maandorgaan van ttBIOLOGIA MARITIMA"

Nederlandse Vereniging van Zee-aquariumliefhebbers . (opgèr'icht: 1 2 November 1939)

TIJDSCHRIFT VOOR ZEEBIOLOGIE

Jeargang. no ,, 7 7 December 1 967

REDACTIE': H ,A .v,,~limmeren Ridder van Doorne Balistfaat 96 Den Haag.

Telefoon: 63.97.21/98.60.17

Contributie BPI, inc. bonn n. op, DE KOR y I S , - - (Giro nr, 27.83.96 t.n.v. Bnn. 'Biologia Maritima te hst erdam)

Vast e Medewerkers o Fam. Hozee en Fam.v.d.Let

I N D I T _NUXMBR o.a. Zal ik er aan beginnen Wij bezochten Durban Voor U en ons getest Olie

BIOLOGY AND THE EXPLORATION OF JXARS

153.x 233 cm, 516 pag. National Academy of Sciences USA, 1966

Wie een paar jaar geleden schreef over leven op andere planeten werd voor een fantast aangezien, Nu is er een serieus wetenschappelijk werk verschenen dat is geschreven naar aanleiding van studie die werd verricht in opdracht van de Space Science Board van de National Academy of Sciences, National Research Council. 66 &enschapsmensen, waaronder specialisten cp veler- lei gebied hebben nagegaan wat voor factoren er zijn die het leven op Mars waarschijnlijk maken. Men komt tot de conclusie dat biologische factoren

. de exploitatie van Mars de hoogste wetenschappelijke prioriteit rechtvaardigt in het Amerikaanse ruimtevaarh- programma. In het boek wordt diep ingegsan op de vraag hoe m a n vanaf grote afstand.de aanwezigheid-van levende organgsmen kan vaststellen. Een ander belangrijk facet waaraam men zeer veel aandacht heeft besteed is de methode van onderzoek die moet worden gebruikt'om besmetting met aardse organismen te voorkomen, Het is namelijk beslist niet uitgesloten dat besmetting vanaf de aarde het eventuele leven op Mars ersntig zou kunnen verstoren. Vandaar dat de schrijvers pleiten voor Een Automatisch Biologisch Laboratorium, v1 e

BIOLOGY, ITS PRINCIPLES AND IMPLICATIONS Garret Hardin, 2e editoe 1966

i 9 x 25 cm. ,771 pag,, vele af%, sh. 35/-- W,H.Freeman & Comp. Sarm Francisco, London,

I11

Dit boek werd voor het eerst uitgegeven in 1961 doch de zeer snelle onwikkelingen in de witenschap maakten een totaal gereviseerde editie reeds vorig jaar noodzakelijk. Voor een betrekkelijk lage prijs hebben we hier een zeer waardevol boek in handen, waarukt we zeer veel kunnen leren, De schrijver maakt met behulp van een zeer groot aantal afbeeldingen en ze6r interessante voorbeelden de lezer wegwijs in de thans geldende opvattingen betreffende de biologie. Achter elk hoofdstuk treft U ven aantal vragen en problemen, waarop U na zorgvuldig lezen en bestuderen van de tekst een'antwoord kunt geven. De juistheid van de antwoorden kunnzn achter in het boek wordzn gecontroleerd. Op ddze wijze is U in staat om spelenderwijs de inhoud van het boek in U op te nemen. Evensms vindt U na slk hgofdstuk verwijzingen naar publicaties die op het besproken ondcrwsrp bvtrekking hcbben,Het boek wordt besloten met een literatuur- li j st , woordenli j st , index en appendix.

Vl.

SESAM HANDBOEK DER IQ3NS-, DIER- EN B S E i V N D E Dael 3: Dieren - Dec1 4: Planten.

1 1 x 18 cm., deel 3: 256 page, deel 4 o 288 pag., Bosch & Keuning N.V. - Baarn. Hgt is nu elnmaal niet mogelijk om alle bosken over de natuur aan te schaffzn, vandaar dat het prettig is

. 'dat de uitgbverij Bosch & Kaning een compacte serie boekjes heeft uitgegeven waarin men allerlei gegevens ovar natuurhistorische onderwerpen kan vinden. Inmiddels zijn de deeltjes 3 en 4 verschenen die respectievelijk de dieren en' plant en behandelen. De bodkjes geven grote hoeveelheden gegevcns over planten en dieren. Gvgevens over de determinatie en de plaatsen waar ze voorkomen en overstelpende hoeveelheden cijfermateriaal en ecologosche en ana- tomische bi j zonderheden, . Vl.

IV

In d i t l a a t s t e nummer van 196: s t n ~ t e n wi j met h e t e e r s t e gedeel tc van een a r t i k c l van de h e e r F.J.Eeer. Het a r t i k e l i s anders van o p e t dan w a t w e gewend z i j n i n DE KOR. De heer Beer s tay t nagal vlug over problemen heen Ò f doet soms oplossing;n aan de hand waarin w i j n i e t kunnen geloven. Tie r edac t i e hee f t dan ook gesarzeld het a r t i k e l t e p laa tsen maar h e e f t h e t toch maar ge- dam, i n de e e r s t e p l a a t ~ mda t we , i e d e r l i d de kans wil len geven z i j n mening In De Kor t e openbaren en eventueel t e verdedigen. ,n de tweede p l a a t s hoopt de r edac t i e op re -ckie van U , Dus a l s U h e t n i e t eens i s met bepaalge gcät?eltcn van h e t a r t i k e l dan i s U v r i j om Uw mening kenbzar t e mctkert. We hope:? op deze wijze een vruchtbare d i scuss ie op gang t v brengen waar i e d e r l i d weer z i j n vocrdeel u i t k a t r r ~ ~ e n .

OFROEk AAN DE HAAGSE ZEDN Zn den Haag woont de h s e r B,Keqx, Molenaarstraat 120 Zeze man i s invsl.Sde en i s me t een zezaquariwri g e s t a r t maar z i t met d iversc n o ~ i l i j k h e d e n en vragen. Via h e t Ned. Inst. voor he& Or-derzoek d e r Zee hee f t h i j om hulp en d ie ran gevraagL. Is h e t wel l ich t mogelijk om Ce heer Keus wak t e helpen? Hacl.gse leden w e weteL d2t U vaak i n de Zeeuwsw wateren beesten gaat vangen; rieem eens w a t mee voor heer Keus ! !

