TRIADE ELBURG Ecotoxicologische beoordeling van de waterbodemkwaliteit haven Elburg

Werkdocument nr.: 93.167X AOCE nr.: 93-14

/ ^ / ^

fA / ^ y ^

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling

ministerie van verkeer en waterstaat rijkswaterstaat

riza rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling tel. 03200-70411, fax. 03200-49218 doorkiesnummer 70764

TRIADE ELBURG

Ecotoxicologische beoordeling van de waterbodemkwaliteit haven Elburg

Werkdocument 93.167X auteur(s) M.A.A.J. Mulder datum december 1993

* • " • ' " " y y i i M i M i j i T J r r n ' i W V

riza mMMMMI

Inhoud werkdocument

0. SAMENVATTING 3

1. INLEIDING 5

2. MATERIAAL en METHODE 6 2.1. Lokatie en ligging van de monsterpunten 6 2.2. Chemische analyses 7 2.3. Bioassays 7 2.4. Veldinventarisatie 7

3. RESULTATEN 8 3.1. Chemische analyses 8 3.2. Bioassays 9

3.2.1. Daphnia magna (watervlo) 10 3.2.2. Chironomus riparius (vedermug) 11 3.2.3. Photobacterium Phosphoreum (Microtox) 12

3.3. Veldinventarisatie 14 3.4. Oorzaak en Gevolg 15

4. DISCUSSIE 17

5. CONCLUSIE en AANBEVELINGEN 18

6. LITERATUUR 19

Bijlage 1 t/m 9 Chemische analysegegevens van de onderzochte monsterpunten omge­rekend naar standaardbodem met de 3de Nota Waterhuishouding.

riza

0. SAMENVATTING

In het kader van het "Saneringsprogramma waterbodems Rijkswateren, 1990 - 2000" is door RWS directie Flevoland in 1991 een Nader Onderzoek uitgevoerd naar de verontreini-gingssituatie in de Elburgerhaven.

Door het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) is in 1992 verder onderzoek verrricht naar de waterbodemkwaliteit in de Elburger­haven. Hierbij zijn van negen monsterpunten bodemmonsters genomen voor het uitvoeren van bioassays en veldinventariserend onderzoek. Deze gegevens worden volgens de TRIADE-benadering gei'nterpreteerd.

In de TRIADE-benadering wordt aan de hand van chemische analyses, bioassays en veldstudies een uitspraak gedaan over de noodzaak tot saneren. Als er een ernstig gevaar is op grond van de aanwezigheid van stoffen in concentraties hoger dan de signaleringswaar-den of als er ernstige effecten optreden met een duidelijke aanwijzing naar welke stoffen deze effecten veroorzaken wordt er een noodzaak tot saneren aanwezig geacht. De urgentie wordt bepaald door het beoordelen van de aantasting van de gebruiksfuncties als gevolg van de aanwezigheid van ernstige risico's voor de volksgezondheid of milieu, nu en in de toekomst. De prioriteiten worden vastgesteld op basis van het aantal parameters met een ernstig effect.

Het onderzoeksgebied ligt ten westen van Elburg. De haven heeft een oppervlakte van ongeveer 1 ha., terwijl het oppervlakte van het toegangskanaal. dat uitmondt in het Drontermeer. ongeveer 3,5 ha. bedraagt.

De chemische analyses zijn uitgevoerd door TAUW Infra Consult b.v. (1991) terwijl de bioassays en de veldinventarisatie zijn uitgevoerd door AquaSense (1992). De resultaten van deze onderzoeken met de klassificatie op basis van de TRIADE worden in hoofdstuk 3 weergegeven.

Voor de chemische analyses scoorden zes van de negen monsterpunten klasse IV (ernstig verontreinigd) op basis van PAK. Van de uitgevoerde bioassays geven de mugge-larventest en de Microtoxtest voor geen van de negen monsterpunten een effect te zien. In de test met watervlooien geven zes van de negen monsterpunten een ernstig effect. De eindbeoordeling van de veldinventarisatie is gebaseerd op vijf parameters. Voor vier van de vijf parameters is op elk monsterpunt een ernstig effect geconstateerd. Alleen voor de parameter mentumdeformatie geven vier van de negen monsterpunten geen effect te zien. Hierbij moet worden opgemerkt dat de aantallen muggelarven die gebruikt zijn om deze parameter te scoren zeer laag waren.

Om eventuele gevonden effecten te kunnen verklaren is gekeken of een oorzaak -gevolg relatie is vast te stellen. Om deze relatie te kunnen vaststellen is gekeken naar de No Observed Effect Concentration (NOEC) van de testorganismen voor de verschillende gemeten stoffen. Voor Daphnia magna (watervlo) overschrijden een van de negen monsterpunten de gestelde NOEC-waarden, waarbij het om twee stoffen gaat ni. pyreen en nikkel. Voor Chironomus riparius (vedermug) overschrijden zes van de negen monster­punten de gestelde NOEC-waarden voor de stoffen pyreen, fluorantheen en nikkel. Voor de bacterie Photobacterium phosphoreum (Microtox) overschrijden vier van de negen monsterpunten de gestelde NOEC-waarden voor de stoffen pyreen en fluorantheen. Zes van de negen monsterpunten geven een overschrijding van de combinatietoxiciteit. Met deze gevens zijn de gevonden effecten op de watervlooien te verklaren. De gevonden veldeffec-

riza

ten kunnen verklaard worden door de NOEC-overschrijdingen voor de muggelarve.

Voor de monsterpunten 17. 21, 24, 25. 29 is er een urgente noodzaak tot saneren met de hoogste prioriteit. Voor het monsterpunt 34 wordt er een noodzaak tot saneren aanwezig geacht, maar op basis van ecotoxicologische gegevens is er geen urgentie aangetoond. Voor de monsterpunten 31, 32 en 36 wordt er geen noodzaak tot saneren aanwezig geacht. Voor de monsterpunten 31, 32, 34 en 36 wordt, afhankelijk van de saneringsdoelstelling, Aanvul-lend Onderzoek aanbevolen om de ernstige veldeffecten te kunnen verklaren.

Tabel 0: Eindoordeel aan de hand van de TRIADE-benadering van negen monsterpun­ten in de haven van Elburg.

monster­punten

Noodzaak Saneren1

Urgentie Prioriteit2 Aanvullend Onderzoek

17 ja ja ++ nee

21 ja ja ++ nee

24 ja ja ++ nee

25 ja ja ++ nee

29 ja ja ++ nee

31 nee ja

32 nee ja

34 ja nee Ja

36 nee ,a

Noodzaak kan worden vastgesteld op basis van de aanwezigheid van klasse IV-slib of op grond van chemische en biologische gegevens.

2 ++ = sanering zeker gewenst, hoogste prioriteit; + = sanering gewenst; ± = sanering waarschijnlijk niet gewenst; - = geen aanleiding om sanering uit te voeren, laagste prioriteit.

riza

1. INLEIDING

In 1991 is door Rijkswaterstaat Directie Flevoland, in het kader van het "Sanerings-programma waterbodems Rijkswateren, 1990 - 2000" Nader Onderzoek uitgevoerd naar de verontreinigingssituatie van de haven en het toegangskanaal te Elburg. Dit onderzoek is uitgevoerd door TAUW Infra Consult b.v. (1991) en had tot doel om vast te stellen of de waterbodem zodanig verontreinigd is of dreigt te worden dat er sprake is van gevaar voor vermindering van de functionele eigenschappen die de waterbodem heeft voor mens, dier of plant. Op basis van deze onderzoeksresultaten kon worden vastgesteld dat de haven van Elburg verontreinigd is met PAK, minerale olie, zink en koper. Er bestaat ernstig gevaar en sanering is noodzakelijk, maar gezien de functie van de haven en de toegangsgeul wordt sanering niet urgent geacht.

Door het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) is in 1992 verder onderzoek verricht naar de waterbodemkwaliteit van de haven en de toegangsgeul te Elburg om de urgentie vraag te kunnen beantwoorden.

