar met de healing environment bestaat ook de zogenaamde learning environment. Net als bij de healing environ-ment vergt het creëren van een motiverende en sti-mulerende leeromgeving de juiste balans tussen di-verse variabelen als privacy en autonomie, comfort

en controle, oriëntatie en routing. Ook is bekend dat ons brein optimaal werkt wanneer hersenen nieuwe verbindingen maken. Dit kan door onze aandacht op bepaalde onderwerpen in de omgeving te richten. Het is daarom onder andere belangrijk dat er in een lea-rning environment sprake is van positieve stimulatie vanuit de omgeving. Bijvoorbeeld door middel van posters, spreuken en natuurafbeeldingen.

Leren en het schoolgebouwHet is lastig een eenduidig antwoord te geven op wat de beste manier is om mensen te laten leren. De ken-nisontwikkeling op het gebied van leren is namelijk behoorlijk in beweging. Met betrekking tot de learning environment bestaan er in de literatuur vijf factoren die de productiviteit van leren beïnvloeden (figuur 1): 1. de omgeving, 2. de instelling, 3. de leefwijze, 4. de student en 5. de docent.Een schoolgebouw kan door middel van de architec-tuur, de technologie en de fysieke inrichting invloed hebben op het welbehagen van de gebruiker. Voor een optimale leeromgeving is het echter relevant om de learning environment vanuit alle vijf de aspecten uit figuur 1 te bezien. Er moet sprake zijn van een evenwicht tussen de vijf factoren. Zo is het evident dat als een school bijvoorbeeld haar personeel niet goed opleidt of niet de juiste facilitei-ten biedt, dit kan betekenen dat de docent minder goed lesgeeft aan haar studenten, hetgeen effect heeft op de motivatie van de student. Uit bovenstaand voorbeeld blijkt dat er een grote mate van interactie bestaat tussen de vijf factoren en dat we deze niet solitair kunnen beschouwen. Als de ene factor niet goed benut is, heeft dit mogelijk een negatieve in-vloed op een van de andere factoren. Instellingen moeten dus alle factoren analyseren en hier aan-dacht aan besteden om een optimale leeromgeving te realiseren. Als we het op een andere manier be-naderen, kunnen we stellen dat een learning envi-ronment zorgt voor een optimale leeromgeving. Alle vijf belangrijke factoren zijn dan in balans, waardoor een optimale leeromgeving ontstaat. >Ronald Beckers en Marthe van Vloten

Beter leren in een learning environmentEen leeromgeving die stimuleert en motiveert

De omgeving

De leefwijzeDe instelling

De docent De student

Learning Environment

Figuur 1: vijf factoren van de learning environment

De faculteit educatie van de hogeschool Arnhem nijmegen

27fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

> Marthe van Vloten is in februari 2013 op dit onderzoek afgestudeerd bij Academie Diedenoort Facility Management aan de HAN.

> Ronald Beckers is docent-onderzoeker bij Academie Diedenoort.

DiscussieOndanks dat de theorie een helder model verstrekt voor de learning environment is het creëren ervan in de praktijk niet eenvoudig. In deze studie lag de focus op inrichting van de fysieke schoolomgeving in brede zin. Het is aan de architect om in de loop van het nieuwbouwproject een invulling te geven aan de as-pecten die uit de studie naar voren kwamen.Voor de instelling als geheel is het relevant om ook de andere aspecten uit het model nader uit te werken en bijvoorbeeld te bekijken welke invloed maatschappe-lijke ontwikkelingen hebben op de behoeften van stu-denten en docenten van verschillende generaties en wat dit betekent voor didactische vormen in het onderwijs. Dit vraagt naast facility management en huisvestings-cope ook nader onderzoek vanuit diverse educatieve disciplines zoals onderwijskunde en didactiek.De learning environment is een concept dat nog in de kinderschoenen staat. Toch kan men uit de toege-nomen aandacht ervoor, en uit onderzoek naar de fysieke leeromgeving, opmaken dat we steeds serieu-zer kijken naar een leeromgeving en hoe een goed ingevulde learning environment meerwaarde kan bieden aan instellingen. Wanneer een gebouw beter is aangepast aan haar gebruikers, voelen zij zich au-tomatisch beter op hun gemak. Vervolgens zal de instelling de verhoogde prestaties terug kunnen zien in bijvoorbeeld studierendement, studentaantallen en wellicht ook een financiële spin-off. Daarmee heeft de learning environment net als de healing environment en het nieuwe werken in kennisorganisaties de po-tentie om in de toekomst als hefboom te kunnen fungeren voor vernieuwing in het onderwijs. fmi

Architectonische aspecten Positieve stimulatie Ruimtelijke functies Faciliteiten

Goede akoestiek Natuurlijke materialen Studieruimtes Voldoende ICT

Daglicht Groene elementen College zalen (Brand) veiligheid

Juiste ventilatie Modern, rust, open Afgesloten lokalen Comfortabele meubels

Luchtvochtigheid Wanddecoratie Loungeruimte

Transparantie Natuur

Eigen beïnvloedbaarheid Kunst

Functioneel

Ronde vormen

Onderzoek in de praktijkHogescholen zijn de laatste jaren flink in de ontwik-keling van gebouwen. In rap tempo bouwen organi-saties ultramoderne gebouwen of renoveren ze oude gebouwen. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) bouwt momenteel in Nijmegen voor haar faculteit Educatie aan het meest duurzame hoger-onderwijsgebouw van Nederland. In dit gebouw worden drie opleidingen gehuisvest: de Pabo, de le-rarenopleiding en opleidingskunde.Voor de nieuwbouw is er een onderzoek uitgevoerd om te bezien hoe de HAN in dat gebouw een fy-sieke omgeving kan creëren in lijn met de learning environment. Het onderzoek betreft een Delphis-tudie, bestaande uit totaal elf groepsbijeenkomsten van twintig tot dertig personen. Hierin zijn studen-ten en docenten van de drie opleidingen gevraagd om vanuit hun leefwijze en de onderwijsinstelling als geheel naar de fysieke leeromgeving te kijken. Met als doel om daaruit een aantal kernaspecten te kunnen benoemen die input kunnen vormen voor de inrichting en afwerking van het nieuwe gebouw. De meest relevante aspecten uit de studie zijn in in vier categorieën te verdelen (tabel 1).

Tabel 1: resultaten uit de studie

T: 020 56 92 911 | Mail: professional@electrolux.nl www.electrolux.nl/laundrysystems | twitter.com/eluxprofnl

Uw instelling vraagt om een efficiënte en betaalbare oplossing als het gaat om het dagelijks verschonen en drogen van uw beddengoed, microvezeldoeken en werkkleding. Electrolux Professional komt daarom nu met ‘PayperWash’.

Geen investering, maar een vast bedrag per was. Desgewenst inclusief onderhoud, installatie en service!

De was doen in gratis machines van Electrolux.

www.payperwash.nl

made by Electrolux.

210x297mm_ZorgInst_ELppw.indd 1 07-11-12 13:36

Dit serviceconcept is gebaseerd op regelmatig onderhoud en verlengt hiermee de levensduur van de in-stallaties. Daarnaast houdt het de installatie optimaal in functie en helpt het onverwachte storingen te voorkomen. “Bovendien ver-mindert regelmatig onderhoud de milieubelasting van de installaties”, vertelt Erik Vos, Hoofd Service Sales Benelux van Besam. “Minder uitval van de installatie zorgt natuurlijk voor een stabieler binnenklimaat en vermindert energieverlies.” Omdat monteurs van Besam service verlenen voor álle merken entree-oplossingen, hoeft de locatie niet bezocht te worden door meerdere leveranciers, hetgeen weer resul-

teert in minder brandstofverbruik van voertuigen. “Onze monteurs zijn uitgerust met specifieke kennis en materialen om alle entrees van service te kunnen voorzien. Zij hou-den uiteraard rekening met zaken als leeftijd van de installatie en be-staande conditie van de materialen. Ook de verbruiksfrequentie en de werkomgeving van de entree wordt beoordeeld om de klant uiteindelijk van een goed advies te voorzien.”

energie besparenGebouwen, die voorzien zijn van klimaatsbeheersingsinstallaties, kunnen beter uitgevoerd worden met een automatische deur dan met een handmatig bediende

deur. Een automatische deur is im-mers alleen open op het moment dat deze daadwerkelijk gebruikt wordt. Hierdoor vermindert het energieverbruik voor verwarming en verkoeling van het gebouw. Door duurzame upgrades zoals sen-soren, luchtgordijnen en andere componenten kunnen automatische entreesystemen nog meer energie besparen. Besam Pro-Active Care pakketten bevatten twee tot vier geplande onderhoudsbezoeken per jaar, afhankelijk van de specifieke wensen en het type installatie. De pakketten kunnen samengesteld worden met responsetijden op maat, aangepaste rapportages en training voor veelgebruikers zoals

Entreesystemen van zorgcentra worden de gehele dag veelvuldig gebruikt. Denk daarbij

niet alleen aan bezoekers, maar ook aan personeel, patiënten en leveranciers. Het moet

daarom altijd naar behoren werken en bij eventuele storingen moet er meteen actie on-

dernomen worden. Besam is toonaangevend leverancier van onder andere automatische

schuifdeuren, draaideuren, roterende deuren en luchtgordijnen en heeft hiervoor het

afgelopen jaar een nieuw serviceconcept ontwikkeld, Pro-Active Care genaamd.

facilitair managers en andere klan-ten die verantwoordelijk zijn voor goede werking van een groot aantal geautomatiseerde deuren.

referentieEen mooie referentie is het Re-validatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal te Arnhem. Zij maakt gebruik van de diensten van Besam voor service en onderhoud aan automatische deuren. Het contact tussen RMC Groot Klimmendaal en Besam gaat inmiddels al meer dan een decennium terug. Het com-plex heeft zich door de jaren heen steeds meer uitgebreid en beschikt vandaag de dag nog steeds over een keur aan verschillende deurautoma-tiseringssystemen. Uitval van auto-matische deuren is niet acceptabel; de systemen dienen dag en nacht goed te werken. Aan Besam de taak om de automatische deuren continu in perfecte conditie te houden.

Pro-Active Care BronzeVos: “Wij bieden RMC Groot Klim-mendaal een Pro-Active Care Bronze overeenkomst waarmee wij de beste garantie bieden voor opti-male prestaties en minimale uitval van de deurautomaten binnen het daarvoor beschikbare budget. Door tweemaal per jaar preventief on-derhoud uit te voeren, wordt de kans op tussentijdse storingen tot het minimale beperkt. “RMC Groot Klimmendaal kent ook de voordelen van de Besam Service Upgrade Kit. Het einde van een deurautomaat

(Besam of een ander merk) bete-kent bij de entreespecialist niet per definitie dat de automatische deur in zijn geheel moet worden ver-vangen. Door gebruik van Service Upgrade Kits voor automatische schuifdeuren of draaideuren wordt de automatische deur een nieuw leven ingeblazen en worden kosten voor volledige vervanging bespaard. maatwerkDoor 50 jaar ervaring als producent van automatische deuren is Besam in staat om maatwerk te leveren als het gaat om serviceoplossingen voor de entree. Haar gecertificeerde monteurs kunnen niet alleen Besam entreesystemen onderhouden en upgraden, maar ook entreesystemen van andere merken. Uitgerust met de juiste onderdelen, is de profes-sionele serviceorganisatie slechts één telefoontje of muisklik van de klant verwijderd. “De klant kan hoe dan ook rekenen op een deskundig advies en een snelle afhandeling bij calamiteiten”, bevestigt Vos. “We willen uiteraard niet dat iemand urenlang vastzit in een gebouw, last heeft van een openstaande deur of niet in de gelegenheid is om een pand correct af te sluiten. Wij ga-randeren daarom, als enige in de markt, een responsetijd van twee uur, en dat 24 uur per dag, 7 dagen per week, ook met de feestdagen.

kostenbudgetteringBesam heeft al geruime tijd de planning en registratie van het

onderhoud en de storingen geauto-matiseerd. Hierdoor zijn niet alleen de aanrijdtijden zo kort mogelijk, maar biedt de registratie van de bezoeken ook mogelijkheden voor rapportages. “Wij bezorgen onze klanten op verzoek een rapportage van de gemaakte bezoeken en kos-ten, per locatie en per installatie. Op deze manier krijgt de klant een overzicht van de meest voorko-mende oorzaken van storingen en reparaties en kan er gericht worden gekeken naar oplossingen om dit te verminderen.” Een andere unieke service die Besam aan haar klanten biedt, is een meerjarenbegroting. Deze begroting geeft de klant in-zicht in de leeftijd en status van de installaties en kan een advies uitgebracht worden over het ver-vangings-/ of revisiejaar. Door de begroting kan eenvoudig worden bepaald voor welke kosten de klant in de komende jaren komt te staan, zodat verrassingen tot het verleden behoren. Deze meerjarenbegro-tingen zijn steeds meer in trek bij middelgrote tot grote gebruikers van automatische deuren, aange-zien de beheerders van deze klant-groepen steeds gerichter willen begroten en hogere kosten graag in een vroeg stadium aan zien komen.

betere prestaties en een langere productlevenscyclus

advertorial

FMI5 Besam.indd 40-41 18-04-13 11:57

3130

Thema Onderwijs

fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

De Rechtbank Utrecht is Leerbedrijf van het jaar 2013 geworden. De commissie die de titel toe-kende bestaat uit vertegenwoordigers van sociale partners, het onderwijs en Kenwerk (het ken-niscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven). Algemeen directeur van Kenwerk, Alien Cnossen, overhandigde de trofee. De afdeling Operationeel verkreeg de titel onder meer vanwege de aandacht die er voor de leerlingen is op verschillende ni-

veaus en leerlingen met beperkingen. Het is overigens de eerste keer dat er sprake is van een Leerbedrijf van het Jaar FD en dus ook de eerste keer dat de afdeling Operationeel meedeed aan deze verkie-zing. Bianca Kruijs is erg blij met de toekenning. Niet alleen voor haar eigen afde-ling, maar vooral ook omdat op deze manier de facilitaire dienstverlening in het zonnetje wordt gezet. ‘Facilitaire dienstverlening is jaren een ondergeschoven kindje geweest, terwijl er zulke leuke functies zijn. De verkiezing maakt duidelijk dat het niet het makkelijkste werk is en draagt bij aan de verdere professionalise-ring. En dat is wel nodig. Want er zijn nog steeds mensen die het belang van een goed draaiende facilitaire dienst voor een organisatie vreselijk onderschatten.’

Drie genomineerdenDe afdeling Operationeel is sinds acht jaar actief met opleiden binnen facilitaire dienstverlening en werd voorgedragen door ROC Midden Nederland uit Nieu-

wegein, het opleidingsinstituut waar nauwe banden mee bestaan. Zo zit Bianca Kruijs in de klankbord-groep FD en heeft ze meegewerkt aan een takenboek FD. Voor dit boek zijn meerdere mensen uit het be-drijfsleven gevraagd om een korte bedrijfspresentatie te geven en mee te denken over gerichte taken. Zij vindt het leuk om leerlingen de mooie kanten van het vak facilitaire dienstverlening te laten zien. De afdeling Operationeel behoorde met Evean Zorg Facilitair Bedrijf in Purmerend en Stichting Groenhuysen, centrum voor wonen en zorg in Roosendaal, tot de drie genomineerden voor de titel Leerbedrijf van het Jaar. Bij de beoordeling werden de volgende criteria gehanteerd: betrokkenheid bij het opleidingsproces, visie op opleiden, aanwezigheid van een opleidings-plan, personeelsbeleid, opleidingsklimaat, deelname aan activiteiten, vervullen van een ambassadeursrol en de opleidingsresultaten.

WOW-gevoelIn de ogen van Bianca Kruijs is vooral de werkhouding van de stagiairs belangrijk. ‘Als je iets wilt, dan kom je er wel’, aldus Kruijs, die vervolgens uitlegt waarmee

de afdeling Operationeel zich onderscheidt als het gaat om leerlingenbegeleiding. ‘Wij zorgen er als organisatie voor dat we zo goed mogelijk inspelen op de individuele capaciteiten van de betreffende leerling en geven iedereen gepaste begeleiding. Iedere leerling is weer anders en heeft daardoor andere begeleiding nodig. De leerling staat bij ons centraal. Hij mag aangeven wat er tijdens de stage geleerd moet worden en waar zijn eigen interesse ligt. Er kan extra tijd worden vrijgemaakt om ook andere dingen te laten zien tijdens de stage. Praktijkervaring is in mijn ogen het belangrijkste wat er is. Hoe is je houding? Hoe sta je erbij? Hoe kom je over? ben je vriendelijk en dienst-verlenend? Het lijkt allemaal zo gewoon, maar dat is het niet. Niet voor leerlingen, en zelfs niet voor men-sen die hier werken. Wij gaan in 2013 dan ook voor het WOW-gevoel, het gevoel van de beleving van een warm welkom.’ fmi

Pieter de VriesOp 16 januari ontving de afdeling Operationeel van

de rechtbank Utrecht de trofee voor Leerbedrijf van

het jaar 2013 Facilitaire dienstverlening. ‘deze toe-

kenning betekent dat we meer voor leerlingen en

scholen doen dan we zelf eigenlijk dachten’, zegt Bi-

anca kruijs van de afdeling Operationeel.

rechtbank Utrecht Leerbedrijf van het jaar 2013Stagiair geeft zelf aan wat hij wil leren

> Pieter de Vries, Pieter de Vries Concept & Copy schreeft dit artikel namens Kenwerk

Bianca kruijs: ‘Wij gaan in 2013 voor het WOW-gevoel’Foto: kenwerk

3332 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

In de praktijk is het IFMP een intensief studiepro-gramma, dat zes weken in beslag neemt en plaatsvindt in de zomermaanden, grotendeels tijdens de zomer-vakantie. Deze zomeropleiding is verdeeld in drie etappes van elk twee weken. Telkens organiseert één van de deelnemende opleidingen de lessen op een andere locatie en in een ander taalgebied, al is de voertaal gedurende het gehele programma Engels. Per participerende opleiding kunnen maximaal drie stu-denten uit de hoogste twee jaren zich aanmelden met een sollicitatiebrief, compleet met motivatie voor deelname en cv. De maximale groepsgrootte van circa

groepsgrootte beheersbaar te houden) – in groepjes hun onderzoeksopzet samen. Voor dat doel nemen zij relevante bronnen tot zich: de input uit de colleges, aangevuld met geschreven bronnen uit boeken, tijd-schriften en van Internetsites. Het resultaat van de oriëntatiefase is een onderzoeksvraag of probleemstel-ling, die leidend is voor de duur van het programma. De tweede etappe behelst de onderzoeksfase. Deze staat in het teken van de verdere verwerving van in-dividuele- en onderzoeksvaardigheden, waaronder empirisch onderzoek. In deze fase vinden verschil-lende bedrijfs- of locatiebezoeken plaats. De studen-ten verzamelen gegevens aan de hand van observaties, enquêtes en interviews. Gedurende de derde en laatste fase van het pro-gramma, analyseren en toetsen ze deze gegevens in de praktijk. In dit stadium wordt hun onderzoeksvraag beantwoord en kunnen ze een advies formuleren ten behoeve van de facilitaire beroepspraktijk, compleet met implementatievoorstellen. Deze worden uitein-delijk verzameld in een rapport, die de onderzoekers aan de beslissers uit de beroepspraktijk presenteren, in het bijzijn van de begeleidende docenten. Tot slot ontvangen de studenten een certificaat met de verworven (onderzoeks)vaardigheden en studie-punten.