Tenslo t te bedankt de r e d a c t l e s l l a au teurs en de vss t e medewerkws z c a l s de ??m. Hoeee en de Fam. v.d.Let zonder wiens hulp h e t t i j d i g uitkomen van' DE KOR n i e t mogelijk zou z i j n .

Last but not l e a s t wi l l en wij a l onze l e z e r s zeer p r e t t i g e Kerstdagen en een voorspoedige jaarwissel ing toewensen.

DE REDACTIE.

169

A l s u he t plan h e e f t om sDraks met een t ropische bak t e beginnen dan kan i k n i e t anders zeggen "U heef t groot g e l i j k ! Maar.....! Heeft U uw b e s l u i t genomen a l l e e n omdat u he t zo mooi vond, c f : omdat uw vrienden of kennissen ook een zeebak hebben en u n i e t a c h t e r w i l t b l i jven? Doe he t dan n i e t ! Maar w i l t u een zeeaquarium: a ) omdat het u t r e k t b) omdat u graag met problemen t e maken h e e f t , c)omdat het leven i n zee u f auc inee r t d ) omdat u nu wel weer eens wat anders dan een zoet water bak t : l l t proberen, ja d8n zeg i k u, doe h e t ! U z u l t a l begrepen hebben dat i k de begiïiner t r a c h t t e animerer, om aan deze t a k van de aquariiniL:lief1leei3Lerij t e beginnen. I k weet da t u a l ve le gsede (en s l e c h t e ) raadgevingen hebt gehad. Zo z u l t u ook vaak gehoord hebben da t een t rop i sch zeeaquarium enorm vee l geld (moet) kosten. Mag i k U dan zesgen da t d i . t -. niet . waar i s a l t h a n s n i e t behoeft t e z i j n ! I k kan u d i t m e t een voorbeeld aantonen. Iemand h e e f t een p rach t ig zoetwaterayuarim, bv, een bak van 1 2 0 x 40 x 40 cm., Wat denkt u dat deze man aan waarde aan plaLiten i n d i e bak h e e f t z i t t e n ? Een enorme hoeveelheid planten d i e toch 66k n i e t zo goedkoop z i j n . Nu weet i k wel, je k r i j g t e r s teeds meer daar e i j z ich door g roe i vermeerderen, Maar da t i s tbch i n geld om t e rekenen! Wat de v i sbeze t t ing b e t r e f t kan hij in deze maat bak ongeyeer een k le ine honderd vis j e s houden, Nu dan he t zeeaquarium. Voor he t geld van de planten hebben w i j h e t koraal en g ro te schelpen. I n een bak van deze l fde maat kunnen we vols taan @et een 'IO-tal

170

zeevissen en eventueel enkele kreef tacht igen en/of anemonen a l s e x t r a aanmhlling, A l s we dan de twee systemen i n geld omrekenen, dan zeg i k u da t u dan ongeveer g e l i j k uitkomt,Daarbij komt nog da t u, n e t a l s de zoetwaterman, n i e t a l l e s t e g e l i j k z u l t kopen U z u l t he t met mij eens z i j n da t a l d i e personen d i e be- weren da t een zeebak "duizenden1' of op z ' n minst honderden' guldens moet kosten, of over t e v e e l f a n t a s i e beschikken of van. ohze hobby n i e t vee l verstand heBben, o f a l l e s moeten hebben wat "menf1 zegt d a t e r aan en i n een zeebak moet! Heus ge loof t u m i j a l s i k u v e r t e l da t i k geen TW lampen en geen dure ozonisa tor heb en d ~ t toch miju v i s sen en ongewervelde d ie ren i n leven b l i j v e n ,. en i k u e e r l i j k kan v e r t e l l e n da t i k geen zieke v i s sen heb, N ~ ~ , t u u r l i jk moet u nu n i e t denken da t u nu maar !'even1' een bak kunt gaan inr ichtef i en bevolken. Zo i s % h e t t o e v a l l i g ook nog eens n i e t . Voor m i j z i j n twee dingen van e s s e n t i e e l belang en da t z i j n een zeer goed werkend f i l t e r s y s t e e m en een goede wa te rc i rcu la t i e . Goed, l a t e n we dsn nu eens gaan k i jken hoe we een zee- wateraquarium moeten beginnen, waarbij we dan van he t . ,, standpunt ui tgaan da t h e t goedkoop moet b l i j v e n , Tenzij, U n i e t op een paar honderd gulden b e h o e f t ~ t e k i jken , maar dan moet u maar n i e t verder lezen , .naar naar een hamdelaar gaan en hem een bak l a t e n in r i ch ten . A l s e e r s t e zorgen we een bak t e k r i j g e n waar h e t zeewater n i e t i n aanraking kan komen met metalen. Hoe is d i t t e verwezenlijken? Een dure maniei i s h e t kopen van een Asbestona bak of een frame met FAl-san l a t e n bekleden, Beide mankeren kosten ca. f 15C,--. Voor ons dus een andere weg gezocht. Als u nog geen.bck h e e f t k u n t , u e r S e e n l a t e n maken b i j een smid of p laa twerker i j . D i t z a l i n de r e g e l onder d e f S@,-- kosten voor een maat van 120 x 40 x40 ern.voor h e t gLas xakenen we nog eens f 50,-- a ls U tenminste WO neemt. WO is gebruikt g l a s , meestal van

