1

Aan het werk op twee vrije scholen in India - een verslag

Via het Internationaal Hulpfonds voor vrijeschoolpedagogie (IHF) kwam in 2014 de vraag bij het

Karel de Grote College in Nijmegen of het mogelijk was om hulp te bieden bij het versterken van

de bovenbouw op twee scholen in Hyderabad, India. Wanda Kasbergen (rector KGC) is in

oktober 2014, samen met haar collega Ivon Hummel een week gaan kijken, lesgeven en

oriënteren op wat wij daar zouden kunnen betekenen. Besloten werd dat Nijmegen ten minste

drie jaar lang partnerschool voor de scholen in Hydrabad zou worden. In dit kader zijn vier

Nederlandse vrijeschool leraren van 18 september tot 8 oktober 2015 naar Hydrabad getogen met

het doel de bovenbouwen van de Abhaya- en de Prerana school te versterken.

De 10 vrijescholen in India Sloka, Hyderabad, opgericht 1997 Ukti, New Delhi, opgericht 2013

Tridha, Mumbai, opgericht 2000 Aarambh, New Delhi, opgericht 2013

Prerana, Hyderabad, opgericht 2001 Amor Pune, Pune, opgericht 2012

Abhaya, Hydrabad, opgericht 2002 Swadha, Pune, opgericht 2012

Diksha, Hydrabad, opgericht 2002 Bangalore, Bangalore opgericht 2011

De samenwerking tussen Nederland en Hydrabad gaat al terug tot 1997, toen Anselma Remmers, Giel Vingerhoets

en Tina Bruinsma een introductiecursus van een week gaven voor ouders en leerkrachten in Hyderabad. Hierna

werd de eerste vrijeschool ‘Sloka’ opgericht. Tine Bruinsma en Miriam Haenen (destijds leraren aan de vrijeschool

in Maastricht) hebben de school jarenlang begeleid en hebben meegewerkt aan de initiatieven van andere

vrijescholen in Hydrabad, te weten Abbhaya, Prerana en Diksha.

De Nederlandse leraren in Hydrabad

Ivon Hummel Antoon van Hooft Bob Siepman van den Berg Fay Storm,

levensbesch./mij-leer scheikunde natuurkunde gymnastiek

KGC Nijmegen BLS Maatricht SVS Zeist KGC Nijmegen

2

Voorstellen van de twee scholen

De Abhaya School

De Abhaya staat aan de rand van de stad en ligt in het groen. De school heeft kleuterklassen en

klassen 1 tot en met 10. Klas 9 en 10 behoren tot de bovenbouw. Deze klassen doen

staatsexamen. Kunst, drama en sport zijn een integraal deel van het onderwijs. Een van de

prioriteiten is een goed sociaal klimaat. Abhaya betekent ‘onbevreesd’ en is opgericht in 2002.

De Prerana School

De school ligt in het nieuwbouw gedeelte van de stad omgeven door moderne technologie

bedrijven. Prerana betekent ‘sublieme inspiratie’ De school heeft kleuterklassen en klassen 1 tot

en met 10. Klas 9 en 10 behoren tot de bovenbouw. De school is opgericht in 2001. De missie van

de Prerana school gaat ervan uit dat verkenning van de natuurlijke en sociale werelden, praktisch

en zinvol werk, artistieke activiteiten, en voedende zintuiglijke ervaringen essentieel zijn voor de

gezonde ontwikkeling van het jonge kind.

3

Het verslag

Op 18 september 2015 vertrokken Fay Storm, Ivon Hummel, Antoon van Hooft en Bob

Siepman van den Berg voor drie weken naar Hyderabad om de Abhaya school en de Prerana

school te helpen bij het vormgeven en ontwikkelen van het Vrije School onderwijs in de hoogste

klassen. Deze enkelstromige scholen bestaan al ongeveer 15 jaar en bieden onderwijs vanaf de

kleuterklas tot en met klas 10. In dat jaar doen de leerlingen een afsluitend staatsexamen.

Het vrijeschool gehalte bleek tot en met klas 7 redelijk goed te zijn, maar met name in klas 9

en 10 was het onderwijs, mede door onervarenheid en de examendruk nog zeer regulier en werd

het sterk bepaald door de gebruikte onderwijsboeken. De vraag was daarom om juist de

bovenbouw en de highschool-leraren te helpen het vrijeschool karakter van hun lessen te

versterken.