Healing environmentEen healing environment vindt zijn oorsprong binnen de ziekenhuisomgeving. Hoewel het implementeren ervan in Europa niet nieuw is, is het sinds enkele jaren een aandachtspunt waar steeds meer ziekenhuizen en zorginstellingen letterlijk en figuurlijk heil in zien. Healing environment is overgewaaid uit de Ver-enigde Staten en concentreert zich op een holistische benadering van de zorg. Een dergelijke benadering richt zich op de behoeften van lichaam, verstand en geest van de zorgvrager. In essentie houdt dit een combinatie in van samengestelde geneeskunde, toe-gespitst op het wegnemen van de oorzaak van de kwaal of klacht, in plaats van slechts het bestrijden van de symptomen. De bevolkingspiramide van veel (westerse) landen geeft een nadrukkelijke toename van het aantal

Ron Brouwer

Het international Facility Management Program (iFMP)

is een opleidingsprogramma waaraan acht samenwer-

kende hbo-opleidingen FM in duitsland, Finland, ne-

derland, noorwegen en Oostenrijk gestalte geven.

deelnemende studenten verrichten een extra curricu-

lair verdiepingsonderzoek naar actuele trends en

ontwikkelingen binnen FM. ieder jaar staat een inter-

nationaal relevant, specialistisch thema centraal. in

2012 was dat healing environment.

een nieuwe dimensie voor toegepast onderzoekGebouwgerelateerde aspecten healing environment in kaart gebracht

> Deelnemende opleidingen:• FH Kufstein (Kufstein, Oostenrijk);• Haagse Hogeschool (Den Haag);• Hanzehogeschool Groningen; • HAW Hamburg (Duitsland);• Hogeschool Zuyd (Heerlen); • Laurea University of Applied Sciences (Espoo, Finland);• Oslo and Kershus University College of Applied Sciences

(Oslo, Norway);• Turku University of Applied Sciences (Turku, Finland).

twintig studenten waarborgt de individuele aandacht, wat vanzelfsprekend bevorderlijk is voor het rende-ment van het programma. Docenten die zijn verbon-den aan de deelnemende opleidingen en gastdocenten geven het inhoudelijke programma gestalte en bege-leiden het onderzoek dat de studenten uitvoeren.

OnderzoekHet programma bevat naast inleidende colleges, die afgezien van het thema betrekking hebben op groeps-processen, projectmanagement en presentatietech-nieken, voornamelijk praktische opdrachten. Centraal

in het programma staat onderzoek. Vanzelfsprekend laat de relatief korte duur van het programma geen ruimte voor een diepgravend wetenschappelijk on-derzoek. Om die reden is het onderzoek opgedeeld in de drie essentiële fasen. De eerste twee weken vormen de oriëntatiefase. Daarin wordt de basis voor het in- en externe onder-zoek binnen het voor dat jaar gekozen thema gelegd. Internationaal erkende onderzoekers en specialisten leveren in de vorm van gastcolleges een bijdrage. Gedurende die weken stellen de deelnemende stu-denten – maximaal drie per opleiding (om de totale

Thema Onderwijs

35fmi 5 - 2013

Thema Onderwijs

> Ron Brouwer is docent aan de Academie voor Facility Management van de Haagse Hogeschool en lid van de redactiecommissie van FMI.

Met dank aan Pekka Matvejeff (MSc, MBA), Senior Lecturer en FM coördinator aan de Laurea University of Applied Sciences in Finland. Dit artikel is mede gebaseerd op resultaten uit het onderzoek door de deelnemers aan het IFMP 2012.

ouderen weer. In 2050 zijn er naar verwachting in de EU 70 procent meer personen van 65 jaar en ouder en 170 procent meer personen van 80 jaar en ouder. Dit brengt een aantal belangrijke uitdagingen met zich mee: een grotere vraag naar gezondheids-zorg, de aanpassing van gezondheidssystemen aan de behoeften van een vergrijzende bevolking en uitvoerbaar en betaalbaar blijven in een samenleving met een kleinere actieve bevolking. De grootste uitdaging wordt het stimuleren van gezond en actief ouder worden van de Europese burger. Meer jaren in goede gezondheid betekent een betere levenskwa-liteit, onafhankelijkheid en langer actief blijven. Gezonde ouderen belasten de gezondheidsstelsels minder en hoeven niet om gezondheidsredenen te stoppen met werken. Dit zou de economische groei van Europa ten goede komen. De EU verleent aan de EU-landen actieve steun voor de promotie van gezond ouder worden via initiatieven voor een be-tere gezondheid van bepaalde bevolkingsgroepen, en ter preventie van ziekten in het algemeen. Daar-naast neemt de EU initiatieven om de leefomstan-digheden van de ouderen te verbeteren. Vanuit een socio-demografisch oogpunt kan een hea-ling environment dus worden gedefinieerd als een omgeving waarin ouderen langer zelfstandig kunnen leven, een omgeving die in essentie levensloopbesten-dig is. Om die reden ging het onderzoek van start, vanuit de notie dat zo’n omgeving kan bijdragen aan het welzijn en welbevinden van alle typen gebruikers. Het faciliteert wonen, werken, ontmoeten en recreë-ren. En behalve de zorgomgeving onder meer de (kantoor)werkplek, de opleidingsomgeving – met inbegrip van situaties die praktijkleren en lifelong learning bevorderen – en recreatieve faciliteiten. Een healing environment draagt bij aan het welzijn en welbevinden van de gebruiker, zowel qua ontwerp als op het vlak van gebruiksaspecten. In hoeverre dit daadwerkelijk valt te realiseren binnen en buiten de zorgomgeving, is echter nog maar in beperkte mate aangetoond. Dit gegeven onderzochten deelnemende studenten tijdens het IFMP 2012. Ze maakten nader kennis met de relevante aspecten en de reikwijdte van een healing environment. En met de bestaande methoden, om het resultaat in kaart te brengen. Op basis van de verworven kennis ontwik-kelden vier studentprojectgroepen elk een toolkit om de met een healing environment samenhangende ‘hardware’ meetbaar te maken. Deze werksets werden in de praktijk getoetst binnen een viertal zorginstel-lingen. De resultaten werden vertaald naar aanbeve-lingen voor de betreffende zorginstelling.

SoftwareDe resultaten van het IFMP 2012 waren dermate inspirerend dat de participerende opleidingen beslo-ten om het thema healing environment te continueren

in 2013. De belangrijkste doelstelling van het pro-gramma dit jaar is het belang en de uitwerking her-leiden van de verschillende actoren binnen de dienstverleningsprocessen. Dit om een optimale healing environment te realiseren voor een service-organisatie. Er zijn aanwijzingen dat de inzet van zogenaamde service design tools (werksets waarmee de dienstenomgeving kan worden ingericht) de processen, die spelen op het scharniervlak waar opdrachtgevers en opdrachtnemers elkaar ontmoe-ten, positief beïnvloeden. Door het gedrag van alle betrokkenen inzichtelijk te maken, wordt het zelfs mogelijk om leiderschapsvisies voor dienstverlenings-processen te ontwikkelen. Komende zomer wordt het IFMP voor de zestiende maal georganiseerd. Aansluitend bij de gegevens die de studenten afgelopen zomer hebben verzameld met betrekking tot de ‘harde’ kant van het gegeven, concentreren hun opvolgers zich dit jaar op de ‘zachte’ kant: de mens en diens gedrag. Daarbij wordt de aandacht specifiek gericht op facilitaire medewerkers en hun rollen binnen de betreffende processen. Met behulp van de service design tools (observatie, interviews, analyse van serviceproces-sen, het creëren van blauwdrukken, et cetera) be-oordelen de studenten de werkomgeving van de klant om te komen tot innovatieve ontwerpschetsen voor het realiseren van healing way of working bin-nen de klantorganisatie. Ook dit jaar werken de studenten in internationaal samengestelde groepen en rapporten en weergeven hun, mede aan de hand van een posterpresentatie ten overstaan van een panel, dat bestaat uit een vertegen-woordiging van de betrokken (klant)organisaties en de begeleidende IFMP-docenten. Een dergelijke in-ternationale bundeling van kennis en (onderzoeks)vaardigheden – en de toepassing van service design methodiek binnen een soortgelijke context – is nieuw binnen de facilitaire onderzoeksomgeving. Een prog-nose is dat de genoemde bundeling resulteert in een nieuwe benadering van het gedrag van zowel op-drachtgever als opdrachtnemer, ten behoeve van het realiseren van de overeengekomen resultaatafspraken. Dit komt uiteindelijk ten goede aan de dienstverlening ten behoeve van de eindgebruiker. fmi

De juiste mensen op de juiste plek

Toonaangevend in veiligheid

Trigion Brand en Beveiligingstechniek is uw partner in het creëren van een optimaal brandveilige omgeving.

Of het nu gaat om technische beveiligingsoplossingen, brandpreventie, brandveiligheid of diverse safety

opleidingen. Wij zetten onze expertise in om u goed te adviseren. We stellen een pakket van eisen op dat

aan alle regels voldoet en overleggen met adviesbureaus, brandweer, verzekeraars en inspectiebureaus.

We leveren en installeren alles op het gebied van brandveiligheid en verzorgen vervolgens ook graag het

langjarig onderhoud, zodat u ook op de lange termijn verzekerd bent van een optimaal brandveilige

omgeving. Trigion Brand en Beveiligingstechniek heeft daarmee alles in huis om u compleet te ontzorgen.

Wilt u weten wat Trigion voor uw organisatie kan betekenen? Kijk dan voor meer informatie op

www.trigion.nl of bel (0348) 40 55 00. Wij zijn u graag van dienst. Trigion. Toonaangevend in veiligheid

13_TRI_045_Adv_BBT 09-04-13 14:29 Pagina 1

37fmi 5 - 2013

Thuis is het communicatief allemaal wat ongeorganiseerd. Er staat nog zo’n oude telefoon die van mijn ouders is geweest en daar omheen bevinden zich allemaal ondefinieerbare snoertjes. Om de bo-men door het snoertjesbos te kunnen zien, had mijn man besloten over te gaan op een alles-in-een-pakket. De monteur van het bekende telecom-bedrijf zou komen tussen 8.00 uur en 18.00 uur, want van een monteur kun je niet weten waar en wanneer hij ergens is. De man kwam sjokkend aangelopen. Hij had er echt zin in. Ons huisnummer was niet te zien! En nee, hij was al vol-gegoten met koffie. Waar hij moest zijn. Ja, overal moest hij kruipen en bukken. Of ik een verlengsnoertje had. En of ik een tweede verlengsnoertje had. Na heen en weer gehol van en naar de schuur zei hij: ‘Oud systeem hè, me-vrouw. Het nieuwe systeem is gratis, maar u heeft echt een doosje nodig, dat kost 72 eurootjes.’ Na verder gepuf, gesteun, gemor en gedoe zei hij: ‘Mevrouw, dat kan niet hè, die oude telefoon. Dat is niks, die doet geen “bliepbliepbliep”, maar “tuuttuut-tuut”. Dus gewoon eventjes een andere

telefoon kopen. Luister maar, hij doet niks.’ Dat was de druppel. Ik voelde tril-lingen in mijn ondertanden, er was ge-knars, ik kreeg een hardhandig knuist-gevoel en riep: ‘Wat een KAA bedrijf!’‘Mevrouw, inderdaad, ik vind het ook een KAA bedrijf, Ik heb er HELEMAAL GEEN ZIN in! Ik zou er eigenlijk wel helemaal uit willen stappen. Maar ja, systemen hè mevrouw. We zijn allemaal afhankelijk van systemen. Ik kan de zooi wel eventjes voor u in de oude staat terugbrengen en dan ga ik weer. Niks aan de hand hoor’. ‘Nee laat het zo maar’, riep ik witheet en zwaar geëmotioneerd door het feit dat ik afscheid zou moeten nemen van de telefoon van mijn ouders. ‘Ik los het zelf wel op. Technische syste-men zijn helemaal niet ingewikkeld, gewoon een kwestie van nullen en enen, ongelofelijk simpel als je het vergelijkt met samenwerken, onderlinge relaties of emotionele dingen. U zou als monteur juist de uitdaging aan moeten gaan om iets slims te bedenken, om juist met be-hulp van techniek oplossingen te beden-ken en zorgen dat iets WEL kan. Daar maakt u uw vak juist interessant mee.’‘Hoezo mevrouw? Ik heb bij dat KAA

bedrijf nu eenmaal managers die beslis-sen. Ik kan niks veranderen’, riep de monteur nu nijdig. ‘Hoezo, niks veran-deren?’, riep ik uit. ‘U bent een mens, u kan elk moment zelf beslissen hoe u reageert, wat u doet, hoe u de eer aan u zelf houdt, uw vak naar een hoog niveau krijgt, de beste monteur wordt die er is. Hoezo ik kan niks? U bent een mens, en u bent zelf verantwoordelijk voor wat u doet en hoe u dat doet!’ Mijn tirade over intrinsieke motivatie, doelen en uitdagingen raasde nog even verder, waarop een merkwaardige stilte viel. ‘Ik vind u eigenlijk heel erg leuk’, zei de monteur. ‘Wilt u dan nu wel koffie?’, vroeg ik. ‘Met suiker en melk graag’, zei hij. Toen ik met het kopje en wat koek-jes terugkwam, zat de monteur met een rood hoofd ingespannen over onze oude telefoon. Hij had knopjes gevonden en opeens deed de telefoon het. Hij deed nu wél ‘bliepbliepbliep’ en opeens deden de doorkiesnummers het, wat nog nooit eerder was gelukt. Ik kreeg ook het 06-nummer van de monteur, voor het geval er iets niet werkte. Toen hij mon-ter was vertrokken, deed ik een vreug-dedansje met de hond.

COLUMn

Hoera, ik ben leukIris Bakker, www.levenswerken.eu

De CEO van Saxion Hogescholen, Jeffrey van Rossum, opende gisteren de derde Game School in Deventer. Twaalf jaar geleden, in 2013, besloot Saxion de koers te wenden en strategisch in te zetten op de nieuwe onderwijsvormen. ‘Weg met de stenen!’, zei toenmalig bestuursvoorzitter Ineke van Olde-niel na de presentatie van een fu-turist over het onderwijs van de toekomst. ‘Een tablet in plaats van een boek, video in plaats van hoorcolleges, en gamen in plaats van blokken.’ Het idee was: zelf leren in plaats van geleerd worden. Tegenstanders waarschuwden dat de financiering van het onderwijs in gevaar zou komen. Ondertussen zijn de financiële stromen verlegd. Studenten volgen gratis onderwijs maar betalen Saxion voor een baangarantie en personal coaching. Docenten worden betaald uit de Big Data die de video-studenten uit de hele wereld genereren en uit advertentie-inkomsten. De school voorspelt de statistische kans op succes van de student. Wie laag scoort, komt er niet in. Zuid-Koreaanse studenten scoren het hoogst, Nederlandse studenten zijn afgezakt naar de middelmaat wegens gebrekkige motivatie en zelfdiscipline. Studenten studeren door te werken. Ze draaien vanaf het begin mee in school-bedrijven. Natuurlijk is de school zelf ook een bedrijf. De derde Game School die gisteren werd ge-opend, kent de laatste snufjes op het gebied van onderwijsgamen. De Hospitality Business School – combinatie van sportschool, hotel en wellness center – toonde trots de Hospi-

tality Simulator. Een student doorloopt daarin een dag uit het leven van een hospitality manager.

Elk willekeurig beroep kan worden nage-bootst. Je doorloopt alle dilemma’s en maakt beroepskeuzes aan de hand van persoonlijke eigenschappen, zoals: Ik b e n goed/slecht in cijfers, ik ben

goed/slecht in leiderschap. Aan het eind krijgt de student een persoonlijk verbeteradvies en doet een

vraag/antwoord-spel met studenten en docenten.

De kosten voor schoolgebouwen zijn aanzienlijk gedaald, maar die voor de online onderwijsinfrastructuur zijn sterk gestegen. Werkgevers zijn erg tevreden over het nieuwe systeem wegens de lage drop out rates.

derde Game school saxion feestelijk geopend

Futurist Marcel Bullinga is een fervent onderwijs gamer. Hij solliciteert als gids voor de toekomst van uw onderwijs. Even Marcel bellen op @futurecheck

Uit: FM nr. 13, mei 2025

FMin2025 Checking the futurei

Foto

’s: L

evin

den

Boe

r - P

ersf

oto.

nu

FMinFOCUSTeCHniek

40 Vervangen of herbestemmen van bestaand vastgoed

Binnen het primair onderwijs in nederland is de gemid-delde leeftijd van gebouwen 35 jaar. Bestuurders van onderwijsinstellingen staan daarmee aan de vooravond van een grote vervangingsvraag. is vervanging – met de huidige leegstand van ander vastgoed – wel verant-woord, of zijn er andere mogelijkheden?

46 renoveren in het hart van de operatie

Spoorbeheer ProRail regelt het treinverkeer in nederland 24/7 vanuit seinzalen in dertien verkeersleidingsposten. het Projectenbureau van Facilitaire Zaken verving de werkplekken in deze seinzalen door een innovatieve en ambitieuze formule: de mobiele seinzaal. Dankzij deze formule blijft in het verbouwtraject zowel de professi-onaliteit als de continuïteit in het primaire proces ge-waarborgd.

52 een goed binnenklimaat tegen laag energieverbruik

70 procent van de gebouwgebruikers is ontevreden met het binnenklimaat en klimaatinstallaties verbruiken tot 30 procent meer energie dan verwacht, zo blijkt uit verschillende studies. Duurzaam ontwerpen en bouwen lijkt dus niet altijd te leiden tot een optimaal resultaat. Daarom is het doelmatig duurzaam exploiteren voor facility managers van groot belang.

40

46

52

Want overzicht geeft rust. Het stelt u bovendien in staat om

goed te beheren, maar ook om gedegen te bouwen. Als u

vanuit rust beslissingen kunt nemen, ziet u de resultaten groeien.

De facilitaire oplossingen van Axxerion geven u een uitzonderlijk

goed totaalbeeld van uw werkzaamheden. Het systeem is uiterst

gebruiksvriendelijk en biedt u een duidelijk overzicht door de

heldere dashboards en rapportages en overzichtelijke workfl ows.

Voor kleinere organisaties betekent het de directe beschikking

over een totaaloplossing voor gegevens- en procesbeheer.

Grote organisaties kunnen eenvoudig informatie en processen

delen met afdelingen, vestigingen, klanten en leveranciers.

Last but not least, door het SaaS-model (Software as a Service)

bespaart u kosten omdat de prijs wordt bepaald door het

feitelijke gebruik.

Kortom: Het Facility Management Informatie Systeem van

Axxerion garandeert overzichtelijkheid. U creëert rust en

helpt daarmee uw onderneming vooruit.

