40-,eje

Xeyl eOf

T e beg naar bet Celukdoor

Top 9raeff

cf4msterdam

Tan 9lolkema & cWarendorf's cllttgeoers-9+laalschapp%

1926

VOORWOORD

Bij de uitgave van dit boek, dat Been aanspraakmaakt op de onderscheiding „modern", komt mijeen ,woord-vooraf" nog wel passend, en zelfs ge-wenscht, voor. Want de mogelijkheid, dat de vrien-delijke lezer of lezeres dezer geschreven miniaturen,uit het einde der XIXe en het begin der XXe eeuw, in„Letje" lets anders zullen zien dan datgene, waartoeik haar bestemde, lijkt mij niet uitgesloten .

Ik wilde U dan in de eerste plaats verzoeken dezeschetsen niet al to „levenswaar" to beschouwen. Hetfiguurtje, dat ik in het midden plaatste, is niet ,echt",niet een kind naar de natuur, zooals bijv . Jaapje,Boefje, Koosje of Merijntje, niet een vrouw, gelijkEline Vere of Annie de Boogh, en allerminst eenOpstandige . . . .

,,Letje" is ontstaan, ik zou U niet kunnen vertellenhoe . . . . door de jaren heen, en zonder veel bedoeling,orde of regelmaat . Uit herinnering, uit een brokjeHollandsche samenleving, dat wij thans op een af-stand, als door een omgekeerden tooneelkijker zien :verkleind, afgebakend, en in een onwerkelijk licht .

V

Zedenschildering, in den strengen zin van het woord,is het niet geworden ; ik ben daar oorspronkelijk nietvan uitgegaan en zou het, al werd er onwillekeurignogal wat in vastgelegd aan zeden en gewoonten,welke sindsdien genoeg wijziging ondergingen ommede to mogen tellen in de historie, daarvoor ookniet gaarne uitgeven .

En minder nog dan aan mijn heldin zelve, heb ikgetracht aan haar vrienden en verwanten - wieraantal ik tot het onvermijdelijkste beperkte - de vooreen roman noodzakelijke, persoonlijke karakteristiekto verleenen. De speculatie, dat de lezer, eenieder op zijn beurt, uit de weinig marquante gelaats-strekken van moeder, vader, grootmoeder en ver-loofde zichzelf het gewenscht menschenbeeld zouwillen vormen, zat daarbij voor, en aangezien indeze kleine wereld niemand ooit buiten zijn boekjeging, dacht het mij ook niet altijd een vereischte debeweegredenen, aan hun handel en wandel tengrondslag liggend, tot den wortel to ontblooten .

De geschiedenis van Letje moet dan ook minderals een dramatisch avontuur worden opgevat, danwel als een levensprogramma, dat gestalte aannam .Een weinig willekeurig, wijl mij de fantasie in dezeboven de vermoedelijke waarheid ging. Immers, dehoogtepunten van het burgerlijk leven, op onzen wegnaar het geluk, zijn door alle tijden heen tevensde blinkende toppen onzer poezie geweest, en dedroom hieromtrent komt mij niet minder gerecht-vaardigd voor dan de degelijkste kroniek . Mocht,

VI

trots deze verteedering, de afstand een en andersomtijds geplaatst hebben in een ietwat bedenkelijklicht, dan zou ik hier nog bij willen aanteekenen, datvoor mijn gevoelen de visie geenszins gebonden blijftaan juist dit tijdperken zonder de geringstebooze bedoeling jegens de ouders en opvoeders, uitwier handen wij de fakkel overnamen, aan mijn penis ontvloeid. Want de dingen, waar het op aankomt,laten zich aan onze omstandigheden - aan onze pof-mouwen, of aan onze polkaharen - niet veel gelegenliggen, en in den eeuwigen kringloop bleef het grooteprobleem onopgelost . . . .

En hiermede beveel ik dan,,Letje" in uw genegen-heid aan, in de hoop, dat haar levensspiegel voor hen,die met haar opgroeiden, een klein „souvenir" magzijn; in de hoop ook, dat het jongere geslacht, oogen-schijnlijk onder zulk een geheel ander, onder eenwellicht nog gelukkiger, gesternte geboren dan zij, erzich zacht in spiegelen zal .

T. N.Dordrecht 1926

VII

HET KIND

Letje was het kind van Mama, Papa, en Oma . Drie-voudig viel aldus de ouderliefde haar ten deel, drie-voudig ook waren de levenslessen, die haar pad ver-lichtten. Haar rugje vermocht den last van liefde enbezorgdheid bij tijden nauw to torsen en het waswaarlijk geen wonder, dat het allengs een graadjedoorboog. Zoodat de goede raad: „Zit recht!" gedu-rende haar geheele jeugd aan de spits der vermanin-gen blonk en haar - een litanie van verschrik-king - in drie toonaarden bijbleef tot in hoogenouderdom. ,Als een hoepel zal je groeien, als eenhoepel, als een hoepel!"

Het eerste kleinkind in de familie, het aanvalligspecimen der soort, waaruit nog alles worden kon,waarop zich hoop, geloof en teleurstelling gelijkelijksamentrokken . . . Van de smachtende tantes en deonafhankelijke ooms, van de vergeten nichten en deverstokte neven . . . Het Evangelie in praktijk ge-bracht, het raison-d'etre verpersoonlijkt .

Van de eene hand in de andere ging Letje in dezejongste jaren, en zooals het lieve kind gekust werd!

„Je kon niet meer met fatsoen met haar over straatgaan", meende Marie, het kindermeisje . Van allewindstreken kwamen ze aangesneld, de gegadigden,die op een zoentje aanspraak maakten ; van denburgemeester tot den melkboer toe . En het pleittewel voor haar humanen en verdraagzamen aanleg,dat het kind altijd maar weer bereid bleek haar in-tiemst geschenk to spendeeren, aan wien then los-prijs maar bedong .

Intusschen . . . maakte ze het er misschien wel eenbeetje naar, of liever was haar moeder van een zeke-ren speculatie-zucht in deze niet vrij to pleiten, Geenkind in de geheele stad - of het moest FrancoiseWilkens zijn - Bat zulke schattige jurken droeg enzulke beeldige gemaakte krullen liet dansen uit haarGreenaway-hoed. Wat Letje onder het Bevies : ,Hoo-vaardij moet pijn lijden" leed onder deze oogverblin-dende kurketrekkers, wisten alleen de Wachtenge-len - twee aan haar hoofdje, twee aan haar voetjes- die haar zagen liggen met haar geknobbeld bol-letje op het folterkussen van den nacht .

Pimpelpaarse bloote beenen tot laat in den herfst. . .De Engelsche mode, door Mama, geabonneerd op de„Butterics", hartstochtelijk nagevolgd, stelde dezenharden eisch, En glace handschoentjes, huldeblijkvan een lichtzinnigen oom uit Parijs . . . . Om dezehandschoentjes, waarin haar handen, als koude krab-betjes, uit-stonden, werd ze in het park door destraatjeugd nagejouwd. Maar dit - le dernier cri de

2

Paris! - dit was dan toch eens iets, wat Frangoisenog niet droeg!

Het mocht meer geluk dan wijsheid heeten, dat ditkind, van nature niet op schoonheid bogend, to mid-den dezer kunstmatige triomfen, nochtans beschei-den opgroeide . En dit verschijnsel was waarschijnlijkdan nu weer to danken - het resultaat van alle op-voeding ligt in het duister - aan het tegenwicht derdrievoudige vermaningen . Aan Papa's opfrisschend :,,Verbeeld je maar niet, dat je mooi ben," zoodra zij,tot de jaren des onderscheids gekomen, ook eens inden spiegel wilde kijken, hoe het opvallend lint, doorMama met zooveel artistiek bewustzijn in heur harengestrikt, bij haar bleek snuitje voldeed .

,,Wie altijd in den spiegel zietEn zich met schoonheid vleit,Beseft de ware schoonheid niet,Maar jaagt naar ijdelheid" .

citeerde Mama dan, met een gezicht of ze van denprins geen kwaad wist, terwijl Oma, de derde stem,kort en zakelijk voorspelde: ,Hoogmoed komt voorden val". Een visioen, dat Letje, ongewis omtrent debeteekenis van het woord, niet eens behoefde to ver-wezenlijken om op den klank, als van een uitgespro-ken vonnis, er den onheilspellenden zin van to ver-staan . . . En ze vatte gelukkig nog niets van de dui-velsche verlokkingen en menschelijke inconsequen-ties, toen op een dag Oma haar moeder's dierbaarstenwensch vervulde en Letje het hermelijnen manteltjeschonk, vervaardigd uit Oma's oude sortie ; een ge-

3

waad, waarin het kind met den besten wil niet andersdan fier en imitatie-vorstelijk uit wandelen kongaan .

,,Een echt rijkelui's kind", glunderde de groenten-vrouw en kuste Letje, dat bet klapte . Want in thentijd waren rijkdom en aanzien nog voorrechten,welke het eenvoudig gemoed verteederden . Geenspoor van broodnijd, ook bij de meisjes in de keukenniet. Trui van Oma, die Letje in een nieuwe jurkletterlijk opat, en heimelijk ook Marie, al gaf dezezich minder bloot. De positie van femme de chambreplaatste haar daarboven . Zij, die Letje deze jurk hadmogen aantrekken, die haar eerste schreden richttein de witte knooplaarsjes van zeemzacht leer! Entoen de zomer het kind een parasolletje bracht . . .de geheele straat geraakte ervan in vervoering, ener was geen houden aan . . .

Was het wonder, dat om dit liefderijk uitgedoschtschepseltje allengs een stille strijd woekerde vangeven en nemen, van verwennen en -onthouden, vanprijzen en berispen, al naar de stemming van hetoogenblik? Dat daar een onafgebroken rivaliteitheerschte, om het bezit, om het gezag, om uit to vin-den waar Letje nu eigenlijk het allerliefst was : bijMama in bed? Op Papa's knie? Of bij Oma achterhet uitgelezen twaalf-uurtje van krentenbrood, alstulband, en dan nog bruine suiker er bovenop? Om,kort en goed, in het onnoozel kinderhart de eersteto zijn!

4

De Donderdag was Oma's dag. Dan kreeg de huis-kamer een groote beurt en ging Letje na het ontbijt,haar schoone schort onder den arm, op visite inhet groote huis met het bordes en de koperen leeu-wenkoppen op de voordeur . De Donderdag had indit verband een bepaalden stand aangenomen en lietzich, op de wijze van de weersgesteldheid, in zijn ver-loop voorspellen: aanvankelijk opgeklaard, later be-trokken, met tegen den avond kans op regen . WantLetje dacht altijd, dat ze het prettig vond om naarOma to gaan, verwachtte er met de hardnekkigetrouw, waarmede een mensch in zijn betere bestem-ming blijft gelooven, elken keer weer ,het" van, omdan op den terugweg - de vuile schort achteloosonder den mantel gepropt - vagelijk to beseffen,dat het ook ditmaal ,het" niet was geweest . Niet-tegenstaande Oma haar, mits ze zoet in de gangspeelde, ter belooning onthaalde op lekkernijen,welke thuis maag-bedervend werden geacht, en demeisjes in de keuken daar, als ze niet in den weg liep,nog haar geheime gaven van drop en pepermunt aantoevoegden . Zoodat de appetijt, zoodra het opvleesch, groenten en aardappelen aankwam, inder-daad bedroevend bleek en Papa elken Donderdag-middag eenige fatalistische woorden wijdde aanOma's paedagogie . In de, ten koste van haar welzijn,blinkende kamer, in den onvergetelijken geur vanboenwas en terpentijn, zat dan Letje, medeplichtig,dat voelde ze wel, to kokhalzen voor haar overdadigbord, en dacht aan het janhageltje, dat ze al niet

5

meer op had gekund, en dat nu in den witten zakonder haar rokje, door het drankjesfleschje, waarinze de drop van Trui tot een bruin limonade versmel-ten liet, werd gemalen tot gruis .De portee der barre woorden, waarbij Mama niet

minder boos scheen op Papa, dan Papa op Oma, ende voile laag der gramschappen, zoo meende ze,nochtans op haar postelein neerkwam, ontging haar,maar de huiselijke stemming paste bij den onzekerenen gedrukten staat, waarin de dag haar langzamer-hand had gebracht, en de begijnenrijst - die 66knogl - brak in den regel den laatsten weerstand ineen stroom van zilte tranen.En dan maar naar bed . Het Huis-van-Bewaring

voor alle stoute kinderen . Wee-wonder van de deli-catessen, gelaten, en ten slotte wel-te-moe zich er-gens to mogen bergen, waar nets meer van haar zouworden geeischt, vertrok dan Letje, aan de hand vanMarie, die een lijn trok met de meesters en bromdevan tree tot tree . . .

In den winter bepaalde zich de visite-dag totOma's huis in de stad, waar van twee uur in dennamiddag af, de familieleden, vrienden en vriendin-nen der oude dame aantraden, aan wier geestdriftLetje vaak al in de gang ten prooi viel. Waarna zedan nog moest binnenkomen voor den officieelen, ensoms gruwelijken kus, gevolgd door de een of andereredelooze en onbescheiden vraag, welke ze - of zegelijk had! - gemeenlijk met een halsstarrig stil-

6

zwijgen beantwoordde . ,Of ze 't prettig vond bijOma? Waar ze liever speelde, bij Maatje thuis, of bijOma in de gang? Of ze veel van Oma hield? Hoeveelwel?"

Gevolgd door onderzoekingen in den examenstijl :,,Wanneer ze jarig was? Of ze al tellen kon? Op deklok kijken?"

En dan werd het in die kamer, donker van man-tels en bont, waar ze in haar gedecolleteerd jurkjemet het bloedkoralen kettinkje, alleen en bij-kans naakt stond tegenover de massa, net zoo langzoo stil, tot ze, om er dan maar of to zijn, onder dave-renden bijval had bevestigd : dat het een kwartiervoor drie was .

In het voorjaar, wanneer de groote schoonmaakmeerdere dagen van de week tot Donderdagen ver-hief, en in de zomermaanden, kwam na de koffie hetrijtuig voor, om Oma en Letje, de doove nicht Jaantje,die de buitenlucht behoefde, en Trui voor de bedie-ning, naar den koepel to rijden. Een vooruitzicht, datoogenschijnlijk vele attracties bood, welke echtergeleidelijk afnamen nadat ze eenmaal op het klap-bankje, tegenover de beide, tegen het wielgeratelop-redeneerende dames gezeten was .

Want ach, ze had om to beginnen al zoo'n vree-selijk medelijden met Oma's paard, dat heel dezevracht moest trekken! Geen oogenblik liet de oudeBles, door Oma aangehouden terwille van Gijs, denkoetsier uit haar ouderlijk huis, haar hartje met rust .

7

Te lui dat hij liep, was de weldoorvoede Bles, die inden winter nauwelijks van stal kwam, maar wat wistLetje nog van den vloek der werkloosheid! Haaronbedorven gemoed brak voor ieder medeschepsel,dat in het gareel moest loopen, en meer nog voorhet duldend dier dan voor den belasten mensch, diena zijn kinderjaren tenminste van zich of konspreken. Bij elk heuveltje, waar Bles het oud-modelslandauletje tegenop moest trekken, teekenden zichtwee roode vlammetjes op Letje's bleeke wangen ofen vlogen haar onrustige oogen van Oma naar nichtJaantje, tot de schuchtere vraag over haar lippendrong : of ze er niet even uit zouden stappen? „Eenklein eindje loopen, Oma?"

Een absurde propositie, welke Oma niet eens ver-werkte en nicht Jaantje zelfs niet verstond.

,,Ja . . . mijn dochter is dezer dagen tot een rol-mangel overgegaan, - Wat wou je, schat? Loopen?Straks, als we er zijn ."

,,Ze vinden heel wat uit," vond nicht Jaantje,

Gelukkig, Bles was er haast, Trui, op den bok,keek om, knikte bemoedigend tegen Letje's zorgelijkgezichtje, dat zich langzaam ontspande . Nu kwamener nog twee ,hoogtens" . Zij kende de geographie vandit land op haar duimpje, de kennis der vrouw gaatregelrecht door het vrouwelijk hart, En ze wistnauwkeurig waar de scherpe steenen zich uit denstraatweg hadden opgewoeld . Een zegen, wanneer

8

het toertje-om, ter eere van nicht Jaantje, maar we-der volbracht was en Bles naar den stal mocht stap-pen van de boerderij, die aan den koepel grensde,

De koepel was het laatste overblijfsel van een ge-sloopte buitenplaats . Hij stond aan een gedemptesloot, in de schaduw van hoog hout, en kwam meteen trapje uit op een uitgestrekten, alleen aan devoorzijde onderhouden twin .

De wildernis achter het onmetelijk rhododendron-perk was Letje's territoire, terwijl Oma en nichtJaantje, bijgestaan door Trui, een zitje maakten ophet stoepje bovenaan de trap, of, in geval het daarbuiten tochtte, binnen in de ronde kamer op dekanape zich gemakkelijk schikten. Zij vond er nu endan haar kameraad Bertus, het zoontje van den boer,die de boerderij gepacht had, hoopte den ganschenmiddag op het oogenblik dat Oma Trui zou kunnenmissen, en dwaalde er voor het overige alleen rond .

,,Er is nergens water!" schreeuwde Oma gerust-stellend tot nicht Jaantje, wanneer het witte stipjewat Lang in het groen verdwenen bleef, alsof met deontstentenis van dit gevaar elk onheil van het kindwas afgewend. En dan bepaalde zich ook nicht Jaan-tje getroost tot de ster der sterren, die zij levenslanghaakte voor de loterijsprei van Dorcas .

Letje en Bertus encanailleerden zich niet . Dezejeugdige varkenshoeder was, to oordeelen naar degevoeligheid, die hij voor het vrouwelijk schoon aan

9

den dag legde, al vast geen vermomde prins . En Letjehad van huis uit geleerd den afstand to bewaren tus-schen heer en knecht . Veelal sprakeloos wandeldenzij door de ongewiede paden, trapten de molshoopenin of bliezen de paardenbloempluizen door de lucht .Tegen den herfst waren het de grasgroene appeltjesen afgevallen peertjes, die zij gezamenlijk raapten .En in den regel was deze cavalier dan weer evenspoorslags verdwenen als hij kort tevoren opdook,latende Letje eenzaam in de erwten-en-boonen-laantjes, waarheen ze, na elk bescheiden bezoek aanhet stoepje, door Oma, met een stroopwafeltje in deeene hand, een colombijntje in de andere : ,Ga numaar zoet weer spelen", verwezen werd .

Mogelijk ontbrak haar van nature de fantasie voordit spel der eenzaamheid . Maar wat kon ze ook fei-telijk verzinnen, in haar beste jurk, die niet vuilmocht worden, achter in den grooten tuin, waar demorellen aan de schutting geteld hingen, in het hoogegras, waar de Waver de madeliefjes verdrong . . .

Dien middag liet Bertus op zich wachten . En ookTrui, die de Malaga en de presenteertrommeltjes ge-reed moest zetten, was in huis teruggekeerd . Nietsbleef Letje dan de verweerde tuinspiegel, de zilverenbal op drie ijzeren pooten midden in het grasperk,welke de wereld weerspiegelde in haar glans . Op zulkeen verbluffende wijze, dat Letje, de RobinsonCrusoe van dit eiland, er altijd weer beduusd voor

1 0

stond. Beduusd, en, onbewust, dankbaar-ontroerd .Want dit heelal was de vreugde van haar bestaan,het kleine meisje, dat ze er in ontmoette, en waaraanze, trots het waterhoofd, de ineengedrongen rompen de korte beentjes, die dit creatuur nu eenmaalbezat, niets opmerkelijks vond, werd haar eerste -wellicht zou ze ook haar laatste zijn - in elk gevalhaar beste vriendin. Terwijl zij het bemind wezenmet haar blauwe pruimen-oogen en haar, als de gleufvan Letje's spaarpot glimlachenden mond, begroette,kwam het haar voor, of het meisje alweer op haargewacht had, en beantwoordde zij haar glimlach alvertrouwelijker, en bijkans gevleid . . . Als wist zeop haar jeugdigen leeftijd reeds hoe na de caricatuurverwant is aan ons diepste-zelf en hoe onaangetastzij ons desniettemin laat . Zij zag er de schoone aardeomheen als een krans van groen en madelieven, denblauwen hemel vlak nabij, de gouden zon voor hetgrijpen. Achteruit liep ze, om ook de voetjes van hetmeisje to zien, en daarop weder een stapje voor-waarts, waarbij het was of haar vriendin op haar aan-zweefde, als een rolrond engeltje .

Verzonken in de harmonie van dezen wereldbol,schitterend als een zeepbel, met daarbij nog het voor-deel dat hij niet geblazen behoefde to worden ennimmer uiteenspatte, was de aanblik van Bertus, dieeindelijk op kwam dagen, Letje eer een stoornis . . .Wanneer komt ooit bezoek den mensch gelegen?

1 1

Louter en alleen als hij zichzelf niet genoeg is, Enhier, waar Letje dubbel leefde . . . Niet de geringstenotitie nam ze van het donker gedrocht, dat naasthaar vriendin in den zilverglans verscheen .

,,Kom mee," zei eindelijk Bertus en snoot tusschenvinger en duim zijn neus in de rhabarber, ,ik weeteen nestje ."

Eerst toen wendde Letje zich tot de realiteit . Enwelk een!

„Ba," zei ze, het oerwoord, dat op haar leeftijdnog zooveel omvatte .

Met zijn mouw reinigde Bertus wat nog to reinigenviel, en stapte meteen het grasperk uit .

Letje volgde sloom . Zij dacht aan haar zakdoekje,vierkant gevouwen in den zak onder haar rokje, thenze niet bereiken kon dan met terzijdestelling van allepudeur, en haar handje maakte alreeds het indecentgebaar .. . . - Bertus had er zeker geen . . . Een armejongen . . .Maar het communisme sluimerde in dit tijdperk

nog to diep onder de aarde en de nette menschenwaren op de broederschap, die eenmaal worden zou,nog gansch niet verdacht . Zij liet de laag borduursel-strooken weder kuischelijk zakken, terwijl ze, nieuws-gierig en afkeerig, een klein beetje du haut de sagrandeur, meeliep naar de palmenheg, waarin hetmysterie, dat het natuur-kind verrukte, donkerhing . ,

1 2

* *

Toen Bertus, op de hem eigen, onnaspeurbarewijze, door het gat in die heg naar zijn terreinteruggedoken was, begon het to regenen en kwamTrui Letje haastig halen, met het oog op haar jurk,

In den koepel zaten Oma en nicht Jaantje zwij-gend, want moe gepraat, to breien en to haken, Hetluisterhoorntje der laatste, waarin Letje altijd eenvurig belang stelde, en waarin het haar een feest waseen woordje to mogen spreken, lag op de commode .Een leger zwarte vliegen, de plaag van den koepel,zwermde om de presenteertrommeltjes, de karaf, ende chignons der beide dames .

Oma dommelde licht en knikte bij het kortstondigontwaken de kleine visite, die op een stoel hing enniet wist wat met den regen to beginnen, vriendelijktoe, alvoor zij opnieuw de oogen sloot :

,,Niet met je vuile voeten op de tapisserie-rand,liefje ."

,,Willen we Zwarte-pieten, Oma?" vroeg Letje,snel haar laatste kans waarnemend,

,,Als ik jou was, zou ik eerst het album eens be-kijken,"

,,Dat heb ik al gedaan .",,Dan nog maar eens een keertje ."Dicht vielen de luikjes .Het album . . . Ja nu! Zonder het verguld slot to

openen zou ze de ooms en tantes kunnen opzeggenvan voor naar achter, en van achter naar voor, feil-loos. En geen seconde zou ze aarzelen wanneeriemand haar vroeg : ,Wijs me dominee Piek

13

maar haar vinger zou als met een slag het vereischtaantal bladzijden omslaan, om, middenin het boek,het hoofd met de koteletjes er vaardig uit to pikken .Ziedaar den man!

Ongelukkigerwijs was er then middag niemand be-geerig naar haar fenomenale kunst en gaf ze zich,het slot lusteloos losknippend, op het gebied dermetaphysiek ook verder geen moeite .

Nicht Jaantje had zich een steek vergist, tastte metde haakpen de geheele bergketen van witte noppenaf, en agiteerde zich geducht toen bleek hoe diep hetongeluk zat. Het uittrekken der toeren, waarbij Letjehet kluwen, dat telkens uit nicht's zenuwachtige vin-gers sprong, mocht oprapen, gaf aan den middag eenonverhoopt relief.

Tot het patroon weder op streek was en nichtJaantje - het mocht volstrekt niet, en dat wist nichtJaantje ook heel well - ter belooning van Letje'shulpvaardigheid, het laatste slokje Malaga aan deprille lipjes zette en, met schuldbewusten blik op desluimerende Oma . . . ,cht . . ." het glaasje kipte . . .

Het liep goed af. De spits van Letje's poezetongproefde nog lang daarna den snorbaard van zoetekleverigheid .

Nicht Jaantje, den zondaarsblik onafgebroken opde kanape gevestigd, schonk zich inmiddels schielijkhet glas weder vol - hetgeen aan de waarde vanhaar jongste offer wel eenige afbreuk deed - en

1 4

zette daarop gedruischloos de karaf terug op hetzwarte blaadje van Japansch lakwerk . En haakte .

,,Oma mag ik naar Gijs?",,Je kunt er niet door, mijn kind.",,Mag ik dan naar Trui, Oma?",,Straks. Nu is Trui bezig voor Oma, heeft Been

tijd voor kinderen.",,Wat moet ik dan doen, Oma?",,Wel . . . verzin eens wat . . . Wat je thuis speelt?

Winkeltje, of spoor, of tram ."Oma meende zich hiermede van haar naasten

plicht wel gekweten to hebben, men kon zich nietvoortdurend met een kind occupeeren . Er zat on-weer in de lucht en de Malaga, waarvan wijlen haarechtgenoot kort voor zijn verscheiden een half ox-hoofd had opgelegd, was van een uitgelezen merk,belegen, en niet licht .

Een braven man had zij in Johan Boudewijn ver-loren. Nooit verscheen hij haar zoo levend voor dengeest als in een uur als dit, op de grens der gewestenvan droom en werkelijkheid, tusschen Hier en Ginds .Nooit was hij haar weder zoo nabij . . .

Een zucht, die even snorde, marqueerde den over-gang. Een glimlach verlichtte Oma's gelaat, welkeLetje onmetelijke mijlen van haar naaste bloed ver-wijderde . . .- Tram, dan maar.In den hoek tusschen de kanape en de commode

1 5

sleepte Letje de stoven, zette er de groene testenachter, en het mooie trepied, waarop een paardekopvan kralen zinnebeeldig werkte, ervoor . Zij spandehet aan het touwtje, dat om het firmament van nichtJaantje had gezeten, en zag om naar de passagiers .Het regende zoo geweldig, in rivieren stroomde

het water langs de ramen . Er zouden, hoopte ze,nogal veel passagiers van de tram gebruik willenmaken.

,,Knor-knor . . ." deed Oma. Nu en dan een zuchtvan nicht Jaantje, wier nijvere handen al lager zak-ten . . . Geen levensteeken van Trui, die morellen in-maakte . . . . Alleen vliegen . . .

Op haar teenen sloop Letje naar de tafel, nam eenzilveren trommeltje behoedzaam in haar beide han-den en zette dat in de tram . Oma's brillenhuis volg-de . . . Van den schoorsteenmantel haalde zij denaschbak van albast .

Nu sliep ook nicht Jaantje der rechtvaardigenslaap . .

Op de commode stond de glazen stolp, waarin,door het verraderlijk zoet gelokt, de vliegenlijkendreven. Die mochten ook nog mee, besloot Letje ;een ietwat funebre reisje, maar enfin . . . Zondermorsen droeg ze het mausoleum over. Thans warenalle stoven bezet . De voorste was de plaats voor denconducteur. Maar hoe moest nu de conducteur latenweten, dat hij vertrok? Nergens een bel . . . AhMwacht ! .

Muisstil strekte zich Letje's hand naar het wonder-

1 6

bare hoorntje uit . . . omklemde het als een schat . . .Dat was 't wat haar ontbrakl De sluimerende kinder-fantasie, waarop de groote menschen altijd maarspeculeeren, ontwaakte eindelijk ook in dit visite-kind. Ongebreideldl Een grootsch visioen . . .

Met een stap stond ze op de voorste stoof, haarvoetjes pal aaneen, in bibberende balans . Neen, zit-ten, dat deed geen conducteur, een conducteurstond. Net lang genoeg was het leidsel . Dat nam zein de linkerhand. Nu was het tijd voor de afreis . . .Alle passagiers zaten goed? In orde .

De conducteur zette haar lippen aan tante Jaan-tje's hoorntje, haar wangen zwollen als van hetmeisje in den tuinspiegel, haar oogen puilden . . . enzulk een vervaarlijk: „Tuutll" blies door de loomestilte, dat de beide dames ontwaakten in een schok .

Oma vond er geen woorden voor . „Bat"En nicht Jaantje, nog maar half bij haar positieven,

duwde den geheelen conducteur van het voorbalconin haar ijver het instrument, hear edelst orgaan, uitLetje's onwaardige vingers to grissen .

Bij den terugrit, zonder omwegen en in gematigdendraf, had Gijs de kap opgezet en stond Letje aanOma's knieen gedrukt, nog juist buiten den drup,terwijl Trui, op den bok met de ingemaakte morellenop haar schoot, schuil ging onder de keukenparaplu .

De lucht begon overigens aardig op to klaren, enook de gemoedsstemming geraakte meer en meer inhet reine . . .

2

17

,,Een kind is een kind," peinsde Oma, van de ca-tastrophe bekomen, en liet de blonde pijpkrullenweder verteederd wentelen om haar vinger vanzwart glace. De kinderlijke verbeeldingskracht, hoehoog werd ze geschat door de moderne inrichting,lijvige brochures verschenen over dit onderwerp! . . .Objectief beschouwd, mocht Letje's daad een genialegreep heeten . . . De oude dame voelde nog een ulevelin de punt van het peperhuisje :

,,Hartje . . .",,Blief, Oma? . . . Dank u Oma."Een van de twee stopflesschen was voor nicht

Jaantje bestemd . En ook dit droeg niet weinig bij tothet herstel van den vrede. Haar weer-vriendelijkeoogjes glommen in het paars harer wangen en zijkuste de kleine boosdoenster, zoo tusschen de drup-peltjes door . . . om er den tel van kwijt to raken!

Het einde droeg de lasten . Ten overstaan van derollade besliste Papa, dat Letje voortaan niet meerbij Oma op visite mocht gaan . De funeste invloed deroudere generatie bleek elken Donderdag duidelijker .,,En dit moest nu maar eens uit zijn!"

Letje, in tranen badend, geloofde deze ramp haarkrachten to boven gaande . . . Zij geloofde het heilig .Sans rancune. Maar troosteloos!

Bij de kippengrutjes moest Mama bellen om densterken arm van Marie . . .

1 8

Klaas Vaak was haar roesje genadig . Hij stoordezich niet aan de zon, die op dit nachtelijk uur deschade van den dag inhaalde tot over de witte oasevan het kinderledikant . . . Zijn hand streek de natteoogjes al dicht, terwijl Marie het slachtoffer de kou-sen nog uittrok, en het werd een kunststuk, in dezenverregaanden staat, haar armen in de mouwen vande nachtpon to mikken . . .

Maar eindelijk lukte het dan toch . . .En de Wachtengelen, veertien in getal,

Twee aan mijn hoofdjeTwee aan mijn voetenTwee aan mijn linkerzijTwee aan mijn rechterzijTwee die mij dekkenTwee die mij wekkenTwee die mij wijzenNaar 's Hemels Paradijzen . . .

de Wachtengelen glimlachten tegen elkaar . . . Wantdie wisten het al wel; den volgenden Donderdag zou,al ging het om leven of dood, de huiskamerbeurtimmers niet over zijn to slaan . . .

19

GOED-HEILIGMAN

Letje wist . .Rechtop in haar ledikantje zat ze, gesponnen in

vertwijfeling . Als een versche ramp was het, met hetrinkelen van de eerste bel, gevallen op haar droomvan verwend kind . De bel der ontroeringen, die opelken 5en Decembermorgen Letje placht to wekkenin een dageraad van verwachtingen. En die al heurtooverklank verloren had . . . . sinds zij zoo bescha-mend wijs geworden was .

En terwijl ze in de schemering haar bloote beenenover den bedrand beurde, glibberde over het kil lino-leum naar den schoorsteen, en daar neerstreek in deplooien van haar stijfgesteven nachtpon, ondermijndehet geheim, dat Been geheim meer was, alle natuur-lijke voorpret in den jaarlijkschen ontdekkingstocht .

Haast met haar figuur verlegen was ze, terwijl haarhandjes, als alle jaren, tastten naar den schoen . . . .Haar hooge rijglaars, daar den vorigen avond metMama to goeder trouw geplaatst. Diep in het bollelaarsbeen doken ze . . . . Maar haar hartje klopte tochnog . .. Jawel, hoor, het hoof was er weer uit, de suiker-

20

beestjes lagen er weer in, Weg het hooi, tot hetlaatste sprietje opgegeten door het paard vanSt. Niklaas, het lekkers door Piet den knecht eringelegd . Zoo ten minste verluidde het, zoo lang Letjeleefde, In hoeveel droomen had ze de zwarte handzien schimmen door het schoorsteengat! Hoe was zeer allengs mee vertrouwd geraakt! De hand van Piet,de baard van St. Niklaas, de witte manen van hetpaard, het waren de blinkende toppen van elken 5enDecembernacht, Met bovenmenschelijke inspanninghad ze immer getracht zich wakker to houden omden hoefslag van het paard in de dakgoot to hoorenmet haar eigen ooren . Want of Mama nu al aan hetontbijt vertelde hoe vriendelijk St . Niklaas geweestwas, hoe moe en dorstig het paard, dat ook gretigin het hooi had gehapt . . . . gelukt was het Letjenooit, in het warme kuiltje van haar kussen kniptende oogen als dekseltjes dicht . En thans, dezen jong-sten nacht . . . . wraakzuchtig fijn geknepen had zijze, de wimpers op een kluwtje en haar neus gerim-peld als een oud appeltje, Want nu wilde ze niet eensmeer luisteren, nu ze er immers alles van wist. DatSt. Niklaas , Ma, Pa, en Oma was, En dat er geenPiet bestond, en geen paard, en geen zak, Dat ze hetallemaal maar verzonnen hadden, Ook van de roe,

Uit een boek, dat „de Heilige van Spanje" heette,was het Letje geopenbaard, door Marie de kinder-meid, die haar 's Zondagsavonds v66rlas uit vrome

21

en deftige boeken, waarvan ze niet altijd alles be-grepen. Marie nog minder dan Letje, wijl het lezenop zichzelf, met inachtneming van komma's en pun-ten, haar maagdelijke vermogens dusdanig in beslagnam, dat de zin van het verhaal in dit donker gedrangwel een weinig verloren moest gaan . Maar Letje, dieslechts to luisteren had, strak-volgend Marie's roo-den vinger langs de lijnen van gedrochtelijkheid,Letje had den gevaarlijken zin van „de Heilige vanSpanje" slim gevat . En toen ze eenmaal lont rook,het bedrieglijk samenstel doorzag, volledig begreep,dat Sint Niklaas dood was, al wel duizend jaar, zoodood als Betsij de kraai, die vader den vorigenzomer achter Oma's koetshuis, diep onder den grond,begraven had, was ze Marie met de wreede waarheidpardoes op het lijf gevallen, had der onbevangenlezeres het geheim in kleuren en geuren ontfutseld .0, wel met bevend hart en het drukkend besef eenerongeoorloofde daad, het vaag bewustzijn dat ze omzoo to zeggen de natuur geweld aandeed, Mama enPapa afviel, hen, als menschen die weleens jokten,prijsgaf aan de afkeuring der dienstmaagd .

Terwijl Marie, den omvang van het verraad einde-lijk bevroedend, evenmin op haar gemak bleek, ensnel met Letje een lijn trok : ,Je houdt je mond, boor!dat ik het je verteld heb ; je doet maar net . . . . "

En in then poel van ongerechtigheid had ze Letjegelaten. „Je doet maar net . . . . " Dat woog Letje, datwas . . . . iets nog veel ergers dan jokken. Wantjokken, dat doe je ineens, en dan was het gebeurd .

22

Maar dit onuitsprekelijke duurde voort, vertoondezich elken dag in een anderen vorm, groeide naarden vijfden December, als naar den dag des oordeels .

Hoe dichter de vergelding naderde, hoe minder zijMarie, haar medeplichtige, durfde aanzien, en hetzweet brak haar uit wanneer Oma, op de haar eigenlangdradige wijze, de deugden van den goeden Sintin den familiekring zat op to vijzelen! W at ook dieOma jokken kon! Nog Zondag aan het eten zei zetegen Mama, met een schuin oog naar Letje, die alhaar soep over den lepel beefde . „Ik heb een briefvan Sint Nikolaas gekregen . Hij vraagt, of Letje van't jaar goed heeft opgepast, of alle nageltjes aan haarvingers bleven, en of de jongste pop geen nieuwewintermantel noodig heeft?"

Och, en aan then wintermantel zag Letje, toen ze's avonds onverhoeds binnenkwam om goeden nachtto wenschen, Oma en Mama samen zitten naaien. Delapjes bont hadden ze gauw onder de tafel gestopt,maar Oma's mof, als een gevild konijn, waar wittewatten uitpuilden, was er bovenop blijven liggen, alshet bijkans levend bewijs .

Letje was blij voor Alegonda, dat ze een nieuwenwintermantel kreeg, om mee uit to gaan als er sneeuwlag, en vooral omdat er zoo iets zalig zachts als hetvel van Oma's mof aan werd gespendeerd . Maar dewijze waarop Alegonda aan den mantel kwam . . . .die was voor Letje's geweten schier onteerend . Temeer nu Oma, die lieve oude Oma, in dit bedrog dehand had, er, welbeschouwd, de hoofdrol in vervulde .

23

Met aandacht had Letje naar Oma's voorhoofd ge-tuurd, of daar dan eindelijk niet, tusschen de grijzehaargordijntjes, in vurige letters het verlossendwoord to lezen zou zijn? Doch ook het geloof in ditnatuurverschijnsel begaf haar op den duur,

En om daar dan, pal in het vizier van de mof, opOma's vraag : of ze St. Niklaas dan maar terug zouschrijven dat Letje haars inziens wel een kleine be-looning verdiend had? nog to moeten antwoorden :„Als 't u blieft, Oma ." Met meer dan neergeslagenoogen, een koraalrooden blos over haar geheele lijfje,had Letje er dit jawoord uitgebracht . En de gedachteom, kome ervan wat wilde, nog voor den vijfden De-cember aan Mama to biechten, dat ze, o heusch bijongeluk, het wist . . . . was in den nacht van Zondagop Maandag in Letje's kokend hoofd gekiemd,

Maar Marie, Marie, die toch al zoo stuursch keek,het haar nooit vergeven zou . . . . En de slag, de slagvoor Mama, die met zooveel ijver aan den mantelnaaide, om van de ontgoochelde Oma niet eens tospreken!

Den volgenden morgen, bij daglicht, waagde ze hetniet. En den daarop volgenden, nadat ze zich methaar leed dik in de dekens had gerold, durfde ze nogminder, en eindelijk was het de vierde . . . . Mama,Papa, en Oma duchtig in de feeststemming, overver-vuld van Sinterklaas, Piet en het paard . Of ze niet opkonden houden juist daarover in Letje's tegenwoor-digheid to spreken, of ze 't er om deden . De voorge-nomen bekentenis nam onder deze omstandigheden

24

den omvang van een catastrophe aan, Het werd eenworsteling tusschen eigen- en naasten-liefde, tus-schen de waarheid, die bovenal gaat, en de wellichtnog daarbovenuit rijzende leugen . . . .

's Avonds sloeg mama de piano open en zong methaar lieve, heldere stem :

„Zie ginds komt de stoombootUit Spanje weer aan . . . .

,,Zing je niet mee, Let?"Zij brengt ons St . Niklaas . . . .

Letje, met starende blikken in het kaarslicht,ademde diep,

Zijn knecht staat to lachen . . . .,,Kom Let, ben je 't vergeten?"

Hij roept ons reeds toe :En heelemaal murw viel Letje bij :

Wie zoet is krijgt lekkers,Wie stout is .-

Stout . . . . och, stout was Marie, was Letje, waseigenlijk ook Mama, en Papa . . . . en zelfs Oma . . . .

. Wie stout is?Een roe!

Letje grabbelde de suikerbeestjes uit haar laars enstak gedachteloos een safraangeel schaap in haarmond, En toen klopte ze de laars onderstboven op dekachelplaat uit, om zich to vergewissen, dat er niets

25

meer in den teen zat, en kroop, koud en bedrukt, metvollen mond en kleverige handen in de veiligheid derdekens terug . Want beneden mocht ze nog in langentijd niet komen, niet voor Marie ten tweeden maleverscheen om haar to roepen, al zat ze ook wren,gewasschen en aangekleed, to bibberen op de trap .Ze wist het immers van alle vorige jaren : eerst moesthet geheim beneden klaar zijn, de tafel met depresenten, door Piet - in het salon - opgetuigd . Detrapjestafel uit de serre nam hij er altijd voor ; debloempotten werden er dan naast gezet en er kwameen wit tafellaken overheen . Letje overpeinsde, datze het liefst een doosje met kraaltjes had en meendedat ze dit wel krijgen zou ook. En in deze, toch wellieve illusie, terwijl de suiker tusschen haar tandenknerpte, verloor de dag iets van zijn verschrikking,herademde zij . Doch met Marie, om kwart voor acht,kwam de gerechtigheid weer binnen . Marie en deHeilige van Spanje, die waren, om zoo to zeggen, een .

Uitermate stuursch deed Marie nog bovendien .,,Dat gebel de heele morgen!" zei ze .

Als een offer liet Letje zich kleeden voor het feest,geen woord sprak ze. En met het geheele mensch-dom raakte ze in verlegenheid toen Marie, stel jetoch voor, Marie, die haar zelf verteld had dat erniets van-aan-was, den schoen van onder den schoor-steen aan Letje's voet rijgend, doodleuk opmerkte :

,,Het paard van St . Niklaas heeft het hooi schoonopgegeten."

Met verachting keek Letje haar aan . En ze maakte,

26

door onverhoedsche beenverdraaiingen Marie hetrijgen zoo lastig als ze maar kon .

Nadat ze -,,Nou mot je wachten, je weet wel" -was heengegaan, bleef Letje besluiteloos . Haar postop de bovenste traptrede, waar zij in ongeduld hetsein tot den aanval placht to verbeiden, ook dezetribune leek haar aantrekkelijkheid to hebben ver-loren. Zij hing tegen het raam en beet het laatsteknarsende speculaasje met lange tanden. Aan denoverkant der straat liep Gijs, de koetsier van Oma,met een groote, toegedekte mand . Nu stak hij over.- Rrrring! ging de bel.

0, Letje kon dit beklemmend leed niet langer dra-gen! Ze moest naar beneden, naar Mama. Mama, diealtijd alles begreep, beter dan eenig ander ook dit on-geluk . . . Al waren ze boos! Al kreeg ze dan niets . . .geen kraaltjes, en den wintermantel ook niet. Ale-gonda moest het dan nog maar een seizoen zonderstellen . Het duizelde Letje, de gevolgen van haardaad waren onafzienbaar. Ma, Pa, Oma, de heelewereld tegen haar. En Marie! Zij had een gil kunnengeven toen Marie, in levenden lijve voor de tweedemaal then morgen voor haar stond :„Je mag komme."En dorst zelfs niet zuchten . Gelaten volgde ze, het

was haar noodlot, met lood in de rijglaaren, dieklotsten naast den looper over de naakte traptreden .Ring! ging weer de bel . Twee maal .

,,Neen," grinnikte Marie, ,dat is de slager maar."

