Aardrijkskunde en taal? taalgericht werken

15/03/15 pag. 1

Taalgericht onderwijs in de lessen aardrijkskunde

Anja Decoster

15/03/15 pag. 2

Inhoudstafel

•  Probleemstelling

•  3 pijlers van TVO toepassen op aardrijkskunde

•  TVO in evaluatie

15/03/15 pag. 3

Probleemstelling

•  Leid uit het klimatogram van Wladiwostock het klimaatstype af met behulp van de determinatietabel, beschrijf de karakteristieke vegetatie die hierbij hoort en situeer deze op de facetkaart van de klimaten in de wereld.

(Bron: onbekend)

•  “Alle Latijns-Amerikaanse stadsagglomeraties beleefden de laatste decennia

een bevolkingsexplosie .Door de erbarmelijke levensvoorwaarden en de werkloosheid is er een sterke plattelandsvlucht. Daarnaast is er ook een sterke natuurlijke bevolkingsaanwas: Brazilië heeft een geboortecijfer van

18‰ t.o.v. een sterftecijfer van 6‰. (Terranova 4)

15/03/15 pag. 4

Probleemstelling

à Er is heel wat vakjargon

à De teksten die we aanbieden als bronmateriaal

of die we als leertekst meegeven, worden soms

maar ten dele of zelfs helemaal niet begrepen.

15/03/15 pag. 5

Probleemstelling vakjargon

•  Homoniemen: de schaal (huistaal versus vaktaal)

•  Abstracte begrippen: ecologische voetafdruk, welvaart, enz. •  Begrippen die rekenkundige verhoudingen tussen

verschijnselen weergeven: bevolkingsdichtheid, debiet, enz

(Bron: Taalgericht Vak Onderwijs in Mens & Maatschappijvakken)

15/03/15 pag. 6

Probleemstelling

Soms zit de talige struikelblok in de opdracht zelf:

•  “In een landelijk landschap overheersen de

natuurlijke landschapselementen?” Juist /Fout

15/03/15 pag. 7

Probleemstelling

Enkele antwoorden van leerlingen:

Wat betekent ‘irrigatie’?

Lln 1: kunstmatig aanvoeren Lln 2: kunstmatige meren aanvullen Lln 3: de kunstmatige water dat wordt aangelegd Lln 4: het vullen van water Lln 5: kunstmatig water dat wordt aangelegd LLn 6: irrigatie is kunstmatige wateraanvoer


(Bon: Erica Lemmens)

15/03/15 pag. 8

Probleemstelling

•  Ze moeten gegevens analyseren, interpreteren enz.

•  à ook de schooltaal is belangrijk: daardoor, op voorwaarde dat, mits, als gevolg van, dus, omdat enz.


15/03/15 pag. 9

Gevolg

•  Taaldrempels à niet begrijpen à afhaken à leren niets

frustratie zowel bij lln als lkr!

•  Als de vaktaal niet systematisch en stapsgewijs wordt aangebracht, blijven leerlingen over deze “moeilijke” woorden struikelen.

15/03/15 pag. 10

Oplossing

•  Taalgericht vakonderwijs, waarbij

men de taalontwikkeling van

leerlingen bevordert vanuit het

uitgangspunt van de lesonderwerpen

van elk vak.

15/03/15 pag. 11

3 pijlers van TVO

Taalgericht vakonderwijs is contextrijk vakonderwijs met taalsteun en vol interactie

15/03/15 pag. 12

1. Context

•  Gebruik beeldmateriaal

•  Gebruik concreet materiaal

•  Werk met authentieke probleemstellingen

•  Linken leggen

•  Variatie in tekstsoorten

15/03/15 pag. 13

1A. Contextrijke lessen

Gebruik beeldmateriaal: foto, bewegend beeld, kaart -> is vaak verplicht (zie bepaalde leerplandoelstellingen)

•  (1ste graad) GO!2015/003 lLln benoemen landschapselementen op een kaart, op beeldmateriaal en op het terrein.

•  (2de graad) VVKSO 2012/7841/002 Door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen het toeristisch landschap in een populaire vakantiebestemming uit een ontwikkelingsgebied beschrijven.