AquaSense b.v. heeft in opdracht van het RIZA op negen lokaties in de haven en de toegangsgeul bodemmonster genomen voor bioassays en veldinventariserend onderzoek. Het veldinventariserend onderzoek bestaat uit macro- en meiofauna analyses en fysische analyses. Drie verschillende bioassays zijn uitgevoerd, nl. de watervlo Daphnia magna blootgesteld aan het poriewater, de muggelarve Chironomus riparius blootgesteld aan een sediment/watertestsysteem en de Microtox-bepaling met poriewater.

In dit rapport worden aan de hand van de TRIADE-benadering (v.d. Guchte, 1992) de resultaten van de uitgevoerde onderzoeken gei'nterpreteerd en er wordt een uitspraak gedaan een eventuele saneringsnoodzaak en urgentie.

Er is een saner ingsnoodzaak als er een ernstig gevaar is op grond van de aanwezigheid van stoffen in concentraties hoger dan de signaleringswaarde of als er ernstige effecten optreden met een duidelijke aanwijzing naar welke stoffen deze veroorzaken. Nadat is aangetoond dat er een saneringsnoodzaak is wordt de urgentie vastgesteld. De urgentie wordt bepaald door het beoordelen van de aantasting van gebruiksfuncties als gevolg van de aanwezigheid van risico's voor volksgezondheid of milieu, nu en in de toekomst. Als er is vastgesteld dat er urgentie bestaat, worden er prioriteiten gesteld. Deze prioriteiten zijn gebaseerd op de ernst van de ecotoxicologische effecten.

riza

2. MATERIAAL en METHODE

2.1. Lokatie en ligging van de monsterpunten

De onderzoekslokatie is gelegen op de grens van de Veluwe en de Flevopolders en wordt grotendeels omringd door het Drontermeer en Veluwemeer. Ten oosten van de onderzoekslokatie is de stad Elburg gelegen. De oppervlakte van het toegangskanaal, waar een industrieterrrein gesitueerd ligt, bedraagt ongeveer 3,5 ha., terwijl de Nieuwe Haven en de Binnnenhaven ongeveer een oppervlakte van 1 ha. groot is.

In deze onderzoekslokatie zijn 9 monsterpunten nader onderzocht. Deze punten zijn: 17. 21, 24. 25, 29, 31, 32, 34 en 36 en in figuur 1 omcirkeld.

Figuur 1: Overzicht van de onderzoekslokatie met de monsterpunten.

riza

2.2. Chemische analyses

Op 15, 16 en 17 januari 1991 is door de medewerkers van Rijkswaterstaat Directie Flevoland een waterbodembemonstering uitgevoerd in de Elburger haven. De sliblaag is bemonsterd met een VrijWitboor (TAUW, 1991). Uit voorgaande onderzoeken (RWS dir. Flevoland, 1988,1989) is PAK als klassebepalende parameter naar voren gekomen. Derhalve heeft het onderhavige onderzoek zich met name gericht op de verontreinigings-graad van de PAK. Tevens is veelal olie geanalyseerd op basis van het regelmatig zintuiglijk waarnemen van oliesporen in het slib. Om een totaalbeeld te verkrijgen van de verontreinigingssituatie van de waterbodem ter plaatse, zijn een aantal monsters geselec-teerd voor analyse op een uitgebreid pakket, te weten droogrest, gloeirest, zeefkromme 2 -2000 pm, zware metalen, chloride, sulfaat, ammonium, PAK, olie IR, PCB en organo-chloor-pesticiden. Voor een overzicht van de gehanteerde analysemethoden wordt verwezen naar het TAUW-rapport (1991).

2.3. Bioassays

Op 23 april 1992 zijn opnieuw sedimentmonsters genomen die gebruikt zijn voor de uitvoering van bioassays. AquaSense b.v. heeft in opdracht van het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) bioassays uitgevoerd met Daphnia magna (watervlo), Chironomus riparius (vedermug) en de Microtox-bepaling. De bioassays zijn uitgevoerd volgens het RIZA-voorschrift (Guchte et al., 1992; update Maas et al. 1993). Voor gedetailleerde uitvoering van de assays wordt verwezen naar AquaSen­se, 1992.

2.4. Veldinventarisatie

Tijdens de bemonstering van 23 april 1992 zijn per monsterpunt met een Ekman-Birge happer 5 happen genomen voor macrofauna analyse. In deze happen zijn steekbuismonsters genomen voor meiofauna onderzoek. Deze happen zijn uitgespoeld over een 500 pm zeef, waarna in het laboratorium de biomassa (versgewicht) van de aangetroffen organismen is bepaald. De macrofauna is gedetermineerd en daarna zijn de dichtheden per nr bepaald. In geen van de steekbuizen werd meiofauna aangetroffen. Voor de uitgebreide uitvoering van de veldstudie wordt verwezen naar AquaSense, 1992. In dit rapport worden de volgende parameters gebruikt. Dichtheden en mentumdeformaties bij Chironomus gr. thummi, biomassa (versgewicht) en dichtheden chironomiden en dichtheden oligochaeten.

riza

3. RESULTATEN

3.1. Chemische analyses

De chemische analyses aan sediment van de verschillende monsterpunten is uitgevoerd door TAUW Infra Consult te Deventer. De analyse resultaten, vermeld in bijlage 1 t/m 9, zijn met behulp van het computerprogramma LAWABO versie 1.5 omgerekend naar standaard bodem en getoetst volgens de 3dc Nota Waterhuishouding. In tabel 1 zijn de klassei'ndelingen per stofgroep aangegeven.

In de laatste kolom in de tabel staat de eindklassificatie van het gehele monster vermeld. Als eerste staat de klassenaanduiding (1-4) vermeld die gebruikt wordt in de 3de Nota Waterhuishouding. Deze indeling is als volgt:

klasse 1 klasse 2 klasse 3 klasse 4

voldoet aan Algemene Milieukwaliteit 2000 voldoet aan toetsingswaarde voldoet aan signaleringswaarde overschrijdt signaleringswaarde

De tweede klassificering wordt aangegeven met -/±/+, dit is de klassificatie volgens de TRIADE-benadering. De TRIADE-benadering gaat slechts uit van twee klassengrenzen, welke in principe gebaseerd zijn op ecotoxicologische gegevens. De zo ontstane klassen kunnen als volgt worden omschreven:

klasse - : voldoet aan AMK 2000, weinig verontreinigd; klasse ±: overschrijdt AMK 2000, klasse 2+3, 3* N.W., matig verontreinigd; klasse +: overschrijdt signaleringswaarde, ernstig verontreinigd.

label 1: Klassificatie van de verschillende stofgroepen op basis van de 3de N.W. en de TRIADE-benadering met het chemisch eindoordeel van negen monsterpunten in de haven van Elburg.

Monsterpunt Chemische analyse Eindoordeel

PCB PAK zware metalen

org. microver-ontreiniging

17 n 4 (9) 2 + 1 4

21 n 4(10) + 1 1 4 -1-

24 n 4(7) 1 1 4 +

25 -- 4 (7) -- -- 4

29 - 4(2) -- -- 4 +

31 - 3(0) ± - -- 3 ±

32 n 2(0) ± 1 n 2 ±

34 -- 4 (2) 1 ~ 4 +

36 n 3(0) i 1 1 3 ±

s

n = niet in een klasse in te delen; beneden de detectiegrens — = niet gemeten () = aantal overschrijdingen klasse 4

Voor zes van de negen onderzochte monsterpunten (17, 21, 24, 25, 29 en 34) wordt de signaleringswaarde overschreden. Deze worden geklassificeerd met klasse +. De monster­punten 31. 32 en 36 overschrijden de AMK 2000 en worden geklassificeerd als klasse ±. De klassificatie van de bodemmonsters is volledig gebaseerd op de gevonden gehalten van PAK. De getallen tussen haakjes in kolom 3 van tabel 1 refereren aan het aantal stoffen dat de signaleringswaarde overschrijdt. Voor de monsterpunten 17, 21, 24 en 25 overschrijden de meeste PAK de signaleringswaarde, voor de monsterpunten 29 en 34 vinden er nog maar 2 overschrijdingen van de signaleringswaarde plaats.

