24 - Corporatiebouw - februari 2016

“On-Rijssens”, zo typeert directeur-bestuurder Jan van der Spek van De Goede Woning de architectuur van het WoonZorgPlein Eltheto. Niet alleen het witte pleisterwerk en de mo-derne vormgeving waren even wennen voor de inwoners van Rijssen, ook de relatief hoge dichtheid van het plan was nieuw in de be-schouwelijke Overijsselse stad, die het gewaag-de ontwerp volgens Van der Spek inmiddels enthousiast heeft omarmd.Aan het WoonZorgPlein in de Rijssense dorps-kern wonen, verspreid over vier gebouwen, ouderen in zorgtoegankelijke huurwoningen, ouderen met een verstandelijke beperking (on-der de vleugels van huurder Stichting Phila-delphia Zorg), vier kleinschalige woongroepen

voor verpleeghuiszorg en twee kleinschalige woongroepen somatiek. Het laatste deel van het WoonZorgplein werd in januari officieel in gebruik genomen. De Goede Woning en zorg-verlener Carintreggeland waren gezamenlijk opdrachtgever van het plan. Jan van der Spek: “Aanvankelijk bestond de vrees dat de hoge dichtheid, ontstaan uit de hoge boekwaarde van de grond en de woningen, hier niet zou aanspreken, maar die dichtheid hebben de ar-chitecten heel goed vertaald in een ruimtelijk ontwerp, met vier zelfstandige volumes aan een openbaar plein.”

Ontwerp Op maatDie architecten zijn Rocco Reukema en Remko

Zorghuisvesting wordt voor corporaties de komende jaren steeds belangrijker; ook de huurders vergrij-zen. Corporatiebouw belicht twee bijzondere voorbeelden van zorghuisvesting: het WoonZorgPlein Eltheto in Rijssen van woningcorporatie De Goede Woning en Blok 13 in Amsterdam Oostpoort van Habion, specialist in ouderenhuisvesting.

Collectief en in zelfregie Bouwen voor de zorg

Tekst: Hans Fuchs | Beeld: 2by4-architects en Habion

Corporatiebouw - februari 2016 - 25

WoonZorgPlein Eltheto

CORPORATIEPROJECT

26 - Corporatiebouw - februari 2016

Remijnse van 2by4-architects uit Rotterdam. Zij gaven de vier gebouwen elk een eigen sig-natuur en ontwierpen de woon- en leefomge-ving op maat voor de bewoners, op basis van een leefstijlenonderzoek. Remijnse: “Daarin inventariseerden we de specifieke behoeften van de vier groepen wat betreft leefomgeving en zorgvraag. De gebruikers zijn weliswaar allemaal oud, maar hebben heel verschillende behoeften. Daarop zijn de gebouwen en de wo-ningen afgestemd. Voor de ouderen met een verstandelijke beperking die op een gesloten af-deling wonen bijvoorbeeld, is het belangrijk om door een gebouw te kunnen dwalen. Voor hen hebben we de gang in hun gebouw zeven meter breed gemaakt en voorzien van thema-nissen. Zo ontstond een ‘belevenisgang’ waar deze mensen telkens opnieuw ontdekkingen kun-nen doen. De meer zelfstandige bewoners met een verstandelijke beperking kregen een eigen buitenruimte, die appelleert aan hun specifieke behoeften.”

Urban farmingDe openbare ruimte is de drager van het Woon-ZorgPlein en ontworpen als ontmoetings- en gebruiksruimte. Remko Remijnse: “Het plein is het bindmiddel voor alle gebruikers, om bewo-ners actief te betrekken bij het sociale leven en vereenzaming tegen te gaan. Vroeger werd zorg verleend in introverte gebouwen, waarin de wijk rondom niet ervaarbaar was. Hier hebben we die relatie met buiten centraal gesteld, van-uit een gebouw vol plekken die voelen als thuis.” Volgens Van der Spek is de interactie van alle gebruikers via het openbare plein een van de grote verworvenheden van het plan: “We heb-ben sterk ingestoken op de sociale component. Onder andere met urban farming voor bewo-ners die nu geen tuin meer hebben; het groen wordt bijgehouden door de vitale bewoners van het WoonZorgPlein, als vrijwilligerswerk.” Ook het restaurant en het zorginlooppunt in de plint van gebouw ‘De Bolder’, in het hart van het plan, dragen bij aan de sociale interactie:

bOUwen VOOr SeniOren

Een derde van alle corporatie-woningen wordt bewoond door 65-plussers. In 2012 huurden 905.100 65-plussers in Nederland een woning. Ruim 30 procent van de corporatiewoningen is een nul-tredenwoning. 48 procent van de nultredenwoningen is extra aan-gepast voor ouderen en gehan-dicapten. Volgens berekeningen van de overheid was er in 2012 een tekort van 84.000 woningen voor senioren. De overheid stelt dat dat tekort jaarlijks met 39.000 tot 44.000 zal oplopen en dat er tot 2021 tussen de 350.000 en 380.000 woningen voor de doel-groep moeten worden aangepast of nieuw gebouwd. Deze wonin-gen moeten volgens de overheid vooral gerealiseerd worden in de aanpak van de bestaande voor-raad: verbouw, het creëren van zorgsteunpunten, het inrichten van woonservicegebieden, wo-ningtoewijzing en herbestemmen van zorgvastgoed.

CORPORATIEPROJECT

Verzorgingshuis Blok 13 in Amsterdam Oostpoort

Corporatiebouw - februari 2016 - 27

“De bewoners zijn in dit gebouw niet te gast bij de zorg – de zorg is te gast

bij de bewoners”

“Bewoners op gesloten afdelingen komen drie dagen per week in het restaurant eten. Dat be-tekent dat ze van hun afdeling afkomen.”

ZOrg te gaStGelijk met de oplevering van het Rijssense project, afgelopen januari, vond een eind ver-derop, in Amsterdam Oostpoort, de opening plaats van een ander bijzonder nieuw woon-gebouw voor ouderen: Blok 13 van ouderen-huisvester Habion, ontwikkeld in samenwer-king met woningcorporatie Stadgenoot. Ook in Blok 13 leven actieve ouderen die nog niet afhankelijk zijn van zorg samen met bewoners die dat wel zijn. De eerste groep woont in vrije sector huurwoningen die geschikt zijn voor zorg. De bewoners die zorg nodig hebben zijn gehuisvest in woningen die verhuurd zijn aan zorgverlener Amstelring.Peter Boerenfijn is directeur van corporatie Habion, gespecialiseerd in ouderenhuisvesting: “Blok 13 ziet eruit als een normaal gebouw en ook de mensen die afhankelijk zijn van zorg hebben gewoon een eigen huis met een eigen voordeur en bel. De bewoners zijn in dit ge-bouw niet te gast bij de zorg – de zorg is te gast bij de bewoners.” Die omkering stamt uit experimenten die Habion sinds 2013 uitvoert in bestaande verzorgingshuizen in Voorst, Loenen aan de Vecht, Zwolle, Doetinchem en Zuid-Scharwoude. Boerenfijn: “Van oudsher hebben deze gebouwen op papier een korte levensduur; vanwege veranderende eisen ver-ouderen ze snel. Tenminste, dat was altijd de overtuiging – met renovatie of sloop als ver-volg, alles gefinancierd uit de AWBZ. Maar als je naar de demografische ontwikkelingen kijkt, is sluiten of slopen niet verstandig. We hebben die gebouwen later nog hard nodig. Die oude verzorgingshuizen zijn uitermate geschikt om betaalbare woningen voor ouderen in te bou-wen. Ze lenen zich voor een tweede leven.”