•  (3de graad) GO! 2006/35 Lln kunnen uit bodemkaarten de kenmerken van bodems afleiden en in verband brengen met substraat en reliëf

15/03/15 pag. 14

1A. Contextrijke lessen: beeldmateriaal

•  Plateau

15/03/15 pag. 15


•  Terrasbouw

15/03/15 pag. 16


Bv. Beeldbank van Schooltv Nederland Bv. Het Klokhuis Bv. Clipphanger Bv. Youtube (kanalen) Bv. Films Bv. Tvprogramma’s

15/03/15 pag. 17


15/03/15 pag. 18


15/03/15 pag. 19


15/03/15 pag. 20

Clipphanger http://thuisacademie.ntr.nl/clips.html


15/03/15 pag. 21

Films: •  Himalaya •  The Way Back (Siberië) •  Storm •  Animals United •  Licht

•  Animatiefilms à vegetatietypes Cars (woestijn), , Reddertjes in Kangeroeland (vegetatie Australië) Lion King (savanne, tropisch regenwoud) Ice Age (IJswoestijn toendra) •  Animatiefilms à decor is de grootstad Aristokatten & Ratatouille (Parijs), Peter Pan (Londen)


15/03/15 pag. 22

TV programma’s: •  Vlaanderen Vakantieland (databank bij van al hun reportages http://www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/)

•  Reizen Waes •  Homo Turisticus (Bv Benidorm) uit het VIEr- programma ‘Is

het nog ver?’ •  Beroepen zonder grenzen •  …..


15/03/15 pag. 23


KAARTEN •  Algemene Wereldatlas (Plantyn)

Ø www.algemenewereldatlas.be

Ø  Bordboek

•  De Boeck atlas

Ø  Bordboek

•  Zenitatlas

15/03/15 pag. 24

15/03/15 pag. 25

15/03/15 pag. 26

1B. Contextrijke lessen: concreet materiaal

Gebruik concrete voorstellingen •  Gesteentedoos met echte stenen

•  ProeEes weer en klimaat

15/03/15 pag. 27


•  BeschrijFare wereldbol (Vincent leermiddelen)

•  Strandballen voor wereldgradennet

15/03/15 pag. 28 (Bron: Erica Lemmens)

15/03/15 pag. 29


•  Hoogtelijnen stapel

•  Hoogtelijnen adhv (aard)appel

15/03/15 pag. 30

•  Bron: Geogenie 1


15/03/15 pag. 31

•  Riviertafel •  Mini-planetarium (Bron: http://www.techniekinjeklas.nl)

•  Kleine isomo-wereldbollen en maan •  Draai-aarde voor afbuiging winden (Bron: https://www.youtube.com/watch?v=7DVL0ugj1O4)

•  Riddermannetjes voor bevolkingsdichtheid


15/03/15 pag. 32

1C. Context: authentieke probleemstelling

•  Werk vanuit authentieke probleemstellingen, dagelijkse

waarnemingen, levensechte en actuele situaties,

maatschappelijke evoluties.

•  Concreet voorbeeld:

“Vandaag zullen we het hebben over de rijstteelt in Moesson-Azië”

is heel wat minder uitdagend dan de les te doen vertrekken vanuit

de vraagstelling “Wordt de rijst die wij hier eten hier in Vlaanderen

geteeld? Waarom niet?” Leerlingen voelen zich hier meer betrokken

bij en zullen vlugger het woord nemen.

15/03/15 pag. 33

1D. Context: linken leggen

Linken leggen met

–  andere vakken: zie foto

–  vorige les: herhaling dmv mondelinge vragen

–  leefwereld: kledij Superdry, Abercrombie, I pad

–  actualiteit: Opdracht Zoek een actueel voorbeeld

–  voorkennis (woordspin, placemat): bekend – benieuwd-‐

bewaard: wat weten ze al over het onderwerp, wat willen ze

weten, na de les: wat hebben ze bijgeleerd?