3.2. Bioassays

In opdracht van het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbe­handeling heeft AquaSense b.v. bioassays uitgevoerd op de sedimenten van de verschillen­de monsterpunten. Per toetsorganisme zijn verschillende parameters gescoord. Voor de watervlo zijn dat sterfte en reproduktie. voor de vedermug zijn dat sterfte, ontwikkeling en drooggewicht. In de microtox-test wordt de afname van de lichtintensiteit gemeten.

De bioassays zijn beoordeeld aan de hand van de TRIADE-benadering. In de TRIADE-benadering worden voor elke parameter 2 beoordelingscriteria onderscheiden (v.d. Guchte, 1991). Deze criteria zijn:

criterium 1: een "gering" effect criterium 2: een "ernstig" effect

Met deze criteria worden drie klassen onderscheiden:

klasse - : geen overschrijding criterium 1 klasse ±: overschrijding criterium 1 klasse +: overschrijding criterium 2

De invulling van de criteria met getalswaarden verschilt van parameter tot parameter. In het algemeen gesproken komt criterium 1 overeen met 10 % effect en criterium 2 met 50 % effect. Hiervan wordt afgeweken wanneer het onderscheidend vermogen van de parameter op grond van elders verkregen resultaten kan worden verhoogd. Wanneer de effectgegevens worden weergegeven als 'No Observed Effect Concentration' (NOEC) uit een verdunningsreeks worden uiteraard andere getalswaarden gehanteerd dan bij de weergave van effectniveau's in onverdunde monsters.

9

riza

3.2.1. Daphnia magna (watervlo)

Voor de geldigheid van de test zijn algehele voorwaarden opgesteld (Maas et al, 1993). Deze voorwaarden zijn:

- Het poriewater en de verdunningen moeten voldoen aan de chemische randvoor­waarden. - De sterfte in de controle na drie broedsels moet < 20% bedragen. - De eerste jongen in de controle moeten geboren worden binnen negen dagen. - Het gemiddeld van het cumulatief aantal gereproduceerde jongen in de controle moet na drie broedsels minstens 30 bedragen. - De variatiecoefficient van het gemiddelde aantal gereproduceerde jongen in de controle moet < 25%.

De voorgestelde TRIADE-criteria voor sterfte en reproduktie zijn:

NOEC sialic en reproduklic Criterium 1: Criterium 2:

100% (v/v) 10% (v/v)

De klassei'ndeling is dan als volgt: klasse -klasse ± klasse +

NOEC > 100% v/v 100% < NOEC > 10% v/v NOEC < 10% v/v

De resultaten en de daarbij behorende klassei'ndeling staan vermeld in tabel 2. De monsterpunten 17, 21, 24, 25, 29 en 36 geven of voor sterfte of voor reproduktie een ernstig effect te zien. De monsterpunten 31, 32 en 34 geven geen enkel effect te zien voor de watervlooien. Monsterpunt 36 geeft voor de parameter reproduktie een gering effect te zien geeft.

Tabel 2: Een overzicht van de gevonden NOEC-waarden voor de parameters sterfte en reproduktie en daarbij behorende klassificatie met de bioassay Daphnia magna. De monsterpunten zijn afkomstig uit de haven van Elburg.

Monsterpunten NOEC reproduktie (v/v %) NOHC sterfte (V V ° o )

17 10 + 1 +

21 100 - 1 + 24 100 - 3 + 25 < 1 + 1 29 < 1 + 100 -

31 100 - 100 -

32 100 - 100 -

34 100 - 100 -

36 > 3 2 + 10 +

10

riza

3.2.2. Chironomus riparius (vedermug)

De algehele voorwaarden voor de geldigheid van deze test zijn: - De sedimenten en de waterlaag moeten voldoen aan de randvoorwaarden. - De sterfte in het controle sediment mag gemiddeld niet meer dan 10 % bedragen. - Minimaal 80% van de chironomidenlarven moeten zich aan het eind van de test, in het controle sediment, in stadium 4 of verder bevinden. - Het gemiddelde drooggewicht van een larve in het vierde stadium, in het controle sediment, moet minimaal 0.3 mg bedragen.

De voorgestelde TRIADE-criteria voor sterfte, ontwikkeling en drooggewicht zijn:

sterfte: criterium 1: 10% criterium 2: 50%

(> 10% = klasse ±) (> 50% = klasse +)

ontwikkeling: criterium 1: 10% in stadium L2, L3 of dood (> 10% = klasse ±) criterium 2: 50% in stadium L2, L3 of dood (> 50% = klasse +)

drooggewicht: criterium 1: 10% gewichtsafname t.o.v. de controle (> 10% = klasse ±) criterium 2: 25% gewichtsafname t.o.v. de controle (> 25% = klasse +)

Voonvaarde is dat er significant (p=0.05) verschil t.o.v. de controle moet zijn.

Tabel 3: Overzicht van de gevonden resultaten met de klassifleering van de bioassay Chironomus riparius (Vedermug) van verschillende monsterpunten uit de haven van Elburg.

monsterpunten sterfte (%) ontwikkeling (%) drooggewicht (mg)

17 6 8.0 0.65

21 4 7.0 0.52

24 3 7.0 0.55

25 1 18.7 0.57

29 0 13.0 0.55

31 2 11.0 0.57

32 5 16.0 0.48

34 3 9.0 0.55

36 7 14.0 0.64

11

riza

De resultaten met de daarbij behorende klassificatie staan vermeld in tabel 3. Bij het bepalen van het drooggewicht worden alleen de larven in het vierde stadium gewogen. Voor geen enkel monsterpunt is er een significant effect geconstateerd. Voor de parameter sterfte treedt er op geen enkel monsterpunt zelfs maar sterfte boven de 10% op. Voor de parameter ontwikkeling is er wel effect van 10% of meer geconstateerd maar er wordt geen significant verschil t.o.v. de controle gevonden. Voor alle monsterpunten is het droogge­wicht hoger dan in de controle.

3.2.3. Photobacterium Phosphoreum (Microtox)

Als maat voor de acute toxiciteit van in water opgeloste stoffen wordt de afname van de bioluminescentie van de luminescerende bacterie Photobacterium phosphoreum gebruikt. Luminescerende bacterien hebben de eigenschap een deel van de uit stofwisselingsreactie vrijkomende energie als licht af te geven. Stoffen en milieuomstandigheden kunnen het metabolisme en de hiermee verbonden lichtproduktie bei'nvloeden. Een door toxische stoffen veroorzaakte verandering in de stofwisselingsreactie heeft een gelijktijdige verandering in de lichtemissie tot gevolg. In de toets wordt remming van de biolumines­centie als een toxisch effect beschouwd.

De toxiciteit van een monster wordt uitgedrukt in de concentratie waarbij 20% lichtafna-me ten opzicht van de bianco optreedt (EC20). De toxiciteit van een monster van onbeken­de samenstelling wordt uitgedrukt in een toxiciteitsindex (TI). Dit getal geeft aan hoeveel keer een monster verdund moet worden om een maximale lichtsafname van 20% te krijgen. Van drie blootstellingstijden wordt de hoogste toxiciteit (dit is de laagste EC20 of hoogste TI) gebruikt om de uiteindelijke toxiciteit van het monster aan te geven. In tabel 4 worden de gevonden resultaten van de haven van Elburg vermeld.

Voorwaarden voor de geldigheid van de luminescentietest zijn: - Het poriewater moet voldoen aan de chemische gestelde randvoorwaarden. - De bianco afname Rt moet tussen de 0,6 en 1,3 liggen. - De laagste van de drie gemiddelde EC20-waarden moet kunnen worden gei'nter-poleerd. - De EC20-waarden van de duplotoetsen mag niet meer dan 15% van elkaar afwijken.