Wilt u ook overzicht creëren: Neemt u dan gerust contact met

ons op via nummer 026 - 474 2420.

Advancing your businessRessenerbroek 26b - 6666 MR Heteren - T. +31 26 474 2420 - E. info@axxerionfs.nl - www.axxerionfs.nl

VOORUITGANG VRAAGT OVERZICHT

1000300002AXX-adv Vooruitgang 215x285.indd 1 20-06-2011 15:23:03

4140 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

De huidige leegstand in de kantorenmarkt is aanzienlijk: meer dan zeven miljoen vierkante meter kantoor-ruimte staat leeg. Maar ook in winkelpanden is, met een actuele leegstand van bijna twee miljoen vierkante meter, een groeiende leegstand te zien. Het einde hier-van is nog niet in zicht. Sterker nog: de leegstand en de groei ervan nemen een structureel karakter aan. De crisis speelt slechts een beperkte rol. Al sinds 2002, ruim voor de crisis, is deze zichtbaar. Nieuwe vormen van werken en een krimpende beroepsbevolking, maken dat de leegstand in de toekomst in stand blijft en waar-schijnlijk toeneemt. Gevolgen zijn derving van over-heidsinkomsten, beleggers die in de problemen komen en verpaupering van gebieden met veel leegstand. In de sector onderwijs zijn veel gebouwen oud en aan vervanging toe. Het lijkt voor de hand liggend om voor een nieuw gebouw te kiezen. Gelukkig realiseren ook veel onderwijsinstellingen zich dat er met herbestem-ming twee vliegen in een klap geslagen worden. Het leegstandsvraagstuk wordt aangepakt én scholen kun-nen conform eigentijdse eisen herhuisvesting realiseren. Om een voorbeeld te geven van de huidige problema-tiek: de totale capaciteit aan leegstand is groter dan de totale ruimte in bijvoorbeeld het voortgezet onderwijs bij elkaar. Mogelijk is er bij een vervangingsvraag in het onderwijs ander vastgoed beschikbaar dat zich leent

Hidde Benedictus, Jan Willem van Kasteel en Rob Krist

Binnen het primair onderwijs in nederland is de gemiddelde leeftijd van

gebouwen 35 jaar. Bestuurders van onderwijsinstellingen staan daarmee

aan de vooravond van een grote vervangingsvraag. is vervanging – met

de huidige leegstand van ander vastgoed – wel verantwoord, of zijn er

andere mogelijkheden?

Vervangen of herbestemmen van onderwijsvastgoedOnderwijsinstellingen staan aan de vooravond van vervangingsvraagstuk

voor een herbestemming. De afgelopen jaren heeft ICSadviseurs een aantal van dergelijke oplossingen bij de hand gehad. Zo heeft scholengemeenschap Piter Jelles in Leeuwarden een monumentale manege betrok-ken, hebben verschillende scholen voor tijdelijke en permanente oplossingen hun intrek in een kantoorpand genomen, en werkt ICSadviseurs op dit moment aan plannen voor de herbestemming van een oude fabriek.

Criteria locatiekeuzeBereikbaarheid is voor schoolbesturen een van de be-langrijkste issues bij de locatiekeuze. Hoe hoog is de bereidheid van medewerkers en leerlingen/studenten om te reizen? In antwoord op die vraag geldt doorgaans dat hoe jonger de doelgroep, hoe lager die bereidheid. Veel kantoorpanden staan in een bedrijfsmatige omge-ving. Hoe is het gesteld met de sociale kwaliteit en veiligheid en wil je met de omgeving geassocieerd worden? Is het mogelijk het onderwijs en het aanwe-zige bedrijfsleven dichterbij elkaar te brengen, zodat hier een wisselwerking kan ontstaan tijdens stages of het werken in projecten met extern opdrachtgeverschap? Dat een onderwijsorganisatie een geheel ander type organisatie is dan de gemiddelde kantoororganisatie uit zich niet alleen in andere eisen aan bijvoorbeeld bereikbaarheid en parkeren, maar ook in de bestem-

> Scholengemeenschap Piter JellesScholengemeenschap Piter Jelles in Leeuwarden was met haar gymnasium gevestigd in een monumentaal pand in de binnenstad. Uitbreiding was geen optie, vandaar dat de school haar oog liet vallen op de naastgelegen manege van de marechaussee (een rijksmonument uit 1853). Door de bijzondere overspanning was het gebouw vrij indeelbaar. Lichttoetreding vindt plaats door de gevel te openen en daklantarens toe te passen. Vier lokalen en vrije werkruimten werden middels een doos-in-doosconstructie in het gebouw geplaatst. De binnendoos bestaat uit een glazen constructie op basis van kassenbouw. Beeld: Heldoorn Ruedisulj architecten BNA

!

43fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

> Hidde Benedictus, Jan Willem van Kasteel en Rop Krist zijn senior adviseurs bij ICSadviseurs.

ming. Voor onderwijsinstellingen is een onderwijsbe-stemming op de locatie nodig. Wijzigen van de bestem-ming kan leiden tot langdurige procedures, al biedt de huidige leegstand hierin ook een kans: door de proble-matiek rondom leegstand zullen ontwikkelaars en overheden wellicht sneller geneigd zijn mee te werken aan een bestemmingsplanwijziging.Bij wijziging van de bestemming is een van de grootste potentiële struikelblokken de bezettingsgraad van de gebouwen. In het onderwijs is sprake van een aanzien-lijk intensiever gebruik dan in een kantoorpand. Dat uit zich bijvoorbeeld in de ventilatie, het aantal toiletten, maar – belangrijker nog – ook in de vluchtwegen. Op dit punt was de herbestemming van de manege in Leeuwarden en de herbestemming van de fabriek in Zoetermeer eenvoudiger dan de kantoorpanden: in de manege was de infrastructuur eenvoudiger aanpasbaar en in de fabriek voldeden de vluchtwegen en ventilatie zelfs al aan de eisen vanuit het onderwijs.

Afwerkingsniveau van groot belangDe grote intensiteit van gebruik en hoge bezetting vraagt in het onderwijs om een degelijk afwerkingsni-veau. In kantoren is vaak sprake van een luxe afwer-kingsniveau. Dit is wezenlijk anders. Mooie maar weinig bestendige materialen in vloeren, wanden en plafonds, zien er bij intensief gebruik al snel versleten en uitgeleefd uit. De eisen aan akoestiek en verlichting liggen in een school anders dan in een kantoorpand. Het kantoorpand kan dus ‘verkeerde luxe’ bieden, die mogelijk wel betaald moet worden in het huurniveau.Wilt u een fris schoolgebouw, dan ligt daar wellicht de grootste uitdaging. Door de hogere bezetting van een schoolgebouw, is de behoefte aan ventilatie aanzienlijk hoger dan in een kantoorpand. Dit heeft effect op de installaties, het leidingwerk én de hoogte van de ruim-ten. In veel kantoorgebouwen is die beperkt, waardoor de installaties extra moeten compenseren. Veelal is het bijplaatsen van een luchtbehandelingskast vrij eenvoudig uitvoerbaar. Bestaande kasten dienen te worden voorzien van een efficiëntere vorm van warmteterugwinning, teneinde de exploitatiekosten te kunnen beheersen. Uiteraard vraagt het leidingwerk bij de nieuwe capaciteitsvraag en bij aanpassen van de indeling wel de nodige aandacht. De elektrotechnische installatie is daarentegen meestal wel voldoende. ICT-aansluitingen (mits goed losgekoppeld) zijn herbruik-baar of eenvoudig draadloos op te lossen. Qua veilig-heidsinstallaties dient nadrukkelijk overleg gevoerd te worden met de lokale brandweer.Een eventuele beperktere hoogte heeft ook effect op de inpassing: bij specifieke functies, zoals een praktijk-ruimte, aula of vaklokalen werkt dit beperkend. Voor de overige grotere onderwijsruimten speelt dit een rol in de ruimtebeleving: hoe groter een ruimte, hoe lager deze lijkt. Deze beleving kan echter goed ‘gestuurd’ worden met de toetreding van daglicht: een ruimte waarin veel daglicht binnenkomt lijkt ruimer. Een

grotendeels transparante gevel kan (iets) minder pla-fondhoogte soms qua beleving compenseren. Gebruik maken van eilandplafonds of ‘gaten’ in het plafond kunnen de hoogtebeleving positief beïnvloeden.

Flexibiliteit als uitgangspuntAls schoolbestuurder heeft u behoefte aan een flexibel gebouw, waarin u nu, maar ook in de toekomst, uw onderwijsconcept kwijt kunt. Vanwege de verhuurbaar-heid zijn kantoorpanden doorgaans relatief flexibel. Dit uit zich vaak in een kolommenstructuur met lichte scheidingswanden waarin relatief eenvoudig een nieuwe indeling te creëren is. Veel ontwikkelaars kozen bij de ontwikkeling voor eenheden bestaande uit vleugels en verdiepingen van vaak maximaal duizend vierkante meter. Met een centraal stijgpunt leidt dit tot efficiënte indelingen (gunstige bruto/netto-factor). Dit laatste is hard nodig om een deel van het indelingsverlies te compenseren dat ontegenzeggelijk zal ontstaan. Scholen hebben bredere verkeersruimten nodig en heb-ben doorgaans meer grotere ruimten dan kantoren, wat niet altijd past bij de aanwezige stramienmaten (bijvoor-beeld maten tussen kolommen) of de diepte van het gebouw (maat tussen twee tegenover elkaar liggende gevels). Een inpassingstudie van het onderwijspro-gramma in een kantoorpand, met daarbij ook aandacht voor de breedte van verkeersruimten en aanwezigheid van vluchtwegen, is daarom een eerste belangrijke stap.Inpassen van een onderwijsorganisatie blijkt niet zon-der meer in een ander pand te gaan. In veel gevallen zullen de aanpassingskosten niet opwegen tegen alter-natieven. Toch wil dat niet zeggen dat er geen goede mogelijkheden zijn. Als het lukt, kan dit bijzondere resultaten opleveren. En herbestemmen is duurzamer dan de nieuwbouw van een duurzaam pand. Belangrijk bijkomend voordeel is de tijd: mits niet teniet gedaan door bestemmingsplanprocedures, biedt beschikbaar vastgoed de kans om versneld tijdelijke, nieuwe of aanvullende huisvesting te vinden. Inpassen kost doorgaans minder tijd dan de renovatie van een be-staand schoolgebouw, waar het onderwijsproces gelijk-tijdig door moet gaan, en zeker minder tijd dan de nieuwbouw van een schoolgebouw. fmi

> Checklist geschiktheid voor herbestemming onderwijs: • locatie: bereikbaarheid, omvang terrein;• specifieke bouwbesluiteisen: vluchtwegen, toiletten;• installatieconcept: ventilatievoud cf frisse scholen;• verdiepingshoogte: minimaal 3 m1;• stramienmaat: passend voor lokalen (indelingsverliezen);• afwerkingsniveau: liever robuust dan luxe.

Facility Management Simplified

Plan uw succes met TOPdeskDe meest gebruiksvriendelijke ondersteuning voor uw facilitaire afdeling

Met TOPdesk heeft u alles in huis om meldingen, reserveringen

en andere taken razendsnel af te handelen. TOPdesk is de enige

tool die Facility Management, ICT en HRM perfect integreert. U

hoeft alle informatie slechts op één plek te beheren, terwijl elke

afdeling zijn eigen veilige werkomgeving behoudt.

Met het Planbord verdeelt u eenvoudig taken onder behandelaars.

Als een taak op een specifiek tijdstip en een specifieke locatie

moet worden uitgevoerd, plant u direct een afspraak in bij de

juiste behandelaar. De behandelaar kan deze afspraak inzien in

zijn Outlook-agenda. De module TOPdesk Mobile maakt het zelfs

mogelijk op locatie meldingen in te zien én af te handelen met de

smartphone. Zo zijn uw medewerkers altijd op de juiste plek, op

het juiste moment.

Meer weten? Bezoek www.topdesk.nl/facilitair

Facilitaire loopbaan van…

45fmi 5 - 2013

naam:

elkie Abas

Huidige functie:

junior projectleider

Hogeschool rotterdam

wilde vroeger worden:

dolfijnentrainer

Onderwijs vormt de toekomst van ons vakgebied. Daarom deze maand een talent in de rubriek Facilitaire loopbaan van…De 26-jarige Elkie Abas werkt als junior Project-leider Facilitaire zaken bij de Facilitaire Dienst van de Hogeschool Rotterdam. Dit doet zij vier dagen per week. Daarnaast is zij beginnend docent op de opleiding die zij zelf volgde: Faci-lity Management aan de Hogeschool Rotterdam. Voordat zij deze opleiding afrondde, volgde zij de opleiding mbo-toerisme: ‘Maar ik wilde verder studeren. Tijdens mijn reis van negen maanden door Australië en Nieuw-Zeeland kwam ik ie-mand tegen die FM gedaan had, bij thuiskomst heb ik opgezocht wat dit vak inhield en het past precies bij mij.’Nu Abas zelf lesgeeft op haar oude school reali-seert zij zich pas hoeveel zij geleerd heeft op deze opleiding: ‘Door een hbo-opleiding krijg je een bepaald denkniveau. Probleemoplossend den-ken, innovatief zijn, analyseren. Eerstejaarsstu-denten die nu roepen dat het te moeilijk is en dat ze het nooit zullen begrijpen stel ik altijd gerust. Soms duurt het even voordat je het helemaal door hebt, maar het komt allemaal goed.’ In het verlengde daarvan heeft ze ook een tip voor alle studenten: ‘Heb lol, geniet, wees leergierig en maak je geen zorgen want alles valt op een ge-geven moment op zijn plek.’Haar huidige baan biedt veel afwisseling: ‘Bij de Facilitaire Dienst kan ik innovatief zijn. Ik heb veel contact met onze klantengroepen, en omdat ik zelf vorig jaar nog tot de grootste klantgroep behoorde ken ik die ook goed. Dit contact vind ik erg leuk en het helpt mij de dienstverlening zo passend mogelijk te maken.‘Het lesgeven geeft mij energie. Kennis overdra-gen is erg leuk. En omdat ik zelf kort geleden nog aan de andere kant zat, herken ik mijzelf nog in mijn studenten en begrijp ik de problemen waar zij tegenaan lopen.’Voorlopig ziet starter Abas nog genoeg uitdaging bij haar huidige werkgever: ‘Aan de ontwikkeling waarin de hogeschool nu zit, verwacht ik de ko-mende jaren een positieve bijdrage in te kunnen leveren. Daarnaast is de combifunctie die ik heb ideaal en erg afwisselend. Ik wil nog veel projec-ten doen die de toegevoegde waarde van FM laten zien.’

Foto

: ©N

FP Ph

oto

grap

hy - M

arijn van Rij

4746 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

ProRail, in Nederland verantwoordelijk voor het spoorbeheer, heeft bij de renovatie van seinzalen, van waaruit het treinverkeer wordt geregeld, gekozen voor een nieuwe formule. In deze formule wordt de seinzaal gedurende de meubelwissel gehuisvest in een tijdelijk onderkomen dichtbij de verkeersleidingspost. Voor die tijd is de scope van de meubelwissels uitgebreid tot complete renovaties van seinzalen. Vooruitdenken, afstemming met betrokkenen en risicomanagement zijn de sleutelwoorden voor renoveren in het hart van de operatie. Het vervangen van werkplekken of het renoveren van een complete seinzaal maakt op het eerste gezicht nogal verschil. In praktijk valt dat mee, want zowel bij vervanging als renovatie staat ontman-teling van de werkplekken centraal. Vanzelfsprekend nemen de omvang en complexiteit toe. De complexi-teit heeft betrekking op de continuïteit van het 24/7-verkeersleidingsproces gedurende de renovatie. De diversiteit van de aanwezige spoorgebonden syste-

Willeke Steenks spoorbeheerder Prorail regelt het treinverkeer in nederland 24/7 vanuit

seinzalen in dertien verkeersleidingsposten. Het Projectenbureau van

Facilitaire Zaken verving de werkplekken in deze seinzalen door een in-

novatieve en ambitieuze formule: de mobiele seinzaal. dankzij deze for-

mule blijft in het verbouwtraject zowel de professionaliteit als de conti-

nuïteit in het primaire proces gewaarborgd.

renoveren in het hart van de operatie

> Ambities op het spoor:• veilig spoor – 0 vermijdbare ongevallen; • betrouwbaar spoor – 0 vermijdbare verstoringen; • punctueel spoor – 95 procent, nooit lager dan 85 procent; • duurzaam spoor – CO₂ ladder 5, 30 procent minder

energieverbruik.

men in een seinzaal, zoals bediening van tunneltech-nische installaties en bruggen, dragen hier ook aan bij.‘Net als in de vernieuwde visie van ProRail “zeker op het spoor” worden er in dit project geen concessies aan veiligheid, betrouwbaarheid, punctualiteit en duurzaamheid gedaan’, aldus Hans Fleer, manager Facilitaire Zaken. De renovaties zijn noodzakelijk om te komen tot een uniforme, professionele werkomge-ving in seinzalen. Een essentieel onderdeel is het optimaliseren van de configuratie van werkplekken.

In een creatieve workshop maakt de klankbordgroep (een vertegenwoordiging van medewerkers die werken in de seinzaal) met miniaturen van werkplekken en een grote plattegrond van de seinzaal de mogelijke werkplekopstellingen. Een ergonoom met kennis van de werkprocessen begeleidt dit proces. Hij zorgt voor de uitwerking en visualisatie van de werkplekopstel-lingen. Een paar weken later komt de klankbordgroep opnieuw bijeen om de meeste geschikte werkplekop-stelling te kiezen.

