27 januari 2010

FiDiZWerkgeversaansprakelijkheid

Chris van Dijk

Werkgeversaansprakelijkheid: algemeen

Artikel 7:658 BW

Art. 7:658 lid 1: inhoud zorgplicht werkgever:

• lokalen, werktuigen en gereedschappen

• maatregelen en aanwijzingen

• redelijkerwijs

• voorkomen dat de werknemer in de uitoefening

van zijn werkzaamheden schade lijdt

Artikel 7:658 BW

Art. 7:658 lid 2: grondslag

werkgeversaansprakelijkheid

• aansprakelijkheid, tenzij…

• nakoming zorgplicht

• opzet of bewuste roekeloosheid

Aansprakelijkheid in de hoedanigheid van werkgever

Geen risicoaansprakelijkheid, maar

schuldaansprakelijkheid

MAAR: wel vergaande aansprakelijkheid:

• zorgplicht gaat ver

• ‘eigen schuld’ beperkt tot alles of niets (in geval

van opzet of bewuste roekeloosheid)

Bewijslastverdeling artikel 7:658 BWWerknemer moet bewijzen:

• schade (door ziekte of ongevalsletsel)

• in de uitoefening van de werkzaamheden (causaal

verband)

Werkgever moet (vervolgens) bewijzen om aan

aansprakelijkheid te ontkomen:

• nakoming zorgplicht

• bewuste roekeloosheid of opzet werknemer

Algemeen: art. 7:658 BWBewijsverdeling

HR 17 november, NJ 2001, 596 (Unilever/Dikmans) en lagere

rechtspraak over bewijslastverdeling bij rugklachten en

psychische

klachten. Recent: HR 9 januari 2009, RvdW 2009, 172

(rugklachten).

• biedt mogelijkheid tot genuanceerde benadering, zie

voor beroepsziekten bijvoorbeeld conclusie van AG Spier

voor HR 20 mei 2005, JAR 2006, 155 (RSI)

Bereik artikel 7:658 BW (algemeen)Schade moet zijn ontstaan ‘in de uitoefening van de

werkzaamheden’

(begrip arbeidsplaats)

Ook bij werkgerelateerde privé-ongevallen?

HR 22 januari 1999 (NJ 1999/534):

Nee, want “in de regel” geen zeggenschap werkplek en geen

instructiebevoegdheid

• NB: kan dus anders zijn bij bijv. thuiswerkers!

Bereik art. 7:658 BW

Lid 4:

“Hij die in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf

arbeid laat verrichten door een

persoon met wie hij geen arbeidsovereenkomst heeft,

is overeenkomstig de leden 1 tot

en met 3 aansprakelijk voor de schade die deze

persoon in de uitoefening van zijn

werkzaamheden lijdt.”

Voorbeelden toepassing artikel 7:658 lid 4 BW

Kantonrechter Schiedam 7 december 2004, JAR

2005, 41

Maarten en Huig

Voorbeelden toepassing artikel 7:658 lid 4 BW

Hof Arnhem 18 maart 2008, JA 2008, 80

Golfplaten vervangen op boerderij

Bereik artikel 7:658 lid 4 BWWat is (voorzichtige) conclusie?

Bepalend is:

• kon opdrachtgever werk ook door eigen werknemers

laten doen (branche-eigen werkzaamheden)?

• instructies gegeven (of konden er instructies worden

gegeven)?

• eventuele zelfstandigheid: lijkt niet zonder meer

doorslaggevend

Werkgeversaansprakelijkheid: omvang zorgplicht

Omvang zorgplicht

Zorgplicht gaat ver (werkgever moet er rekening mee houden dat werknemer niet altijd voldoende voorzichtig is)

Koersverlegging? • Broodmes (HR 4 oktober 2002, NJ 2004, 175)• Dakdekker (HR 16 mei 2003, NJ 2004, 176)• Koffievlek (HR 12 september 2003, NJ 2004, 177)• Perez/Casa Grande (HR 2 maart 2007, NJ 2007, 143)• Dichtslaande laaddeur (HR 8 februari 2008, NJ 2008,

93)

Koersverlegging?Uitkomst van deze arresten te billijken: te zeer vergaande

waarschuwings- of andere zorgverplichtingen zullen hun doel voorbij

schieten

Sommige werkzaamheden zijn zo weinig gevaarlijk en sommige

risico’s

zijn zo evident dat een werkgever er niet op behoeft te wijzen.