In overleg met de scholen in Hyderabad werd besloten om het accent te leggen op de

Goetheanistische fenomenologie als grondslag voor het onderwijs en om dit aan te reiken en te

beoefenen met de docenten. Antoon heeft, geassisteerd door Fay, twee weken scheikundeperiode

gegeven aan de 9e klas van de Abhaya school, en Bob heeft, geholpen door Ivon, twee weken

natuurkundeperiode gegeven aan de 9e klas van de Prerana school. De derde week hebben we

deze perioden gezamenlijk verder gevoerd en afgesloten met een projectweek over ‘global

warming and climat change’ vanuit chemisch en natuurkundig perspectief. Op de maandag en

dinsdag kwamen de Abhaya-leerlingen op bezoek op de Prerana school en woensdag en

donderdag kwamen de Prerana-leerlingen op bezoek op de Abhaya school, waarbij dankbaar

gebruikt werd gemaakt van de gele schoolbussen van beide scholen. Een hele onderneming

omdat de scholen op een afstand van ongeveer een uur rijden door het drukke en stoffige

Hyderabad van elkaar af liggen. De meeste leerlingen en leraren kenden elkaar dan ook niet en

het was bijzonder te realiseren dat wij als buitenstaanders deze scholen nader tot elkaar gebracht

hebben!

In groepjes scenario’s ontwikkelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

4

Natuurkunde periode aan de Prerana school

In de periodelessen op de Prerana school werd het accent gelegd op practica en

demonstratieproeven, waarbij op de ene dag de nadruk ligt op het zuivere waarnemen en de

goede beeldvorming, terwijl aan het begin van de volgende dag de nadruk ligt op vergelijken en

het (over)denken van de bevindingen en resultaten en het stapsgewijs komen tot een adequate

begripsvorming. Als activerende werkvorm hebben we vaak gebruik gemaakt van een ‘TEP’ een

drie-stappen-werkvorm van ‘Thinking (individueel), Exchange (in kleine groepjes) en Presenting

(aan de hele klas)’.

Bob en Ivon actief in de periode natuurkunde in klas 9 van de Prerana School

Opmerkelijk was dat leerlingen, wanneer ze iets moesten beantwoorden of vertellen, de

gewoonte hadden om te gaan staan. Het draagt bij aan de aandacht voor - en de (ik)kracht van -

hun bijdrage. We ervoeren dit als positief en als een goede tip voor onze eigen lessen in

Nederland! Opmerkelijk was verder de andere gewoonte van de leerlingen van de Prerana school

dat, zodra wij in de klas kwamen, ze allemaal overeind schoten en gezamenlijk zeiden ‘Good

morning teacher!’ Dit werd door ons als minder positief ervaren; waarschijnlijk omdat het een

manier van ‘disciplineren’ van leerlingen verraadt die wij als achterhaald of ouderwets ervaren.

We bemerkten dat het zelfstandig nadenken over iets, bijvoorbeeld over de conclusie of

verklaring van een proef, nog niet echt tot de cultuur van het onderwijs behoorden, en we hebben

veel gedaan om dit te stimuleren. Voor de situaties waarin dit individueel nadenken expliciet aan

de orde kwam vonden we spontaan een toepasselijke uitdrukking, namelijk ‘the golden moment’.

Deze uitdrukking hebben we daarna nog veel gebruikt om de leerlingen bewust te maken van dit

bijzondere moment in het onderwijsproces.

Scheikunde periode op de Abhaya school

Op de Abhaya school werd door Antoon de periode scheikunde verzorgd. Het was goed dat

hij het nodige glaswerk uit Nederland had meegenomen. Aan chemicaliën ontbrak het niet, wel

aan materialen. Met wat aanpassingen en hulp van de collega scheikunde lukte het toch om de

droge destillatie van hout uit te voeren en om wijn te maken uit rozijnen. Zelfs kon ether uit

alcohol worden bereid. Dit soort grotere demonstratieproeven en de verbrandingen van alcohol en

ether ‘gewoon’ op de schooltafel, was nieuw voor de leraar en de leerlingen. Het was duidelijk

dat de leerlingen onwennig waren aantekeningen van de lessen te maken en deze uit te werken en

5

te tekenen. Ze waren open voor de nieuwe aanpak en toonden zich leergierig en collegiaal.

Achteraf spraken ze uit dat ze genoten hadden van de experimenten en dat ze in twee weken tijd

in grote lijnen de gehele koolstofchemie voorbij hadden zien komen die ook onderdeel uitmaakt

van het staatsexamen.

Droge destillatie van hout tijdens de scheikunde periode in klas 9

Indrukken van de dagelijkse gang van zaken

Om een indruk te geven van enkele van onze vele bijzondere belevenissen in India, zullen we

een typische dag beschrijven. We sliepen in een gastenverblijf, wat vroeger een lokaal geweest

was, boven op het dak van de Abhaya school, ideaal om de zon, de maan en de sterren te volgen.