De voorgestelde TRIADE-criteria voor de microtox zijn:

EC20: criterium 1: 50% v/v of TI = 2 criterium 2: 10% v/v of TI = 10

De klassei'ndeling is dan als volgt: klasse - : EC20 > 50% v/v of < TI = 2 klasse ±: 50% < EC20 > 10% v/v of 2 < TI > 10 klasse +: EC20 < 10% v/v of TI > 10

12

riza

Tabel 4: Een overzicht van de gevonden Tl-waarden met de bijbehorende klassificatie met de bioassay Microtox. De monsterpunten zijn afkomstig uit de haven van Elburg.

monsterpunten Tl-waarden

17 < 2

21 < 2

24 < 2

25 < 2

29 < 2

31 < 2

32 < 2

34 < 2

36 < 2

Voor geen enkel monsterpunt wordt een effect gevonden met een Tl-waarden > 2. Hierdoor worden alle monsterpunten als klasse - geklassificeerd.

In tabel 5 wordt een samenvattend overzicht geven van de klassificatie van alle gemeten parameter binnen de verschillende bioassays. Voor de bioassay met de muggelarven en de microtox-test wordt voor geen van de parameters een effect gevonden. Het eindoordeel van de bioassays op basis van de meest gevoelige gemeten parameter is volledig gelijk aan de gevonden effecten binnen de bioassay met de watervlooien.

Tabel 5: Overzicht van de klassificatie van de onderzochte parameters in de verschil­lende bioassays met de uiteindelijke beoordeling per monsterpunt in de haven van Elburg.

monster­punten

Daphnia magna (watervlo)

Chironomus riparius (Vedermug)

Photobacterium phosphoreum (Microtoxtest)

Eindklassi-ficatie

NOEC-sterfte

NOECre-produktie

sterfte ontwik­keling

droogge­wicht

lichtafname

17 + + - - - - +

21 - - - - - - +

24 - - - - - - +

25 + + - - - - +

29 - + - - - - +

31 - - - - - - -

32 - - - - - - -

34 - - - - - -

36 • • - - - - *

13

riza

3.3. Veldinventarisatie

Door AquaSense (1992) zijn op elk monsterpunt vijf sedimenthappen genomen voor macrofauna en meiofauna analyse. Omdat er geen meiofauna is aangetroffen worden alleen de parameters van macrofauna verwerkt. In dit rapport worden de vijf onderzochte parameters geklassificeerd volgens de TRIADE-benadering. In tabel 6 staan de gevonden waarden voor de verschillende parameters met de klassificatie vermeld. De gebruikte criteriagrenzen voor de klassei'ndeling zijn de volgende:

Dichtheden: Chironomus gr. thummi

criterium 1: 1500 exp. per nr (< 1500 - klasse ±) criterium 2: 500 exp. per m2 (< 500 = klasse +)

Mentumdeformatie: Chironomus gr. thummi

criterium 1: 10% afwijkingen (> 10% = klasse ±) criterium 2: 20% afwijkingen (> 20% = klasse +)

in geval er nauwelijks chironomiden voorkomen (n<100):

criterium 1: Chi2 = 7,446 criterium 2: Chi2 = 11,479

(> 7,446 = klasse ±) (> 11.479 = klasse+)

Deze criteria zijn afkomstig uit Van Urk en Kerkum (1991) en opgenomen in Maas et al. (1993).

Biomassa Chironomiden: criterium 1: 50 gr./m2

criterium 2: 10 gr./m2 (<50 gr/m2 = klasse ±) (<10 gr/m2 = klasse +)

Dichtheden Chironomiden: criterium 1: 1500 exp. per m2 (< 1500 = klasse ±) criterium 2: 500 exp. per m2 (< 500 = klasse +)

Dichtheden Oligochaeten: criterium 1: 7000 exp. per m2

criterium 2: 1000 exp. per nr (< 7000 = klasse ±) (< 1000 = klasse +)

Deze criieria-grenzen zijn gebaseerd op gegevens uit het TYPOSED-rapport (AquaSen­se, 1993). In tabel 6 staat een overzicht van de gemiddelde gevonden waarden met de bijbehorende klassificatie. Vier van de vijf onderzochte parameters scoren voor alle monsterpunten een ernstig effect. Alleen voor de parameter mentumdeformaties scoren drie monsterpunten een klasse -. Voor deze monsterpunten (24,25 en 29) zijn dan ook maar resp. 5, 4 en 9 muggelarven gevonden om te kunnen bekijken op mentumdeformaties. Over het geheel genomen worden op alle monsterpunten ernstige effecten in het veld waargeno­men. Hierbij moet wel in gedachten worden gehouden dat het om een haven gaat waar seheepvaart ook een rol van betekenis kan spelen als het om de aantallen van macrofauna gaat.

14

riza

Op de monsterpunten 17. 25, 29, 34 en 36 is een echte sliblaag aangetroffen. Op de monsterpunten 21 en 31 is een sliblaag van ongeveer 4 cm. aangetroffen met daaronder een zand bodem. Op de monsterpunten 24 en 32 is alleen maar zand met een klein beetje slib aangetroffen. In principe zijn deze sedimenttypen geschikt als habitat voor chironomiden en oligochaeten.

Tabel 6: Overzicht van de resultaten van het veldinventariserende onderzoek in de haven van Elburg. Van vijf onderzochte parameters zijn de gemiddelde waarden vermeld met de klassificatie aan de hand van de TRIADE-benade­ring. De Eindklassificatie per monsterpunt wordt gegeven in de laatste kolom.

monster­punten

( hironomus gr. thummi Chironomiden Oligochaeten Eindklas­sificatie

dichtheid (aantal/m;)

mentumdefor­maties* Chi2)

biomassa (g/m2)

dichtheid (aantal/m2)

dichtheid (aantal/m2)

17 90 + 18.53 2.22 116 400 - +

21 71 12.54 + 1.0 + 80 + 44 + +

24 62 2.13 1.20 62 + 18 + +

25 53 + 0.04 2.12 53 9 + +

29 80 - 3.58 116 ' i +

31 293 - 15.25 + 7.64 + 364 + 0 +

32 178 - 18.06 3.50 * 338 + o + +

34 373 + 16.28 9.91 + 418 0 +

36 320 * 0.53 6.38 338 + 0 + +

3.4. Oorzaak en Gevolg

Om eventuele gevonden effecten te kunnen verklaren worden de gemeten gehalten van de micro-verontreiniging per monsterpunt vergeleken met de voorlopig vastgestelde NOEC-waarden voor de watervlooien, muggelarven en de luminescerende bacterien (RIZA, interne notitie).

In tabel 7 staat weergeven welke stof, welke NOEC overschrijdt met tussen haakjes het aantal maal overschrijding. In de laatste kolom wordt aangegeven of de gevonden effecten hierdoor verklaard kunnen worden.

Op monsterpunt 21 overschrijden de stoffen nikkel en pyreen de gestelde NOEC-waarden voor Daphnia magna. Voor dit monsterpunt kunnen de gevonden effecten verklaard worden door rechtstreekse overschrijding van de gestelde NOEC-waarden.

Voor zes van de negen monsterpunten overschrijdt fluorantheen de gestelde NOEC-waarden voor de muggelarve. In de bioassays worden echter geen effecten geconstateerd. In het veld zijn de aantallen en de soorten echter zeer laag, het is mogelijk dat dit een lange termijn effect is. De bioassay duurt maar 21 dagen terwijl in het veld de muggelar­ven een veel langere periode blootgesteld zijn aan de verhoogde concentratie van stoffen.