“in aanmerking genomen dat van algemene bekendheid is dat een

mes dat geschikt

is om zachte puntbroodjes mee te snijden zo scherp is dat de

gebruiker daarvan het

gevaar loopt zich bij dat werk te snijden”

Koersverlegging?De eigen verantwoordelijkheid, ervaring en opleiding van de

werknemer lijken wat zwaarder te zijn gaan wegen, ten koste van

de

vergeetachtigheid van een werknemer om steeds op zijn eigen

veiligheid te letten (m.n. Dakdekkers-arrest)

A-G Spier: “[Het] ligt voor de hand dat de serieus te nemen

zorgverplichting van

de werkgever in het algemeen ziet op qua frequentie of ernst

relevante gevaren”

Vraag?

Activiteitenbegeleidster in verpleeghuis De Lozerhof

krijgt

openslaande (extra brede) wc-deur tegen zich aan

Werkgever aansprakelijk?

Antwoord: HR 5 november 2004, JAR 2004, 278

Hof Den Haag: bewijs zorgplicht niet geleverd

• gevaarlijke situatie door beperkte doorgang

• schuifdeur niet onmogelijk en daaraan

verbonden kosten niet onevenredig hoog

Hoge Raad:

• laat dit oordeel in stand

• feit dat bouwschrift/arbowetgeving niet is

overtreden staat niet aan aansprakelijkheid in

de weg

Zekere koersverlegging: geen onrealistische verplichtingen

op

werkgever en meer nadruk op eigen verantwoordelijkheid

van

werknemer

AG waarschuwt: verzekeraars wellicht ten onrechte “haan

der victorie”

gekraaid

Nog steeds vergaande zorgplicht

HR 11 november 2005, JA 2006, 11 (Multivac)

HR 16 maart 2007, RvdW 2007, 317 (Egemin/’t

Mannetje)

HR 11 april 2008, JA 2008, 78 (Tarioui/Vendrig)

HR 6 juni 2008, LJN BC9344 (Portacabin)

HR 11 november 2005, JA 2006, 11

noot van Van Boom in JA :

Gevaar van oordelen met wetenschap van achteraf en

belang van

achteraf genomen maatregelen

Geldt onderzoeksplicht alleen voor (bijzonder)

gevaarlijke machines of

ook voor alledaagse situaties?

Zorgplicht: afrondende conclusies

Beoordeling is sterk casuïstisch; hierdoor moeilijk

algemene conclusies

te trekken

Stappenplan:

• invloed wet- en regelgeving

• gevaarlijke situatie: Kelderluik-criteria

• gevaarlijke situatie: voorkomen

• indien niet mogelijk: effectief waarschuwen

Werkgeversaansprakelijkheid:goed werkgeverschap (verkeersongevallen)

Wat te bespreken?

1. Inleiding / Voorgeschiedenis

2. De verkeersongevallen

3. Buiten het verkeer; grens werk/privé

4. Overdenkingen: 7:611 “hoe, wat, waar”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

1. Inleiding• Artikel 7:611 BW: “De werkgever en werknemer

zijn verplicht zich als een goed werkgever en een

goed werknemer te gedragen.”

• de redelijkheid en billijkheid als grondslag voor

aansprakelijkheid van de werkgever?;

• Artikel 7:611 is lex specialis van 6:248 BW voor

arbeidsovereenkomst

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Goed werkgeverschap:

7:611 komt mogelijk in beeld als 7:658 geen uitkomst biedt

Reikwijdte 7:658: “in de uitoefening van de werkzaamheden”

zeggenschap; instructiebevoegdheid

Wanneer 7:611 BW?• Geen zorgplicht i.v.m. ontbreken zeggenschap (bijv.

verkeer)?• ‘Werkgebonden’ risico’s in privé-situatie/-tijd?• Wel zorgplicht maar geen schending?