27

Letje kende het woord 1,schijnheilig" niet, maar zevond Marie . . . akelig. En ze voelde zich eenzaam. . .eenzaam. . . het doelwit van een samenzwering ten-naaste-bij .

Stilletjes, door de suite, de witte deuren wijd-uiteen, betrad Letje het salon. De groote haardvlamde en de zon scheen door de vitrages . In hetmidden, onder de gouden lamp, die met al haar langeglaasjes rinkelde, stond de trapjestafel, blank en be-laden met dingen van allerlei kleur. Aan den eenenkant : Ma, aan den andere : Pa, en bovenop : Alegondain haar nieuwen wintermantel .

Letje knipte, zag dadelijk het doosje met kraaltjes,een veel grooter dan zij verwacht had . Onder glazendeksel een korreling van blauw en granaat .

,,O," zuchtte ze, keek van Mama naar Papa, envan Papa naar Mama. Als alle jaren waren zedaar . . . . met hun drieen . . . . Papa tilde haar op,hoog boven zijn hoofd, tot in de gouden takken vande lamp en kuste haar . En nadat ze met een bonsweer op den grond was gezet, nam Mama haar bijde hand, al haar koude vingers diep in het warmeholletje, en trok haar naar de prachtige tafel, en weesaan: ,Dit pakje had St. Nikolaas bij tante Lize be-zorgd, dat had Piet bij oom en tante van de LangeHaven afgegeven. En dit . . . . en dat . . . . De mantel,die Alegonda droeg, zag Letje wel? met een kraagvan heusch bont, die kwam van Oma!" Sprakeloosknikte Letje in Mama's stralend gezicht, in haar

28

oogen vol liedde . . . . Neen, tegen zooveel geestdrift. . . . Wat had ze ook weer . . . . gedroomd? Sint-niklaas, en Ma, en Pa, en Oma . . . . en tante Lizeer nog bij . . . . En wat een presenten!

Papa liet het orgeltje, dat aan tante Lize had toe-behoord en bij deze gelegenheid in Letje's handenoverging, een lustig liedje spelen . Mama hielp met devloeipapiertjes.

Een geur van zoete vertrouwelijkheid, van chocolaen marsepein, hing om het altaar van den goedenSint. Verbeeld-je, een bad met een kraantje, en eenbloot kindje erin, en een zakdoek met een L . . . .Letje . . .

,,Zie de maan schijnt door de boomen . . . . " draaidePapa. Als een engeltje zong het doosje, waar hetorgeltje in zat . Het was alles wel heerlijk, wel heer-lijk . . . .

Toen kwam Marie binnen, met een allervriende-lijkst gezicht, en onder haar schort, dat zeer schoonwas en bol stond, iets . . . . iets dat bewoog. Voorzich-tig Book haar hand, als onder een doopkleed, uit .En tusschen den dikken duim en wijsvinger kneep :een zwart fluweelen kopje met git-oogjes en eengelen, happenden bek .Betsy! Een nieuwe Betsy . - Of . . . . of misschien

toch . . . . de oude . . . . van achter het koetshuis? Eensnik ontlastte Letje. Ze verdween haast in Mama'srok . De Heilige van Spanje, en de oude Bets . . . . "

Il est avec le ciel des accommodements!

29

MUZIEK

Toen Letje negen jaar was, moest ze, net als de kin-deren van de vrienden van Mama en Papa, pianoleeren spelen . Ze kreeg daarvoor, op then negendenverjaardag, behalve de dringende vermaning nuvooral nooit meer nageltjes to bijten, een wijzezwarte tasch, als een groote enveloppe van leer, met,op de plaats van het adres, zilveren letters, die krul-den en zwierden van den eenen hoek naar den ande-ren en schreven - Letje had het eerst niet kunnenlezen - musique .

Toen ze het eenmaal wist, vertelde ze het aanMarie, de dienstbode, die het prachtig vond, en laterop den middag aan Oma. En ze was er zoo heelemaalvan vervuld, dat het present van Oma langer in hetdichtgelakt doosje bleef dan Oma, heimelijk, liefwas.

,,Voel, Oma" danste Letje, terwijl ze Oma's vingerals een griffel omklemd, voerde langs de zilverenkronkelpaden „je kan het voelen, daar staat : mu-ziek!"

Oma keek, met een afdwalend oog naar het wach-

30

tende eigen-pakje, en bewonderde met halve stem,zoodat Mama, die al tweemaal gekucht had, zakelijkherinneren moest : „En wat zou Oma nu wel voorons bedorven kind hebben meegebracht?"

Toen, nadat de jarige, zonder de tasch aan haararm los to laten, van inspanning blazend het gelakttouwtje had bepeuterd, tot Papa met zijn zakmes tohulp schoot, terwiji Oma, afgewend, of het haar nietraakte, met veel bedrijvigheid haar handschoenen inhet zwarte mofhol propte, toen rolde uit de zachtehulsels van wit satijnig vloeipapier een beeldigdoosje, vol vergeet-mij-niet. Het dekseltje draaideeraf, Rose watten!

,,O," zuchtte Letje, heel hoog . . . . jets van zilverl"Oma straalde nu .De watjes vlogen als rose schuimpjes over het flu-

weelen tafelkleed . Mama greep nog net de tasch, dieanders gevallen zou zijn,

Nog meer watjes . . . . weer een wit papiertje . . . .En toen gaf Letje haast een gil : 't Was iets van goud!In de stilte van verrassing en innige voldoening

wisten ze geen woorden! Letje's vingers sprongen omhet doosje, om de watjes en papiertjes, wipten hetdingetje: een ring, een gouden ring met een steentje,er uit! Een vinger, de dikke middelste, piepte erdoor . . . . het paste . . . . precies! Daar zat het, boven-op het steentje, doorschijnend rood als een drupsie .

Verbluft lei Letje haar getooide hand, plat met stijf-gesloten vingers, voor Oma tusschen de watjes op hetdonkere tafelkleed . Over het diepgebogen kinder-

3 1

hoofd voerden de oogen van grootmoeder, moeder envader een feestelijk gesprek .

Er was geur van bloemen en taartjes en de lampmaakte Letje's haar met het vlechtje net zoo goud alsden nieuwen ring . . . .

„Wel, well" hoofdschudde eindelijk Mama, „dieOma!"

Letje draaide het ringetje, wrong er haar duim in,keek, stil-lachend op haar Mama, die wel-wel hadgezucht en nu knipte met een oog, beduidde . . . .

,,Dank u wel, Oma," ging Letje met toegespitstmondje, vochtig op Oma's warme wang .

Oma pakte het kind, knuffelde het!Wat een verjaardag was dat!

's Avonds, toen Letje ging slapen, hield ze het rin-getje aan. Dat pronkte aan haar rechter hand bovendek, een rood vonkje in de golvenzee van wittelakens. Ze poogde stuursche Marie, die haar naar bedbracht, aan de praat to houden, om het zoo langmogelijk to kunnen zien in het flikkerend kaarslicht,dat met Marie kwam, en ging .

„'t Is grenaat," wist Marie, afdoende .En ze dacht nog Lang aan het geheimzinnige, dat

deze dag haar beloofd had : de pianoles .Reusachtig leek in haar onvaste verbeelding de

zwarte piano in het salon, die ze maar eenmaal hadopen gezien, toen tante Lize bij hen logeerde .

Wat een leven maakte toen de piano! Letje's dikke

32

vingers, zoet gespreid op de koelen zoom, pal onderhaar kin, lichtten zich moeilijk, een voor een, muis-zacht. Zoo deden tante Lize's vingers in de piano, opal de witte dingen, en op de zwarte, die konden be-wegen .

Ze speelde en peinsde, hoe langer hoe zwaarderpeinsde ze .

Den volgenden morgen, heel vroeg al, haalde ze detasch in bed .

Woensdagmiddag daarop zou Letje met Mamagaan naar de mevrouw, die piano-lessen gaf aan dekinderen van Mama en Papa's vrienden. Het was eenteleurstelling, dat de tasch niet dadelijk mee mocht .Haast even erg als haar verdriet om het nieuwe rin-getje, dat haar then morgen in de hoofdrekenles, toenze het met spuug zat op to poetsen, door juffrouw Raswas afgenomen.

Niets had ze begrepen van de volgende les zooontdaan bleef ze, turend op haar kale vingers en innigbegaan met het verloren granaatje, dat nu, zoo maartusschen de dubbeltjes, zat in juffrouw Ras' porte-monnaie! En doodelijk beangst voor de boosheidstraks thuis. Voor het mogelijk gevolg, dat ze hetringetje nooit meer op school zou mogen dragen!Terwijl Annie en Dina en Betsy toch al betwijfeldenof ze het wel heusch gekregen had, die leelijke Dinamaar volhield : „'t Is een oud van je Moe, dat je 's aanmag."

3

33

In de gang was ze al vast beginnen to huilen, entoen wist ze nog niet eens het vreeselijkste : dat Omatoevallig lien dag bij hen koffiedrinken zou, Omazelf .Letje rook, terwijl ze schreiend binnen kwam,

Oma's koperen stoof-met-een-lichtje, en ze zag haardadelijk, op Papa's stoel, tegenover de dear . ZoodatOma Letje ook dadelijk zag, en aankeek,

0, toen was ze nog veel harder gaan huilen . Zonderzakdoek, want die was haar met het ringetje doorjuffrouw Ras ontnomen . Die lag in het krijtlaadje vanhet tafeltje voor de klas .

Het was een vreeselijk gezicht zooals Letje huildezonder zakdoek en met een overvloed van tranen,die wangen, kin, en blouse overdropen .Oma schrok ervan en Mama, die boterhammen

sneed, hield het mes in de lucht en het brood op deplank .Want wat moest ze daar nu van denken! En hoe

bezwaarlijk viel 't Letje het ongeval, tusschen allelange en korte snikken in, en juist nu Oma er bij zat,duidelijk to vertellen .

Ze bekwam, toen Mama haar zakdoek afstond . Dathielp wel . Zoo raakte ze eindelijk de kern der ellen-de : dat juffrouw Ras nu het ringetje had, in haarportemonnaie, in haar zak, het niet terug wou gevenvoor morgenochtend . . . .

,,Spook!" schokte Letje, heelemaal Oma's tegen-woordigheid vergetend .

Oma sprak niet, maar ze zat afkeurend en alsof

34

haar een zware slag getroffen had, En Mama sprakeerst ook niet en sneed bedroefd voort aan de boter-hammen . Die vielen van het groote brood, geleidelijkplak op plak. Het mes zaagde de stilte .

Oma's stoof rook .Dit alles duurde zoo lang tot Letje, na haar rijkelijk

verdriet, geen tranen meer had, droog-voortsnikte,niet wist wat nu verder to beginners, en in deze be-nardheid maar een doelloos balletje wrong vanMama's natten zakdoek.

Oma bukte naar haar stoof . . . .,,Ja, ik geloof ook . . . . " snoof Mama, „die gaat uit

. . . . ik zal bellen . . . . "Nadat Marie de stoof gehaald had, kwam het ein-

delijk :,,Foei!" zei Mama tegen Letje .Meer niet .Toen gaf Letje den zakdoek terug, sloop op haar

teenen naar haar plaats en ging bedeesd zitten opden hoogen stoel voor haar leege bord, de berooidehand verscholen in haar schoot. Maar Oma, alsof zedoor de tafel heen zag wat daar ontbrak, treurde, metingenomenheid haar present gedenkend : ,dat movieringetje ."

,,'t Is heel ondeugend," vond Mama streng, en zochteen treffender verwijt .

Ze had dit nog niet gevonden toen Papa, welge-moed, want onbewust van het huiselijk leed en deaanwezigheid van Marie, die juist de stoof terugbracht, belette de oogenblikkelijke openbaring, thuis

35

kwam, Oma kuste, plaats nam, rondkeek en allengsde verslagenheid speurde .

En toen, dat was het allerergste, moest Letje vanhet begin tot het eind nog eens weer uitleggen, terwijlOma en Mama het hinderlijk al wisten, hoe juffrouwRas haar het mooie ringetje had afhandig gemaakt .Ze had weer nieuwe tranen . Dat was wel ver-

lichtend .Papa deed veel boozer alleen dan Mama en Oma

samen.De wafels, ter eere van Oma, smaakten niemand .

Na zooveel rampspoed had Letje met geen woordmeer over de tasch durven zeuren. 't Zou toch nietgeholpen hebben .Onderweg naar de piano-mevrouw - Mama, on-

vermurwd nog, sprak weinig en liep snel, Letje metglanzend gezicht van het herhaaldelijk wasschen om,op raad van Marie, de sporen der tranen to wisschen,volgde bedrukt, - kwamen ze juffrouw Ras tegen .Ze groette heel vriendelijk, en Mama ook . Maar Letjeniet .

Ze dacht aan juffrouw Ras' zak . Of het er nog inzou zitten? En ze wenschte, dat de piano-mevrouwniet zoo streng zou zijn als die nare Ras . Het lachtehaar al iets minder toe dan op den gemoedelijkenverjaardag om piano to leeren spelen .En 's morgens, in de zenuwachtigheid der nood-

lottige hoofdrekenles, had ze al haar nagels weer af-

36

gebeten. Zelfs die mooie lange aan de rechtermiddel-vinger, gespaard, ter eere van den gouden tooi, alvan haar verjaardag, was, na den schrikkelendenroof, gevallen in een hap. Daarmee liep ze, nu hetbij de piano-mevrouw juist om haar vingers todoen zou zijn, bijzonder bezwaard . Ze voelde de ge-zwollen topjes branden in de kriebelige wol van haarhandschoenen. Zeer deden ze.

Geen ring, geen tasch, geen nagels . . . .Letje's tranen stroomden opnieuw . Ze bleef een

stap achter, nog een . . . . door den nevel harer voileoogen zag ze de straatsteenen glimmen en dansen!Mama's hooge hakken, zwart onder den grijzenwaaierrok, driftig en beslist vooruit, al verder . De rokwerd mist, loste op . . . .

Letje struikelde, deed opeens diep-voorover bui-gend met uitgerekten hals en puilende oogen eenontzaglijken stap! Ze viel nog niet, haast.

„He kind," schrok Mama en de wolk van haar rokkwam snel aanwaaien : „kind toch!"

Bij een mageren boom stonden ze . Letje niet meerto bedaren - de voorbijgangers keken, zelfs eenhondje keek - Mama, blozend, bukte recht-van-rugin haar knieen, vischte tusschen vinger en duim dematrozenmuts uit een plas en drukte ze met afkeeriggebaar heur kind op het hoofd . Het lint als een zwartvlagje boven Letje's oor, Zij streek de langste haar-pieken om haar roode oorschelpen, plakte, klemde zeer achter, zoo . En knorde onderwijl, zacht en ver-legen om het malle gesnik middenop straat - alle

37

menschen lachten - en veegde, veegde, boende hetbehuilde gezicht, overlangs, overdwars, heelemaal inhet rond, of het een glad vlak was zonder neus .

Daarna liepen ze voort. Mama, die niet op konhouden Letje's zonderlinge gedragingen van then dagmistroostig to laken, hield haar nu bij de hand, trok .Terwijl Letje's rijglaarzen in draf de driftige hoogehakjes moeilijk bijbleven en ze zuchtte en pufte entelkens met de vrije linkerhandschoen overgeschotentranen stelpen moest .

Zoo kwamen ze in de stille straten, die alle op el-kaar geleken en Mama las hardop de hooge bordjesaf, tot ze den naam uit haar gedachten gevonden had .En toen begon ze nummers to tellen en deze afleidingverzachtte Letje's lot .

Voor 27 stonden ze, knikten tegelijk, dat was 't .De bel, waarop Mama met onmiddellijk en beslist

gebaar drukte, klonk als de bel aan het huis van dentandarts.

„Ik vind 't niks prettig," fluisterde Letje .Een stuursche meid, zonder muts, een soort slor-

dige Marie, deed open, liep dadelijk in de smalle gangmet haar volle gewicht tegen de eerste zijdeur linkszonder den knop to keeren . Het slot sprong . . . . Zeviel binnen, trok met ,66n scheven ruk een stoel vanhet karpet naar de linoleum ruimte, vroeg in de vaartMama's naam, stoof weg. Flap sloeg de deur, dochpiepte langzaam weer open . . . .

In de koude kamer, met ramen, mat door dicht-witte moesgordijnen, lichtgebloemd behang en ge-

38

sloten grijze deuren in den achterwand, ging Mama,afwachtend, zitten als op een eiland, op den aange-boden stoel . Terwijl Letje staan bleef op het groenkarpetje, tegen de tafelpunt . Achter de deuren klonk,kling klang, muziek! Daartusschen ver-murmelendgepraat en het hooge gesjilp van een lustige kanarie .

Letje, gespannen, wees naar die deuren, zwijgendnog met open mond, Haar hoofd vol gedachten .

Zulke muziek zou ze nu ook leeren waken .Maar eerst moest ze voor die vreemde mevrouw,

ja wit? Ze schoof al dichter naar Mama . Mama enzij tenminste samen voor de vreemde mevrouw . . . .Kling, klang, kling . . . .

„Is 't een wijsje?" ademde Letje, in bevende ver-wachting vattend Mama's mantelmouw, al Mama'sboosheid vergetend .

Mama had ook al weer haar gewone gezicht, lachtetegen Letje: ,Mooi he!"

,,Net als van tante Lize, toen die keer . . . ."Bij die muzikale herinnering betrok Mama's ge-

zicht, want met tante Lize was het niet geheel meerin den haak .

Maar dat raakte natuurlijk Letje niet .Boem, boeml bromde het achter de deuren .Meteen weken ze, met gerol als donder . En terwiji

Letje achteruit schrikte en Mama vriendelijk rees,kwam in een streep nieuw licht de mevrouw stilknikkend binnen. Een kleine, dikke mevrouw. Achterhaar schoot iets weg, het kon een kind zijn geweestof een poes .

39

Wat ze verder zagen was enkel piano. Een kolos-sale piano, wel drie maal die van thuis uit het salon .Maar veel lager, deze. De heele kamer vulde ze .

Letje, innig beklemd, vestigde haar kraal-rondeoogen beurtelings op de kleine mevrouw, de grootepiano, en op Mama, die met strakken rug en breek-baar middel een hoed vol veeren naar de anderedame boog. Deze had in het geheel geen middel,dalende schouders en een hoofdje zonder ooren, leek't wel, in een kapje van glad blond haar, dat aanweerszijden uit de scheiding kabbelde naar achter inden blooten hals, dan weer opwentelde tot de kruin,en daar stond als een styf torentje, dat er los leekop gezet. Zij sprak zacht en inschikkelijk en lietterwijl zij, wat verzakt, de bezoekster kantig plaatsnam, deze ongestoord en in den breede verhalen :,, . . . . Ja, ziet u, we vonden, mijn man en ik, dat hetnu tijd werd - zoo heel jong moet je een kind nietmet muzieklessen achtervolgen -maar nu ze - ver-leden week was ze jarig -negen jaar is geworden . . "

„Dat is ongeveer de leeftijd waarop ze allemaalbeginnen," begreep de onderwijzeres .

,,Juist dat wilden wij ook, net als de anderen ."Letje luisterde al met geruster hart, opnieuw her-innerd aan den troost heur wordend lot met anderento zullen deelen, en haar moeder vond, dat de piano-dame, welke haar trouwens zeer was aanbevolen, eengunstigen indruk maakte : bescheiden en bevattelijk .

,,Mevrouw Wilkens," prees ze, om wie eere toe-

40

kwam dan ook eere to geven „en mevrouw de Berghebben u vooral gerecommandeerd ."De kleine mevrouw stond even op om de deur to

sluiten .,,En mevrouw van der Werf roemde u zoo, zei dat

haar Emilietje enorme vorderingen maakte ."Ook de suitedeuren schoof ze dicht tegen het on-

bescheiden gefluit der kanarie, dat de welwillendebezoekster dreigde to overstemmen .

,,Jeantje Hofman heb ik hooren spelen, op haarPapa's verjaardag, een . . . . een stukje . . . . ja denaam . . . . maar dat was werkelijk snoezig."

En in de stilte, die op dezen lof volgde, meende zijeen der factoren van dit gelukkig debuut to hebbenontdekt: „'t Is dan ook een beeldig meisje, en zoo liefgekleed."

De gelauwerde vond het genoeg, vraag zakelijk :„Is uw dochtertje muzikaal?"„Ik . . . . ik zou het u eigenlijk niet kunnen zeggen .",,O, doet u niet aan muziek?",,Neen, tot mijn spijt .",,Uw man misschien?"„Ook niet . . . . maar .. . . . "O."„Maar mijn man's zuster, die was . . . . is bijzon-

der . . . "Mama, op dit oogenblik, onder deze omstandig-

heden, waardeerde uitermate tante Lize's muzikalenagedachtenis, al was het dan ook niet geheel meerin den haak.

41

Mevrouw echter stelde in Mama's man's begaafdezuster minder belang, en keek met bezorgdheid naarhet, aan haar handschoenen plukkend, dochtertje, datbegon to lachen van schroom en van angst om de ge-sneuvelde nagels. Aanstonds zouden haar vingers . . .

,,Zoo . . . . en vindt je het prettig hier op les tokomen?"

„Ja," knikte Mama's veeren-hoed .,,Ja, mevrouw," herhaalde Letje, behoorlijk met

twee woorden .„Ben je nogal een ijverige leerlinge?"(Ik weet niet) . . . . antwoordden Letje's schouders .„Op school, bedoel ik. In welke Was zit je?",,Derde, mevrouw.",,Zoo. Bij juffrouw Ras zeker?"Hemel! die kenden elkaar!„Ja, mevrouw ."„Zeker altijd heel zoet, niet?"Zou mevrouw 't al weten van het ringetje! Zou Ras?

0, schandelijk!,,Dat laat wel eens wat to wenschen, mevrouw,"

bekende Mama, eerlijk en deftig voor Letje . Meteenstond ze op, maakte aan deze pijnlijkheid een ge-lukkig einde .

Nog even gefluister . . . . een ietsje gene....,,Liever een half uur.",,Best mevrouw . Dan . . . . Dinsdag en Vrijdag van

half een tot een .,,Heel goed. Hoor je het, Let, mevrouw wacht ;e

Dinsdag om half een ."

42

,,Hoe heet je?" vroeg mevrouw, die den naam langshaar gepantserd oor had hooren glijden .

,,Aletta," antwoordde weir Mama voor haar beurt .Toen volgde het afscheid .,,Dag Aletta," zei mevrouw correct, ,tot Dinsdag ."Het werd een wisseling van ,Mevrouw's" tot aan

de voordeur, die de eene buigend opende, de anderebuigend door ging . Zwijgend er achter het kind .

Dat was maar wat blij over den goeden afloop :heelemaal de handschoenen niet uit gehad!

Bij de eerste les, Dinsdag, had Letje het ringetje,terug van Ras, warm uit haar portemonnaietje, aan .En de nagels waren een fraai randje gegroeid . Nu zouhet er op aan komen!

Grootsch liep ze, met de tasch, waarin een schoonblad papier vol nauwe lijntjes ; net als de telegraaf-draden. Dit had mevrouw zoo besteld . Onderin roldehet nieuwe potlood, door Marie griezelig spits ge-slepen . Het leek Letje of een ieder haar het gewichtigdoel dezer wandeling en de sierlijke bijzonderheden,daarmede in verband, aanzag .

De tasch slingerde tusschen haar pedante beenen,een scherpe nikkelen hoek beprikte haar kous .

Het was helder weer, een orgel kwam een zijstraatuitrijden, stond stil, de man er achter draaide hetwiel . . . . en hoepla, daar klonk 't! Alle meiden liepenuit, de heele straat vol blauw katoenen meiden, volzon en vol muziek. Dat was pas muziek!

43

Het maakte Letje overblij. Ze vervolgde haar wegin de pas-van-drie.

Mevrouw liet juist een andere leerling uit enhaalde meteen de nieuwe in, Een geheel anderemevrouw scheen ze haar nu . Veel jonger en ook veelliever dan toen Mama met haar sprak . Zij hielp methet goed-af-doen, het beige manteltje, 't witte bontjemet de staartjes, de matrozen-muts, en de wanten,bewonderde de tasch en treurde mee over Marie'sprachtige punt die, onder in de duistere leegte dertasch, was afgeknapt. 't Kwam van de pas-van-drieverklaarde Letje, berouwvol. Achter in de gang stondde keukendeur wijd open, daarbinnen zag ze tweevechtende kleine jongens en de stuursche meid vanden vorigen keer, die tusschenbeiden schoot methevige gebaren .

„Jongens, jongens, jongens!!" gilde mevrouw en 'twas of de gang meegilde „laat 't dan toch!" En toendat niet hielp, Rep ze in een vaartje, in de fladderingvan haar wijde schort, met roffelende voeten overde looper van zeildoek de keuken in . . . . pats! ennogmaals pats!Ze stonden even beteuterd voor ze losbraken in

geschrei. En welk een geschrei!Het torentje op haar hoofd rechtzettend, kwam de

moeder terug, duwde Letje de achterkamer in, Dezewas in de hitte des gevechts schier vergeten waar-voor ze kwam, doch als bracht de geweldige pianohaar tot bezinning . . . zoodra ze daar binnen achter degesloten deur alleen stond tegenover het dagenlang

44

gevreesde . . . . ja, toen begon ze wel weer to beven.Maar er gebeurde niet veel. Eerst vertelde me-

vrouw over ,noten" en ,sleutels" en over de beidekindertjes, die nu met iets op gierende wielen doorde gang renden en botsten en telkens vielen. Naelken slag sprong mevrouw op, de kamer uit, naarde plaats des onheils, om to troosten, to sussen, tokussen . . . . want in den grond waren ze toch zoolief . . . . en liet Letje staan in de kamer, naast de nogimmer geheimzinnig dichte piano, voor het zwartebord vol lijnen en balletjes waar ze nets van begreep .

Prrr, floot de kanarie .Daarna, lachend en wat verwaaid terugkeerend,

deed mevrouw leuke verhalen van Joop en Jaasje,hoe ze speelden, hoe ze vochten, en hoe ze vielen ; enLetje, die geen broertje had en er zoo graag een wouhebben, luisterde met groote oogen. En eindelijkmoesten ze binnenkomen, elk een vuil handje aan,,Aletta" geven .

Joop, de oudste, rukte onverwijld op den vleugelaan, then hij vaardig openklepte, en betrommelde metzijn ellebogen, met heel zijn rood tricot lijfje de bas-zijde, terwijl Jaasje zich klampte aan het deurtje derovervolle muziekkast en met opgetrokken knietjesplezierig been en weer zwierde .

De scharnieren piepten, de kanarie, hoog in zijnkooi voor het raam naar een vierkant tuintje, flootschel op langen adem . . . .En mevrouw moest toch zoo lachen .En opeens, met een vreeselijken slag, Jaasje's voet

45

zeilde er tegen aan, viel het bord van den ezel .Niemand was gekwetst . Maar Jaasje, die wederomdoor moederlijke hand getuchtigd, de wind voeldesuizen om zijn wijd uitstaande ooren, luchtte dezenieuwe smart in een geschreeuw, dat weinig men-schelijks meer had.

Toen Joop en Jaasje ten slotte weer bij het paardop wielen in de gang terug waren gebracht, sloeghet juist een uur en mocht Letje naar huis .„Dag mevrouw.",,Dag Aletta ."Ze moest over het rood rimpelend buikje van Joop,

die op de mat lag, heenstappen om de voordeur tobereiken .

Op een drafje liep ze, uit honger naar de boter-hammen, een met vleesch en een met koek. Daar zagze het huis al. Ja, en daar wachtte Mama voor hetraam en wuifde. Mama, die hunkerde to vernemenhoe het gegaan was . Ze voorkwam de bel, haalde hetkind feestelijk binnen .

Nauwkeurig moest Letje toen, eerst al in de gangaan Mama, en later aan Papa, en nog later aan Oma,verslag doen van deze eerste les .

En dat was nu juist niet gemakkelijk .,,De een heette Joop," zei Letje, „en de ander

Jaasje."

Bij de tweede les zaten de broeders veilig in devoorkamer blokkentorens to bouwen en om togooien .

46

En mevrouw sloot de tusschendeuren deugdelijkmet een knipje .

Over de vogelkooi hing een theedoek . En de vleu-gel ging open, als het nijlpaard dat zijn tanden laatzien. Nu zal 't gebeuren, dacht Letje .

Doch then middag kwam er juist bezoek. Weer eenmama, net als de mama van Letje, om mevrouw tospreken over haar dochtertje, van Letje's leeftijd .

De meid, met zorgelijk gezicht om de kamerdeur,kondigde haar aan als een onheil : „ja, ze staat opde mat, waar moet ik ze anders laten?"

,,Wel voor! Of neen, och die kinderen!"Open snorden de suitedeuren, mevrouw greep

Jaasje bij een arm, wenkte Joop, de meid zameldeblokken in haar schort : ,Gauw, Joop, raap op, kommee!"

Doch op dat oogenblik wierp een nieuw plan inmevrouw's onrustig brein het oude weer om : ,Laatmaar, laat maar, wuifden haar handen .

Jaasje werd teruggeduwd, als hagelsteenen roldende gezamelde blokken uit het maagdelijk schort, eneer ze het recht begreep stond nu beduusde Letje ophet donkerblauw linoleum, tusschen de grijze suite-deuren, het bloemig behang en de witte moes-gor-dijnen der beblokte voorkamer . Ze raakte er op ver-trouwelijken voet met Joop en Jaasje, en ook welmet de onvriendelijke meid .

Met hun vieren bouwden ze een groot huis.

Tusschen de tweede en de derde les - het waren

47

lessen van een rijksdaalder in het uur - viel juist hetSt. Nicolaasfeest. Letje had een heeleboel gekregen,o nog meer dan met haar verjaardag! en Joop enJaasje ook een heeleboel . Nou, en eer dat over enweer allemaal verteld was! En bekeken! Bevoeld,beroken en wel eens eventjes belikt .

De locomotief, die je op kon eten, en de chocoladePiet, net als de echte Piet in een kooi, en de biggenvan marsepein! En het witte mofje, dat Letje van Omahad gekregen en dat precies bij het bontje-van-ver-leden-jaar paste . Joop prees het zachte-vanbinnenen Jaasje aaide het vachtje met zijn handjes en metzijn wang .

En de locomotief kon gaan! Als je 'm in zijn buikdraaide, zei Joop.

Dat deden ze toen net zoolang tot ze kapot was .,,Och," lachte mevrouw, terwijl mijnheer, die op

de noodkreten was toegesneld, tot afleiding en troostvoor de piano ging zitten en een polka speelde : ,Och,zoo na St. Nicolaas komt er van lesgeven nietveel . . . ."

Toen volgde de Kerstvacantie en Oma die, op deneersten Kerstdag bij Letje's ouders to gast, na heteten, terwijl zij zich tot dutten schikte, vroeg of Letjeal iets voor haar spelen kon? toonde met dit ont-hutsend verzoek al heel weinig doorzicht in hetpianospel en zijn beoefening .

Maar na Nieuw-jaar. Op een zonnigen Dinsdag inde eerste dagen van Januari belandden inderdaadLetje's vingers, zonder nagels, want ze had ze er met

48

geen mogelijkheid zoo veel weken wachtens aankunnen houden, op de toetsen, Eerst de rechterhand, toen de linker, de vingers beurt om beurt . Datwas een toer niet alle vingers tegelijk neer to druk-ken of buur met buur to laten vliegen . Letje hijgdevan inspanning, er dauwden kraaltjes op haar neus,en nog lukte 't niet . Telkens moest mevrouw een ont-snapte terugduwen, een onwillige ophalen . Au! Eneindelijk mocht het niet meer met losse duimen,maar, duimen-vast, o, au, terwijl de andere vingerselkaar na-strompelden, van rechts naar links en vanlinks naar rechts, en toen zelfs niet meer volgens hetrijtje . . .

Neen, die les was nu zoo prettig niet, maar bij hetof scheid, zei mevrouw, dat Letje voortaan elken dag,,oefeningen" moest studeeren, tweemaal een kwar-tier en met deze belangwekkende opdracht kwam zeglunder thuis,

Maar ach, alle dingen veranderen van gedaante inde koele werkelijkheid .

Elken morgen voor het ontbijt, van kwart over achttot half negen, zat nu Letje in het salon, waar slechtsop Zon- en feestdagen de groote haard brandde, tostudeeren voor de piano . Van het draai-stoeltjezonder leuning was de eerste vreugde ras vervlogenen Mama had, nadat Letje, in de geestdrift der ont-dekking, gedurende het gansche kwartier met haarvoeten op de gouden voeten der piano, een georgelhad verwekt, dat, allengs gezwollen tot een orkaan,

4

49

Mama van schrik uit de dekens wipte, ten strengsteverboden ooit weer een pedaal to beroeren . Dienten-gevolge was nu Letje's spel minder belangwekkenden hingen haar to korte beenen, de stoofjes missend,doelloos to bengelen in de ruimte . En dan, het leekwel of de wind eruit woei bij het openen der klep,waren de toetsen, waarop haar blauwe vingers stramen treurig worstelden, koud als ijs, en zuchtend stroefna langdurige rust, Letje begreep, dat voor dit eenekwartier en het kwartier na vier, de prachtige openhaard niet kon worden aangelegd . Zij stelde geeneischen en trachtte zich to schikken naar omstandig-heden. Het bontje deed ze om en de nieuwe mof namze op haar schoot om de hand, die niet aan de beurtwas, to ontdooien. Op een buitengewoon kouden dag,toen er ijs prikte in de spons en het slaapkamerraam,dik wit bebloemd, klemde in het korstig kozijn, trokze haar mantel aan en wond de rood flanellen toet-sendekker, waarop tante Lize in het vreedzaam ver-leden de eerste maten van Beethoven's ,Sonatepathetique" had geborduurd, tot een muts om haarrozige ooren .

Zoo zat ze, barbaarsch getooid en deerniswekkend,in zacht-gelen kaarsschijn, haar neusje, dik, envochtig als van een hondje, dicht bij de warme vlam,die door haar zwevenden adem scheen, to studeerenvan c, d, e, f, g. En haar handen, met elk vier paarseputjes in bollen rug, de weeke teere topjes . . . . oneen, niet om van to reppen zoo koud. Of ze aan detoetsen zouden vriezen voor eeuwig! En stijfi c, d, e, g

50

werkten nog, maar f . . . . met geen mogelijkheid konze then vreeselijken vierden vinger op f tot eenigerleidaad van beteekenis bewegen . Ze moest deze f over-slaan, hoe noode ook. Want boven het salon, in hetwarme groote bed, lagen Mama en Papa, en hoordenelke ongerechtigheid . En ze wisten nauwkeurig hoe-veel minuten er gingen in een kwartier .

Alleen des Zondags behoefde Letje niet to studee-ren. Doch deze gunst was, met betrekking tot denjuist andersom werkenden salonhaard, eer een ave-rechtsche speling van het lot to noemen dan wel eengeluk .

Papa voorspelde elken dag : dat het den volgendenzou dooien. En na veertien dagen had Papa het ge-raden .

Maar tegen zoo langdurigen rampspoed was Letje'sliefde voor de kunst niet bestand gebleken, ze be-kende, tot ontgoocheling van Mama, Papa en Oma,. . . .een hekel to hebben gekregen aan de piano!Onmiddellijk, onder den verschen indruk dezer

onverhoedsche mededeeling, besloot Mama Letjenaar de eerstvolgende les to vergezellen om me-vrouw over het verschijnsel to spreken .

Voor Letje No. 27 bereikt had, belde Mama reeds,driftig, want haar teleurstelling raakte, over het on-willige dochtertje heen, ook de mevrouw, die dan tochde lessen zoo moest geven, dat de muzikale kiemengroeiden, desnoods tegen de verdrukking in .

51

Mevrouw echter, even versuft na een wederombliksemsnelle verwijdering van Joop en Jaasje, blok-kendoos, en biggenstoet uit de voorkamer naar dekeuken, doch spoedig ter zake en onversaagd, deeldede verslagenheid niet.

,,Dat hebben ze allemaal," berustte ze . ,Het doch-tertje van mevrouw Wilkens en Annie de Berg enJeantje Hofman ook ."

Nu, een beteren troost had ze al niet kunnen aan-voeren .

Letje's moeder, volkomen ontwapend, zag weer hetlieve Jeantje, in haar beeldige witte jurk, spelend datstukje - hoe heette het ook? - voor haar Papa'sverjaardag, en de nederige veronderstelling : ,Ziet u,we dachten, of ze soms niet muzikaal zou zijn . . . . 7'ontsnapte haar meer in den verlichtenden zucht, danmet de bedoeling een beslissend vraagstuk op tolossen .

,,Zeker, is ze muzikaal," wist mevrouw, die nognooit een leerling zonder muzikalen aanleg had ge-troffen, ,als we maar eenmaal aan de stukjes toezijn!"

Met April had Letje haar eerste stukje!Men was, tengevolge der gerezen moeilijkheden

tusschen Mama en mevrouw eenerzijds, Letje an-derzijds, sneller tot dezen stap overgegaan dan bijeen strikt normaal geval. Ook in het belang vanGrootmama, die den 10en Juni haar zestigsten ver-jaardag zou vieren . Allen leefden op in het vooruit-

52

zicht, Oma bij die gelegenheid, al aan het ontbijt, meteen stukje, expres voor Oma, to laten hooren hoever Letje het dezen winter, alle elementen ten spijt,reeds gebracht had! En Letje werkte, met vingers enellebogen, met ijver en ouderliefde op haar eerstestukje .

En ze beet er al haar nagels voor af, want ze haduitgevonden, dat het zonder nagels eigenlijk veelbeter ging dan met .

Het stukje telde vier notenbalken en heette : „Kindin der Fremde", een titel die, vertaald, Letje tottranen bewoog, doch ten slotte voor Oma als mindertoepasselijk werd verworpen .

Na grondig overleg met de autoriteiten koos tenslotte Letje zelve tusschen : „Die letzte Rose" en een,,Marche militaire", waarvan noch het een, noch hetander in verband met Oma het ideaal van toepasse-lijkheid naderde, tot de „Marche militaire" .

En Mama, zich plotseling herinnerend, dat dit nubet bewuste stukje voor Jeantje Hofman's jarigenPapa was geweest, toonde zich met de keuze zeeringenomen .

Zoo vlijtig en eerlijk studeerde Letje, dat ze me-vrouw, die weleens de taak van de eene leerlingeverwarde met de plichten eener andere, immer be-reidwillig op het rechte spoor bracht :

,,Neen, mevrouw, die maten had u de vorige keeral opgegeven."

53

„Ja natuurlijk," zei dan mevrouw .En eens was het gebeurd, dat mevrouw voor Oma,

die de Marche militaire zou krijgen, het boek bij „Dieletzte Rose" opsloeg!

Van zoo een vergissing had Letje geen hoogte,Gelukkig konden ze over elke maat wel een week

doen, zoodat tegen het einde van Mei, alle maten eenbeurt hadden gehad en er waarlijk al iets militairsonder Letje's naarstige vingers begon to klinken .

Doch de laatste loodjes . . . .1 Juni ontfermde Mama zich, ten bate der muzikale

verrichtingen, over Letje's handwerk voor Oma, eengroen bestikt brillenhuis, dat anders niet of kwam, endraafde Letje van school naar de piano en van depiano naar school. Daar, op haar schoot en, achterAnnie de Berg's rug op den lessenaar, thuis aanweerszijden van haar bord aan tafel, bij Marie ophet aanrecht en 's avonds op de lakens, overal speel-de ze de Marche militaire!Den 8en Juni waren Mama, Papa, mevrouw en

Aletta onbillijk en boos van zenuwachtigheid enbleek het noodzakelijk den volgenden vrijen Zater-dagmiddag aan een extra les to offeren. Dit geschied-de onder tranen .Doch daarna - mevrouw, en die wist 't, zei het

zelf - vlotte het opeens voortreffelijk .'s Avonds fluisterde Letje in den nachtzoen: ,Nu

nog den nachtje: dan is 't."En tot Marie, hoewel deze weer bitter weinig be-

langstelde, noch in Oma, noch in den verjaardag, noch

54

in de Marche, overwoog ze : ,Als we nu weer naarbed gaan, weet Oma 't."

Laat sliep ze in, en met de hanen werd ze al wak-ker, klaar wakker, zonder oogenwrijven . Ja, nu was't! En nog wel, hoe een heerlijk toeval, op eenZondag, geen school! In een wip veerden haar rosevoeten over den bedrand, krielden in het vachtjeeronder, glibberden over het zeil naar de gordijnen .

Open! Een kiertje waar net haar neus door kon :Bleek en droog de leege straten, blauwig de hoogelucht, de vogels piepten : mooi weer!

Dat trof Oma!Ze trok de spleet weer dicht, glibberde terug,

dronk een slokje water, kroop weer in bed, in-ver-noegd. He, lekker was nu het bed, het kuiltje vanhaar wang nog warm in het kussen . Met open oogenbleef ze liggen, 't kromme vlechtje langs haar hals,een peinzende lach haar heele gezicht. In haar oorenzong het : c, e, c, e, c, 9 . . . .Vandaag . . . . O! Als nu die weerspannige vierde

vinger maar mee wou! Ze beefde om then vinger, liethem knappen onder de dekens .

Zou Oma 't mooi vinden?Ze voelde de verantwoordelijkheid weer over zich

vallen .Haar gezicht verstrakte, de oogen staarden . . . .

Boven het dek groeiden langzaam haar handjes, alsvarens uit den grond. De vingers ritselden : c, e, c, e,c, g.

55

Door de gordijnen drong al lichter het morgen-licht . . . .

Klokslag zeven stond Letje op, trok wankelend opeen, met de teenen in het kroezig kleedje geklemden,voet haar beste gaatjes-kousen aan, strak hoog-op,want Been rimpel mocht erin zakken, en daarna deschoenen met kraaltjes .Ze had zich zelf gewasschen voor Marie kwam

helpen en poetste al tanden toen deze, groetend metongewone mildheid en :

„Wel gefeliciteerd met je Oma," binnentrad.„Dank je," knikte Letje deftig, familietrotsch om

deze, haar zoo na betreffende gebeurtenis van dendag, terwijl ze den rood-bepoederden borstel terzijdelegde en een rood-omspat mondje naar Mariekeerde .

Marie veegde een druppel van Letje's kin, zochthet witrips haarlint uit de doos, en bezag, blazend inde witte pooten, de kam tegen het licht .

,,Kom Let, eerst je haar."Letje sloeg het kanten kapmanteltje om haar

bloote schouders en nam gehoorzaam plaats op denstoel voor de spiegelkast, waaraan het gevonden lintvlagde .

Ze keek onverschillig, Marie, maar ze deed heime-lijk bijzonder haar best terwijl zij Letje's haar kamde,glad borstelde en het, in plaats to vlechten als op eengewonen dag, langs de ooren in twee blessen opnam

56

en er het lint in strikte, met staande witte lussen, ofer een duif op gevlogen was .Behalve de nieuwe jurk, waarvoor Mama komen

zou, droeg nu Letje alle bijzondere kleeren : deschoone onderjurk met borduursel strooken en hetbloedkoralen kettinkje, voor feestelijke dagen keurigbewaard. Ze stak het ringetje aan haar vinger, be-kommerde zich om geen nagels, want het doelheiligde hier de middelen - en begon allengs togapen van het treuzelig wachten op Mama met dejurk.

„En ik wou 't nog zoo graag 's spelen," huilde zehaast .

Marie, begaan, raadde dan zoo lang een schort metmouwen, die de onderjurk niet kreukte, aan to trek-ken en voorzichtig op de kraal-schoentjes naarbeneden to gaan. Dat was een inval!

Weinig later genoten Mama en Papa, boven in bed,als een aubade, de Marche militaire . Ze luisterdenmet dubbele belangstelling en meenden dat het,misschien wat langzaam voor militairen, maar zekerAug genoeg voor Oma, en stellig heel goed zou gaan .

Letje voelde ook voldoening . Vooral toen Mama,met de nieuwe jurk over haar arm, in het salon kwamom haar to halen voor het ontbijt en haar ook be-wonderend prees.