15

Tabel 7:

riza

Overzicht van de stoffen die de NOEC-overschrijden van de verschillende testorganismen. Tussen haakjes staat het aantal maal overschrijdingen en in de laatste kolom is weergegeven of de gevonden effecten verklaard kunnen worden.

monsterpun­ten

overschrijding NOEC-watervlo

overschrijding NOEC-muggelarve

overschrijding NOEC-microtox

Verklaarbaarheid effecten

17 combinatie pyreen (1) fluorantheen (2) combinatie

pyreen fluorantheen combinatie

ja

21 nikkel (3) pyreen (1) combinatie

nikkel (1) pyreen (1,5) fluorantheen (4) combinatie

pyreen fluorantheen combinatie

ja

24 combinatie fluorantheen (1,5) combinatie

fluorantheen pyreen combinatie

ja

25 combinatie pyreen (1) fluorantheen (2) combinatie

pyreen fluorantheen combinatie

ja

29 combinatie fluorantheen (1) combinatie

combinatie ja

31 geen geen geen nee

32 geen geen geen nee"

'•I combinatie fluorantheen (1,5) combinatie

combinatie nee"

36 geen geen geen nee

': hier zijn geen effecten waargenomen in de bioassays

De verklaarbaarheid van effecten is alleen gebaseerd op de effecten gevonden in de bioassays.

Naast rechtstreekse overschrijdingen van de gestelde NOEC's is ook gekeken naar overschrijding van de combinatietoxiciteit van de gemeten stoffen. Het gemeten gehalten van een stof is gedeeld door de gestelde NOEC-waarden van deze stof voor een bepaald organismen. Als de som van het totaal aantal stoffen de 1 overschrijdt kan er een verkla­ring worden gegeven voor de gevonden effecten.

Het is opmerkelijk dat voor de drie gebruikte organismen dezelfde monsterpunten nl. 17, 21, 24, 25. 29 en 34, een overschrijding van de combinatietoxiciteitsgrens laten zien. Toch worden voor de bioassays met muggelarven Chironomus riparius en de bacterie Photobac­terium phosphoreum geen effecten gevonden. Hierbij moet worden aangetekend dat de chemische analyses en de bioassays niet op hetzelfde slib zijn uitgevoerd.

16

riza

4. DISCUSSIE

In dit rapport worden de resultaten van twee verschillende onderzoeken samengevoegd . te weten het chemisch analytisch onderzoek uit 1991 en het ecotoxicologisch onderzoek uit 1992. Voor het vergelijken van effecten op testorganismen en de gevonden gehalten aan microverontreinigingen is het correcter om dit met hetzelfde sediment te doen. Tussen de eerste en de tweede monstername ligt een periode van ruim 1 jaar. Het is niet met zekerheid te zeggen of beide keren slib van dezelfde kwaliteit is bemonsterd.

Tijdens de uitvoering van de veldinventarisatie is alleen gekeken naar het voorkomen van makrofauna en niet naar de gehalten van stoffen in organismen. Door het meten van de concentraties in organismen kan een indruk verkregen worden van de biologische beschik-baarheid van bioaccumulerende stoffen in het onderzochte sediment.

Op de onderzochte monsterpunten zijn zeer lage aantallen organismen en weinig verschillende soorten aangetroffen. Naast de chemische verontreiniging (PAK) kan de oorzaak ook van fysische aard zijn. Het onderzochte gebied is een havengebied met veel seheepvaart; hierdoor zal er veelvuldig sediment opwervelen waardoor muggelarven proble­men kunnen ondervinden bij het ingraven.

Het is opvallend dat in de bioassays alleen de watervlo effecten vertoond. De belangrijk­ste chemische verontreinigingen zijn de PAK. De PAK hechten zich voomamelijk aan het sediment en lossen maar gedeeltelijk op in water. Een reden kan zijn dat de watervlo bij lagere concentraties aan PAK al effecten te zien geeft dan de muggelarven. De microtox-test met de luminescerende bacterie is vrij ongevoelig voor PAK. In het veld zijn wel ernstige effecten bij muggelarven waargenomen. Naast een mogelijke invloed van de seheepvaart moet bedacht worden dat de geanalyseerde verbindingen maar een kleine selectie uit een immens aantal verbindingen zijn dat potentieel aanwezig is in de waterbo­dem. Mogelijk hebben andere verbindingen bijgedragen aan het ontstaan van de gevonden effecten in het veld en bioassays.

De waargenomen effecten geven een indicatie van de aantasting van de natuurgebruiks-functie. Wanneer geconstateerde verontreiniging van de waterbodem veranfwoordelijk wordt geacht voor de waargenomen effecten wordt de saneringsnoodzaak urgent geacht.

17

riza

5. CONCLUSIE en AANBEVELINGEN

Tabel 8: Eindoordeel aan de hand van de TRIADE-benadering van negen monsterpun­ten in de haven van Elburg.

monsier-punt

chem analyses'

WBB! vcldstudie' bioassays verklaar. elTcclcn'

Noodzaak Saneren'

Urgentie Prioriteit* Aanvullend Onderzoek

17 + ja + + ja + ja ja -H- nee

21 + ja + + ja + ja ja -H- nee

24 + ja + + ja + ja ja ++ nee

25 + ja + + ja + ja ja ++ nee

29 + ja + + ja + ja ja ++ nee

31 + nee + - nee - nee ja

32 ± nee + - nee - nee ja

34 + ja + - nee - ja nee ja

36 ± nee + + nee - nee ja

3 _

- = klasse I; ± = klasse II/III; + = klasse IV. Advies Wet Bodembescherming m.b.t. saneren. - = geen effect; ± = matig effect; + = ernstig effect. + = duidelijke oorzaak - gevolg relatie; ± = oorzaak - gevolg relatie op basis van combinatietoxiciteit; - = geen oorzaak - gevolg relatie. Noodzaak kan worden vastgesteld op basis van de aanwezigheid van klasse IV-slib of op grond van chemische en biologische gegevens. ++ = sanering zeker gewenst, hoogste prioriteit; + = sanering gewenst; ± = sanering waarschijnlijk niet gewenst; - = geen aanleiding om sanering uit te voeren, laagste prioriteit.

Op grond van chemische analyses en gevonden effecten in veldstudie en bioassays wordt voor de monsterpunten 17 t/m 29 een urgente noodzaak tot saneren met een hoge prioriteit vastgesteld.

Om tot een betere beoordeling te kunnen komen van eventuele oorzaak - gevolg relaties wordt aanbevolen om voor de chemische analyses en de bioassays hetzelfde sediment (bovenste 10 cm.) te gebruiken, gelijktijdig bemonsterd en van dezelfde batch afkomstig.

Voor de onderbouwing van de biologische beschikbaarheid van accumulerende stoffen wordt aanbevolen om deze stoffen in organismen uit het veld te meten of organismen uit te zetten en na een bepaalde periode de gehalten aan stoffen bepalen.

18

riza

6. LITERATUUR

AquaSense (1992) Bioassays en veldinventarisatie ten behoeve van Nader Onderzoek haven Elburg. In opdracht van Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling. AquaSense rapport 92.0256.

AquaSense (1993) Biologische Typologie Zoete Waterbodem. Normaalwaarden voor biologische parame­ters. In opdracht van Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehan­deling. Dienst Getijdewateren en regionale directies van Rijkswaterstaat. Rapport 92.0241.

Guchte C. van de (1991) De TRIADE. een methode voor de beoordeling van de verontreinigde waterbodems. Proc. Symp. N&M, Utrecht, dec. 1990.

Guchte C. van de (1992) The sediment quality TRIAD: An integrated approach to assess contaminated sediment. In: River Water Quality, Ecological Assessment and Control. Eds. Newman, P.J., M.A. Piavaux and R.A. Sweeting. Brussel. Belgium, pp. 417-423.

Maas et al. (1993) Methodebeschrijvingen voor de beoordeling van de verontreinigde waterbodems volgens de TRIADE-benadering. Methodebeschrijvingen voor enkele bioassays, bioaccumulatie-metingen en veldstudies. Notanr. 93.027.