171

schaderui t en, Wat b e t r e f t h e t maken van hert frame nog i e t s . Denkt u e r vooral om d a t de bovenranden "omgekeerd" moeten zijn. Dus de bovenste h o e k l i j n komt naar bu i t en gekeerd e r op g e l a s t . ( z i e schets ) Dan h e t g l a s inze t t en . De bodem moet uiteraa.rd '

van g l a s z i j n en he t e e r s t e , ingelegd worden. Dan de twee z i j r u i t e n en vervolgens de voor en a c h t e r r u i t . Al le - v i e r de staande r u i t e n l a t e n we ongeveer 2 cm boven -

he t frame u i t s t e k e n , A l s beveskigingsmateriaal voor he t g l a s , kunt u he t bes te s t o p s t a r a nemen met een verharder (groene .k leur) . D i t i s i n Amsterdam t e koop bij Flying Fish. Beide delen moet u voor h e t gebruik dooreenkneden. Het mater iaa l wordt dan spoedig harder maar b l i j f t toch wel i e t s soepel. Wel moet i k u aanbevelen h e t binnen enkcle uCen t e verwerken, Voor onze genoemde maat bak schat i k da t u aan 4 kg genoeg z u l t hebben. N a he t i n z e t t e n kunt u de bak meteen vu l l en met gewoon water. Helemaal vo l en enkele dagen l a t e n s taan. I n d i e t i j d . k u n t u dan de u i t g e p e r s t e r e s t e n met een mesje glad b i j sn i jden . Nu dacht U n a t u u r l i j k d a t i k h e t schilderwerk vergeten had? Wel g iervoor hebben we echt geen dure twee componentenlak nodig hoor ! Na de verwijdering van eventuele r o e s t e.d., kunt u h e t frame gewoon schi lderen met een o f andere v e r f . I k deed h e t met . w i t t e grondverf, D a t doet u dan twee keer en k l a a r i s Kees. Denk e r om van binnen en van bui ten n a t u u r l i j k ! I n de t i j d d a t uw bak vol s t a a t , kunt u a l vas t he t door u verzamelde schelpengruis ( en eventueel wat zand) gaan wassen en uitkoken. D i t doet U ook met de . stukken koraa l , trouwens a l l e dode mater ialen d i e u

nu, cf l a t e r , i n uw a q u a r i m w i l t b r e ]gen, zul; u a l t i j d moeten uitkoken. P i t dost u i n ruim water en dan ongeveer een h a l f uur lrltvn koken. Onder een f l i n k e s t r k a t koud wi t e r u i t dz kraan even naspoelen. Nu wordt he t d-an t i j d om de bak l e e g t e maken e? hem g e l i j k nog even wat schoon t e s joe len . A l s zee-ter nemen we pakken kunstmati? zeezout. De manker vzn aanm2ken s t a a t op h e t pak; De i n h o ~ d van een 120 2 4C x 4C cm bak z a l ongeveer 175 l i t e r i v t t c z i j n . U neemt dus 1 p k van 1 G0 én 3 voor 25 l i t e r . C i t gooi t u i n d e bak en ze t de kraan e r op (koud) . kmiddels dan maar roeren en plonzen! he t b e s t e Kunt u voorlopig voor 150 l i t e r -zout i n de bax oplossen. Doe de bar n i e t helemaal v o l , maar t o t c p een cent imctér c f 20 oncer de rand. U moe* e r n o l . nog r i k s ~ i i n g mee houden da t ?r nog koraa l en sche lpgru is i?-: me;. N3 b e t i nb rmgen van deze mater ia len kurir,m we i : bak Ti,~ieei b i jxmi lcn , zov?r d a t de h o e k l i j n en d-? w a t v J r s p j cct l?~ t-llcrizr or,,-weey ezli cent imtLer o v ~ r l x p p e n . Bu n:? cve2 h 2 t zoutgehal t? ontrole eren, m e t d<: a~eomztr i . . De temp >ra t u u r z a l 3nLsveer 1 S ~ C z l j r ~ ~ wa ~ r b i , de wCger op i .O25 za1 b l i j v e n I r i jven. Mocht d i t 1 - i g ~ u 2 z-jii , cinn hebben w e nog cat ?aLji van 25 om h ~ t j u i s t - gvi-i,*ltl, t e bereiken. f i e r t o e kahoeft u dus a l l t e n qmr ;tt;eds I ( A s u i t h s t pakie c> t e lossen . B?nt u eenmzal zover da t 2 3 a l l e s t o t zover goed is dan br9nga-ì we de verwarming cp gang en s t e l l e n de thermostaat a f 6 25 '~ . Om 5: gehele boel nu gced t e co:itrolercn nemen we ?en week de t i j d . I n deze week h o u c h we de ttmperatwdr cn l e t zoutg,halte i n h e t o c g . I s de temperatuur goed, clai mag i e wegsi. geen 1 .C25 x9er a x g e v e n maar onsevee? 1 .C25. Wan) naprmate he t va t e r warmer wordt, verminderd de d rchtheic.. Sov nu t o e k-c.bben we a l eun hee l progrrplmmz a f g e w e r ~ t . M.ar nog 3teeC.s i~ een bak i n l eze tces tand n i e t geschl r t om e r cierer, i n t e gaan doer.. We gaan dus dapper door met rommelen. I n ;nue week m n tempera-~uur- en zoukcontrole gaar we

173

n i e t s t i l z i t t e n . We maken ondertussen een l i ch tkap met TL-buizen e r in . Wat i k bedoel met romnelen i s h e t volgende. Ons kunstmatig zeewater 'bevat geen levende organismen, h e t is p rac t i sch s t e r i e l . Hier moeten we i e t s aan doen; we gaan ons water enten. D i t doet U a l s volg t . Neem een g r o t e g l a z ~ n p ~ t o f i e t s dergc? i j k s en do6 daar i n een l i t e r wateG u i t de kraan of u i t u-y bak. Xecm dan een handje vo l goede tu inaarde en doe d i e e r b i j . Even f l i n k roeren, zodat he t een p l a s vo l modderwater i s geworden. A l s u d i t brouwsel één of twee daken laat s t aan , i s he t weer he lde r geworden. D i t hc ldere water gikC u i n uw aquariua. U h e e f t dan n l . b e r e i k t da t de bac ter ieen u i t de tu inaarde i n uw zeewster t e r e c h t z i j n gekomen. Volgend de heer De Graaf zouden deze bacteriën nzmelijk dezelfde z i j n welke i n n ~ t ; - i u r l i jlr zeewa+er voorkomen. D i t i s das ezn k a i w i t j e da t u i n dc e e r s t e dagen kunt doen. Wat u ook a1 i n d e ~ e dagen doet i s he t water bufferen. Bufferen i s z o i e t s a l s de z:nurìgrc2ad van de bak op een bepazld peel bre:~gen. zeem-ter moet namelijk een pH hebben van 8.3 t o t 8 .4 N u i s he t zo mooi, da t a l s u he t water i n he t begin hebt azngma2kt het ddze waarde h e e f t . Voegen we nu i e t s aan he t water t o e , dan z a l deze pH waarde voor zeer lange t i j d gehandhaafd b l i j v e n . U kooptb i j de apotheek voor een gering bedrag 2 gram Natriumcarbonaat en 1 2 gram NatriwnbicarbonaaBit i s dus een verhouding van 1:6. Deze twee s t o f f e n doet u i n een kopje gewoon water even roeren en: plcns. Klaar. De ve le gevorderde l e z e r s z u l l e n wel wat zeggen nu over h e t ontbreken van een f i l te rsysqeem. Ik had missch im ook b e t e r met h e t f i l t e r s y s t e e m kunnen beginnen, daar we na de ink ich t ing en a l l e voorgaande handelingen i n de "cont ro le weekU'dan ook moeten zorgen da t h e t f i l t e r s y s t e ~ m g e l i j k mee gaat draa ien , wi l l en we ons water op een goed p e i l brengen. Enfin, u weet dus beginner, e e r s t he t f i l t e r s y s t e e m maken en dan de r e s t .

