AGRESSIE VAN JEUGDIGEN:NAAR EFFECTIEVE SELFMANAGEMENTSTRATEGIEËN

Dr. Berno van Meijel / Drs. Sarah Hage

Hogeschool INHOLLAND

Lectoraat GGZ-verpleegkunde

i.s.m. Triversum KJP

Ede, 26 mei 2008

WELKE ERVARINGEN HEBBEN JULLIE MET AGRESSIEVE JEUGDIGEN?

WELKE KNELPUNTEN KOMEN JULLIE TEGEN IN DE BEGELEIDING?

Doel project

De ontwikkeling en toetsing van een richtlijn ter bevordering van selfmanagement van agressie door jeugdigen die in behandeling zijn bij de kinder- en jeugdpsychiatrie

Hoe groot is het probleem?

Connor e.a. (2006): 60% van de verwijzingen naar de KJP houden verband met de evaluatie en behandeling van agressief gedrag

Day e.a. (2007): 56% van de adolescenten vertoonde fysiek agressief gedrag gedurende de opname.

Gevolgen

Het agressieve gedrag heeft vaak ernstige consequenties hebben voor de persoonlijke ontwikkeling van de jeugdige en voor diens relaties met mensen in zijn of haar omgeving.

Verpleegkundigen zijn vaak het slachtoffer van het agressieve gedrag

Negatieve consequenties voor het behandelklimaat

Selfmanagement

In de praktijk gaat er meer aandacht uit naar controle en fysieke beheersing en minder naar het aanleren van selfmanagementvaardigheden voor de jeugdige.

Wat weten we over agressie bij jeugd?

Inzicht in risicofactoren

Inzicht in een aantal effectieve interventies

Risicofactoren: zwangerschap Gebruik van alcohol, drugs en tabak Voedingsdeficienties Complicaties tijdens de bevalling, in

combinatie met afwijzing door de moeder

Risicofactoren: persoonlijke factoren (1) Verlaagd cortisol- en serotonineniveau Lage fysiologisiche spanning (trage

hartslag; langzame huidgeleiding) Verlaagde bloedwaarden: cholesterol,

ijzer en zink Verhoogd testosteronniveau Prefrontale hersenaandoeningen

(vermindering van impulscontrole) Genetische aanleg Geslacht: man

Risicofactoren: persoonlijke factoren (2) Agressie in het verleden Psychopathologie (meisjes: depressie en

psychotraumata ; jongens: ADHD, obsessief-compulsieve stoornis)

Negatieve en vijandige interpretatie van ambigue situaties

Positieve waardering van agressief gedrag Verstoring in executieve functies: abstract redeneren,

zelfregulatie, inhibitie, conceptformatie, probleemoplossend vermogen, uitgestelde aandacht, planning en organisatie)

Persoonlijkheidskenmerken: spanning- en risicozoekend gedrag, hyperactiviteit, impulsiviteit, moeilijk temperament, (mogelijk) lage eigenwaarde.

Risicofactoren: gezinsfactoren Negatief gezinsklimaat: huiselijk geweld,

mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik

Slechte relatie met oudere met onveilige hechting

Negatieve en inconsequente benadering door ouders

Gebrek aan toezicht

Risicofactoren: omgevingsfactoren Gewelddadige en antisociale

vriendengroepen (‘gangs’) Prediking van haat Afwijzing door leeftijdsgenoten Onveilig schoolklimaat met weinig

toezicht en binding Gewelddadige tv-programma’s en

videospelletjes Toegang tot wapens, drugs en alcohol Lage sociaal-economische status (SES)

Intermezzo

Wat kunnen we als zorgverleners met deze risicofactoren?