15/03/15 pag. 34

1D. Context: linken leggen

15/03/15 pag. 35

1D. Context: linken leggen met leefwereld

15/03/15 pag. 36

1E. Context: Variatie in tekstsoorten

Verhalende teksten: Bv. Onderweg naar morgen

De glazen globe: wordt uitgereikt aan het boek waarin aandacht wordt geschonken aan een aardrijkskundig onderwerp. (Bron: http://www.knag.nl/201.0.html)

15/03/15 pag. 37

1E. Context: Variatie in tekstsoorten

Strips

Bron: Kiekeboek De Zwarte zonnekoning, Jojo de eerste ,De onthoofde sfinx

15/03/15 pag. 38

2. Taalsteun

Hoe wordt de vaktaal toegankelijk?

– WoordenschatdidacUek

– Begrippenlijst

– SchrijVaders ipv open vragen

– Mindmap om tekst te structuren

– Allerlei taalspelletjes

15/03/15 pag. 39

2. Taalsteun: woordenschatdidactiek

•  Vakjargon : stapsgewijs en systematisch aanbrengen In het woordenschatonderwijs wordt vaak de volgende viertact aangehouden:

- voorbewerken (activeren van voorkennis)

- semantiseren (uitleggen van de woordbetekenis) - consolideren (inoefenen van woord en betekenis)

- controleren (nagaan of de woorden zijn onthouden)

15/03/15 pag. 40


•  Nieuwe begrippen op bord schrijven, zo veel mogelijk

visualiseren

•  Max 10 per les

•  Deel mee hoe ze het moeten kennen ( interactie)

•  Herhaal voldoende

•  Laat ze schrijven, geef schema’s of aanzetten tot schema’s

•  Maak afspraken dat ze markeren welke woorden ze niet

begrijpen

15/03/15 pag. 41

2. Taalsteun: woorden ontleden

•  Geomorfologie

•  Les gorges de l’Ardèche

15/03/15 pag. 42


Let op met

•  homoniemen woorden die in de verschillende

vakken een andere betekenis hebben

bv. zee‘straat’, golf,

vorst, bekken, …..

(Bron: WDM3)

15/03/15 pag. 43

2. Taalsteun: begrippenlijst

Ideale begrippenlijst

– Met lidwoord (in het enk., zet er ook mv. bij)

– Niet alleen de definiUe of omschrijving

– Maar ook een synoniem (indien mogelijk)

– En een voorbeeldzin

15/03/15 pag. 44


– Cfr. Leerplan VVKSO: 2de graad ASO & TSO/KSO

15/03/15 pag. 45


•  Begrippenlijsten bij de verschillende’s methodes

Bv Zenit 3T: Archipel: p.9, groep van eilanden

•  Aardrijkskunde Hoe?

15/03/15 pag. 46


Voorbeelden

•  Het buurland à De buurlanden

= De landen die aan bepaald land grenzen Synoniem= aangrenzend land à Duitsland, Nederland, G.H. L en Frankrijk zijn de buurlanden van België.

•  Archipel (de) (mv: archipels) = een eilandengroep à Japs is een archipel

15/03/15 pag. 47


(Bron: Erica Lemmens)

15/03/15 pag. 48

2. Taalsteun: Schrijfkaders

Schrijfkader voor het beschrijven van verschillen Hoewel … en … allebei … zijn, zijn er ook een heleboel verschillen. De … is …., terwijl de …. Ze zijn ook anders, omdat … Een ander punt waarop ze verschillen is … Ten slotte …

Schrij2ader voor het beschrijven van een oorzakelijke rela7e Ik wil uitleggen hoe het komt dat … Als …, dan … Hierdoor … Dan … Dit veroorzaakt … Dus …

Schrij2ader voor het beschrijven van overeenkomsten Hoewel …. en … verschillend zijn, lijken ze op sommige punten heel erg op elkaar. Ze hebben bijvoorbeeld allebei …. Een andere overeenkomst is dat … De … is dezelfde als … Ze lijken ook op elkaar omdat … Ten slode zijn ze allebei …

15/03/15 pag. 49


15/03/15 pag. 50

2. Taalsteun: Kijkwijzers

•  Kijkwijzer om kaarten, grafieken, foto’s enz. te bespreken

(Bron: Arjan Goemans)

15/03/15 pag. 51

2. Taalsteun: Schrijfkaders/kijkwijzer

•  (Bon: Erica Lemmens)


15/03/15 pag. 52


(Bon: onbekend)

Thema Titel kaart:

Regio

Legende:

Bespreking -‐Wat zie je? -‐Waar zie je dat? -‐ Gelijkenissen -‐ Verschillen

Oorzaken?