Voor we h ierover beginnen wilde i k e e r s t even de f inancien nazien. W s t z i j n we nu a l kwi j t? Maar,......mosten we h i e r de bak, h e t g l a s , d € verwarming en de thermostaat ook b i j gaan rekenen. E e r l i j k gezegd, e i g e n l i j k niet .0nze zoetwaterman moet d i t toch ook allemaal hebben. Nee, we zouden z ien of een zevsqu3rium zoveel duurder was, dus dan e e r l i j k b l i j v e n en d i t n i e t gaan mgerekenen. M ? a r wel he t volgende: Zeezout f 17 50 Buffer G 9 3 5 Extr2 voor s topverf j 6,- - Totaal dus f 23,85 Het bedrag aan korzalvissen s t e lden we reeds g e l i j k i n de d ive r se aantallen eri- waarden. Verder h ~ e f t E nog e x t r nodig een cent r i f ~ g a ~ l p o m p en een zoutweger. Pomp f 62,--. weger f 3,45 = f 65;45 asn e x t r a k o s t c q , De nog benodigde luchtpomp k s t ik wegvilien tcgen he t a rwsn t , d a t ook een zoetwatermm zo ' n ding z a l hzbbm, h c t z l j voor z i j n f i l t e r , h c t u i j voor z; jn dooriucbc-kg en z e l f s v ~ ~ k voor beide t e g e l i j k , Resumerend mag i k dus s t e l l e n , d k t een zekbak <:?n kle ine f 10G,-- duurder z a l z i j 3 a l s de opzeal; v m e;-n evc1:rlrdige bzk i n de zocAwakerhobby,

wordt vervolga. P, 4 9 b

, a v $2 $f. *" :F?

I WA~ERVERONTREIT~~I~Ï~G.J~ ---

D Y 7 David Bellamy van de Durham Universiteit verklaarde kortgelzden d a t i n een bepaald ycbied dz t regelmatig door biologen'wordt onderzocht, g ro te schads door waterver- on t re in ig ing werd de l ich tdoor laa tbaarheid zodanig beinvloed dat i n een periode v m 100 jcar 90% van de aanwezige wieren z i j n afgestorven. Zoals bekend vormen de zeewisren een be langr i jke schakel i n de ecologie van d e kus tbwol ing . Voorzl w i l men nagaan welke gevolgen d i t a fs te rven van d e wieren h e e f t gehad op d e . k r e e f t e n en krabbenstznd i n he t gebied.

T H E D U R B A N A Q U A R I U M Op 23 J u n i 1959 werd i n Durban (Zuidafr ika) opgericht he t Centenary Aquarium d a t l a t e r samengevoegd werd met de Shark Research Tank en z o t o t Durban Aquarium werd. I n de tanks bevinden z ich regelmatig tussen de 900 en 1000 verschi l lende d ie ren waarvan e r enkele meer dan 5 j a a r i n gevangenschap leven. Pronkstuk van he t aquarium i s wel de Shark Resezxcb Tank, waar men i n k r i s t a l h e l d e r water een magnefieke collectiee$r.aien houdt. Men h e e 8 he t i n gevangenschap houden van haaien zeer vee l succes hoewel tcch i n 1962 binnen 24 uur de gehele c o l l e c t i e dood ging doordat h e t voedsel w a s verontreinigd met h e t organisme Proteus vu lga r i s , een b a c i l d i e zeer pathogeen i s voor vissen. Het organisme had kans gezien om z ich t e ontwikkelen i n haaienvlees da t a ls voedsel i n voorraad w-srd ge- houden en d a t en igsz ins aan het bederven was. I n de tanks en ook i n d e v r i j e n ~ t u u r wordt h i e r zeer vee l speurwerk v s r r i c h t naar h e t gedrag van haaien en opmerkelijke r e s u l t a t e n werden reeds b e r e i k t . I n d i t aquarium werd voor h e t e e r s t i n de geschiedenis een hame~haa i meer dan een j aa r i n gevangenschap gehoud en. Een van de g r o o t s t t problemen wazrmede men wordt geconfronteerd i s h e t ve t worden van de d ie ren , hetgeen vooral voor h e t h a r t zeer schade l i jk b l i j k t t e z i j n . Het i s moei l i jk om daar wat x n t e doen, De g r o t e roofvissen i n de gezelschapbakken k r i j g e n namelijk vaak en overvloedig voer om t e voorkomen da t ze op de k le ine re soor ten gaan jagen. Duikers r e in igen de tanks wanneer da t nodig is. Geruime t i j d had men ech te r een Zambezi Hzzi (Carcharinus l eucas ) van 120 kg, d i e zee r aggress ief bleek t e z i j n .

n n duiker moet nu worden beschermd door een kooi waarin L l i j z ich bevindt a l s h i j ann h e t werk g a t . A l meerdere malen v i e l de haa i de kooi aan a l s de duiker z ich dezr in bevond. Hi j ging bovendien m d e r e haaien t e li j£, wanrvan h i j de k le ine re exemplaren soms dood beet zonder de movite t e nemen ze op t e eten.

Nadat de Zarnbezi H a a i 16 andere haczien had verorberd of vermoord besloot m m toch maar c a hdt beest op t e ruimen. Hoewel haaien de g r o t e speci .? . l i t ; i t vormm i n he t Durban Aqu~rium houdt men e r n a t c n r l i j k nog gr.ote hoe- veelheden anders v i s sen op n s , w a ~ r b i j ve le soorten korasl- v i s sen u i t de omgeving van Noordolst Afrika.

