archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste...

63
maandblad voor elektronica PC-gestuurde IC-tester mei uitgebreide IC-bibliotheek f 6,95/Bfrs. 144 nr. 307 — mei 1989

Transcript of archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste...

Page 1: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

maandblad voor elektronica

PC-gestuurde IC-testermei uitgebreide IC-bibliotheek

f 6,95/Bfrs. 144 nr. 307 — mei 1989

Page 2: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

:u

23 elektronica aktueel I I II. II

Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny||

II H II I 1

satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl IK. II

langrijker - Intel annonceert 80486 - T 1 IISiemens koploper in ISDN-techniek.

|||l

38 power-converter

De 12-V-akkuspanning wordt door deze con-

verter traploos omhoog gekonverteerd naar

een gelijkspanning van maximaal 30 V.

42 RS232-monitorMet deze eenvoudige schakeling kunt u de

lüjjSjlSBH

diverse RS232-signaalnivo/

s met behulp van

LED's zichtbaar maken.

44 Triplet ^Een hoogwaardig satelliet-subwoofer-syseem ƒvoor zelfbouw, met een drie-kamer-

subwoofer die recht loopt tot 30 Hz !

52Lakte- '

ristieken voor Chebyshev-filters.

~ 56 intelligente serie-lader

yf* Met één enkele stroombron kan een variabel

aantal akku's worden opgeladen.

.'ijÉU L 58 DTMF-decoder

gVL Schakelen via de telefoonlijn door middel

van de kiesfrekwenties waarvan de modernetelefoontoestellen gebruik maken.

I 63 digitale modeltreinbesturing — deel 10

De terugmeld-units, waarmee EDiTS in staat

is signalen vanaf bijvoorbeeld de rails te

m lezen.

68 printer-kode-aanpasser

Een handige schakeling die de naar de prin-

ter verzonden kodes vertaalt naar andere

kodes.

70 PC-gestuurde IC-tester

Met behulp van een uitbreidingsprint voor

de PC en een speciaal programma kunnendigitale IC's volautomatisch worden getest.

77 PC-videokaarten op een rij

De momenteel in omloop zijnde soorten

PC-video-adapters en de monitoren die daar-

bij nodig zijn.

81 geselekteerd

82 applikator

De TMS3477 voice recorder^^^^^^Mlil 11 JTTal

8 adverteerdersindex BISlil!iillll

power-converter

blz. 38

DTMF-decoderblz. 58

****%$

s

hieven >

ie boX'tmeïingen e

inn9e«.ee>tod

Sven b»i rn'nl't

ïèfd' bier nt)\eem, 'WQ

jer\osse_sucw

Page 3: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur29e jaargang nr. 5, mei 1989ISSN 0013-5895

Elektuur is een uitgave van:

Uitgeversmij. Elektuur B.V.,

Peter Treckpoelstraat 2-4, Beek (LI

Telefoon: 04490-89444, Telex 56617, Fax 70161Korrespondentie-adres: Postbus 75, 6190 AB Beek (L)

Kantoortijden: 8.30-12.00 en 12.30-16.00 uur

Direkteur: M.M.J. Landman,Bourgognestraat 13, Beek (L)

Elektuur verschijnt de eerste van elke maand, behalve in juli en au-

gustus waarin een dubbelnummer verschijnt, de halfgeleidergids.

Onder de naam Elektor wordt Elektuur ook uitgegeven in het Duits,

Frans. Engels. Spaans. Portugees en Griek*.

Elektuur-databank:

24 uur per dag beschikbaar (behalve op maandag-middag tussen 12.30 en 16.00 h) voor informatie enbestellingen via computer, modem en telefoon

(Viditel-systeem). Tel.: 04490-71850.

Internationaal hoofdredakteur/

chef ontwerp:ing. K.S.M. Walraven

Hoofdredakteur:

P.E.L. Kersemakers bc.

Redaktie:

ing. P.H.M. Baggen (eindred.l, ing. H.D. Lubben,

ing. J.P.M. Steeman, J.F. van Rooij,

E. de Ruiter bc.. B.M.P. Romijn bc.

Ontwerpafdeling/laboratorium:

J. Barendrecht, ing. A.A.J.N. Giesberts.

ing. A.M.J. Rietjens, ing. P.J. Ruiters,

ing. M.J. Wijffels

Redaktiesekretariaat:

G.W.P. v. Linden, M. Pardo

Dokumentatie: P.J.H.G. Hogenboom

Vormgeving/graf. prod.: G.B.S. Beek (L)

Abonnementen: Th.H. Dewitte

Jaarabonnement:Nederland / 69,50; België Bfrs. 1440;

buitenland f 95,—studie-abonnement f 55,60 (Bfrs. 1152)

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en loopt

automatisch door. tenzij het 2 maanden voor de vervaldatum

schriftelijk is opgezegd.De snelste en goedkoopste manier om een nieuw abonnement op

to geven is die via de antwoordkaart in dit blad.

Reeds verschenen nummers op aanvraag leverbaar (huidige losse

nummerprijs geldt).

Losse-nummerprijs:

Nederland f 6,95; België Bfrs. 144

Adreswijzigingen:

s.v.p. minstens 3 weken van tevoren opgeven metvermelding van het oude en het nieuwe adres en

abonnee-nummer.

Commerciële zaken:

H. J. Ulenberg

Hoofd advertentie-exploitatie:

R.F.G.G. Troquet

Advertentieverkoop:

M.H. Bertram-Meijering

Advertentie-orderbehandeling:

P.J.M. Kunkels

Advertentietarieven, nationaal en internationaal, opaanvraag.