Gevolgen?

Besluit

15/03/15 pag. 53



(Bron: WABbijcholing

examenvragen)

15/03/15 pag. 54



(Bron: WABbijcholing

examenvragen) (Bon: onbekend)

15/03/15 pag. 55

2. Taalsteun: mindmap

15/03/15 pag. 56

2. Taalsteun: Taalspelletjes

Dmv van volgende spelletjes kan je de vakterminologie inoefenen :

a. Taboe g. Domino

b. Wat past niet in het rijtje? h. Memory

c. Kruiswoordraadsel i. Tovervierkant

d. CombinaUeoef j. PicUonary

e. Kwartet k. Waagstuk

f. Domino enz.

15/03/15 pag. 57

a. Taboe

Bv. Omschrijf een ‘droge maand’ zonder het woord ‘neerslag’ te gebruiken

Bv. Zie termen landbouw 2de graad alternatief: met MOETwoorden werken Geogenie werkt veel met dit taalspelletje


15/03/15 pag. 58

b. Wat past niet in het rijtje?... En waarom? Opgepast: meerdere opl. mogelijk

Gent-‐ Namen-‐ Brugge tsunami – aardbeving-‐ vulkaan

Alternatief: met foto’s Geogenie werkt veel met dit taalspelletje


15/03/15 pag. 59

c. Kruiswoordraadsel hdp://www.eclipsecrossword.com/ (te downloaden) hdp://www.armoredpenguin.com/crossword/ hdp://www.discoveryeducaUon.com/free-‐puzzlemaker/?CFID=11327963&CFTOKEN=20070355 (ook andere puzzels mogelijk)

•  Niet aan te raden voor lln met dyslexie •  Voorbeeld: Begrippen rivierwerking •  AlternaUef: omgekeerd werken


15/03/15 pag. 60

d. CominaUeoefening •  Koppel het juiste begrip met de juiste verklaring •  AlUjd 1 extra term geven

•  Zie voorbeelden


15/03/15 pag. 61

e. Kwartet •  Reliëfvormen (Topos 1)

•  Weerelementen (zelfgemaakt)

•  Klimaat en Vegetatie (Topos 2)

•  Industrie (zelfgemaakt)

•  Landbouwtypes (zelfgemaakt)

•  Toerisme (les van het jaar VLA) Andere ideeën?


15/03/15 pag. 62

f. Domino

•  Vegetatietype: naam aan foto koppelen

•  Begrip aan juiste omschrijving koppelen

•  ….

Je kan met start/stop werken of onder de vorm van een gesloten vierkant

g. Memory Idem maar met geheugen


15/03/15 pag. 63

h. Tovervierkant: Terranova 1 ZIE VOORBEELDEN

i. PicUonary VOORBEELD: begrippen wereldgradennet


15/03/15 pag. 64

j. Waagstuk ( Maak een juiste vraag)



15/03/15 pag. 65

Zie bundel ‘woordenschatoefeningen’ Erica Lemmens

2. Taalsteun

15/03/15 pag. 66

2. Taalsteun

Misschien logisch: Gebruik met alle vakcollega’s hetzelfde vakjargon, en gebruik

het voortdurend in de juiste betekenis en context Concreet voorbeeld: De begrippen i.v.m. reliëf, voor de eerste maal aangeleerd in de

eerste graad, moeten blijvend gebruikt worden volgens de omschrijving die ze in de eerste graad meekregen: gebergte, heuvelland, hoogland, berg, heuvel, laagland, middelland

15/03/15 pag. 67

3. Interactie

A. LLn veel aan bod laten komen • OLG: geef ze voldoende tijd om na te denken/ te antwoorden! 4 à 8 seconden – Groepswerken / Spreekbeurten

–  Klasgesprek over sociale-‐ economische onderwerpen

–  Zelf een tekstje luidop laten lezen (bv. Metro) –  Foto’s , grafieken en kaarten laten beschrijven à gebruik eventueel kijkwijzers of schrijVaders

15/03/15 pag. 68

3. Interactie

•  Open denkvragen stellen

15/03/15 pag. 69

(Bron: Kijkwijzer voor taalgericht vakonderwijs)

15/03/15 pag. 70

3. Interactie

B. Actieve werkvormen bv. Stellingenspel; Niet enkel Juist of Fout?

Maar laat maar ze ook verwoorden waarom het juist of fout is!