Mulder M.A.A.J. (1993) TR1ADE-OOST: Een ecotoxicologische beoordeling van de waterbodemkwaliteit van vijf lokaties in Gelderland. Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwater­behandeling. Werkdocument 93.147X.

TAUW Infra Consult b.v. (1991) Nader Onderzoek haven te Elburg. Rapportnr. 3155226.

Urk G. van en F.C.M. Kerkum (1991) Biologische beoordeling van sedimentkwaliteit met Chironomus. (Diptera: Chironomi-dae). Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling. Notanr. 91.017.

19

riza

Bijlagen 1 t/m 9 Chemische analysegegevens van de onderzochte monsterpunten omgerekend naar standaardbodem met de Derde Nota Waterhuis­houding.

20

De gegevens in de volgende uitdraai zijn getoetst volgens: 3e nota waterhuishouding.

Er is gebruik gemaakt van de toetsingsvoorschriften die genoemd zijn in de CUWVO-nota "Aanbevelingen voor het monitoren van stoffen van de M-lijst uit de derde Nota waterhuishouding,"

De weergegeven klasse-aanduidingen hebben de volgende betekenis:

klasse 1: voldoet aan kwaliteitsdoelstelling 2000 klasse 2: voldoet aan toetsingswaarde klasse 3: voldoet aan signaleringswaarde klasse 4: overschrijdt de signaleringswaarde

klasse n: niet in een klasse in te delen a.g.v. onzekerheid rond roeetcijfer (detectiegrens)

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, binnenhaven (D017A ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) • 0.90 (= 8.10X) - Het lutumgehalte is geschat m.b.v. 0.63 * perc. < 16 Jim ( = 4.47)

Parameter gemeten gecorrigeerd klasse overschrijd gehalte gehalte ktassegrens

Zware metalen

Cadmium mg/kg 0.70 0.91 Kwik , i < 0.10 < 0.13 Coper ,, 35.00 55.89 2 ( 60 X) Nikkei • * 4.00 9.67 Lood 110.00 149.43 Zink ( t 365.00 676.20 2 ( 41 X) Chroom 16.00 27.14 Arseen

91 8.00 11.58

Organische microverontr

E0X

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, 4.50 5.56 4 ( 85 X) Benzo(ghi)peryleen ,, 2.60 3.21 ( ( 7 X) Benzo(a)pyreen ,, 4.60 5.68 k ( 89 X) Fenantreen ,, 2.50 3.09 4 ( 3 X) Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, 3.70 4.57 4 ( 52 X) Pyreen ,, 8.10 10.00 k (233 X) Dibenz(ah)anthraceen ,, < 3.00 < 3.70 n Anthraceen ,, 0.90 1.11 3 ( 39 X) Benz(b)fluorantheen ,, 5.30 6.54 4 (118 X) Benzo(k)fluorantheen ,, 2.30 2.84 3 (255 X) Chryseen ,, 4.90 6.05 4 (102 X) Fluorantheen ,. 9.30 11.48 4 ( 64 X) Som 6 PAK's Borneff ,, 27.80 34.32 k (102 X)

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX Pentach loorbenzeen iig/kg Hexachloorbenzeen ,, < 10.00 12.35

PCB-28 » . < 10.00 < 12.35 n PCB-52 • i < 10.00 < 12.35 n PCB-101 11 < 10.00 < 12.35 n PCB-118 • • < 10.00 < 12.35 Fl PCB-138 11 < 10.00 < 12.35 n PCB-153 11 < 10.00 < 12.35 n PCB-180 11 < 10.00 < 12.35 n Som 7 PCB's • i < 70.00 < 86.42 n

Aldrin • Dieldrin • i < 20.00 < 24.69 1 Endrin < 10.00 < 12.35 1 DDT (incl. ODD en DDE) , t < 50.00 c 61.73 n a-Endosulfan 11 < 10.00 < 12.35 n a-HCH 11 < 10.00 < 12.35 n 8-HCH 11 < 10.00 < 12.35 n T-HCH < 10.00 < 12.35 n Heptachloor • epoxi *'.'. < 20.00 < 24.69 n Chloordaan t f . Hexachloorbutadi eer ., Som pesticiden i f < 150.00 < 185.19 n

PentachIoorfenol ,, Tributyltin-verb. XXXXXX Trifenyltin-verb. XXXXXX

Minerale Olie (IR) mg/kg 1400.00 1728.40 ( 73 X)

EIND-OORDEEL voor het gehele monster i s k l a s s e : 4 K l a s s e - i n d e l i n g gebaseerd op meer dan 2 o v e r s c h r i j d i n g e n norm

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, nieuwe haven (D021 ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 ( = 2.70X) - Het lutumgehalte is geschat m.b.v. 0.63 * perc. < 16 IUH (= 6.49)

Parameter gemeten g e c o r r i g e e r d c lasse o v e r s c h n j c g e h a l t e geha l te k lassegrens

Zware meta len

Cadmium mg/kg 0.20 0.31 Kwik < 0.10 < 0.13 Koper , . 17.00 29.83 N i k k e i , , 81.00 171.93 3 (282 X) Lood ,, 25.00 35.90 Z ink 1 1 105.00 199.95 Chroom 165.00 262.00 Arseen •' 4.50 6.99

Organische microverontr

EOX

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, Benzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)enthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

2.40 8.89 k (196 X) 1.10 4 .07 4 ( 36 X) 2.30 8.52 4 (184 X) 2.20 8.15 k (172 X) 1.60 5.93 k ( 98 X) 4 .50 16.67 1 (456 X) 1.50 < 5.56 n 0.70 2.59 3 (224 X) 2 .50 9.26 4 (209 X) 1.10 4 .07 4 ( 36 X) 2.30 8.52 4 (184 X) 6 .10 22.59 4 (223 X)

14.70 54.44 4 (220 X)

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX Pentach Ioorbenzeen jig/kg Hexachloorbenzeen ,, < 10.00 37.04

PCB-28 / i < 10.00 < 37.04 n PCB-52 1 1 < 10.00 < 37.04 n PCB-101 1 I < 10.00 < 37.04 n PCB-118 < 10.00 < 37.04 n PCB-138 i i < 10.00 < 37.04 n PC8-153 1 $ < 10.00 < 37.04 n PCB-180 1 1 < 10.00 < 37.04 n Som 7 PCB's • i < 70.00 < 259.26 n

A l d r i n • O i e l d r i n i i < 20.00 < 74.07 n End r i n < 10.00 < 37.04 1 DOT ( i n c l . DDO en D O E ) ' , .< 50.00 < 185.19 n a -Endosu l fan < 10.00 < 37.04 n a-HCH * i < 10.00 < 37.04 n 6-HCH < 10.00 < 37.04 n T-HCH i § < 10.00 < 37.04 PI Heptach loor • e p o x i d e , . < 20.00 < 74.07 n Chloordaan 9 t . Hexach loorbutad ieen , , . Som p e s t i c i d e n , , < 150.00 < 555.56 n

P e n t a c h l o o r f e n o l , , T r i b u t y l t i n - v e r b . XXXXXX T r i f e n y l t i n - v e r b . XXXXXX

M i n e r a l e O l i e ( I R ) mg/kg 120.00 444.44

EIN0-OORDEEL voor het gehele monster i s k l a s s e : 4 K l a s s e - i n d e l i n g gebaseerd op meer dan 2 o v e r s c h r i j d i n g e n norm

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg (D024A ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 6.30X) - Het lutumgehalte is geschat m.b.v. 0.63 * perc. < 16 m (= 6.36)

gecorrigeerd klasse overschrijding Parameter gemeten gehalte

Zware metal en

Cadmium mg/kg 0.50 Kwik < 0.10 Koper 27.00 Nikkei 6.00 Lood 80.00 Zink 250.00 Chroom 20.00 Arseen •• 9.00

Organische microverontr

EOX

gehalte

0.68 0.13

43.01 12.83

108.52 445.64 31.88 13.01

klassegrens

( 23 X)