Nabootsing seinzaalVoor de nieuwe verkeersleidingspost Utrecht wordt gewerkt met een mock-up. In een grote loods wordt de seinzaal met een oppervlakte van 1000 vierkante meter nagebootst, waarin twee tot drie werkplekop-stellingen uitgebreid getest worden voor een drietal scenario’s. De gekozen werkplekopstelling vormt de basis voor de renovatie. In elke renovatie wordt

gestart met het dichten van de brandwerende spa-ringen, de vervanging van kabeltracés, bekabeling en computervloer. Bij deze operatie zijn meerdere aannemers betrokken; een integraal werkplan en afstemming zijn onontbeerlijk. De aanleg van puntafzuiging gaat hierin ook mee. Deze zuigt de afgegeven warmte van pc’s in werk-plekken af. Momenteel zijn de warmtebronnen, die in de afgelopen vijftien jaar explosief toenamen, veelal de oorzaak van klimaatklachten in seinzalen. Ook komen de wanden, het klimaatsysteem en de dynamische verlichting aan bod. Zodra de techniek gereed is, start de functionele inrichting van de seinzaal, ofwel het plaatsen van de nieuwe werkplek-ken. Tot slot worden de werkplekken ingericht met pc’s en beeldschermen. Vanwege de bijzonderheden is de renovatie van een seinzaal veelal maatwerk, waarbij eerdergenoemde activiteiten herhaaldelijk aan bod komen. >

49fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

> Willeke Steenks is projectmanager bij het Projectenbureau van Facilitaire Zaken van ProRail. Momenteel richt zij zich op de nieuwbouw van de verkeersleidingspost Utrecht.

recte consequenties voor het treinverkeer hebben. Een bewuste keuze is de inzet van een onafhankelijke ri-sico-analist.Na de ontmanteling kan het daadwerkelijk opbouwen van de nieuwe werkomgeving starten. Uiteraard heeft een ingenieursbureau daaraan voorafgaand een inte-graal ontwerp in de vorm van een bestek – waarin vragen als deze beantwoord worden – gemaakt: Welk klimaatsysteem is het meeste geschikt? Welke verlich-ting sluit het beste aan op de eisen van de werkplek? Welke maatregelen zijn nodig in het kader van brand-veiligheid en duurzaamheid?Een interieur-architect maakt een ontwerp om de gewenste uniformiteit en uitstraling in seinzalen te evenaren. Ook voor deze bouwuitvoering zijn eerst een gedetailleerde risicoanalyse en afspraken over de uitvoering nodig. Aan het maken en doorvoeren naar kritische ruimten worden strenge eisen gesteld om te voorkomen dat kritische systemen schade oplopen door bijvoorbeeld stofvorming. De aannemers en toezichthouders moeten zich continu bewust zijn van allerlei moge-lijke aanwezige risico’s, ook degene die kunnen ont-staan door het werken in een bedrijfskritische omge-ving. Is de renovatie gereed? Dan vindt de terugmi-gratie plaats.Na de renovatie van drie seinzalen met inzet van mobiele en inpandige seinzalen, hebben zowel de klant en de opdrachtgever als het projectteam aan-gegeven dat deze formule goed aansluit. ‘De seinza-len waren flink verouderd. Door de renovaties passen de opgeleverde seinzalen weer bij de ambitie en professionaliteit van ProRail, een professionele onderneming die elke dag infracapaciteit levert aan spoorgebruikers. Dit gaat in de eerste plaats om het verkeer, maar ook beheer is een belangrijk aspect. De seinzalen zien er fantastisch uit en hebben een uitstraling die past bij een moderne controlroom. Bijzonder in deze is het (ver)bouwen zonder het operationele proces te verstoren, door de werkplek-ken te verplaatsen naar een tijdelijk onderkomen’, zegt opdrachtgever Fred van der Veen. Het feit dat de seinzaal tijdelijk elders is ondergebracht, zorgt ervoor dat het verkeersleidingsproces ongestoord kan doorgaan en het bouwuitvoeringsteam zich volledig kan concentreren op de te renoveren locatie. Het is wel noodzakelijk om continu tien stappen vooruit te denken en bewust om te gaan met de mogelijke risico’s. En zodra een risico zich ontpopt, de consequentie zo snel mogelijk in te perken. fmi

WerkplekformuleIn eerdere verbouwingen deden medewerkers van verkeersleidingsposten onaangename ervaringen op, omdat er met steigers boven de werkplekken gewerkt werd en het geluid veelal een storende factor was. Vanuit deze gedachte biedt de formule mobiele sein-zaal een stabiel, tijdelijk onderkomen; de medewerkers van de verkeersleidingspost ondervinden geen hinder van de verbouwingswerkzaamheden en kunnen hun dagelijkse taak ongestoord uitoefenen. Dit is inmid-dels gebleken in de praktijk, want twee seinzalen zijn succesvol gerenoveerd. Voor dit project worden twee sober en doelmatig ingerichte mobiele seinzalen ge-huurd, om alle seinzalen in een tijdbestek van drie jaar te renoveren. Grootste risico’s bij plaatsing van de mobiele seinzaal:•schade aan de spooromgeving, denk aan de te ne-

men maatregelen voor de hijskraan, zoals begren-zing en aarding;

•schade aan de bestaande infrastructuur in de grond, ter voorkoming hiervan: inschakelen van een er-gonoom met kennis van de werkprocessen en maatregelen voor het graafwerk, zoals proefsleuven.

Zodra alle werkplekken in de mobiele seinzaal zijn getest, kan de migratie starten. Op het rustigste mo-ment op het spoor, meestal in de nacht van zaterdag op zondag, worden de bediening van systemen op werkplekken stuk voor stuk gemigreerd naar het nieuwe onderkomen. Dit vindt zonder een buiten-dienststelling plaats, waardoor het primaire proces hiervan geen hinder ondervindt. Belangrijk is wel dat er geen andere (onderhouds)activiteiten ingepland staan. Specifiek voor het verplaatsen van bediening van spoorgebonden systemen worden complete draaiboeken opgezet, waarbij indien nodig ook de veiligheidsregio betrokken wordt om het alarmerings-systeem naar de hulpdiensten over te zetten.

Risicobeheersing en praktijkZodra een migratie is afgerond, blijft de oude seinzaal nog twee weken in tact. Als er binnen die periode iets niet goed gaat, kan er teruggevallen worden op de oude seinzaal. Dit is het moment dat risicomanage-ment volop toegepast moet worden. De renovatie start met het amoveren van de seinzaal. Een spannende aangelegenheid, want net als bij elke andere verbou-wing, bevinden zich boven het plafond en onder de vloer kabels met onbekende functies. Een grondige risicoanalyse dienst risico’s te voorkomen. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling dat het water van het klimaatplafond terecht komt op kabels die onder spanning staan of doorlopen naar een andere ruimte. Dit vraagt om een zorgvuldige, maar vooral inte-grale aanpak: het nakomen van afgesproken maatre-gelen en toezicht op de uitvoering. Dit is eigenlijk het ingrijpendste onderdeel van de renovatie voor de projectleider. Als hier iets mis gaat, dan kan het di-

4-6 juni 2013

2013Trefpunt voor veiligheid

4-6 juni

Registreer nu voor gratis toegang via www.safetysecurityamsterdam.nl

Volg ons op Twitter: @SSAAmsterdam en #SSA13

In één dag een complete update van de markt• Alle oplossingen, innovaties en trends op het gebied van

beveiliging en (brand)veiligheid• Met extra aandacht voor de veiligheidsproblematiek in de zorg,

retail, transport & logistiek en (semi-)overheid• Een uitgebreid kennisprogramma • Een compleet aanbod van circa 200 exposanten• De ontmoetingsplek bij uitstek

Kijk op www.safetysecurityamsterdam.nl voor het programma.

NS-retour voor€ 8,50

Organisatie: Ondersteund door:

51

juridisch

fmi 5 - 2013

> Deze bijdrage is geschreven door Tim de Jong, werkzaam als advocaat bij Certa Legal en gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht.

> Certa Legal, een full service juridische dienstverlener, behandelt in deze rubriek diverse juridische aspecten die van belang kunnen zijn voor het facilitaire werkveld.

het auteursrecht beschermt werken van letterkunde, wetenschap en kunst. hieronder vallen onder meer foto’s. Voor het gebruik van een foto, bijvoorbeeld voor het verlevendigen van een stuk tekst, is in begin-sel toestemming nodig van de auteursrechtheb-bende. Deze heeft immers een uitsluitend recht op die foto. Dat houdt in dat hij zelf mag bepalen of hij iemand toestemming geeft om zijn foto te gebruiken en zo ja, onder welke voorwaarden. het betalen van een redelijke vergoeding voor het gebruik van de foto is vaak een voorwaarde.

De vergoeding die een auteursrechthebbende in het pre-digitale tijdperk vroeg, werd vaak geïnterpreteerd als een vergoeding van de kosten die hij moest maken om een foto van goede kwaliteit ter beschikking te stellen aan de gebruiker. Wellicht heeft deze misvat-ting geleid tot het idee dat voor het gebruik van foto’s van internet geen toestemming is vereist van de auteursrechthebbende, of dat er voor het gebruik geen vergoeding hoeft te worden betaald. Aan dat idee zal ook hebben bijgedragen dat men via internet eenvoudig kan beschikken over grote hoeveelheden kwalitatief goede foto’s waarvan de herkomst niet zonder meer duidelijk is. Tezamen met de opvatting dat het internet van niemand en iedereen tegelijk is, en daarmee ook hetgeen wat er te vinden is, wordt het gebruik van op internet gevonden foto’s vaak gerechtvaardigd. Die vlieger gaat in de meeste geval-len echter niet op.

Vergoedingen van duizenden euro’sUitgaande van auteursrechtelijk beschermde foto’s is er altijd een maker die rechten kan doen gelden. Door voortschrijdende techniek is het via zoge-noemde webcrawlers mogelijk na te gaan of foto’s worden gebruikt door derden. er zijn diverse organi-saties die zich daarmee bezig houden in het belang van de auteursrechthebbenden. Voorbeelden van zulke organisaties zijn cozzmoss en Getty images. namens de rechthebbenden versturen zij sommatie-brieven naar gebruikers die zonder toestemming gebruik maken van werken. in deze brieven worden

zij gesommeerd om de misgelopen vergoedingen te betalen aan de rechthebbenden. De vergoedingen die worden gevorderd bedragen regelmatig enkele duizenden euro’s. Veel aangeschrevenen gaan onder druk van een eventuele procedure over tot betaling van de gevorderde bedragen.

De laatste jurisprudentie op dit gebied leert dat een vordering van zulke hoge bedragen niet altijd ge-rechtvaardigd is. Weliswaar is en blijft het gebruik van een auteursrechtelijk beschermd werk zonder toe-stemming van de rechthebbende ongeoorloofd, dit houdt niet in dat de gebruiker die deze toestemming niet heeft verkregen zonder meer is overgeleverd aan de grillen van (de vertegenwoordiger van) de recht-hebbende, en tot het betalen van duizenden euro’s aan vergoeding. het kan zo zijn dat wanneer een gebruiker de foto direct op eerste verzoek verwijdert en bereid is om een redelijke vergoeding te betalen, een hoge vergoeding niet redelijk is.

Mocht u worden geconfronteerd met een sommatie-brief van of namens een auteursrechthebbende, win dan eerst advies in alvorens over te gaan tot betaling van de gevorderde som geld, dit kan u enkele dui-zenden euro’s besparen.

Een foto mag niet zonder toestemming van de auteursrechthebbende worden gebruikt voor commerciële doeleinden, dat is inmiddels vrij bekend. Minder bekend is dat dit in beginsel ook geldt voor foto’s die van internet kunnen worden gedownload. Vaak worden deze gebruikt om een website op te vrolijken, met soms grote financiële gevolgen.

Gebruik van foto’s van internet

5352 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

De facility manager is volgens de NEN-EN15221 eindverantwoordelijk voor het binnenklimaat. De taak van het beheren en onderhouden van de klimaatinstal-laties is echter meestal gedelegeerd aan de technische dienst. Dat ieder zijn specifieke verantwoordelijkheden heeft, passend bij zijn eigen specialisme, lijkt logisch. Maar in dit geval zijn de taakgebieden zo ver uit elkaars gezichtsveld verdwenen dat het gemeenschappelijk belang van het creëren van een optimaal binnenkli-maat, een laag energieverbruik en lage exploitatiekos-ten onvoldoende wordt bediend. Deze toegevoegde waarde kan worden gemeten in klanttevredenheid, binnenklimaat en comfort, mate van ziekteverzuim, arbeidsproductiviteit en de kwaliteit van die productie, onderhoudskosten aan klimaatsystemen en energie-verbruik. 24 procent van de werknemers in Nederland ervaart het binnenklimaat als onprettig, 32 procent vindt het slecht regelbaar en 16 procent heeft last van hinder-lijke tocht, blijkt uit onderzoek van TNO. Onderzoek door Atze Boerstra van BBA-Binnenmilieu laat zien dat dit afhankelijk van het type werk, locatie, gebouw, ligging en conditie van de klimaatinstallaties, een

de daarmee gepaarde problemen. De gebruikers zelf hebben vaak een uiteenlopende behoefte aan warmte of koeling. Het verschil tussen de neutrale temperatuur van mensen kan wel 5 tot 6 graden Celsius zijn. Wanneer gebruikers het binnen-milieu zelf effectief kunnen beïnvloeden, vergroot dit de robuustheid, omdat ze het binnenmilieu kunnen aanpassen aan de eigen voorkeur over een tijdsperi-ode en de mogelijkheid hebben een gebrekkig kli-maatsysteem binnen zekere grenzen te compenseren. Wanneer ze geen vaste werkplek hebben, is het ook handig om de warme of koele gebieden van het ge-bouw op te zoeken. Het is dus van belang de gebrui-kersverwachtingen te kennen, te begrijpen en daarmee te managen. Helaas blijkt deze kennis vaak niet aan-wezig bij de direct betrokkenen.

Resultaten en analyseHet blijkt dat het klantenmanagement rond de ‘dienst binnenklimaat’ niet of nauwelijks plaatsvindt. Voor-lichting, instructies, communicatie rond storingen, verwachtingen, extreme weersomstandigheden en feedback op klachten vinden nauwelijks plaats. De backoffice verzorgt het ‘product binnenklimaat’ in de hoop dat dit ook een gewenste dienst is. De tevreden-heidcijfers uit onderzoeken van studenten komen overeen met die van de eerder bestudeerde onderzoe-ken en bevestigen het beeld van de hoge mate van ontevredenheid met het binnenklimaat. Facility managers weten vaak wel dat er een gebouw-beheerssysteem is, maar niet precies hoe het werkt en wat de mogelijkheden ervan zijn. De gebouwbe-heerders daarentegen zijn hier wel goed van op de hoogte, maar vaak onvoldoende opgeleid om ook het onderhoud van – en alle mogelijkheden uit – het gebouwbeheersysteem onder hun hoede te nemen. Gehuurde panden hebben minder geavanceerde gebouwbeheersystemen dan panden die in eigen beheer zijn. Dit komt in de meeste gevallen doordat de verhuurder grotendeels bepaalt wat er met het

Frans Joosstens 70 procent van de gebouwgebruikers is ontevreden met het binnenklimaat

en klimaatinstallaties verbruiken tot 30 procent meer energie dan ver-

wacht, zo blijkt uit verschillende studies. duurzaam ontwerpen en bouwen

lijkt dus niet altijd te leiden tot een optimaal resultaat. daarom is het

doelmatig duurzaam exploiteren voor facility managers van groot belang.

een goed binnenklimaat tegen laag energieverbruikDe mate van coördinatie tussen FM en TD

vermindering van 10 tot 15 procent van de output van de organisatie kan betekenen. Volgens de behaaglijk-heidstheorie van Fanger (1970) is er een voorspelbare warmtebalans tussen lichaam en omgeving. Zijn model maakt het mogelijk in één getal aan te geven wat de gemiddelde uitspraak van een grote groep mensen is over het thermische binnenklimaat. Dit is de PMV-waarde (Predicted Mean Vote), een functie van de klimaat- en persoonsafhankelijke parameters. De PMV-waarde loopt hierbij van -3 tot +3 ; van koud tot heet. Daarnaast is er een verband afgeleid tussen de PMV-waarde (Predicted Percentage of Dissatisfied) en het percentage ontevreden mensen. Uit dit verband kunnen specialisten afleiden dat een binnenklimaat zonder klagers niet mogelijk is. Een PMV-waarde van 0 gaat namelijk gepaard met een PPD-waarde van 5 procent. Het comfort laat zich daarmee categoriseren. Uit een onderzoek van Boerstra (2010) blijkt dat als gebruikers zelf het binnenklimaat effectief kunnen beïnvloeden een A+ kwaliteit binnenklimaat mogelijk is en er dan geen ontevreden gebruikers meer zijn. Te openen ramen en temperatuurbeïnvloeding, de zoge-naamde ‘killervariabelen’, maken het verschil in bele-

ving.

Sturen op beleving en verwachtingenVolgens een onderzoek van Leaman en Bordass (2007) scoren ‘groene’ kantoorgebouwen beter dan traditio-nele kantoren. Gebruikers van bekende energiezui-nige kantoren zijn over het algemeen wat positiever over het binnenklimaat. De complexiteit en soms onnodige besturingsmogelijkheden maken een ‘groen’ gebouw kwetsbaarder, zeker de wat grotere. Gebou-wen met een mixed-mode binnenklimaat (natuur-lijke en mechanische ventilatie) scoren veel beter op de kwaliteit van het binnenklimaat (Brager & Baker, 2009). De gebruikers zijn beter in staat dit te beïn-vloeden naar eigen behoefte en het gebouw is minder afhankelijk van complexe klimaatinstallaties en regel-strategieën. Het is dus wenselijk dat het binnenklimaat van gebouwen een zekere ‘robuustheid’ vertoont. Leijten en Kurvers (2011) definiëren robuustheid van gebouwen als de mate waarin het binnenmilieu in het gerealiseerde gebouw in de praktijk voldoet aan zijn ontwerpdoelstelling. Uit veldonderzoeken blijkt een consistent patroon van de toename van gebouwgere-lateerde symptomen (Building Related Symptoms/BRS) en dus onvrede van gebruikers over het bin-nenklimaat en het thermisch comfort in kantoorge-bouwen bij meer actievere klimaatsystemen. Het advies voor zowel een laag energieverbruik als een goed binnenmilieu is om zoveel mogelijk het bin-nenmilieu met passieve middelen te beheersen en met actieve middelen te fine-tunen. Hierdoor voorkomt men hogere ventilatiesnelheden en koelbehoeften en

55fmi 5 - 201354 fmi 5 - 2013

FMinFOCUs TeCHniek

‘De samenwerking tussen

facilitiaire en technische

afdelingen is van groot

belang’

> Dit artikel is een verkorte weergave van de conferencepaper die tijdens de PLEA in Lima, Peru in november 2012 de Best Paper Award in de wacht sleepte.

> Frans Joosstens MSc is hogeschooldocent aan de Academie voor Facility Management van de Haagse Hogeschool en als onderzoeker verbonden aan het lectoraat Energie en de Gebouwde Omgeving van De Haagse Hogeschool.

pand gebeurt. Het feit dat in de meeste panden het beheer van het gebouwbeheersysteem wel in eigen beheer is, maar dat het technische onderhoud vaak wordt uitbesteed, is hier deels debet aan. De meest voorkomende reden? In de meeste gevallen zijn er geen technische mensen aanwezig in het pand. Het blijkt namelijk dat men vaak te lang moet wachten tot een technisch probleem wordt opgelost. Met als gevolg dat de storingen te lang aanhouden, waardoor gebouwgebruikers onnodig veel klagen. Meer dan de helft van de onderzochte bedrijven heeft het gebouwbeheersysteem wel in eigen beheer, maar het verhelpen van grote binnenklimaatklachten en het onderhoud aan de installaties worden uitbesteed. Men geeft aan dat dit komt doordat ze zelf niet voldoende beschikken over de benodigde technische kennis van de installaties en de ingewikkelde regel-strategieën. Slechts 15 procent van de onderzochte

organisaties haalde naast sturingsinformatie ook ma-nagementinformatie, zoals energieverbruikscijfers, sto-ringsgegevens, uitval en comfortgegevens uit het gebouwbeheersysteem. Wanneer het klanteninfor-matiesysteem niet aansluit op de informatie uit het GBS kan er geen analyse plaats-

vinden van de klachten en evenmin gestuurd worden op verbetertrajecten. Het blijft dan trial and error en de klanten die het hardste en meeste klagen worden bediend zonder dat men enig idee heeft wat de ge-volgen van de genomen maatregelen zijn voor de andere gebruikers. In geen van de onderzochte be-drijven hadden de eindgebruikers zelf toegang tot of invloed op het gebouwbeheersysteem. In 80 procent van de onderzochte kantoorgebouwen had-den de gebouwgebruikers geen beïnvloedingsmoge-lijkheden op het binnenklimaat.