Effectieve interventies

Parent Management Training (PMT): gericht op het aanleren door de ouders van effectieve opvoedingsstrategieën;

Effectieve interventies

Functional Family Therapy (FFT): waarbij gekeken wordt naar de functie van het agressieve gedrag binnen het gezin, naar de in stand houdende factoren en naar de wijze waarop deze kunnen worden beïnvloed;

Effectieve interventies

Multi System Therapy (MST), waar onderzocht wordt welke factoren rondom de patiënt het agressieve gedrag beïnvloeden en hoe deze factoren effectief kunnen worden beïnvloed, met bijzondere aandacht voor de uitbreiding van sociale vaardigheden en versterking van het sociale netwerk van de patiënt;

Effectieve interventies

Cognitieve gedragsprogramma’s, waarbij de patiënt getraind wordt in diverse typen vaardigheden (interpersoonlijke vaardigheden, agressiehantering, probleemoplossing, schoolvaardigheden), waarmee alternatieve strategieën worden aangeleerd om met probleemsituaties om te gaan en om hiermee ook de maatschappelijke kansen te vergroten;

Effectieve interventies

Psychofarmaca, gericht op de behandeling van de aanwezige psychiatrische stoornis om via deze weg de agressie te verminderen;

Effectieve interventies

Massagetherapie: waarbij de massagetherapie een aantal fysiologisch parameters beïnvloedt en bijdraagt aan de vermindering van spanning, depressie en agressie;

Effectieve interventies

Voedingssuplementen, waarbij toevoeging aan de voeding van het ‘omega 3 fatty acid’ leidt tot een hoger serotoninegehalte in het bloed, die op zijn beurt bijdraagt aan minder agressie;

Effectieve interventies

Het werken met signaleringsplannen: doel is om vroegtijdig in te grijpen in het proces van oplopende spanning en (dreigende) agressie.

De richtlijn

Een achtergronddocument met een theoretische onderbouwing van de richtlijn en aanbevelingen;

Een praktische handleiding voor verpleegkundigen ter ondersteuning van het opstellen van een signaleringsplan met de patiënt;

Een informatiefolder voor patiënten en familieleden;

Een trainingshandleiding voor docenten.

A. De Voorbereiding

In kaart brengen agressieve gedrag in heden en verleden

In gesprek met de patiënt over de agressie (ervaring probleem – veranderingsbereidheid)

Voorlichting over het werken met het signaleringsplan: wat kan het voor deze patiënt betekenen? Commitment over vervolg.

Oplopende spanning

Tijd

Vroegsignalering en vroege interventie

B. De inventarisatie van triggers Huiswerkopdracht ‘Op zoek naar

triggers’

‘Wat maakt mij agressief? ‘Wat is mijn reactie op deze triggers?’

Voorbeelden Triggers

Er worden eisen gesteld aan de patiënt De patiënt wordt iets niet toegestaan Er worden grenzen gesteld aan het gedrag

van de patiënt De patiënt moet iets doen tegen zijn of haar

zin De patiënt wordt niet geloofd/ of wordt in

twijfel getrokken De patiënt wordt aangevallen door anderen

B. De inventarisatie van vroege voortekenen Huiswerkopdracht ‘op zoek naar vroege

voortekenen’

Gedachten: ‘wat denk ik?’ Gevoelens: ‘wat voel ik?’ Lichamelijke voortekenen: ‘wat merk ik

bij mezelf?’ Gedrag: ‘wat doe ik?’

Voorbeelden vroege voortekenen Gezichtsexpressie: gespannen en boos Toenemende onrust, onregelmatige bewegingen Toenemende opgewonden staat van het lichaam, te

zien aan bijvoorbeeld: snel ademen, een verhoogde hartslag, spiersamentrekkingen en verwijde pupillen.

Toenemend stemvolume Toenemende lichaamstemperatuur en transpiratie Ongestructureerd denken, verminderde concentratie Aanhoudend oogcontact Het weigeren van communicatie,

teruggetrokkenheid

Selectie van vroege voortekenen

Vroege voortekenen

PATIENT

BELANGRIJKSTE VROEGE

VOORTEKENEN

Vroege voortekenen

HULPVERLENERS

Vroege voortekenen

SOCIAAL NETWERK

C. De uitwerking van het signaleringsplan

Regenachtig

Bewolkt

Zonnig

Onweer

D. Nazorg

Evaluatie van agressie-incidenten volgens het 5-G-schema:

Gebeurtenis Gedachte Gevoel Gedrag Gevolg

Nieuwe input voor Signaleringsplan

Praktijkervaringen

Goede ontvangst door de praktijk: experts, hulpverleners en patiënten

Systematisering van bestaande wijze van handelen

Kennis wordt houdbaarder en overdraagbaar

Draagt bij aan oplossingsgerichte benadering en selfmanagement

Vermindert gevoelens en reacties van machteloosheid