Druk: N.D.B.. Zoeterwoude

AuteursrechtNiets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar ge-

maakt worden door middel van druk. fotokopie mikrofilm of opwelke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestem-ming van de uitgeefster.

De auteursrechtelijke bescherming van Elektuur strekt zich medeuit tot de illustraties met inbegrip van de printed circuits, evenalstot de ontwerpen daarvoor.

In verband met artikel 30 Rijksoktrooiwet mogen de in Elektuur

opgenomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschap-pelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor eenbedrijf.

Het toepassen van schakelingen geschiedt buiten de verantwoor-delijkheid van de uitgeefster.

De uitgeefster is niet verplicht ongevraagd ingezonden bijdragen,

die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te zenden.Indien de uitgeefster een ingezonden bijdrage voor publikatie aan-

vaardt. is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) bewerken;de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalenen voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen dedaarvoor bij de uitgeefster gebruikelijke vergoeding.

© Uitgeversmaatschappij Elektuur B.V. - 1989Printed in the Netherlands.

/ lid NOTU, Nederlandse Organisatie van

mnottlM Tijdschrift-Uitgevers

Page 4: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

volgende maandin Elektuur

MIDI-keyboard

Rond een speciale toetsenbord-

controller van het type E510 (zie

ook Elektuur november 1989) is

een schakeling ontworpen waarmeepraktisch elk bestaand keyboard

kan worden omgebouwd tot een

MIDI-keyboard. Het aantal toetsen

kan door de gebruiker zelf bepaald

worden, met een maximum van 96,

waarbij ook nog gekozen kan

worden tussen wel of geenvelocity-mogelijkheid. Een bijzonder

universele schakeling waarmee menzeer veel vrijheidsgraden heeft.

gelijkloop-meter

Met behulp van dit meetinstrumentis het mogelijk om de absolute

bandsnelheid en de wow & flutter

te meten van apparaten die metmagneetband werken (cassette-

recorder, tape-recorder, audio-

gedeelte van video-recorder).

Ondanks de relatief eenvoudigeopzet van de schakeling kunnenwow&flutter-waarden vanaf 0,01%gemeten worden. De absolute-

snelheidsmeting gebeurt metbehulp van een referentie-meetband

of -cassette, hierbij kunnenafwijkingen van minder dan 0,5%nog goed afgelezen worden op deanaloge meter.

stereo-viewer

Nee, deze schakeling heeft helemaal

niets te maken met foto's of dia's.

Dit apparaat is een soort

uitgebreide VU-meter die op een

vlak van 100 LED's het nivo van

een stereo audio-signaal weergeeft.

Het bijzondere van deze viewer is

nu dat hij niet alleen de sterkte van

de twee kanalen aangeeft, maarook de stereo-informatie die tussen

deze twee aanwezig is. Niet direkt

een nuttige schakeling, maar in elk

geval wel heel dekoratief!

Page 5: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 19896

532 44. - 867

533-NL 44. -

535 44.-

Zo bestelt uElektuur-produkten kunnen wordenbesteld via de handel, via de bestel-

kaart achterin dit blad of via deElektuur-databank (zie kolofonl. Ukunt ze ook rechtstreeks en tegenvooruitbetaling bestellen bij Elektuur

B.V.. Beek (L) met duidelijke vermel-

ding van het (de) bestelnummer(s) opuw overschrijvingsformulier. Per (ge-

kombineerde) bestelling dient f5.—(Bfrs. 99) extra voor verzend- en ad-

ministratiekosten te worden over-

gemaakt.

Postgiro 124.11.00 of bank-nr.

57.83.41.883 (voor België

PCR 000-017-70.26-01).

SOFTWARE SERVICE g 536 44,-

bestel- gul- Bfrs. cassette

nr. dens

009 27,30 538 cassette met 1 5 pro-537* 28.-

gramma's voor

de speelcomputer 539* 49.-011 27.30 538 cassette met 1 5 pro-

543 14.-gramma's voor

de speelcomputer102 25.- 493 programma voor

facsimile-interface.

voor Atari 520/

544* 20.-

1040 ST (gefor-

matteerde 3V-diskette opsturen)

550 25.-

103 25.- 493 programma voor

facsimile-interface,

voor Acorn551 52.-

Archimedes (gefor-

matteerde 3V- 552 52.-

diskette opsturen)560 44.-

104 25.- 493 Usting EDiTS-systeembesturmg

op 360-K-floppy.

IBM-formaat 701 25.-

700 25.-

493

493

TECHNISCHE VRAGEN SERVICE

Lezers die moeilijkheden ondervinden bij

het opbouwen van Elektuur-schakelingen, kunnen telefonische vra-

gen stollen op elke maandagmiddagtussen 12.30 en 16.00 uur. tel.

04490-71850.Om een snelle afhandeling van uw vra-gen te bewerkstelligen, verzoeken wij ubij het stellen van uw vragen aan devolgende punten te houden:

Alleen vragen die betrekking hebbenop in de laatste drie jaar in hetmaandblad Elektuur gepubliceerdeschakelingen komen voor beant-woording in aanmerking.

Houd uw vraag kort, stel deze opeen zakelijke manier en vermeldeventueel gemeten spanningen, stro-men of gebruikte onderdelen die af-

wijken van de opgaven in Elektuur.

Wanneer bepaalde onderdelen bij uin de buurt niet verkrijgbaar zijn. kijk

dan eerst de advertenties in Elektuurna alvorens ons te bellen. Meestalvindt u daarin wat u zoekt.