H.A.v,Vlimmeren - Den Haag

I M A I Z E VOOR OESTER

Eeq R e s e ~ x c h groep van de Plor ida 3oard o f Conservation ~ i v i k i o h of S n l t Water F i she r i e s order de l e i d i n g van Robert M. Ingle h e e f t voedsel proelen met o e s t e r s genomen. B i j de verschi l lende soorten voedsel welke men h e e f t g e t e s t bleek f i j n gemalen meel van ais goed geaccepteerd t e worden. Oesters d i e enige t i j d leefden op een d i e e t van maismeel bleken meer v lees t e ontwikkelen.

P"2r: $ $ T F 3 '";c U*' :.s

t

PSN T A I F U N P O M P E W

He t i s werkel i jk een v e r r a ~ s i n g e ~ n i d ~ ~ l d zi'eaqv.arium pomp aan t e t r e f f e n i n een winkel. wsmr men s tekkers en stopcontacten v?rkoopt. NG i s hz t vinden vsn een centrifugaalpomp of z e l f s he t bouwen ervan nket cn- verk kom el ijk moei l i jk . Waarom d ive r se pompen van d - i t typ6 i n de loop d s r t i j d e n dan ook wngeprezcn wcrdm i.n e i g e n l i j& nooi t popul.i,ir gc7i,jordm zi jxl, i s T G L C ~ -

s c h i j n l i j k s tezda t5rug -tt vot.?in O T dt ~ g g ~ ' e ~ s i ~ ~ j . t ~ : i t van zeew-ter. Z e t ~ ~ t ~ 3 r ma A t v;ii h , k b o t i technisch b r u i k b ~ r e ma t c r i a l e n voor aquqriwnpomp-boim t o t ' a l o n g ~ s c h i k t . Het w a s voor ons r d e n genoep O I U uti pomp v66r <-m- schaf grondig t(-. orid.crzodk?n, Iiierbi. j bleek h & volgende : Het e i g ~ n l i j k c pomphuis i s gdhevl x . r i p l z s t i c , B i j zoveel onbruikbire centrifuga:rlpompen i a de o v ~ r - brcnging he t moei l i jke punt. D2 1 ~ ~ g f : r ~ i n g vìn de a s i s h i e r afgeschermd door c ~ n r o e s t v r i j m e t - l m pla?.tj& Indien d e z ~ "afscherming wa,ttrc?icillt i s , hctgeen veronder s t eld mag worden naar w n l & iilg v2n dc gc:bruiksi?,,nn- wijzing, dan i s h e t p lza t je h e t enige l a s t i g 2 p m t voor gebruik i n zeewater. B i j de beoordeling van deze gegevens d i e n t m m e r rekening mede t e houden da t de Eheimpomp nog meer aanrakingspunten tussen metaal en zeewatcr h e e f t . D e pomp i s nu reeds 3 maanden i n gebruik zonder een z ichtbaar roes tve r sch i jnse l . 9e motor wordt door middel van ven koppeling aan h e t pomphuis gekoppeld en bevindt z i ch ongeveer 5 cm van h e t hu i s . DL montage d ien t men z e l f t e ve r r i ch ten , hztgeen een bezwzar genoemd mag worden. Evantueel i s h i 2 r b i j volhoend-e bd12ngst?l l ing wel i e t s aan t e doen. Lees voor de 178

montsge de gebruiksaanwijzing aandach5ig door. Direct i n he t oog springende voordeler& van deze combi- n a t i e z i j n de c a p q c i t t i t i n verhouding t o t dz p r i j s , De s e r i e pompen b e s t a a t u i t 3 modellen: van 6 over :O naar 27 l i t e r pzr minuut b i j een bepaald toerental van de moto5

De k l e i n s t e u i t de L- - -- s e r i e kos t i e t s meer I

i dan de' h e l f t van de l P i Eheim pomp. W i j ko- i - W --3z-..--.- -. ..- - -/ I - - - - - v

men met deze pompen - i --- ..-, - - f ,L . _ I !; 15- ..* 1- -//' ,/ " " - - aan de ve rvu l l ing ,, l) -& - - c --ysb - +., ,L - - !I] . -

van onze wens de wa- 1 . .. -. terbeweging a l s i n h e t -. t -- - . -

zvewat e r beperkende i _- ii<" .̂. -I- - .- %.*.I*

mil ieu fac to r t a n i e t t e doen en nog wel voor weinig geld. Wzter- beweging i s bcl-pngri jk , en n i e t a l l e e n voor h e t indi:-ecte e f f e c t op zuurstof- en k ~ o l z u ~ ~ r g ~ h a l t e von h e t water. Zic hicrvoor ook d e K o r van Mei 1963, noz; b i j h e t secre tar ias - t v e r k r i jgbsar) Door ons g e t e s t werd GCM esemp1:zsr v a r 27 l i t e r perh m i n u l ~ i ; . Het bleek da t h s t zeer mozi l i jk i s een idee t e k r i j g e n van de pornpkap?ci.teit i n de prakti-jk. Z O Q L S i n d c g e b r u i k s a a n ~ i r s t a a t gelden de aangcgEven noeveel- heden b i j i d e s l e omstandigheden. I n de opstel l i n g zo--1s i k d i e maakte en f 87,50 k o s t t e , spoot de pomp ca. 20 l i t e r pe r minuut i n h z t zquarlum u i t ekn filter. Warîeer men aandacht scnenkt aan ean amt& d e t a i l s zo?] s de j u i s t e montage en o p s t e l l i n g van h e t g c h ~ e l i s men i n s t a e t a l l e s e r u i t t e hs len wat e r i n z i t . W i j wen9en deze pomp he t succvs d a t h i j verd ient . Fabrikant i s L. Sche l t e r , 85 Nu-rnberg, Böthenbacher Hauptstr . 50, D ~ i t s l a n d .