,,En wat vindt Pa?",,Papa vindt het ook heel mooi.",,Nu Oma nog!"Ze zouden in de huiskamer maar even de schort

57

tegen de jurk verwisselen, Of de bloemen er al zijnzouden? Neen nog niet,

En de klok viel tegen . Letje moest nadat Mama,o dood-voorzichtig, de neteldoeksche jurk over haaringetrokken hoofd en armen-in-de-lucht, had latenzakken, onder het dichtknoopen de reepjes boterhamvast verwerken,

Zie je! Daar hadt je het rijtuig al!Waar de bloemen toch bleven? Marie moest maar

gauw . . .Daar kwam Papa ook binnen, kuste Mama om haar

geluk to wenschen met den jaardag barer moeder,Mama, erkentelijk, wees met haar blijde oogen naarLetje-in-de-nieuwe-jurk .Nu? vroegen ze. En Papa moest bekennen: 't was

een mooie jurk . ,Ze is precies eender," fluisterdeMama, die geen aanspraak maakte op oorspronke-lijkheid : ,precies. De juffrouw in de winkel wist noghoe mevrouw Hofman, die van Jeantje had latenmaken."

,,De bloemen, och de bloemen," danste Letje, ,enwaar is 't stukje?"

Marie, gebeld, eerst naar het salon om de muziek,toen naar den bloemist .

Papa, staande, dronk gloeiende thee .De keukenmeid werd ook geroepen om de cape to

halen van boven, want het zou zonde zijn die kantenmouwen in een mantel to proppen . . . . „Pas op nou,Let, sta stil . . . ."

Ze besloten vast naar het rijtuig to gaan . . . . Ha!

58

daar kwam Marie al terug, met den jomgen, die detrommel droeg; hijgend allebei.Niemand verstond het standje, dat Papa den

jongen voor zijn patroon toeduwde, zoo uitbundiggilde Letje over de pracht van dezen boeket!

,,Lelietjes, haast allemaal lelietjes . . . . "„Stil nu, Let ."Papa en Mama achterin, Letje met de bloemen half

onder de cape in de koestering harer liefdevolleamen; ,Laten ze niet afgeven," waarschuwde debezorgde moeder, op het voorbankje .

Papa, lijdzaam, hij had er den dag voor gezet, zatpal met het brillenhuis in de eene hand, het witterolletje in de andere . Zoo reden ze, allengs zwijgend,en wel-bewust.

„Wat bent u laat!" berispte Oma's Truitje, die metde jaren zich stem in de familie-aangelegenheden hadverworven: ,Mevrouw is al Lang op."

,,De bloemen waren er niet," verontschuldigdeMama, fluisterend, want ze stonden nu in de vesti-bule, en Oma boven mocht niet hooren . . . . Hunvroege komst moest een verrassing blijven .

Dat bleef ze, altijd weer opnieuw : een verrassing,hoe vele verjaardagen Oma ook op deze zelfde wijzehadden verrast en hoe duidelijk en voorspellend ookop elken 10en Juni het rijtuig aanrolde in de stillestraat en stopte voor het huis . Waarna de bescheidenbel juist tot Oma's slaapvertrek doorklonk . . . .

59

Trui, als immer bekoord van het kind, wilde decape afnemen, maar Mama duwde Letje zoo-als-ze-was de kamer in,Nog meer bloemen geurden daar! De ,wand van de

ooms en tantes van buiten de stad, en de mand vande meiden, net als elk jaar. En naast Oma's bord opde gedekte tafel het stapeltje brieven, die Letjeplacht to tellen. Het waren er weer vijf, en drie brief-kaarten, en de kaartjes van de naaister en de werk-vrouw.

Trui had al thee gezet, het zilveren potje in de open,stoomende ketel op de stoof.Mama plaatste de bloemen in een vaas onder de

lamp, want Letje, die moest spelen, kon nu niet, alsandere jaren, Oma met den boeket tegemoet gaan.Het brillenhuis, zoo, precies in het midden, op Oma'sbord .

De piano stond reeds open, daar had Trui, die wistvan het geheim, voor gezorgd . Ook de bovenkleplang omgeslagen en al de familieportretten, die erin dichte drommen op glansden, rustten nu, rug aanrug, op de commode .

Letje nam onverwijld plaats, doch moest weer op-staan om biter to gaan zitten, op haar onderjurk,zoodat de neteldoeksche rok van plooitjes en kantjesin heur vollen omvang klokte rond het stoeltje . Dehemelsblauwe strik breed uit . Daarboven, recht enwijd, de losse haren, even opwippend aan de punten .

,,Zit ik goed?" beefde Letje, heur hangende voetjespal-aaneen, de teenen gespitst. Telkens sprong het

60

stukje, onderweg onbedachtzaam gerold, weer in deoude krullen, viel om van den richel op Letje's koude,op c, d, e, f, g, in het gelid liggende vingers, Wat Papaook terugrolde, streek . . . .

„In een boek leggen en er op gaan zitten," riedTrui,

Papa overwoog, deed het niet .Eindelijk, zonder buitensporigheden, overwon men

den natuurlijken weerstand, de Marche militairestond!

,,Nu maar langzaam Let, en goed in de maat .",,Nu al?"Er schoot nauwelijks hoorbaar geluid meer uit

Letje's genepen keel .,,Neen, wachten tot Oma . . . . onder aan de trap. . Papa zal om de deur kijken, zijn vinger opsteken

als je moet beginnen ." Papa vatte post, hield denvinger gereed . . . . Mama, nog even gauw, Oma kondadelijk komen, zette de omgevallen witte lussenovereind op Letje's hoofd, kuste bemoedigend het ge-bogen gezicht, dat gloeide .

,,'t Schaap," fluisterde Trui .Letje zuchtte diep, bewoog stilletjes boven f de

vierde vinger .,,Nu?",,Neen, kind.",,U kan de deur boven hooren kraken," wist Trui

nog van een vorigen verjaardag . En na dezen wenkverliet ze langzaam, als alle jaren, doch dit jaar metextra moeilijke bescheidenheid, de vertrouwelijkheid

61

der geurige, feestelijk benauwende kamer. Dochbleef dralen in de gang . . . . om de muziek,

Door de deurreet kon Papa de groote trap juistzien .

,,Neen, nog niet ."Och Letje zag nets meer, geen noten, geen letters .

Ze beefde zoo verschrikkelijk .Mama las voor de derde maal de briefkaarten ult

het stapeltje naast Oma's bord, zonder den simpelenzin to vatten, want ze luisterde, luisterde . . . .

Was dat de deur boven! Ze liep snel naar Letje,bleef achter haar . . . .

Daar rees Papa's vinger .„Let, Let!" schudde Mama.Nu moest 't, nu . . . .Cececg . . "

't Ging .Op den drempel stond Oma, het sleutelmandje aan

den arm, haar gezicht tusschen lachen en schreien .Verbluft stond ze!

Achter haar, op de teenen zich rekkend, Trui.Trui's oogen vol tranen .

Met den vinger op de lippen waarschuwde Mamanu met geen woord dit toover-schoon to storen . . . .

Papa week glimlachend terzijde 'om Oma voorbijto laten .

„C, g, g, c .'En langzaam, jets onzeker, op de hier wat sner-

pend, daar wat doffe - maar dat lag aan de piano -

62

tonen van de Marche militaire trad de jarige Omade kamer in .

Drie paar innige oogen hingen aan Letje's krom-men rug, aan haar beeldig jurkje, aan de duif op haarhoofd . . . .

,,Och!" zuchtte Oma, overvol .De vierde vinger wou niet, maar enfin . . . . Er

waren toetsen in Oma's oude piano, die nog maarkreunden, enkele die ganschelijk zwegen, Doch wiezag bier op een noot meer of minder!

Letje's handen gloeiden nu, klam, of ze kleefden .,,Hoe vindt u 't," fluisterde Mama, die haar geluk

niet houden kon ."Oma knikte, knikte sprakeloos .,,De jurk . . . . " fluisterde Mama weer .Oma bleef knikken . . . .Ze zag, zonder bril, het lieve Letje als in nevelen,

maar ze wist zich wel to verbeelden . . . .De bloemen geurden, het theewater zong, de zon

scheen door de ruiten,Heel jarig voelde Oma zich! En al dichter naderde

zij Letje, onderscheidde nu beter, boog zich over hetblond en wit van den kanten schouder en spieddelangs het bloote halsje met de bloedkraaltjes, dievielen in een rood boogje op haar borstje, zacht enplat, naar de gewichtige handjes,

Wat een moeilijk stuk al! Een inspanning voor hetkind! Oma, bewogen, wenschte dat het nu maar vol-bracht zou zijn, had, hing het aan haar, Letje wel eenpaar maten willen schenken . . . .

63

Mama, verlicht en stil-bedrijvig nu, vulde gedruisch-loos Oma's kopje met suiker, schonk de reeds to sterkafgetrokken thee . . . . Terwijl Papa de spreuk vanden vorigen dag op den kalender las, en daarna be-hoedzaam het blaadje pelde .

Door de deurreet gluurden de meiden .Letje's beenen begonnen to bewegen . Bijna klaar!

Nog twee noten en dan die harde noot voor het slot .Boml sloeg ze .Goddank,Ze tuimelde van het stoeltje, onderscheidde eerst

niets . . . . toen opeens Oma, stoof op Oma toe, greep,haar hoofd diep-weg in Oma's ochtendjapon, ensnikte . . . .

Zoo heeft Letje, tot vreugde harer ouders, nog velejaren zich geoefend in het pianospel . Van haar negen-de tot haar achttiende jaar .

Tot ondoorgrondelijke belooning van haar voor-treffelijk geslaagd optreden met de ,Marche mili-taire" werden de lessen van een half uur in lessenvan een uur verdubbeld .Slechts tweemaal gedurende dezen muzikalen

levensgang greep de natuur in en verschafte een kortsoulaas: de eerste maal toen Letje de mazelen had,de tweede toen bij Joop en Jaasje het broertje werdgebracht, dat Letje zoo graag had gekregen .En eens plukte ze inderdaad de vrucht van zoo-

veel ernstigen arbeid . Op een dag, dat plotseling

64

tante Lize weer kwam, tante Lize, met een nieuwenoom, die 66k piano kon spelen .

Papa en Mama vonden het niet mooi, zijn spel,maar Letje wel . En bij die gelegenheid mocht ze deblaadjes om slaan .

M

Voor drie data in het jaar leerde ze een omvang-n k en moeilijk stuks voor de verjaardagen vanama, Papa en Oma .Toen Aletta achttien jaar was en net als de doch-

ters van de vrienden van Mama en Papa op partijtjeswerd genood, kon ze met vlugge vingers, stipt in demaat, pianissimo of fortissimo naar believen, en meteen a twee pedalen : drie sonates, een ouverture, eenintermezzo en vier ,Lieder ohne Worte" onberispe-lijk ten gehoore brengen.

Alleen . . . . muziek is 't nooit geworden .

DE OUDERS

Och ja . . . . meer en meer moest Letje het ook ge-looven : zij had een paar volmaakte ouders getroff en,Natuurlijk, niet in deze formule drong zich dit feitaan haar op. Op den drempel van „De eeuw van hetkind", zweefden de jeugdige gewaarwordingen, diezich weldra tot litteratuur zouden kristalliseeren,nog vormeloos en vaag door het onontdekte land . Eneen geloof, was een geloof, waarbij de proef op desom niet werd vereischt, Als de groote menschen hetzeiden, welnu dan was het zoo, Op hun gezag ge-loofde Letje in het evangelie der ouderlijke volko-menheid; heilig, en een weinig bedrukt, hetgeen zijmet het twijfelachtig kroost van alle grooten dezeraarde gemeen had, In de schaduw van den roem laathet zich bezwaarlijk leven, en de gedachte : dit isniet to evenaren, ondermijnde alreeds de teederekrachten er tot op zekere hoogte naar to streven,

Zou Mama haar ooit, op then toon, met dezen ver-nietigenden nadruk, berispen bij het geringst ver-grijp tegen de wereldorde indien zij zelve nietrotsvast in haar schoenen stond, even nadrukkelijk

66

overtuigd was van haar eigen superioriteit als vanhaar dochter's onvermogen? En stond daar niet, on-middellijk naast haar, een grootmoeder op de bres,welke geen gelegenheid voorbij liet gaan den achter-uitgang van het geslacht to bevestigen : ,Neen, danwas je lieve moeder, toen zij zoo jong was als jij, eenheel ander kind!" Oma, die het weten kon, die ertenminste bij was geweestdie Letje bovendienmet geen schuchteren blik ooit had durven weer-spreken. Hoe doorloopend gezeggelijk was Mama ge-weest in deze eerste levensjaren, hoe kaarsrecht zatze! . . . . hoe keurig ruimde zij op voor ze des avonds,zonder eenig lied van verlangen, zonder een spoorvan angst voor de eenzaamheid der kille lakens ende muizengaatjes in het behang, den donkeren tochtnaar de bovenverdieping ondernam, Een heldin! Hoeproper wiesch zij zich niettegenstaande het ijs in delampetkan - nooit een druppel warm water ooktoenmaalsdat was maar verwennen", zei Oma- en hoe netjes at zij als er visite was! Van nagel-bijten scheen in dat roemrijk tijdperk zelfs geensprake, en een ongelukje, gelijk Letje, in haar be-nauwenis voor de muis, helaas nog wel eens over-kwam, was eenvoudig uitgesloten .

Het vooruitzicht naar de groote school to zullengaan, werd haar beneveld door het visioen derprachtige cijfers, welke Mama en Papa aldaar vanklasse op klasse, als uit een tombola zonder nieten,ten deel gevallen waren . Door de pittige rolzoomen,de overhandsche naden en de keperstoppen der

67

eerste, door het opmerkelijk 'talent voor hoofd-rekenen van den laatste, die nimmer een potlood-cijfertje op de bank had gekrast to zijner memorie .Welbeschouwd moest haar vader een nog hooger-staand kind zijn geweest dan haar moeder, gemetenalthans naar zijn besliste uitlatingen en de mate vangestrengheid, waarmede hij tegenover zijn bloed-eigen dochter optrad. Bleven de onderscheidingen inde vrouwelijke lijn nog min of meer bevangen, lich-telijk verschoonend, op grond van erfelijkheid ofmogelijk atavisme : „Ik begrijp het niet, een kind vanons, dat thuis toch altijd het goede wordt voorge-houden?" het mannelijk gezag verloochende bijdergelijke gelegenheid liefst de geheele familiebe-trekking : „Ik zeg tegen juffrouw Ras . . . . dat kangeen dochter van mij zijn, die zich zoo ongehoorzaamgedraagt." Of: ,Alweer een slecht rapport, een-a-twee voor vorderingen . . . . Ga uit mijn oogen. Ik wilje niet meer kennen ." Hoe treurig zat dan Mama,terwijl Papa met zwierige krul zijn handteekeningonder het gewraakt document schreef, to turen overde koffietafel, en hoe overtuigd geraakte Letje vanhaar verlorenheid, wanneer tot slot van dezen oor-deelsdag - dat trof nogal eens noodlottig - Omakwam eten, en die haar nachtzoen zelfs niet aan-vaardde aleer Aletta haar lieve ouders, welke zij metdit wangedrag alle levensvreugd vergalde, beter-schap had beloofd .

Want hoe kon ze, bij de wisselvalligheid dereischen Lager Onderwijs en de onberekenbaarheden

68

van juffrouw Ras, feitelijk lets beloven? Hoe dikwijlsmiste je een beurt, juist in de les, die je het best hadgeleerd! En hoe onredelijk dikwijls trok Ras een puntvoor ,gedrag" af, op dezen betwistbaren grond : datze in Letje's buurt had hooren fluisteren! Op louterzevens en achten beroemde zich het voorgeslacht .De twee-a-drie voor „vlijt", waarmede Letje eensniet oningenomen was geweest, moest wel ver-bleeken tegen dezen sterrenhemel ; terwijl maarniemand in aanmerking wilde nemen, dat het met decijfers ging als met alle waarden in dit leven, zijrezen en daalden met het bewind en de politiek vanden dag. Geen sterveling op Letje's school, die ooitmeer een acht kreeg, zelfs Been zeven ; vijf; bij hoogeuitzondering werd een zes behaald . Daar behoefdebet acme kind de relativiteits-theorie nog niet voorto kennen om aan den lijve to gevoelen : hoeveel meerhaar twee-a-drie voor vlijt thans waard was dan detweeen en drieen in Mama en Papa's jeugd, in, stelje voor, het prae-historisch tijdperk toen Oma op dejongejuffrouwen-school ging, en die akelig zoete kin-deren regelmatig op tienen mochten rekenen! An-dere tijden, andere zeden . Maar met dit al kon Letjeniet zeggen, dat ze erop vooruitgingen, en voeldezij haar levensmoed met den dag gefnuikt .

Zij benijdde allengs de vriendinnen, die het met eengraadje minder degelijke ouders moesten stellen .Zelfs haar, die slechts een vader of een moeder, enin elk geval geen grootmoeder bezaten . Nu zij ditdrietal eenmaal had, zou ze het, alle inconvenienten

69

ten spijt, niet willen missen of verliezen, maar in dedagen der overgangsexamens bijvoorbeeld kon zij hetlot van haar vriendin Francoise, wier vader, kapiteinter zee, dan juist den Oceaan placht to doorkruisen,of van Dina, die haar moeder ,nooit gekend" haden door een tante, niet veel ouder dan zij zelve, zaligwerd verwend, nu ook weer niet zoo beklagens-waardig vinden .

k

,,Kind, je ben nie-wijs," smaalde Sientje de Grootuit „De Garenklos", toen Letje een keer met het ge-teekend rapport en roodomrande oogen op schoolwam. 1 ,Mijn Pa heb 't mijne niet eens gezien . Moe

zet er zijn handteekening maar zoo onder .",,He!" dacht Letje, verademend, en zonder zich over

de jurisprudentie in deze het hoofd to breken, dat wasnog eens een moeder! Wat zou er al niet gewonnenzijn indien ook de hare tot deze vereenvoudiging vanhet maandelijksch conflict ware over to halen . . . . Zijkwam tot de conclusie, dat het overmaat van be-langstelling in haar persoon moest zijn, welke in hunhuis tot zoo vele penitentien leidde, in vergelijkingmet de groote gezinnen, haar bekend, waar de ouder-lijke aandacht zich to verdeelen had en de zonde vanden een, de schande van den ander dekte . ,Een eenigkind", dat stond gelijk met „een verwend kind", ennu en dan kwam het Letje voor, of haar ouders inhet bijzonder deze klassieke blaam niet op zich wil-den laten zitten, of ze het er op hadden gezet van hunooilam de uitzondering to kweeken, welke den regel

70

bevestigt, en ter wille van de familie-eer Been vlekjedoor de vingers mochten zien . . . .

En hoe onnatuurlijk lang bleven de donderwolken,saamgepakt in het paedagogisch uur, hangen in eenhuis, waar behalve Marie, de meid, als ze aan dedeur had gestaan of een saucekom brak, niemandoverbleef om met het kind den vloek der mensche-lijke onvolkomenheid to deelen, ietwat verlichting tobrengen in de geladen atmosfeer. „'t Was voor haarbestwil," verklaarde Oma, wanneer Letje, die weerhaar voeten niet geveegd had, om zeven uur naarbed werd gestuurd. En ze dacht, zich diep in dedekens borend, van wege de muizen en het spookder schemering, dat juist op dit uur naar binnenplacht to sluipen : waar die wel zitten zou, haar best-wil? Vreemde straffen vond men voor haar uit . . . .Met Nieuwjaar had Oma het gouden-tientje, dat daarbij-behoorde, ingehouden, omdat Letje het, volgenshaar vader, niet verdiende . Een straf van niemendal,want wat miste zij nu aan dit geschenk, dat nog geenseconde in haar handpalm mocht verwijlen v6or hetonherroepelijk in de donkere spaarspotgleuf ver-gleed . . . . Met een dubbeltje voor een uitgetrokkentand was ze rijk, deze verspeelde ducaat maakte haarniet armer . . . . Maar misschien was het minder ge-makkelijk dan het scheen: heilzame straffen to ver-zinnen . . . . Doeltreffend, en bevredigend voor beidepartijen . . . . Had Papa haar onlangs niet met bewo-gen stem verteld hoe Mama, o, nog veel erger danLetje, leed onder het verdriet omdat haar dochtertje

71

wegens een ernstig vergrijp niet naar het kinderbalmocht gaan? Deze weerom-stuit was haar boven-natuurlijk voorgekomen, en nauwelijks geloofwaar-dig. Immers, door de verlichte reet van de deurtusschen haar kamertje en de slaapkamer harerouders, had ze dienzelfden avond kunnen zien hoebeeldig Mama zich voor den toilettespiegel stond tomaken voor het groote-menschenbal, dat om tien uuraan dit bedroevend kinderbal sloot . . . . Glinsterendals de tooverfee, met bloemen in heur haar. En hoezij lachte tegen zichzelve in het door twee kaarsenbeschenen glas . . . . Wanneer je verdriet hebt,meende Letje, zulk een onmetelijk verdriet als Papahaar had voorgejokt - hoe feestelijk zag ook Papaer uit, met een groot wit vest en viooltjes in zijnknoopsgat! - dan lachte je niet, dan kon je een-voudig niet lachen . . . . En ze had zich, met haaroogen stijf dicht, maar slapend gehouden, toen haarouders, op het punt in het rijtuig to stappen, zich nogeven met de kaars in de hand over hun slachtofferbogen . . . . Om hen niet to betrappen . . . . den feest-gangers het verwijt to besparen van haar verwonder-den kinderblik . . . .

Was Letje van nature weerspanniger dan de vrien-dinnen, welke to harer educatie geen pretje behoef-den over to slaan? een geboren Haantje-de-voorste?Integendeel, verbeelding noch praktisch verstandreikten bij haar tot eenig oorspronkelijk verzinsel,

72

tot avontuur of muiterij . Zij volgde hoogstens deanderen, welke het temperament bezaten, datzij onder alle omstandigheden miste, en dit op verrenafstand, want zij kon in de ure des gevaars niet hardloopen en haar hazenhart beefde voor elke onder-neming, waarbij een zekere solidariteit in het kwade-en-zijne-gevolgen werd vereischt . Zij wist dat zij,waar maar even mogelijk, achter den rug van eenbondgenoote zou kruipen, en nimmer den mond zouopenen, hetzij tot eigen, hetzij tot anderer verdedi-ging .

Doch wellicht waren het juist deze karakter-trekken, die haar voorbestemden tot gijzeling enonsc'huldige veroordeeling, daar, waar de elite vanden geest door de mazen wist to slippen - die haar,kiezend tusschen zwijgen en klikken, uit vrees voorden terugslag van die laatste kans, in gelatenheiddeden boeten voor hetgeen zij niet had misdaan . Endan mocht het toch wel een strop heeten daarbijz66danig met ouders gezegend to zijn, dat deze on-verdiende straf zich van de schoolbanken uitstrektetot de huiskamer en het kinderbal, om voor dagenhet familieleven to verduisteren .

Verraden kon Letje ook daar niemand, ervaringhad haar geleerd;'hoe minder A decharge, des to snel-ler het verloop .

„Wil je wel eens niet tegenspreken!" waarschuwdePapa al v66r ze adem kon hebben gehaald . En allevergelijkingen in haar nadeel met andere meisjes,,,die nooit zoo iets verzonnen zouden hebben", moest

73

zij zich laten welgevallen, wegens haar uitzonderlijkepositie, waarbij het vergelijkend materiaal nu een-maal ontbrak en men een kwart eeuw moest afdalenom de ooms en tantes, aan wier brave jeugd menLetje's jonge jaren spiegelde, ter getuigenis op toroepen. Wat kende Mama van de huidige generatie,van Francoise, van Jeanne, van Dina, Bets en Sientje,die haar 's morgens kwamen afhalen om naar schoolto gaan, en op haar verjaardag mochten komenspelen? Het verwonderde haar niet eens, dat diemeisjes - voor een middag kan je licht je bestebeentje voorzetten - bij deze schaarsche gelegen-heden danig werden overschat . Werd zij weder-keerig in den kring harer vriendinnen niet geprezenen ten voorbeeld gesteld? Om haar inschikkelijkheid,haar nette manieren . . . . „zooals Letje met tweewoorden sprak . . . . zooals zij haar work en mes han-teerde . . . . haar servet opvouwde . . . . niet na tovolgen!"

Maar ach, wat baatte haar de vreemde lof, welkeMama, die met de moeders dezer vriendinnen nietintiem omging, zelden ter ooren kwam, terwijl Papauitsluitend belangstelde in Letje's sporadisch verkeermet de aristocratie, waar de kinderen onder dehoede van een achtelooze juf in de kinderkameraten, en het er dus nets op aankwam hoe je 't deed .Nou, en Oma . . . . Oma kee'.al_huiverig bij de ge-dachte, dat Letje nu en dan ook haarr nette manierenspendeerde achter de toonbank bij Sientje de Groot,

74

niettegenstaande zij, Letje, zich nergens zoo gezelligthuis voelde als in „De Garenklos" .

Toen het ouderlijk gezag haar then omgang ,,be-neden haar stand" verbood, omdat Letje nu „eenjaartje ouder werd" . . . . ontging haar elk verbandtusschen dezen ouderdom en het dierbaar spelden-wegertje, de knoopendoosjes, en den regenboog vanrolletjes zijde onder het deksel van glas . . . . Maar zijbegreep ten slotte, dat ook dit voor haar bestwilmoest gebeuren, en bekende eerlijk aan Sientje dereden van het ietwat abrupt slot aan den roman harergoede kameraadschap. Waarop ze uit Sientje's mondmoest vernemen dat : „haar moe een kale medamwas, en dat haar Opa, van vaderszijde - dat wasnogal een openbaring - drop had verkocht."

Eerlijk was Letje in handel en wandel tot dusvervrijwel geweest . . . . Minder uit ethische beginselen,dan wel omdat het ingewikkeld samenstel der leugenhaar geestelijke vermogens in de meeste gevallen toboven ging . . . . Zij kon de verraderlijke taak nietdoor denken . . . . als zij jokte kwam het altijd dade-lijk uit . „Al loopt de leugen nog zoo snel," profe-teerde Oma, die over alles mee kon praten, „dewaarheid achterhaalt haar wel ." Dat was waar. Endan werd het allemaal nog veel akeliger . . . . gloeiendwarm en ijzig tot op haar bloote lijf, en alsof ze vanhaar leven niet meer op zou durven kijken onder denouderlijken blik, welke haar, als de appelenboor,doorlichtte . . . .

75

Neen, eerlijk duurde bij haar nog altijd het langst. . . . Tenzij er een verjaardag in het vooruitzichtwas . . . . in den zomer vooral . . . . dan werden ze metrijtuigen afgehaald . . . . Hijtuigen met twee paarden,en wel tien passagiers op een bank . . . . Om dan deeenige van de klasse to zijn, die niet mee mochttLetje hield van de natuur, van de wei, waarin zeonverdroten naar het klavertje-van-vier liep to zoe-ken. Want dat bracht geluk, zei Marie, en zij zouhet hare niet gaarne missen. Zoodra dus het seizoenvoor de buitenpartijen aanbrak, voelde Letje, dat ookde oprechtheid haar grenzen heeft .

Doch dit bleven, almede wegens de vochtigheidvan het Nederlandsch klimaat, uitzonderingsge-vallen ; in het algemeen bewandelde zij den rechtenweg. Zelfs had de vrees voor de ontdekking harereuveldaden, plotseling, als viel een donderslag uithelderen hemel, haar er toe gebracht, onaangezochten soms onnoodig op to biechten hetgeen haar ge-moed op den duur toch onverdragelijk zou hebbenbezwaard. Het gevoel : dadelijk zullen ze het vragen,aanstonds komt het uit, dat haar al bij voorbaat denblos naar het veege lijf joeg . . . . was dat niet be-klemmender nog dan de bekentenis, die rust gaf? Enalles scheen haar welbeschouwd verkieselijk bovenhet onbestemde . . . . lang-gerekte, dat juffrouw Rasin de les over de woorden met ei en met ijvein-zen" had genoemd. Veinzen met e i, zij zou het nietlicht meer fout schrijven. Veinzen was: een heelander gezicht hebben, dan je eigenlijk had . . . . groote

76

oogen en een rare stem, en juist het tegenoverge-stelde zeggen van hetgeen je denkt, en net doen ofje prettig vindt, wat louter naarheid in je is . Letjewas naar haar aard een opgewekt kind en zou dit,wegens haar beperkten aanleg, binnen de grenzenvan den familie-horizon ook wel altijd blijven . Desombere data der rapporten, nu en dan een lichteontsporing, een ouderlijk misverstand daar gelaten,had zij trouwens nog reden genoeg met haar huise-lijk lot tevreden to zijn . Wie naaide zulke mooie pop-penjurken als Mama? Wie kon alles maken watkapot was, gelijk Papa? Wie mocht 's zomers metOma naar Oma's koepel? Wie kreeg zooveel pakjesmet St. Niklaas? En aangezien men haar opgewekt-heid als een bepaalde deugd scheen aan to merken :,,Die Let was toch maar het zonnetje in huis!" hadzij er zich onwillekeurig een weinig op toegelegd thengoeden roep gestand to doen, Met dit, wat ze - integenstelling tot de cijfers op school - als het warein haar hand had, behoefde ze haar naasten al vastniet teleur to stellen .

Zoo was ze er toe gekomen de liedjes van de zang-les ook in den intiemen kring ten beste to geven,dat wil zeggen : in de gang of bij Marie in de afgelegenkeuken, want binnen mocht het niet, en op alle urenvan den dag de voordeur binnen to treden met haarhoogste lied op de lippen .In dagen van rouw verstomde uitteraard dit ge-

zang, en langs dezen draadloozen weg kwam Mamaeen onheil eigenlijk al ter ooren voor de boetvaardige

77

Aletta nog een stap in de kamer had gezet . Wantstel je voor, dat je school had moeten blijven en dandood-gewoon, of er nets gebeurd was: „0, schitt'ren-de kleuren van Nederland's vlag . . . . ", je voetenstond to vegen! De gang in Letje's huis was lang endoodstil zonder muziek . . . . een eindelooze tunnelvoor de benarde ziel .

„Zoo," zei dan Papa, ,ik begrijp het al weer . . . .school moeten blijven . Wat is er gebeurd?"

En terwijl dan Letje, met een schuin oog naar deklok, waarop de wijzer - ze had gevlogen! - somsnog vroeger wees dan op een dag der onschuld, hetonsamenhangend verslag uitbracht, met eenerzijdshet prikkelend besef dat : als ze, trots de omstandig-heden, op de mat had doorgezet . . . . ? vond ze hetaan den anderen kant weer niet ongeriefelijk, dankzij haar verstomde fanfare, tot de biecht in dezenvlotten vorm van vraag en antwoord, onverwijld ge-dwongen to zijn. Waarop zij, in letterlijken zin metde deur in huis gevallen, opgelucht en in vrede haardrie boterhammen op kon eten en trachten iets vanhaar gerenommeerde blijmoedigheid to herwinnenuit den rozigen aanblik van Marie's eigengemaakteframbozenjam .

Langzamerhand evenwel, en feitelijk noodgedwon-gen, want het prestige der oudere en wijzere men-schen deed zich met elk jaar treffender gelden, rijptehaar geest voor de zaligspreking : wat niet weet, nietdeert. Langer dan een kwartier hield Ras je nooit . . .Onoverkomelijk moeilijk kon het dus niet zijn : den

78

verloren tijd in to halen, om daarop - daar lag devoetangel - zoo welsprekend, zoo welluidend, bin-nen to treden, dat het geen mensch ook maar invieleen blik op de klok to slaan, of een onbescheidenvraag to stellen . Mama zette doorgaans koffie omthen tijd, of roerde de cacao voor Letje, Papa las opdit gevaarlijk uur van den dag het Tweede Blad vande Nieuwe Rotterdammer, hetwelk Oma hem dage-lijks zond. De mise-en-scene kon slechts gunstigworden genoemd . . . niemand zou er bij verliezen . . .integendeel, dit verlies van tandenknarsen en ge-ween beloofde zuivere winst .

Bevestigde haar vader het niet elken keer weer :„ Je moet niet denken, me lieve kind, dat Mama enik brommen voor ons pleizier!" Kreeg Mama er nietgeregeld hoofdpijn van? En vertelde Oma onlangsniet dat aangrijpend sprookje van den man, die in ,66nnacht grijs werd uit verdriet over zijn zoon? Wanneerer dan voor niemand lets aangenaams aan was, ter-wijl de executie nog tal van kwade kansen bood . . . .waarom dan niet . . . . uit voile borst . . . .

Inderdaad, dit was het eenige waarop het aan-kwam. Daarvoor de zielskracht to vinden, de melo-die, de woorden . . . . zoo fataal soms met de waar-heid in strijd, het rein en vast geluid . . . . de on-schuldige adem . . . . Tot aan het einde der langegang . . . .

Was ook hier het remedie niet erger dan de kwaal?Doch hoeveel onbillijkheid stond daar tegenover!Onbillijkheid om bestwil. Nog onlangs zei Francoise

79

v66r; toen zei Ras, dat zij, Aletta, het had gedaan,terwijl coise wijselijk niets zei . . . . Om daar nu dehopjes-pudding voor in to boeten . . . . Het dervenvan de toespijs behoorde weliswaar niet tot dezwaarste lijfstraffen, maar de gedachte dat Francoise- haar vader zat hoog en droog in Indie met zijnschip - terzelfder tijd zich aan haar moeder's wel-voorzienen disch rijkelijk verzadigde, knaagde nietminder dan honger of dorst . En trof het bij toevaleen nagerecht, waarvan Letje niet hield, begijnen-rijst, waar ze van griezelde, dan werd zij - met mid-deleeuwschen martelzin vonden ze het uitl - methaar extra vol geschept bord naar boven verwezen,net zoo lang tot er geen vogelpikje meer op was,en Marie het desnoods zoo, onafgewasschen, in deservieskast bergen kon . In den zomer was het nogto doen en Letje wist ook wel een geheim plaatsje,waar ze de begijnenrijst, als het niet hooger of lagerwou, ten slotte durfde to deponeeren . . . . Maar inhet hartje van den winter, terwijl de bloemen denheelen dag niet van de glazen smolten . . . .

,,Wat gij niet wilt dat u geschiedt," stond in het,,Leesboek voor de Lagere en Middelbare Scholen",,,doe dat ook aan een ander niet ." Jawel! Aan moe-ders en vaders geschiedde nooit wat. Hoe konden diedan weten wat hun kind in deze Siberische balling-schap werd aangedaan! De paedagogie kwam Letjemeer en meer een bron van ongerechtigheid voor . . .En dan to denken, dat zij dit alles met een aria be-zweren kon!

80

In deze richting rezen en daalden Letje's gedachtenterwiji ze op haar bekend sukkeldrafje uit het ver-laten schoollokaal naar de koffietafel snelde . Tienminuten to last. Zij had gedurende de handwerkleseen zonnestraaltje, dat juist op haar bank viel, willenvangen in haar sponzedoos, waar het bruine boontje,dat zij van Marie kreeg, betooverende ranken schoot,en om het kwartier haar spons uitgedrukt boven ditkunstwerk der natuur . Totdat de sponzedoos - eensuite met twee dekseltjes van grijs gemarmerd blik- als niet behoorende tot de behoeften der verstel-klasse, door de handwerkenjuffrouw was afgepakt,en zij dit eerste succes op het gebied der horticultuurmet na-blijven moest bezuren .Het jonge leven daarbinnen - hoe ging het haar

ter hartel er trilde al een loovertje aan den langen,malschen stengel, die er voor nog maar weinigedagen als een groen speldeknopje uit was gepiept -het jonge leven, dat zij met vochtige oogen in zijnwiegje had nagestaard terwijl de juffrouw ermedeachter het bord verdween, was boven verwachtinggespaard gebleven. Juf, die niet wel wist wat metdit gewas aan to vangen en begreep, dat Letje op denduur niet buiten spons en zeem kon, had haar aan heteinde der strafzitting het doosje ongeschonden wederoverhandigd. En dit niet alleen . Zij had ook belangin de aanplanting gesteld, gevraagd hoe lang hetboontje er al in zat? en aangeraden het product thansin een pot of in den vollen grond to poten. Wat dieverlossende slag van twaalf al niet veranderde aan

6

81

een schooljuffrouw, heelemaal vermenschelijkte!Letje vond de handwerkenjuffrouw lief, in weerwilvan het klein conflict, dat na korte consternatie totverzoening en verstandhouding had geleid . Bij hetafscheid hadden ze elkander een hand gegeven . Enzou het dan nu, bij deze volmaakte harmonie eener-zijds, niet rechtaf onzinnig zijn ook maar to trachtenMama en Papa, in hoogste instantie Oma, iets bij tobrengen van de toedracht dezer idylle, ten gevolgewaarvan zij thans tien minuten in to halen had?Mama, die het op de kweekerij - „vies", naar zijzeide - al weinig begrepen had ; Papa, van wien zijweliswaar het talent voor tuinbouw erfde, maar diedan ook geen concurrentie duldde op het punt deredele cultures, waarvan hij huis en hof voorzag ; Oma,die met opgetrokken neus het geheele begrip : lei,spons en zeem, in twijfel trok, aangezien men zich opwijlen haar jongejuffrouwenschool van papier en pot-lood had bediend. Was het tegenover al deze partijenniet gewenscht to zwijgen, to veinzen, ja, waarlijknaastenplicht to zingen, tegen de klippen op!

Het zweet parelde op Letje's voorhoofd van hetloopen. Als ze 't daar maar niet aan zien, dacht ze .En hoe dichter zij het huis met de hardsteenen stoepnaderde, hoe meer haar de mogelijke kenteekenenvan dit, wat jokken en niet-jokken was - al naar jehet nam- verontrustten, hoe heftiger haar zakdoek,waarmede zij bij ontstentenis van spons en zeem then

82

morgen haar lei had schoon gepoetst, wischte tot diepin haar hals,

Voor de misdaad moet men geboren zijn . . . . en, inweerwil harer gebreken, dit was Letje niet . Overveertien dagen vierden de ouders van Jeantje Hof-man hun koperen bruiloft . Dertig kinderen mochtJeantje vragen op de buitenpartijLaatst, toenBetsy verjaarde, was het Letje gelukt haar klavertje-van-vier to vangen, en hoewel ze er persoonlijk nogweinig baat bij gevonden had, nu wilde zij toch haarbeste krachten inspannen om er ook een voor Mamato wichelen uit het hooge gras . En dan een voorPapa . . . . En dan nog een voor Marie en Oma . . . .

Letje zuchtte . . . . het leven was geen sinecure . Zijversnelde haar pas, want ze had haar zakdoek latenvallen en dit eerst bemerkt toen ze een halve straatverder was. ,Wat zit je haar slordig," zou Mama'smoederlijk oog gewis niet ontgaan . Maar wat verrieddit dan nog? Pieken kon je in het speelkwartier ge-kregen hebben . Van het dierbaar boontje, waaraanLetje's teederheid met elken moeizamen stap zichzorgelijker rechtte, bleven de gedachten bij den aan-blik van haar gehavend coiffure nog ver . . . . Alleenaan haar handen was een verraderlijk luchtje . . . .een beetje muf, als bij Oma uit den aardappelen-kelder wanneer het luik open ging . Enfin, diewaschte ze aan het fonteintje to halverwegen degang, volgens dagorder.

Nog een gracht . . . . Hoe dikwijls had ze then veteral in haar laars gestopt! En dan de brug, waarop ze

83

de voordeur kon zien . Ze schraapte al vast haar keel .Want op dit instrument kwam bet nu aan .

Marie deed open, Liep dadelijk naar de keukenterug, waar de melk opstond.

,,Veeg je voeten," zei ze .Letje, op de mat, als op een eenzaam eiland,

veegde, veegde rhythmisch en nadrukkelijk, metstoere streken, links rechts, op, neer . . . . als om haarkrachten to stalen in dezen wedstrijd harer voetentegen den weerstand van het stugge cocoshaar, Entoen hing ze gedruischloos haar mantel en matelot-hoedje aan den hoogen kapstok, waarbij ze hetzwarte lint, dat onderweg van de langs haar oorenopgenomen blonde blessen was gegleden, plotselingin haar hand hield .

Nog Been geluid had ze gegeven. Een prop, alsvan een gombal, zwol achter in haar keel . En watwas het in die, zomer en winter kille gang vreeselijkwarm vandaag!

De woorden, hoe waren ook weer de woorden? Deietwat passende wijs, tusschen mineur en majeur . . . .Ze zouden haar nog wel to binnen schieten, als zemaar eerst . . . . Voorzichtig waagde Letje zich van deveilige mat op den langen looper, welke onher-roepelijk voerde naar de huiskamerdeur . Op haarteenen nam ze de blokken, - kubussen, zei juf-frouw Ras daar tegen - en wachtte zich wel, als inhet hinkeperk, op de zwarte vlakken to trappen . . . .

84

uitsluitend op de grijze en de grauwe . . . . en vol-strekt niet op de roode rails, die den looper aanweerszijden afboorden . Deze voorkeur hield geenverband met haar oogenblikkelijken toestand, hetwas haar gewoonte zich aldus voort to bewegen, haartweede natuur . . . . Doch hoe . . . . bijkans luguberdeed deze vreemde dans thans in de stilte . . . . acapella . . . . en wat een reis tot aan het fonteintje . . .de pleisterplaats, het honk!

Koel voelde het waterstraaltje . . . . en verrukkelijkrook vandaag de Pearszeep . Hier behoorde zij vocaalnu al op haar hoogtepunt to zijn . . . . Mama, indienzij nauwlettend luisterde - en wat deed Letje'sMama niet nauwlettend! - zou nu al haast begrijpen,dat er aan de blijde incomste van dien morgen ietshaperen moest . En lang verwijlen mocht ze aan dezegoede bron ook al weer niet . De honger dreef haarin den regel snel op dit uur. Iedere afwijking van hetdagelijksch programma kon haar noodlottig worden .Een schat was de juffrouw van de handwerken

eigenlijk . . . . niet meer to gelooven, dat zij Letjedezen donkeren tocht had aangedaan, de onmiddel-lijke oorzaak was van haar val uit het hemelrijk deropenhartigheid.

Er zou, had Marie haar dien morgen verklapt, eenwarm schoteltje zijn. Geen kans, dat ze daar iets vanmeekreeg als ze officieel school had moeten blijven .Het stond klaarblijkelijk nog in den oven, ze rookhet . . . .

85

Een mensch krijgt kracht naar kruis . Vergeefs zouheel deze droeve levensgang zijn, indien zij nog eenseconde talmde . . . . indien zij zoo voortging to be-ven, indien zij ru niet met voile kracht . . . . Eenzucht, onpeilbaar . . . . ucchekuch! . . . .

„Zie, de lelien op het veld . . . ."

Was dat haar stem? . . . . Haar stem, en niet haarstem . . . . een stem uit ongekende dreven, uit duister-nissen hel en diep . . . . een stem hoog en bibberdun,als het waterstraaltje uit het kraantje . . . . en noch-tans geweldig!

„Zie, hoe schoo-o-oon zij bloeien . . . ."

Een tremolo op,,schoon", maar dat mocht . . . . AhMperfide! hoe goed ging het! Hooger, al hooger, als be-klom zij de toonladder harer bedriegelijkheid . . . .Duizelingwekkend!

Op de maat liep ze, fiks! draaide den deurknop mettwee handen, flang! - overschreedt den drempel

. . met om haar lippen den glimlach der geborendiva, welke nog slecht voor de huldiging het podiumbetreedt .

Bar-licht werd het, na de weldadig-donkere gang,op eenmaal in die huiskamer, met haar groote, open-slaande ramen naar den tuin . . . . En bier moest vol-gens voorschrift terstond elk lied verstommen .Louter stil spel werd thans van haar gevergd . . . . En

86

dit . . . . dit bleek nu waarlijk nog het ergst van alles,Over de koffietafel, waarop Marie, die haar bij

deze muzikale entree op den voet was gevolgd, hetwarme schoteltje plaatste, zweefde Letje's branden-de blik, zonder voor het overige iets to onderschei-den. In nevelen zag ze Papa het Tweede Blad om-slaan, Mama met de bus van Houten's Cacao . . . . enginds de klok . . . . met wazige wijzerplaat. Alles be-kend . . . . en toch . . . . als in een Broom....Hoe zijten slotte ,Dag Ma, dag Pa . . . ." op haar stoel te-recht kwam, de rieten stoel met steile leuning enduizend kleine gaatjes waar ze op zat . . . . zij zou hetniet na kunnen vertellen .