Een keer had ik met een docente afgesproken om met haar klas, die toen logeerde op de school,

rond 5.15 uur 's morgens naar de sterren en planeten te gaan kijken op het dak. Daar konden we

de dierenriem goed zien met o.a. tweelingen en de stier recht over ons. Ook zagen we dat de

afnemende maan vrijwel in het zenit stond! Toen de hemel begon te verbleken bij de naderende

zonsopgang bleven de maan, Venus, Jupiter en Sirius nog vrij lang goed te zien.

Zonsopkomst vanaf het dak van de Abhaya school

6

De eigenlijke zonsopgang was een waarlijk feest voor de zinnen: Naast de steeds veranderende

tinten roze en rood aan de hemel was er een kakafonie van vogelgeluiden, de meeste onbekend en

enkele vertrouwd, zoals het kraaien van een haan en het geluid van een pauw. Wanneer de zon als

rode, iets afgeplatte bol rond 6.10 uur zichtbaar werd, viel op hoe snel alles veranderde. Het

snelle stijgen van de zon in zijn bijna loodrechte baan op de horizon was daar debet aan en na

ongeveer 10 minuten was het zonlicht al zo fel dat je er niet meer in kon kijken.

De schoolbussen voor het halen en brengen van de leerlingen

Om de ochtendspits te ontwijken werden Ivon en ik vanaf 7.00 uur in een schoolbusje met

chauffeur naar de Prerna school in het ICT-centrum van Hyderabad gebracht. De eerste paar

dagen zaten we soms verstijft van schrik op onze stoelen, door de levensgevaarlijk

inhaalmanoeuvres, van de vele verkeersdeelnemers.... maar alles went! We zagen vele ‘bijna-

ongelukken’, vooral ook wanneer mensen, honden of koeien in alle rust en vertrouwen de drukke

autoweg overstaken. De meest voorkomende vervoersmiddelen zijn brommers en gele mini-

autootjes op drie wielen (‘toek-toekjes’). Daarnaast zijn er ook nog schoolbussen en auto's.

Fietsen zie je er zelden. Rond 8.00 bereikten we dan de Prerna school en kregen we eerst een

vorstelijk ontbijt bij de eigenaresse en directrice van deze school in een hoge, luxe flat vlak naast

de school. Dan hadden we nog ca 20 minuten om wat practicum spullen klaar te zetten in het

laboratoriumlokaal. Rond 9.00 uur begonnen dan de lessen, waarbij de leerlingen, soms met

gevouwen handen, de spreuk, de ‘morning prayer’ zeiden. Halverwege de les kregen we vaak een

bekertje zoete chai-thee. Na een korte pauze van 11.00 – 11.15 uur hadden we gesprekken met

leerkrachten of bezochten we hun lessen. Dan kregen we rond 12.00 uur een warme ‘spicy’ lunch.

De hete groentegerechten kon je meestal wel enigszins verdunnen of blussen met rijst,

pannenkoekjes of yoghurt. Daarna moesten we vaak weer snel terug met het busje door de drukke

verkeersstromen, het stof, het lawaai en de stank naar de Abhaya school in verband met de

workshop fenomenologie.

het verkeer

7

De schoolbussen van de Prerana school

Vanaf 15.30 vertrokken daar de meeste kinderen weer met de schoolbussen naar huis en konden

we bij de dalende zon genieten van de rust en de prachtige natuur rond de Abhaya school. Vanaf

18.00 uur stond er in de keuken van de school een heerlijke maar wel weer ‘spicy’ Indiase

maaltijd voor ons klaar. We kregen geregeld bezoek van een grote gele gekko die langs de muren

van de leraarskamer of het plafond van ons slaapverblijf kroop. In de hoek van het sportveld werd

zo nu en dan een cobra gespot en aan het begin van de avond scheerden vrij grote vleermuizen

langs ons hoofd als we op de paadjes of de buitentrappen van de school liepen. 's avonds gingen

we vaak nog even wat voorbereiden in de leraarskamer en dan doken we rond 22.30 uur moe in

ons bed, om de volgende morgen weer rond 6.00 uur te kunnen opstaan bij een nieuwe

zonsopgang.

Zonsondergang bij een meer in Hydrabad

Op beide scholen zijn we ook gaan kijken in de lessen van leraren. Opvallend was steeds de

geringe afwisseling van werkvorm. De docenten vertelden over de onderwerpen en stelden zo nu

en dan tamelijk gesloten vragen. Dit was de reden dat we met een eenvoudig format kwamen van

een mogelijke lesopbouw: Eerst terugblikken op de vorige les en het huiswerk, dan een nieuwe

inhoud beeldend brengen (of proeven doen) en tenslotte ook steeds een deel zelfstandig werken,

individueel of in een groepje.