Vragen die niet te maken hebbenmet de gepubliceerde schakelingzelf. maar met speciale individuele

wensen (zoals bijv. aanpassing vanonze ontwerpen op fabrieksappara-tuur of een bepaalde, door ons nooitbeproefde samenvoeging van deel-schakelingen) komen niet voorbeantwoording in aanmerking. Het-zelfde geldt voor aanvullende techni-sche gegevens van komponenten entheoretische informatie overElektuur-schakelingen.

Informatie over Elektuur-schakelingen kunt u ook vinden in

de Elektuur-databank (zie kolofon,

PROGRAMMEER SERVICE

(E)PROM’s kunt u door Elektuur B.V. laten pro-

grammeren. Stuur de (E)PROM('s) In een deugde-

lijke verpakking naar Elektuur B.V., Postbus 75.

6190 AB Beek (LI met duidelijke vermelding van

het gewenste Elektuur-programma bestelnum-

mer en maak gelijktijdig het verschuldigde bedrag

(+ f 5. -/Bfrs. 99 voor verzend- en administra-

tiekosten) over op bovenstaand post- of bank-

rek. nr. met vermelding van het bestelnummer.

(Elektuur B.V. kan niet aansprakelijk wordengesteld voor verlies of beschadiging, in welke

vorm dan ook. van toegezonden IC's.j

bestel-

nr.

503

504

505*

506*

gul- Bfrs. programmadans

39420.

20.

44.

- 394

21 .- 414

507-N* 28.- 552

Herprogrammeren(zie Junior boek 4)

508 13,-

509* 28,-

511* 28.-

jumorcomputerin 1 x 2708EPROM

lichtende disko-vloer

in 1 x 2708EPROM867 schaakprogramma

voor Intelekt in

2 x 2716EPROMjunior tape-

monitor (TMlin 1 x 2716EPROM

junior printer

monitor en PME in

1 x 2716 EPROMvan 507 naar 507-Nkost / 12.- (Bfrs. 236).

256 junior databussturing

in 1 x 82S23PROM552

552

pag . 3).

523 44.-

PAPERWARE SERVICE m 525 44.-

28.-bestel-

nr.

gul-

densBfrs omschrijving 526*

PWS-1 10.- 197 ESS-511 software- 527* 28.-dokumentatie:wijzigingen/

aanvullingen

528* 28.-

ESS-507-N 529 13.-PWS-3 10.30 203 aanvullende

informatie univer-

sele terminal

530* 44.-

PWS-5 20.- 394 listings

computer-skoop 531 44.-

512*

513*

514*

514-N'

515

516*

521*

28.

28.

28.

28.

20.

21 .

- 552

- 552

- 394

- 414

55.-

522' 75.-

tijdsein-processor

in 1 x 2716EPROMjunior -disassembler.

-EPROM- program-

meer-software en-systeemvektoren

( hex dump) in

1 x 2716 EPROMautonome schakel-

klok

in 1 x 271 6 EPROM552 keysoft polyfoon

keyboardin 1 x 271 6 EPROM

552 doka-computerin 1 x 27 16 EPROM

doka-computer(vlg. jan. '83)

in 1 x 27 16 EPROMDOS-softwarein 1 x 2708

sprekende dobbel-

steen

in 1 x 27 16 EPROM1084 karaktergenerator en

video-routines voorDOS-Juniorin 1 x 2732 +1 x 2716 EPROM

1478 karaktergeneratoren video-routines

voor uitgebreide

Junior in 1 x 2732+ 2 x 2716EPROM

karaktergenerator

in 1 x 2732 EPROMuniversele terminal

in 1 x 2732 EPROMwindhchtingsmeterin 1 x 2716 EPROM

Elabyrint in

1 x 2716 EPROMEPROM-duplikaiorin 1 x 271 6 EPROM

multimeetmonitor

in 1 x 82S23 PROMlypemachine-

interface

in 2 x 271 6 EPROM867 yP-gestuurde

- 867

- 867

- 552

- 552

- 552

- 256

- 867

frekwentiemeter in

1 x 2732 EPROMX-Y-plotter in

1 x 2732 EPROM867 Octopus 65

moniiorprogramma

in 1 x 2732 EPROM867 onmogelijke schakel-

klok in

1 x 2732 EPROM867 jiP-gestuurde fre-

kwentiemeter metU665B-prescaler in

1 x 2732552 modelbaanbesturing

in 1 x 2716965 jumbo-klok in

2 x 2716 EPROM276 grafische kleuren-

kaart m2 x 82S123 PROM

394 veelzijdige printer-

buffer in

1 x 2716493 digitale sinus-

generator in

1 x 27641024 MSX-EPROMmer in

1 x 271281024 referentietijd-klok

in 1 x 2764867 karaktergenerator

ICD-scherm in

1 x 2764 EPROMEPROM-simulator in

1 x 8748HDCF-slaafklok

in 1 x 8748Hradio-synthesizer in

1 x 27C64315 mini MIDI-keyboard in

1 x 2764473 CD-toerenregelaar in

1 x 2764630 MlDI-control-unit in

1 x 27C64946 EDiTS-systeembestu-

ring in 1 x 2764* In verband met een afwijkende program-

meerspannmg kunnen wij 2716-EPROM's vanTexas Instruments niet programmeren.

CHIP SERVICE

De onderstaande programma's voor Elektuur-

schakelingen worden inklusief het bijbehorende

IC geleverd. Hiervoor hoeft u dus géén IC opte sturen.