OplossingenHet is voor aanbieders van gebouwbeheersystemen aan te raden om de samenwerking met andere syste-men mogelijk te maken. En om pandbewoners de mogelijkheid te bieden om zelf enige invloed uit te oefenen op het binnenklimaat. Voor de organisaties zelf is het aan te raden een management-informatie-systeem en een monitoringsysteem (vereenvoudigd dashboard) aan te schaffen voor het GBS. Hierdoor is het mogelijk betere controle en invloed uit te oefe-nen op het klimaatsysteem, de storingen, het energie-verbruik en de comfortprestaties, omdat er meer in-formatie direct beschikbaar is. Hiervoor is wel kennis nodig, voor alle betrokkenen maar met name voor de facility manager, over het systeem en de mogelijkhe-den ervan, de eigen informatiebehoefte en reële

verwachtingen rond de prestatie. Daarnaast zal de facility manager vaker een onderzoek naar de mate van tevredenheid rond de huisvesting moeten (laten) uitvoeren. Post Occupancy Evaluation vormt een uitstekende en beproefde methode om een goed beeld te krijgen van knelpunten en pluspunten van de huisvestingssituatie en de waardering van het bin-nenklimaat (Bordass & Leaman, 2005). De facility manager hoeft niet zelf veel technische kennis te verwerven, zolang hij de informatie uit het GBS en monitoringsysteem kan interpreteren en koppelen aan de managementinformatie van zijn front-office. Hij is dan in regie over enerzijds de klantenwensen en anderzijds het aanbod. De samenwerking tussen de facilitaire en technische afdelingen is van groot belang om het binnenklimaat naar de maatstaven van gebouwgebruikers te optima-liseren. Naast het monitoren van het binnenklimaat moet men gelijktijdig de medewerkerstevredenheid, klachten, energieverbruik en beheerskosten integraal meten, toetsen en analyseren en daar besluiten op baseren. Eisen, wensen en verwachtingen moeten steeds worden vertaald naar specificaties voor de klimaatinstallaties en naar regelstrategieën om klach-ten te voorkomen. Door prestatieafspraken te maken -die alle betrokken partijen naleven- kan beter aan de kwaliteitseisen, die aan het binnenklimaat gesteld zijn, worden voldaan.Voor de curricula voor de FM-opleidingen betekent dit dat er meer aandacht in het onderwijs moet komen voor de wijze waarop klantenmanagement en tech-nisch beheer op elkaar moeten worden afgestemd. Daarvoor zullen de studenten meer kennis rond GBS, technische installaties, energiemanagement en com-forteisen moeten opdoen en leren hoe men in de beroepspraktijk daar duurzame resultaten mee kan behalen en behouden. Aan de Haagse Hogeschool wordt hier al deels invulling aan gegeven en is er een multidisciplinaire minor Smart Energy Management & Design, waar studenten bouwkunde, werktuig-bouwkunde/elektrotechniek, facility management, technische bedrijfskunde en climate & management samenwerken en dezelfde taal leren spreken. fmi

De CEO van Saxion Hogescholen, Jeffrey van Rossum, opende gisteren de derde Game School in Deventer. Twaalf jaar gele-den, in 2013, besloot Saxion de koers te wenden en strategisch in te zetten op de nieuwe onderwijs-vormen. ‘Weg met de stenen!’, zei toen-malig bestuursvoorzitter Ineke van Oldeniel na de presentatie van een futurist over het on-derwijs van de toekomst. ‘Een tablet in plaats van een boek, video in plaats van hoorcolleges, en gamen in plaats van blokken.’ Het idee was: zelf leren in plaats van geleerd worden. Tegenstanders waarschuwden dat de financiering van het onderwijs in gevaar zou komen. Ondertussen zijn de financiële stromen verlegd. Studenten volgen gratis onderwijs maar betalen Saxion voor een baangarantie en personal coaching. Docenten worden betaald uit de Big Data die de video-studenten uit de hele wereld genereren en uit advertentie-inkomsten. De school voorspelt de statis-tische kans op succes van de student. Wie laag scoort, komt er niet in. Zuid-Koreaanse studenten scoren het hoogst, Nederlandse studenten zijn afgezakt naar de middelmaat wegens gebrekkige motivatie en zelf-discipline. Studenten studeren door te werken. Ze draaien vanaf het begin mee in school-bedrij-ven. Natuurlijk is de school zelf ook een bedrijf. De derde Game School die gisteren werd ge-

opend, kent de laatste snufjes op het gebied van onderwijsgamen. De Hospitality Business School – combinatie van sportschool, hotel en wellness center – toonde trots de Hospitality Simulator. Een student doorloopt daarin

een dag uit het leven van een hospitality manager. Elk willekeurig

beroep kan worden nagebootst. Je doorloopt alle dilemma’s en maakt beroepskeuzes aan de hand van per-soonlijke eigenschappen, zoals: Ik ben goed/slecht in cijfers, ik ben goed/slecht in leiderschap. Aan het eind krijgt de student een persoonlijk verbeteradvies en doet een vraag/antwoord-spel met

studenten en docenten. De kosten voor schoolgebouwen zijn aan-

zienlijk gedaald, maar die voor de online onderwijsinfrastructuur zijn sterk gestegen. Werkgevers zijn erg tevreden over het nieuwe systeem wegens de lage drop out rates.

derde Game school saxion feestelijk geopend

Futurist Marcel Bullinga is een fervent onderwijs gamer. Hij solliciteert als gids voor de toekomst van uw

onderwijs. Even Marcel bellen op @futurecheck

Uit: FM nr. 13, mei 2025

FMin2025 Checking the futurei

Foto

’s: L

evin

den

Boe

r - P

ersf

oto.

nu

5756 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FMN heeft een historie van prettige en indruk-wekkende locaties voor de ALV, en ook bij deze vergadering lukte het de commissie Events weer om een inspirerende omgeving te vinden: De St@art (De Staart), het architectonische en duurzame hoofdkantoor van Corporate Facility

Partners (CFP), dat vorig jaar op het terrein van de Apenheul in Apeldoorn ge-opend werd. Deze omgeving stimuleerde bestuur en leden om op een positieve en construc-tieve manier in gesprek te gaan over actuele zaken die spelen binnen de vereniging. Leden die met enige regelmaat een ALV bezoeken, weten dat er altijd voldoende stof is om over te discussiëren. Iedere vergadering weer blijkt hoeveel leden er begaan zijn met de vereniging.

OvergangsjaarFMN-voorzitter Ian van der Pool blikte terug op de afgelopen jaren, maar keek vooral vooruit. In eerste instantie naar de nabije toekomst, waarin een stabiele vereniging moet worden gerealiseerd, die klaar is voor de verre toekomst. De ALV stemde er dan ook mee in dat het verenigingsjaar 2013-2014 wordt gebruikt voor

een transitie naar een nieuwe situatie. Het bestuur zal daarbij meer op hoofdlijnen gaan besturen. Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden worden lager binnen de vereniging belegd. Daarnaast ligt de prioriteit bij het verbeteren van de financiële basis van FMN, door nadrukkelijk meer aandacht te geven aan ledenwerving en het behoud en aantrekken van nieuwe sponsoren. De aanwezige leden stemden dan ook met een grote meerderheid in met de door het bestuur voorgestelde herschikking van de portefeuilles. Naast deze herschikking van de rollen onder de hui-dige bestuursleden, is er ook een nieuw bestuurslid benoemd: Rolf Nijdam. Nijdam is werkzaam als docent facility management aan Saxion Hospitality Business School en eigenaar van REN Diensten & Advies. Zijn achtergrond, ervaring en manier van werken waren voor het bestuur van FMN aanleiding om hem als meest geschikte kandidaat voor te dragen voor de vacante functie van secretaris. Een voordracht die door de ALV unaniem en met applaus werd gehonoreerd.

Nieuwe commissieOnder andere uit het onderzoek FMN Connects is ge-bleken dat er een andere benadering nodig is voor het werven van nieuwe leden en het binden van bestaande leden. In dat kader presenteerde de jongste commissie van FMN zich tijdens de ALV: de commissie Leden.

Deze commissie sluit aan op de drie speerpunten van FMN: kennis, ontmoeten en leden. De speerpunten worden introductie, activering en binding van leden. De commissie komt voort uit het samengaan van de kenniskring Young Professionals en de Starterskring, die allebei ophouden te bestaan. Het werk is vooral gericht op (potentiële) leden die nog niet zo lang bin-nen facility management werkzaam zijn. Dat kunnen FM-studenten of starters zijn, maar ook mensen die op latere leeftijd de overstap naar FM hebben gemaakt. De commissie bevordert – in nauwe samenwerking met de regioteams, kenniskringen en overige com-missies van FMN – een effectieve introductie van nieuwe leden. Ook maakt de commissie zich sterk voor het activeren van leden en het vergroten van hun betrokkenheid bij de activiteiten van de vereniging. De presentatie werd verzorgd door Véronique van Gent en Evi Aangenendt, zij vullen samen het voorzit-terschap van deze commissie in.

NetwerkenOntmoeten is een van de speerpunten van FMN. Dat leden hier geen moeite hebben, bleek tijdens de pauze, voorafgaand aan het middagprograma: En of een lid nu werkzaam is bij een aanbieder of juist fa-cility manager is, het vakgebied geeft altijd voldoende stof om over te praten. En dit keer kon dat buiten, onder een aangenaam voorjaarszonnetje. fmi

Ivo voor den Dag

FMn-sponsor CFP en de Apenheul waren op 25 april de

gastheer van de voorjaars-ALV van FMn. Tijdens deze

ALV bleek dat bestuur en vrijwilligers hard werken aan

de toekomst van de vereniging. een toekomst waarin

de toegevoegde waarde van een lidmaatschap alleen

maar groter moet worden.

FMn: ontmoeten, kennis en ledenVia overgangsjaar op naar de een gezonde toekomst

Links: een imprres-sie van de ALV

Rechts: in de voor-tuin van De St@art vonden FMn-leden elkaar in de voor-jaarszon

Foto’s: ©nFP Photography -

henk Tukker

5958 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Coen de Ruiter, directeur van Apenheul in Apeldoorn, trapte na de algemene ledenvergadering het infor-mele deel van de middag af met een toelichting op De St@art (De Staart), een duurzame congres- en verga-derlocatie met een auditorium voor 300 personen. Ook lichtte hij kort de geschiedenis van de Apenheul toe, dat in 1971 – tegen de trend in – zonder kooien, maar met liefde voor de natuur werd ingericht. De Ruiter: ‘Oprichter Wim Mager wilde geen kooien, maar con-tact met de apen. Apen en mensen verschillen maar één procent van elkaar, wat is er leuker dan naar hun gedrag kijken?’De Staart werd ontworpen door architectenbureau RAU. Het bureau zet zich in voor de langetermijnbe-langen van de aarde en haar bewoners. De Staart bijvoorbeeld is CO2-neutraal gebouwd; warmte wordt

opgeslagen om het gebouw bij kou te verwar-men en de vloerbedekking is gemaakt van gerecyclede spijkerbroeken en autobanden. Ondanks concurrentie van andere parken, maar ook van woonwarenhuizen die met de ballen-bak een dagje uit bieden en van computerspel-len die thuis voor het nodige vermaak zorgen, gaat het goed met Apenheul, besloot De Ruiter zijn verhaal. Per jaar weten 50.000 bezoekers het park te vinden en daarmee – gecombineerd met andere activiteiten – weet het park zonder subsidie haar broek op te houden.

Groene sokkenBram Adema managing director van Cor-porate Facility Partners (CFP), als sponsor

weet welke kant we op de lange termijn op moeten.’Breeam, cradle-to-cradle en Leed noemt Rau zelfs ronduit onzinnig: ‘Duurzaamheid is geen certificaat, maar een houding. Als we willen oogsten moeten we ook zaaien. Niet economisering van ecologie maar: hoe kunnen we economie ecologiseren?’En over de term mvo is Rau ook niet te spreken: ‘Waarom mvo? Waarom moet mvo worden beloond? Daarmee legitimeer je als overheid eigenlijk niet-maatschappelijk verantwoord ondernemen.’

Geen energieprobleemRau presenteerde enkele voorbeelden om een gebouw CO2 neutraal te maken: draaideuren die energie op-wekken, warmte- en koudeopslag en energiestromen die de mensenstromen in een gebouw volgen. Het Christiaan Huygens College in Eindhoven verdient zelfs 130.000 euro per jaar alleen maar op het in ge-bruik hebben van hun gebouw. Ondertussen weigeren banken volgens Rau leningen te verstrekken om dit soort gebouwen te realiseren, want ‘al die troep’ die leeg staat wordt daarmee nog minder waard.Ook gelooft de architect in het afnemen van diensten tegenover producten. Zijn eigen architectenbureau bij-voorbeeld heeft met Philips een afspraak over een aantal af te nemen uren licht, in plaats van lampen. Het is daarmee in het voordeel van Philips dat lampen het zo lang mogelijk doen. Hetzelfde geldt voor wasmachines: ‘Bij het verkopen van wasmachines is het in het voordeel van de fabrikant als na twee jaar het rubber kapot is en na vijf jaar de deur eruit valt, want dan moet er een monteur komen en uiteindelijk misschien een nieuwe

wasmachine. Ga je uit van het verkopen van wasbeurten, dan is het voordelig als wasmachines het lang volhouden.’Volgens Rau hebben we geen energieprobleem, maar een energievraag. Er is energie genoeg, alleen er zijn te weinig grondstoffen. ‘Onze lineaire economie verspilt geld. Producten worden gemaakt van grondstoffen en eindigen als afval. Terwijl de grondstoffen van die pro-ducten grondstoffen blijven. Ook als een product kan worden afgeschreven, zijn er nog steeds de grondstoffen van dat product. Zo lang deze nog de identiteit van een grondstof hebben, heeft het product nog waarde.’

Vlooien = netwerkenEen ALV in Apenheul is niet compleet zonder een bezoek aan de apen, dus was het hele gezelschap uitge-nodigd om aan het eind van de middag bij het voeren van de gorilla’s aanwezig te zijn. Twee van hun verzor-gers lichtten het voeren toe en vertelden iets over de zilverrug, en daarmee de gorilla-groepsleider, Jambo. Een gorillagroep bestaat altijd uit één mannelijke leider en zijn vrouwen. Een gorilla heeft meerdere vrouwen en ieder heeft zijn eigen rol binnen de groep.Constanze Mager, afgestudeerd op moeder-kindge-drag van orang oetans in dierentuinen en hoofd educatie bij Burgers Zoo, legde tot slot op komische wijze de link tussen apengedrag en het gedrag van medewerkers en tussen medewerkers en managers. Zo vergeleek zij het vlooien van apen met netwerken en praten over koetjes en kalfjes. Het gaat allebei nergens over maar beide zijn bedoeld om de ander te laten weten dat de sfeer vriendelijk is. Tijdens de bor-rel werd er naar hartenlust gevlooid. fmi

Inga van Uchelen duurzame én winstgevende gebouwen was het onderwerp tijdens de

ALV-middag op 25 april. de Apenheul, FMn-sponsor CFP en architecten-

bureau rau gaven hun visie in – heel toepasselijk – de duurzame congres-

en vergaderruimte de st@art in de Apenheul.

‘ duurzaamheid is geen certificaat, maar een houding’Over energieopwekkende draaideuren, lichturen en groene sokken

van FMN mede gastheer, vertelde over de missie van CFP om gebouwen duurzaam en tegelijkertijd renda-bel, zo niet winstgevend, te laten zijn. Het bedrijf analyseert gebouwen op duurzaamheid en het nieuwe werken en geeft advies.Adema, groen-gesokt, vertelde verder over de ge-dachte achter zijn groene sokken en de actie van CFP rondom die sokken. Dragers ervan maken daarmee een statement op het gebied van duurzaamheid en kunnen de sokken kopen. Twee procent van de opbrengst gaat naar het Ronald McDonald-fonds. Vorig jaar bespaar-de CFP samen met haar klanten 50.000 CO2.

Breeam, C2C, Leed: ‘onzinnig’Oprichter van architectenbureau RAU Thomas Rau was uitgenodigd om zijn visie op bouwen en gebou-wen te geven, met als rode draad het behoud van de planeet aarde, waar wij volgens hem slechts te gast zijn. Dat is volgens hem de reden waarom wij naar een circulaire economie moeten. Een levendig verhaal – door sommigen zelfs als hila-risch ervaren, aan het schatelgelach te horen – waar-in hij niet schuwde om duidelijke stellingen in te nemen. Zo vindt Rau dat de overheid het bouwen van nieuwe kantoren zou moeten verbieden, behalve als deze volledig CO2-neutraal zijn. Rau: ‘De overheid heeft te weinig visie op dit gebied. John F. Kennedy zei in 1962: “We gaan iets doen omdat het moeilijk is. We gaan naar de maan.” In de jaren daarna stond alles in het teken van dit doel. Hij had een langeter-mijnvisie. In Nederland worden na verkiezingen formatiegesprekken gevoerd, terwijl niemand precies

het mooie weer zorgde voor een ontspannen sfeer. Bezoekers ‘vlooiden’ elkaar tijdens de borrel die gedeelte-lijk buiten plaats-vond.

6160 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Safety & Security Amsterdam (SSA) is voor facilitair professionals dé plek om informatie en inspiratie te halen op het gebied van veiligheidsvraagstukken. Een van de onderwerpen dat dit jaar op het programma staat is brandveiligheid. Ook worden handvatten aangereikt om invulling te geven aan de eigen veilig-heid, met name in de zorg, retail en logistiek. SSA 2013 wordt van 4 tot en met 6 juni gehouden in Amsterdam RAI.Er wordt op de beursvloer van SSA 2013 tijdens ken-nissessies onder leiding van experts ingegaan op de exacte gevolgen voor de brandveiligheid door een terugtredende overheid en de eigen zorgplichten. Beursbezoekers kunnen zich laten informeren over recente wijzigingen in regelgeving, bezuinigingen op onder andere brandweren en hoe verzekeraars hun polissen en dekking hierop aanpassen. Toenemende brandrisico’s door duurzame producten en toene-mend gebruik van informatie en communicatietech-nologie passeren eveneens uitgebreid de revue.Op het gebied van beveiliging wordt ingegaan op de nieuwste visies en technieken voor toegangsbeheer, trends in overvalbeveiliging en de ontwikkelingen rond live view, waarbij de politie gelijk mee kan kijken bij calamiteitenBeursmanager Nynke Lipsius van Amsterdam RAI: ‘Lang niet iedereen is zich bewust van de veranderde

Pim van Houten de vakbeurs safety & security Amsterdam (ssA) is ook voor professionals

uit de facilitaire wereld de plek bij uitstek om zich te laten inspireren en

informeren over veiligheidsvraagstukken. Bewustwording van de veran-

derende situatie voor een onderneming op het gebied van brandveiligheid

vormt een van de onderwerpen die uitgebreid aan de orde komen tijdens

het tweejaarlijkse trefpunt voor veiligheid.

safety & security Amsterdam 2013Aandacht voor gevolgen terugtredende overheid

> Meer informatie is te vinden op www.safetysecurityamsterdam.nl. SSA is ook te volgen op Twitter (@ssaamsterdam).