R.M.L.Ates - Amsterdam

D e ramp met d e tanker Torrey Canyon h e e f t o n s S a l l e n beziggehouden. De 117.000 ton o l i e + d2 9,000.000 l i t e r chemische middelen om d e o l i e ?f t e breken rnozten toch wel is ts gadaan hebben aan h e t b io logisch evmwicht en we vreesden h e t e r g s t e voor de. Bretonse kust d i e ons zo na aan h e t h a r t l i g t . U l t d iverse persberichten en persoonl i jke gesprekken mct Bre.tr?.gne-gungers i s gebleken da t he-t;- ene rz i jds hard neeval t en anderzi-jds enome schade i s toege- I,-.,. , . ,~n&~t aan d e f l o r a en fauna. Dc: o l i e z e l f i s dank z i j d e g ro te schoorimaak v r i jwe l oví:rcl verdwenen en h e t normale s t r m d l z v v n h e s f t e r even welig grb1oc:i.d a l s andere jaren. Op 4 4 2 p l e k in Arctsgne is nog clia n.xmgvtroifcn %n hoeveelheden ~ 9 2 . 1 ~ d i e wcrde:: a?ngegcvcn in de al-rmerand a krant enbericht en. J?rnrcizr g a o s g j u i s t een van mooiste p laa tsen van Bretagne n.l. de Pointe d e Syuewell, nab i j Perros Guirec, Een groot d ~ z l i s daar bedekt met Een glii~illiende l a a g o l i e . Bportduikers d i a d m r de kust verkenden (en i n Enge- l%nd had man dezulfdc ervar ihg) ~ o n s t ~ t e e r d e n d c t onder de le;rgwaterlijr+kr. e i g e n l i j k n i e t s aan de hand w3.s . De woudi-m van mewier stonden, onaa.nget?.st t e wuiven i n de stroming, Deze ontdekking was des t e verrassender smdat de ramp i n Maart was gebeurd, j u i s t i n de t i j d da t h e t wier z i j n b z k n g r i j k s - t 2 groe5fa,se doormaakt en niou-w blad wordt ~cvormd. Ernst ige schade i s evenwel aangericht i n h e t gzhied- da t tussen de hoogwater- en laagwater l i jn . l i g t , S lzchts kor t e stompjes op de ka le ro t sen rks tc ren daar van wat eens g ro te wierbossen waren. Vmzelfsprekend i s daar he t d i e r l i j k leven ook verdwenen. I n Engelmd h e e f t msn geconstateerd d a t ook of misschien j u i s t de

ckiemische middelen de schade hee f t aan@rCi&&;;Zs zijn daar b i j n a a l l e slnkken verdwenen di; norrnmk-dde-reksen a f g r a a ~ d e n . Hct g m o l g i s d g t i n Cornwdl de s t randen groen z ien van he t z e z w i ~ r da t onbelemmerd doorwoekerd. In Bretrgne hebbcn duikers t sve rgez f s gezocht naar zcssterren. Het f i j n 6 n e t u u r l i j k -venwicht da t i n dc loop de r miljoenen jaren t o t stand was gekomen is i n enkele dagen hopelo~:, vers toord. Ook de Gogelstand h t e f t enorme v e r l i e z e l geleden, Gp Les Sept I l e s , k l v i n e a i l and jes voor d & Bretonse kust i s 80% van de zeevogels orngskom5n. Bia t minder dan 50.000 s ie ren gingen vt;rloren, Naar s c h a t t i n g h e e f t . d e ramp aeri meer dan 110,000 vogzls h c t lcven gekost. De toestand op L2s Sept I l e s i s weer ongeveer g e l i j k aan 1 9 î 2 toen de jacht de vogels v r i j w e l u i tge roe id had. Dsarnn wmdvn de eilanden t o t beschermd gebied verklaard. D i t i s de t r i e s t e b ~ l a n s d i e we k o n d a o p a k e n . Gelukkig h e r s t e l t d c na,tuur z ich r e d e l i j k s n e l . H a t d i s r l i - j k s leven da t de ramp h c e f t overleefd - onder de lazg- wa te r l i jn z a l weer opruklcen en z ich t e go+d doen as-n de nieuw gegrbeide f l o r a en l~mgzwm ?ai1 za l , %l duurt he t misschien j s rcn , h s t verstoorilr rxenwichc - - - -- vordsn hers te ld .

Naschrift : De r e d a c t i e i s nizuwsgizrig naar de ervaringen var, d e BM leden d i e d i t j a s r Bretagne bezochten. k a t ons eens w a t horen!.

- .-

C~mmunicatic tussen zees ter ren? j

Russische geleerden vermoeden d2 t e r &m primit ieve maaier van communicatie en w ~ d e r z i j d s o bescherming b i j zeesterren bes taa t , Men s t e l d e v s s t t i j d e n s een s e r i e experimer-ten i n aquaria dat indien een g ro te z e e s t e l door esn krab wordt bedreigd de andere da t onmiddelijk opmeckten om dan een beschermend cordon rond he t s l a c h t o f f e r t e trekken,

181

Eastropac is de codenaam voor de grootste expeditie die ooit heeft plaatsgevonden in het tropisch gede-el- te van de Stille Oceaan. Aan de expeditie zal worden de~lgenomen door schepen van de V.S. Ecuador, Chili en Peru. De eerste 18 maanden zal de nadruk worden gelegd op chemische, physische en biologische cceanograf ie. Van 1968 tot 1970 zullen onderzoekingen op het gebied van de visserij plaatsvinden, alsmede de ontwikkeling van nieuwe technieken 2p het gebied van de weervoor- spelling. Aan de expeditie nemen.6 onderzoekingsv2artuigen deel, Zodra alle werk cp het gebied van de oceanografie en de weervoorspelling is voltooid zal de nadruk van het onderzoek hoofdzakelijk worden gelegd oph$ -risseri jonderzoek. v1 .

DOLFINARIUM IN ZANDVCQRT?