Onrechtvaardig – mede gelet op profijtbeginsel – indien geen

vergoeding zou bestaan voor letsel dat werknemer bijdergelijke ongevallen oploopt?

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Maar is er wel rol voor 7:611 BW?

HR 17 november 1989, NJ 1990, 572 (De Kok/Janssen

Schoonmaakbedrijven)

“(…) er [is] geen plaats voor een op “gebruik en billijkheid” dan

wel

op goed werkgeverschap (…) rustende verplichting om aan een

werknemer die als gevolg van een hem in de uitoefening van

zijn

dienstbetrekking overkomen ongeval schade lijdt, een

schadevergoeding (…) te betalen”.

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

“Zulk een verplichting is met name

onaanvaardbaar

omdat daardoor, in strijd met de strekking van

art. 1638x,

op de werkgever een aansprakelijkheid zou

worden gelegd

zonder dat er sprake is van een tekortkoming

van zijn

kant.”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Zonder tekortkoming dus nooit aansprakelijkheid?

Maar wat is de betekenis van de passage in de

rechtsoverweging van de HR die er aan vooraf ging?

“Wanneer de werkgever niet is tekortgeschoten in de

nakoming van de in art. 1638 x genoemde

verplichtingen en hij overigens niet is

tekortgeschoten in de nakoming van zijn

verplichtingen, is er geen plaats (…)” etc. etc.

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Aansprakelijkheid in geval van zaakschadeHR 16 oktober 1992, NJ 1993, 264 (Bruinsma Tapijt)

o.g.v. stelsel arbeidsrecht en redelijkheid en billijkheid, vergoeding

van zaakschade , indien voldaan aan bepaalde voorwaarden:

- gebruik krachtens verplichtingen uit arbeidsovk

- naar de aard van de zaak, zoals zich in het bijzonder voordoet bij een

auto, risico’s van ernstige beschadiging van die zaak (mede gezien

‘ervaringsfeit’)

- geen andersluidend beding (ter zake vergoeding autokosten)

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

En….in geval van letselschade?HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534 (reclasseringsambtenaar)

• Reclasseringsambtenaar thuis door klant ‘opgezocht’

• Rechtbank: ongeval ‘in uitoefening werkzaamheden’ & zorgplicht

geschonden

• Hoge Raad:

- Vereisten van art. 7:658 BW ruim uitleggen, maar artikel strekt zich

niet uit tot ongevallen – ofschoon samenhangend met werk – in privé-

situatie (wegens ontbreken zeggenschap en instructiebevoegdheid)

- MAAR: aansprakelijkheid kan voortvloeien uit eisen goed

werkgeverschap

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

De Hoge Raad overweegt:“Dit brengt mee dat de vraag of de werkgever aansprakelijk is

voor

ongevallen die de werknemer, ofschoon samenhangend met zijn

werkzaamheden, in zijn privé-situatie zijn overkomen, niet wordt

beheerst door de bijzondere regeling van art. 7A:1638x, maar

telkens naar de omstandigheden van het gegeven geval moet

worden beantwoord aan de hand van wat voor dat geval de eis

zich

als een goed werkgever te gedragen meebrengt.”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

“Daarbij verdient opmerking dat voor een

bevestigende

beantwoording van deze vraag slechts plaats is onder

bijzondere omstandigheden, waarbij voor gevallen als

de

onderhavige kan worden gedacht aan een, ook aan de

werkgever bekend, specifiek en ernstig gevaar.”

In bijzondere omstandigheden dus rol voor 7:611Steeds is de vraag:

Wat brengt in dit geval , gegeven de bijzondere

omstandigheden, de eis zich als een goed werkgever te

gedragen mee?

Wat zijn dan de mogelijke antwoorden?

a) Preventie: Werkgever moet maatregelen treffen, instructies

geven?

b) of zelfs (curatief): Werkgever moet zorgen voor afdekking

risico?