702 150.— 2955 8751 (geprogram-

meerd) voor fiC-

gestuurde voeding561 30.- 591 PAL 16L8 voor

PC-I/O kaart

562 30.- 591 PAL 16R4 voor

Centromcs-interface

voor dia-presentator

704 150.- 2955 8751 (geprogram

meerd) voor

l/O-controller

De 8751 kan alleen verzonden worden aan le-

zers in de Benelux. Voor de leverbaarheid in

andere landen dient men de Elektor-uitgave

van het desbetreffende land te raadplegen.

565

566

568

570

572

24. - 473

16.-

24.-

32.-

48.-

FRONTPLATEN

bestel-

nr.

• 82178-F• 83051-F84012-F

• 84024-F84111-F

e 85047-F

gul-

dens

9.9019.45

20.5029.5019.90

59.50

e 86041 -F 14,10

• 86012-2F 12.65

8601 2-3F 20.10• 86012-4F 20,45• 86012-5F 18.908601 2-6F 13.80

• 86082-F 13.8586461 -F 18,20

e86120-F 25.40e 87001-F 21.80

86111-F 22.40

86111-F2 17.70

86124-F 62.7087099-F 7.95

• 87286-F 30.55

88001 6-F 98.90

8801 32-F 28.-

880184-F 32.65

890035-F 29.40

Bfrs. frontplaten

195 labvoeding

383 Maéstro404 kapaciteitsmeter

581 terts-analyzer

392 funktiegenerator

1

1

72 onmogelijke schakel-

kk>k

278 LS-impedantiemeter

draagbaar meng-paneel:

249 MD-STEREO-module

396 uitgangsmodule 1

403 voedingsmodule

372 uitgangsmodule 2272 blindplaat

273 satelliet-converter

359 high resolution

toerenieller

500 RMS-millivoltmeter

430 digitale sinus-

generator441 the preamp:

frontplaat

349 the preamp:achterzijde

1 235 referentietijd-klok

157 autoranging DMM602 veelzijdige

frekwentiemeter

1948 wC-gestuurdevoeding

552 puristische voor-

versterker

643 autonome l/O-

controller

579 analoge univer-

seelmeter

PRINT SERVICEWanneer u een print(en) bestelt, kunt udesgewenst het (de) bijbehorende num-mer(s) van Elektuur meegeleverd krijgen

door bij uw bestelling per nummer f 6.95(Bfrs. 144) extra over te maken (voor Half-

geleidergidsen: f 13.90, Bfrs. 288). Ver-

meldt u dan bij uw bestelling "plustijdschrift maand/jaar" (voor maand/jaar

zie onderstaande lijst). De meeste - ech-

ter niet alle - reeds verschenen nummerszijn nog beschikbaar. Indien het (de) dooru bestelde tijdschrift(en) niet meer lever-

baar is (zijn), ontvangt u kopieën van het

(de) desbetreffende artikel(en).

Deze pagina geeft een overzicht van demeest courante Elektuur-printen. Regelma-tig wordt een uitgebreide lijst van het

komplete aanbod gepubliceerd,

bestel- gul-

nr. dens

MEI 198987291-8 19,55

Bfrs. omschrijving

890013-1 26.55890013-2 27.10890060 27,55APRIL 1989890007-1 78.15

890007-2 8,50890007-3 33,35890035 35.65

890046 37.40MAART 198987291-7 35.30

385 EDiTS-terugmeld-unitTriplet-LS-systeem:

523 subwoofer-filter

534 satelliet-filter

543 DTMF-decoder

1540 grote printer-buffer:

hoofdprint

168 toetsenbord-prini

657 uitbreidmgsprint

702 analoge univer-

seelmeter

737 BASICODE-modem

696 EDiTS-toetsenbord

afstandsbediening-verlenger:890019-1 13.70 270 zender890019-2 16,05 316 ontanger

FEBRUARI 198987291-5 173.503418880178-1 34.70 683

880178-2 25.50 503

JANUARI 198987291-6 26.75 527880109 28,30 558

880130 51.15 1008880189 24.40 480DECEMBER 1988

EDiTS-hoofdprint

MlDI-control-unit:

hoofdprint

keyboard- endisplay-print

880092-3880092-4

880165880167880184

24,55 48324.80 489pakketprijs: zie nov. 1988

EDiTS-boosterseriële facsimile-

interface

patroongenerator

lichtnet-modem

LFA 150:

beveiligmgsprint

voedingsprint

44.15 869 CD-toerenregelaar

21.60 425 harmonie onhancer58.85 1159 hoofdprint autonome

l/O-controllor

NOVEMBER 1988LFA 150:

880092-1 29.10 573 spannmgsversterker880092-2 26.50 522 stroomvorstorker

pakketprijs (4 prints voor 1 mono-emdtrap):880092-9 98.- 1931

1182880120-9 60.-

880159 17.20

880162880163880168

17.2018.5027.10

OKTOBER 19888800988801 1

1

18,5026.65

880144 26.65

SEPTEMBER 1988880039 62.75

880112 17.30 341

86111-3A 27,60880132-1 20.20880132-2 42.25880134 28.65JULI/AUGUSTUS 1988

697

radio-synthesizer:

basis print. LED- enLCD-uitlezing

338 l/0-module voor

compuboard338 analoge module365 digitale 1/0-module534 mini MIDI-keyboard

365 video-omvormer525 Centromcs-interface

voor dia-presentator

525 ultrasone afstands-

meter

1236 frekwentiemeter voor

KG-ontvangerTV-distributie-

versterker

puristische voor-

versterker:

544 busprint

398 voeding

832 lijn/schakelgedeelte

565 zelfinduktiemeter

•884013 35,40

• 884015 15.35

884025 8.95

• 884049 27.05

884076 20,20

• 884080 14.15

• 884098 28,80

JUNI 198887291-4 21.10

universele uitbrei-

dingskaart

303 simpele transistor-

tester

176 universele SMD-naar-DIL-adapters

533 vijfbands stereo

equalizer

398 pittige stappenmotor-sturing

279 single-chip 150-W-eindversterker

567 dia-overvloeier

voor C64

416 lichtsein- en schakel-

dekoder• 87311 55,- 1085 MSX-geheugen-

uitbreiding

880029 16,65 328 VLF-konverter880040-2 67,85 1337 optische digitale-

audio-ontvanger880044 17,80 351 UHF-voorversterker880045 15.85 312 VHF-voorversterker880085 32,65 643 HF-TL-verlichting

880117 14.45 285 PC-Basicode-adapterVan de met • aangeduide produkten is de le-

verbaarheid niet gegarandeerd.

Page 6: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

bestel- gul- Bfrs.

nr. dens

MEI 198887197 29,70 585

Bfrs. omschrijving DECEMBER 1986

87255 18,35 362880038 97,50 1921

• 880040-1 14,95 294

880041 18,70 369

880042 14,35 283

880084-1 17,75 350880084-2 35,90 707

APRIL 1988• 87291-2/3 17,20 339

880016-1880016-2880016-3880016-4

pakkei880016-9880030

64,65 127342.10 82950,35 9922,25 44>rijs 14 prints

195,- 384221,60 425

880067 17,55 346

880074 66,55 1311

MAART 198887186 20,75 409

880043-1 19,80 390880043-2 16,- 315FEBRUARI 1988

audio-symmetrie-omzetter

gitaarvervormer

universele l/O-PC-

kaart Imet verguldekonnektor)

optische digitale-

audio-zender

voeding voor FM-antenneversterker

FM-antenneversterker

memoswitch:schakelprint

geheugenprint

Lok-dekoder +tweerail-adapter

(2 x >

^C-gestuurdevoeding:processor-print

regelprint

display-print

adapterprint

f frontplaatfolie):

eindtrap aktief

drieweg-konceptsatelliet-

Snaalverdeler

-beeldscherm

akku-super-snellader

aktieve HF-antenne:versterker

voeding

87076 34.25 675 akku laadt akku880001 14,45 285 kompakte schakelen-

de voeding

JANUARI 198887051 41,90 826 kortegolf-SSB-

ontvanger

87168 20,50 403 stereo-kompressor

87259 45,55 897 dia-presentator

880005 26.65 525 1,25-GHz-prescaler

DECEMBER 198787142 20.60 406 geluiden interface

• 87188 19,35 381 zonnecel-thermometer

• 87286 35.80 705 veelzijdige frekwen-

tiemeter

87291-1 16,85 332 dig. trein: wissel- en

NOVEMBER 1987

87104-187104-28714987181

30.3530,1520,2017,40

87192 58,15 1146

OKTOBER 1987• 87067 12,95 25587160 25,85 509

8750587520

• 87167

19,00 37419,35 38132,80 646

SEPTEMBER 198787098 12,50 246

87109 42,85 845

87136 49,70 98087500 12,50 246

JUU/AUGUSTUS 198787405 13,10 260

87419 12,75 255

87022 6,95 137

87441 6,10 12087448 16,65 330

87512 25,35 50087513-1» 25.50 50387512-2/

JUNI 1987

soindekoder

DCF-slaafklok:besturingsprint

display-print

waterwachterelektronische trafo-

regelaar

8052-BASIC-compu board

passieve IR-detektor

14-bits-D/A-omzetterlog. LCD-VU-meter:LCD-uitlezing

log. voorvorsterker

plotter "Mondriaan"

digitale RC-motorsturing

aktief subtrakhef

filter

EPROM-simulator32-KB-pseudo-ROM

een-chlp-regel-

versterker

eenvoudige sweep-generator

universele LED-VU-meter

Wienbrug-oscillator

dig.

puls/pauze-meterthe headphone ampeenvoudige tijdsein-

ontvanger

86022 4.20

• 86103 24.80

• 86111-1 41.6586111-3A 27,6086118

83 digitale tempera-tuurmeter

489 Atari-TV-interface

the preamp:821 voedingsprint

544 busprint

9,95 196 auto-aktief

NOVEMBER 1986 draagbaar meng-paneel:

86012-5 23,80 470 uitgangsmodule 286039 23,20 457 8-voudige relaiskaart

• 86082-2 33,90 668 converter-print 2voor satelliet-TV

86083 98.25 1936 computerskoop9968-5 8.25 163 comp. -skoop-

voeding

86100 11.45 226 PIA-adapter

86110 19,75 390 barometrische

OKTOBER 1986

8601 2-3A 21,1586012-3B 18.8586051 21,15

• 86082-1

86086

86090-1• 86090-2

21,1550.40

16,10

31,8011,85

SEPTEMBER 1986

86012-1 21,10• 86012-2A 21,40• 86012-2B 14.3586012-4 23.9586019 30,3086035 14,10

• 86068 14,3586085 24,50

hoogtemeter

draagbaar meng-paneel

417 uitgangsmodule IA371 uitgangsmodule 1B416 gitaar-equalizer

993 converter-print voor

satelliet-TV

317 kleintje stereo

seriële A/D-omzetter627 hoofdprint

234 msteekmodule

draagbaar meng-paneel:

416 MlC-module422 I MD-STEREO-283 |

module470 voedmgsmodule597 RTTY-mterface278 C64-buffer

283 regenmeter

483 pomp-automaat

JUU/AUGUSTUS 1986• 86451 10,25 202 stappenmotor-

• 86453• 86454

• 8646286490

• 86504

JUNI 1986• 86042

9,457.75

6.808,0511.65

14.70

MEI 198686003 72,60

• 86041 27.-APRIL 198685092 15.9585130 19,30

86005-1 18.55• 86005-2 10,6586017 15.40

MAART 1986

85114-185114-2

• 8600186016

47.-20,1548.2512.55

• 86018-2 16,25FEBRUARI 1986

• 85099 22,7585120 40,5086002 23,15

• 86007 19,3086026 8,75JANUARI 1986

• 85079 16.55• 86006 13.85

DECEMBER 1985• 85067 33.60• 85080-1 61.-

85100 47.-NOVEMBER 198585073

• 85090-1• 85090-2

15,70

25,9018,60

besturing

186 hartslagmomtor153 SMD-dobbelsteen

16-K-sideway-RAM134 true-RMS-konverter159 knaagdierverjager

230 UHF-antenne-versterker

290 low budget kapaci-

teitsmeter

1430 MSX-busprint532 LS-impedantiemeter

314 frekwentiestandaard

380 MSX-cartridgeprintauto-alarm:

365 hoofdpnnt210 toetsenbord-print

303 bijdetijdse «P-klok

pnnter-buffer:

926 basisprint

397 displayprint

951 DX-filter

247 satelliet-luidsprekers

dubbele voeding:

320 voorregeling

448 lesley

798 protektor

456 akkuspannings-

opknkker380 telefoon-oppas

173 Electron-speed-up

326 8-kanaals l'O-bus

273 IR-lampschakelaar

662 aktieve subwoofer1202 grafische kleuren-

kaart - basisprint

926 jumboklok

309 RS-232-mterfaceflipperkast:

510 basisprint

366 frontplaat

OKTOBER 1985• 86312 14.50 286 D/A-omzetter • 85093 38,85 765 digitale anemometer

87023 9,05 178 FM-stereo-walkman •85096 15,- 295 nicad-lader/lcapaci-

87058 9,80 193 hifi-mikrofoon- teitsmeter

versterker illuminator

• 87082 11,65 230 16-K-pseudo ROM • 85097-1 24,50 483 hoofdprint

87099 18,75 368 autoranging DMM SEPTEMBER 198587100 7.80 154 komponententester • 85081 8,60 169 solid-state-relais

MEI 1987

86115-1 11,40• 86124-2 28.6587406 22,60

APRIL 198787038 29, -MAART 198787002 37,95

87012 29,6087026 32,85

FEBRUARI 198786047 83,9586089 22.70

1654447

• 86111-2 89,90 1771

86124a 34,85 687JANUARI 1987

• 86082-3 27,60 544

• 86125• 87001

33,7029.95

IR-afstandsbediening:

zenderreferentietijd-klok

zandloper

facsimile-interface

MSX-EPROM-programmer

MIDI-star

biphaser

draagbare studio

Electron ROM

/

RAM-cartridge

the preamp:hoofdprint

DCF-ontvanger

uitbreidingsprint

voor satelliet-TV

MSX-l/O-cartridgedigitale sinus-

generator

85089-2 9.80alarmcentrale:

ingangsprint

HALFGELEIDERGIDS 1985jumbo-display:

• 85413-2 19.50 384 2-segment -display

• 85423 14.25 281 audiotester

•85446 11.- 217 model-akkulader•85447 10.- 197 «P-probe

• 85450 12.10

mikrofoonvoor-versterker:

238 symmetrischein/isnn

• 85450-2 11,75 231 asymmetrische

•85463 47.30ingang

932 diskomtxer• 85466 11,45 226 6502-tracer

• 85470-2 26.15disko-VU-meter:

515 display-print

•85493 14.70 290 modelbaan-indikatie

JUNI 1985• 85057 11.60 229 tone-burst-generator

221 RAM als EPROM• 85065 11.20MEI 1985

• 85054 17.50 345 autometer

85058 40.45 797 universele C64

85063 16,30 321 analoge ingang voorcomputers

APRIL 1985• 85042 11,95 235 zonnecel-rad.o

MAART 1985• 85019 12,65 249 universele up/down-

counter

• 85021 11,20 221 donkergevoeligelichtschakelaar

• 85024 19.35 381 pH-meter

JANUARI 1985//P-gestuurde

frekwentiemeter85015 9.90 195 oscillator-print

DECEMBER 198484111 32,55 641 funktiegenerator

^P-gestuurde fase-

aansnijding:

• 84115-1 45.20 890 basisprint

• 84115-2 27.75 547 vermogensprint

OKTOBER 1984• 84075 17,95 354 ZX81-pulspoetser

84078 26.40 520 RS232-Centronics-interface

SEPTEMBER 1984• 84071 23.85 470 elektronisch

scheidingsfilter

• 84073 10,25 202 lampenspaarderversie 1

(montage m lamp-

armatuur)• 84083 9,50 187 lampenspaarder

versie 2(montage bij licht-

schakelaar)

digitale toerenteller:

• 84079-1 13.50 266 basis-print

• 84079-2 18,35 361 display-print

• 84081 17,30 341 flitsbelichtingsmeter

HALFGELEIDERGIDS 1984• 84408 9,85 194 voedingsbeveiliging

voor pP’s• 84457 12.10 238 melodische deurbel

• 84462 21.95 432 frekwentiemeter:

• 84464 10.10 199 hoofdprint

• 84477 23.80 469 //P-voeding

85015 9.90

DECEMBER 198484111 32,55

• 84115-1 45,20• 84115-2 27.75

OKTOBER 1984• 84075 17,9584078 26.40

SEPTEMBER 1984• 84071 23,85

• 84073 10.25

• 84083 9.50

• 84079-1 13.50• 84079-2 18,35• 84081 17,30

• 84457• 84462• 84464• 84477

12,1021.9510,1023.80

JUNI 1984• 84048 13.10• 84055 20.60

81105-1 19.95

MEI 1984• 84024-5 18.20

• 84024-6 30,20• 84037-1 25,5584041 24.70

• 84049 15.20

APRIL 1984

• 84024-4 86.30

MAART 1984

• 84024-2 17.20

FEBRUARI 1984

• 84012-1 20.9584012-2 12.30

JANUARI 1984• 83133-3 14,70DECEMBER 198383102 42,35

• 83121 19.15

258 pechflitser

406 interface voor elek-

tronische

typemachineecholood:

393 display-print

359 lerts-analyzer:

ruisprint

595 multimeetmomtor503 pulsgenerator487 mmi-crescendo299 schakelende voeding

5 ... 24 V/5 A

terts-analyzer:

1700 basis-print

terts-analyzer:

339 mgangsschakelingvoeding

kapeciteitsmeter:

413 meetprint242 displayprint

290 DNL

834 omnibus377 symmetrische

voeding

hk

NOVEMBER 1983• 83107-1 14.50• 83107-2 8,15

OKTOBER 198383103-2 7.65

•83106 14,30

SEPTEMBER 198383082 39,60

• 83087 10.65

HALFGELEIDERGIDS• 83410 14.25

• 83503•83515• 83558

•83563

9,5511,509,80

8,20

JUNI 1983

• 83071-3 15,65

MEI 1983• 83051-1 10.75

APRIL 1983

286 metronoom161 voeding +

versterker voormetronoom

151 omzetter v.

anemometer282 signaaloppoetser

780 VDU-kaart210 FM-loopradio

1983281 koelplaai*

thermometer188 flitslooplichi

227 jrP-hulpje

193 simpele D/A-omzetter

162 koelplaat-thermicator

spektrumuilsturings-

meter:

308 komparator- endisplay-print

212 Maestro zender *

display-print

Prelude XL:• 83022-2 21,20 418 MC-voor-

voorversterker

• 83022-3 26,10 514 MD-voorverstorker• 83022-5 20,05 395 toonregeling

• 83024 22,80 449 visserijgolf- ont-

MAART 198383014 37.45

• 83022-1 60.65 1

• 83022-10 10.90• 83037 10.50

FEBRUARI 1983• 83022-8 19,55• 83022-9 31,25

JANUARI 198283008 15.80

DECEMBER 198282178 21.25

82180 24.15

vanger

738 universele 64Kgeheugenkaart

Prelude XL:1 95 busprint

215 audio-stoplicht

207 LCD-luxmeter

385 voeding616 verbindingspunt

31 1 inschakelvertraging

en DC-beveiliging

419 lebvoeding

0...35 V/3 A476 Crescendo 140W

emdversterker

JUNIOR COMPUTER• 82017 39.90 786 dynamische

RAM-kaert• 82159 37,45 738 floppy-disk-interface

Van de met • aangeduide produkten is deleverbaarheid niet gegarandeerd.

1 /0 -bus

Page 7: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

ADVERTEERDERS-INDEXAir Parts 103Amplimo 14Aselcom 106Autact 93. 95. 97

Klaasing 17

LSW 94Leng Trading Serv. 1 5, 94luque Electronics 101

Baas Elektronika 111Ben van Dijk 104Bergsoft 104Binell 36Brutech 95

MCR 36Meek it 18, 19, 20, 21

,22

Microtech 101

Natural Sound 103

CAD Nederland 30CER 96

Philips Components 107Post Electronics 103, 105, 107, 112

Q-Tronic 107

DIL 92Digit Printserv 103Dirksen Opl 11Display 2. 96

Radio Abe 105Radiobuis vxj. Bend (pers.adv.) 26Reinaert 15Remo 101Reset 96

EPS 105Elak 98, 99Elra 34Esmeyer 30

SFB (pers. adv.) 24Sciento 85Softtronics 93Speaker & Co 32Speakerland 97Stuut en Bruin 96System Design Ned 32

Geleiders 87Centronics 107Goosen en Swagerman (pers. adv.) 26

Te'ec 10, 95Texim 32Timtronix 88. 89, 90. 91Trans Tec 85

HEC 30Hacave 17Hecke/Othec 16Hermac 14H. Peeters 93

Verder Vleuten 14vxJ. Donk 26Vogelzang 1 2, 1

3

Vogel's 28, 94

Wegwijzer vxl. vakhandel 86 87Weka 108

boekenoverzichtOmschrijving

300 Schakelingen301 SchakelingenHuis-, tuin- en keukenelektronicaElektronica

voor de amateurfotograafElektronica voor hobby-labAuto-, motor- en fietselektronicaElektronica — echt niet moeilijk, 1