Als sluitstuk van zijn Zandvoortde hotelplannen heeft de neer Bouwes plannen voor een Dolfinarium in Zand- voort. Dit dolfinarium zal geheel ondergronds ge- bouwd worden om onafhankelijk van de weersomstandig- heden te zijn. Met zijn afmetingen vam ca. 20 x 100 m zal het plaats bieden aan 1500 bezoekers. De heer Bouwes heeft dd Artis directie benadert over de bouw en inrichting van dit Dolfinarim,waar- door een waarborg wordt geschapen voor het welzijn van de kostbare dolfijnen. 182

De bsdoeling i s t e komen t o t e&? aan t rekke l i jk , i n s t r u c t i e f en wetenscha.ppeli j:: ~ e r a n t - m o r d pro- grauma, da t naast amusement, bloiogische be lmg- s t e l l i n g b i j de bezoeker s t i ~ u : ? e r t , ?oor het geven van voor l ich t ing . . A l s a l l e plannen doorga2.u 7,a; Zandvoort i n 1958 'een a t t r a c t i e r i j k e r z i j n . RVD

ITooxì de kust van Florida l iggen de bekena? Flor ida deys, een gordel van koraa le i l andm en rifi'm, w m r - vr.n sominlge t c t beschermd gebiea zj. j n vcrkl-ar rd ? ten bshoeve van hkt we ténschapp~i i jk onderzoek. Lle r i f f e n van Clargot Fish Shoal werden enl;;e malen onderzocht met gelden van de ?i,ticn%l Geographic, zcdst het i n de wandeling h e t "geograpkic r i f " i s gaan heten. Via n a c h t e l i j k e duiktochten weet men nu, da t e r s nacht2 een g ro te a c t i v i t e i t hee r s t op he t r i f : b rokkels te r ren en zeeappzls komen u i t he t zand, ancrnonzn gaan open en z l l c r l - & i v issen d i e overdag onzichtbaar z i j n , komvn tevoorschi jn. Veel scho olvissen gaan ' s nackits i n d i - v idueel op jacht ( de Grunt Haemulon sc iu rus , de Snapper, de P o r k f i s h ) t e r w i j l andere scholen ' s nachts het r i f ve r l a t en rm i n d ieper water t c gûsn voedsel- zolrken, I n he t a r t i k e l v m Starck w o r a t de v i s v m g s t beschreven met behulp van spuitbussen met rctenone, een o l i e -

1 83

achtige zwarte vloeistof, die in het water witte wolken veroorzaakt. Dit gif geeft een tijdelijke " aantasting van de ademhaling bij vissen. Over een stuk koraal gespoten maakt het, dat alle bewoners na enige secondentevoorschijn komen, dronken en naar lucht happend. Het middel zou verder onschuldig zijn. Een inventarisatie op Alligator-rif leverde 517 soorten vis op, waaronder 390 echte koraalvissen, 19 soorten waren geheel nieuw. De duikende Starck verklaart echter, da@bij iedere afdaling weer vreemde vissen ziet en dat ket diepere koraslgebied (200 m en dieper) nog gehe~li onbekend is. Het artikel bevat 29 p~achtige kleurenfoto's en een over 3 bladzijden ilitkllpbare oekologisckie kaart, waarop een soort panoramz van h ~ t rif, niet de bekendste diersoorten. Een koraalrif is een mciropool in zee: h?-t heeft een ongehoorde bevolkingsdichtheid en een "ambachtelijke speciali$atie, zo~ls men alleen in grotc steden vindt. Mcn meent wel, dat d-e grotc bevokingsdichtheid ver- antwoordelijk was voor hat ontstaan vzn vele symbiose- vormen en samenlevingen Maar ho? groter de specialis%tie, hoe groter de kwets- baarheid. Men hsrinnere zich het uitvallen vng de electricit~it in New York! Koraalriffen ontstaan slechts in zeer helder water met

O een temperatuurconstante rond 20 C als minimum, Koraalriffen zijn overigens nog mysterieuze bouwwerken We weten nu, dat koraalkalk (vergelijkbaar met beende- ren)zich vormt met behulp van microscopische plantjes (zooxznthellen) in het weefsel van de koraalpoliepjes, het mechanisme is echter (nog) onbekend. Het artikel verwijst naar een ander artikel uit 1964 "We fotograferen de nachtwandelaars vsn Alligator Rif" (~anuarinwnmer)

WONDZREN DER ZEE Frank de Graaf 176 pag. ve le afbeeldingen tn k leur ,? 11 ,95 (voor abbonne ' s c p ui tgaven van de Gei l lus t reerde pers 4 8995)

De Ge i l lus t r ee rde Pers N.T. Amsterd'am, 1967

Enkele weken geleden i s en e m pracht.ig beek uitgekomen i n de ~ G l t Disney s e r i e . Teze s e r i e wordt i n Nederland verzorg6 door de Gei l lus t reerde pers d i e h e t boek aan de a f nemms van haar verschi l lend e bladën--aar?b.rt-~dt met een be langr i jke kor t ing . Kort ing of n i e t w i j kunnen U d i t boek van h a r t e aanbevelen. Het boek i s geschrev,h deor Frank de Graaf, d i e a l s l i d van Biologia Maritima a m v e l m van ons bekend is. Zijn deskundigheid i s e t n waarborg voor een verantwoorde: inhoud van d i t boek. Ket boek s t a a t vol met prscht ige kleurenfoto's waarvan c r ve le z i j n opgcnomen door A.v,d.Nieuwenhuizen, d i e wederom d u i d e l i j k b l i j k gee f t z i j n vak t 2 vestaah, D i t Zeeboek van h e t j aa r mag U b e s l i s t n i e t missen.

P.B.

S T ~ A R D ENCYCLOPEDIA OF THE WORLDS OCEAXS AND ISUNDS. h t h o n y Huxley

19 x 24 cm., 383 pag., 16 k l . p l . ca. 80 zw.w. 45/-- Weidenf eld & Nicholsen ( ~ d u c a t iona l ) ~ t d .~ondon, 1963

B i j h e t lezen vrn re isverhalen o f Uw biologische l i t e - r a t u u r z u l t U wel l ich t namen van v e r r e ei landen tegen komen d i e U n i e t tkruis kunt brengen.- Hoeveel xar,.-ons kunnen zeggen waar Groo%e Eylant , Brabant I s l and , Cape Duyfhen Fe te r Garpenties, Oktyabrskaya Revolyutsiya Zemlya l igt;? I n d i t merkwaardige boek kunt U i n a l f a b e t i s c h e volgorde een u i tgebre ide bespreking vinden van ongeveer 300 eilanden, baaien en kapen, t e r w i j l i n een apa r t gedeel te nog maar l i e f s t 2000 andere typische .. , p las t sen