Registreer nu voor gratis toegang

via www.safetysecurityamsterdam.nl

Trefpunt voor veiligheid

01.5

0601

.40

601

.405

01.3

04

01.3

06

01.2

06

01.2

0801

.308

01.3

1001

.50

901

.510

01.5

12

01.1

0101

.104

01.2

1201

.313

01.3

1501

.31

4

01.

312

01.4

12

01.6

10

01.6

12

01.6

14

01.6

16

01.

416

01.4

15

01.4

1701

.418

01.3

1601

.213

01.2

15

01.3

18

01.5

24

01.4

20

01.4

2101

.422

01.3

22

01.2

1801.

220

01.2

2201

.221

01.1

1401

.112

01.1

10

01.1

08

Zorg&

OverheidWereld

01.2

26

01.2

28

01.3

26

01.1

20

01.1

2401

.126

01.2

30

01.3

30

01.4

2401

.527

01.

528

01.4

2701

.428

01.4

31

01.4

30

01.4

32

01.5

32

01.5

34

01.

632

01.6

34

01.5

37

01.

436

01.4

35

01.3

3601

.335

01.2

36

01.2

32

01.2

35

01.

238

01.

240

01.2

3701

.13

001

.128

01.1

32

01.2

4301

.24

601

.342

01.4

3901

.44

0

01.5

51

01.6

50

01.6

52

01.6

54

01.6

56

01.4

4301

.344

01.3

4301

.248

01.2

47

01.2

50

01.1

4201

.14

0

01.1

46

01.

129

01.

125

01.

121

01.1

17

01.1

09

01.1

15

01.1

33

01.

447

01.3

50

01.2

5601

.152

01.2

62

01.2

60

01.2

6601

.162

01.1

60 01.

158

01.1

54

01.1

53

01.

353

01.

355

01.3

5401

.450

01.4

52

01.5

5501

.653

01.3

60

01.

219

01.1

06

01.5

31

01.4

44

01.4

48

01.5

07

01.5

42

01.

265

01.

264

01.1

49

01.1

48

01.1

50A

01.

150

01.2

27

01.2

25

01.1

00

01.

164

01.4

54

01.1

3601

.138

01.1

18

01.2

41A

01.2

41B

01.

409

01.3

4601

.345

01.5

54

01.5

52

01.5

40

01.5

38

01.5

47

01.5

20

01.4

3301

.434

01.

252

01.2

53

01.4

4101

.442

01.0

99

01.

098

01.5

14

01.5

13

01.4

08

01.0

407

01.

339

01.

340

01.3

38

01.

156A

01.

156

01

.5

29

01.

165

01.

167

01.1

66

GR

UPP

E

GR

UPP

E

GR

UPP

E

to R

esta

uran

tFir

st Flo

orto

Org

anisa

tion

Vakb

ladBe

veilig

ing

& Pr

ess

€

BeveiligingPlein

Transport & Logistiek

/Retail Wereld

InstallatiePlein

To H

all

01.2

17

omstandigheden op het gebied van veiligheid, zowel aan overheidszijde als aan gebouwzijde. Op SSA 2013 is deze kennis aanwezig en worden oplossingen aangedragen.’

Over SSA 2013De toonaangevende vakbeurs Safety & Security Am-sterdam is de tweejaarlijkse ontmoetingsplek, markt-plaats en kenniscentrum op het gebied van beveiliging en (brand)veiligheid. Van 4 tot en met 6 juni 2013 vormt SSA met circa 200 exposanten, een uitgebreid kennisprogramma en betrokkenheid van alle rele-vante stakeholders, het enige vakevenement met nationale dekking. Alle segmenten komen – letterlijk – onder één dak samen. Drie dagen lang is de Euro-pahal van Amsterdam RAI het middelpunt voor in-stallateurs, adviseurs, leveranciers, system integrators, security managers, eindgebruikers en functionarissen werkzaam in de publieke sector. Zij komen naar SSA om innovaties te zien, marktontwikkelingen te volgen, kennis op te doen, ervaringen uit te wisselen en oplos-singen te vinden. fmi

63fmi 5 - 2013

Productnieuws

nedap, standnummer 01.330nedap is een organisatie van ondernemers, gefocust op het ontwikkelen van technologische oplossingen die de dagelijkse werkzaamheden vereenvoudigen. Vanuit dit oogpunt is Aeos ontwikkeld: het enige integrale security management platform dat toegangscontrole, lockermanagement, video management en inbraakdetectie verenigt in één applicatie. nedap gelooft niet in voorgedefinieerde oplossingen. Onze oplossingen worden niet bepaald op basis van technologie, maar

op basis van de manier waarop deze technologie in het dagelijks leven toegepast wordt. Daarom ontwikkelden we het eerste softwaregebaseerde security management systeem met één generieke controller die kan meegroeien met de veranderingen en groei van een onderneming. Dit maakt Aeos meer flexibel, toekomstbestendiger en eenvoudiger in gebruik dan iedere andere security oplossing.Gerenommeerde bedrijven over de hele wereld gebruiken Aeos meer dan 37 miljoen keer per dag op het gebied van veiligheid, mensenstromen en gebouwbeheer. Bent u benieuwd hoe nedap uw dagelijkse gang van zaken kan vereenvoudigen? Bezoek nedap op stand 01.330 tijdens SSA 2013.informatie: www.nedap.nl

securitas, standnummer 01.524Securitas vindt dat veilig wonen, werken, reizen en leven voor iedereen vanzelfsprekend moet zijn. Daarom draagt Securitas bij aan veiligheid. Door het alledaagse leven van u en uw klanten zo gewoon mogelijk te laten verlopen. Zonder onderbrekingen. Zonder gevoel van onveiligheid. Zodat iedereen het beste uit zichzelf haalt. Zodat uw organisatie optimaal presteert.Dit doen we zoals alleen wij dat kunnen. Geheel afgestemd op de situatie en risico’s van de klant. Geleverd door een gezonde en daadkrachtige organisatie. Met de modernste technieken en de beste mensen. Altijd en overal. Van zorginstelling tot finan-ciële sector. Van luchthaven tot universiteit. Sinds de start van ons bedrijf in 1904 in Zweden met drie bewa-

kers op de fiets zijn we gegroeid naar een organisatie die overal ter wereld voor veiligheid zorgt. Van risicoanalyses tot integrale veilig-heidsplannen, van video-surveillance tot alarmopvolging, van brandwacht tot veiligheidsplannen, van gespecialiseerde bevei-ligingsmedewerkers tot de modernste techniek.Dit alles integraal bedacht en geïmplementeerd. Zodat u zich kunt richten op uw corebusiness. en uw klanten ongestoord kunnen doen wat ze willen doen. Daar staat Securitas voor. Voor veiligheid. informatie: www.securitas.nl

salto systems, standnummer 01.128De mogelijkheden van de huidige tech-nologie vermeerderen zich in rap tempo. Salto Systems weet dit. Daarom streven wij continu naar verbetering van de huidige toegangscontrolesystemen en de ontwikkeling van nieuwe mogelijkhe-den. Dit kunnen wij alleen dankzij alles wat wij van degenen met wie wij zaken doen geleerd hebben, want innovatie is alleen van belang als het belangrijk is voor onze klanten.Salto Systems groeit snel en heeft wereld-wijd 23 vestigingen. Salto verzorgt toe-gangscontrole voor onder meer universi-teiten, hogescholen, ziekenhuizen en in-

stellingen. inmiddels hebben we wereld-wijd ongeveer 1,3 miljoen toegangspun-ten met dagelijks 15 miljoen gebruikers. Ons draadloos online en data-on-card technologie zorgt voor een real time controle van wie, tot wat en waar en wan-neer toegang heeft. De drijvende kracht is het Salto Virtual network (SVn), een

unieke combinatie van online en offline toegangscontrole zonder bedrading. Tijdens SSA presenteert Salto haar nieuw-ste innovatie, clay by Salto een gloed-nieuw in de cloud toegangscontrole oplossing. een baanbrekend product dat elektronische oplossingen naar het MkB brengt, met veel betere functionaliteiten en prestaties dan mogelijk met een tra-ditioneel mechanische oplossing. Denk aan een flexibel systeem zonder ingewik-kelde installatie van software of de kos-ten van een volledig bekabeld elektro-nisch product.informatie: www.saltosystems.com

16527_2 NVD Adv 210x297 SSA V1.indd 1 06-05-13 14:37

6564 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FMnactiefFo

to: ©

nFP

Pho

togr

aphy

- M

arijn

van

Rij

Tom sluizeman, regioteam noord-nederland

Tom Sluizeman (25) jaar is werkzaam bij méét en werd al in zijn tweede jaar international Facility Management aan de hanzehogeschool in Gronin-gen lid van FMn: ‘in eerste instantie met name voor FMI. Maar gaandeweg haalde ik steeds meer uit mijn lidmaatschap. Onder andere door bijeenkom-sten te bezoeken. ik had al snel door dat FMn de bron is voor de nieuwste kennis, interessante

mensen en verrassende evenementen.’Sluizeman is gaandeweg gevormd door zijn persoonlijke ervaringen: ‘ik ben steeds meer geïnteresseerd ge-raakt in de beweegredenen van men-sen en organisaties. in mijn werk bij méét ben ik daar indirect mee bezig door klanten te helpen bewust te wor-den van de effecten van hun facilitaire keuzes. Zelf geeft méét geen advies, maar het is wel erg interessant en leuk om daar toch met klanten zo nu en dan over te sparren.’

Netwerk in het NoordenSluizeman werd aan het eind van zijn studie FM Graduate of the Year en kreeg bovendien een nominatie voor de maatschappelijke hanzehoge-school-scriptieprijs. ‘Met die ervaring op zak ging ik backpacken door Afrika. Dat kan ik iedere afstudeerder aanraden. Bij terugkomst werd ik gevraagd door het instituut FM aan de hanzehogeschool Groningen voor de functie relatiemanager. een nieu-we functie waarin ik uitgedaagd werd om een intensievere verbinding tus-sen onderwijs, werkveld en studen-ten te realiseren. in die periode ben ik actief geweest voor FMn Starters en FM2018.’Aan het eind van die betrekking vond Sluizeman het belangrijk om ook an-dere keuzes te heroverwegen: ‘Toen ik bij mijn huidige werkgever ging werken, ben ik op zoek gegaan naar een com-missie die meer aansloot op mijn privé-

en werksituatie. Met het gegeven dat ik met plezier in Groningen woon, al een netwerk in het noorden had opgebouwd en het Regioteam openstond voor een frisse wind was de match al snel gemaakt.’Sluizeman is een enthousiast lid van het regio-

team noord nederland, hij heeft zich ten doel gesteld om vooral de startende FM’ers in het noorden via de regioactiviteiten te verbinden met FMn: ‘Zo wil ik graag presentaties gaan geven, maar vooral ook in gesprek blijven met huidige studenten en docenten. Waar mogelijk en nodig breng ik de uitnodigingen voor bijeen-komsten persoonlijk over.’het regioteam is een team met ervaren en enthou-siaste vakambassadeurs. Sluizeman: ‘nelleke Ver-meulen, Anjo Tuinsma, Willemieke harwig-kingma en Jaap Wijnja hebben bovendien veel ervaring binnen FMn. Voor mij als young professional een perfecte basis om FMn in het noorden blijvend beter te vertegenwoordigen.’Ondanks dat het team heldere jaar planningen maakt heeft wordt van iedereen verwacht actief mee te werken in de uiteindelijke uitvoering. ‘Daar-voor kunnen we beroep doen op elkaars kennis en expertise. Zo zal ik nelleke ondersteunen in het maken van een flitsende presentatie voor de vol-gende bijeenkomst. Uiteindelijk is het het leukste als iedereen ook aanwezig kan zijn bij de evene-menten. Genieten van het resultaat is het leukste als je het kan delen met elkaar.

OogkleppenVanuit zijn werk krijgt Sluizeman veel vrijheid om zich in te zetten voor de vereniging: ‘Dat is iets dat ik erg waardeer. Maar naast mijn eigen actieve rol probeer ik ook nog bijeenkomsten bij te wonen die voor mijn werk relevant zijn, dus over huisvesting, facilitaire services en perfor-mance management. nu ik voor mijn gevoel redelijk veel gezichten ken binnen FMn en ik actief ben in andere clubs, zoals het essent in-novatieplatform en Younglink (jongerenafdeling van noord-nederlandse organisaties), neemt het aantal bezoeken wel af. ik probeer wel altijd de ALV’s te blijven bezoeken’Gevraagd naar wat hem verder opvalt aan het werkveld is Sluizeman openhartig: ‘Als starter op de arbeidsmarkt verrast het mij met regelmaat dat de spreekwoordelijke oogkleppen de over-hand hebben. Daardoor blijven kansen onbewust en dus ook onbenut. een vereniging als FMn gecombineerd met frisse blikken en een open houding naar specialisten kunnen bijdragen aan die bewustwording. Lastig misschien, maar in soms ook verrassend leuk. indien gewenst bied ik graag een helpende hand.’

©nFP-130301lowres_53.jpg©nFP-130301lowres_60.jpg©nFP-130301lowres_65.jpg

6766

FMnactueel

fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

Volg FMN op Twitter: @FMNbestuurtweet

Grote opkomst bij bijeenkomst Lean in FMOp 16 april vond er een bijeenkomst van FMn regioteam Zuid/Midden plaats bij MSD Animal health in Boxmeer. het thema: What does lean six sigma really mean for FM?Rian Dings, manager Facility Services bij MSD en gastvrouw van deze bijeenkomst, heeft zelf de methodiek zeer enthousiast omarmd. Twee van de drie presentaties betroffen dan ook Lean verbetersessies die in eigen huis hebben plaatsgevonden. De opkomst van FMn leden was goed. Maar liefst 85 geïnteresseer-den waren op deze bijzondere bijeenkomst afgekomen.

Waarde toevoegenUit onderzoek is gebleken dat in de meeste processen slechts 5 procent van alle activiteiten waarde toevoegen aan de dienst of het product. 30 procent van de activiteiten zijn nodig vanwege wetgeving en dergelijke en zo’n 65 procent van alle activiteiten zijn niet nodig en voegen geen waarde toe (verspillingen).De bijeenkomst werd gestart door Dimitri van Gaal van Verander-schap. een consultancybedrijf dat Lean-processen begeleid.De uitleg van Lean is eigenlijk heel simpel: haal alle verspillingen uit het proces, zodat je alleen datgene overhoud waar een klant voor wil betalen.het proces begint echter minder eenvoudig. er zijn 5 principes binnen de Lean-methodiek:• Bepaal wie je klant en is en ontdek waarvoor hij je eigenlijk

wil betalen. • haal de verspillingen uit het proces. De 7 verspillingen zoals

die zijn benoemd bestaan uit:1. wachten;2. faalkosten/defecten (herstellen);3. onnodige extra’s (zoals controle en overbodige procedures)4. voorraden;5. bewegen (onnodige en/of belastend);6. overproductie;7. transport.

• Plaats alleen de waardevolle activiteiten in een stroom;• Maak alleen datgene wat een klant vraag en waar hij voor wil

betalen;• Verbeter continu, streef naar perfectie.

De faalrisico’s lijken open deuren, maar daarom niet minder waar:• visie ontbreekt, wat leidt tot verwarring;• een plan ontbreekt, wat leidt tot afdwaling;• bronnen (zowel mens als middel) ontbreken, wat zal leiden

tot frustratie;• vermogen ontbreekt, wat leidt tot onrust;• prikkels ontbreken, wat leidt tot weerstand;• draagvlak ontbreekt, wat leidt tot sabotage;kortom Lean is voor elk proces toepasbaar, zelfs voor je proces-sen thuis. Door kritisch te kijken zijn er zeker optimalisaties te realiseren.

PraktijkvoorbeeldenTijdens de bijeenkomst zijn twee voorbeelden van twee facili-taire lean-trajecten uitgelicht. het eerste proces wat volgens de lean-methodiek is verbeterd is een deelproces van de leverancier Micronclean (onderdeel van Berendsen) van het leveren en was-sen van de cleanroom-moppen (ook bij MSD), gepresenteerd door Lisette hop (MSD) en Pepijn de Groot (Micronclean). Zij gingen uitgebreid in op het proces en de methodiek. Sommige onderdelen kun je snel oplossen en anderen vergen een inves-tering in tijd en aandacht en soms ook gewoon geld.het resultaat is:• inzicht in het aantal en de locatie van de moppen in het proces;• een besparing in 10 procent handelingsuren (circa 8 uur).Bij MSD en de betrokken leveranciers is men er van overtuigd dat wanneer de methodiek toegepast gaat worden op nog omvang-rijkere processen, ook de resultaten omvangrijker zullen zijn.het tweede voorbeeld betreft de schoonmaak en wordt toege-licht door Ronald cransveld (hago), het gaat over de schoonmaak van een losstaand gebouw op het terrein van MSD uitleg over het optimalisatieproces gegeven. Door middel van een obser-vatiemethode zijn op een eenvoudige wijze de verspillingen geïnventariseerd en daarna gerubriceerd. Door het beter naleven van afspraken en in kritisch analyseren van additionele werkzaamheden is de tijdsinvestering in schoon-maakuren (efficiency) op deze locatie meer dan vier procent verbeterd. een besparing van meer dan 35.000 euro. De resultaten van de gehele procesoptimalisatie zijn naast een forse kostenbesparing: een verbeterde relatie tussen opdracht-gever, gebruikers en leverancier en een grote mate van duidelijk-heid naar elkaar toe en een verhoogde klantbeleving.kortom wanneer je kritisch kijkt naar de processen en probeert de waste te elimineren, kun je op een gezonde wijze je processen optimaliseren en kosten reduceren met behoud van de kwaliteit. het is een win-win-win situatie voor de klant, leverancier en de facilitaire organisatie.

rolf nijdam benoemd tot secretaris van FMn Op 25 april jongstleden is tijdens de alge-mene ledenvergadering (ALV) van FMn, de heer Rolf nijdam benoemd tot secre-taris van FMn. nijdam (43) is werkzaam als docent Facility Management aan Saxion hospitality Busi-ness School en eigenaar van Ren Diensten & Advies. Zijn achtergrond, ervaring en manier van werken waren voor het bestuur van FMn aanleiding om nijdam als meest geschikte kandidaat voor te dragen voor de vacante functie van secretaris. een

voordracht die door de ALV unaniem en met applaus werd gehonoreerd. het fungeren als spreekwoordelijke spin in het web en vanuit die rol verbindingen maken en verstevigen wordt aan de heer nijdam toevertrouwd. Als secretaris van FMn is hij verantwoordelijk voor de ope-rationele gang van zaken binnen devereniging en vormt hij het primaire aan-spreekpunt voor de verenigingsmanager.Rolf nijdam is benoemd voor een periode van drie jaar.