In haar ooren gonsde het, en ja, heel in de verte,als aan het strand door de schelp, hoorde ze eenstem, een mannestem : „En Lettekind, hoe was 't opschool?" Het was de stem van haar vader, die hethoofdartikel las. ,Goed ons best gedaan?"

Een blanke hand schepte lets niet minder blanks,dat vredig rookte, op haar bord. Ging het nog aan hetantwoorct schuldig to blijven, zoolang Papa d66rlas,Been andere verlangens scheen to koesteren . . . .Toen viel een lieve vrouwestem in :

,Wat hebben jelui vanmorgen gehad?"Zij meende, dat Mama haar daarbij aankeek, maar

het .gelukte haar al niet meer de wimpers to heffenvan haar bord,

,,Rekenen en lezen .",,En het derde uur?",,Handwerken ."

87

0, die belangstelling in al wat haar betrof, dieeeuwige belangstelling!

,,Nu . . . . en . . . . vertel eens wat . . . . wat moestenjelui doen in de handwerkles?"

,,De flanelsteek en de keperstop, twee op, tweeneer", fluisterde Letje, nu bijna onhoorbaar, want hetleek wel of haar laatste geluid aan de lelien des veldswas opgebruikt .„Zoo. En was de juffrouw tevreden over de

jouwe?"Ze wou en ze zou niet huilen, maar het kostte

kracht!Tot welken prijs had ze dit veinzen met e . i. ge-

kocht!Zou alles op deze wereld zoo duur moeten worden

betaald? Met zooveel woorden? De individueele vrij-heid, waarvoor toen juist Ibsen opstond . . . . hoe zatze in het kinderlijk onderbewustzijn ook de armeLetje reeds dwars!

Ze knikte nu nog slechts. Haar stop . . . . eindeloosgeleden leek het, dat haar roeste naald, twee op,twee neer, den draad door het wafeltje trok . . . .Och, peen, aan haar stop mankeerde het niet .

Papa vouwde het Tweede Blad in de plooien enlegde het naast zich neer. Eerst thans zagen zijnoogen de dothter des huizes, als een steenen beeldgezeten voor haar onaangeroerd bord .

Hij nam haar linkerhand, die daar onberispelijknaast lag, en knuffelde de bijzondere schoone vin-gertjes .88

„Geen trek?" vroeg hij verwonderd,„Geen trek?" herhaalde Mama . . . . met de e even

uitgerekt .„Er is toch niets . . . . ?"„Er is toch nets . . . . gebeurd . . . . ?"Letje wurgde zich door de macaroni.

89

FmEL

Sinds de burgemeester den bellenman en den hard-looper het optreden in de stad verboden had, wektehet vooruitzicht van de kermis in Letje de purevreugden der gematigde romantiek .

Hartkloppend verbeidde zij den slag van twaalf,waarop de orgels mochten beginnen to draaien en demeisjesschool uitzwermde naar de nougat-kraam vanWillem Stuve .Hoe hadden ze haar jeugd vergald, die twee

wezens van koper en tricot, van wie de eerste, dieniet snel kon gaan wegens het leidsel dat zijn voetgevangen hield aan de trom met bekkens op zijn rug,een satansvermaak vond in uitvallen en geveinsdeaanloopen, waarbij de omstanders gillend uiteenstoven en Letje veelal tegen een lanta_arnpaal op-botste, struikelde, of, ze wist niet hoe, in een winkelterecht kwam. Terwijl de tweede, de felst gevreesde,vruchtenpijp-rose en druipend bezweet, haar in hetgeheel geen mensch toescheen : een verschijnsel aanden horizon, een bliksemstraal, die pal naast haarvoeten insloeg, een dobberend hoedje met de rinke-

90

lende centen vlak onder haar neus, en de kans - hetgebeurde nooit, maar iedereen zei : het kon gebeuren- dat dit ijselijke in een sprong over je hoofd . . . . Deeerzaamste burgers zocht hij er voor uit, wist Marie .Neen, in die jaren, waarin het levensrhythme van denhardlooper den tijd to ver vooruit was om als zoo-danig artistiek to worden gewaardeerd, had Letjenooit onverdeeld kunnen genieten van de wereld-wonderen, waarmede deze week niet karig was, vande verhoogde stemming die ze teweeg bracht in allehuizen, bij Marie in de keuken bovenal . De orgelsen de kramen: „La belle Normande" uit Antwerpen,waar de goedkoope rumboonen to krijgen waren, degalanterie-kraam, met die aardige fluweelen juffrouwerin, op wier vriendelijken groet - Oma was eengoede klant - Letje elk jaar vast kon rekenen, destoomdraaimolen - dat onbeschrijfelijk paleis, waar-toe haar de toegang was ontzegd - de rij geheimeetablissementen langs de Haven, waar ze in gezel-schap van Francoise en Betsy liep to spieden naar dedames op de voorgalerij, uit wier schitterende vingersde gelukkigen, welke daar binnen mochten treden, deentree-kaartjes ontvingen,

Intusschen deden zich met de jaren, nadat de over-heid op dit punt geruststellend had ingegrepen, weerandere plagen voor, Nagenoeg al Letje's vriendinnenhadden zich, dank zij de dansles en ondanks hetwaakzaam oog der Mama's, die beurt om beurt bijdeze lessen polka en mazurka onderwierpen aan eenstrenge censuur, een vriend verworven, en hoewel

91

niet afgunstig van aard, bij de algemeene verteede-ring, waaraan de feestvierende stad ten proof was,stond het onmiskenbaar kaal de koeken met : „Teuwer gedachtenis", voorbij to wandelen, eenzaam, enja, eigenlijk zonder gedachtenis hoegenaamd . Letje'smoeder vond het min. ,Nette meisjes loopen niet metjongens," meende zij . Niettemin deden ze het, allenette meisjes van haar klasse, en zij zou stellig nietgeaarzeld hebben, nu het om niet meer of minder danhaar eer ging, de ouderlijke beginselen to trotseeren,als ze maar geweten had met wien? Niets haalt indeze wereld - tot die onderscheiding had Letje hetal gebracht - bij de vernedering anders-dan-anderento zijn, een uitzonderingsgeval op den regel, welkevoor de co-educatie de jongens van de H.B.S, be-stemde voor de Meisjes-Mulo . En geen straf zou zeto zwaar hebben geteld om den triomf van ,66n pakjenougat, haar geworden langs galanten weg .

,,Zal ik onze Ben vragen of hij wil?" had Francoisegeopperd, toen op Zondag voor kermis in letterlijkenzin de nood aan den man was. Maar een jongen uit deeerste klasse, nog Been dertien . . . . zoo to grabbelgooide zij zich nu ook nog niet .

„Je mag met mij en Piet mee," bood Betsy onbe-krompen aan, ,ik vind hem toch een enge jongen ."

Doch ook op deze onbaatzuchtige offerte was zijniet ingegaan . Oma mocht dan beweren „een half eiis beter dan een leege dop", van dit compromis methet heelal was Letje op haar leeftijd nog ver ; zonderdat ze daarom in de verzoeking kwam aan Betsy's

92

Piet, met zijn sproetengezicht, den idealen eisch tostellen .

En toen ze, nadat de laatste hoop was opgegeven,om twaalf uur bet uitverkoren escorte op den hoekder straat zag staan, moest ze zich bekennen, datgeen van deze gunstelingen, als persoon, haar schade-loos zou hebben gesteld, en kocht ze in vrede haarpakje nougat maar zelf .Letje had een gulden van Oma gekregen en van

Papa een gulden uit haar spaarpot mogen nemen .Van dit bedrag behoefde zij zich in elk geval nietsstoffelijks to ontzeggen. En aan Mama, Papa en Omahad ze ten slotte, wat de gedachtenissen betreft, eennatuurlijke debouche . Dien eersten morgen al kochtze bij haar vriendin in de galanteriekraam een portret-lijstje met „souvenir" erop, en een pennehouder metin den knop een stil kijkglaasje, waardoor men nietgeringer dan den Eiffeltoren verrijzen zag . Oma konnog wachten, doch voor Marie slaagde ze terstond :een vingerhoed in rood pluche, welke door een stee-nen Fidel-hondje werd bewaakt. En terwijl zij daarvolledig in opging en zich de verraste gezichtenbarer naasten al levend voor den geest haalde en,alle theorie ten spijt, aan den lijve ondervond hoegelukkig het geld ons maakt, voelde zij haar een-zamen staat reeds niet meer als een beschamendtekort, en trok zich van Francoise's cavalier niemen-dal aan toen ze, zich aan den arm harer vriendinhengelend, deze de buitgemaakte galanterieen to be-wonderen gaf. Een gulden, op vijf centen na, was er

93

aan gegaan, maar van den overblijvenden kon zenog alles koopen . Best mogelijk, dat ze in den loopder week bezweek voor een tweeden vingerhoed :een symbolische hulde aan de juffrouw van de hand-werkles, naar wie haar stille liefde met den dagvuriger uitging . Als tenminste het portemonnaietjevoor Oma, waarop zij vues had, er niet to veelinhakte. A quelque chose malheur est bon : voor denvriend dien zij niet bezat, behoefde zij wederkeeriggeen fondsen aan to spreken . Haar geheele kapitaalbleef in de familie .

Beladen als de bellenman, kwam Letje met haar in-koopen thuis ; doch broos zijn onze illusies, nauwelijksop de mat of het viel haar in hoe dom zij vergetenhad, dat joist dien dag de naaister er was . . . . Dielieve Sophie, druk in de weer om Letje's paradejurkvoor de ,Kermesse d'Ete" der notabelen in desocieteit Concordia alsnog gereed to krijgen. Nietmogelijk Mama, Papa, en Marie met geschenken toverblijden, terwijl Sophie, het paard, dat de haververdiende, toekijken moest . Zij wist niet hoe haarschatten tersluiks genoeg onder haar bed to doenverdwijnen en voelde zich gedurende het passen vande nieuwe jurk - zeegroen alpaca met kopmouwenen een boord van paardenhaar - ontwricht, be-schaamd, en op meer dan een wijze beklemd. Mama,die de strookjes rimpelde en zich zorgen maakteomtrent de lengte van Letje's rokken ; ze werd nual een groot meisje en schoot nog dagelijks uit haarkracht, stelde in de opening van het seizoen nog niet

94

het ware belang, maar Sophie des to meer, zij vroegdadelijk naar de galanteriekraam .

Zen breede zoom," besliste Mama, „op de groei .",,Was er wat nieuws?"„Ja . . . . Neen . . . . " Hoe vreeselijk nu nets to kun-

nen vertellen, niets to mogen toonen . . . . juist vanhet nieuwste, dat al onder haar bed lag! ,Och neen,"huichelde Letje „zoo heel veel bijzonders niet . . . . "In het groote en in het kleine was het leven eenhinderlaag! Altijd moest je op je qui-vive zijn niets tozeggen wat je niet kwijt wilde . Een woord van on-bedachtzaamheid. . . . en een nasleep van onbereken-bare moeilijkheden . . . .

,,Hier zijn de taille-baleinen," verhief zich Letje'smoeder uit de groene wolken, waarin zij den morgenrusteloos had doorgebracht. Geen sprake van, datdie bewerkelijke jurk klaar kwam als zij niet op haarkeel of meenaaide, zoo'n treuzel als Sophie haar gangliet gaan! . . .

,,Marie zal je dadelijk je boterham brengen .",,Dank u, mevrouw."Toen mama de kamer verlaten had, keek Letje de

naaister, die, als toegevouwen over haar dagtaak,uit ijver en naastenplicht heur gaaf gebit waagde aande afgehechte draadjes, onderzoekend aan . Hoe zouSophie dat wel vinden . . . . dat hondje, op schild-wacht bij den vingerhoed! Sophie, de verwante, ja,bijna de gelijke van juffrouw Spruyt van de hand-werkles, en op dit punt beslist de meerdere vanMarie. Sophie, die aan haar middelvinger, als ware

95

het topje ermede vergroeid, dit embleem der nijver-heid dagelijks droeg, alreeds ambtshalve recht opalle vingerhoeden der wereld . Zou zij met dit schil-derachtig exemplaar niet gelukkiger to maken zijndan wie ook? Het brandde Letje op de tong, deze, dieer zoo na aan toe was, voor het minst to vertellenhoe het geschenk voor Marie er uitzag, het haardesnoods even door een scheurtje van het vloeipapierto toonen. Mogelijk gaf zij er niet eens zoo veel om . . .Maar neen, het risico harer verrukking wilde ze alniet loopen. Het zou to hard zijn . . . . Op Tantalus af.Hoe bleek zag Sophie . . . . Zeker van het gebuktzitten den heelen dag . . . .

,,Ga je ook wel eens naar de kermis?",,Nou . . . . niet dikwijls," lachte Sophie, „geen tijd

en geen geld ."„Je hebt toch . . . . ?" weifelde Letje, zich haar te-

kort weder bewust .,,Mijn aanstaande? Die heeft nog minder tijd, en

nog minder geld ."Dat is dan ook al het ware niet, dacht Letje . Zij

voelde zich thans bijna bevoorrecht zonder aan-staande, en haar hart sloeg hoe langer hoe hoogervoor Sophie, die geen ander eischen aan het levenleek to stellen dan dag in dag uit met haar vinger-hoed aan op haar stoel to zitten rijgen en rimpelenaan andermans uiterlijk schoon . En van de vijfen-twintig stuivers, plus den kost, die Mama haar's avonds gaf, blijkbaar nog to weinig overhield voorde kramen . . . .

96

„Zeg . . . . Sophie . . . . ik heb zoo iets aardigs ge-zien. lk wed, dat iii nog nooit . . . ."

„Draai een beetje om," verzocht de naaister „danzal ik je afspelden, en dan kan je koffie gaan drin-ken."- Zie je, zei Letje tegen zichzelve, terwijl ze met

haar rug naar de misdeelde stond, die, met eenstralenkrans van spelden om haar mond, bovendienhet zwijgen was opgelegd - zie je, als ik het doe,dan heb ik niets voor Marie . . . . Dan moet ik voorMarie iets anders koopen . . . . en wie weet wat erdan nog maar overblijft? Weer was het de bekoor-lijke juffrouw Spruyt, blond als het koren, met por-celein-blauwe oogen, die aanzweefde voor haarbenarden geest . . . . Weliswaar behoorde die niet totde naasten, al ging het gevoel, dat Letje haar toe-droeg, in de heftigste momenten bijna boven defamilieliefde uit. En Sophie kende ze al zooveellanger ; haar complete garderobe, van de wieg af,verbond haar als met millioenen steken aan dezemedemensch, die daarbij dan nog zoo bleek zag . . . .

„Klaar? Wacht even . . . . " snakte Letje naar adem,,,wacht even Sophie ."

„Ik loop niet weg. Geef me die groote schaar eensaan . . .

In den blinde greep Letje, duwde op levensgevaar-lijke wijze de naaister dit werktuig toe, snelde dekamer uit . . . . Een minuut later was het pleit be-slecht, Onherroepelijk. Op Sophie's verwonderdenschoot lag het, mollig gewikkeld in uitheemsch vloei-

7

97

papier, hair verwonderde vingers plukten het kost-baar koordje eraf, verwijderden de laatste omhullin-gen . . . . 't Kon Letje nu al niets meer schelen, datMarie voor dit oogenblik het kind van de rekeningwerd. Zooveel hield ze niet eens van Marie, met haarhumeur. Op de witte wangen der uitverkorene tee-kenden zich twee vurige schijfjes af. En een algeheelepurperblos spreidde zich over Letje's verlegen ge-zicht .

„Allemenschelijki" blies Sophie .,,Hoe vindt je 't?" vroeg Letje, heesch van aan-

doening.,,Prachtig.",,'t Hondje . . . . " fluisterde Letje .,,Echtl"„'t is voor jou . . . . Ik dacht . . . . ik heb" - een

mensch kan kwalijk tegen zijn succes . Ze moest hetnog een ietsje mooier maken dan het al was . . . .een kleine simulatie . . . . „Ik heb het bij de juffrouwvan de kraam expres voor jou gekocht l"

Jede Schuld racht sich auf Erden . En noodlottigerhad het in deze al niet kunnen treffen . Dat nu juistop dit genegen oogenblik Marie binnen moest komenmet de koffie en de boterhammen op het groote blad .En dat Sophie, in de volheid van haar geluk, zooweinig tact toonde, van Letje's wanhopig gebaren-spel, achter den extra slecht geluimden rug derdienstbode, met den besten wil Been syllabe be-grijpen kon.

98

„Kijk ik 's gekregen hebben, Merie, voor mekermis."

Marie keek om naar Letje . . . . vernietigend .,,'t Zit er an," zei ze koel .

Om vier uur begreep Letje wat haar to doen stond .Nu de mijn aldus gesprongen was, kon er nog slechtssprake zijn van een eereschuld . Lusteloos telde zevoor de juffrouw van de galanteriekraam haar driedubbeltjes, bloedgeld, neer. Er zat nog een Fidel-hondje, een taksje en een ras-echte terrier op eenheuvel van groen satijn. Even aarzelde zij . . . . eenplotseling ingrijpende kansrekening, waarvan hetzweet haar uitbrak . Fidel was de liefste . . . . horsconcours. Koos zij voor Marie dezen tweelingbroedervan het hondje, pronkstuk thans van de naaidoos derbedorven Sophie, dan bleven nog maar de ordinairetaks en de terrier over voor . . . . eventueel . . . . Haarmiddelen veroorloofden Letje niet alreeds deneersten kermisdag aan deze buitensporige bestem-ming positief to denken. Zij wist trouwens nog nieteens, of ze zou durven ten opzichte van juffrouwSpruyt, die voor haar avances tot dusver weinig toe-gankelijk was gebleken. En zoolang het present aanOma haar budget bedreigde, was elke reeele begroo-ting uitgesloten . In de schuld kon ze zich niet stekenbij de juffrouw van de kraam, welke geen crediet ver-leende, gelijk in de normale winkelnering, waar menbereid was het toevertrouwd goed desnoods een vol

99

jaar op rekening to schrijven ; een systeem, waarbijde kans, dat Papa en Mama op een onbewaaktoogenblik zelf de cadeaux zouden betalen, hun doorhun dochtertje vereerd, allengs den vorm aannameener speculatie,

Intusschen zou Oma misschien ook met een minderduur portemonnaietje gelukkig to maken zijn?

De verkoopster stak haar hand aarzelend over dekleine stoeterij uit . „Eh bien?" vroegen haar gedul-dige oogen,

0, Letje had het liefst haar geheele hart met alzijn pijnlijke becijferingen voor deze lieve ziel uit-gestort, en haar onbaatzuchtigen raad - de prijsbleef voor de drie rassen gelijk - trouwhartig inge-wonnen, Er was niet aan to beginnen . . . . NauwelijksHollandsch verstond deze bijzondere persoon, wierhuis over de wereld reisde .

,,Neen . . . . die," slikte Letje snel, de hand welkereeds Fidel bij den nek had gegrepen, terzijde du-wend. Zij moest het wagen . . . . In geen geval gundezij Marie die haar na het affront op de naaikamernauwelijks meer aangekeken had, hoogere voldoe-ning dan de terrier op de tombe van groen satijn. Hetwas toch al een cadeau boven haar stand .

Ingepakt, geleek het Bier in zijn internationalewindselen plotseling als twee druppels water op zijnvoorganger, zoodat Letje, terwiji ze naar huis liep, inweerwil harer besliste overtuiging : dat het wel was,weder een nieuwe vrees bekroop . Zij kende dit ge-voel : als je hoopte het eene to krijgen, en het bleek

1 00

dan het andere to zijn . Dan was het dat eerste, aarde-bevende, oogenblik haast zoo goed of je niets ge-kregen had. Zij moest haar tanden opeen klemmenom met dezen schrik voor oogen Marie het pakjealthans to durven aanbieden en verzon onderweg eenpassende inleiding in deze volgorde : „Van welkehonden houdt jij het meeste, Marie? Vindt je ookniet een . . . . terrier . . . . eigenlijk aardiger dan eenmet lang haar en van die slappe ooren? En ze moetenzoo trouw zijn . . . ." Dan was Marie tenminste voor-bereid. Ze zou erbij vertellen, dat het eene ras juisthetzelfde kostte als het andere . En waarlijk nietweinigi

Nog Been cent voor een zuurbal had Letje, onderden druk harer eindelooze verplichtingen, ten eigenbate durven afzonderen .

Het werd nu haar dagelijksche gang : zich to ver-gewissen of het er nog zat? En hoe meer dagen hetdaar, als door een wonder, gespaard bleef, des toheftiger haar hartje sloeg in de les bij juffrouw Spruyt .Ze had nog nooit z66 zuiver, op den draad, genaaiden vergiste zich bij de mindering in haar brei-hieltjegeen enkelen steek. De portemonnaie voor Oma wasgekocht, een billijker exemplaar dan haar weelderigeoogen oorspronkelijk hadden uitgekozen, doch datniettemin voldeed. Leerde Oma Letje niet zelve,wanneer Oma voor iemand een geschenk moest uit-zoeken en aan het goedkoopste de voorkeur gaf :

101

,,Men ziet ze niet bij elkaar ." Naast deze van vijfen-veertig cent behoefde Oma die van zestig niet tovermoeden, En nu hield ze, op den kop af, nog dertigcent over.

Van het portretlijstje „Souvenir" en den penne-houder had ze inmiddels veel succes beleefd. Mamawist nog niet wie er in to zetten, zei ze, en had hetlijstje zoolang in de logeerkamerkast opgeborgen,Maar Papa nam den pennehouder onverwijld in ge-bruik, liet van het geheime kijkglaasje met den Eiffel-toren - Paris, la ville lumiere, en hoeveel „souvenir"ook hier! - geen oog af.

,,Als je groot bent, Let, gaan wij eens samen naarParijs."

Letje vertrouwde haar ooren met, Wi) ,samen",terwijl er tot dusver nog slechts sprake was van,,Mama en ik ." „Toi et moi" . . . . het uchtend-glorenvan wat levenslang hoop en verwachting blijft . . . .Wel een bewijs intusschen hoe ingenomen haar wadermet den fantastischen aanblik van dit monument derfransche beschaving moest zijn, dat hij, een oog dicht-gedrukt, het andere oolijk omfronseld, van een der-gelijke uitspatting in de toekomst nu reeds repte!Buitensporig verheugen deed zij zich overigens

nog maar niet . Hoe dikwijls was haar al beloofd, datzij bij tante Lize mocht gaan logeeren . In de Betuwe,lang niet zoo ver uit de buurt als Parijs . . . . Geenteleurstelling, of deze ster verscheen aan den dui-steren trans in den vorm van een : ik-zie-ik-zie-wat-jij-niet-ziet-raadsel, ,Maar ik ken een meisje," voor-

1 02

spiegelde dan mama in de falset, ,dat als ze goedheeft opgepast in de vacantie naar tante Lize mag ."Of, bij gelegenheid van het spaar`aaru dessert :„Wacht maar, tot je bij tante Lize logeert, dan zal jepas eens kersen eten . . . ."

Bij dit rijp en rond verschiet was het tot hedengebleven, trots vlijt en goed gedrag . En dezen zomerkon er wederom niet van komen, wegens het zusje,dat bij tante Lize werd verwacht . Het zusje, dat Letjehaast meer aan haar hart ging dan de oogst, waarvanzij dan nog eenmaal gespeend zou blijven . Op be-loften durfde ze in haar familie hoe langer hoe minderstaat maken en van het inhalig spreekwoord: ,Betereen vogel in de hand dan tien in de lucht," leerde zeallengs den materialistischen zin verstaan . Doch inde ongeveinsde blijdschap harer ouders met de ont-vangen ,souvenirs" vond zij alreeds haar onbaat-zuchtig loon, en ware Marie er niet tusschen ge-vallen met de hatelijke vermelding dat op haar dik-ken middelvinger de vingerhoed niet paste, Oma'slijfspreuk : „'t Is zaliger to geven" . . . . zou over degeheele line hebben getriomfeerd .

Nu ja, Letje kon al het kromme in de wereld nietrecht maken, al deed ze haar best . Marie moest denterrier dan maar to pronk zetten op haar kastje .

,,Geen mensch merkt 't" snoefde Francoise,terwijl ze, op den voet gevolgd door de vrienden,loch zonder het minste blijk van gracieuse verstand-

1 03

houding, 's Woensdagmiddags voor het stoomcarouselstonden. In den open mallemolen mocht Letje, mits zevoorzichtig was en niet mee sleutel-trok, in dendichten niet. Ook finantieel ging deze overmatigschitterende inrichting haar krachten to boven enphysiek gaf ze aan den centen-molen met het be-trouwbaar paard ver de voorkeur . Maar ja, er zijnvan die onbewaakte oogenblikken - wie kent zeniet? - waarop het leven zelf ons het beentje lijktto lichten, en Letje's moeder, die de vrij-gevochtenFrancoise geen uitgelezen vriendin voor haar doch-tertje vond, had bovendien geen ongelijk .

„Ja . . . . neen . . . . " weifelde Letje . . . . „maar als. . . " Want zoo was Letje, in het kwade en ook in

het goede, altijd tusschen willen en niet-willen, enweinig doortastend .

Ze stonden er nu een maal voor . . . . dat was on-miskenbaar . . . . In het getal der pijnlijke onevenheidweliswaar: vier meisjes tegen drie jongens, maar allevier verzekerden haar om strijd, dat dit geen bezwaarbehoefde to zijn . De aangename omgang liet al watto wenschen, en Betsy zag er uit of ze haar Piet welzoo aan een ander zou willen overdoen . In het ver-blindend buffet, tusschen de roode peluche gordijnen,die aan weerszijden toegang verschaften tot het be-rucht paleis, glimlachte de juffrouw voor de kaartjes,minzaam en aanmoedigend .

,,Nou, goed dan . . . . "Drie stuivers had Letje verdraaid, met matig

succes, want ze kon niet tegen een schuitje en bij den

104

laatsten rit had ze met de vriendinnen in een flu-weelen tempel gezeten, welke gedurende de vaartdoor de lijfwacht, die er buiten stond, met zulk eensnelheid naar den tegenstrijdigsten kant werd ge-wenteld, dat ze maar net het ergste bezwoer ; nogtoen ze met stijfopeengeklemde lippen, goddank,weer op straat strandde . . . . Naar alle kanten hadFrancoise voor haar uitgespied, voor ze het in dezennood nochtans waagde door het roode gordijn wedernaar buiten to duiken . Onvast op haar beenen en ofhet weerlichtte in haar hoofd, doch desnietteminkrampachtig bij haar positieven, want de mogelijk-heid, dat Mama, Papa of Oma - er waren er altijddrie, die een kwade kans boden - bij toeval op dituur het plein kwam overgestoken, breidde zich uit toteen helsch vizioen. Daar! . . . . Pa . . . . o neen . . . . eenpolitie-agent . . . . Maar die dame . . . . en o, daarBinds!....

,,Dat is een groentenkar," loste Francoise het futu-ristisch verschiet achteloos op . ,Kom dan mee, lafkind . . . "

Letje begreep inderdaad reeds niet meer, hoe zijdezen misstap - een pirouette, die den ondergangder wereld in een zee van spiegels en verguld ten-gevolge leek to hebben - had aangedurfd. En hoeluttel bleek de voldoening, in verhouding tot derisico's en den onoverkomenlijk duren dag. Driemaalvijf cent . . . . vijftien cent . . . . Dertig had ze thenmorgen nog in kas . . . . Och . . . . Fidel! . . . . Om deeenzaamheid to ontwijken, waarvoor zij op dit oogen-

105

blik van bezinning en to laat berouw den moedmiste, was zij met het gemengd gezelschap voortge-slenterd Tangs de kramen, min of meer aan de zijdevan Piet, want Betsy, plotseling wegens hoofdpijnnaar huis gegaan, had de polonaise hersteld. Maartoch altijd zoo, dat het den onverschilligen schijnbehield als liepen zij bij toeval daar gepaard ; dekramen, de galanteriekraam in het bijzonder, wareneen brandpunt van onveiligheid op dit uur . Voor „Labelle Normande" had Piet een sjusjubes-reep, warmuit zijn hand, in de hare gedrukt, maar het vermochtnauwelijks meer tot haar door to dringen, dat dit nude galante vervulling beteekende van haar harte-wensch. En de eerste bewuste gedachte : Moet ik ietsterug doen? welke zoo vele vriendelijke attenties inons leven tot een last maakt, had haar den smaakschier vergald. Want ze was eenvoudig niet in staatvan de drie stuivers, welke haar bespaard bleven,nog een cent to wagen aan een ander doel dan juf-frouw Spruyt. Kwam ze, met het dubbeltje weekgeld,dat haar Zaterdag wachtte, en wellicht een kleinvoorschot, indien zij, zonder haar intiemste geheimenbloot to leggen, Papa daarom durfde vragen, niet aanhaar prijs voor - ja, ja, hij zat er nog op zijn matrasjevan rood fluweel, ze had hem alweer in de gaten! -dan kocht ze iets anders. Om in elk geval deze ge-legenheid, welke zich slechts eenmaal in een jaarvoordeed: om to getuigen van wat er woelt op denbodem van het menschelijk hart, niet voorbij to latengaan. Na de schokkende gewaarwordingen op de

106

baren van den stoomdraaimolen was Piet's huldehaar maag overigens niet onwelgevallig . Een insuiker gedrenkte gomreep, die, gelardeerd met lichteen donkere strepen, de illusie van spek bedoelde opto wekken en de buitengewone eigenschap bezatlanger to worden naarmate men er meer van afhapte .

,,Nou? . . . . " vroeg Piet.„Lekker wel . . . . "Maar och, het gansche leven en al zijn goede

gaven, wat wordt ervan als ons gemoed onder zorgengaat gebukt! Blijft niet de mensch het middelpunt vanal wat daar groeit en bloeit en in de kramen prijkt?Letje vond in Betsy's nalatenschap althans een

levend wezen . . . . een ietwat toegewijde ziel . Sproe-ten . . . . nu ja, die kwamen van de zon . Een jongenwas een jongen, en al gauw mooi genoeg . Ze wees metschuwen vinger - want hoe risquant was het feitelij'_sde argelooze aandacht zelf daarop to vestigen! --Piet het Fidelhondje . . . . Vroeg, na de grinnik va tobijval, of hij juffrouw Spruyt kende? ,Zoo'n bloii-de . .?"

,,Neen . . . "Het pijnlijk bewustzijn, dat zij hem essentieel ni t

veel to bieden had, maakte haar afhankelijk, dee .-moedig en lief . Zij drong hem het laatste stukjesjusjubes op . . . . Doch voor Piet, die Betsy betreurde,in stilte bevocht, en steeds vuriger beminde, konLetje's overgave van geen belang zijn, en hij luisterdedan ook nauwelijks, toen zij, op het eind van den be-wogen middag, het beste wat zij to geven had, het

1 07

geheim van haar vrouwelijk hart en de algeheelezorgelijke begrooting daarmede in verband, plotse-ling aan zijn voeten legde, hem in het duister steegjetusschen twee kramen heur diepst vertrouwen zoo-maar schonk:

" .. . . Ja, en zie je, nu ben ik zoo bang, dat het in

die tusschentijd verkocht zal worden . . . . WantZaterdag kan ik pas . . . . Ik had zooveel menschenom iets to geven . . . . Marie, dat is onze meld....Entoevallig was net Sophie er die ochtend . . . . "

,,Nou dag!" zei Piet .

Op Woensdag en Zaterdag van de kermisweek hadMarie haar uitgaansavond ; over de overblijvendeavonden waren Mama en Papa vrij to beschikken enbleef Letje, tot ze naar bed ging, met de moeilijkgehumeurde dienstbode in de vensterbank gezeten,zich vermeien in de genoegens der anderen, die voor-bij wandelden naar „een spel" . ,Frits van Haarlem"heette de groote man, naar wien de notabele ver-langens uitgingen. Letje, die elk jaar hoopte het vol-gend oud genoeg to zullen zijn om then opperstengang mede to mogen genieten, maakte zich uit dejaloersche gegevens, haar door Marie verstrekt, vande artistieke gelegenheid zelve Been voorstelling,maar des to diepzinniger sprak de naam tot haar :,,Frits van Haarlem", een dichterlijke ingeving als,,De maagd van Orleans", met een vage associatie inde richting Kenau Simons Hasselaar, de heldhaftige ;ook van Haarlem.

108

Letje prevelde, geknield in de vensterbank, methaar rug naar de opzettelijk donker gelaten kameren haar voorhoofd tegen de ruit, met onbewustenwellust then mysterieuzen naam, en in haar ver-beelding hield de gestalte, welke bij dezen naam be-hoorde, het midden tusschen een dezer strijdbarefiguren der historie en den heiligen Petrus met densleutel van het hemelrijk, het leesteeken uit Marie'scatechisatie-boekje .

Marie beweerde, dat je Hem zelf nooit zag, en datmaakte de zaak nog interessanter, terwijl er aan denanderen kant een lichte troost in school, want watdeed je dan bij Frits van Haarlem, wanneer hij, Frits,in Haarlem bleef?

Heel de kermis, met haar dichte gordijnen endaverende wonderen - de dame, die tot een laurier-boom uitbotte, en die andere, gruwelijke, wier por-tret buiten aan de tent was geplakt, tot aan haarmiddel doorgesneden, het bovenlijf met een, trotsalles, vriendelijk glimlachend gezicht doch geenspoor van beenen . . . . waren Letje zulk een bron vanmystiek, dat ze huiverde er iemand naar to vragenen slechts terloops van Marie, die het kind, om wierwille zij thuis moest blijven, verwenschte en zichmet de verkonding dezer bittere verlokkingen scha-deloos stelde, to weten kwam wat er in het clair-obscuur achter hun beider getralied venster omging .„Je ruikt hier de poffertjes!" kon Marie dan plotse-ling snuiven, op een toon, die haar klein slachtofferhet water in den mond dreef, terwijl zij zich ten

109

opzichte der minder onschuldige kronieken nog juistbinnen de perken der eerbaarheid hield .

,,Kijk, die met die . . . . gaan de heele nacht nietnaar huis . . . . "

,,Niet?" vroeg Letje met gepaste belangstelling,,,waar slapen ze dan, Marie?"

,,Weet ik 't, kind!"Op deze fantastische avonden zag ook Letje, nog

meer dan in bet reeele leven van elken dag, op tegenbet uur van naar bed gaan, in de afgelegen slaap-kamer zonder nachtlichtje, en rekte ze de seance, inweerwil der gastronomische en moreele pijnigingen,zoolang ze durfde . En zij wachtte zich wel to ver-raden hoe dikwijls Marie's vrijer aan de deur kwam,zoodat ze de eer van de schemerige vensterbankalleen op moest houden, en later op den avond weleens uit haar bed kroop om bovenaan de trap to luis-teren naar bet minnekozen in de open voordeur ; uitangst, dat dit op zou houden en de vraag : of haar lot-genoote nog binnen of reeds buiten was? urgent werd .De eene dienst is de andere waard en Marie wist vanwaarschuwen: ,Als je klikt, zeg ik dadelijk aan jePa . . . ." Nauwelijks rekenschap gaf Letje zich onderdezen dreigenden indruk, wat dit dan wel zou kunnenwezen, overtuigd, dat er omtrent den onvolmaaktenmensch altijd wel een minder loffelijk boekje toopenen blijft .

En ziet, ditmaal zou haar solidariteit niet onbe-

1 1 0

loond blijven . Ook zonder haar medewerking werdtusschen Mama en de dienstbode het hachelijk oogen-blik geboren, waarop Marie, wier moeder middenindeze kermisweek eensklaps verjaarde, op een extraavond aandrong, en haar mevrouw, al even plotselingontdekkend, dat ze in dit meisje, vergeleken bijandere meisjes, niet het slechtste specimen der soortbezat, goedgunstig toegaf. Met het indirect gevolg,dat Letje, op haar beurt onverhoeds voor een extra-vagance gesteld, then avond werd uitgenoodigd toteen bezoek aan de kermis bij kunstlicht . . . . En nietin den vorm van een ik-zie-ik-zie-wat-jij-niet-ziet . . .ditmaal, maar eerlijk-gemeend, met Mama en Papa,,uit" . Och ja, waar blijf je met de ouderlijke begin-selen wanneer de dienstboden niet meer ouderwetschverkiezen to dienen, steeds hoogere eischen stellen!Van den nood een deugd makend, vroeg Papa: „Enwaar zou je dan nu het liefst eens met ons in gaan?"

Er „in" .De vraag werkte lichtelijk overstelpend, want

Letje wist van tent tot tent nauwkeurig wat er togenieten viel : De dikke dame, het vlooientheater, deSomnambule, die de toekomst voorspelde, het Dool-hof met surprises, de schoone Galatea, het ParadijsItalie, de fotografiekraam. Maar ze was bescheidenopgevoed en de herinnering aan den stoomdraai-molen, gelukkig in het duister gebleven, maakte haarbedachtzaam. Het is niet al goud wat daar blinkt . . . .

,,Jij mag kiezen," herhaalde Papa .Kiezen zou ze zonder aarzelen ,Frits van Haar-

1 1 1

lem," den held harer droomen, doch daar warenMama en Papa ongelukkigerwijs gisterenavond ge-weest.

,,En clan zullen we zien," hernam haar vader, doorde geladen stilte voor een explosie van begeertenbeducht: ,of bruintje het trekken kan?"

Bruintje, het klassieke bruintje in haar familie,bracht Letje weder op de aarde terug. En van ditlastdier-der-dure-dagen naar het andere, daarginds,in de galanteriekraam . . . . it n'y avait qu'un pas . Dereine speculatie-zucht, door deze jaarmarkt aange-wakkerd, deed haar heur voordeel speuren op verrenafstand. Wat liet ten slotte de dikke dame, wat,indien er geen revolutie uitbrak, het vlooientheaterna? Kon men een dezer looze bevredigingen verge-lijken met het blijvend bezit van een geschenk, datzij aan iemand mocht geven . . . . ? Aan iemand . . . .die daarbij nog juffrouw Spruyt heette . . . .

,,Nu?"Alleen de fotografie-kraam, daar had ze wel ergen

zin in. Met hun drieen, net als Francoise, tusschenhaar vader, in uniform, en haar moeder, op een rotsgezeten. Of op de manier van Marie met haar aan-staande, van wie men, door vernuftige openingen ineen beschilderd doek, uitsluitend het wel-gelijkendhoofd en de handen zag, op natuurlijke wijze ver-groeid met een grappig klein lijfje in Tyroler costuum .Een vaag vermoeden, dat haar ouders, hoe gunstigde voorteekenen voor dezen avond genoemd moch-ten worden, zich wellicht tot dit allerbizarste niet

1 1 2

zouden leenen, weerhield haar nog juist van de open-baarmaking van dezen hartewensch, en met diploma-tiek instinct besloot zij voorloopig to zwijgen, omstraks, in de verhoogde stemming van den verlichtenavond, haar slag to kunnen slaan. Gelijk een veldheeroverschouwde ze de plannen. Voor de grootste, demooiste, de verleidelijkste tent zouden ze stil staan,vlak voor de juffrouw met haar vlugge vuile vingers .Papa zou reeds zijn portemonnaie openen om denduren entree-prijs voor drie personen eersten ranggelaten neer to tellen, Mama zou haar rokken bijeen-grijpen tot boven de knooplaarzen, want ze had eenheilig ontzag voor al wat,,van over de grenzen kwam". . . . En dan zou het oogenblik gekomen zijn om dien,in den grond goeden vader, aan zijn mouw to trek-ken, to verwijzen naar een gelegenheid om zijn kindnog gelukkiger to maken dan hij voor mogelijk hield .Naar de kraam, die het toppunt aller zaligheden - deverrassing voor juffrouw Spruyt - bewaarde in haarschoot .

Het hazard snoerde Letje de keel dicht, terwijl zefront maakten, nu voor het eene, dan voor het an-dere paradijs, na kort beraad doorwandelden en naeen wermoeiend uur van welwillendheid en leidelijkverzet aanlandden bij een afgelegen bouwwerk vanlatten en lichtjes, dat Letje overdag in zijn sluime-rende pracht was ontgaan. Bij den aanblik van dezeverlokking gaapte de grond onder Letje's moedevoeten, verbleekte de wereld ; het beeld van juffrouw

8

113

Spruyt verzwond in den vuurgloed der rood-wit-blauwe guirlandes, die de straat als een oven ver-warmden, de Turksche trom overstampte de zachteroepstem van haar hart . En wat daar to kijk was . . . .Twee vorstelijke gestalten : „Toekoe-Oemar", zeiPapa en „la belle Otero", waren naar buiten getredenop de veranda, storiden star en stralen-schietend inhet melkblank maanlicht van een grooten ballon .Binnen kon men den Duitschen keizer zien, hoordeze onder de menigte vertellen, met zijn geheelefamilie, en den moordenaar van Mevrouw van derKouwen, Haar moeder, die niet tegen gedrang kon,verzocht dringend hiertoe to besluiten, of in vredes-naam door to loopen. En in zulk een bovenaardschestemming van verwachting en benauwenis zweefdeLetje, dat ze, aan Mama's arm geklemd, toen al bin-nen was voor ze een kik had kunnen geven, door defantasie ontrukt aan den daagschen dag, voor heteerst het dilemma van die week kwijt raakte .

Daar zat de keizerin . . . . Doodstil . . . . net echt . . . .Een groezel kanten kindje op haar satijnen schoot,een kleine generaal met helm en vederbos achterhaar zetel, naast zijn vader, die voor Frits van Haar-lem gewis niet onder deed, en drie matroosjes aanhaar voeten.

Om zooveel broertjes to hebben . . . . dat moesttoch wel gezellig zijn, meende Letje, op eerbiedigenafstand van het voorspoedig keizerlijk kroost . Maarze had geen tijd voor melancholieke bespiegelingen,want reeds vestigde Papa de aandacht op den Sjah

1 14

van Perzie, welken heer hij - verbeeld je zoo iets -in levenden lijve op een Fransche badplaats had ont-moet. „En ginds, die dame, zie je wel, ze ruikt aaneen bloem . . . . heet Sarah Bernhardt." Die kendeMama nu weer, Haar ouders schenen over belang-rijke connecties in de internationale wereld to be-schikken . . . . Letje wist niet waarvan ze het diepsteonder den indruk geraakte, van de vele gekroondehoof den of van de deftigheid harer familie . Eenkralen gordijn achter in de tent beloofde de uitver-korenen nog wat extra's . ,Afzetterij", bromde Papa,toen daarvoor een schoteltje rondging, terwijl Mamavroeg : of het wel voor kinderen was? Waarop deman van het spel Letje tot haar ontsteltenis parti-culier toeknikte .

't Was de moeite waardl Ademloos stonden ze methun drieen - de eenige bemiddelden, die zich aaneen dubbeltje niet hadden willen laten kennen - inhet afgeschoten heiligdom voor de glazen kist, waar-in een jonge blonde vrouw lag to slapen, met water-lelies in heur haar en op de borst gevouwen handen .,,Ophelia" was haar naam, vertelde de man, die buktenaar een geheimzinnige kruk en daaraan draaide . Inde glazen kist kraakte het . . . . een dorre kuch . . . .gereutel . . . . een diepe zucht - Letje's hand inMama's hand zwom van angst - en daar begon hetblonde meisje to leven, to leven met hijgendenboezem en groote blauwe oogen, welke zicch regel-matig openden en weder sloten, Waren het dezenatuurverschijnselen, die haar, als aan het rad van

1 15

avontuur, eensklaps door de nauwe ruimte draaiden,neerploften in den afgrond harer jongste beproevin-gen? Voor een deel . . . . voor de eerste oogenblikken. . . . Maar daarna- ze wist immers dat het was was,en liep er niet in - daarna bleef dit ontroerendschouwspel nog slechts de aanleiding . . . . want degelijkenis . . . . de gelijkenis met het voorwerp harerschoonste en benardste droomen, die deed het haaraanl Ophelia . . . . Zij kon het zijn . Z ij was het . . . .Hemelsche goedheidI en nu was het al Vrijdag, morgenZaterdag, en ze had nog nets....niets dan de zoetehoop, waaraan drie stuivers ontbraken, en de ver-pletterende vraag of het er nog liggen zou? De wer-kelijkheid besprong Letje, zooals ze dat eigenlijkaltijd doet, op het opperste oogenblik, in die eeneseconde, dat ze er het minst op verdacht was, in hetnirwana van kunst en poezie . . . . De onontkoombare,meedoogenlooze realiteit, die zelfs in de liefde nietsvoor niets geeft . . . .