8

Oefenen van fenomenologie met de leraren

Verder hebben we op beide scholen 7 keer ongeveer anderhalf uur een ‘Workshop

Phenomenology’ gegeven aan de docenten. Na enige opstart moeilijkheden, samenhangend met

het vinden van een geschikte tijd, kwamen er steeds meer docenten meedoen en werd er

enthousiast gewerkt aan het onbevangen waarnemen vanuit een grondstemming van

verwondering en het beeldend-aanschouwelijk meedenken met de groeiprocessen vanuit een

grondhouding van eerbied. Als onderwerpen namen we de planten, struiken en bomen in de

schooltuin van Abhaya en het kristallisatieproces van blauw kopersulfaat en wit kaliumnitraat.

Ook hebben we op beide scholen het aandachtig en intensief waarnemen van een kaarsvlam

beoefend en hebben we enkele proefjes met de kaarsvlam gedaan.

Waarnemen van kristallisaties van kaliumnitraat en kopersulfaat (met leraren)

De laatste twee dagen hebben we aan de hand van voorbeelden die de leraren zelf mochten

inbrengen gewerkt aan het groter, rijker en levendiger maken van lesinhouden vanuit de

fenomenologie. Daarbij hielpen ook andere vrijeschool gezichtspunten, zoals het goed aansluiten

op de ervaringen van de leerlingen, het belichten van de geschiedenis van een onderwerp en het

vertellen van een beeldend en levend verhaal of een boeiende biografie om ook leerlingen

gevoelsmatig te betrekken.

De laatste week waren er ook twee mensen, van de vrijeschool uit Mumbai, aanwezig, omdat

daar het plan is om de bestaande vrijeschool, die nu loopt tot klas 6, verder uit te bouwen tot een

volledige vrijeschool.

9

De leraren van de Abhaya school doen waarnemingsoefeningen aan de vlam

We hebben de leraren de voorlaatste keer gevraagd na te denken over de vraag wat ze nodig

hebben om de vernieuwende impuls van de fenomenologie goed te verankeren, levend te houden

en verder te ontwikkelen. De volgende dag hebben we daar een uitvoerig gesprek over gehad,

waarbij ook de schoolleiding aanwezig was. We kwamen zodoende tot een aantal voorstellen of

aanbevelingen die door de meeste docenten gedragen werden. Zo zijn er nu op de beide scholen

twee docenten die verantwoordelijk zijn voor de continuïteit van de vernieuwingsimpuls en is er

het voornemen dat er in vergaderingen regelmatig geoefend wordt. Verder zouden er

uitwisselingsmomenten komen tussen de highschooldocenten van de beiden scholen en zullen we

proberen ook via e-mail of via skype een uitwisseling te stimuleren tussen vakdocenten uit

Nederland en Hyderabad.

Lezing door Ivon op de Prerana school Ivon heeft op de laatste zaterdagochtend voor de ouders van de Preranaschool een lezing

gegeven over het belang van Vrijeschoolonderwijs, juist ook voor de leeftijd van 14 tot 18 jaar.

Voordracht van Ivon voor de ouders van de Prerana School

10

Gymnastiek lessen door Fay

de sporthal van Abhaya

Fay, die gymleraar is in Nijmegen, heeft intensief samengewerkt met de gymleraar van de

Abhayaschool. In het begin was het wennen aan het grote verschil in de manier van werken met

de leerlingen. In Hyderabad is er een enigszins hiërarchische cultuur gericht op prestaties, terwijl

in Nederland er een meer een speelse cultuur is gericht op het verzorgen van leerprocessen en ook

sociale processen. In de loop van de weken zijn beide leraren meer naar elkaar toegegroeid en

gingen ze samen de lessen verzorgen en is Fay ook steeds meer zelf gaan lesgeven. In de laatste

projectweek hebben de leerlingen van de 9e klassen van beide scholen na anderhalf uur

inhoudelijk werken ook nog ongeveer een half uur diverse spelen gedaan waarin het

samenwerken belangrijk was.

Fay geeft gymnastiekles aan de 9

e klas

11

Terugblik

Afsluiting van project ‘Global Warming’ met alle betrokken leraren voor de groep

Terugblikkend en kijkend naar wat er een volgende keer misschien nog beter kan, ontstond het

idee om bijvoorbeeld volgend jaar na een week de lessen samen te gaan verzorgen met de

highschoolleraren en ze door middel van coaching te begeleiden in hun leerproces. Nu hebben ze

door toe te kijken hoe de gastleraar lessen verzorgde ongetwijfeld veel kunnen ervaren en leren,

maar wil dit handen en voeten gaan krijgen in de eigen lespraktijk, dan is het zelf doen en daar

weer feedback op krijgen ook hard nodig.

Ganesh viering in dorp bij de Abhaya school