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

2. Bijzondere omstandigheden….de verkeersongevallen!

De belangrijkste arresten:

- HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven)

- HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 235 (De Bont/Oudenallen)

- HR 1 februari 2008, RvdW 2008/176 en 2008/178

- HR 12 december 2008, RvdW 2009/35 (Maatzorg)

- In mindere mate: HR 30 november 2007, RvdW 2007/1030

HR 19 december 2008, RvdW 2009/83 en 2009/84

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven)Feiten• Van der Hoeven was verplicht zich (dagelijks) met andere

collega’s te vervoeren in busje van werkgever (vanaf

vestigingsplaats werkgever naar werkplek: Arena, DUS:

werkverkeer);

• Verplicht bij toerbeurt te chaufferen;

• Financiële gevolgen van ongeval waren voor andere

inzittenden van het busje gedekt (WAM);

• Uitkeringen ongevallenpolis van werkgever (fl. 5.685) en

leasemaatschappij (fl. 15.000) dekken schade niet;

• Geen sprake van opzet dan wel bewuste roekeloosheid.

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Cassatiemiddel• werkgeversaansprakelijkheid geen

risicoaansprakelijkheid;• toepassing van artikel 7:611 BW zou artikel 7:658 BW

doorkuisen;

Hoge Raad

“De klacht faalt omdat een werkgever onder

omstandigheden jegens

zijn werknemer aansprakelijk kan zijn voor diens schade,

ook al is

aan de vereisten van (…) art. 7:658 niet voldaan.”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

vervolg Hoge Raad:

“De Rechtbank heeft verwezen naar voormeld arrest van de Hoge

Raad van 16 oktober 1992, waarin werd beslist dat de werkgever in

beginsel aansprakelijk is voor schade aan de door de werknemer in

het kader van de dienstbetrekking gebruikte eigen auto, en heeft

vervolgens bij wijze van analogie, gelet op de omstandigheden

waaronder de onderhavige schade is ingetreden, Vonk aansprakelijk

geacht voor de niet door een verzekering gedekte, door Van der

Hoeven ten gevolge van het ongeval geleden schade.”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Woon/werkverkeer

HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 235 (De

Bont/Oudenallen)

Feiten

• I.v.m. door werkgever aanvaarde opdracht is De Bont

aangewezen om met eigen auto vervoer te verzorgen

voor zichzelf en collega’s;

• Werk ver van woonplaats verwijderd;

• Op grond van CAO bepalingen reisurenvergoeding,

autokostenvergoeding en meerijderstoeslag.

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Hoge Raad:

• Geen gewoon woon/werkverkeer

• Op één lijn stellen met vervoer krachtens verplichtingen

arbeidsovereenkomst in kader werkzaamheden.

Dus:

“Daaruit vloeit voort dat de werkgever gezien de aard van de

arbeidsovereenkomst en de eisen van redelijkheid en billijkheid

in

beginsel de niet door verzekering gedekte schade (…) heeft te

dragen behoudens (…) opzet of bewuste roekeloosheid.”

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Situatie na De Bont/Oudenallen

Moeilijk onderscheid ‘gewoon’ woon-werkverkeer en woon-

werkverkeer ‘op één lijn met …’

- HR 30 november 2007, RvdW 2007/1030 (Knoppen NCM):

voorbeeld geen ‘op één lijn …’- woon/werkverkeer (dus gewoon

woon/werkverkeer);

- HR 19 december 2008, RvdW 2008/83 (Gündogdu/Mulder);

voorbeeld werkverkeer (& incidenteel of regelmatig maakt niet uit);

- HR 19 december 2008, RvdW 2008/84 (Hendriks/Autoster);

voorbeeld ‘op één lijn…’-woon/werkverkeer

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Omvang aansprakelijkheid? Volledig?

Wat is “niet door verzekering gedekte schade”?

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

HR 1 februari 2008, RvdW 2007/176 en 178• Ook art. 7:611 geen onbeperkte aansprakelijkheid voor

ongedekte schade.

• Inhoud goed werkgeverschap: zorg voor een behoorlijke

verzekering. Omvang van deze zorgplicht verschilt van

geval tot geval. Beoordeling ex tunc.

• Bij eigen auto van werknemer, kan ook budget worden

gegeven voor een behoorlijke verzekering, mits duidelijk

voor de werknemer.