FMn lanceert nieuwe commissie tijdens Algemene Ledenvergadering Tijdens de ALV is de nieuwe commissie Leden gelanceerd. Deze commissie sluit aan op de drie speerpunten van FMn: kennis, ontmoeten en leden. Deze com-missie gaat zich vooral richten op de in-troductie, activering en binding van leden. De commissie komt voort uit het samen-gaan van de kenniskring Young Profes-sionals en de Starterskring, die allebei ophouden te bestaan. het werk van de commissie is vooral gericht op (potentiële) leden die nog niet zo lang binnen FM werkzaam zijn. Dat kunnen FM-studenten

of starters op de arbeidsmarkt zijn, maar ook mensen die op latere leeftijd de over-stap naar FM hebben gemaakt. De com-missie bevordert - in nauwe samenwerking met de regioteams, kenniskringen en overige commissies van FMn – een effec-tieve introductie van nieuwe leden. De commissie maakt zich ook sterk voor het activeren van leden en het vergroten van hun betrokkenheid bij de activiteiten van de vereniging. Véronique van Gent en evi Aangenendt vullen samen het voorzitterschap in van

de commissie en zijn enthousiast over hun komende werkzaamheden. Van Gent: ‘FMn wil aantrekkelijk zijn en blijven voor zowel nieuwe als bestaande leden. Dat betekent dat je de activiteiten van de vereniging nog beter moet afstemmen op de daadwerkelijke behoeften en daar gaan wij ons voor inzetten’.Aangenendt:’het is van groot belang dat nieuwkomers zich snel thuis voelen en de vereniging goed leren kennen, zodat zij de voordelen van het lidmaatschap opti-maal kunnen benutten’.

Véronique van Gent evi Aangenendt

FMnactueelFMn tekent intentieverklaring met nVFn Op woensdag 23 april heeft FMn een intentieverklaring getekend met de branchevereniging voor de noodverlichting nVFn. FMn ondersteunt hiermee actief de campagne ‘Volg de Pijlen’, die gericht is op het vergroten van de veiligheid bij het ontruimen van gebouwen.Bij ontruiming, al dan niet in de vorm van een oefening, blijken mensen eerder via de normale ingang naar buiten te gaan dan via de daarvoor bestemde nooduitgangen. Met de campagne ‘Volg de Pijlen’ wil nVFn de bewustwording vergroten door het juiste gebruik van ‘de groene pijlen’ onder de aandacht te bren-gen. Bovendien zijn de resultaten gepresenteerd van een door Saxion hogescholen uitgevoerd experiment naar het gedrag van mensen bij ontruiming. De resultaten zijn te downloaden via www.volgdepijlen.nl. Om de doelstellingen te realiseren wil nVFn samenwerken met verschillende organisaties op het gebied van BhV, facilitair ma-nagement, opleidingen en elektrotechnische installaties. FMn is één van die partijen die zich zal inspannen om de campagne ‘Volg de Pijlen’ onder de aandacht te brengen bij haar achterban. Tessa Jeans, voorzitter van de kenniskring Bedrijfscontinuïteit en crisismanagement, die namens FMn de intentieverklaring ondertekende: ‘Veiligheid is een belangrijk aandachtsgebied binnen facility management. Wij werken dan ook graag mee aan het verder verspreiden en delen van kennis over het zo veilig mogelijk ontruimen van gebouwen. Onder meer door het met nVFn creëren van een digitaal platform waar gebruikers, waar-onder facilitair managers en BhV-ers, de gelegenheid krijgen om ervaringen uit te wisselen’.informatie: www.fmn.nl

Amsterdam Brussel Parijs Lissabon Dublin London Madrid Dusseldorf Milaan Helsinki Oslo Stockholm

Inbraakdetectie

Videobewaking

Toegangscontrole

Brandbeveiliging

Alarmcentraledienstverlening

GRENSVERLEGGEND IN BEVEILIGENwww.stanleysecuritysolutions.nl

1.420

Bedrijfskunde MERBestuurskunde/OverheidsmanagementHBO - RechtenIntegrale VeiligheidskundeSecurity ManagementSociaal Juridische Dienstverlening

Toe aan een volgende stap in uw carrière?

saxion.nl/abr

Kies dan voor de hbo deeltijdopleiding!

Maa

k ee

n af

spra

ak o

f kijk

voo

r mee

r in

form

atie

en

open

dag

en o

p sa

xion

.nl

www.keu

zegids

.org

NERGENS TEGEN AAN LOPEN.

JE ZIET MEER MET EEN GELEIDEHOND.GIRO 275400

advertentie

COLUMnbestuur

71fmi 5 - 2013

Ian van der Pool, @facman01

‘Vereniging: het samenkomen en samenwerken van personen met een bepaald doel’ *

In de afgelopen periode hield de vraag wat FMN als vereniging nu precies is, of zou moeten zijn, mij sterk bezig. De directe aanleiding hiervoor was een aantal inhoudelijke discussies over dit onderwerp tussen bestuur en Convent in het laatste kwartaal van 2012.Wat snel duidelijk werd, was dat de onderlinge communicatie verbeterd kon worden, een fenomeen dat veel leden niet onbekend zal zijn. En goed bezien is dat ook wel logisch, juist omdat FMN écht een vereniging in de zuiverste zin van bovenstaande defini-tie is. Als vereniging zijn we in de ge-lukkige omstandigheid dat we veel actieve en zeer betrokken leden heb-ben, die met veel passie gezamenlijke doelen nastreven. En dat vereist con-stante afstemming op alle niveaus. Zeker als we het erg druk hebben kan daar wel eens een steekje vallen. Wat dat betreft is ook binnen FMN niets menselijks ons vreemd.De ontstane discussie werd door ons dan ook gezien als een prachtige kans om de breed gedragen doelen verder te bestendigen en te werken aan het ver-beteren van de communicatie en de samenwerking tussen de verschillende stakeholders binnen de vereniging. Ikzelf kijk met erg veel plezier terug op de afgelopen maanden. Samen met het Convent hebben we heel veel tijd en energie geïnvesteerd om de eerder ge-

noemde doelen te bereiken. In drie separate werkgroepen hebben we sa-men een aantal strategische keuzes nader uitgewerkt. Op het moment dat ik deze column schrijf, zijn de uitkom-sten al besproken met het Convent en is de herijking voltooid. Met het verder investeren in de com-municatie en het wederzijds begrip is een eerste stap gezet in het transitie-proces dat dit verenigingsjaar gaat kenmerken. Als u bij de ALV bent ge-weest, weet u daar inmiddels alles van: 2013 wordt een jaar van consolidatie, waarin we terug willen keren naar de kern van de vereniging: FMN wil zich ontwikkelen tot de over-koepelende beroepsvereniging in Neder-land op het gebied van facility manage-ment in de breedste zin. Dit doet zij door actief nieuwe leden te werven en door verbindingen te realiseren tussen ken-nisinstituten, andere vak- en beroeps-verenigingen et cetera. Hiermee wordt FMN het aanspreekpunt voor vakgeno-ten, politiek en pers. De focus van de

vereniging ligt daardoor op het versprei-den van kennis,  het ontmoeten  van vakgenoten en aantrekkelijk zijn en blijven voor leden.Voor het bestuur betekent dit dat we ons sterker gaan focussen op besturen; het vasthouden en bewaken van de grote lijnen die samen zijn uitgezet. Voor de huidige kringen, commissies en regioteams betekent dit dat er meer verantwoordelijkheden en bevoegd-heden worden toebedeeld. En dat is logisch, want dit zijn immers de gre-mia waarin u, het FMN-lid, actief bent. En u weet als geen ander wat er leeft in het facilitaire werkveld. Uw kennis, kunde en inzicht zijn van groot belang bij de ontwikkeling en realisa-tie van onze jaarplannen.Op papier lijkt zo’n verandering mis-schien niet veel om het lijf te hebben. Toch vereist deze wijze van (samen)werken een geheel andere mindset van onze bestuurders op de verschillende niveaus binnen FMN. Het faciliteren van die noodzakelijke verandering staat dan ook bovenaan mijn prioriteitenlijstje voor dit jaar. Uw hulp en steun als lid van FMN zijn daarbij onontbeerlijk. Laten we samen werken aan het reali-seren van onze doelen en FMN verder uitbouwen tot dé overkoepelende be-roepsvereniging voor FM in Nederland.

*Bron: Van Dale Online

zitten.nl

De zadelkrukken van Score kunnen extra worden uitgerust met een uniek instelbaar balance-mechaniek. Het balance-mechaniek beweegt mee in de richting van het zwaartepunt van het boven-lichaam wanneer de gebruiker zijn houding aanpast. Dit werkt spierversterkend waardoor de conditie van de rug verbeterd.

Jumper Balance en Amazone Balance

• Hoogteverstelling 63-88 cm• Werkbladhoogte 90-100 cm• Verkrijgbaar in hoog en laag model• Uniek “Balance” mechaniek

Tijden veranderen … en de ontwikkelingen gaan snel. Nu brengt

SALTO Systems toegangscontrole op een heel nieuw niveau!

Ons innovatieve Wireless online en Data-on-Card technologie zorgt

voor een real time controle van wie, tot wat en waar en wanneer

toegang heeft. Een effectieve en betrouwbare oplossing voor uw

mechanische sleutel problemen, betaalbaar en eenvoudig in beheer

en installatie.

SALTO Systems - Amsterdam - Tel.: +31 206 353 100

info.nl@saltosystems.com - www.saltosystems.com

Elektronische beslagen Elektronische cilinders Server Rack cilinder

Ontdek de tOekOmstin tOegangscOntrOle

BEZOEK ONS 4-6 juniSTAND 01.128

SSA2013

nieUW!Tijdens de beurs SSA presenteert SALTO haar nieuwste innovatie,

Clay™ by SALTO een gloednieuw in de cloud toegangscontrole oplos-

sing. Ontdek de nieuwe mogelijkheden in toegangscontrole!

LOUNA IS DAKLOOS

DONEER UW AIR MILES EN BOUW MEE AAN ONS NIEUWE APENHUIS

BEL GRATIS 0800-1118 OF GA NAAR AAP.NL

®Air Miles is een geregistreerd handelsmerk.

73

72 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FACiLiTAire AAnBieders

ArCHieF

BeHeer

de Haan Archiefbeheeredisonweg 182952 AD AlblasserdamTel.: 078 692 03 33Fax: 078 691 83 33info@dehaan-archiefbeheer.nlwww.dehaan-archiefbeheer.nldhr. L.c. Gortopslag/beheer/digitaliserenvernietiging/archiefbewerking

jalema B.V.Postbus 48025953 ZL ReuverTel.: 077 476 76 76Fax: 077 476 76 90info@jalema.com / www.jalema.commevr. L. van cauwenberghe

UTs Archiefservices BVhendrik Figeeweg 32031 BJ haarlemTel.: 023 - 5327790Fax: 023 - 5329903info@uts.archiefservices.nlwww.utsarchiefservices.nlM. Wilmot-klink

AUdiOVisUeeL

VerkOOP en VerHUUr

Mk2 AudiovisueelMinervum 73524817 Zh BredaTel.: 088-652 65 65Fax: 088-652 65 66info@mk2.nl / www.mk2.nlBreda – Amsterdam – eindhoven – iJmuiden

wuestman Projectinrichting en AVDeventerweg 93843 GA harderwijkPostbus 103840 AA harderwijkTel.: 0341 - 46 20 86Fax: 0341 - 46 20 82a.noordermeer@wuestman.nl www.wuestmanaudiovisueel.nlde heer A. noordermeer

AUTOMATiserinG/iCT

FMis

Atos worldline B.V.Wolweverstraat 182984 cD RidderkerkTel.: 0180 44 24 42Fax: 0180 44 24 43info-atosworldline@atos.netwww.atosworldline.nl

Axxerion Facility services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR heterenTel.: 026 474 24 20Fax: 026 474 23 92info@axxerionfs.nl / www.axxerionfs.nling. J.J. Verschuren

Facility kwadraat BVAustraliëlaan 8 A5232 BB Den BoschTel.: 073-6444644info@facility2.nlwww.facility2.nlde heer D. Vink

FAMAs FM solutions BVPostbus 14605004 BL TilburgTel.: 013 46 36 808 Fax: 013 46 36 815 www.famas.nl / info@famas.nldhr. B.J. kassels

nPQ FM solutionsPostbus 1483980 cc BunnikTel.: 030 659 74 11Fax: 030 656 72 83marketing@nPQmail.com / www.nPQfm.comdhr. c.M. MoerbeeknPQ FM Solutions is onderdeel van nordined-Prequest

Planon B.V.Postbus 380746503 AB nijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-nL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comnick nijkamp

OnderHOUd en BeHeer

Axxerion Facility services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR heterenTel.: 026 474 24 20Fax: 026 474 23 92info@axxerionfs.nl / www.axxerionfs.nling. J.J. Verschuren

BeVeiLiGinG

BeVeiLiGinG en BewAkinG

iss security servicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 Fax: 0599 62 22 60info@nl.issworld.com www.nl.issworld.com

MPL Beveiligingsdienstennijverheidsweg 643771 Me BarneveldTel.: 0342 41 91 30Fax: 0342 41 98 72info@mpl.nl / www.mpl.nldhr. P.S.A. Lenters

securitasPostbus 391170 AA BadhoevedorpTel.: 0800 899 86 68Fax: 020 658 47 02 www.securitas.nl

Trigion Beveiling BVkarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 33Fax: 010 298 11 31info@trigion.nl / www.trigion.nldhr. R. Franken

TOeGAnGsBeHeersysTeMen

Atos worldline B.V.Wolweverstraat 182984 cD RidderkerkTel.: 0180 44 24 42Fax: 0180 44 24 43info-atosworldline@atos.netwww.atosworldline.nl

nedap security ManagementParallelweg 2 e7141 Dc GroenloPostbus 1037140 Ac GroenloTel.: 0544 471 111info@nedap-securitymanagement.com www.nedap-securitymanagement.com

CATerinG

AdViserinG

AAGFood & Facilitieshet Wielsem 10Postbus 901615200 MP Den BoschTel.: 073 640 97 77Fax: 073 640 97 88www.aag.nl / info@aag.nldhr. R. van der Graaff

Catering Adviescentrum HTC B.V. edvard Munchweg 611328 Mk AlmereTel.: 036-3030500advies@htcadvies.nl / www.htcadvies.nldhr. h.e.J. Simons

sense FMPostbus 430963540 AB UtrechtTel.: 06-55707999 / 06-52093485info@sensefm.nl / www.sensefm.nlDhr. A. Daamen / Dhr. W. van der Meer

BedrijFsCATerinG

iss Catering servicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

CATerinGBedrijVen

Albron CateringPostbus 703454 Zh De MeernTel.: 030 669 56 95Fax: 030 669 56 00www.albron.nl mevr. J. Lam, directeur salesdhr. h. Jacobs, directeur

Prorest Catering BVkarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 99Fax: 010 298 12 55info@prorest.nl / www.prorest.nldhr. D. Bennink

sAB CateringZwanenburgerdijk 2751161 nL ZwanenburgPostbus 591160 AB ZwanenburgTel.: 020 407 92 00Fax: 020 497 73 85info@sabcatering.nl / www.sabcatering.nlMw. B. Wester

sodexoRivium Boulevard 2 2909 Lk capelle aan den iJsselPostbus 291003001 Gc RotterdamTel.: 010 288 40 99Fax: 010 288 42 22info.nl@sodexo.com / www.sodexo.comdhr. A.F. Medendorp

GrOOTkeUkenAPPArATUUr

Bouter B.V.Signaalrood 152718 Sh ZoetermeerTel.: 079 345 15 15 Fax: 079 342 31 43 info@bouter.nlwww.bouter.nl / www.bouterwebshop.nl

FM Projekten B.V.kiotoweg 7333047 BG RotterdamTel.: 010 511 54 99Fax: 010 511 08 92fm@fmprojekten.nl / www.fmprojecten.nldhr. M. M. Peperkoorn

Metos b.v.Spoorstraat 627261 AG RuurloTel.: 0573 45 84 55Fax: 0573 45 83 99info@metos.nl / www.metos.nl

Van Gestel Horeca & BedrijfskeukeninrichtingLage kamp 77317 AT ApeldoornTel.: 055-5263333Fax: 055-5785058info@vangestelhoreca.nl

kOFFieAUTOMATen

Autobar Holland BV calandstraat 413316 eA DordrechtTel.: 078 654 45 44 Fax: 078 654 45 01 info-auh@autobar.nl / www.autobar.nl

FACiLiTy MAnAGeMenT AdVies

AdViserinG ALGeMeen

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nl www.fgbfacilitygroup.nlR.J.c. (Ron) Dillen

HumanagementPostbus 5352600 AM DelftTel.: 015 215 00 15Fax: 015 215 00 10mail@humanagement.nl www.humanagement.nlGerard M.J. de Bruijn

Masterkey-Plus BVPostbus 200147302 hA ApeldoornTel.: 055 538 45 45Fax: 055 538 45 46info@masterkey-plus.nlafdeling commercie

Planon B.V. Postbus 380746503 AB nijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-nL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comnick nijkamp

Procore huisvestings- en facility management BVhoefbladstraat 20-222153 eX nieuw-VennepTel.: 088 776 26 70Fax: 088 776 28 70mhaan@procore.nl / www.procore.nldhr. ing. Michel L. de haan

s&PM managing facility conceptskloosterweg 6d3481 Xc harmelenTel.: 0858 77 96 1506 55 12 88 66info@spm-facility.nl / www.spm-facility.nldhr. R.J.P. kotvis

sense FMPostbus 430963540 AB UtrechtTel.: 06-55707999 / 06-52093485info@sensefm.nl / www.sensefm.nlDhr. A. Daamen / Dhr. W. van der Meer

significantThorbeckelaan 913771 eD BarneveldTel.: 0342 405 240Fax: 0342 405 246rob.veeke@significant.nldrs. Rob Veeke

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

FMis AdViserinG

Axxerion Facility services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR heterenTel.: 026 474 24 20Fax: 026 474 23 92info@axxerionfs.nl / www.axxerionfs.nling. J.J. Verschuren

nPQ FM solutionsRegulierenring 163981 LB BunnikPostbus 1483980 cc BunnikTel.: 030 659 74 11 Fax: 030 656 72 83marketing@nPQmail.nl www.nPQfm.comdhr. e. herrebout

Planon B.V. Postbus 380746503 AB nijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-nL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comnick nijkamp

inTeriM MAnAGeMenT

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nlwww.fgbfacilitygroup.nlR.J.c. (Ron) Dillen

s&PM managing facility conceptskloosterweg 6d3481 Xc harmelenTel.: 0858 77 96 1506 55 12 88 66info@spm-facility.nl / www.spm-facility.nldhr. R.J.P. kotvis

FMnextern

nicole Maarsen

Tijdens het onlangs gehouden symposium Wat wil de gebruiker? presenteerden corenet Global Bene-lux en FMn de eerste resultaten van het onderzoek naar de eisen van kantoorgebruikers. Dit onderzoek vloeit voort uit het convenant Aanpak Leegstand kantoren, dat beide organisaties ondertekend hebben. een van de sprekers tijdens het sympo-sium was nicole Maarsen, bestuurslid van de Ver-eniging van nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen (neprom) en aandeelhouder van de Maarsen Groep. Zij riep aanbieders van vastgoed op het DnA van de huurder in kaart te brengen en zich echt te verplaatsen in de wensen van de klant. FMn extern is benieuwd naar haar blik op FM(n) en vroeg haar die met ons te delen.