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, 8enzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indenod ,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX Pentach I oorbenzeen M9A9 Hexachloorbenzeen ,, »

2.50 3.97 4 ( 32 X) 1.30 2.06 3 (158 X) 2.40 3.81 4 ( 27 X) 1.90 3.02 4 ( 1 X) 1.70 2.70 3 (237 X) 4.90 7.78 4 (159 X) 2.00 < 3.17 n 0.45 0.71 2 (1329 X) 2.80 4.44 4 ( 48 X) 1.20 1.90 3 (138 X) 2.00 3.17 4 ( 6 X) 5.60 8.89 4 ( 27 X) 15.00 23.81 4 ( 40 X)

10.00 15.87

PCB-28 < 10.00 <. 15.87 n PC8-52 < 10.00 < 15.87 n PC8-101 < 10.00 < 15.87 n PCB-118 < 10.00 < 15.87 n PCB-138 < 10.00 < 15.87 1

PCB-153 < 10.00 < 15.87 n PC8-180 < 10.00 < 15.87 n Som 7 PCB's < 70.00 < 111.11 n

Aldrin • Dieldrin < 20.00 < 31.75 1 Endrin < 10.00 < 15.87 1 DDT (incl. ODD en DOE)', ,< 50.00 < 79.37 n a-Endosulfan < 10.00 < 15.87 n o-HCH < 10.00 < 15.87 n B-HCH < 10.00 < 15.87 n T-HCH < 10.00 < 15.87 n Heptachloor • epon ide^ < 20.00 < 31.75 n Chloordaan . Hexachloorbutadieen ,, . Som pesticiden < 150.00 < 238.10 n

Pentachloorfenol , , T r ibu ty l t i n -ve rb . XXXXXX Tr i feny l t i n -ve rb . XXXXXX

Minerale Olie (IR) mg/kg 760.00 1206.35 ( 21 X)

EIND-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 4 Klasse-indeIing gebaseerd op meer dan 2 overschrijdingen norm

Beheerder: Directie FLEVOLANO

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg (D025 ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 • gloeirest) * 0.90 (= 9.00X) - Het gemeten lutumgehalte is 5.60 X deeltjes < 2 jun

gecorrigeerd klasse overschrijding gehalte klassegrens

Parameter gemeten gehalte

Zware metalen

Cadmium mg/kg Kwik »« Koper ,, • Nikkei ,, • Lood ,, • Zink ,, Chroom Arseen I I '

Organische microverontr

EOX

4.00 4.44 4 ( 48 X) 1.60 1.78 3 (122 X) 2.90 3.22 4 ( 7 X) 7.00 7.78 4 (159 X) 1.80 2.00 3 (150 X) 9.10 10.11 4 (237 X) 2.00 < 2.22 n 1.50 1.67 3 (108 X) 3.40 3.78 4 ( 26 X) 1.30 1.44 3 ( 81 X) 3.10 3.44 4 ( 15 X) 10.00 11.11 4 ( 59 X) 21.00 23.33 4 ( 37 X)

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, Benzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX PentachIoorbenzeen Mg/kg Hexachloorbenzeen ,,

PCB-28 PCB-52 PCB-101 PCB-118 PCB-138 PCB-153 PCB-180 Som 7 PCB's

Aldrin • Dieldrin ,, Endrin ,, DDT (incl. D0D en DDE) ,, a-Endosulfan ,, a-HCH , , B-HCH T-HCH Heptach loor • e p o x i d e , , Chloordaan , , Hexach loorbutad ieen , , Som p e s t i c i d e n , ,

P e n t a c h l o o r f e n o l , , T r i b u t y l t i n - v e r b . XXXXXX T r i f e n y l t i n - v e r b . XXXXXX

M i n e r a l e O l i e ( I R ) mg/kg

EIN0-0ORDEEL voor het gehele monster i s k l asse : 4 K l a s s e - i n d e l i n g gebaseerd op meer dan 2 o v e r s c h r i j d i n g e n norm

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg (D029 ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 3.60X) - Het gemeten lutumgehalte is 5.60 X deeltjes < 2 (un

gemeten gecorrigeerd klasse overschrijding gehalte gehalte klassegrens

Parameter

Zware meta m

Cadmium mg/ Kwik »* Koper 1 1

Nikkei 11

Lood • • Zink 11

Chroom Arseen • <

Organische microverontr

E0X

0.90 2.50 3 (212 X) 0.50 1.39 3 ( 74 X) 0.80 2.22 3 (178 X) 1.10 3.06 4 ( 2 X) 0.60 1.67 3 (108 X) 1.90 5.28 4 ( 76 X) 0.70 < 1.94 n 0.45 1.25 3 ( 56 X) 0.90 2.50 3 (212 X) 0.40 1.11 3 ( 39 X) 0.90 2.50 3 (212 X) 2.30 6.39 3 (219 X) 5.50 15.28 3 (240 X)

PAK's mg/kg Benz(a)ant raceen ,, Benzo(ghi)peryleen Benzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, lndeno(1,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,,

Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX Pentachloorbenzeen ng/kg Hexachloorbenzeen ,,

PCB-28 PCB-52 ,, PCB-101 PCB-118 PCB-138 PC8-153 PCB-180 Som 7 PCB's

Aldrin • Dieldrin Endrin ,, DOT (incl. ODD en DOE) ,, a-Endosulfan ,, a-HCH 8-HCH T-HCH Heptachloor + epoxide,, Chloordaan ,, Hexachloorbutadieen ,, Som pesticiden ,,

Pentachloorfenol Tributyltin-verb. XXXXXX Trifenyltin-verb. XXXXXX

Minerale Olie (IR) mg/kg

EIND-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 4 Klasse-indeling gebaseerd op overschrijding norm met meer dan SOX.

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, riool overstort (D031 ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 2.70X) - Het gemeten lutumgehalte is 5.60 X deeltjes < 2 (im

mg/kg

Parameter

Zware metalen

Cadmium Kwik Koper Nikkei Lood Zink ,, Chroom Arseen ,,

Organische microverontr

EOX

gemeten gehalte

gecorrigeerd klasse overschrijding gehalte klassegrens

PAK's mg/kg 8enz(a)antraceen ,, 0.35 Benzo(ghi)peryleen ,, 0.25 Benzo(a)pyreen ,, 0.45 Fenantreen ,, 0.15 Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, 0.45 Pyreen ,, 0.80 Dibenz(ah)anthraceen ,, < 0.30 Anthraceen ,, 0.04 Benz(b)fluorantheen ,, 0.60 Benzo(k)fluorantheen ,, 0.35 Chryseen ,, 0.40 Fluorantheen ,, 0.70 Son 6 PAK's Borneff ,, 2.80

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX PentachIoorbenzeen ng/kg Hexachloorbenzeen ,,

PCB-28 PCB-52 PCB-101 PCB-118 PC8-138 PCB-153 PCB-180 Som 7 PCB's

Aldrin • Dieldrin ,, Endrin ,, DDT (incl. D00 en DOE) ,, a-Endosulfan ,, a-HCH B-HCH T-HCH Heptachloor • epoxide,, Chloordaan ,, Hexachloorbutadieen ,, Som pesticiden ,,

Pentachloorfenol ,, Tributyltin-verb. XXXXXX Trifenyltin-verb. XXXXXX

Minerale Olie (1R) mg/kg

1.30 3 ( 62 X) 0.93 3 ( 16 X) 1.67 3 (108 X) 0.56 2 (1011 X) 1.67 3 (108 X) 2.96 3 (270 X) 1.11 n 0.15 2 (196 X) 2.22 3 (178 X) 1.30 3 ( 62 X) 1.48 3 ( 85 X) 2.59 3 ( 30 X)

10.37 3 (130 X)

EIND-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 3 Klasse-indeling gebaseerd op meer dan 2 overschrijdingen norm