• Werkgever aansprakelijk voor zover dit voortkomt uit

tekortkoming niet zorgen voor behoorlijke verzekering

HR 12 december 2008, RvdW 2009, 35 (Maatzorg/X)

Feiten

• Verzorgingshulp bij Maatzorg

• Verplaatsing van huis naar huis per fiets

• Gevallen door (plotselinge) gladheid van weg

• Er waren instructie gegeven voor hoe te handelen

bij ‘extreem slechte weersomstandigheden’

Kantonrechter en Hof

Artikel 7:658 BW niet van toepassing, maar 7:611 BW

biedt grondslag

voor aansprakelijkheid: geen onderscheid maken voor

verkeersongevallen met auto of fiets

Hoge Raad

• Zorgplicht ex art. 7:658 BW ook aan de orde bij

werkzaamheden buiten de arbeidsplaats, zoals openbare

weg, waar werkgever geen zeggenschap heeft (

instructies)

• Mbt schade in uitoefening werkzaamheden als

deelnemer aan wegverkeer geldt uit hoofde van 7:611

aanvullende zorgplicht om te zorgen voor behoorlijke

verzekering

• Geen onderscheid tussen bestuurder motorrijtuig en

bestuurder fiets of voetganger ‘die gewond raakt door

ongeval waarbij voertuig is betrokken’

Wat houdt verzekeringsplicht in?Bedoeld lijkt: First party verzekering voor werknemers

Maar is dat steeds schadeverzekering? Of ook ongevallenpolis?

HR in Maatzorg: “Deze risico’s zijn inmiddels, naar kan worden

aangenomen, eveneens goed verzekerbaar tegen betaalbare

premies.”

Wat is ‘behoorlijk’? Twee factoren zijn volgens HR van belang:

• de in de betrokken tijd bestaande

verzekeringsmogelijkheden

• de heersende maatschappelijke opvattingen

Problemen voor de rechtspraktijk• Noot Hartlief (NJ 2009, 335)

- de ‘behoorlijke verzekering’ bestaat niet

- Hoge Raad geeft niet aan welke inhoud verzekering moet

hebben (schadeverzekering? Zo ja: welke schadeposten? etc.)

- Hoge Raad geeft initiatief uit handen aan

verzekeringsbranche

- Deel van probleem ligt in verleden: welke

verzekeringsmogelijkheden bestonden al in jaren ’90?

• Aansprakelijkheid voor niet sluiten behoorlijke

verzekering gedekt op normale AVB?

Waarom alleen bij verkeer?• Werkverkeer is bijzonder werkrisico

waartegen werkgever geen adequate

maatregelen kán treffen;

DUS VERZEKERINGSPLICHT

• Waarom niet hetzelfde voor allerlei

andere bijzondere werkrisico’s, die niet volledig

kunnen worden weggenomen door maatregelen?

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

3. En buiten het werk? Grens werk/privé

Wat brengt de eis zich als een goed werkgever te gedragen

mee, wanneer in privétijd schade wordt geleden als gevolg

van een aan het werk verbonden risico?

(bezoek van klant thuis, verblijf in het buitenland,

personeelsactiviteit)

Uit Reclasseringsmedewerker blijkt: 7:611 ook dan een rol

Maar: wanneer bestaat voldoende verband? En waar leidt dit toe?

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Verblijf in buitenland:HR 18 maart 2005, JOL 2005, 169 en RvdW 2005, 46 (KLM-piloot)

• Piloot tijdens wachttijd in Ivoorkust, ongeluk terwijl hij

met taxi naar restaurant wilde gaan: dwarslaesie.

• Kantonrechter: geen werktijd, ook geen

aansprakelijkheid op grond van goed werkgeverschap:

piloot moest van gevaren op de hoogte zijn en KLM had

ongevallenverzekering aangeboden en geadviseerd.

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

HofKLM heeft zich niet gedragen als goed werkgever:

• Tal van bestemmingen, tal van risico’s

• Arbeidsovereenkomst brengt dan mee:

- KLM maatregelen moet nemen om risico’s tot minimum terug

te brengen;

- althans deze risico’s voor haar rekening moet nemen;

- althans effectief moet waarschuwen voor de bijzondere risico’s

en

mogelijke gevolgen daarvan.