Juist of fout?

In de winter zal de temperatuur normaal gezien aan de kust hoger zijn dan in het binnenland.

Je kan ook de lln. zelf stellingen laten bedenken bij de geziene

leerstof.

15/03/15 pag. 71

3. Interactie

B. Actieve werkvormen * Placemat: Schrijf per groep zoveel mogelijke factoren op die de bevolkingsevolutie beïnvloeden. * Partner zoeken: Omschrijving (A) en begrip /beeld/foto (B) door vragen , de juiste partner zoeken.

Opdracht: Bij welke onderwerpen is dit mogelijk

Een

zon

sver

duis

teri

ng

Les van het jaar VLA 2014

15/03/15 pag. 73

3. Interactie: variatie

•  Lezen, schrijven, spreken en luisteren!!!!!

15/03/15 pag. 74

3. Interactie: hulp van leerkracht

Waak erover dat ook de leerlingen de juiste woorden en begrippen gebruiken.

-Geef direct reactie op onvolledige, onduidelijke of incorrecte taaluitingen van deleerlingen. Keur een formulering niet af, maar vraag het antwoord te herformuleren of herhaal zelf het antwoord in de juiste formulering.

-Gebruik het bord voor het noteren van de structuur van de les, de moeilijke vakwoorden,…

-Help leerlingen de vakinhouden te verwoorden.

15/03/15 pag. 75

Evaluatie

•  Tracht ook contextrijk te toetsen Concreet voorbeeld:

“Zal een gebied waarvan je de neerslag en de temperatuur kunt

aflezen op dit klimatogram aantrekkelijk zijn voor een nieuwe vestiging van Club Med?” is een contextrijke vraag, in

tegenstelling tot “beschrijf temperatuur en neerslag zoals getoond wordt in dit klimatogram

15/03/15 pag. 76

Evaluatie

Gebruik duidelijke taal bij toetsen Zie kijkwijzer taal in evaluatie

15/03/15 pag. 78

Evaluatie: feedback van leerlingen

3. Taalsteun

Let op met •  Schrijfwijzen van geografische namen

zie voorblad atlas zie ‘Wijzer van geografische namen’

hdp://taaladvies.net/taal/

aardrijkskundige_namen/

79

15/03/15 pag. 80

Referentielijst

•  Bots. R, & Veen, M, Het gebruik van schrijfkaders (writing frames) in taalgerichte van lessenseries, Het Projectbureau, jaartal onbekend

•  Casier A., Himpe S. (2013) Een activerende werkvorm in de lessen aardrijkskunde? Concept Cartoons!, bachelorproef o.l.v. Coppenholle J., Arteveldehogeschool, Gent à les van het jaar 2014

•  Hajer, M.,(2009); Handboek taalgericht vakonderwijs, Coutinho, 2009 •  Meestringa,T., Kijkwijzer voor taalgericht vakonderwijs, Stichting

leerplanontwikkeling (SLO) 2006 •  Van Drie, J. (Red.), Taalgericht vakonderwijs in de Mens & Maatschappij

vakken, Landelijk expertisecentrum mens & maatschappij, 2012 •  Vankan, L. & Van der Schee, J., Leren denken met aardrijkskunde, Stichting

Omgeving en Educatie, 2004 •  Van Elsäcker, W., ea., Zaakvakken en taal: twee vliegen in één klap!,

Expertisecentrum Nederlands, 2013

•  Werken aan taalbeleid in de lessen aardrijkskunde, GO!bijscholing 2009 •  Uitwisselen van examenvragen, WAB bijscholing 2012

•  http://www.taalgerichtvakonderwijs.nl •  http://www.steunpuntgok.be/secundair_onderwijs/materiaal/start.aspx

Aardrijkskunde en taal? taalgericht werken

Education

Transcript of Aardrijkskunde en taal? taalgericht werken