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, riool overstort (D032A ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 0.9OX) - Het lutumgehalte is geschat m.b.v. 0.63 * perc. < 16 tun (= 1.83)

Parameter

Zware metalen

Cadmium Kwik Koper Nikkei Lood Zink Chroom Arseen

gemeten gecorrigeerd klasse overschrijding gehalte gehalte klassegrens

mg/kg 0.10 0.17 1 0.10 < 0.14 1 4.00 8.00 1 1.00 2.69 1 15.00 23.18 1 45.00 101.61 1 7.00 12.50 1 3.00 5.12 1

Organische microverontr

EOX

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, 8enzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indenod ,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX Pentachloorbenzeen jig/kg Hexachloorbenzeen ,, <

0.09 0.45 2 (800 X) 0.06 0.30 2 (500 X) 0.10 0.50 2 (900 X) 0.05 0.25 2 (400 X) 0.10 0.50 2 (900 X) 0.20 1.00 3 ( 25 X) 0.06 < 0.30 n 0.02 0.10 2 (100 X) 0.15 0.75 2 (275 X) 0.05 0.25 2 ( 25 X) 0.08 0.40 2 (700 X) 0.20 1.00 2 (233 X) 0.66 3.30 2 (450 X)

10.00 50.00

PCB-28 • • < 10.00 < 50.00 n PCB-52 11 < 10.00 < 50.00 n PC8-101 11 < 10.00 < 50.00 n PCB-118 11 < 10.00 < 50.00 n PC8-138 11 < 10.00 < 50.00 n PCB-153 § i < 10.00 < 50.00 n PCB-180 11 < 10.00 < 50.00 n Som 7 PCB's 11 < 70.00 < 350.00 n

Aldrin • Dieldrin < 20.00 < 100.00 n Endrin ,, < 10.00 < 50.00 n DOT (incl. DDO en DDE) , ,< 50.00 < 250.00 n a-Endosulfan ' ' < 10.00 < 50.00 n a-HCH 1 1 ^ 10.00 < 50.00 n B-HCH < 10.00 < 50.00 n T-HCH 1 1 < 10.00 < 50.00 n Heptachloor • epox ide,, *. 20.00 < 100.00 n Chloordaan . • • Hexachloorbutadieen ,, . Som pesticiden ,, * 150.00 < 750.00 n

Pentachloorfenol ,, Tributyltin-verb. XXXXXX Trifenyltin-verb. XXXXXX

Minerale Olie (IR) mg/kg< 100.00 < 500.00 1

EIND-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 2 Klasse-indeling gebaseerd op toegestane overschrijdingen

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, voormalige kalkoven (D034 ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 2.70X) - Het gemeten lutumgehalte is 5.60 X deeltjes < 2 (un

Parameter gemeten gecorngeerd klass geh a l te gehalte

Zware metalen

Cadmium mg/kg 0.20 0.32 1 Kwik ,, < 0.10 < 0.14 1 Koper • i 7.00 12.61 1 Nikkei 1 1 8.00 17.95 1 Lood • i 15.00 21.87 1 Zink 1 1 69.00 136.34 1 Chroom 21.00 34.31 1 Arseen • • 6.00 9.50 1

klassegrens

Organische microverontr

EOX

0.80 2.96 3 (270 X) 0.35 1.30 3 ( 62 X) 0.80 2.96 3 (270 X) 0.40 1.48 3 ( 85 X) 0.50 1.85 3 (131 X) 1.70 6.30 4 (110 X) 0.30 < 1.11 n 0.15 0.56 2 (1011 X) 0.90 3.33 4 ( 11 X) 0.35 1.30 3 ( 62 X) 0.80 2.96 3 (270 X) 2.10 7.78 4 ( 11 X) 5.00 18.52 4 ( 9 X)

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, Benzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX PentachIoorbenzeen ng/kg Hexachloorbenzeen ,,

PCB-28 PCB-52 PC8-101 PCB-118 PCB-138 PCB-153 ,, PCB-180 Som 7 PC8's

Aldrin * Dieldrin ,, Endrin ,, DDT (incl. DDD en ODE) ,, a-Endosulfan ,, a-HCH B-HCH ,, T-HCH

Heptachloor • epoxide,, Chloordaan ,, Hexachloorbutadieen ,, Som pesticiden ,,

Pentachloorfenol ,, Tributyltin-verb. XXXXXX Trifenyltin-verb. XXXXXX

Minerale Olie (IR) mg/kg

EIND-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 4 Klasse-indeling gebaseerd op meer dan 2 overschrijdingen norm

Beheerder: Directie FLEVOLAND

Toetsing waterbodemgegevens volgens 3e nota Waterhuishouding.

Lokatie: NO Haven Elburg, scheepswerf (D036A ) d.d.: 15- 1-1991

Gebruikte grootheden voor normalisatie van gehalten: - Het org. stofgehalte is geschat m.b.v. (100 - gloeirest) * 0.90 (= 5.40X) - Het lutumgehalte is geschat m.b.v. 0.63 * perc. < 16 nm (= 9.58)

Parameter

Zware metalen

Cadmium Kwik Koper Nikkei Lood Zink Chroom Arseen

gemeten gecorrigeerd klasse overschrijding gehalte gehalte klassegrens

mg/kg 0.30 0.41 ,, < 0.10 < 0.12

15.00 22.51 7.00 12.52 30.00 39.25 115.00 185.42 18.00 26.03 14.00 19.34

Organische microverontr

EOX

PAK's mg/kg Benz(a)antraceen ,, Benzo(ghi)peryleen ,, Benzo(a)pyreen ,, Fenantreen ,, Indeno(1,2,3-cd)pyreen ,, Pyreen ,, Dibenz(ah)anthraceen ,, < Anthraceen ,, Benz(b)fluorantheen ,, Benzo(k)fluorantheen ,, Chryseen ,, Fluorantheen ,, Som 6 PAK's Borneff ,,

Trichloorbenzenen XXXX Tetrachloorbenzenen XXXX PentachIoorbenzeen ug/kg Hexachloorbenzeen ,, <

0.50 0.93 3 ( 16 X) 0.35 0.65 2 (1196 X) 0.60 1.11 3 ( 39 X) 0.60 1.11 3 ( 39 X) 0.50 0.93 3 ( 16 X) 1.10 2.04 3 (155 X) 0.50 < 0.93 n 0.15 0.28 2 (456 X) 0.70 1.30 3 ( 62 X) 0.30 0.56 2 (178 X) 0.50 0.93 3 ( 16 X) 1.40 2.59 3 ( 30 X) 3.85 7.13 3 ( 58 X)

10.00 18.52

PCB-28 11 < 10.00 < 18.52 n PCB-52 11 < 10.00 < 18.52 n PCB-101 11 < 10.00 < 18.52 n PCB-118 < 10.00 < 18.52 n PC8-138 ## < 10.00 < 18.52 n PCB-153 ' ' < 10.00 < 18.52 n PC8-180 ' • < 10.00 < 18.52 n Som 7 PCB's < 70.00 < 129.63 n

Aldrin • Dieldrin 1 1 < 20.00 < 37.04 1

Endrin < 10.00 < 18.52 1 DOT (incl. D00 en ODE)', ( < 50.00 < 92.59 n a-Endosulfan tl < 10.00 < 18.52 n a-HCH 11 < 10.00 < 18.52 n B-HCH 11 < 10.00 < 18.52 n T-HCH < 10.00 < 18.52 n Heptachloor • epoi ide" < 20.00 < 37.04 n Chloordaan 11 . Hexachloorbutadieen ,, . Som pesticiden 11 < 150.00 < 277.78 n Pentachloorfenol , , T r ibu ty l t i n -ve rb . XXXXXX Tr i f eny l t i n -ve rb . XXXXXX

Minerale Ol ie (IR) mg/kg 240.00 444.44 1

E1N0-OORDEEL voor het gehele monster is klasse: 3 Klasse-indeling gebaseerd op meer dan 2 overschrijdingen norm