regeldriftMaar dan wel een tweede leven met een ande-re rol voor de instituties (zoals de zorg), voor de bewoners en voor de lokale gemeenschap waarin het verzorgingshuis staat. Die nieuwe rollen zijn het fundament van het experiment ‘Bejaardenhuis een 2e jeugd’ van Habion. Boe-renfijn: “Vroeger ging het in deze gebouwen

om functionaliteit in relatie tot de zorg. De zorgfunctie dicteerde het reilen en zeilen. Wij draaien dat nu om: niet de zorg aan het roer, maar de regie bij de bewoners en de lokale gemeenschap. Wij zijn in Voorst aan de loka-le gemeenschap gaan vragen: hoe willen jullie eigenlijk oud worden, hoe ziet dat er volgens jullie uit? De bewoners zijn misschien oud, arm en kwetsbaar, maar heel wel in staat om, samen met de lokale samenleving, dat verzor-gingshuis samen met ons opnieuw uit te vin-den. Deze mensen willen niet wonen in een klassiek bejaardenhuis, maar wel op een plek waar ze comfortabel, gezellig en veilig kunnen wonen, en collectief. En waar ze zelf bepalen hoe ze wonen, wat ze eten en wanneer. Waar zorg binnen handbereik is als het nodig is, en met een verbinding met de buitenwereld, naar de lokale gemeenschap.” Met andere woorden: beteugel de regeldrift en kijk vooral wat men-sen zelf nodig hebben en voor elkaar krijgen, aldus Boerenfijn.

CORPORATIEPROJECTCORPORATIEPROJECT

28 - Corporatiebouw - februari 2016

lOkale cateraarIn verzorgingshuis De Benring in Voorst leidde dat tot de oprichting van een woonzorgcoöpe-ratie met een bestuur verankerd in het dorp. Met de plaatselijke bakker, de huisarts, een jurist en een accountant als bestuursleden. De Benring werd opgeknapt en 74 appartementen worden nu toegewezen aan ouderen uit Voorst. Maar ook jongeren wonen nu in de aanleunwo-ningen van het gebouw – woningen die ze zelf mochten opknappen. Ze leveren bovendien vier uur per huishouden diensten aan de bewo-ners van het huis.Zorgverlener Trimenzo stapte in het project in, net als ‘s Heeren Loo, een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. De Benring heeft een verpleegpost en levert zorg

aan de zelfstandig wonende ouderen op het moment dat zij daaraan behoefte hebben – en niet andersom. De woonzorgcoöperatie liet ook de centrale keuken vernieuwen; deze is nu in gebruik bij een cateraar die verse producten uit de buurt gebruikt en ook lokaal maaltijden levert. Daarnaast heeft het gebouw woonkeu-kens op de verdiepingen, waar bewoners samen met mensen uit het dorp koken.Volgens Boerenfijn kan de ‘methodiek-Voorst’ op veel plekken in Nederland worden toege-past. Maar bij corporaties ziet hij het nog niet breed gebeuren: “In projecten zien we toch nog vaak dat men de zorg faciliteert in een zorgge-bouw. Terwijl wij functioneel geen zorggebou-wen meer bouwen. Wij faciliteren wonen voor ouderen als collectief en in zelfregie.” n

andere wOOnZOrg-prOjecten

Corporaties zijn inventief als het gaat om bouwen voor de zorg. Andere recente projecten:

• Woonstichting Centrada, Zuider-staete, Lelystad: www.architecten-web.nl/aweb/redactie/redactie_de-tail.asp?iNID=37093

• Woningbouwvereniging Bergop-waarts, seniorenappartementen Deurne: www.bergopwaarts.nl/nieuwsberichten/eerste-transfor-matie-eengezinswoningen-ber-gopwaarts-is-een-feit/

• Corporatie Lefier, Mantelzorg-woningen in Groningen: www.kaw.nl/nieuwsberichten/zorge-loos-mantelzorgen-groningen/

CORPORATIEPROJECT

“Wij bouwen functioneel geen zorggebouwen meer. Wij faciliteren

wonen voor ouderen als collectief en in zelfregie”

Verzorgingshuis De Benring in Voorst