Een weeheid steeg in Letje op, schier gelijk aanhet dreigend geweld in den stoomdraaimolen . Haarbeenen flapten . . . . Op al zwarter golven zag zeOphelia drijven, het regelmatig welven en dalen derbeminde borst, de bleeke handen, en om de tientellen trof haar de verwijtende blauwe blik van juf-frouw Spruyt onder het watergroene glas.

Een geluidje wekte Letje's moeder uit de gepein-zen, welke haar naar Shakespeare en den tenorvan de Fransche Opera hadden ontvoerd . De vaderhad zich alreeds in de frissche lucht begeven, waar hij

1 16

op de veranda, aan de zijde van Toekoe-Oemar, eensigaar opstak.

„Ik word zoo misselijk, Moes!",,Kom dan maar gauw mee, schat!"

Het leven, wanneer het eenmaal dwars wil, laatniet af. Deze ervaring zou nog pas het begin be-teekenen, het betrekkelijk lieflijk begin, van derampenreeks het kind in stilte bereid . De liefde over-won bij haar geenszins alle dingen, en Oma's macht-spreuk: de laatsten zullen de eersten zijn, waarvanLetje trouwens de speculatieve kern nooit had door-grond, kwam in den waren zin des woords van eenkoude kermis. Alle hindernissen schenen genomen,de eindstreep in het zicht . . . . Want hier school nujuist het verraad, dat ze bijna . . . . bijna . . . . en hoeonverwachts! . . . . V66r een kraam met twijfelachtigzilver en goud, mochten ze kiezen van Papa . Mamaeerst, en dan Letje, nog eenmaal elk een „souvenir"

. . Mama koos een broche, een negerprofiel metzilveren kroeshaar, haar wees men een biggetje voorhaar bedel-armband . Een beeldig beestje, en hetbracht nog geluk ook, zei de Mahomedaan achter detoonbank. Doch thans was daar Been sprake meer vanzelfzucht noch strijd. Koel en zakelijk bracht ze hetuit: ,Ja Pa, maar nog liever zou ik, als ik mag, watanders hebben."

,,Goed me kind, wat moet het dan zijn?" Met zege-vierenden vinger had ze in de richting gewezen, vol

1 17

rein vertrouwen, vol welbehagenDaar!" Tus-schen vader en moeder, die weldoenersf arm in armaaneengesnoerd, gaf de gelukkige het tempo aan,tempo di marcia trionfale. Door de schuifelendefeestelingen, tusschen de voetzoekers, waarvan zeniet eens meer schrikte, langs het bombardement vande schiettent, to midden der prikkelende geuren vankandijkoeken en frituren, in de zwoele melodieenvan den avond, die zich als een, zijn gouden ducatenkwistig door de lucht strooiende vuurpijl, naar denverren hemel hief . . . .En toen was het weg.De fluweelen juffrouw, achter de galanterieen,

knikte haar toe als van ouds, begreep, schoon zij detaal niet machtig was, onmiddellijk den gestameldenwensch, die besliste over leven en dood . Zij haaldede schouders op, en toonde twee welsprekend ledigehanden .

,,Chemin!" bevestigde Papa hoffelijk, de Francaisede eer gevend, welke haar toekwam: ,kies dan maarAug wat anders uit ."

Na den nacht, die slapeloos zou zijn doorgebracht,ware Letje niet uitgeput in haar bed gevallen . . . .herstelde zij zich. Zoo is de jeugd. Zoo is ook deliefde, bij teleurstelling en tegenstand . Gestaald . . . .Onoverwinnelijk . Zij besloot tot het uiterste to gaan :Marie, wier keukenmeidenvinger zich in den vinger-hoed, naar zij beweerde, toch niet recht thuis voelde,

1 1 8

den terrier of to koopen. Het geschenk to ruilen voorhet bijouteriedoosje, met ,Vue du Mont-Blanc," datze uitteraard zonder de geringste . belangstelling,louter op Papa's aandringen, van- het ,slagveld harerillusien had weggedragen . Haar vader herinnerdezich zijn gaven, nadat ze eenmaal betaald waren, ge-lukkig nooit lang. Hij kon den volgenden dag alvragen : „Hoe kom je daaraan? 0, heb ik 't je ge-geven!" Gelijk hij Mama's ouden hoed elken zomerweer voor een revelatie der jongste mode aanzag entot haar ergernis van elke afgedragen japon plachtto constateeren : „Me dunkt, dat je vandaag watnieuws aan hebt." Het slimme Letje was deze leemtein het vaderlijk opmerkingsvermogen niet ontgaan,en ditmaal hoopte zij er haar voordeel mee to doen.Het rampzalig „souvenir" kon op den laten avondook op hem Been onuitwischbaren indruk hebbengemaakt.

Alleen, ze moest het gunstig oogenblik waarnemen- en de gunstige oogenblikken waren, gegevenMarie's humeur, dat, naar Mama zich to laat voor-hield, van al dat verwennen er niet beter op werd -te tellen. Ging ze echter op de trans-actie in. . . . dankon er nog veel worden gered. Juffrouw Spruyt, diehet Fidel-hondje misschien niet opgemerkt had in dekraam, zou, naar Oma's onfeilbaar psychologisch in-zicht, met den terrier niet zooveel minder ingenomenzijn, en in elk geval met den vingerhoed kunnennaaien, wat, praktisch gesproken, Marie niet kon .Het nuttige met het aangename vereenigd. Zondag,

1 19

na de kerk . . . . Ook dit wist ze van Oma het uitge-lezen oogenblik, waarin het woord nawerkt en de zielten beste neigt .

Zorg baarde haar ten slotte nog slechts het begrip,,bijouterie" . Hoe Marie bij to brengen, dat dit on-uitsprekelijk doosje bestemd was voor haar oorbel-letjes en haar broche, hoe in deze vreemde letter-grepen, dwars door de Zwitsersche sneeuwtoppen,den glans to leggen der verlokking?Bie-schoe-trie . . . . "

Onder den indruk van dit, haar weder boordevolvervullend nieuw plan, kwam Letje lien Zaterdag-morgen op school, en zette zich in de bank naastBetsy, die van alle kwalen bleek hersteld . Het eersteuur was aan de ,Natuurlijke Historie" gewijd, het-geen bij de stemming van haar dierenhart ontroerendpaste ; het tweede: hoofdrekenen, waarin zij, dank zijde gestage mathematiek dezer dagen, onmiskenbaarvorderingen had gemaakt ; bij het derde : ,Nuttigehandwerken" - Letje's wangen gloeiden aan en zesloeg terstond haar oogen neer - kwam juffrouwSpruyt binnen, lieflijker dan nog ooit to voren, blond. . . . blauw . . . . als zoo juist ontstegen aan desarcophaag van groenig glas . Zij beval met haar on-vergelijkelijke stem de naaidoozen uit de lessenaarsto nemen, en plaatste zich v66r de klasse. Gedurendedeze bereddering, waarin zij het waagde tersluikseven op to zien - of juf keek? - sloeg Letje nog

120

geen acht op haar verdere omgeving ; haar ziel naarden lichtenden einder, overzag zij den lijdensweg,welken zij nog zou moeten afleggen eer zij met haarhuldeblijk tot daar gevorderd was, en in den kus vandeze strenge, maar zoo lieve lippen het loon oogsttevoor - och wat! dat was dan lang vergeten! - voorhet geluk van deze week! En daarop stak ze haarnaald in . . . . En eindelijk, toen ze den draad al door-getrokken had, kwam ze er toe den blik van dezebeide polen een weinig of to wenden, schuins-rechts,naar de plaats, waar Betsy stil en ijverig . . . .Neen!! Een schok, alsof de stoomdraaimolen met

haar derailleerde, alsof de geheele kermis met alhaar lief en leed - o leed voorall - stortte inpuin . . . .

In Bets' naaidoos zat Fidel. Wit en stil, de voor-pootjes opgeheven, hurkte hij op den grafheuvel vanrood fluweel, naast een akelig zwart hol . . . . wantBetsy had den vingerhoed reeds ter bestemming ge-bracht en naaide er een net rolzoompje mede. Hijzat er, of hij er behoorde, of hij er zijn leven langgezeten had . . . .Letje kon Been woord uitbrengen . En wat zou het

haar ook hebben gebaat? Haar rechterhand kneepden naailap, krampachtig, om het wederrechtelijkgebaar, dat haar lucht zou hebben verschaft, alsnogto beletten, In haar onschuld stak Betsy een speld opde tombe, als een madeliefje in het Bras, en bemerkteeerst toen de ijzige belangstelling, welke haar buur-

12 1

vrouw voor dit souvenir harer kermis aan den daglegde .

,,Van Piet," zei ze, onbewust welke snaren zijaanroerde, wat zij ontketende, maar toch met thenmysterieuzen glimlach van genoegdoening, welke devrouw bij mannelijke hulde, zelfs van de zijde van eenjongen met zomersproeten, niet altijd to verbergenweet.

Het doodsuur sloeg over Letje's liefde ; over deliefde tot het eigen, en tot het andere geslacht . Almet een. Deze complicatie ging boven haar krachten .De kermis mocht haar tot op zekere hoogte gerijpthebben . . . . Wat beteekenden de goocheltoeren metde kaarten, de eierstruif en het duifje in den hoogenhoed, vergeleken bij deze magie : Fidel, de kleine heldbarer droomen, van de galanteriekraam, hocus-pocus, in de naaidoos van Betsy BrandtDood-stil zat ze - een mensch, in heur bittere machteloos-heid - en staarde in de trouwe oogen van den bond,die er alles van wist, maar het toch ook niet helpenkon . . .

Juffrouw Spruyt kwam door bet straatje tusschende banken gewandeld, haar Zaterdagsche inspectie .Zij vroeg het werk to zien, de rolzoomen en deknoopsgaten der meergevorderden, en vergewistezich nauwlettend of de naaidoozen netjes opgeruimdwaren.

Het lieve dier, dat Betsy's erf bewaakte, verwaar-digde zij met geen blik .

122

DE VERLOVING

Letje telde achttien jaren toen zij zich, tot inge-nomenheid harer ouders, verloofde. Natuurlijk wasAdriaan ook haar eigen keuze, alleen per gelukkwam daar nog bij, dat hij de zoon van Papa's chefwas. En niet ver van den stam gevallen . Dit wistLetje's moeder met zekerheid to voorspellen: Adri-aan, die de loffelijkste examens deed, moest, on-voorziene omstandigheden voorbehouden, minstensklimmen tot zijns vaders rang . Letje zelf zou, stel dathet lot Mama dupeerde, desnoods met minder tevre-den zijn, en wanneer zij den uitgelezen schoonvaderaanzag, weifelde zij of de, door wederzijdsche familieblijmoedig erkende gelijkenis tusschen den ouderenen den jongen Adri, haar wel zoo verheugde als vanhaar werd verwacht. Doch het bloedig erfrecht,waardoor Adriaan, als zoon van dezen vader blijk-baar niet zakken kon, zoodat de pijnlijke ervaring,welke zoo vele vacanties bedreigt, voor haar huislouter voldoeningen beloofde, gaf Letje een gevoelvan veiligheid en vrede . De aanstaande man vanFrancoise, de vriendin met wie zij in de liefdevolle

1 23

verbeelding harer moe 1ers al vanaf heur beiderdoopjurk had geconcurreerd, kreeg acht maandenvoor zijn candidaats . Maar die danste nu weer zooverrukkelijk. Geen triomfantelijk rouwbeklag had deherinnering aan dit meesterschap kunnen verduiste-ren. Adriaan danste niet, men zag het zijn zeer bui-tenwaarts gebogen voeten aan, en wanneer Letjeeen oogenblik voor haar verloving er-door ging,eerlijk tegenover haar hartje had gestaan, zou zijzich hebben bekend, dat dit wel Been gebrek mochtheeten, maar toch een mannelijk negatief was, dathaar woog. Doch had Mama haar niet ernstig voor-gehouden de beslissing-voor-je-leven niet afhanke-lijk to stellen van kleine ongemakken en lieverewenschen, terwijl zij zelf immers ook, to meer nadatFrancoise haar voor was gegaan, vond dat het vanhaar kant minderwaardig zou zijn geweest den aan-gewezene of to schrikken, om welke reden dan ook .De beslissing voor je leven . . . . van dezen onmete-lijken stap wist Letje zich evenmin rekenschap togeven als op school van de som : „Jan en Piet loopensamen een weg", als van alles wat met maten, ge-wichten en veel nullen in verband stond, maar desto zuiverder begreep zij wat zij aan haar ouders, aanwie zij dit leven dankte, verschuldigd was . Mama enPapa willens en wetens een geluk to onthouden, datstond bijkans gelijk met hen opzettelijk verdriet todoen. Terwijl Oma het ongeluk ter nauwernood zouhebben overleefd, zoo vast had zij haar zinnen gezetop dezen kleinzoon, die in de verte - Letje kon ook

124

deze calculatie niet geheel volgen - nog familie vanfamilie van wijlen grootpapa moest zijn .Zoo waren dan alle bezwaren overwonnen en

meende Letje, in den ijver voor haar geluk, dat zijvoortaan den pas-de-quatre niet missen, en ook aanAdriaans' slappe handen wel wennen zou . Zijn ge-zicht kende zij nog minder dan zijn handen en voeten-- je kijkt elkaar niet dadelijk zoo aan - en zij zouwel trachten hem tot een hoogere soort boorden tobewegen en een das voor hem haken in de mode-kleur. Aan levensmoed ontbrak bet haar niet en inbet jaar, dat in Letje's kring voor een ordentelijkeverloving stond, tevens bet jaar waarin Adriaan dekroon mocht zetten op zijn meesterlijke studies, koner nog veel verbeteren. Franroise, geraadpleegd :,,hoe ze hem vond"? had geantwoord : „een gezichtom niets van to zeggen", en hoewel Letje zich doordit oordeel zonder perspectief een oogenblik gedrukthad gevoeld, alras was haar de betrouwbaarheid ookvan dit negatief heilig, in verhouding tot de duistereon-dits, welke over den studentenstand in bet alge-meen waarden in bet rond . . . . Het kwam er nu maarop aan de kaartjes to laten drukken, twee striktgelijke in een enveloppe, doch niet aaneengesmeed,aangezien dit in den beteren stand niet meer werdgedaan. Langwerpig en rondgehoekt, en op betvrouwelijk blazoen bet alomvattend woord : ,ont-vangdag" - ,receptie" was uit den booze „b" - omhen, die dezen rebus kregen op to lossen, eeniger-mate op weg to helpen .

125

Francoise had er honderdachtentwintig verzondenen Letje en Adriaan brachten het tot honderdvieren-veertig, hetgeen, in aanmerking genomen dat zij totdusver alle vriendschappen deelden en beschiktenover nagenoeg dezelfde kenissen, een kranig recordmocht heeten. En terwijl deze, door den jongstenbediende van Adriaan's vader, die schoonschriftschreef, van adressen werden voorzien, reed hetjonge paar in het blauw coupeetje van den eerstenstalhouder, dat voor liefde en trouw werd gereser-veerd, naar den juwelier om de ringen uit to zoeken,en daarop naar Oma, waar Letje dadelijk haar linker-handschoen uittrok en zich al bijna ,mevrouw"voelde, toen ze met die hand vol waardigheid een be-zwijmd schuimtaartje overeind hielp op Oma's blauw-porseleinen gebakschaal. Oma, die zelf twee trouw-ringen droeg en een broche met haar van wijlengrootvader in den vorm van een kunstig treurwilgje,merkte het gelukkig feit aan Letje's vierden vingerniet dadelijk op, maar des to warmer bijval toondethen avond Marie in de keuken, welke maar nietvan de losse in de vaste verkeering kon geraken endit succes van de jongejuffrouw als een gelukkigvoorteeken beschouwde . Marie vond in haar blakendhuzaren-hart aan den bleeken Adri heimelijk nietveel, maar dat moest ieder voor zich zelve weten .Mevrouw zei ook: over den smaak valt niet totwisten.

De dagen, die verloopen moesten tusschen het ver-zenden der eervolle vermelding en den dag des oor-

1 26

deels, Zondag van twee-en-een-half tot vier uur, ble-ken intusschen iets minder gelukzalig dan Letje weleens gehoord had. De familie van beide kantenmeende terecht, dat het alsnog geen pas gaf zich inde houding van verloofden in het openbaar to ver-toonen, zoodat ze op den huiselijken kring en eenverlegen half uur in Letje's koud kamertje met hetkrakebeenig kanapeetje en de verschrikkende cas-cades van portretten, waaiers en cotillon-onder-scheidingen waren aangewezen. Het langst waren deavonden. Mama, dit moet erkend, deed haar uiterstebest. Zij verhief Adri en zijn naaste verwanten totin de wolken, liet Marie appelbeignets bakken enLetje haar Mondschein-Sonate voor hem spelen, ge-volgd door een rhapsodie en een opwekkendenmarsch. Doch de stemming bleef desondanks, en inweerwil van Adriaan's aardige kunstjes met dekaarten en de lucifers, beneden de redelijke eischenvan het geluk, en nadat Letje Adriaan had mogenuitlaten en, bleek van ongereptheid, van de voor-deurmat was teruggekeerd, gaf men zich met eenlichten geeuw toe, dat een en ander nog wat moestwennen. De opgetogen brieven van Letje's kost-schoolvriendinnen, die weliswaar Adri niet kendenmaar hem terstond met Romeo vereenzelvigden,brachten allengs eenig soulaas, en den Zaterdagmid-dag, toen iedereen vond dat het nu wel kon, werdgevuld met het bezoek aan den fotograaf . Neen, nietsamen op een . . . . hoe teleurgesteld Marie zich daar-omtrent ook toonde - Francoise was er een half jaar

127

geleden immers al niet meer toe overgegaan omdatde fotograaf positief wist dat de chic er nergens meeraan wilde . Letje was over deze lotsbeschikkingheimelijk wel blij, ze vond het in het algemeen nogniet onverdeeld prettig om dicht naast Adriaan tozitten en onder de oogen van den vreemden portret-tist, zou zij zich in then toestand haast onwelvoegelijkhebben gevoeld. Daar kwam nog bij, dat zij in hetgeheime laadje van haar sprinkhanig bureautje eenportret verborg van een Indisch vriendinnetje, hoofdaan hoofd met een blonden jongen man, nu, en dit en-gagement was afgeraakt . . . . En hoewel zij zichzelvegenoeg kende om to weten dat zij, goed en wel metAdriaan verloofd, tot een dergelijk affront aan deliefde het initiatief nooit nemen zou, en ook niet be-paald vreesde dat Adriaan in staat zou zijn haar,Mama, Papa en Oma aldus to ontrieven, nu het samentoch ook niet meer tot den goeden toon behoorde,was men met elk op eigen gelegenheid, aan weers-zijden van de pendule op den schoorsteenmantel,tegen alle eventualiteiten gedekt .

,,Welke blouse zou ik aan doen?" vroeg Letje aanAdriaan, nadat Mama en Marie alreeds waren ge-raadpleegd, en deze toonde zich een man door eenhulpeloos gezicht to zetten en schroomvallig to be-kennen: „Ik geloof, dat die je aan hebt, heel goed zalzijn .

„Mijn daagsche," zei Letje, wel even gekwetst, enom haar mondje trok een gleufje dat Adriaan plotse-

128

ling dieper boelde dan haar lieve lach of de verhevenernst harer ,Mondscheinsonate" .Waarom zijn keuze eigenlijk op Letje gevallen

was? In de eerste plaats omdat al zijn clubgenootenverloofd waren en men sedert het promotie-diner-met-dames in zwang was gekomen, bij dit afscheidaan het studentenleven niet met een enkele moe-der en een paar zusters kon volstaan . In detweede plaats, omdat Letje's Mama hem zoovriendelijk was tegemoet getreden . Op de bals, waarhij, als vertegenwoordiger van zijn druk-bezettenvader de familie chaperonneerde en den dans gade-sloeg, was zij van de oudere dames, welke hij beur-telings aansprak, degene geweest, die niet langs hemheen staarde. Recht in de oogen blikte zij hem,onderzoekend en aanmoedigend, terwijl hij, daartoegenood, haar gezelschap hield aan het tafeltje, doorhaar echtgenoot verlaten om een partijtje to gaanmaken in het aangrenzend salon. En aan dit tafeltje,met thee en limonade, streek als een duif op hetnest, tusschen de dansen dan ook Letje veer, gedc-colleteerd, rose en verhit, een en al levensvreugde,en nochtans gehoorzaam bereid een dans over toslaan wanneer haar moeder oordeelde dat het betervoor haar was zich niet to zeer to vermoeien . Hoelanger hoe meer kwam deze zorg voor Letje'soverigens patente gezondheid, Adriaan ten goedeen wanneer in het salon de robber uit was en de Papazich bij hen voegde, voelde Adriaan zich als het wareopgenomen in een nieuw familieverband en lichtelijk

9

129

oil peut-on-etre-mieux . Aldus, de wegen der voor-zienigheid zijn ondoorgrondelijk, was in zijn helderhoofd de gedachte geboren dit, volstrekt niet schran-der, maar allerliefst Letje to maken tot zijn vrouw.De gelegenheid haar Mama daaromtrent to pollenontbrak in dezen opgewekten winter geenszins ende temperatuur der balzalen bevorderde den snellengroei der wederzijdsche kiemen . Zelfs overviel hetaanzoek hem nog, wijl de vrees hem bekroop achterhet net to zullen visschen indien hij talmde . Wantdaar bleek eensklaps, gedurende dit vertrouwelijkgesprek met de moeder, die wel nets in ronde woor-den verried, maar een onvoorzien gevaar magischdoor liet schemeren, een „ander" in het spel to zijn .

Het was tegenover dezen anonymus dat in Adriaande ridder ontwaakte en Letje tooide met alle denk-bare deugden barer sere . De oude mevrouw gaf kortdaarop een dinertje en na tafel onderhielden zichde jongelui in het deftig huis met jeux innocents .Tot den put kwam het niet . . . . Maar wel verzochtde gastvrouw Adriaan enkele jonge dames, onder wieLetje, na afloop naar huis to willen begeleiden, Hetliep tegen middernacht, Letje, die bet verst woonde,was onvermijdelijk de laatste . Ze deed lang zoosnibbig niet als Gretchen. Adriaan kon spijkers metkoppen slaan.

En ze zei zoo eerlijk als goud, dat Mama zich ver-gist moest hebben :

,,Er was heelemaal geen „ander" . . . .

1 30

In de bijna heilige overtuiging, dat achter alle vi-trages een ren naar het raam plaats vond om hento zien, stapte Letje in haar fluweelen mantelpak,waaronder de beste blouse, welke haar inderdaadminder lief stond dan de daagsche, naast haar ver-loofde over de kleine steentjes, op weg naar denfotograaf. Nog niet gearmd, zij waren overeenge-komen deze vertrouwelijkheid uit to stellen tot nade plechtigheid van den Zondag, en dan bleef het nodeen punt ter overweging, of Letje Adriaan een ar ,zou geven, of wel Adriaan Letje? zooals dit in denlaatsten tijd meer werd gezien. Mama en Papa, envooral Oma, vonden dit Been houding voor een man,maar Letje, als ze het zeggen mocht, meende dat hetwel echt stond . Op kostschool, in een wereldstad,had ze, in eer en deugd wandelend naast de Franschesecondante, wel eens gedroomd zelve aldus gepaardover een trottoir of door een bosch to gaan, maar dejonge man, die aan het-avontuur to pas kwam, geleekzoo wienig op Adriaan, dat Been herinnering aan ditgeluk-op-het-droge Letje's evenwicht bedreigde na-dat ze eenmaal water had gezien en verloofd was .

De tocht naar den fotograaf was in dit tijdperk derbeschaving voor de verloofde, wat de gang naar denBurgerlijken Stand was voor de bruid . Letje beefdevan haar hoofd tot haar voeten toen ze enfin seulsin de wachtkamer zaten . Zij sloeg gedachteloos debladen van een portret-album om dat op de pluche-tafel vbor haar lag, en Adriaan bestudeerde hetdiscreet bedrukt briefje met de prijzen : salon, cabi-

131

net, visite . Cabinet, besloot hij stil, den guldenmiddenweg.

Maar de lift lokte Letje nog altijd als een feestelijkreisje en boven, waar de vriendelijke fotograaf henverwelkomde, ontviel haar alle schroom .

Resoluut nam zij plaats .,,Nu even aan iets aangenaams denken" . . . . ver-

zocht de artiest .Ze had eigenlijk geen preferentie . . . . Doch haar

glimlach, welke het heelal omvatte, bleek alreedsdoeltreffend .

,,Dank u."In het overvloedig atelierlicht, terwiji Adriaan

than op zijn beurt op het verguld stoeltje voor denzwarten mond van het toestel zat, nu naar links, dannaar rechts het hoofd moest wenden, opdat de foto-graaf, rangeerend het instrument naar alle wind-streken, zijn voordeeligste zijde niet missen zou, trofhet Letje voor het eerst in daze ontroerende dagenhoe kleurloos dit trois-quarts van Adriaan was, en#oen het geluk aan iets aangenaams to molten denkeneindelijk ook aan hem kon worden gegund, de foto-graaf, die een Italiaanschen naam droeg, zijn bronzenkop van onder de fluweelen huff in het licht hief, ende gitzwarte oogen met gezag vestigde op zijn profil-perdu, overviel haar de onherbergzame gedachte:dat ze best een portret zou willen hebben van AndreoBattagiore. Voor haar artiestenrekje, dacht ze erdadelijk bij, en ze wachtte zich wel den argeloozenAdriaan, then ze nog zoo weinig kende, deelgenoot

132

to maken van dezen wilden wensch, En ze wist zelveniet, de zuivere Letje, hoe lief ze lachte bij den laat-sten groet, toen ze met haar verloofde, haar ver-lovingsring en de belofte Dinsdag de proeven tozullen ontvangen, langs den buigenden Andreo, diede deur open hield, het atelier verliet.

Zoo brak dan de verbeide ontvangdag aan enLetje, die eerst een jaar geleden als lidmaat van deFransche kerk bevestigd was en daarbij niets vanhaar natuurlijke vroomheid had ingeboet, beschouw-de het zonnetje, dat in haar bed scheen, als eenhuldeblijk van den hemel zelf . Och, niet dat ze twij-felde aan haar goed gesternte, de verloving was nueenmaal de benijdenswaardige gebeurtenis, le pre-mier pas qui coute, in haar kring, het overige volgdedaaruit langs lijnen van geleidelijkheid, en aan trou-wen behoefde ze gelukkig nog in geen jaar to denken .Francoise wel, die was er al zoo griezelig dichtbij,want haar aanstaande had de juridische teleurstel-lingen opgegeven en was veilig en voordeelig in desla-olie gegaan.

coise zei: ze zag er niemendal tegenop . En dansprak ze ook altijd van: het ware. Als het ,het ware"maar was, dan kwam het allemaal best terecht.Maar ja, daar zat nu juist de moeilijkheid, meendeLetje, hoe wist je, als je je verloofde, of dit het wareworden zou? De omschrijving : van iemand houden,vond ze eenvoudiger, zonder mankeeren zou ze veel

133

van Adri houden, hij bezat daartoe immers alleinnerlijke hoedanigheden, en bovendien hield Letjevan ieder, die haar verwende, zelfs van Marie methaar somtijds onhandelbaar humeur. Zij zou mis-schien, wanneer niet het ratelen van een zwarenwagen, die stopte voor de deur, en de bel, haar amou-reusen gedachtengang hadden onderbroken, nog eenoogenblik over het ware, en minder-ware, en wat erondoorgrondelijks aan-vast-zat, hebben nagepeinsd,maar het bewustzijn: de bloemen van buiten de stadfverjoeg de schimmen der mystiek, wipte Letje hetbed uit, en niets bleef dan de zalige gewaarwordingvan een fabelachtig uitgebreiden verjaardag, toen zeop de stoep in het zonlicht een bivak ontwaarde vanvijf groote manden en een platte kist . De lampen-koorts van het maagdelijk gepaard debuut bevinghaar terwijl ze haar kousen aantrok. Van top tot teenin het rose zou ze zijn - Francoise was in het blauwgeweest - en voor haar jurk met twaalf zig-zagstrookjes en ballon-mouwen van popeline met entre-deux en kant, had de naaister den halven nacht op-gezeten. Gisteravond, nadat ze in het bad wasgeweest, had Mama haar gekapt zooals het dan wor-den moest, met een rose lint en drie rozenknopjesbovenop haar hoofd. Een nieuwe bel-ruk wekte Letjeook uit dit nirwana. Zij drukte haar neus tegen hetglas . Een mand maar . . . . met gele crocusjes. Vijf-envijftig bloemstukken had Francoise . Hoe haaldeze dat ooit als het bij een tegelijk ging! Zij repte zichthans om gekleed to komen en zich beneden to ver-

134

gewissen of wellicht een vroegere bestelling, terwijlzij nog sliep, de fundamenten voor het feest reedshad gelegd, en telde inmiddels op haar vingers al deooms en tantes, die zich niet onbetuigd konden laten,de vriendinnen en de clubgenooten van Adriaan . Indit verband dacht ze voor het eerst dien morgen aanden gezel voor het leven, welke zich dien middagopenlijk aan haar zijde zou stellen op het pantervelvoor de kanape, en ze was benieuwd hoe hij eruitzou zien in zijn, voor deze gelegenheid vereischte,gekleede jas .

Toen Letje de trap afkwam duizelde ze . . . . Degeheele vestibule een wildernis . Tot aan den vliegen-den Mercurius van namaak-brons op de trapzuil,reikten de pyramiden van manden en kisten . Geenpad was vrijgebleven ; op een uitgespaard plekjemarmer hield Papa zich als op een ijsschots in even-wicht, hurkend met beitel en nijptang naast hetmachtigst kasteel, en tusschen de voordeur en denparaplu-standaard, zat Adriaan tot zijn kin beklemdin de azaleataarten .

Hamerslagen klonken in het rond, een geur, heer-lijk om van to bezwijmen, steeg tot Letje, enAdriaan's voorhoofd stond blank . Stellig, dacht Letje,waren het er genoeg. En toen in den loop van denmorgen het gejubel aan de bel maar niet ophield, hetfamilie-humeur onder den druk van Flora's onaf-wendbaren stroom en haar solide verpakking be-denkelijk daalde en Adriaan zich met den hamer zoohevig op zijn duim sloeg, dat het bloed eruit sprong,

135

bleef Letje, wat ze altijd was, het zonnetje van hethuis. Een hand uit stak ze zelden, en bloed kon zeniet zien, maar ze lachte Adriaan op liefdevollenafstand toe en overwon teleurstelling en valscheschaamte, toen Mama, zwaaiend een zwachtel vanonwelvoegelijke lengte, oordeelde dat Letje's ver-loofde met then ingebakerden duim zijn heldenrolzou moeten vervullen . Gelukkig was het de linker.Afleiding en troost bracht daarop de knecht vanOma, die praktisch en doortastend van aard, in plaatsvan bloemen reeds een geschenk in de jonge huis-houding zond, twee zilveren servet-ringen met eenmonogram van voorbarig dooreengestrengelde A's-A- Aletta, en A- Adriaan. Neen, al ware Letje minderzeker van haar hart geweest, deze verlovingsdaad,met al wat er aan verbonden was, een barricade vanbloemstukken en thans deze servet-boeien met haarkrampachtige symboliek, ze zou niet to herroepenzijn zonder de wereld uit haar voegen to rukken .

De morgen vergleed aan de uitstalling van haargeluk, en aangezien ze op haar stuk stond : geen geel,paars of blauw in de buurt van de kanape, louterrose, . . . . geraakte Adriaan met de crocusjes, waar-voor hij maar geen heenkomen vond, in een staatvan lichte overspanning, Marie, met veger en bliksnelde allengs in woedenden galop achter hooi enhoutwol aan, Mama verplooide koortsig de Maria-Stuart-kraag van haar nieuwe parelgrijze japon,welke haar bij daglicht, buiten de paskamer dernaaister, onverklaarbaar tegenviel, en in de suite

136

stond geduldig de onaangeroerde en onopgeruimdekoffietafel .

Het ergste wat Papa overkomen kon, trof hem .Toen Adriaan's familie aantrad, de welwillende chef,zijn adellijke echtgenoote, twee aanstaande schoon-zusters en een zwager voor Letje, was de vestibulenog maar juist begaanbaar en in de suite niemand terontvangst gereed. Letje, waarlijk zwevend van detrappen, maakte alles goed. Een ,rive", dichtteAdriaari s Mama, die een Fransche gouvernante hadgehad, en ze begreep heimelijk niet waar de aan-staande familie van Adriaan, die moest leven vaneen ambtenaarstractement, het van deed . . . . moe-der en dochter beidens een modeljapon; noch de grijzenoch de rose kon van de naald van een bescheidennaaister zijn. De oude mevrouw vermoedelijk . . . .die zat er warmpjes in, zeide men, en deze bijkom-stigheid was het dan ook geweest, welke Papabewogen had Adriaan de ouderlijke toestemming totdit huwelijk niet to onthouden,

De gekleede jas viel onberispelijk, alleen stijgerdede kraag nog ietwat tegen den, door Letje bedongen,to hoogen witten boord; men zag aan de wijzewaarop Adri het hoofd, met de kin opwaarts en eenstarren glans in de oogen naar voren boog, dat hijleed onder then druk,

,,En kindlief," vroeg zijn vader aan Letje, nadathij zijn wandeling langs de welsprekende wanden dersuite had volbracht en met goedkeurenden blik het

137

paradestuk van het kantoor-personeel getaxeerd,,,hoe voel je je nu wel?"

Letje glimlachte. Hoe zou zij alle tegenstrijdige ge-waarwordingen, waaraan zij ten prooi was, onderwoorden brengen?

Maar haar aanstaande schoonvader, een man vande wereld, wien het bovendien volmaakt onverschil-lig liet hoe Letje zich voelde - hij had nu eenmaaltoegestemd en daarmee basta - redde haar uit deperikelen met het compliment van den dag : ,Wateen bloemen, wat een bloemen!"

,,Drieenzestig" wist Letje prompt .Het vierenzestigste stuk kwam van Adriaan . Hij

had zijn ruiker in den blikken trommel aan Mariein de keuken toevertrouwd, doch nu men zich allengsin het gelid begon to stellen, was het oogenblik ge-komen waarop hij Letje, „au sein de la famille", metzijn eerste bloemenhulde verblijden mocht .0, van zoo iets beeldigs had Letje niet durven

droomen! . . . . Orchideeenranken tot op den zoomvan haar jurk! Daar haalden eenvoudig Francoise'stheerozen niet bij!

Men zweeg bevangen en in afwachting . Nog nooitwas het zoo zuiver en ontroerend tot Letje's oudersdoorgedrongen, dat het kind een rijk huwelijk deed :en de familie van Adriaan wist niet hoe ze discreetgenoeg zou kijken . Alsof de orchideeen in hun twinvoor het plukken hingen, zoo alsof-het-niets-wasdeed mevrouw. Maar Letje begreep niettemin watthans op haar weg lag . Ze reikte Mama den ruiker,

138

rekte zich op haar teenen naar Adriaan's wang, enkuste hem zonder zich to kreuken .

Op dit opperst oogenblik, joist toen de gelukkige,aangemoedigd door dit spontaan bewijs, zijn armenom haar ballon-mouwen boog, sloeg het half drie entegelijkertijd waarschuwde de voordeurbel en tradjuffrouw Ras, Letje's onderwijzeres van de LagereSchool, wier plichtsbesef geen klok koud kon latenworden, binnen . Volmaakt stonden ze gerangschikt .Letje tusschen de beide Adriaans op het pantervelv66r de heesters, dan Mama met haar sleep gris-perleom haar voeten uitgewaaierd, links Papa, naastAdriaan's moeder, die een illuminatie van diamantendroeg op zwart fluweel ; de zusters in wandelcostuum,en de jonge zwager, welke zich doodelijk verveelde,tusschen de bloemen .

In plaats van Adriaan kuste thans juffrouw RasLetje. In de confusie van stilte, zwoele aromen envalsch licht, kwam ze daartoe, met voorbijgaan vanalle grieven, die ze zes jaar lang tegen het verwendekind gekoesterd had. En ook zij zuchtte het wacht-woord: wat een bloemen, wat een schat van bloemen!eer ze wegschimde in het schielijk gedrang .

Over de honderd bezoekers, geestdriftig als juf-frouw Ras, die alien, een stoet van getuigen, hunnamen teekenden onder de gecalligrafeerde namenvan het jonge paar in het album van rood marokkijn,alien trachtten, erin slaagden of wenschten Letje opdezen dag to kussen, de wonderen der natuur omstrijd bevestigden en eenparig oordeelden dat de

1 39

heldin er stralend uitzag, niettegenstaande ze hoelanger hoe bleeker betrok, de versmade koffietafelbetreurde en schemerig begreep, dat nets in dezeonberekenbare wereld ooit geeft wat het belooft .

Francoise was verrukt van de verlovingsjurk, enwist haar toekomstigen bruidegom al vast van haarvoorkeur voor orchideeen to overtuigen. En Oma,zoo bijziende als ze was, prees hemel en aarde, man-den en vazen, vriendinnen en japonnen, omdat haarlieve Letje verloofd was.

De Papa's hadden allengs nog maar een gedachte :de port, die, achter een standaard-stuk met Franschelelies, verdekt stond opgesteld .

Godlof, de laatste, Letje kon niet meer. Haar kakenkraakten en de roosjes lagen bezwijmd op haarhoofd. Terwiji een golf van verteedering om haarbekoorlijk optreden over de stad kabbelde en menbetrekkelijk weinig op Adriaan aan to merken had,zat ze muisstil tusschen de beide moeders -- haarverloofde had zich bij de heeren en de port geschaard-- en staarde dof voor zich uit . Nu nog het diner. Metonverwelkbare liefde voor het familiefestijn had Omazich daarover ontfermd, tot verlichting van Mamaen haar ontredderd huis, tevens tot ingenomenheidvan Marie, die zich voorstelde straks, wanneer zeallemaal weg waren, den vriend, met wien zij losverkeerde, de bloemen eens to laten zien .

De Mama's, na dezen middag van gedeeld gevlei

1 40

over de natuurlijke achterdocht heen, neigden totvertrouwelijkheid, kwamen overeen dat Letje haarnieuwe jurk aan Oma's tafel niet aan mocht houden,een onhandigheid van het dienend personeel . . . .mayonnaise . . . . baveroise . . . . parfait d' amour . . . .de witte baljapon, die toch gestoomd moest worden,kon voor deze gelegenheid nog best .

,,Let, en dan zou ik je ook raden je oude kralen-schoentjes aan to trekken, onder de tafel ziet nie-mand daar iets van ."

Letje had ook een slokje port gedronken . Mis-schien was het dat . . . . Wie zal ooit zeggen wat hetis? Ondoorgrondelijk blijft de liefde . Al dieper booghaar hoofdje over het rose hartje van kant en kleineplooitjes, al vaster balde haar hand den zakdoek meteen randje van echte point-lace . En eindelijk viel detraan, nog juist gevangen . Haar oude witte, waarinze den geheelen winter gedanst had . . . . dat kon zeOma toch niet aandoen . . . .

Zo6 verdiept waren de moeders in het gesprekover de handige naaister, die Letje's japon had ge-maakt - want bepaald er om jokken wilde Mamaniet toen de rechtstreeksche vraag : of ze van Hirschwas? haar gewerd - z6 vermoederd waren ze, dathet kleine drama in haar onmiddellijke nabijheid aanbeiden volkomen ontging.

Thans echter was daar Adriaan, die begreep watop zijn weg lag .

Hij zette zijn glas neer, naderde Letje, legdeschroomvallig zijn beste hand op haar rose knie . . . .

1 4 1

Doch alsof het mysterie in de vrouw op eenmaal zijnkans schoon zag, alsof pardoes de zaligheid van denganschen dag bezweek, nog voor Adriaan een vingerverder had gewaagd was het arme kind opgespron-gen, de deur uitgesneld, met een slag waarvan delelies trilden en een hartverscheurenden snik.

Men besloot na dit, ten gevolge der vele aan-doeningen begrijpelijk en verschoonbaar incident,het uur dat nog overbleef voor den maaltijd to be-nutten voor een korte siesta, en Letje's ouders her-ademden toen de tegenpartij, in gezelschap vanAdriaan, per rijtuig naar de eigen woning was terug-gekeerd. Mama bekende, dat haar verlakte laarsjeshaar een nummer to klein waren, en Papa dacht :weet je wat, ik kan nog best even naar de soos .

Marie ruimde de glazen weg .

Met een gewasschen en weer-lief gezicht deedLetje haar vreugdevolle intrede in Oma's salon . Aanhaar zijde ging Adriaan, verlost van de gekleede jas,en in het knoopsgat van zijn rok stak een orchidee,daarin door zijn meisje, berouwvol en weder volgoeden wil, geplant. Om zijn duim droeg hij een zwartsluifje en dit vooral was Letje een verlichting . Wantop haar kamertje, in den overspannen toestand waar-in zij zich beyond, had ze een visioen gehad van eenaanstaande met wel tien zulke witte duimen, die haarnaderden, hoe langer hoe dichter . . . . Och, ze be-greep zelve niet hoe ze op dezen dag, terwiji iedereen

142

zich uitsloofde om haar gelukkig to maken, zoo on-redelijk was geweest . Zelfs tegen Adriaan, van wienzij die dure mooie bouquet had gekregen . En watmoesten haar aanstaande schoonouders wel vanhaar denken? Misschien dat ze een ondankbaar harthad. Met vrouwelijke intuitie begreep zij aan allepartijen veel goed to moeten maken . . . . en deninval Adriaan een orchidee voor zijn knoopsgat ofto staan, had ze dadelijk uitgevoerd . Mama zat erbijin het rijtuig, dat gaf Letje altijd een veilig gevoel vanhartelijkheid jegens den man met wien zij in den echthoopte to zullen worden vereenigd . Oma ontving dekinderen alsof zij hen nadat het heugelijk feit zijnbeslag gekregen had, voor de eerste maal to zamenontmoette, met aandoening en onderscheiding . Nognooit had Letje zich zoo, bijna plechtig gevoeld alstoen ze daar verzocht werd plaats to nemen aan hethoofd van Oma's prachtige tafel met de blauw-ge-poetste kandelabres en het Sevres-servies, dat uit-sluitend bij trouwen en sterven uit de kast kwam,en door Oma eigenhandig, stukje voor stukje, werdafgewasschen .