V #

i n en rond de oceanen worden besproken. Tien duidel i jke kaar ten maken he t l o k a l i s e r e n van a l deze p laa tsen t o t een eenvoudige taak. Met d i t boek i n kunt U avontuur l i jke r e i zen over de h e l e maken zonder Uw l u i e s t o e l t e ve r l a t en . Bovendien h e e f t h e t een zeer be langr i jke als naslagwerk,

handen wereld

func t i e

v1 . THE OCEAN ADVENTURE Ggrdner Soule

143 x 21 cm., 278 pag., 32 afb., $ 5,95 Appletonb- Century - PJew York, 1966

Over de nieuwe ontwikkelingen op h e t gebied van he t onderzoek van de zee i s tegenwoordig zoveel t e v e r t e l l e n da t regelmatig beroepsschr i jvers d i e helemaal n i e t u i t "zee-kringen" voortkomen z ich op deze mater ie werpen. 2 0 , o o k . i ~ The Ocean Adventure onjrstaala, De au teur h e e f t een aajhtal aspecten van h e t d ie jzee- onderzoek genomen en daar op ongecompliceerde wijzw wat over v e r t e l d . Vreemdsoortige d ie ren met b i z a r r e vormen en sprookjesacht ige v e r l i c h t i n g passeren de revue. Het schoolvoorbeeld van h e t speurwerk naar de vergane onderzeeboot Thresher, waarbij de bathyscaaf T r i e s t e zo 'n be langr i jke r o l speelde .wordt zeer u i t v o e r i g behandeld.

n. .THE COMMON W L T H I N OCEAN FISHERIES Francis T. Chr is ty Jr. & A. Scot t

16 x 23-2 cm., 281 pag., 23 afb., 18 tab., 48/-- The Johns Hopkins Press , l965

De gezamenlijk rijkdom d i e de landen b e z i t t e n is de g r o t e hoeveelheid zeedieren d i e zich i n de oceanenen bevindt en waarvan de v i s s e r s van e lk land hun rechtmatig d e e l kunnen vangen, In d i t boek wordt op deze mater ie verder ingegaan. Men b e s c h r i j f t hce van de ontzagwekkende hoeveelheid

vis < i e i n zee voorkomt s l e c h t s een k l e i n gedeel te door de mensen wordt benut, en he laas j u i s t daar , waar he t meeste behoefte aan zeedieren b e s t a a t , overbevissing begint t e onts taan. D i t kan weer l e iden t o t conf l i c t en tussen landen, u i t p u t t e n van visgronden e .d. Voorbeelden hiervan zien we maar a l t c vaak rondom onze eigen Noordzee. De auteurs t r ach ten vooral aan t e geven hoe men h e t b e s t e deze bronnen van welvaart kan behandelen om ze ook voor de toekomst v e i l i g t e s t e l l e n .

Vl.

DIE ATLANTISCHE EXPEDITION 1965 ( IQSY) , M I T DEM PORSCEUNGSSCHIFF ttMETEORt' . 14q x 22 cm,, 103 pag., 16 a fb . , DM. 18,-- Franz S te inc r Verlag Goa.b.H. Wiesbaden, 1966

H& r u i t s e ondsrzoekingsvaartuig Meteor ham i n 1965 6ee l aan een e x ~ e d i t i e i n h e t kader van The I n t e r n a t i o n a l Y e x s of the Quiet SU~.(IQSY). Ce opdracht van de expedi t ie wa-rsan 45 wetenschaps- mensen deelnsmen, l a g hoofdzckelijk op metereol igisch ~ e r r e i n . Le ionosfeer 180-100 km hoogte) moest worden onder- zocht. De wisselwerking d i e bes taa t tussen de zee en &e l u c h t , zeestromingen aan de oppervlakte en op g ro te ó izp te , aardmegn~tisme d j t a l l e s waren onderwerpen -ga-raan de wet ;nschspsmensen onder 1t.iding van Prof - U r . K ~ r l Brockk v s l z maanden hebben gewerkt. I n he t Forschungsbericht 1 1 , da t wi j h i e r voor ons hebben wordt een v e r s l q vande expedi t ie gegeven. Hoewel h e t boekje s l e c h t s e&-:- ve r s l ag vc?n& expedi t ie i s en n i e t van de r e s u l t a t e n xan de bc lsqgs te l lende d i e e r he t geld voor over h e e f t , k c h vee l wawdevolle gegevms vinden.

V l .

CRUSTACEANS Wpldo L. Schmitt

I 3 + x 205 cm,, 204 pag., 75 afb. % 1 ,95 The Univcrsi ty of Michigsn Press- Ann Arbor 1965

V 1 1

Van de v e l e d i e r e n d i e i n de zee wonen z i j n h e t wsarschi l i j k wel de kreef tacht igen d i e h e t meest de aandacht op z ich ves t igen , ,

Niet a l l e e n z i j n ze vanui t wetenschappelijk s t a n d p w t de moeite waard, maar ook a l s voedingsmiddel z i j n ze van groot belang, Wellicht vanwege h e t l a a t s t e is e r nogal wat l i t e r a t u u r over de kreef tacht igen t e vinden. Een be t rekke l i jk nizuw Amefikaans boekje wi l l en we h i e r onder Uw aandacht brengen. Het is goedkoop en daardoor binnen i e d e r s bere ik . Het g e e f t de l e z e r een massa aan gegev'sns over deze belangwekkende d i e r s o o r t . Vele soorten worden besproken, de biologische aspecten worden behandeld en, hoe kan h e t ook anders: de k ree f t - acht igen a l s voedsel en geneesmiddel. We kunnen U d i t p r e t t i g e boekje warrh aanbevelen. Vl. GIFE ON THE SEASHORE A. J, Southward

13 x 19 cm., 1 5 % pag., 52 afb . V I I I p l a t m . 16/-- deinemann Educational Books Ltd London, '1966

4

Voor de biologische s t r a n d j u t t e r is d i t een reuze aard ig boekje waarin U v e e l kunt l e r e n over he t leven aan de ku; Het boekje i s spec iaa l bestemd voor eers tejaars-s tudente] en daardoor ook geschikt voor de amateur d i e z i j n hobby op h e t s t rand beoefent. Aangezien de inhoud de Engelse kus t behandelt is h e t boek je ook u i t s tekend geschikt voor ederland en voor degenen d i e hun werkter re in ook t o t 1 retagne u i tbre iden . Een be langr i jk aspect van d i t bozkje i s hoofdstuk 8 waarin voor l i ch t ing wordt gegeven inzake de methodes voor h e t bestuderen va,n de kust . Achter i n h e t boek i s een langa l i j s t l i t e r a t u u r opge- nomen d i e betrekking h e e f t op de verschi l lende hoofd- stukken.