Wat hebben projectontwikkelaars met FM?   ‘Voor zowel herontwikkeling als nieuwbouw begint een goed begrip van de gebruikerswensen en -eisen bij de facility manager. Die weet toch vaak als beste hoe de organisatie wil omgaan met de ontvangst van bezoekers, de bevoorrading, de beveiliging, openingstijden, et cetera. kortom de

facility manager is de key in het realiseren van een tevreden klant. Ook bij duurzaam en ko-stenefficient gebruik van het gebouw en de installaties is betrok-kenheid en begrip van de facility manager noodzakelijk.’

Hoe kunnen FM’ers bijdragen aan het voorkomen en terug-dringen van leeg-stand? ‘De facility managers kunnen de organisatie

die zij vertegenwoordigen vakinhoudelijk beter begeleiden bij het formuleren van een langeter-mijnhuisvestingsstrategie. Bijvoorbeeld als het gaat om (toekomstige) eisen ten aanzien van locatie, gebouw, energieprestaties en installaties. Dit voor-komt onnodige verhuizingen. in deze tijd van economische crisis denken veel huurders voor een dubbeltje op de eerste rij te kunnen zitten. Over niet al te lange tijd zal duidelijk worden dat ook in dit geval goedkoop duurkoop is. Onderhoud blijft achter en als de lift het niet meer doet kan je je afvragen of deze nog door de verhuurder gerepa-reerd wordt. huisvesting heeft een kostprijs gere-lateerd aan de kwaliteit en niet aan de crisis. Faci-lity managers kunnen huurders daarin beter bege-leiden.’

Wat kunnen Neprom en FMN voor elkaar betekenen? ‘Over en weer van elkaar leren. Wat essentieel is voor gebruikers van vastgoed, nu en in de toe-komst, is welkome input vanuit FMn aan neprom. neprom zou FMn gebouwonafhankelijk van kennis kunnen voorzien over ontwikkelingen op het ge-bied van duurzaam bouwen. het meest belang-rijke vind ik, dat FMn en ook corenet zich meer in het publieke debat over de leegstand mengen, meer de voorgrond kiezen. het gaat toch om de huisvestingswensen, gewenste kwaliteit, keuzevrij-heid en dynamiek van de FMn-leden. het is toch niet in hun belang als er straks geen nieuwbouw-kwalitit meer is, omdat er te veel leegstand is?’

Wat is uw advies aan facility managers? ‘Laat je informeren en laat je horen; wat willen de bedrijven, de werkgevers in nederland van de commodity huisvesting? in dit economisch klimaat is de stem van de gebruiker nog belangrijker dan ooit te voren!’

in de rubriek FMn extern doet Lennart Harpe (adviseur externe Be-

trekkingen) verslag van verenigingsactiviteiten die gericht zijn op de

externe profilering van facility management in het algemeen en van

FMn in het bijzonder. de rubriek biedt ook ruimte aan buitenstaanders

om hun visie te geven op het FM-vakgebied. reacties zijn welkom via

lennart.harpe@fmn.nl

7574 fmi 5 - 2013 fmi 5 - 2013

FACiLiTAire AAnBieders

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

TeLeFOOndiensTen

sPArQinsourcing van telefoon-/receptie-/gast-vrouwposten en facilitaire servicedesksPostbus 127001100 AS DiemenTel.: 020 426 35 00 samenwerking@sparq.nl / www.sparq.nlJan-Anne elbertsen

OnGedierTeBesTrijdinG

OnGedierTeBesTrijder

iss Pest ControlRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 24 24 514info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

OPLeidinGen

ALGeMeen

Academie diedenoort Facility Managementhogeschool van Arnhem en nijmegenLaan van Scheut 106525 eM nijmegenPostbus 69606503 GL nijmegenTel.: 024-3530700info@han.nl / www.han.nl

Facility Management Hbohogeschool Rotterdam - VT en DTG.J. de Jonghweg 4-63015 GG RotterdamTel.: 010 241 48 80www.ism.hro.nlMira Ruiken, Willie Leferink (DT)

Hanzehogeschool GroningenPostbus 700309704 AA GroningenTel.: 050 595 28 71Fax: 050 595 28 85r.m.d.van.der.weerd@pl.hanze.nl www.hanzehogeschool.nlmr. drs. Ron van der Weerd

HBO Facility Management (voltijd)nhTV internationale hogeschool BredaMgr. hopmansstraat 14817 JT BredaTel.: 076 530 2 203Fax: 076 530 22 05communicatie@nhtv.nl / www.nhtv.nlMarion Beerta

HBO Facility Management (voltijd en deeltijd) De haagse hogeschoolJohanna Westerdijkplein 75 2521 en Den haagTel.: 070 445 81 23/79 57Fax: 070 445 76 67FM-info@hhs.nlwww.dehaagsehogeschool.nl/fm Drs. A.J.M. Otto

Hogeschool inholland HBOFacility Management vt en dtWildenborch 61112 XB DiemenTel.: 020 495 15 28info@inholland.nl / www.inholland.nldhrs. R.W. kuhn

saxion HogescholenhBO facility management deeltijd & voltijd Postbus 5017400 AM DeventerTel.: 0570 60 36 63Fax: 0570 66 31 23www.saxion.nl / k.vanheerde@saxion.nlmevrouw drs. k. van heerdeOok Master Facility Management (Msc) en Real estate. zowel voltijd (1 jaar) als deeltijd (2 jaar).

sPArQTraining, assessments en coaching voor tele-fonisten, receptionisten, contact center me-dewerkers en gastvrouwenPostbus 127001100 AS DiemenTel.: 020 426 35 70training@sparq.nl / www.sparq.nlJan-Anne elbertsen

PersOneeL

inTeriM MAnAGeMenT

Ucility BVWolga 22491 BJ Den haagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlh. Bloemen

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

UiTZenddiensTen

MailprofsVliethof 622291 RZ WateringenTel.: 0174 21 91 00Fax: 0174 21 91 01info@mailprofs.nl / www.mailprofs.nl

sPArQ Telefonisten, receptionisten, contact center medewerkers, gastvrouwen en management ondersteuningPostbus 127001100 AS DiemenTel.: 020 426 35 00welkom@sparq.nl / www.sparq.nlJan-Anne elbertsen

werVinG & seLeCTie

Facility TalentsVliethof 622291 RZ WateringenTel.: 0174 21 91 00Fax: 0174 21 91 01facilitytalents@mailprofs.nl www.facilitytalents.nl

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nlwww.fgbfacilitygroup.nli. (ingrid) Vasenna

sPArQPostbus 127001100 AS DiemenTel.: 020 426 35 00welkom@sparq.nl / www.sparq.nlJan-Anne elbertsen

sCHOOnMAAk

sCHOOnMAAkBedrijVen

Asito b.v.Postbus 375 7600 AJ AlmeloTel.: 0546 48 49 50 Fax: 0546 48 49 55info@asito.com / www.asito.comdhr. h. kroeze

CsU Cleaning services Veghelsedijk 25406 Te UdenTel.: 0413 28 51 11Fax: 0413 28 52 79ruud.van.swieten@csu.nl / www.csu.nlRuud van Swieten

dolmans Facilitaire dienstenLage Dijk-noord 14Postbus 693400 AB iJsselstein Tel.: 088-3656200info@dolmans.com / www.dolmans.com

ew Facility services Postbus 4486800 Ak ArnhemSweerts de Landasstraat 27Tel.: 026-445 24 00Fax: 026-4429304info@ew.nlwww.ew.nlDhr. Bas haagen

Gom schoonhouden BVkarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 44Fax: 010 298 12 74info@gom.nl / www.gom.nlDhr. R. Alsema

Hago nederland B.V.Postbus 2619 6401 Dc heerlenTel.: 045 573 87 38 Fax: 045 571 52 64www.hagonederland.nl

iss Cleaning servicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

sCHOOnMAAkeQUiPMenT

electrolux Professional BVWisselwerking 521112 XR DiemenPostbus 1881110 BD DiemenTel.: 020-56 92 201Fax: 020-56 92 239www.electrolux-professional.nlde heer e.c. te Winkel

Hako B.V.industrieweg 76673 De AndelstTel.: 0488 47 33 33Fax: 0488 47 33 34mw. c. Bugter

Miele ProfessionalDe Limiet 2Postbus 1664130 eD VianenTel.: 0347 37 88 83Fax: 0347 37 84 29professional@miele.nl www.miele-professional.nl

VerHUiZinG

AdViserinG

Ucility BVWolga 22491 BJ Den haagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlh. Bloemen

VerHUisBedrijVen

UTs nederland HoofdkantoorWolga 22491 BJ Den haagTel.: 088 - 0023000Fax: 088 - 0023085info@uts.nlwww.uts.nlc. van der hulst

VerHUUr VerHUisMATeriAAL

roldo rent BVPostbus 2733850 AG ermeloTel.: 0341 56 43 40Fax: 0341 56 41 97info@roldorent.nl / www.roldorent.nlmw. G.e. Leeuwis

TOTAL FACiLiTy MAnAGeMenT

AAFM Facility Management B.V.Postbus 800095600 JZ eindhovenTel.: 040 233 28 00Fax: 040 233 28 53m.zijlmans@aa-fm.comwww.aa-fm.comMaartje Zijlmans

Facilicom Facility solutionskarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

FACiLiTAir PrOjeCTMAnAGeMenT

Facilicom Facility solutionskarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

iss integrated Facility servicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

GeBOUwMAnAGeMenT

AdViserinG

Facility kwadraat BVAustraliëlaan 8 A5232 BB Den BoschTel.: 073-6444644info@facility2.nlwww.facility2.nlde heer D. Vink

imtech Building servicesRivium Boulevard 1222909 Lk capelle a/d ijsselPostbus 85843009 An RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.n.P.R. Tak Labrijn

Planon Building Management B.V.Postbus 380746503 AB nijmegenTel.: 024 641 31 35Fax: 024 642 29 42info@planon-bm.com / www.planon-bm.comLeila van der Schaaff

AirCO VerHUUr

Aircorent BVPostbus 683740 AB BaarnTel.: 0800-5555512verhuur@aircorent.nlwww.aircorent.nlmw. J. Bezuyen

sHAred serViCe CenTer

TBi direct B.V.Amsterdamseweg 51D3812 RP AmersfoortPostbus 473800 AA AmersfoortTel.: 0900 824 34 73Fax: 033 467 15 80info@tbidirect.nl / www.tbidirect.nldhr. ing. M. van der Graaf

GeBOUwinsTALLATies

imtech Building servicesRivium Boulevard 1222909 Lk capelle a/d ijsselPostbus 8584 3009 An RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.n.P.R. Tak Labrijn

TeCHnisCH BeHeer en OnderHOUd

Axxerion Facility services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR heterenTel.: 026 474 24 20Fax: 026 474 23 92info@axxerionfs.nl / www.axxerionfs.nling. J.J. Verschuren

Breijer Bouw en installatie BVGeyssendorfferweg 53088 GJ RotterdamTel.: 010 297 65 00Fax: 010 423 20 43info@breijer.nl / www.breijer.nlDhr. e. Diekmeier

LeeGsTAndsBeHeer

Camelot Beheer BVGyroscoopweg 4b1042 AB AmsterdamTel.: 088-226 35 68info@camelotbeheer.nl www.cameloteurope.commw. B. Papen

GrOenVOOrZieninG

GrOenVOOrZiener

iss Landscaping servicesFokko kortlanglaan 1373845 Lc harderwijkPostbus 4253840 Ak harderwijkTel.: 0341 - 436 436 Fax: 0341 43 64 37info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

HUisVesTinG

AdViserinG

Procore huisvestings- en facility management BVhoefbladstraat 20-222153 eX nieuw-VennepTel.: 088 776 26 70Fax: 088 776 28 70mhaan@procore.nl / www.procore.nldhr. ing. Michel L. de haan

Ucility BVWolga 22491 BJ Den haagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlh. Bloemen

APPArATUUr

Miele ProfessionalDe Limiet 2Postbus 1664130 eD VianenTel.: 0347 37 88 83Fax: 0347 37 84 29professional@miele.nl www.miele-professional.nl

BOUw

de Meeuw BouwsystemenPostbus 185688 ZG OirschotTel.: 0499 57 20 24Fax: 0499 57 46 05info@demeeuw.com / www.demeeuw.comdhr. R. van den Akker

HUisMeesTers

Ucility BVWolga 22491 BJ Den haagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlh. Bloemen

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

inriCHTinG

ArCHieFinriCHTinG

jalema B.V.Postbus 48025953 ZL ReuverTel.: 077 476 76 76Fax: 077 476 76 90info@jalema.com / www.jalema.commevr. L. van cauwenberghe

BeweGwijZerinG

Groeneveld sign systems B.V.Schepenbergweg 121105 AT Amsterdam-ZuidoostTel.: 020 691 03 46Fax: 020 691 13 67info@gss.nl / www.gss.nldhr. J. Riem

GrOOTkeUkeninriCHTinG

Albron Catering Postbus 703454 Zh De MeernTel.: 030 669 56 95Fax: 030 669 56 00www.albron.nl mevr. J. Lam, directeur salesdhr. h. Jacobs, directeur

Bouter B.V.Signaalrood 152718 Sh ZoetermeerTel.: 079 345 15 15 Fax: 079 342 31 43 info@bouter.nlwww.bouter.nl / www.bouterwebshop.nl

electrolux Professional BVWisselwerking 521112 XR DiemenPostbus 1881110 BD DiemenTel.: 020-56 92 201Fax: 020-56 92 239www.electrolux-professional.nlde heer e.c. te Winkel

FM Projekten B.V.kiotoweg 7333047 BG RotterdamTel.: 010 511 54 99Fax: 010 511 08 92fm@fmprojekten.nl / www.fmprojecten.nldhr. M. M. Peperkoorn

Metos b.v.Spoorstraat 627261 AG RuurloTel.: 0573 45 84 55Fax: 0573 45 83 99info@metos.nl / www.metos.nl

Van Gestel Horeca & BedrijfskeukeninrichtingLage kamp 77317 AT ApeldoornTel.: 055-5263333Fax: 055-5785058info@vangestelhoreca.nl

kAnTOOr- en PrOjeCTinriCHTinG

eckhart interior design GroupWeena 7113013 AM RotterdamTel.: 010-4141616Fax: 010-4130873fvh@eckhart.nlwww.eckhart.nlde heer Frank van haalen

koninklijke Ahrend nVLaarderhoogtweg 121101 eA Amsterdam-ZuidoostTel.: 020 430 92 01Fax: 020 430 92 00info@ahrend.comwww.ahrend.comM.Stolk

wuestman Projectinrichting en AVDeventerweg 93843 GA harderwijkPostbus 103840 AA harderwijkTel.: 0341 - 46 20 89Fax: 0341 - 46 20 82d.kroes@wuestman.nl www.wuestmanprojectinrichting.nlde heer D. kroes

MeUBiLAir

kaja Horeca interieursnijverheidsstraat 39 a7461 AD RijssenTel.: 0548-514 705Fax: 0548-518745info@kaja.nl

VLOerBedekkinG

Armstrong Floor Products bvhet Zuiderkruis 95215 MV Den BoschTel.: 073 503 94 40Fax: 073 503 94 41commercial-flooring.nl@armstrong.comwww.armstrong.nl

Forbo Flooring systemsPostbus 131560 AA krommenieTel.: 075 647 74 77Fax: 075 628 37 71contact@forbo.com / www.forbo-flooring.nl

BedrijFsresTAUrAnTinriCHTinG

kaja Horeca interieursnijverheidsstraat 39 a7461 AD RijssenTel.: 0548-514 705Fax: 0548-518745info@kaja.nl

MAinCOnTrACTinG

AdViserinG

imtech Building servicesRivium Boulevard 1222909 Lk capelle a/d ijsselPostbus 85843009 An RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.n.P.R. Tak Labrijn

ALGeMeen

Facilicom Facility solutionskarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

sodexo Altys B.V.Stationsplein Schiphol-Oost, gebouw 101Postbus 750451117 Zn SchipholTel.: 020 502 80 00Fax: 020 502 88 00info.nl@sodexo.com / www.sodexo.comMw. charlot van Stigt Thans

strukton workspherePlanetenbaan 13606 Ak MaarssenTel.: 0346 58 88 88Fax: 0346 58 80 00johan.winnubst@strukton.com.www.struktonworksphere.comdhr. J.e.W. Winnubst

yaskRivium 1e straat 752909 Le capelle aan den iJsselPostbus 50712900 eB capelle aan den iJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

OFFiCeMAnAGeMenT

reCePTiediensTen

iss security servicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

sPArQinsourcing van telefoon-/receptie-/gast-vrouwposten en facilitaire servicedesksPostbus 127001100 AS DiemenTel.: 020 426 35 00samenwerking@sparq.nl / www.sparq.nlJan-Anne elbertsen

76 fmi 5 - 2013

Advertentie index

sPOnsOren

FACiLiTAire AAnBieders

neXT OVer FMn Facility Management nederland (FMn) is de beroepsver-eniging voor facilitair professionals, die werkzaam zijn op het gebied van facility management of zich daarop voor-bereiden. Onze leden zijn werkzaam in uiteenlopende sectoren en diverse facilitaire branches, waarin jaarlijks 63 miljard euro wordt omgezet. FMn bindt en verbindt eindgebruikers, leveranciers, docen-ten, adviseurs en studenten en biedt hen een waardevol netwerk waarin kennis verzameld, gedeeld en toegepast wordt. De circa 2400 leden ontmoeten elkaar tijdens nati-onale, regionale en thematische bijeenkomsten en online via fmn.nl en social media. FMn wil de positie van de facilitaire professional en het vakgebied versterken en hun belangen behartigen. Dat doen wij door samen te werken met verwante organisaties op nationaal en internationaal niveau, door contact te onderhouden met de media en politieke beïnvloeders en beslissers en door de toegevoegde waarde van facility management gericht voor het voetlicht te brengen. kijk voor meer informatie op www.fmn.nl

Ahrend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79AOG School of management . . . . . . . . . . . . 22Area Zakelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Axxerion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Besam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28, 75carrier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16electrolux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Gallagher Security . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Facilicom Services Group – Gom . . . . . . . . . . 4Facilicom Services Group – Trigion . . . . . . . 34 nedap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11nespresso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1nVD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Provada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Rentokil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Safety & Security Amsterdam . . . . . . . . . . . . 48

Salto Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Saxion hogeschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Score . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Securitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Stanley Security Solutions . . . . . . . . . . . . . . . 68Topdesk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Wuestman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Bijsluiters:Area ZakelijkSafety & Security AmsterdamZonneman werkplekzondwering

duurzaam FM / vending & catering