Wederom zat ze tusschen de twee Adriaans, dezeditmaal door Oma en Mama geflankeerd . Na eenglas champagne vond ze het weer heerlijk om ver-loofd to zijn . Tegenover haar zaten Francoise enhaar aanstaande, en ook deze schikking droeg bij tothaar geluk, want door de drukte der laatste wekenhad ze nauwelijks tijd gevonden coise op de hoogtevan haar hartsgeheimen to houden . Adri moest zich

143

veelal aan Oma wijden, de derde bestiering . . . . Enwellicht zou het geheele feest haar, als een mijlpaalin het Land van Belofte, in dankbare herinnering zijngebleven, wanneer niet telkens een toast . . . . OpLetje en Adriaan, op Adriaan en Letje, op allemoeders en vaders, op Oma, en op ieder die aantafel zat; zelfs Grootpapa werd niet vergeten, schoonhij al vijfentwintig jaren dood was, heenging onbe-wust van Letje's bestaan, „Hij zou er zoo mee inge-nomen zijn geweest, met dit huwelijk" zuchtte groot-mama. Doch wie ook met name genoemd werd, altijdwaren het weer Letje en Adriaan, die als de surpriseuit de pistache, uit de windselen der welbesprekend-heid to voorschijn kwamen. Letje kon op het laatstniet meer klinken, niet meer kussen, niet meerstralen. En het beklemde haar meer dan zij zich be-kennen wilde, dat Adriaan, die behalve niet dansenook niet spreken kon in het openbaar - Adri waseen binnenvettertje, zei zijn moeder -aanstonds zoumoeten bedanken. Hij deed het, doodsbleek, maartoch zonder bepaald to blijven steken, en hoewel zenog Been reden had victorie to roepen, meende Letjetoch met verlichting en gegronde hoop, dat hij hetvoor de bruiloft best aanleeren zou .

Maar wat haar, toen ze aan het einde van denblijden dag, moe en verzadigd in haar bed lag, onbe-stemd plagen bleef, dat was, wat Francoise had ge-noemd : het ware .

In elke toast was daarvan gerept, tot in het on-eindige was het haar bevestigd : dat zij dit nu ge-

144

vonden had, het ware . En van „den waren Josef"sprak men nog. De ware Josef, welke thans Adriaanheette . . . . altijd, overal naast haar zat . Met wienzij zou trouwen en - oom Herman had al een toe-speling gemaakt waarvan ze onder de dekens nogbloosde - en gelukkig zijn, tot in lengte van dagen .

Natuurlijk zou ze gelukkig zijn, dacht Letje, terwijlhaar oogen dichtvielen, dat sprak van-zel£. En na-tuurlijk zouden er dan ook . . . . Een heeleboel, hoop-te ze .

Doch in haar droomen vond ze ook then nacht, omtot het verband van een en ander to geraken, denschakel nog niet .En haar geheele leven bleef ze zoeken naar den

sleutel tot ,het Ware" . . . .

VOOR DEN BURGERLIJKEN STAND

Maar eindelijk moest het er dan toch van komen . . .Nadat het ondenkbare was gebeurd en als bij too-verslag verademing had gebracht . Adriaan, de zoonvan zijn wader, die een voorbeeld was ook op hetpunt van examens, gezakt voor zijn doctoraal . Zesmaanden . . . . een half jaar uitstel. Van alles. Juist opden dag, dat Letje in gelatenheid neerzat to middender eigenhandig gezoomde theedoeken en servetten,er het klassiek lintje omstrikte en meende : nu is ergeen ontkomen meer aan, viel de slag, waarvan hethuis der verwachtingen dreunde . Om der wille van deverrassing had hij niet gewaarschuwd, de aanstaandebruidegom, men wist slechts : einde Februari . InApril : de promotie en omstreeks den eersten Mei, demaand door de natuur voor alle vervoeringen be-stemd: de trouwerij. Bij het overwegend negatieveaan Adriaan's persoonlijkheid voegde zich thans dezeledige verrassing, tot verslagenheid der twee fami-lies, die de kinderen, na geijkten proeftermijn, thansop hun bestemming wenschten . Daar zat men dannu . . . . De boomen zouden bloeien, de vogels, met

146

uitzondering van de kwartel en de spriet, het hunnetot de natuurlijke historie bijdragen, dock niet voorde hazelnoten rijpten zou het Adriaan en Letje ge-geven zijn . . . . De beneden-woning was gehuurd, hetdienstmeisje had de godspenning . . . . Wat er van debruidsjapon, die, gespeld in een van Oma's vervaar-lijke beddelakens in de kleerenkast gereed hing, bijdeze onverhoedsche wisseling van het getij en hetsnel verval der modes worden moest, begreepniemand. Nog waren het de pofmouwen, de rok :cloche, de sleep kloek . Letje's moeder look geen oogbij de gedachte hoe dit al in eenen zomernacht tensmalste kon verkeeren . Het was niet to overzien ge-weest onder den eersten indruk, toen Adriaan,moedig en bleek, het zelf kwam vertellen aan hetdessert, wat er door dit ongeval uit zijn voegen ge-raakte! Met een gezicht of niemand in dit huis ooitweer een brok door de keel zou krijgen, had MamaMarie gebeld : om maar of to nemen . Doch toen hetBordeaux peluche-kleed op de tafel lag, waren hetnog alleen de vingers, die een stillen treurmarschspeelden op den rand, terwijl de lippen tastten . . . .,,Op zijn vroegst wordt het dan October," rekendeeindelijk Papa, ongewis, want waarop kon men zichthans nog verlaten? Maar Mama won inmiddelskracht naar kruis, besliste met elk noodlot tartendmoederlijk gezag : „October, dat moet . Voor dekachels worden gezet, anders kunnen we hier met hetdejeuner niet zitten ."

Adriaan, met schuldigen blik op Junker-und-Ruh,

147

weifelde of zulks in verband met de groote vacantieuitvoerbaar zou zijn, vond het vooruitzicht binneneen spanne tijds van kachel tot kachel andermaalexamen to moeten doen slechts beklemmend - defamilie had goed praten, hij was de aangewezene . . .voelde zich in dit uur schier ondragelijk verloofd .Letje telde niet zoozeer, maar welk een proportiesnam een eenvoudig feit, dat den beste kon over-komen, aan, ten overstaan van een huiselijk dubbel-tal, twee vaders en twee moeders, met wier ver-wachtingen en teleurstellingen hij rekening had tohouden; met bovendien den somberen plicht vooroogen straks bij een grootmoeder, die hem nog voorgeen haar bestond, ten derde male to moeten ver-tellen: hoe hij het wel geweten had, maar door devragen - zoodanig gesteld dat iedere professor, inzijn schoenen, gestruikeld zoude zijn - op het dwaal-spoor werd geleid. Thuis, in zijn eigen huis, geloofdemen hem, met compassie en verontwaardiging - washij niet altijd het binnenvettertje geweest? - hierkeek zelfs Marie of Napoleon van den schoorsteen-mantel ware gevallen .

Letje had gezwegen . Voor geen goud zou ze hebbenverraden wat in haar hartje omging toen het jobs-gezicht van haar verloofde om de kamerdeur ver-scheen. De pakken vielen er af1 Zes maanden nog zouzij leven in den geluksstaat van verwende dochter enaanstaande bruid, zes maanden minstens voor zij metAdriaan in de eerste-klasse coupe zou moeten stap-pen, die haar voeren ging, ver van Mama, Papa en

148

Oma, en naar welk een duister doel . . . . Had Marie,op Mama's wanhoopsbel, de borden niet ontijdigweggehaald, zij alleen zou, voor het eerst in velemaanden, de begijnenrijst met smaak hebben opge-geten, en, hoewel niet uitbundig van aard, nu moestzij zich toch geweld aandoen haar moeder niet omden hals to vallen van onuitsprekelijke verlichting .

Later dacht Adriaan met lof aan Letje, de eenige,die zonder een zucht van verwijt zijn grieven tegende examinatoren stilzwijgend had gedeeld, hem tenslotte uitliet, als ware er niets gebeurd . Het heet, datkleinkinderen veelal de eigenschappen der groot-ouders erven, hier viel gelukkig een zijsprong waar tonemen : zoo lief en inschikkelijk als Letje zich hield,zoo onbarmhartig toonde zich de oude mevrouw . Hetleek wel of Oma de gedupeerde verloofde was . ,Datkwam ervan", zei ze, „de jongelui van tegenwoordig,hoeveel vrijheid genoten zij! Alle dagen mochtAdriaan zijn meisje zien, met haar wandelen, thee-drinken in den kring zijner aanstaande familie . Geenwonder, dat het werk onder then heftigen omgangleed." Voor Oma, die naar den welstandseisch vanhaar tijd, een koepel bezat, haar zinnen op een tuin-feest had gezet, a la giorno onder den me&doorn, washet uitstel inderdaad een ingrijpende, de jaargetijdenin hun natuurlijke functies belemmerende slag, En naeen benard half-uur, waarin Adriaan dacht : ,ik woudat ik Let op deze expeditie maar mee had geno-men," besloot zij op een toon als ware hij haaraspirant-moordenaar : ,Het was mijn innigste wensch

149

dit huwelijk nog to mogen beleven . De zomer is voormijn gestel het kwade seizoen, Het zal mij niet meergegeven zijn ."

,,Kom, kom," troostte Adriaan, en „wie denkt daarnu over," en „het spreekt vanzelf dat u . . . . " Maarja, al to positief kon hij nu ook weer niet optreden,wie had dat ten slotte in zijn hand!

Van alle neerslachtige gevolgtrekkingen begreepLetje Oma's donkeren nood het best . Ze begon toschreien toen Adriaan haar den volgenden middagverslag uitbracht van zijn bezoek . Al tweeenzeventigwas Oma, het kon heel goed dat zij nu juist in Juli ofAugustus . . . . Welk een hemelsche onrechtvaardig-heid zou dat zijn! Vierentwintig stel groot en kleinzilver hadden ze van Oma gekregen, in twee etuisvan zeegroene duchesse, en met monogrammen dieop kroontjes geleken . Niet in to denken dat Omazelve dit standaardstuk niet meer met aardscheoogen zou aanschouwen to midden der uitgestaldecadeaux van glas en aardewerk . Adriaan, aanvanke-lijk gebaat met de bron van conversatie, die kwamals een geluk bij het ongeluk - vandaar dat hij hetonderhoud wat breedvoerig en in eenigszins schrillekleuren aan zijn meisje had weergegeven - berouw-de die openhartigheid nog voor ze drie huizen warenvoortgewandeld, zbo greep de romantiek der blootemogelijkheid het lieve kind reeds aan, Hij viel in hetgeheim zijn vader bij: „de vrouwen niet to wijs

150

maken," en bood ten slotte zijn zakdoek aan, aange-zien Letje haar taschje had laten liggen in den winkelwaar ze, wegens uitstel van het huwelijk, de tuin-meubels hadden afbesteld tot nader order .

Later op de wandeling, nadat dit ergste geledenwas, werd Letje weder redelijk . Zij zei: ,Wat maakthet eigenlijk voor verschil : Mei, of October, ofNovember?" Adriaan meende ook: het verschil wasalleen voor hem, die nu nog eenmaal voor de heerenmoest verschijnen met wat hij wist en niet-wist om-trent het Burgerlijk Wetboek . En Letje, die van,,Hilda van Suilenburg" wel begrepen had, dat devrouw, wilde zij ooit worden des mans gelijke, ookdeze paragraphen niet zouden worden bespaard,voelde zich op dit oogenblik als het ware vrij-geloot,gekant tegen de vrouwenbeweging, en met nieuwedeernis begaan voor den goeden Adriaan .

Het medelijden is in de liefde een der machtigstemotoren. Adriaan ervoer het aan den arm, dien Letjeop straat geen moment losliet, en hoewel zij hem vanhaar diepste gedachten geen andere openbaarde dandeze : ,Nu kan ik gelukkig de vingerdoekjes ook nogafborduren", werd het hem in dien stond toch bewusthoe vastgestrengeld en verbonden men reeds voorhet huwelijk kan zijn, in lief en leed .

Wat Letje in deze, haar geluk weder effenendedagen, vooral waardeerde, was dat thans de wedijvermet haar vriendin Francoise onherroepelijk tot het

1 51

verleden behoorde . Tot aan het keerpunt der ver-lovingen was het vrijwel gelijk-op gegaan, Francoisewas donker, en Letje blond, wat de eene stond kon deandere niet dragen, en geen van beiden mocht boven-matig schoon heeten, noch rechtaf intelligent ; maarde omstandigheid dat Francoise's aanstaande destudie op moest geven voor een betrekking in denhandel, waarbij het hooge dividend der sla-oliefabrie-ken hem weldra in staat stelde to huwen, had, uit hetoogpunt der concurrentie, plotseling de eindstreepgetrokken onder deze vriendschap. De moeder vanFrancoise, die wel iets to verwerken had gehad : ge-sjeesd is gesjeesd en een ,gestudeerde" schoonzoonbehoorde destijds onloochenbaar tot den goedentoon, Francoise's moeder was met onoverwinnelijkpostuur en een glans van ,ei-eil" over heur gelaat,het aanstaand huwelijk van haar dochter bij Letje'smama vertrouwelijk komen melden, en deze had,staande het bezoek, begrepen dat zij het op moestgeven. De studie vordert nu eenmaal meer gedulddan de sla-olie, en haar kinderen waren verstandig .

coise was thans ,in de blijde" . . . . De goede zedenvan then tijd verboden in het openbaar het woordwaarop het aankwam. En in haar schichtig hartje vielLetje, met diep ontzag voor de eischen der moraal,Mama bij: dit was niet to achterhalen,

Oma had de hondsdagen overleefd. Maar de modevan Parijs liet zich aan Letje's trouwjapon niet veel

152

gelegen liggen, Het was niet to zeggen waar het inzat, maar de stemming was er in de kast afgegaan ende onmetelijke ellen goedkoope kant, ,blonde",broos als spinrag, maar juist geeigend voor het kleedwaaraan de vrouw, wat ook de toekomst haarbrenge, slechts eenmaal de ware vreugde beleeft,maakten Letje, rinds een sobere garneering voor-schrift werd, gelijk aan de juffrouw in den gouwenketel. Minstens de helft kon eraf . En toen in Octoberhet huwelijk wederom eenige weken moest wordenverdaagd - aangezien de professoren hun vacantieniet regelden naar Adriaan's promotie - moestfeder, die aan de voorbereidselen daadwerkelijkdeelnam, toegeven : dat dit maar een geluk was.Alleen Oma, de onversaagde, toonde hernieuwdenspijt, herinnerde aan haar moeder, hoe die placht tozeggen: „al begon de kerk om twaalf uur, dan nogzou niemand gekleed en gereed zijn ."

,,Och", meende de naaister, geknield naast Letje inwolken afgetornde blonde, ,het beste is de menschento laten praten, Ik en mijn aanstaande zijn al dertienjaar verloofd . En wat doet het er toe? Hij heeft ge-lukkig geen haast; een degelijke jongen; armoed-zaaiers zijn er genoeg in de wereld, En ik heb mewerk en me klante,"

Bij deze geduldige, in de school der verloving ver-grijsde Sophie, zocht Letje in heur wankele herfst-dagen steun. Liever dan bij haar opgetogen familie,liever dan bij Adriaan, die op ernstige levensvragenaltijd dubbel-blank aanzette, en bovendier, voor het

153

herexamen zat . En op den beruchten morgen dat depofmouwen vielen onder haar resolute schaar en Letjeer eensklaps uitzag als een gestroopt haasje, had zeSophie gevraagd: of die wel eens met haar aanstaan-de, alleen, op reis was geweest? Het antwoord, en detweede vraag, die dan voorlag, beklemden haar als deboeken der openbaringen, en het laatste blesjeblonde op haar borstje bewoog als bet kropje van eenduif .

„Ja,"~zei Sophie, met haar gedachten bij de gekort-wiekte schoudertjes, ,we zijn eens naar me nicht ge-weest."

,,0 . . . . Maar ik bedoel eigenlijk of je samen . . . .en dat je dan in een hotel moest?"

„O, dat . . . . Ja, dat is ook eens geweest. Toen had-den we de trein gemist."

„En toen?"„Toen? . . . . Gewoon. Ik had een eng kamertje, erg

hoog, ik dacht de heele nacht aan brand ; en Keessliep met een reiziger, die vreeselijk snurkte . . . .Geen oog had hij dicht gedaan . En wat ze me dan nogvoor een prijs durfden vragen in dat logement!"Neen. Ook dit precedent, al leek het Letje naar om-

standigheden niet bepaald afschrikwekkend, kontoch in haar stand, en in haar geval, niet dienen ; demysterien bleven ook voor then dag onopgelost .

En thans mocht Adriaan Mr. A. schrijven, en wasLetje de bruid. In gitzwart steendruk prijkte de titel

1 54

op de brieven van geschept papier met watermerk,waarop de ouders kennis gaven van het voornemenhunner kinderen, en de moeder van Francoise, doordit document, waaraan nu letterlijk niets ontbrak, bijhaar bord verrast, vond voor dien dag een bijsmaakaan de sla.

Inmiddels liet het seizoen to wenschen . Reeds vielde eerste sneeuw . Oma's koepel buiten mededinginghet kachelconflict slechts oplosbaar wanneer men denFranschen dominee, die het jonge paar zou over-trouwen, thuis durfde to laten en de gasten aan hetdejeuner-dinatoire hermetisch mouw-aan-mouw met-selde. Met vijfenveertig kon men in de doorgedektesuite betamelijk zitten, doch zestig hongerige magenzouden op den blijden dag getuigen zijn van Letje'sgeluk. Mama had in stilte gehoopt dat Francoise tegendien tijd . . Doch ook bier werkte de natuur tegen . Fran-coise voelde zich bijzonder wel en bovendien Letje'shartsvriendin van de Frobelklasse af . Met haar uit-gaansjapon had zij op dit feest gerekend en haar manwas voornemens een toast to drinken op de beproefdevriendschap, waarvan de geheele familie - Adriaanleerde het nooit - beschaamd zou zitten . Al was hijdan slechts in den handel . En na den familieraad vondieder, dat niet alleen de Fransche dominee, maar ookdiens vrouw een uitnoodiging behoorde to ontvangen .Mogelijk - men klampt zich in den nood aan elkenstroohalm - bedankten zij .

1 55

Overvol was het huis reeds op den aanteeken-avond, guirlandes tot aan de zoldertrap, de boven-verdieping een kampement van koude kermisbed-den, want ook met de dekens had Mama op de won-der schoone maand van Mei gerekend . Beneden inde achtersuite stond de tafel met tete-a-tetetjes,kaasstolpen en jam-kristallen, alles,,ruitjes" naar deneisch des tijds. De bronzen Mercurius op de trapzuilhief op zijn, in normale dagen ietwat doelloos tenhemel gestrekte hand, een schild van, met klimopomzoomd bordpapier : ,Welkom Bruid en Brui-degom".

Wat walste er al niet door Letje's gebogen hoofdjetoen ze daar, traulich gefiihrt, naast Adriaan onder dechrysantentrofee op den drempel van de voorkamerstond -,,aangeteekend" - en wachten moest tot deooms en tantes, vrienden en vriendinnen, de drie cou-pletten van het, voor haar vervaardigd gedicht op deoude wijze hadden uitgezongen, en de eeuwigheid be-sefte in lien langen, langen zang - -Dit avondfeest droeg overigens een eenvoudig

karakter . . . . een pasteitje en een wandelende boter-ham, „Instuif" noemde men het, schoon niemand in-stoof, alle aanwezigen degelijk waren uitgenoodigd .Maar het bal in de Societeit Concordia en het trouw-dejeuner, meende Papa, zouden al genoeg in depapieren loopen, de aanteekenavond was traditioneeleen hangpartij, waaraan het vergeefs zou zijn moeiteen kosten to verspillen .

Zoo viel Letje ook deze eerste stap op het huwe-

1 56

lijkspad, in weerwil van de wassen oranjebloesems ophaar linkerschouder en in heur haar, eenigermatetegen. De beide families verdroegen elkaar, maar hetbleven toch, onoverbruggelijk, twee families, en hetkwam haar voor of sinds het ongeluk van Adriaan'sexamen, diens ouders als het ware de schade zochtenin to halen door een houding van steigerende hoog-hartigheid, terwijl Mama en Papa, harerzijds, het hemkwalijk vergaven, to minder nu de winter met zijnlasten zoo vroeg ingevallen was . Zij zat maar liefst ophet pianokrukje, zoo ver mogelijk buiten schot, tot debruigom haar weer kwam halen voor een der ver-tooningen, waarin zij samen werden voorgesteld, vande wieg tot aan den rand van het graf . Twee nichtjes,van welke de eene in travesti, behaalden met dit pijn-lijk bedrijf - wat werd hun al niet toegedicht, avon-turen, die in hun hoofd nooit op waren gekomen! -veel bijval. Letje klapte, terwijl Adriaan limonadebracht, en zeide dat ze het aardig had gevonden, enwel bedankte .

Wat waren echter deze vertooningen, vergelekenbij de artistieke uitingen op het tooneel met voetlichtvan de Societeit Concordia ter gelegenheid van hetbal, dat de ouders van weerszijden to zamen betaal-den en dat er op was ingericht de stad to doendaveren op al haar fundamenten. Want niet alleen de,,menschen-van-onzen-stand" waren genoodigd, ook,met tact en onderscheiding, enkele leden van hetkantoorpersoneel, de procuratiehouder met vrouw en

1 57

dochter, de knappe typiste - wie lette op hen in demenigte van honderd - een paar schoolkennissenvan de bruid uit, nu ja, ietwat anderen kring . Dedienstmeisjes, onder directie van Marie, mochten ineen zijvertrek om den hoek kijken, en ook om Sophie,de naaister, had men daar gedacht . Zij, die Letje indezen staat om zoo to zeggen gecreeerd had . En zoobillijk .

Tot zes uur in den grauwen morgen duurde ditfeest. Het was de vraag, beslissend over leven endood: hoe laat is het geworden? Om drie uur warende rijtuigen besteld, vijf was voorbestemd, het werdzes . . . . Wie liet zich in dit tijdperk imponeeren dooreen partij, die alreeds om drie uur afliep? De ver-kleumde koetsiers droegen het succes van den avondtot in den paardenstal : „Van drie tot zes in de filegestaan . . . . Asjeblieft!"

De bruid was met haar ouders de laatste schim, dievergleed. Papa had eerst of moeten rekenen . Ze zagzoo bleek als de bloesem in heur uit de krul gedanstkapsel, als het groezel zwanendons langs haar hals,als de kop waaruit ze, o verkwikkend, bouillondronk, Van het verlaten tooneeltje woei de duisternisde zaal in. Hoe dankbaar dook ze ten langen leste inde hermelijnen sortie van wit konijn . . . . warm enzacht .

In de vigelante vroeg Papa, op een toon die geentegenspraak duldde : ,Nu? Plezier gehad?" en, al-hoewel eerlijk geboren, in dezen vreemden vroegenmorgen - een mottig grijs besloeg de raampjes en de

1 58

straatlantaarns brandden als olie-pitten in den sche-merenden dag - deinsde Letje voor geen leugenmeer terug.

„Ik vind," geeuwde Mama, ,dat Adriaan toch metons mee had kunnen rijden . De bruid behoort door debruigom tot het laatst to worden gechaperonneerd."

De bruid was to moe om den deserteur to ver-dedigen, maar diep in haar donker hart pleitte eenzachte stem voor Adriaan, die den ganschen nacht,wijl hij niet dansen kon, het zwaarste deel gedragenhad, van negen tot zes, een half etmaal schier, hadtoegezien, en niet was bezweken . Wat Mama thansnog van hem vergde was het onderste uit de kan,Och, ze hield toch welbeschouwd wel veel van Adri .

De sauterie bij Oma bleek - daarvoor had de oudedame zich gespaard, daarop had zij zich gespitst -het glanspunt dezer trouwdagen. Wie kon tegen Omaop, wanneer die haar deftig huis open stelde, al dekaarsenkronen ontstak . . . . een firmament van flon-kerende prisma'svan het ingebouwd buffet dewitte deuren wegschoof, zoodat, tegen den achter-grond van zwart met zwaar-verguld, het familie-por-selein uitblonk in heiligen altaarschijn . Om niet tospreken van Oma zelf, in statie, met iets dat op eendiadeem geleek van zilverkant en juweel . La reindu bal was Oma, bij wie de officieele bruid met haarstil muizesnuitje in het niet verzonk ; de hulde van denavond viel onverdeeld den jeugdigen ouderdom toe .

159

,,Het was haar innigste wensch geweest," tot in hetoneindige had zij deze woorden, gelijk een tooverfor-mule voor de gasten herhaald : ,dit hoogtij barerkleindochter en naamgenoote nog to mogen beleven .En zoo waarlijk - schoon een oogenblik stagnatiehaar lot bedreigde - bet was haar vergund ge-worden,"

Het dansen in de ruimte van Oma's tuinkamer,genaamd: de zaal, was niet je dat-wat, maar hetsouper, waarbij de oude mevrouw persoonlijk, meteen stem als een verre mirliton, bet voorbeeld derwelsprekendheid gaf, bond alien, in bet bijzonder denbruigom, die altijd maar blij was als hij zijn voetenonder de tafel mocht steken, een gave voldoening .

Zoo danste, dineerde en soupeerde Letje naar denlaatsten avond en den jongsten dag en ze vond datMama gelijk had : bruidsdagen moesten gevuld zijn . Inhaar jonge-meisjeskamer stond thans de open kof-fer met winter- en zomerkleeren, met bovenophaar beste nachtjapon, van borduursel stijf, aan denhoogen hals een gewaagde roze strik. Daarnaast: hetvalies van Adriaan, met het reispak waartegen hij naden maaltijd zijn rok zou verwisselen, met zijn over-hemden, boorden, kousen . Wanneer Letje, over denrand van haar ledikant, dit valies gadesloeg, scheenhet haar een voorbarig, en niet geheel oirbaar be-zoek. Naar Brussel zou zij gaan, naar Parijs, naarMonte-Carlo. Met Adriaan, Het reisplan was nage-

160

noeg ongewijzigd gebleven, een oom met ervaringhad, in plaats van de Italiaansche meren, de Coted'Azur aangeraden van wege het gevorderd seizoen .Wat vertelden al deze decoratieve bijzonderhedenLetje, die thans op haar beurt voor het examen zat?Was zij in haar gedachten ooit verder gekomen dande coupe-voor-twee, het schemerig visioen van eenwillekeurige wereldstad en de paradijs-poort, diedraaide om haar as, reizigers zoo van het trottoiropschepte, om ze op een barer groote glazen vleugelsgewelddadig naar binnen to zwaaien . . . .

Nu zat ze voor het laatst op den rand van het vrien-delijk ledikant, waarin ze levenslang geslapen had, envlocht zich vlechtjes en wond zich papillotten, knob-beldebobbel, een dubbel regiment ter eere van denBurgerlijken Stand, en wachtte op Mama, die beloofdhad haar nog goedennacht to zullen komen zeggen .Op Mama had ze, bij dit vooruitzicht, jets als haarlaatste hoop gevestigd . Met Francoise, alreeds aanden eindpaal, kon ze niet meer omgaan op voet vangelijkheid. En wat had je in deze perikelen aan eenman? Maar Mama, die toch ook eenmaal de bruidwas geweest - de fakkelloop der gesachten . . . .hoe duizelde ze als ze daaraan dacht, dat zelfs Oma,de ongenaakbare, eens zoo op den rand van haar bedmoest hebben gezeten . . . . Och, iedereen deed alsofhet doodgewoon was, zelfs het geweldigste, de conse-quentie waarin thans Francoise verkeerde . . . . „Deheele Fransche armee is zoo in de wereld gekomen",zei Oma koel, toen Letje eens schuchter gewaagde

van het eerbiedwekkend feit en den goeden afloopduchtte . Ja, het leven was vol raadselen . Niet-trouwen wilde je toch ook liever niet . En wel-trouwen, daarvoor kwam wat kijken . . . . Letje steegtot het compromis, dat het brandende braamboschdesnoods to doorwaden zou zijn indien maar niet dehuwelijksreis was voorgeschreven . Waarom moesteen meisje met den vreemden man harer keuze zoover weg reizen, eer ze weer, gewoon als Letje, metalleen een anderen achternaam, mocht terugkeerenin den schoot harer familie, in het aardige huisje,waar de dingen geschikt waren naar haar hand? Alwat daaraan zoo heerlijk was, de nieuwe meubelsvan antieken stijl, de serre, het tuintje en het zwartedienstmeisje dat haar ,mevrouw" zou noemen, werdoverschaduwd door dit ingewikkeld exotisch inter-mezzo'

Voor het eerst van haar leven kiemde then avondin Letje's papillotten-hoofd een zelfstandige gedachte,een opstandige zelfs . . . . en toen Mama - ook nietheelemaal op haar gemak, maar toch met moederlijkoverwicht - binnentrad, trof het haar hoe bezonkenhet kind daar zat, met in haar fletse oogen een waar-lijk vurig vraagteeken .

Doch neen, ook dit bezoek beantwoordde niet aaneenige verwachting . . . . iets, waarin zij zich zachthad kunnen spiegelen, bleef uit . Mama had haar in-gestopt, gekust, en gezegd : ,dat ze maar heel lief

1 62

voor Adriaan moest zijn. Enne . . . . maar dat wist zenatuurlijk al wel . . . . de jeugd van tegenwoordig . . ,"En na deze even stoutmoedige als onvolledige hypo-these, had Mama het licht uitgedraaid en was Letjenaar links gewenteld op de papillotten, en toen naarrechts, en eindelijk met haar neus in het kussen, alseen vischje in 't water, van veertiendaagsche over-spanning en vermoeidheid rustig ingedut . Toen demoeder, een half uur na haar meer officieele missie,behoedzaam om de deur keek, hoorde zij nog slechtshet regelmatig gedruisch van een kind, dat maar nietal heeft kunnen wennen met open mond to slapen . Enze dacht even, met pieteit, aan Adriaan,

De koster van de Fransche kerk liep achterwaarts,vlak voor hun voeten, over den langen looper, die, bijeen eerste klasse kerkelijke inzegening, geleidde vanhet hoofdportaal naar de familiebanken, en het orgeldreunde van hoop, geloof en liefde, Een eerewachtvan slagersjongens en het geheele atelier van juf-frouw Sophie had bij den ingang post gevat om hetjonge paar to zien binnentreden en Letje's hulpeloozeblik trof, door den sluier heen, regelrecht de oogender geduldige naaister, die den dans to ontspringenwist . Een gewicht, die sluier, geen hand kon Letjebewegen, aan haar achterhoofd trok hij als een golfaan een drenkeling . En dat onhandige gefrutsel deronmondige roze bruidsmeisjes aan al wat achter haaraan sleepte, vermeerderde slechts het ongerief .

1 63

Adriaan droeg op vereerend verzoek den boordvan hun verlovingsreceptie ; hij zag naar links nochrechts, zijn oogen puilden . Hij had in den vroegenmorgen een lichte woordenwisseling met zijn vadergehad naar aanleiding van een pecuniair misverstand .De familie van zijn aanstaande schoondochter,meende de oude heer, moest zich nu niet verbeelden,dat hij Croesus was .

Op het overigens geslaagd gelaat van den vader,die met de bruidsmoeder aan zijn arm, den stoetopende, op de hielen gevolgd door Grootmama, degelukkig-gespaarde, bijgewerkt, met plooiselwit inhaar kapothoed, naar het voorbeeld van de Konin-gin-regentes, was de wolk nog niet volkomen opge-trokken ; de zoon voelde in dit uur al niets meer dan- goddank! - het einde der penitentien . . . . Nogeen paar kwade uren, dan het dank- en afscheids-woord, waarbij de jonge echtgenoot de ontroeringto machtig mocht worden en het talent niet werdgewogen. Dan naar boven in de koelte, deze boordof . . . . voor immer. Van heden zou hij een man zijn,onafhankelijk, daartoe had de oude mevrouw ge-lukkig ook nog een steentje bijgedragen ; met aanzijn zijde een lieve vrouw, passend voor zijn standen naar zijn aard. Het was hem in de jongste dagenontelbare malen verzekerd. En hij geloofde het .

De Fransche gemeente was uitteraard niet talrijk .Naar verwachting viel de opkomst mee. De meisjes-

164

Mulo stelde nog belang in deze uitverkorene, dievoor enkele jaren, argeloos als zij, in de school-banken zat, en zelfs juffrouw Ras, van top tot teenverteederd door de ten toon gespreide weelde -zij had de heldin van den dag dan toch maar de be-ginselen der Fransche taal bijgebracht, waarin zijwerd gezegend en gehuwd - zat aangedaan v66raan .Het gymnasium-Fransch van Adriaan kon bij ditonderwijs niet halen . Letje, moest hem even aan-stooten toen de predikant hun verzocht om op tostaan, Maar dit was dan ook het eenige verhevenoogenblik, waarop iets van een familie-tekort konblijken. Het overige vond zich . ,Mes freres, messoeurs," zei dominee die, tot ontsteltenis van tanteLize, zijn buurdame, de uitnoodiging voor het dejeu-ner had aangenomen, „mes freres, mes soeurs, je re-pete le cantique cent-soixante-dix, les deux premiersversets . . . ."

Alleen Oma, die wel eens meer naar de kerk ging,vond tijdig de bladzijde, maar ook bij de Nederduitsch-Hervormde Gemeente was soms de zang het zwakkepunt. De jonggehuwden hadden inmiddels anderezorgen, Een ware goocheltoer eer de gouden tientjes,die Letje in het zakje moest doen, uit Adriaan's vest,onder den sluier, in haar glace handpalmpje warengesmokkeld . ,Allez en paix. Souvenez-vous despauvres, des vieillards et des orphelins," De Franschekerk bezat eigenlijk geen armen, slechts welgesteldedames en heeren, maar de collecte behoorde vanoudsher tot den dienst en de jeunesse doree debu-

165

teerde in deze wereld bij voorkeur als collectant,Wagner's veelgeplaagd hymne besloot ook deze

plechtigheid, terwijl mevrouw Letje lieflijk langs debanken schreed naar de consistorie-kamer, waar degeur van de catechisatie muf en wijdend om haarwaarde . . . .

Honderd pond opgelucht voelde zich Adriaan .

En daar zaten zij dan nu, in de halve roodfluweelencoupe, hun door den schranderen conducteur, nadatPapa hem een kwartje in de hand had gedrukt, alsde eenig-juiste aangewezen ; de jonge vrouw met eenlamfer om haar ouwelijk hoedje, de jonge man lich-telijk sportief, de handbagage smetteloos, en deparapluies symbolisch te-zaam verbonden in 'triempje met de plaid. En alles was gekomen, gelijkhet komen moest.

In Roosendaal kocht Adriaan het Avondblad, omto zien of hun namen er in stonden, „De Heer enMevrouw Mr. A . . . . ook namens wederzijdschefamilie . . . . " het stond er hartelijk in . En dat de,,bewijzen" talrijk waren geweest, geen mensch diedeze campagne had meegemaakt, kon zeggen dat hetbluf was,

De courant, waarin Adriaan bleef lezen, werdterwijl ze de grens passeerden, Letje's behoud . Voorhet eerst sedert de kennismaking met Adriaankwam ze, starend door het duister raampje naar denvagen, vriendelijken sterrenhemel, tot zichzelf, En

166

toen haar man haar, ter hoogte van Antwerpen, overden rand van het eerste blad C vroeg: ,of ze goedzat? niet iets to drinken wenschte?" ontspande zichals het ware knoop voor knoop het geheele ver-lovingsnet,

„Ja, ze had een vreeselijke dorst,"Hoe haastig haalde hij haar, van het karretje op

het perron, het begeerde kogelfleschje. Haar vaderplacht bij ongelegen dorst to zeggen: ,Wacht maartot we thuis zijn" . Hoe, op haar wenken, werd zij bierbediend, Nu overviel haar zelfs de vrees dat de treindoor zou rijden zonder Adriaan, die bovendien debeide kaartjes had. En in Mechelen bekende ze meteen zucht, die welde uit ondoorgrondelijke gewelven :,,Ik zou toch niet graag altijd de bruid blijven,",,Moe?" vroeg Adriaan, in volmaakte harmonie .,,Een beetje, wel ."En toen schoof hij, alsof het heel gewoon was -

en het was ook heel gewoon - als een man, palnaast haar op de weeke kussens, boog zijn arm omhaar petit-gris schoudertjes en zei : „Leg je hoofdtegen mijn jas en doe je oogen dicht, het is nog eenhalf uur tot BrusseL"

Zij waagde het . . . . en in den droom, lachte ze zoolief als Doornroosje, toen ook hij -ze waren er haast- voorzichtig, iets wagen moest . . . .

Bruxelles! Met een blosje ontwaakte Letje in delichtjes van het groote station, moedig marcheerdeze met den menschenstroom naar den uitgang, on-

167

wezenlijk gleed ze in de open victoria over het spie-gelend asphalt, als „Madame" stond ze - wie hadhet durven voorspellen - zelfs ietwat fier in de halvan het bewuste Grand-Hotel, waar iets als eenwervelwind haar in had gewaaid . Een lichtzinnigstrijkje, van hier of daar, strooide melodie en rhythmeop haar pad, de maitre d'hotel schoot lenig toe, enboog .

In een zaal, welke zij, terwijl de portier met zijnrakkers zich van hun bagage meester maakten, zwij-gend binnenstaarden, stonden rijen gedekte tafeltjes,aan een enkel zat een paar, een wigvormige dames-rug, een paarse grijsaard .Of monsieur et madame nog jets wenschten to

gebruiken . : . . ? 7,,Un perdreau roti? Un homard frais?"Adriaan keek naar Letje, zijn wettige gezellin ;

maar Letje keek niet naar Adriaan . Zij streed haarlaatsten strijd .Neen. Het zou slechts uitstel van executie zijn.

En het was haar, na de veertien gangen van hettrouwmenu, eenvoudig onmogelijk .

,,Moi . . . . merci," lispte ze .Toen kuchte Adriaan. Hij besloot : ,Nu, dan zullen

we maar dadelijk . . . . het is over elf. Ik . . . . blijf nogeen kwartiertje de Rotterdammer uitlezen ."

,,0," zei Letje .L'invitation a la valse begeleidde haar, terwijl ze,

voorgegaan door den maitre d'hotel, middenop denbreeden looper, steeg „au premier" .

168

Een lange gang, geen zuchtje . . . . het geheim derdichte deuren genummerd .

„119". Een staartnummer. Dat hielp misschien .Alleen de sleutel rammelde in de stilte ongenadig, enachter de geopende deur bleek nag een deur,

Daarbinnen zag ze gelukkig haar koffer . . . . eenbekende . . . . Het overig meubilair . . . .

De man, die haar tot dit vertrek vertrouwelijkvoerde, vroeg ; of het naar haar zin was?

Hij vroeg het correct en onbepaald, hij vroeg hetzooals de zwemmeester keek als hij een dame aanden hengel hield .

Volmaakt bewaarde ook Letje haar contenance . Zebetuigde haar tevredenheid en trok vastberaden haarhandschoenen uit .

,,Bonne nuit, Madame" -De dubbele deur sloot thans geruchtloos . Eenzaam

was zij, doch niet alleen . . . .Want terwijl ze, murw van tegenstrijdige gewaar-

wordingen, en met een zwak beroep op de natuur,die naar haar vaste wet, in vreugde noch smart, ooitgeeft wat ze belooft, haar nachtelijke feestjapon metden uitdagenden strik uitpakte op het voeteinde vanhet eene bed, het mannelijk kleedingstuk, met eenrood biesje en een horlogezakje op de linkerborst,spreidde op het andere, moest ze aldoor denkens opwien geleek die maitre d'hotel?

169

Den volgenden morgen in de ontbijtzaal bewoog hijzich langs de tafeltjes . Of was 't een andere? Neen,hij was het . . . . Persoonlijk kwam hij zich van haarwenschen op de hoogte stellen in het discreet com-partimentje, tusschen twee verguldleeren schotjes,waar ze ontbeet met Adriaan .

En op eenmaal, als bij ingeving, wist ze 't! Op denItaliaanschen photograaf, die de welgeslaagde ver-lovingsportretten had gemaakt, de photo van hetbruidspaar-in-de-bloemen, en de familiegroep . De-zelfde zwarte, gebiedende oogen in gebronsden kop,dezelfde onvervaarde gestalte . . . . Andreo Batta-giore .

Adriaan, verdiept in Lissone's Reisgids, Paris-Lyon-Mediterranee, zag de gelijkenis niet. MaarLetje terdege . Zij bestelde den nieuwen Andreo :deux oeufs sur le plat . Want ze had een ongeloof-lijken, schier beschamenden honger .

1 70

WELKOM!

Te bestemder tijd, doch op een dag van grootehitte, meldde zich de gebeurtenis, welke Letje wedertot de gelijke van haar vriendin Francoise zou wa-ken. Mama meende, met den toegeeflijken glimlach,then de eene generatie voor de zwakheden der an-dere over heeft : dat zij het, schoon correct, ,welwat gauw" vond. Zij had zich, als moeder, jong wetento houden, droeg, wijl iedereen oordeelde dat hetkon, nog ronde hoeden met een rand . . . . Het groot-moederschap stelde weder andere eischen .

Daarentegen was Letje, terwiji zij in al haar pre-sentie naast den wagen met Francoise's ,Fransje"door het park wandelde, met dezen ijver der voor-zienigheid slecht ingenomen . Niet alleen om debestemming der vrouw, waaraan zij prompt beant-woordde, om de waardigheid, die zij ten toonspreidde, om de kanten doopjurk, welke Oma, kras,maar een mensch van den dag, nog bijtijds aan deluiermand had kunnen toevoegen . . . . bovenal omdatzij nu voortaan weer zou weten wat den geheelen daguit to voeren in de lieve duiventil, waar ze met

17 1

Adriaan de meubels, de piano, het schoorsteengarni-tuur en de crapauds, nu al negen maanden van deeene suite naar de andere had verhuisd ; tot alleartistieke mogelijkheden uitgeput waren, De drieZondagen, waarop Mijnheer en Mevrouw ontvingen- een doorslaand succes, de kanape van gepletpluche was, om zoo to zeggen, niet koud geworden,en de nieuwe Rika had met hulp van Adriaan dengeregelden dienst van vbor- tot kamerdeur maarnauwelijks kunnen onderhouden - was de stedelijkebelangstelling plotseling verflauwd en het ,salon" ,onverwarmd en zelden gelucht, geworden tot hetdenkbeeldig bezit, waartoe zijn stand den burger ver-plicht .

Thans echter strekte daar de rose wieg haar zwa-nenhals over bet antiek van namaak Louis-Seize,over het kastje met geslepen ruitjes en de huwelijks-bijdragen, welke niemand voor zichzelf zou hebbenuitgekozen, over de poezie van het eindelijk-alleen-zijn. Thans stonden daar de luiermand, het badje, deweegschaal, die de piano barricadeerden, - voor dekunst ontbrak Letje voorloopig toch de noodige tijd- thans lag daar, over den kanape-rug uitgespreid,de doopjurk van echte Mechelsche kant en berekendop een baker van meer dan middelbare lengte. Op detafel daarvbor rammelde bij elken tred de zilverenrammelaar, het geschenk van de grootouders vanvaderszijde, en daarnaast wachtte het kalfsleerenalbum, de jonge moeder aangeboden om er de be-langrijke data in het leven van haar kind, zijn guitige

1 72

avonturen, zijn lieve gezegdes, zijn litteraire invallenkortom, onverwijld in op to teekenen .

Wanneer Letje haar hoofd tusschen de gordijntjesdoor stak in den rozenrooden tempel van dit nieuwegeluk en op het kleine kussen met het groote mono-gram het mysterie met twee oortjes en een kuifje al-reeds onthuld droomde, week haar herinnering aanhet verleden met Mama, Papa en Oma, het inter-mezzo met Adriaan, ja, al wat haar leven tot dusverbelangwekkend had gemaakt, hoe langer hoe verderterug, en was het eigenlijk alleen nog de vriendschapmet Francoise - de pionierster van dit moederschap- welke tusschen deze muren stand hield . Er on-verhoeds tot nieuwen bloei geraakte .

Want de ervaren Francoise was tegen de getrouw-de vrouw, die er nu toch haast alles van wilt, langniet meer zoo gesloten als voorheen, in het twijfel-achtig stadium der verloving, waarin men ook wat devriendschap betreft, nooit weet waar men aan toe is,tot waar men vertrouwelijk gaan kan, en bij welkevervoering men den sluier weder moet laten vallen . . .