• KLM heeft noch één, noch ander gedaan

De toegenomen rol van art. 7:611 BW

Hoge Raad• Wachttijd inherent aan werkzaamheden: KLM’s

verplichtingen uit 7:611 leven gedurende die tijd voort

• Feit dat piloot tijd geheel zelf kon indelen doet daaraan

niet af

• KLM dient risico’s tot minimum te beperken en

- verwezenlijking risico voor rekening te nemen (VRAAG:

door verzekering te sluiten????)

- effectief te waarschuwen tegen gevolgen van bijzondere

risico’s

HR 17 april 2009, RvdW 2009/552 (rolschaatsen)• Workshop rolschaatsen: direct na werktijd, op kantoor,

goedkeuring directie en rolschaatsen gehuurd door

werkgever; workshop zelf uitbesteed aan derden

• Hof: geen rol voor 7:658 BW (“niet in uitoefening

werkzaamheden”), maar in deze situatie wel zorg- en

preventieplicht op grond van 7:611 BW; die is geschonden

(waarbij fouten van derden voor rekening werkgever

komen)

Hoge RaadNB: Toepasselijkheid 7:658 BW in cassatie niet meer ter discussie‘3.5 Evenwel kan een werkgever ook aansprakelijk zijn voor de schadelijke

gevolgen van een aan zijn werknemer buiten de uitoefening van diens

werkzaamheden overkomen ongeval, indien die schade (mede) is ontstaan

doordat de werkgever, beoordeeld naar de bijzondere omstandigheden van

het geval, zich niet overeenkomstig art. 7:611 BW heeft gedragen als een

goed werkgever. Daarbij geldt dat een werkgever die voor zijn personeel

een activiteit organiseert of doet organiseren waaraan een bijzonder risico

op schade voor de deelnemende werknemers verbonden is, uit hoofde van

de eisen van goed werkgeverschap gehouden is de ter voorkoming van die

schade redelijkerwijs van hem te verlangen zorg te betrachten. Anders dan

het geval is bij toepasselijkheid van art. 7:658, gelden dan geen bijzondere

regels omtrent bewijslastverdeling en eigen schuld van de werknemer.

Vervolg

3.6 Gelet op het voorgaande heeft het hof met inachtneming van de in de rov. 4.8 en 4.9

van zijn arrest vermelde omstandigheden zeer wel kunnen oordelen dat een zodanige

samenhang bestaat tussen de activiteit in het kader waarvan het ongeval plaatsvond en de

arbeidsovereenkomst, dat ten aanzien van die activiteit voor M/VC een op eisen van goed

werkgeverschap gebaseerde zorg- en preventieplicht bestond die zij niet is nagekomen,

zodat

schending van die plicht tot haar aansprakelijkheid leidt voor de schadelijke gevolgen van

het ongeval op de voet van art. 7:611 in verbinding met art. 6:74 BW. Dat oordeel is ook

voldoende gemotiveerd. De klacht stuit hierop af.’

Analyse gevallen buiten werk

• Vereiste samenhang indien “buiten de uitoefening

van de werkzaamheden”?

• Wat is bijzonder risico?

• Inhoud zorg- en preventieplicht? Anders dan

zorgplicht 7:658?

• Eventueel ook verzekeringsplicht?

Kritiek• Casuïstische rechtspraak mist fundament

• Reikwijdte artikel 7:611 BW en verhouding met artikel

7:658?

- Waarin ligt rechtvaardiging voor onderscheid tussen

verkeersongevallen en andere arbeidsongevallen?

- Ook in andere situatie verplichtingen (tot verzekering)?

Toekomst?

• Politiek aan zet?

• Is het aansprakelijkheidsrecht wel het middel?

• Hoort het niet thuis in de sociale zekerheid?

• Verkapte lastenverzwaring werkgevers

• Naar risicoaansprakelijkheid of algemene

verzekeringsplicht (zie Hartlief en AG Spier)?

• Wansink: algemene schadeverzekering voor

werknemers?