Dat had nu zoo geen nood meer. Letje, over veleschromen heen, leende van haar vriendin een pas-send boekje, met een ooievaar op hemelsblauwenomslag, en binnenin plaatjes, die zij, al heiligde hetdoel de middelen, nog maar half eerbaar kon vinden .Terwijl het ook Francoise was, welke haar daarbijde noodige naturalistische inlichtingen verstrekte,waarvan Letje - een heldin zou zij wel nooit worden

1 73

al bezat ze vele goede eigenschappen - het kippen-vel bekroop.

Niettemin gedijde de vriendschap zoowel van degecopieerde kaperpatroontjes als van menig bloedigdetail, en schenen de verschillen, die haar in de laterejaren eenigermate van elkander verwijderd hadden,op een enkel punt na: dat der echtgenooten, welkeniet harmonieerden, bijgelegd . De man van Francoisebleef zich wegens het sla-olie-dividend verheven ge-voelen boven den pro-deo-advocaat, dien de man vanLetje nog was, en deze maatschappelijke voorsprongzou zelfs door het gedeeld vaderschap niet to ver-effenen zijn, waar de mannelijke positie boven depoezie van het huisgezin pleegt to gaan . Maar ditbleef een bijomstandigheid, waarvan de vrouwen zichniets behoefden aan to trekken . Letje zelfs zooweinig, dat zij, in een opwelling van moederlijkesympathie, en vijfentwintig jaren op de toekomstvooruit snellend, haar aanstaand Letje - haar harte-wensch was twijfelloos : een meisje - beloofde aanden jeugdigen Frans, welke dien dag zijn eersten tandkreeg.

Intusschen deden zich ook moeilijkheden voor. Deschoonouders maakten, in geval het lot met Letje'shartewensch niet rekende en het een zoon werd des-ondanks, aanspraak op den naam ,Adriaan" tot inhet derde geslacht, terwijl Oma pleitte voor eenJohan Boudewijn, naar haar overleden echtgenoot .De positieve toezegging van een ,Aletta", den naam,

1 74

die in haar familie tot de zeventiende eeuw afdaalde,troostte de oude dame nog maar nauwelijks toen zijde kans op deze wederopstanding verloren zag gaan .Doch dit eerste, ietwat vijandig samentreffen der par-tijen, was nog nets vergeleken bij het gezamenlijkoffensief tegen Letje's onverwachtsche bekeering tothet modernisme : geen baker, maar een kraamver-pleegster. Zelfs Adriaan, die de begrooting had opge-maakt, kon zich in deze niet aan haar zijde stellen .Doch ditmaal wist Letje, dat ze een getrouwde vrouwwas, meerderjarig en onafhankelijk. Met den dagscheen zij ook in geestelijke importantie toe tonemen. Neen, opgeven zou zij dit niet! Nam nietiedereen in hun stand, iedereen, een verpleegster?Hadden Mama, Papa en Oma dan nooit gehoord vandie tallooze onberekenbare schepsels, welke dewaschbrandewijn opdronken en de lange speldendwars door het kinderlijf dreven? Mochten zij daarhet kleine Letje - of Adriaantje, wat het dan wezenzou - aan blootstellen! Zoo inschikkelijk als Letjegedurende haar meisjesjaren op het punt der levens-vraagstukken was geweest, zoo halsstarrig op haarpoint d'honneur stond ze ditmaal, terwijl de moederin haar ontwaakte voor het heil van haar kroost . Jekon het eenvoudig niet meer doen tegenwoordig, zeiFrancoise, de helft van de kraamvisites viel af, alsze wisten, dat er op elk kopje kandeel een kwartjestond .

Oma was het moeilijkst to overtuigen geweest ; zijnam het op voor de bakers, als voor de Amazonen

1 75

van haar geslacht. En het visioen van eene derzulken,in vol ornaat, met de doopjurk, over haar natuur-lijken omvang, tot op den grond, in het nauwe deurtjeder Fransche consistoriekamer . . . . verscheen haarin den nacht op het duister doek der groene bedgor-dijnen. Doch ten slotte moest men Letje's ,omstan-digheden", meende de dokter, in aanmerking nemen,het vrouwtje, dat altijd verwend was geworden, bijdezen beginselstrijd in vredesnaam nog maar eenshaar zin geven . De kritieke dag naderde en menmocht ook den jongen echtgenoot niet blootstellenaan een mogelijke overrompeling, waarbij hij voorongedachte functies zou worden gesteld .

De dokter, met wien Letje zeer ingenomen was,had juist gezien. Hij had zich ruim een jaar geledengevestigd en dadelijk in Francoise de kraamvrouwgevonden, die een jong medicus voor zijn reputatiebehoeft. Vergissen kon deze man zich niet, zei ze, enhij was, zijn aangenaam uiterlijk daargelaten, emi-nent knap! Het aardig kraamverpleegstertje had danook nog maar juist haar intrede gedaan, toen de jongevrouw, kribbig wegens de warmte en de gedachteaan het platte zinkdak der slaapkamer, besloot nahet ontbijt, voorzichtigheidshalve, weder naar bovento gaan. Dit eerste gelui bracht Adriaan in een staatvan volslagen geestelijke ontreddering. Niets wist hijin zijn wettige woning to vinden ; terwijl Rika om dendokter snelde, snauwde hij de leveranciers af, en met

1 76

zijn schoonmoeder, die hij zelf in gestrekten draf wasgaan halen, geraakte hij binnen het uur slaags, omdatzij maar niet ophield to beweren : dat een man, in om-standigheden als deze, overal in den weg liep .

De zuster suste . Dit waren de zenuwen, zei ze . Hetkwam in de beste families voor. En toen de dokter,van wien Letje in den laatsten tijd herhaaldelijkdroomde, wijl hij met zijn gitzwarte oogen en welighaar geleek op iemand . . . . ze wist niet wien . . . .een verren verwant . . . . een vriend . . . .? tegen dennamiddag besloot vooralsnog weder weg to gaan -'t kon nog wel tot morgenochtend duren en hij hadeen groote praktijk! - nam zij met haar resoluut ge-zichtje boven het ivoren kruis, dat haar bevoegdheidkenmerkte en haar japon aan den hals afsloot, hetheft in handen. Tot Adriaan's tevredenheid ; hij wasgeen man voor initiatieven en had zich met het gildeop slag verzoend. Tot ergenis daarentegen van demoeder der kraamvrouw, die, meende ze, als vrouwvan ervaring ook nog wel zou weten to handelen alshet er op aankwam; al die diploma's waren op detheorie gebazeerd. Naast een baker zou ze zich metliefde hebben opgesteld, thans kon zij welbeschouwdgemist worden. Adriaan vond dit in stilte ook, hijbegon hoe langer hoe meer goede zijden to ontdek-ken aan zuster Jenny .

Voor het overige had hij zich in de logeerkamerterecht geschikt, om het rijk der vrouwen, waar menzijn aandeel in de zaak nauwelijks scheen to tellen,slechts op gezette tijden to bezoeken . Hij had zich

12

177

met Letje nooit onvoorwaardelijk een gevoeld . Maarzoo verwijderd als hij zich thans wist van deze Letje,de prima donna van het bed, dat hem uitstiet . . . . !Hij wist er zich niet to Bergen, geneerde zich tegen-over de verpleegster om de intimiteit van het ver-trek, waar zijn tandenborstel tengevolge Rika's ver-geetachtigheid nog in het Odolglas stond, zat maarop den bedrand, wijl niemand hem een stoel bood,met het zemelharde speldenkussen : „welkom" tus-schen zijn hulpelooze handen .

Letje lag verslagen op haar rug . Dat hij weg wasgegaan . . . . haar verlaten had in dezen nood . . . .prijsgegeven aan het laatste, allervreeselijkste hoofd-stuk van: ,Wat elke aanstaande moeder moet we-ten . . . ." Met een lachend gezicht om den hoek derkamerdeur, en geheime blikken van verstandhoudingnaar de Zuster . . . . Verraad was hell

De namiddagzon op het zinken dak broedde al-lengs de gansche kamer tot couveuse . . . .

Om acht uur in den avond deed Rika haar schooneschort voor om nogmaals in versneld tempo . . . Dochnagenoeg tegelijkertijd ging de voordeurbel . God-dank! ,Als 't u blieft gauw, dokter!" Rika mochtMevrouw niet, wenschte haar ternauwernood hetgoede tot dusver, maar nou ja, een mensch is eenmensch, en op dit oogenblik had zij toch niet met haarwillen ruilen .

Haar overgave aan de romantiek van den dag

1 78

bracht essentieel niet veel ter bevordering bij . . . .De dokter liet zich zelfs door den verhitten heer deshuizes niet brengen uit zijn tred, waarvan hem deimponeerende werking genoegzaam was bekend . Hijraadde den kraamheer een grogje to drinken en namDe nieuwe Rotterdammer naar boven mee .

Adriaan, week als was, telde de briefkaarten,waarvan het open vakje straks door hem moest wor-den ingevuld met het woord, dat het statistischzielenaantal naar de eene of naar de andere zijde zoudoen overhellen, het aspect der wereld wijzigen . . . .Zevenendertig. Het berouwde hem met elke secondemeer, dat hij in deze aan Letje's laatsten wil : ge-drukte kaarten, met in den hoek, rose omstrikt, hetjeugdig visitekaartje . . . . niet had voldaanOn-kosten op het sterfhuis" noemde men in zijn familie,to pas of to onpas, al wat zweemde naar luxe of over-daad. En daarbij had hij ook zelf opgezien tegen dezejongste excentriciteit. Doch welk offer aan beginselof portemonnaie ware hem ten slotte to zwaar ge-weest ter leniging van Letje's lijden . De zevenen-dertig kale briefkaarten zagen hem als met verwij-tende blikken aan,

Bijna was het een Zondagskind geworden, gelijkAdriaan er een geweest was, schoon niemand, be-halve zijn moeder, de voordeelen daaraan verbondentot dezen dag aan hem had opgemerkt . . . . Kwartiervoor middernacht stak de verpleegster haar rood-

1 79

blond kopje om de deur der huiskamer, waar de jongevader, bij gebrek aan beter, het plaatselijk ,Nieuws"en het ,Predikbeurtenblad" middelerwijl had uitge-speld, en wenkte hem .

„Hartelijk gefeliciteerd met uw zoon!"Een zoon . . .Tegen Letje's nadrukkelijken wensch,

en niettegenstaande alles in de kraamkamer „rose"was! Een jongen . . . . een kleine man . . . . Het kwamhem in dit eerste oogenblik haast de rehabilitatievoor van zijn persoon. Klappertandend van ver-rassing en van overwonnen slaap - half elf was zijnklokje en hij hechtte als zijn vader aan orde en regel-maat in huis - schier duizelig van tegenstrijdige ge-waarwordingen, want hoe zou Let deze teleurstelling,die heel het rose verschiet in een blauw veranderde,opnemen? volgde hij Zuster Jenny de trappen op, inden verkwikkenden wind van haar krakende blauwerokkenklok .

En het allerverrassendste wachtte hem toen nog,om niet to zeggen : het wonder . Want deze zoon -daar lag hij naast Letje - bleek niet, wat waarschijn-lijk en redelijk zou zijn geweest, een kleine Adriaan,noch een Letje van het mannelijk geslacht . . . . geentrek zelfs had het kind met de beide blonde en bleekefamilies, waaruit het stamde, gemeen . . . . deze zoonopende naar het eerste licht een paar fluweel-bruineoogjes, en in het holletje van Letje's arm lag een rage-bol van gitzwart haar . . . .

180

Een ieder, die na de eerste, voorspoedig verloopendagen - het stond erbij in de courant ,voorspoedig"en ,met blijdschap", zoodat de jonge vader en debeide grootvaders op de societeit kostbare uren be-leefden, een ieder, die in den loop der voorge-schreven negen, de kraamkamer bezocht, keek vande bol-blonde moeder naar den schraal-blondenvader, om dan weder het weifelend oog to vestigenop de, met een blauwen strik inderhaast aan de sexeaangepaste wieg . . . . En de klassieke vraag: op wie?werd, aangezien er bij dezen kleinen zuiderling geenpijl op to trekken viel, op de meest wilde wijze be-antwoord. „De kin van Adriaan", meende de familievan den jongen vader. „De neus van zijn moeder",troefde Letje's Mama koel, zij kon die eeuwige con-currentie niet uitstaan .

Francoise zei ; ,Hij heeft jets.... jets artistieks" .Van Freud wist men in dit tijdperk nog niet. Groot-mama noemde, met de stelligheid haar eigen, hetgeval: „een speling der natuur" .

Terwijl Letje nog in bed moest blijven, waar zij zichwegens overmaat van gezondheid alreeds zou hebbenverveeld, ware niet het dagelijks verplicht bezoekvan den accoucheur uitgevonden ook tot haar aflei-ding en troost, aten Adriaan en de Zuster samen,beneden aan het ontbijt, de muisjes . Zij had to weinigom handen, zuster Jenny, die er overigens geenverder uitstak dan haar in heur functie strikt was

181

voorgeschreven . Adriaantje bleek een zoet kind, met,gelijk zijn vader, veel behoefte aan slaap. De bloe-menhulde, in kommen en kannen, karaffen en glazen,die aanvankelijk veel zorg vereischte, aangezien dekraamvrouw er hoofdpijn van kreeg en er nietteminop het bezoek-uur eer mede wenschte in to leggen, ge-raakte verwelkt en weggeruimd . En de huishoudingvlotte niet minder dan onder de persoonlijke directieder jonge mevrouw. Wellicht nog beter . Want deoude getrouwe Marie van thuis, had Letje met dejaren dusdanig verwend, dat Been Rika-van-den-nieuwen-tijd daar tegenop zou hebben gekund, al hadzij gewild . Bovendien wilde deze Rika niet, althanswilde zij niet meer dan wat strookte met haar belang :het bij deze menschen uit to houden tot na 1 Januaride rekeningen over dit bewogen eerste huwelijksjaarzouden zijn betaald . Uit beginsel verhuurde zij zichbij de jongst-gehuwden, waar bovendien de Me-vrouw, al verbeeldde zij zich veel, op het punt van,,de lei" geen rekenmeesteres mocht heeten en zichvan het gewicht van ons en pond nog slechts eenflauwe voorstelling eigen had gemaakt . Schoon haarjongste slachtoffer thans buiten gevecht lag, maaktedit voor Rika, die aan het kraambed dagelijks deorders kwam vernemen, en daarbij niet verzuimdeden jongen Adri het hof to maken, geen noemens-waard verschil.

,,Sprekend onze Mijnheer, Mevrouw!"

182

Behoudens deze communicatie had de woning zichoeconomisch in tweeen gesplitst . Boven ontlookonder het oog van moeder en dokter - met wienLetje, nadat alles boven verwachting was terecht ge-komen, meer dan vrede had gesloten - de jongegeneratie. In het benedenhuis woonde AdriaanSenior met de verpleegster, als in een onwaarschijn-lijk echtverbond. Na de eerste lichte schroomvallig-heid, marcheerde het wel .

Had zuster Jenny niet het blauw-katoenen malien-kolder van haar beroep gedragen, ook gedurende demaaltijden, waarbij ze op Letje's plaats tegenoverhem aan tafel zat, het ijs zou al eer gebroken zijn, ende illusie van dit ongezocht tete-a-tete meer vol-komen. In den beginne echter imponeerde de ge-dachte aan het menschlievend werk, waaraan dezejonge vrouw haar leven offerde, den heer des huizeszoodanig, dat hij bloosde wanneer zij om het zoutvroeg. Ze beheerschte hem, deze gedachte, was deeerste, die tot hem doordrong als in den nacht achterde suitedeuren, welke de logeerkamer scheidden vanhet slaapvertrek, Adriaantje een keel opzette, en hijde penitentien begreep van haar, die er thans uitmoest . . . . Dat ditzelfde lot eenmaal hem, den vader,zou worden opgelegd . . . . Neen, aan zichzelf dachtAdriaan in deze heilige hallen nog niet .

Doch ook door den nimbus van dit kleed leerde hijlangzamerhand heenzien, en wat hem toen bleef waseen levendig, onder de kastanjeroode glinsteringharer haren lang niet onaardig jong meisje, dat met

183

hem sprak over onderwerpen - onderwerpen van deziel -- waarvan hij noch als jonggezel, noch in denecht met Letje had gedroomd .

Zuster Jenny citeerde tusschen de worteltjes en deabricozen-vla : ,Also sprach Zarathustra", en sprakook over de physieke aangelegenheden van denmensch met een verbluffende openhartigheid, eigenvermoedelijk aan het ambt, dat in de eerste plaats oponzen lijfelijken heilstaat is gericht . Over den eerstenschrik been, schiep Adriaan er allengs behagen inmet deze heldere jonge vrouw over de natuurlijkelevenszaken op natuurlijke wijze to spreken . Het juistverworven vaderschap gaf hem daarbij een zekerenruggesteun. En hoewel hij dit aan Letje-bovendankte, soms kwam het hem voor of het eigenlijkJenny-beneden was, die hem opvoedde in zijn nieuwewaardigheid. Voor niets ter wereld zou hij die goedeLet deelgenoote hebben gemaakt van dezen tafel-kout, welke in het algemeen boven de bevatting dervrouw, en ongetwijfeld boven de hare ging . Volstrektzuiver voelde hij zijn geweten ten opzichte van haarzelfs niet . Nadat hij de stoute stelling der andere :,,Allemannen zijn nu eenmaal polygaam aangelegd", meteen schichtig : „ja" beaamd had, kocht hij nog dien-zelfden avond voor de moeder van zijn zoon hetspeldje, een brillant tusschen twee pareltjes, dat hemtot dezen dag onoverkomelijk duur toescheen . Komtmen over den hond, dan komt men over den staart .

184

Een leerschool is het menschelijk leven, Adriaanondervond het dagelijks, negen dagen aan een stuk .Niemand, die gissen kan waartoe onder bepaalde om-standigheden onze krachten reiken, zoo lang zichgeen enkele omstandigheid, die den naam ,bepaald"verdient, binnen de grenzen van ons aardsch bestaanheeft voorgedaan .

Zuster Jenny beteekende voor hem de eerste . Enhet was mogelijk, dat zij gelijk had : „Il faut quejeunesse passe" .

Toen Letje voor het eerst weder beneden mochtkomen, had hij, hoezeer zich verheugend in dezehereeniging en de apotheose van het ouderlijk geluk,een oogenblik den weemoed van dit woord to ver-werken . . . . Alsof daar inderdaad iets van „jeunesse"aan hem voorbij was gegaan . . . .

Intusschen zat ook Letje, na haar geweldig avon-tuur, nog een weinig onwennig weer op haar plaatsaan de lange zijde der tafel, tegenover den terugge-vonden echtgenoot ; de zuster was naar den kortenkant verhuisd .

Dien morgen had zij afscheid genomen van dendokter, met waardigheid de enveloppe van onderhaar hoofdkussen - ja, toch maar het hoogste tarief,eerste klasse, gelijk Oma het wenschte, en wel-ver-diend bovendien! - in zijn argelooze handen ge-speeld, Hem hevig bedankt. En nu voelde zij, onloo-chenbaar, een leegte . Tot welk een graad van ver-

185

trouwelijkheid steeg men op den duur met zulk eenman, redder, beschermer, minstens een tweedenvader van den lieven kleinen Adri ; want wat praes-teerde feitelijk den eerste nog ten opzichte van hetkind? Francoise had dezen accoucheur, vond ze, niethalf genoeg geprezen . Nog zag zij, terwijl zij daar her-steld, geslaagd, zegevierend - de moeder van eenzoon! - weder op haar stoel troonde, then vereerdenplaatsvervanger over zich buigen, zijn donkere oogenop haar gericht ; nog hoorde ze zijn stem, die de slaap-kamer herschiep in . . . . zij wist niet recht welk eenvreemd verblijf . . . . maar zij was onbewust dicht ge-naderd tot de romantiek in afleveringen .

Dat nu ook deze scheiding weder in God's raad be-slist was . . . . Zij kon zich, welbeschouwd, al best ver-plaatsen in vrouwen die, enkele jaren getrouwd, zichals het ware tegen kwalen verzekerden door zichpermanent onder dokter's handen to stellen ; en zijhoopte, achter de geheime deuren van haar hart, datook zij niet al to gezond zou blijven .

Wel verschillend was het uiterlijk beeld der man-nen geschapen. Gelijk thans, tegen dezen lichtendenachtergrond, had zij den haren, den wettelijken vadervan haar zoon, nog nooit gezien . Toch meende zij jetsaan hem gewonnen to hebben . . . . iets? . . . . Tot desymboliek steeg Letje niet, maar zij bedoelde : jetsals het knoppen van de kamperfoelie bij glen eerstenlentestraal. Zij moest zich nu beurtelings wenden tothem, die haar zoo lang had gemist, en tot haar, die zijnu langzamerhand wel zou willen missen . . . . En het

1 86

bleek moeilijker zich aan de conversatie aan to pas-sen dan zij gedacht had . . . . Tot welke kernachtigegesprekken trachtte dat vreemde mensch haarAdriaan to vervoeren! Geen tijd had hij, dat hij at!Alsof ze het er op toelegde, zoodra zijn mond zichopende, als de schuur voor de opgetaste schelf, begonzij over, hoe heette die schrijver? Ibsen . En hij scheendaar niet eens afkeerig van. Namen noemde hij vanden weeromstuit, welke hem zoo lang haar heugdenog niet over de lippen waren gekomen . Bij Schilleren Goethe hield het niet op,

Rika verbeet zich natuurlijk in de keuken wegensdat lange letterkundige tafelen! Met een half uurwaren zij samen - Adriaan en zij - altijd doorvoeden uitgepraat geweest, Bovendien, het meisje zou ergeen minuut later om uitgaan, al lagen de puinhoopenvan Carthago aanstonds op het aanrecht .

De Zuster, die zich van de huishouding niets aan-trok en aan Aatje een veel to gemakkelijk kind had,kon vrij de geleerdheid uithangen . Zij at, dronk,sprak . . . . en toen zij haar servet liet vallen, bukte zijzoo schielijk en afgetrokken, dat het hoofd vanAdriaan aan een bloedige botsing nauw ontsnapte .Zij scheen het incident niet eens op to merken, had,terwijl hij de taart, met nog eenmaal ,welkom", thansin sukade, aansneed, alweer een ander onderwerpop het gebied der eeuwige en voorbijgaande liefdebij den kop .De jonge moeder begon zich, gedurende deze

vreugdetaart, ernstig of to vragen : of de vrouwen-

1 87

generatie, welke het bij de bakers hield, wel zoo verhad misgetast? Ongetwijfeld waren er onder het gildeook beteren geweest, brave oude vrouwen, die men,behalve de zorg voor den jonggeborene, tal van hui-selijke bezigheden kon opdragen, waarvoor eene, alsdie daar, haar neus optrok .

Oma's lijfspreuk luidde : ,Je moet het maar eersteens ondervinden", en hoe danger hoe meer neigdeLetje, in den moederstand verheven, naar deze oer-kracht, welke zonder den minsten omslag, zevenkinderen ter wereld had gebracht. Ja, zij kon zich,het eerste schaap over de brug, al haast voorstellen,hoe zij eenmaal, op Oma's plaats aan het hoofd vanden familiedisch, op haar beurt de wijsheid in pachtzou hebben tegenover de huwbare dochter van denkleinen Adriaan .

Voor drie weken was intusschen deze kraamver-pleegster geengageerd. Nog Been twee waren er om .Het was zoo goed als een logee. Een logee voorAdriaan . . . . Zij besloot zich bij een eventueel vol-gende gelegenheid wel to bedenken . . . . Een bakermocht al even welbespraakt zijn, dat bepaalde zichtenminste tot de keuken .

- Wat is Letje nogoverpeinsde Adriaan,wiens oogen aan de wespentaille van zuster Jennywaren gewend geraakt. Zou zij zoo blijven? Hoe on-berekenbaar ging het feitelijk in het leven toe! Meteen meisje, dat men nauwelijks opmerkte, zoo sluik

1 88

en uitgewischt ging zij haars weegs, had hij zich ver-loofd . . . . was hij gehuwd. Nu zat daar, nog Been jaardaarna, deze matrone, waarbij een man in het nietverzonk .

Zoo, met hun drieen, begonnen ook hem de petil-lante gesprekken wel zwaar to vallen. Het werd eenverademing wanneer in het belendend „salon" dejonggeborene, om wien deze geheele revolutie in huiswas opgezet, eens in de reden viel. De knaap hadformidabele longen . . . . Doch ook dit moest niet tolang duren . Want terwijl de verpleegster achter desuitedeuren moederlijk heen en weer suja-de endaarbij eenige nummers uit de ,Liederschatz" tenbeste gaf, zaten zijn vrouw en hij onverhoeds wederenfin-seuls, en wisten, als bij een eerste, of eenlaatste rendez-vous, den dialoog bezwaarlijk op tohouden.

Letje vroeg onveranderlijk, of Aatje lachte ofschreide : „Hoe vindt je hem? Is hij Been schat?" con-stateerde, zonder een schijn van rancune, en op dentoon van haar grootmoeder, die het altijd wel gezegdhad: ,Een jongen is toch veel aardiger dan eenmeisje". Gevleid kon hij zich, na al wat Letje op zijnsexe aan to merken had gehad, met deze late onder-scheiding niet gevoelen. Hij was er bovendien de manniet naar zich op iets to laten voorstaan . En hij kendemiddelerwijl de vrouw in hare onbestendigheid.Nochtans beaamde hij . Hoewel in zijn binnenste hetstandpunt zijner kameraden deelend, die meenden :,,Voor een man is er aan een zuigeling nog niets," ging

189

hij, zich voorstellend hoe hij over een paar jaar metAatje, in een demietje en met slobkousen aan, doorhet park zou wandelen, ook zijnerzijds met hoop enverwachting op haar hooggestemde beschouwingenomtrent den kroonprins in.

Een mensch leeft nu eenmaal moeilijk in het heden,tenzij dit - zuster Jenny zette zich juist weder aantafel om de haar toekomende taartpunt op to eten -tenzij dit in een ongenaakbaar romantischen vorm totons wordt gebracht . Voor een jongen vader, dacht hethem ook het verstandigst zich met alle kracht in detoekomst to verdiepen. Het verantwoordelijk gezins-hoofd . . . . Papa . . . . gelijk zijn vader een Papa wasgeweest. Dit werd thans zijn levenstaak. Zijn oudeheer was, dit moest hij zijn moeder toegeven, alsvader een voorbeeld geweest, al had hij zijn kinderendan ook wat krap gehouden . De kleine Adri behoefdezich trouwens niet to verbeelden, dat hij later vanden hoogen boom . . . .

,,O pardon, Zuster, ik wist niet dat uw voet . . . . ",,Laten we opstaan", verhief zich Letje, omvang-

rijk .

Francoise had juist voorspeld : een Zuster trok .Twee dagen kraambezoek, van half drie tot vijf .. . .

*en 't had gestroomd. De halve stad was naar denstamhouder komen kijken, en niet een ook onderdeze groepen, die niet, gebogen over de zwanenwieg,den kleinen Lohengrin had aangestaard met Elsa'sdroomverloren blik . . . . I Wie zou dit achter Adriaan

190

en Letje gezocht hebben! Een paar, waar nu letterlijkniemand lets „aan" vond!

Het stond, vond Letje, in haar reseda geverfdetrouwjapon rijkelijk neergezeten op de kanape, bijdeze „show" ook wel gekleed, een verpleegster . Temeer nu Rika geweigerd had een muts to dragen -„'t was uit den tijd", zei ze - en met ontembarepiekharen de deur opendeed. Zuster Jenny oogstteniet minder bijval dan de kleine wereldburger . Eenondernemende mevrouw zonder kinderen maaktezelfs, terwijl Zuster een oogenblik de kamer uit was,een ongepast grapje op ,het blauwe gevaar" in eenjonge huishouding . Gelukkig, dat iedereen Adriaankende . . . . De aardigheid had nauwelijks een succesd'estime behaald. Een naar mensch, deze mevrouw . . .Eigenlijk waren het allemaal nare mevrouwen, vondLetje, zij bleven maar zitten en dronken kandeel, totze er rood en luidruchtig van werden, Aatje bijna vanden graat viel, en er stoelen to kort kwamen . Eenman had het maar makkelijk in de wereld - dat zeiOma ook altijd - die trok zich van de heele affaireniemendal aan. En na deze eerste vlaag van opstan-digheid tegen de paradijs-orde, gevoegd bij de con-versatie van den middag en twee kopjes kandeel,begon Letje op een onbewaakt oogenblik in haarleeggeloopen salon eensklaps to schreien . Zij wistniet waarom . . . . zij wist niet waardoor . . . . to schrei-en zonder maat of stuur . . . . Als om den kleinenheld van den dag jaloersch to maken .

191

Een zegen! . . . . Oma, de onversaagde, gaf hetdoopmaal. Mama, die sedert het huwelijk van Marie,nog op middelbaren leeftijd met den wachtmeesterharer verkeering, met de dienstboden sukkelde, hadgemeend, dat Letje thans zelve voor dezen moeder-plicht behoorde op to komen . Zij had alles compleetgekregen; een servies voor vierentwintig personen,en verder van alles minstens twaalf, Het ontbrekendewilde Mama uit haar inventaris aanvullen . Een kook-ster zou komen koken, Rika, met muts - daarvoorzette Letje's moeder haar eer in - bijgestaan doorOma's ouden huisknecht, tafeldienen .

De uitspraak kwam Letje als een vonnis voor, Zijhad zich tegen Mama nooit durven verzetten . . . .En ja, 't was waar, wat had je aan je twee stel damastals je ze allebei in de linnenkast liet liggen? . . . .Tegenover Adriaan's familie bleef ze feitelijk ver-schuldigd bij voorkomende gelegenheden to be-wijzen, dat zij hun zoon niet onwaardig was. Het aan-tal gasten breidde zich in haar gedachten met dendag uit. Weer zat men met den Franschen predikanten zijn vrouw . . . . alreeds dertien en veertien . . . . Zijzouden de uitnoodiging ongetwijfeld aannemen ; deWaalsche Gemeente ging hard achteruit, en zij had-den het al niet breed . . . .Niettegenstaande het compleet servies, kwam de

arme Letje in haar droomen maar steeds borden tokort, en danste een regiment ruitjesglazen al verdervoor haar uit . Niet meer to achterhalen waren dezilveren voetjes der antieke zoutvaatjes, en Rika liet

192

elken nacht de soepterrine vallen, uit woede over diemuts! Bij den dageraad stond ze op, om op den ach-terkant harer correspondentie, die zij in haar sleutel-mandje overal placht mee to voeren, op to schrijvenwat hear in het verband der zeven, door Mama alsnorm gestelde gangen van het menu, gedurende ditnachtelijk drinkgelag nog to binnen geschoten was .Het merkteeken der slapeloosheid hechtte zich aanhaar kaken, en de kleine doopeling plukte van hetfeest to zijner eer tot dusver slechts de wrangevruchten.

Adriaan vond, dit kon zoo niet voortgaan . Hijvreesde een zenuwziekte, den ondergang van zijngezin.

Ook hem zat de zaak hoog . Binnen het jaar alwedernaar de Fransche kerk . . . . gekleede jas, hoogehoed . . . . En deze reprise thans : als wader. Als wadervan een kind, waarvan op lien leeftijd alles kon wor-den verwacht. Tot Koning Radboud gingen in dezeBin zijn sombere vermoedens . . . . Adriaantje wassedert het vertrek van Zuster Jenny ontegenzeggelijklastig, hij ondervond het elken nacht, waarin Letje,in de cuisine van haar huiselijk geluk, rustig to bedbleef liggen, terwijl hij met den oorverdoovendenrebel van de waschtafel naar den schoorsteenmantel,en vice-versa, drentelde .

Aan de consistorie-kamer had hij een funebre her-innering, en een onoverwinnelitke afkeer bekroophem tegen de gansche ceremonie, in een taal, die ophet gymnasium nu eenmaal Been kans kreeg . Den13 193

stamhouder zou het niet hinderen of hij het koudedrupje namens de eene, of namens de andere natio-naliteit ontving, maar Let en hij - les parents dunouveau-ne - die de honneurs moesten waarnemen,zouden opnieuw geraken in dit labyrinth van zittenen zingen, en het zakje, en opstaan . . . .

Zijn hart smolt van verteedering voor Letje bij degedachte hoe haar na deze morgenexercitie dan nogeen diner van zeven gangen wachtte, in hun huis,waar, wat de keuken betreft, Rika zich niet om kondraaien, De bij-passende wijnen behoorden, volgenszijn schoonmoeder, tot het departement van den man,maar voor het overige zouden alle drillen en geleien,figuurlijk gesproken, drukken op de schouders derjonge moeder. Geen wonder, dat zij met den dag toe-nam in prikkelbaarheid en herhaaldelijk van dendokter sprak. Gelukkig kon de verpleegster dienZondag terugkomen om op Aatje to passen, hem's morgens in de doopjurk to hullen en aan het dessertnog eenmaal „en grand gala" den gasten to ver-toonen . Het glansnummer van de bakers, waarmedevelen haar fortuin hadden gemaakt . Kosteloos thans,doch minder rustique . „Die moet je dan ook nog maarbedienens" snauwde Letje . Zoo overstuur was ze. On-herkenbaar veeleischend, en een-en-al kritiek . Geenhaar liet ze heel aan Zuster Jenny. Maar hij kon hethaar vergeven . Voor zijn persoon zag hij in deze her-rijzenis zijner „jeunesse" op dien dag-der-dagen tochook niet veel gewin . . . .

194

Toen de nood op het hoogst was - mevrouw Letjedecreteerde : ,Zoodra 't voorbij is ga ik naar bed, laatdokter komen" - bracht, zooals gezegd, Oma, hetonverwoestelijk vrouwengeslacht, onverhoopt deredding .

Was het een lichte speculatie van hem geweestthen avond, toen Adriaan zich bij de oude dame op,theebezoek meldde, om Oma, ook uit naam vanAletta, to verzoeken eigenhandig Adriaan Hendrik,die voor deze gelegenheid Adrien Henri zou heeten,to houden voor den doop? Min of meer. Waartoekomt een huisvader al niet? Met het oog op den ver-smaden Johan Boudewijn, was deze ondernemingvast geen sinecure . Doch naar den vorm, waaraan.Letje's grootmoeder onvoorwaardelijk hechtte, lagdit bezoek wel degelijk op zijn weg, was het zelfs nietmis to loopen geweest . Naar rang en ancienniteit enwegens de doopjurk de aangewezene, erkende menook om haar kennis van de Fransche taal, Oma kam-pioene, En toen hij eenmaal zat, geleidelijk Oma'sfeestmalen in herinnering had gebracht - ,dat mag-nifique diner in onze bruidsdagen, weet u nog wel,de heele stad was er vol van" - en vluchtig vanLetje's hoofdpijnen had gerept, ving, naar het goedHollandsch spreekwoord, de koe de haas :

,,Me dunkt, kinderen, dat jelui die Zondag danmaar weer bij mij moesten komen eten?"

,,Allemaal . . . .1" Adriaan ademde nauwelijks,,,Het gezelschap kan toch niet zoo talrijk zijn?",,Zestien,"

195

De oude vrouw glimlachte . La garde qui ne se rendpas,

,,Zou het u niet to vermoeiend zijn?"Wat die jeugd van tegenwoordig toch zwaartillend

werd!„Waarom zou mij dit to vermoeiend zijn? Mijn

meisjes zijn best, weten sedert vijfentwintig jarenalles to staan in mijn huis, en hier hebben we deruimte."

Even dacht de opgeluchte jonge man : hij had metOma getrouwd moeten zijn . . . . een eeuw vroegergeboren! Welk een weldaad, deze rustige overgave,na de crisis, die hij met Letje en Rika had doorge-maakt.

En terwijl hij op gevleugelde voeten huiswaartssnelde, om Let to verlossen, en in het vooruitzichtvan een weder menschwaardig bestaan, kiemde inzijn hoofd de conclusie, die zijn manneleven zou be-heerschen en tot in lengte van dagen het uitgangs-punt zijner gesprekken op de societeit zou zijn : ,Hetis toch maar een feit, dat de wereld er niet op voor-uitgaat."

En toen bleef er, op lien lang-gevreesden Zondag-morgen, waarop, naar het welsprekend woord vanden Franschen domine - die het altijd nogal trofmet het weer - een zonnestraal expresselijk vanden hemel nederdaalde op Adrien Henri, ,sa mar-raine, ses parents et ses parrains", ten slotte nogtijd over om den dierbaarsten wensch der moeder to

1 96

vervullen . . . . De vier generaties op een portret!Andreo Battagiore was bereid gevonden, bij uitzon-dering en vanwege de klandizie, zijn Zondagsrust toofferen aan deze apotheose in de vrouwelijke linie .

Och peen, geen popeling voer meer door Letje'shart toen ditmaal de vigelante stilhield voor het huisharer jongste droomen, welks naambordje, naar deneisch des tijds, thans den titel : ,kunst-photographe"droeg, en in de lift vervulde haar slechts het kantenwichtje - steunpilaar van de Fransche kerk - opZuster's arm .

Als Adri begon to huilen, was de zaak verloren .Maar zij kende den beleefden portrettist toch nog ;een weinig vergrijsd, dacht haar zijn gitzwart haar,en minder vurig zijn blik . Zij had nu trouwens hoo-gere aspiraties, was, om zoo to zeggen, van de kunstin de wetenschap overgegaan, Wat Andreo Batta-giore betreft, hij, die dagelijks zooveel niets-zeggendegezichten zag, kwam zelfs niet op de gedachte uit denaanblik dezer struische moeder van zijn jongst sujet,het schimmig beeld to pellen der voormalige ,ver-loofde" . . . . En bovendien nam de opstelling van degroep al zijn aandacht in beslag .

,,De oudste mevrouw, de overgrootmoeder, in zit-tende houding, dat sprak vanzelf . Dan, de groot-moeder . . . . links?, of rechts? En u, mevrouw, deMama?"

Ja, heel artistiek kon het met den besten wil nietworden, Tot zijn reputatie van beeldend kunstenaarzou dit onderwerp weinig bijdragen .

1 97

Maar op de kleine estrade, die hij ten einde raadhad aangerold, kwam plotseling, onvergelijkelijk rijken kunstzinnig, de doopjurk op Oma's schoot tot haareindelijk recht! Een waterval van kanten en linten,van kniehoogte, tot op, tot over den grond . En daar-boven, nog juist met het bloote oog to onderscheiden,het hoofdje van den kleinen Adri - die tot dusverzich to gedragen wist - als een behaarden spelde-knop.

De moeder van Letje verstoorde toen weder deregie. Zij wenschte plotseling het kapothoedje of tozetten, waarmede zij, aan ronde hoeden gewend, zichvandaag voor het eerst aan den grootmoederlijkenstijl had aangepast. Daarom behoefde zij er echternog niet dadelijk mee vereeuwigd to worden . Ennadat zij tot blootshoofds besloten was, oordeeldeook Letje het raadzaam vanwege de symetrie . . . .Gelukkig hing er in het atelier een spiegel . . . . Zoo,gecoiffeerd a la Rika, kon zij niet op de groep ver-schijnen .Zij moest het even overdoen . . . .De oer-moeder hield, onafhankelijk en beraden,

den haren, die bovendien nauwelijks den naam vaneen hoed verdiende, een notedopje aan haar achter-hoofd, waar de haarportieres grijs en statig uit plooi-den, op. Andreo Battagiore toonde geduld, hij hader zijn middag voor genet, maar den kleinen man washet waarlijk niet kwalijk to nemen, dat hij na al dezevieren en vijven - op het supreme oogenblik - rienne va plus - zich niet langer bedwingen kon . Een198

schok schoot door de verstarde plastiek . . . . en geenhaar had het gescheeld of Zuster Jenny, van den ach-tergrond toegesneld, was bij de trap der moeders,geheel of gedeeltelijk, ingelijfd . De photographe dooknog joist bijtijds onder de huif uit om to zien welk eendroevig mispeltje er van het lieve kindergezicht wasovergebleven.

De zilveren ramelaar reusseerde niet, het elastie-ken eendje schoot to kort ; het koor der: „dada" en,,kiekerdekiek" knikkende dames mocht niet baten .Noch het machteloos-vleiend : ,Aatje is zoet, hoor!"der jonge moeder, noch het paedagogisch: ,MoetAdriaan voor zijn je-weet-wel hebben", van den kantder grootmama .De aardbeving, door de knieen der overgroot-

moeder teweeg gebracht, had op den onverschrok-ken knaap, bestemd eenmaal het vaderland to dienenals luitenant van de schutterij, niet den geringstenvat!

,,Jongeheer, nu moet je goed kijken . Ik tel een,twee, drie . . . . en weg vliegt het vogeltje!"

Het bloed steeg Letje, de moderne moeder, naarde alreeds brandende wangen . Alsof Adriaantje, eenkind van zes weken, gevoelig zou zijn voor die ver-sleten truc!

Toen haalde Andreo Battagiore, tot alles bereidom de situatie to redden, zijn zilveren remontoire uitzijn zak, knoopte zonder aarzelen zijn vest los omhet haakje uit het knoopsgat to bevrijden, en liet het

1 99

aan de gouden ketting bengelen . . . . bengelen, rake-lings langs Aatje's neus-beginsel,

En dat hielp! Zijn trekken ontspanden zich, door denatte spleetjes glom de pupil .

,,Och, hij lacht!" riep Letje, en al haar genegenheidstroomde in een blauwen oogopslag thans weder naarden man, die dit wonder aan haar zoon had verricht .Zij nam het horloge van hem over, terwijl hij zich inzijn tent terugtrok, Mama klaagde over een slapen-den voet, en Oma dreigde in to dutten .

„Da-dal" Is het niet prachtig! . . . . Wat zegt hij nuwell . . . ."„Ppp . . . . !" blies Adriaantje. Maar het horloge van

Andreo Battagiore kwam als een nuttig symboolmede op de voortreffelijk geslaagde groep der viergeneraties.

Het portret bleef, nadat ook de luister van dezenDimanche de babteme weder was vergaan, de laatsteherinnering aan Oma, bestemd eenmaal to wordenvergroot, en als pendant van den overleden groot-vader, Johan Boudewijn, den schoorsteen te Han-keeren in dof-ebben lijst . Tot aan den dag, waaropeen logeerkamer zich zoude ontfermen . . . .

Het opende de rij van Adriaantje's ,Bilder-Galle-rie": Aatje op het schapevachtje, met het eene blooteschoudertje, met het houten paardje, met den hoepel,in het broekje, en in het verkleedpakje . . . .

Het bewaarde, dank zij het horloge, een vriende-

200

lijk souvenir aan Letje's „jeunesse", welke voor hetoverige rustig bleef gepasseerd .

Een jaar na dezen dag stapte de voorspoedige oud-ste zoon al aan zijn vader's hand en mocht deze hemvertellen van den ooievaar, die nu weldra weder ophet platte dak zou nederstrijken om Adriaan eenzusje to brengen. De moeder was alreeds van denvloer. Tot verademing van Rika, die na ettelijkeschermutselingen met Mevrouw - Letje leed veelaan migraine, niettegenstaande zij met haar tijd mee-ging en van den eenen specialist naar den anderenliep - ten slotte door Mijnheer met geld en goedewoorden was overgehaald alsnog to zullen blijven .

't Moest er bij komen . . . . bij den snellen groeivan het gezinl

Om ,Mijnheer" deed ze 't, zei Rika, ,anders wasze al lang en breed . . . . "

Och, zuster Jenny had in haar tijd geen ongelijktoen zij omtrent het mannelijk succes profeteerde :,,Voor den een komt het vroeg, voor den anderlaat . . . ."

Letje had thans een baker geengageerd, gedeelte-lijk omdat Francoise bij haar tweede bevalling over-stag was gegaan, gedeeltelijk op grond van eigen er-varing. Beter ten halve gekeerd, dan ten heele ge-dwaald. Vrouw Bozuwa zat juist acht dagen zilver topoetsen in de keuken, toen de gebeurtenis zichandermaal meldde . De rammelaar en de kroes vanAdriaantje, voor haar, die bestemd was alle hulde-blijken tweede-hands to ontvangen; de flesschen-

201

bakjes en de peperbus . . . . Want ditmaal zou Letjehet doopmaal in haar huis niet ontspringen, Deboojen van Oma werden een jaartje ouder. En Mamazat weder zonder .

„'t Zal de laatste nog niet zijn," voorspelde de in-eere-herstelde aan Rika - zij was in het vak ver-grijsd en een best mensch, al drukte zij zich niet altijdzoo dichterlijk uit als een verpleegster - ,als de paneenmaal aan 't glijden is . . . . "

En ditmaal was het een dochtertje, de rijkelui's-wensch binnen twee jaren vervuld . Een Aletta, Jo-hanna, Boudewina, bij verkorting en tot Oma's erger-nis „Zus" genaamd. Zus was blond, men zou zeggenseen tikje aan den rossigen kant . . , .

202

BESLUIT

Waar hij zat sliep hij, Mr, van Balen Janssen . Deneiging van wijlen zijn vader, wiens voorbeeld hemsterkte van de wieg af, en wiens voetstappen hijdrukte, in het zweet zijns aanschijns, van eerepost toteerepost. Noblesse oblige . . . Had al niet zijn groot-vader uitgeblonken als Regent van het Weeshuis,Commissaris van de Spaarbank, zijn sporen verdiendals Penningmeester van de Kegelclub, als Quaestorvan het Leesgezelschap, om to sterven als Eere-voor-zitter van de Societeit Concordial Met hart en zielgaven deze mannen zich aan de op zich genomentaak, moest het zijn ten koste hunner particuliere be-langen, hun nachtrust, hun gezondheid. Op hem kwamhet aan, als notabel burger van middelbaren leeftijd,den roem dezer dynastie hoog to houden in den ver-snelden levenspas!

De spoorweg-coupe bood den heer Janssen in ditverband een schier nog veiliger retraite dan het lits-jumeaux, waar het telefoontoestel, links van zijn oor,zijn droomen bedreigde en zijn echtgenoote, rechts,een euvel harer kinderjaren, waarvan haar moederhaar met een flanellen muilkorfje vergeefs trachtte

203

to genezen, ook in het huwelijk niet had afgeleerd .Alhoewel het reizen-voor-genoegen in zijn familie totde hooge uitzonderingen behoorde, was hij er tochniet bepaald afkeerig van, gelijk het meerendeelzijner mannelijke kennissen, die louter wegens hetniet-ophouden hunner, elkander voor den Pilatus,het Forum Romanum en het Karlsbader-bronzout op-ruiende vrouwen, op gezette tijden bezweken voordit derangement. De zijne was niet exigeante . Zijwilde, wat hij wilde . En hij wilde desnoods wel. Alshij maar eenmaal zat . . .

Mevrouw van Balen Janssen, tegenover dezen wel-willenden echtgenoot, in de tweede klasse niet-roo-ken, welke hen voerde naar Parijs, vertoonde methaar lorgnet op, haar onderkin uit, haar mond correctgesloten en „Paris et ses environs" op haar schoot,inderdaad een alleszins betrouwbaar menschenbeeld .Niet, dat zij, na dagen van denken en pakken, hetzilver opbergen en afscheidsbezoeken brengen, nietmoe was, niet waardeerde dat ook zij ,zat", niet ver-langde . . . Maar het was haar nu eenmaal niet gege-ven to dutten in een andere dan streng horizontalehouding en in het officieel costuum van den nacht .Zij wist dit . En ook haar echtgenoot wilt dit . Van-daar dat hij in voile gerustheid . . . Negen uren had-den ze voor den boeg .

Louter voor genoegen mocht deze reis intusschenniet beraamd heeten, doch een probleem van ettelijke

204

jaren: op welke wijze de heer en mevrouw van Ba-len Janssen hun zilveren bruiloft zouden vieren? waser ten beste mee opgelost .

Hoe had ze haar levenlang opgezien tegen de hui-selijke jubilea, mevrouw Aletta Janssen . Tegen heelthen stoet van periodiek terugkeerende kalender-dagen, waarvan een verhoogde levensstemmingwerd verwacht .

Aan niemand had ze dit gebrek aan erkentelijk-heid, dat haar een stille schande en een mis-verstand met den hemel toescheen, ooit durvenbekennen, Gelukkig gehuwd, moeder van tweewelschapen kinderen en gezegend ook in het stof-felijke, kon zij het zichzelve al niet verklaren, nochvergeven, Geen deter feestdagen echter - of hetmoest de Koperen-bruiloft zijn geweest, twaalf-en-een-half jaar geleden met een diner in Concordia luis-terrijk herdacht - had haar in het vooruitzicht be-nauwd als deze, die nu voorlag : de dag, waarop zevoor vijfentwintig jaren stond met Adriaan voor denBurgerlijken Stand .

Niet om door to komen . . .! Maar hoe waren ookde tijden veranderd! Oma, de reddende engel bij elkfamilie-record, dat tot de poezie van eten en drinkenleidde, sinds jaren ter ruste . Mama haar den vorigenwinter in het familiegraf gevolgd . . . Zij, Letje, plot-seling de oudste, de stille kracht, het overleefd tijd-perk ten opzichte der buitensporige kinderen, vanwelke zij nauwelijks gelooven kon, dat het de harewaren, verwekt in wettigen echt .

205

Ter eere van deze kinderen was het diner met balna in Concordia, waarop haar man zwak had, diehechtte aan traditie en in het bestuur van Concordiazat, moeten vervallen . De jonge Adri, de dichter van,,Het Nieuwe Bewustzijn", verkeerde uitsluitend metde Muzen, terwijl Lettie, de dochter, die studeerde,zij weifelde nog steeds waarin, weigerde haar vrien-den en geestverwanten to wagen aan een zoo bur-gerlijke apotheose van het ouderlijk geluk . Toen zijdaarop hun eigen vrienden, hun in den loop dezervijfentwintig jaren trouw gebleven, optelden, bleekook dit succes niet noemenswaard . . . Het getalzou met opgerakelde familieleden van heinde enver en met kennissen, waarvan je niet wist watje aan hen had, moeten worden geflatteerd, omde groote zaal van Concordia eenigermate tothaar recht to doen komen. En welk een pro-bleem bood dan nog de plaatsschikking . . . SedertGrootmama's nalatenschap, welke overigens niet be-neden de verwachting was gebleven, verkeerde degeheele familie van Letta's zijde in onmin met tanteLize, de inhalige . . . Terwijl ook twee ooms vanAdriaan elkaar ,niet zagen" . Het zou zelfs de vraagzijn, of die onder deze omstandigheden niet beidenbedankten . . . Dat scheelde dan ook weer . . . Nu, enom faute de combattants het feest in huis to vieren, inde suite, die zich aan een bescheiden vorm van vol-doening aanpaste . . . Tegen deze mogelijkheid ver-zette zich de zilveren bruigom met klem! Hij kendezijn huisvrouw thans een kwarteeuw en begaf zich

206

wat haar weerstandsvermogen betreft, in geen risi-co's meer. Na de vele jaren, waarin zij zijn belangentrouw en ijverig behartigd had, gunde hij zijn Letjeop dezen dag, die gelukkig slechts eenmaal in eenhuwelijksleven voorkomt, ook van harte een beterlot! Maar welk?

Het voorbeeld van Francoise bracht, als altijd, uit-komst. Die was met haar man een jaar to voren bijgelegenheid van deze zelfde gebeurtenis naar heteiland Corsica gereisd. Zoo ver behoefde het nu niet,meende Mr. Janssen, ieder moest rekening houdenmet zijn eigen portemonnaie en tegen het sla-olie-dividend was nooit to concurreeren geweest . Maarin het denkbeeld zat veel goeds . Sedert hun huwe-lijksreis waren Letta en hij niet in Parijs . . . Een acht-tal dagen in de Lichtstad, met tot slot, ter viering vanden onvermijdelijken datum, een intiem feestmaal toBrussel, waar zij de kinderen, als die zich tenminstedaartoe zouden willen leenen, zouden ontvangen inhet Grand-Hotel .

De tranen sprongen de zilveren bruid in de oogenbij dit voorstel, dat aan zoo vele vergeten ontroerin-gen raakte en waarbij het helsch visioen van de tafelin T-vorm, den tempel van vanille-ijs en de toasten,plotseling in het niet verdween .

-Vijfentwintig jaren . . . overpeinsde mevrouw Jans-sen, terwijl zij den overbuur in stilte gadesloeg enzich verheugde, dat er tot dusver in deze coupe geen

207

andere reizigers waren gestapt om zich met haar tovergasten aan den aanblik des mannelijken slaaps .Hij mocht er nog zijn, vond ze, al liet het overbelasteleven van den tijd niet na zijn stempel to drukken ookop dit ietwat aangevlamd gelaat, en al droeg zijneenmaal to slanke gestalte het sieraad van den ge-vorderden leeftijd, gemarqueerd door een grijs vest,een weinig a outrance . . . Na vijfentwintigjarigen om-gang kon zij bovendien zijn karakter, van meer be-teekenis dan dit vergankelijk schoon, beoordeelen .Wat weet een jong meisje, op het punt den grootenstap to wagen, welbeschouwd daarvan . . .! Adriaanwas iemand, lien men moest kennen, dat zei ieder-een; iemand, die misschien niet dadelijk een buiten-gewonen indruk maakte, maar daartegenover bijnadere kennismaking verbazend meeviel . Met wel-gevallen bleven haar oogen, over het ,so-easy", ophem rusten . . . Van lezen kwam bij het schokken vandezen internationalen trein toch niet veel en zemocht op de kathedralen van Parijs wel een oogen-blikje verpoozen . . .

- Vijfentwintig jaren . . . dat zij to zamen stapten inde eerste klasse coupe, die hen voerde, langs dezezelfde ijzeren paden, naar die eene vreemde be-stemming, waarvan men als zedelijke en inschikke-lijke menschen niet terugkeert . . . Voor ditmaal hadAdriaan, met haar goedkeuring trouwens, tweede ge-nomen. De democratie won meer en meer veld, enin het buitenland, waar toch niemand je kende . . .

Als de dag, als de nacht van gisteren, kwamen haar

208

de bijzonderheden van then proefrit en zijn gevol-gen weder voor den geest . Ook het heimwee, dat haaraan de Cote d'Azur verraderlijk achterhaald had . . .Zoover van huis gingen ze nu gelukkig niet. Och, aldie oorden, met hun overdreven mooie namen, je konhet wel vooruit voorspellen, dat het tegenvallenmoest . . .- Vijfentwintig Karen van oprechte trouw . . . ten-

minste ze geloofde niet, dat Adriaan . . . ooit . . . Hijmocht dan, lang geleden, voor die roodharige kinder-juffrouw niet geheel ongevoelig zijn gebleven . . . Dithad zij bijtijds ingezien, het meisje onder een voor-wendsel verwijderd, en zichzelve weder aan de kin-deren gewijd . Francoise was al een jaar vroeger zooverstandig geweest. „Men moet," zei ze, „de verzoe-king niet in huis halen" . En een moeder, die haar kin-deren aan ondergeschikten overlaat, is alreeds omdie reden medeplichtig . . .

Maar was ook zij in deze jaren - zij durfde hetzich eindelijk bekennen - wel geheel zichzelve ge-weest? Hoe heette hij toch? die jonge schaakvriendvan haar man, welke avond aan avond, over de heer-scharen heen, zijn zwarte oogen zoo veel-zeggend endoordringend op haar richtte, dat zij er den vol-genden dag nog licht van in haar hoofd was? Tot ze,op den rand van het verderf misschien, maar nog juistaan de landzijde, haar bezinning herwon en, als werdhet haar geopenbaard, begreep, dat het voor een ge-huwde moeder geen pas gaf zich in zulk een blik zoowel to gevoelen . . . En hem dit toen met zooveel tact

14

209

liet blijken, dat hij onmiddellijk weg bleef . Heele-maal. Of dit nu bepaald noodzakelijk was geweest?In elk geval had zij het van haar kant minder plot-seling en minder radicaal bedoeld en waren na ditintermezzo de avonden met Adriaan haar dubbellang gevallen . Maar alles went, en met gewetens-wroeging had zij zich in die dagen op het schaakspeltoegelegd. Achterna beschouwd, wilde zij het nogslechts loven, dat de jonge man in quaestie - Al-fred . . . heette hij, dezelfde naam als van then Fran-schen dichter, over wien hij het altijd had - dat Al-fred zonder eenig blijk van hartzeer het zekere voorhet onzekere nam, en zij behoed was gebleven voorden strijd, die in den modernen roman tot goudenuren mag leiden, maar die in het dagelijksch levenhet slechts tot schaamte en berouw brengt .

,,Adriaan!"Hij schrikte niet Bering!,,De kaartjes, man . . . Laat mij ze bewaren, dan be-

hoeven ze je niet meer to storen ."Hij weigerde beslist . De man was het hoofd van het

huisgezin. En hij sliep ook eigenlijk niet . . . zat slechtsmet zijn oogen dicht . . .

,,Gerust, hoor!"Tot in het holle van den nacht had hij op zijn doch-

ter gewacht . Uit plicht en beginsel . Op dit punt stondhij pal als Van Speyk : den sleutel kreeg Lettie nietmee! Al duurde haar dispuut, haar dancing of haar

210

spiritistische seance tot den dageraad, een jongmeisje, zij mocht zich, terecht, verbeelden haarouders over het hoofd to zijn gegroeid, bleef eenjong meisje . Hij liet dat maar niet allemaal gaan, alsvader, Ook de zijne had, wat de dochters en dedienstboden betreft dezen teugel strak gehouden .En daarom schikte hij zich in de nachtwake tot hetkind - een koele schoonheid, die hem, in het be-wustzijn van zijn verwarde haren en verwezen va-dergelaat, bij het nachtelijk rendez-vous wel watintimideerde - onder de ouderlijke vleugelen wasteruggekeerd.

Zijn vrouw had de moederlijke pretenties reedslang afgelegd . De ouders waren de slachtoffers vanden tegenwoordigen tijd, gelijk de kinderen de slacht-offers van den verleden tijd waren geweest . In devredige dagen van Mama, Papa, en niet-te-vergetenOma.

,,Adriaan . . . Vertelde Zus nog iets?",,Neen . . .",,Wie bracht haar thuis?"„Ik weet het niet . Zij kwam met een auto."Duister waren de tijden. Geen pijl op to trekken

met wien dit meisje zich nog eenmaal verloven zou?Vandaag scheen ze met het gansche studentencorpsto verkeeren in then voorbereidenden staat ; mor-gen verklaarde zij zich tegen het huwelijk, gelijk haarbroeder Adri, welke in zijn kring voor een genie door-ging. Scheiden vonden deze kinderen even onbelang-rijk als trouwen, en een normaal gezin eigenlijk het

2 1 1

aankijken niet waard . Grootspraak, waar ze in hunhart niets van meenden . Op laster af! Zoo van gisterenwas Lettie's moeder nu ook nog niet op het gebiedvan de eeuwige liefde. Over dit onderwerp wist zetenminste mee to praten. De bestemming dervrouw . . . onloochenbaar. Maar ze moest een beetjewillen mee werken . . . Al werd dan het moederlijkgeduld wat larger op de proef gesteld sinds devruchtbare partijtjes met pandverbeuren, in dringen-de gevallen : den put, tot het verleden behoorden,eenmaal moest toch de ware Josef komen, die haarniet slechts ten dans, maar formeel ten huwelijkvoerde . . .

Intusschen scheen ook de vaderlijke eerzucht, watden stamhouder betreft, nog ver van de wijs . Fran-coise had het den somberen jongen, achter zijn uilen-bril, altijd wel aangezien, dat hij voor artistieke doel-einden in de wieg was gelegd, en oordeelde hetbekrompen hem bovendien met examens lastig tovallen,

Adriaan Senior stond niettemin op de Rechtengelijk zijn vader tegenover hem op de Rechten hadgestaan.

De moeder, nimmer positief, wist niet wat ze hopenof vreezen moest .Van den ,Aan mijn moeder" opgedragen bundel

„Mystiek" bleef haar elke letter mystisch, maar AdriJunior troostte haar: dit was, zei hij, nu juist wat hijmet deze gedichten had willen uitdrukken .

En in een ding moest zij den ouden heer, gelijk

21 2

deze zoon thans haar Adriaan noemde, bijvallen : Dedrukkosten, door den vader in gelatenheid gedra-gen, waren tot daar aan toe, maar in perkament haddit dunne boekje - twaalf bladzijden, waar, als eenvliegerstaartje in de ijle lucht, hier en daar een regelop gedrukt hing - niet gebonden behoeven to wor-den. Ach, het kon haar nog aan het hart gaan, dathaar derde en laatste kind op jeugdigen leeftijd ge-storven was. Zij had zoo graag een onbegaafd kindgehad, en deze kleine Johan Boudewijn was van zi ngeboorte of achterlijk. Het bezit der beide bolleboo-zen baarde de arme moeder een dagelijkschen strijd :moest ze zich scharen aan de zijde der jeugd, diede toekomst inhield, of bleef het onder alle omstan-digheden haar plicht pal to staan naast den behou-denden man en vader . . . ?

,,Adriaan . . .?" Het was met Adriaan als met detelefoon : een gesprek brak af, plotseling en op on-naspeurbare wijze, Mevrouw Janssen trok de reisde-ken zorgzaam over de grijs gestreepte knieen vanzijn keurig reispak en nam uit de tasch de, aan hetontbijt nog opgezette, jumper voor Lettie, die zichtrainde voor een tennismatch to Helsingfors .

Elke man van beteekenis zag er tegenop uit tobreken. Al viel hij er, om zoo to zeggen, bij veer . Desporttentoonstelling, waarvoor men haar man, diezich nimmer aan eenigen tak van lichaamscultuur tobuiten ging, het penningmeesterschap had opgedra-gen en die met een hoogst nadeelig saldo sloot, vergde

213

van zijn vermogens het uiterste. Het bezoek van denPrins, waarbij zich tal van lieden op den voorgronddrongen, welke voor het welslagen geen hand uit-staken en geen cent bijdroegen tot het waarborg-fonds, hadden zoowel de kas als de zenuwen vanden penningmeester uitgeput. De ontvangst was on-tegenzeggelijk waardig geweest . Zijne Hoogheid hadbij zijn vertrek aan den Burgemeester herhaaldelijkzijn hooge ingenomenheid met deze opmerkelijkepraestatie betuigd. En het moest uitsluitend aankuiperij geweten worden, dat daarop de Voor-zitter en de Secretaris beiden de Orde van Oranje-Nassau ontvingen, en de penningmeester niets .

Adriaan trok het zich niet aan. Natuurlijk niet .Het was, zei hij, in den tijd then wij beleven, meereen eer zich niet koninklijk to onderscheiden danwel, zoo lichtvaardig werd er van hoogerhand metde lintjes omgesprongen . Maar in aanmerking ge-nomen hoeveel moeite hij zich, als vaderlander, voordeze tentoonstelling had getroost, wat hij er aan tenkoste legde, en welk een deel van zijn nachtrust aande hopelooze aftreksommen was gegaan . . . ja, dankon hij de vrienden, die het een onrechtvaardigezaak noemden, geen ongelijk geven.

Zijn vrouw begreep . . . ,Stille wateren," zei Omazaliger, „hebben diepe gronden ." Negen uren vis-a-visdit stille water gezeten, kon mevrouw Janssen hetnauwelijks meer verkroppen, dat kale knoopsgat, als

21 4

een versch lidteeken, een gapende wond! En nooitzou zijn - dann werden Weiber zu Hyanen! - nooitzou zij het den man van Francoise vergeven, die,omdat er niemand anders to vinden was geweest,zich het voorzitterschap van deze tentoonstellinghad laten aanleunen en met het eerelint ging strij-ken, dat Adriaan toekwam . Een voorzitter van niets,behalve dat hij - o, dat eeuwig struikelblok! -speechen kon. Woorden! Nu goed . . . deze gave hadhij dan op velen voor, met Adriaan bleef het hakke-len . . . Maar moest hij daarom boven de geheele stadverheven worden en Francoise, met een gezicht ofhet haar toekwam, bij elke officieele gelegenheid deplaats naast de vrouw van den burgemeester in-nemen?

Aan Letje's breinaalden was het hoorbaar hoezeerdit onderwerp haar hartstochten ontketende, zeknetterden als het ware tegen de vredige geluidenaan den overkant in.

De vriendschap met Francoise had door deze ten-toonstelling een deuk gekregen, het kon niet anders!Was het niet haar vrouwelijke eerzucht geweest, dieden onbeduidenden sla-oliefabrikant had voortge-zweept op de maatschappelijke ladder van sport totsport . . . Tot lid van den Gemeenteraad toe! En ditalleen omdat hij zich voor - hoe heette het? - zooiets buitenissigs als Christelijk-Historisch uitgaf, ter-wijl Adriaan eerlijk was gebleven degene, die hij was :Nederduitsch-hervormd en liberaal, gelijk zijn vaderen zijn grootvader . Den weg naar de Tweede Kamer,

21 5

zei men, En niettegenstaande ze geen van beiden eennoot muziek kenden - Francoise was over de Etu-des van Czerny al gestruikeld - Voorzitter van deAfdeeling Toonkunst! Tegen dat span kon niemandop! Het einde zou de lasten dragen . Ver boven hunkracht leefden ze, trots de sla-olie en tal van emo-lumenten, die hij als Commissaris van dit en vandat maar in zijn zak had to steken, Den heelenwinter officieele diners en artistieke soupers, waar-op eerste-rangs musici werden genoodigd met nogandere kunstenaars van slechte reputatie . Kiesch-keurig waren ze niet! Als coise in haar schaamte-looze toiletten maar schitteren mocht . . . ! En als dieman van haar maar kon speechen!

„Adriaan!"De noodkreet van het hart .„0ch . . . ik dacht, dat je wakker was, Dat spijt

me . . .„,,Waar zijn we, vrouw?"„Ik weet het niet, Zeg , . , heb je Francoise van de

week gezien met die hoed? Ze zaten aan een tafeltjevlak v66r de muziektent?"

„Met een hoed? Neen . . . ja . . . ik herinner me, datze een hoed op had . . . maar, . ."

Wat had je aan een man, dacht Letje, wat had jeeigenlijk ooit aan een man! Hoorende doof en ziendeblind . . .

,,Een omgekeerde bloempot, waar haar heele hoofdin verzonk. Hij stond haar totaal niet ."

,,Niet . . . ? Z66 . . . Wel, . ."

2 16

Kortsluiting . . .Mevrouw Janssen rolde de jumper op . In haar een-

zaamheid sloot ze de oogen en haar oproerige ge-dachten legden zich neer. Hoe ver waren ze al vanhuis . . . Lettie zat nu bij de promotie van haar vrien-din, de oudste dochter van Francoise, die even eer-zuchtig als haar moeder was, en daarbij een Aughoofd had, De jonge Adri moest then middag in zijnLetterkundigen Kring een lezing houden . Het tegen-woordige leven stelde eischen ; de Kring telde nauwe-lijks leden; alles kwam op het bestuur neer . Een le-zing . . . over dienzelfden dichter . , , Alfred de Mus-set . . . met wien zij in haar eerste huwelijksjaren . . .Mevrouw Janssen's oogleden knipten zwaar , , . Zijzette haar lorgnet af, Misschien dat ze, niettegen-staande ze nooit sliep . . . toch even het goede voor-beeld . . . volgen kon . . . Alfred de Musset . . . Eenpaar oogen, welsprekend en doordringend, bloeidenop in een gezicht, dat nochtans de trekken van denheer van Balen Janssen behield, In de raampjes dercoupe ontloken paradijzen . . . En in het knoopsgatvan het grijs-gelijnd colbert begon het eensklaps toknoppen: oranje, blanje, bleu . . .

*Het verkeer der wereldstad was sinds de witte-

broodsweken van de Janssens kolossaal toegeno-men. Zij moesten nog acclimatizeeren en zagen el-kaar, als nieuw geboren, in een nieuw licht . Mevrouwmerkte op, dat het reizen een kunst is, welke niet

21 7

ieder zich - men mag op den geboortegrond een ge-acht ingezetene, een bekwaam bestuurslid zijn - bijden eersten stap op vreemden bodem eigen maakt.Mijnheer, van zijn kant, verwonderde zich hoeveelminder het silhouet van zijn echtgenoote hier voldeeddan Binds, en hoe bezwaarlijk het zich aanpaste bijhet rhythme dezer straten . Het oversteken brachtvoor beide partijen ongekende moeilijkheden mee .De avonden, als gedrenkt in het schichtig reclame-licht en den geur van benzine, bleken niet zonderlevensgevaar. De nachten in het, naar Fransche zede,tweepersoonsledikant, waren, vanwege de onge-woonte, warm, en niet gerust . . .

En wat moesten ze in vredesnaam den geheelendag uitvoeren in Parijs! Wat deden anderen er? Zij,die naar deze stad van liefde en lust opgingen in deeerste plaats om er to eten, hadden het bij het rechteeinde . Waarom het to ontkennen? Elke leeftijd biedtinderdaad zijn eigen genoegens. Adriaan hechtte opden zijnen - hij kwam er rond voor uit - aaneen Lang en uitgelezen menu. En Letje heugde de tijdniet, dat ze met haar bord naar boven werd gestuurd .Hier bleek de opvoeding dan nu eens niet to hebbengefaald! Haar gansche verschijning bewees, hoe ookmevrouw van Balen Janssen, niet minder dan haarechtgenoot, in deze latere jaren aan hun tafel eerbewees.

Evenwel, alles heeft zijn grenzen en men kon metden besten wil niet meer dan den halven dag aande Fransche keuken wijden. Na het dejeuner een

2 18

dutje . . . en dan stonden ze weer . . .? Afstanden tel-den niet, sinds de taxi's de fiacres verdrongen, debezienswaardigheden waren in een dag afgereden.Trouwens Letje, met zin voor het heroische, steldealleen belang in het graf van Napoleon en begeerdevoor het overige winkels to zien, Francoise had haarde adressen der „Haute Couture" opgedrongen enzij voelde zich zedelijk verplicht . . . Haar man door-zag dadelijk wel: de Fransche taille verschilde der-mate met de Hollandsche! Op elken drempel liet hijalle hope varen. Men moest al zoo nauwgezet en on-verschrokken zijn als Letje om zich desniettemin,getrouwelijk volgens het lijstje, van den eenen spie-gel in den anderen to werpen . Ten voeten uit . Zelfstegen een hoed a la Francoise zou ze niet op hebbengezien, zoo waren haar oogen in die weinige dagenreeds gerijpt voor de Parijsche mode, die het bloem-potje, en Been ander - de stad was ermede bezaaid- streng gebood.

Helaas, ze bleven alle dobberen op het peper-en-zoutkleurig monumentje, recht op de kruin van haarhoofd, dat ze, in weerwil van den vleiendsten drangder modistes, niet prijs gaf .

,,Mon mari m'aime ainsi", zei ze, met het vuuraan de schenen, en de waardigheid eener Geuzen-dochter. En de Francaise, die in het rijk der liefdehaar eigen discrete ervaringen had, sloeg op den„mari" . . . maar ook Been blik .

Waar was het einde . . . meende Letje, terwijlze aan Adriaan's arm geklemd, als in de dagen hun-

219

ner verloving, herademde in den Jardin du Luxem-bourg - wanneer een vrouw in dit doolhof van kleu-ren en geuren met de muts gooide naar elk overblijfselvan fatsoen! Wie garandeerde haar, dat ze er tenslotte niet uitkwam, onherkenbaar, als een dier op-geverfde personen, van welke ook haar man, naarhij voorgaf, slecht afkeer gevoelde . Zij bleef, die zijwas : een „dame", zooals haar moeder en grootmoe-der, elk naar haar facon, een dame waren geweest,en zooals, vreesde ze, haar dochter geen dame meerzou wenschen to worden . Een gevoel van verinnigdesaamhoorigheid beving haar in deze idyllische hou-ding ten opzichte van haar natuurlijken beschermer,die mede de keuze van Mama, Papa en Oma wasgeweest . . .

Na vijfentwintig jaren was je aangepast, wist je watje aan elkaar had. Misschien zelfs, wat je aan elkaarniet had . . .En ook Adriaan se souvenait un temps . . . Hij

piekerde, het zat hem al maanden dwars, wat hijzijn goede vrouw, de moeder zijner kinderen, tochmoest bieden als blijk van zijn echteliike hulde op dengrooten dag, die met rasse schreden naderde .

Zij was niet difficile . . . maar het kwam hem tochvoor, of hij in deze vijfentwintig jaren, nog nooit haarrechten smaak geraden had . En ze vond het eigenlijkaltijd zonde . . .

Ja, ja, zoo was zij . . . als meisje, als vrouw, alsmoeder- hij ging in zijn gedachten de vele jaren nogeens na en overtuigde zich van haar ontelbare deug-

220

den: eenvoudig, overleggend, zichzelve wegcijferend,offerend desnoods . . .

Aan de tinteling in zijn rechterarm werd hij intus-schen, en min of meer symbolisch, ook den druk dezerjaren gewaar . . .

Waren de dagen afmattend van wederzijdschenijver om het reisje - zinnebeeld der levensreis -naar den eisch to doen slagen, de avonden boden eenschier onoplosbaar probleem . Als moeder van eendichter was mevrouw Janssen aangewezen op het„Theatre Francais" . De heer Janssen stelde daar vanzijn kant het bezwaar der Fransche taal tegenover,die voor hem nog altijd vele geheimen bezat. Het washem eenvoudig onmogelijk bij een klassiek werk wak-ker to blijven en niemand kon hem kwalijk nemen,dat zijn hart derhalve overhelde naar de gelegenhe-den, waar de internationale omgangstaal uit oogenen struisveeren is samengesteld, en het rooken wordttoegestaan. Men zou zeggen : elk op zijn beurt, enalles op zijn tijd . Maar hier zat nu juist de moeilijk-heid. Waar kon een man, afgaande op de geestdriftzijner societeitskennissen, een vrouw, zoo kuisch ge-boren en getogen als Letje, gevoegelijk invoeren?Alhoewel noode, hij moest het hun toegeven : Parijswas een stad voor den man-alleen .

Bleef: de groote Opera . . . Schoon hij ook daar, fau-teuil d'orchestre, en juist aan de zijde van het koperen slagwerk, bij den zegevierenden intocht van Rada-mes en zijne dapperen, als in een orkaan gewiegd, stil-

221

letjes bezweken was . . . Letje, opgaande in Aida's lot,had gelukkig voor dezen krijgsheld der werkelijk-heid geen oog over. Zoodat hij, arm in arm dalendvan den escalier d'honneur, haar opgetogenheid overVerdi's meesterwerk en den onvergetelijken tenormet tact kon deelen . Want hij wist hoezeer zij, op-gestookt door haar vriendin Francoise, hechtte aanden kunstzin bij een man, Het zat in de lucht . . . Talvan vrouwen voelden zich onbegrepen in dezen tijdomdat haar echtgenooten niet van Mahler hielden,en Richard Strauss vereerden om den ,Sch6nenblauen Donau . . ."

Was het wonder, dat zij, na al dit goede beproefdto hebben, op de helft van hun sejour den weg hun-ner landgenooten regelrecht volgden en hun tentenopsloegen op het terras van het Cafe de la Paix?Dat zij radicaal afzagen van de waterwerken vanVersailles en het Bosch van Fontainebleau, en eenalbum kochten met de meesterstukken van het Lou-vre? Adriaan zou al lang niet meer geaarzeld hebben,maar Letje durfde Francoise niet onder de oogen tokomen en bleef op de been tot ze geslaagd was meteen japon, die op haar maten was gemaakt, en die zederhalve aanvaarden moest, ondanks de teleurstel-lingen van stof en snit . . .

Maar toen ze er eenmaal, in een beschut hoekje,hun draai gevonden hadden, 's morgens voor eenkopje koffie, 's middags voor de thee, en verder vanapperitief tot pousse-cafe, en al wat daaromtrent ge-

222

brouwen wordt, begrepen ze ook opeens, dat demenschelijke krachten gemeten zijn, en de boog nietaltijd gespannen kan blijven . Adriaan geraakte er,mede door de gedachte aan zijn kantoor, waar hij bin-nenkort weer hoopte to zitten, en den vertrouwe-lijken geur zijner gesmokkelde sigaren, geheel in zijnelement. In huis betrachtte hij de matigheid, in alles,maar een man wil dan toch wel weten, dat hij uit is . . .

,,Garcon . . .!"De vrouw is van oudsher meer gecompliceerd . Zij

zou het niet onder woorden weten to brengen, AlettaJanssen . . . maar het gevoel, dat haar op dit uitgele-zen plekje gronds, in het hartje van de stad des ver-maaks, verraderlijk bekroop, was verwant aan het ge-voel harer jongste jeugd, toen ze met Marie, de meid,in de vensterbank gezeten, naar de kermisgangerskeek . . . Het bracht haar de kindervisites voor dengeest, waar ze - Hei! 't was in de Mei! - geregeldmet den saaisten pater overschoot . Het nam, terwijlze droom-oogde naar het woelig trottoir, beurtelingsde gestalte aan van Radames en van den Italiaan-schen fotograaf . . . ja, voor namen had ze geen hoofdmeer . . . En ten slotte voerde het haar tot niemandminder dan Napoleon . . .I

De groote Corsicaan was, volgens den gids, welkehen op lien regen-Zondag rondgeleidde door de zalenvan Malmaison, voor de vrouwen niet zeer schap-pelijk geweest . . . Ja, nu . . .! In z6over had ze hetmet Adriaan al niet beter kunnen treffen . En het was

223

ook niet, dat ze klaagde . . . Vijfentwintig jaren . . .Een beste man . . . Het had niet veel gescheeld, ofhet broche met een „A" van brillanten, dat hier inde Rue de la Paix voor een juweliersraam to flonke-ren lag, was ingepakt geweest . . . Maar wat geeft eenmoeder van een volwassen dochter - zoo luxueusals haar Lettie - nu voor zichzelve nog om dergelij-ken duren opschik! Aan het broche met het haar vanGrootvader, haar door Oma als souvenir vermaakt,had ze al wat zij op dit gebied behoefde . Een coupde desespoir van den goeden Adriaan, die nooit jetswist to verzinnen . Voor hem handwerkte ze een leun-stoel met den nieuwen platten kruissteek, waarvan zehem op den aanstaanden feestdag de fotografiehoopte aan to bieden . Bij het verlaten van den juwe-lierswinkel had ze intusschen de gelegenheid waar-genomen om het vaderhart to bewegen voor de mo-tor-fiets met zijspan, welke de jonge Adri, volgenszijn zeggen, niet langer missen kon . Als vader wasAdriaan taai . Precies z ij n vader . . .

Een glaasje triple-sec? Wel ja, dat wilde ze wel .Voor de verwarming . . .

,,Je zit hier toch aardig", meende haar man, hoelanger hoe meer met deze stad en haar bezienswaar-digheden verzoend.

Een vrouw, als een pauw, blauw-groen glinsterendom haar naaktheid, daalde de trappen van de Operaaf. Mr. Janssen stond op en begaf zich naar den trot-toirrand, om nets van haar to verliezen voor ze metden man barer jongste liefde in de wachtende Rolls-

224

Royce, in het tooverland van dwaallichtjes ver-schoot . . .

,,Gut" . . . zei Letje verlegen, haast bedrukt, enzweeg een lange poos .

,,Le Figaro . . . Le Journal de Paris . . . L'edition dusoir!"De heer Janssen kocht van beide een exemplaar .Hij was een begaafd couranten-lezer en het ge-

beurde meer dan eens, dat zijn politieke voorspellin-gen, waarvoor hij op zijn societeit een geduldig ge-hoor vond, uitkwamen ook. Hij nam de ,Figaro" enbood zijn vrouw de ,ongelukken" . De kellner brachthet verwarmend glaasje en een grog-americain „pourmonsieur .

Op dit vreedzaam oogenblik zette zich een paaraan een juist vrij gekomen tafeltje op geringen af-stand van de Janssens . De man, van middelbarenleeftijd, droeg in het knoopsgat van zijn beige demi-saison de rozet van de orde van Oranje-Nassau . Deto jeugdige vrouw had het aanstootelijk hoedje op,dat hier zijn vaderland hervond, en om haar schou-ders slingerde zich, barbaarsch, een groote, grijze vos .

,,Adriaan!" Tot haar lippen wit dook Letje achterhet avondblad terug . Haar man, die zich aan de Fran-sche Kamerdebatten danig geergerd had, vond sedertenkele minuten in de rookwolken achter het zijne dede vergetelheid . . . Zijn Havana viel hem uit denopen mond bij het onverwachtsch alarm . En zooonhandig als een man dan doen kan . . . Terwijl zijn

225

vrouw nog een zwakke poging waagde : ,Niet kij-ken! Houd je weg . . ." legde hij omstandig de „Figaro"op het marmerblad, ging er lang en breed voor zittenen vroeg met morgen-frissche stem : ,Wat?" en„Waar?"

Later begreep Letje, dat ook aan dit noodlot tochniet to ontkomen zou zijn geweest .

,,Dat dachten we wel," lachte de, in alles fortuin-lijke groot-industrieel al van ver, ,dat we jelui hierzouden vinden." En Francoise, nadat ze haar vriendinomhelsd had, en alle handen waren gedrukt met dehartelijkheid, welke men daar in den vreemde inpleegt to leggen, verklaarde nader :

,,Dat vonden we nu toch zoo aardig om jelui hierin de bruidsdagen to verrassen . Zoodra we hoorden,dat er, wegens de rouw om Letje's moeder, van hetdiner in Concordia niet komen kon, zei ik : Man-nie, daar moet ik iets op vinden, wij zijn to intiemevrienden om, onder welke omstandigheden ook, ditgroote feit zoo maar to laten passeeren! En nu heb-ben we het kunnen combineeren met onze reis naarBiarritz, en blijven gezellig een paar dagen over,"

,,Gaat zitten," zei Mr. van Balen Janssen be-heerscht. „En wat zullen jelui gebruiken?"

Geen oog liet Letje, tot in haar diepste ziel verrast,of van het knoopsgat, waar ze thans zoo dicht naastzat, dat ze het had kunnen lichten . . . Het was of ze,in haar bevangenheid, slechts op dit eene punt - als

226

op een kleine schietschijf - haar benevelden bilkvermocht to richten .Wel dacht ze nog vaag, zoo plichtsgetrouw was

ze nu eenmaal: Het is toch lief van coise om juist indeze dagen naar Biarritz to gaan . . . Een vriendschapal van de bewaarschool . . . jets zeldzaams . . . dat waswaar . . . En ze deed ook niet anders dan dankbaarglimlachen bij al wat Franroise blufte over de pro-motie van haar dochter - cum laude, daar had jehet weer! - waarbij ook Letje's Lettie zoo beeldiggesproken had. Doch in haar vertwijfeld hart liet zelfsdeze revanche van het nageslacht haar koud . Hetmocht allemaal wezen . . . Maar dat ze hier, bij dezeechtelijke vlucht uit alle grieven en promoties, ach-terhaald waren door de herinnering, het levend be-wijs, der konnklijke ongunst . . . Dat was het wathaar voor haar eigen, besten Adriaan met diepe deer-nis vervulde . . .

Haar man, die nu gedoemd zou zijn twee dagenTangs de Boulevards to loopen naast zijn decoratie!

Adriaan dacht terwijl hij, van den nood een deugdmakend, zich ook nog maar een grogje bestelde : Nuhadden we even goed, en heel wat eenvoudiger, enbillijker zelfs, het diner in Concordia kunnen latendoorgaan, De kinderen zouden wel over to halen zijngeweest . . . Over de motor-fiets met zijspan was hijdan desnoods heengestapt, Voor niets heb je nets . . .Want het was - er zijn van die momenten, waaropons de schellen van de oogen vallen - het was toch

227

heimelijk wel de vrees geweest voor de welsprekend-heid, hier tegenover hem - met dat eeuwig ge-donder over de vriendschap van de vrouwen! - dietot zijn besluit om op reis to gaan nadrukkelijk hadgeleid.

,,Ach!" zuchtte Frangoise tot Letje, ,heb je er eenmoeten laten aanmeten! Ja, de slanke lijn . . . Ik zalmorgen nog een paar jurken voor het strand moetenkoopen. Maar mij passers gelukkig die modellen vantegenwoordig . . ."

,,Zal ik je eens wat voorspellen," dreigde thansMr. Janssen tot den man van Frangoise, die hem inzijn zwakken kende : ,eer we een maand verder zijn,ligt dit Ministerie 66k tegen de vlakte!"

,,Gargon! Un whisky-soda . . . !"

,,Begrijp jij dat nu?" vroeg Mevrouw Janssen, om-streeks middernacht enfin seuls met haar echtgenootop de benauwde slaapkamer van hun hotel : ,Nuhebben z ij hier een veel betere kamer gekregen danwij, niettegenstaande j ij elke dag gevraagd hebt . . .Met een balcon. En twee bedden."

De heer Janssen begreep het ook niet . Hij had inzijn mooiste Fransch inderdaad het mensch-mogelijkebeproefd om alsnog een verhuizing to bewerkstelli-gen . Hij kon slechts de conclusie trekken, die hem

228

ten opzichte van deze vrienden hoog zat : ,Je hebtnu eenmaal van die menschen . . ." Eine Unvollen-dete . . .

„Let?" Letje zat voor de kaptafel, waarop het mo-numentje lag, dat de Parijsche modistes tot wanhoophad gebracht.

,,Let, wat zou je zeggen van zoo'n bont - een vosnoem je het, meen ik - als Francoise vanavond omhad?"

Het was een ingeving geweest! Zooals ons aan denvooravond van St. Niklaas, als onder den hoogdrukvan den Heilige, het lang-verbeid rijmwoord eens-klaps nog to binnen schiet, zoo overviel den heerJanssen slechts drie nachten voor den grooten dag,deze inspiratie, welke hij dankte aan een, nu ja, nietonverdeeld gelukkigen samenloop van omstandig-heden .

En Letje, die als kind al niet naar Artis to krijgenwas geweest, die geen dooden haas op tafel kon zien,begreep, dat ze met deze, weliswaar niet geheel oor-spronkelijke, maar elegante en praktische verrassing,nu oprecht gelukkig moest zijn .

,,Ja," zei ze, deelnemend, ,dat was misschien weliets."

Een steen viel van des bruigoms hart . Nu zou hijtenminste zijn oogen weer eens rustig dicht kunnendoen vannacht.

,,Man?" Hij zat al in de pyama, waartoe hij op aan-

229

dringen van zijn modieusen zoon op zijn ouden dagwas overgegaan, op den rand van bet twijfelachtigledikant, en voelde haar blauwen blik zoo teeder enhoopvol op zich gevestigd, dat hij raadde alvoor zijsprak, hoe ook zij zocht naar iets . . . om hem geluk-kig to makers.

En dat was toen ook zoo .Letje's blik daalde, pensief, tot ongeveer de hoogte

van de tweede brandebourgs en haar stem klonklieflijk en vast terwiji ze sprak: ,Het volgend jaarben je vijfentwintig jaar Regent van het Weeshuis,twintig jaar Secretaris, en vijf jaar Voorzitter . I . Nu,en als dan, zooals ze vertellen, de Koningin in per-soon komt om het nieuwe gebouw in to wijden . . .dan spreekt het immers vanzelf . . , dan kunnen ze jegewoon niet . . . dan ben je er op 31 Augustus na-tuurlijk bij . . .!"

De Voorzitter knikte, to vol voor woorden . Welkeen gezellin bezat hij in de zijne . . . Een toonbeeldvan lankmoedigheid. Een en al vertrouwen in zijnarbeid, zijn mannelijk streven . En hoe helderziende!Mevrouw Janssen strekte zich naast hem . . .Lief en leed deelen, daar kwam het in de wereld,

in het huwelijk, maar op aan. En moed houden!Ja, waarlijk, hij had alle reden . . . Ze hadden alle

reden . . .

,,Vrouw . . .?"

230

Voorwoord,Het kind . .Goed-HeiligmanMuziek , .De ouders , .Fidel . . . .De verloving .

INHOUD

Voor den Burgerlijken StandWelkomBesluit

120306690123146171203