Elektronica — echt niet moeilijk, 2Luidsprekers, fabels en feiten

302 SchakelingenHet elektronica bouwboek6502-boek68000 deel 1

68000 deel 2Zendamateurs en computersData-sheet boek 2Robotbesturing

Buizenversterkers (Duitstalig)

Meten in de elektronica

Sound Sampler (Duitstalig)

prijs

f 32,50 Bfrs. 650,00f 38,50 Bfrs. 770,00f 22,00 Bfrs. 440,00

f 22,00f 22,00f 22,00f 27,50/ 27,50f 43.50f 39,50f 32,00f 26,50f 44,50f 47,50f 37,50f 42,50f 37,50f 43,75f 31,00f 39,00

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

440,00440,00440.00550.00550.00870.00790.00640.00530.00890.00950.00750.00850.00750.00875.00620.00780,00

Omschrijving

MS-DOS 3.0 + 3.1

Praktische elektronica voor iedereenHet microprocessor DataboekWerken met de 8052 AH-BASICMSX-SpecialHifi-luidsprekerspecial 2Tips mit Chips (Duitstalig)

Gitarrenverstarker (Duitstalig)

Op het goede model-spoorDoe het zelf elektronica

303 SchakelingenAlledaagse elektronica

Chips, sensoren en computersHifi-luidsprekerspecial 3Satelliet-TV-handboek

Audio-elektronica voor zelfbouwReparatiewijzer: WasautomatenData sheet boek, deel 3Norton Utilities

Elektronica en modelspoorSchakelingen, echt niet moeilijk

prijs

f 44,50f 29,50f 49,50f 44,50f 14,75f 14,75/ 44,50f 49,50f 34,50f 35,00f 39,50f 24,50/ 24,50f 14,75f 37,50f 39,50f 29,50f 42,50f 49,50f 39,50f 29,50

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

Bfrs.

890.00590.00990.00890.00290.00290.00890.00990.00690.00700.00790.00490.00490.00290.00750.00790.00590.00850.00990.00790.00590.00

BESTELLEN: Onze boeken zijn verkrijgbaar bij boekhandel en elektronica-speciaalzaak ofvoor Nederland: rechtstreeks bij Elektuur door het bedrag van het boek over te maken op gironummer 124.1 1.00

t.n.v. Elektuur b.v. Beek (L) onder vermelding van de boektitel,of door gebruik te maken van onze databank, tel.: 04490-71850,of door de bestelkaart in het blad in te vullen en op te sturenVerzendkosten boeken f 5.00/ specials f 2,50.

voor België: bij Kluwer Technische Boeken. Santvoortbeeklaan 21 -23. 2100 Deurne * Antwerpen,tel.: 03 - 3600420.

ELEKTUUR BOEKEN

Page 8: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

9 elektuur

mei 1989

VeiligheidIbrorv NEN3544 Elektronische en aan-verwante toestellen mot netvoedingvoor huishoudelijk en soortgelijk alge-

meen gebruik - veiligheidseisen.)

De wet schrijft (terechtl) voor dat alle

elektrische apparaton voilig moeten zijn.

met name wat betreft elektrische veilig-

heid en brandgevaar. Dat geldt natuurlijk

ook voor zelfgebouwde apparaton. Er is

een Europeso norm die grotendeels ookdoor Nederland is overgenomen. Niet

iedereen is in het bezit van de norm enbovendien is het interpreteren hiervan

geen eenvoudige zaak. Het lijkt onsdaarom verstandig deze NEN3544 -die we verder "de norm” zullen noemen- kompakt samen te vatton, waardoorhet ook voor do niet-ingewijde beter

mogelijk is op verantwoorde wijze eentoestel op te bouwen.

De eisen ten aanzien van de veiligheid

hobbon voor een groot deel te makenmet do netspanning. 220 volt. maar ookmet de temporatuur van aanraakbaroondordolen en do brandveiligheid. Alle

problomen die samenhangen met eennotvoeding kunt u vermijden door. als

dat mogelijk is. gebruik te maken vanveilige (goedgekeurde) net-adapters. Ubouwt dan geen dirokt uit het net ge-

voed toestel en u hoeft zich geen zor-

gen meer te maken over kruipwogen en

doorslagspanningen. Wij raden u daar-

om aan zoveol mogelijk adapters meteen geschikt vermogen toe te passen bi|

zolfgobouwdo schakelingen.

Als het om dlrekt uil het net gevoedetoestellen gaat. zijn voor de bouwertwoe soorten isolatie van belang: klasse

I lenkole isolatio. en alliid voorzien van

oen steker mot randaarde en drie-aderig

snoer) on klasse II (dubbel geïsoleerd envoorzion van oen euro-neistekor die éëngoheol vormt met hot netsnoor. in dowandelgangen ook wol platte steker ge-

noemd). U ziet dus dat er altijd eon dub-bolo beveiliging wordt geëist. enkole iso-

latie mol randaardo of dubbolo isolatie.

Waar hot op aan komt, is dat bij oenyesloton behuizing allo aanraakbaro do

Ion (dus kast. in on uitgaande leidingen

of stokerbusson, knoppon. bedienings-hofbomon enzovoort) goen govaarlijke

spanning kunnen voeren

Klasse I

Kort somongovat komt do norm op het

volgondo noer: Klasso-l-isolatio voreist

eon isolatio tussen de notspanning enledor aanraokbaar deel. dio oen test-

sponnmg van minstons 2120 V (top-

wanrdo) doorstaat. Om to voorkomendat doorslag optroedt door do lucht of

ovor hot isolatiemateriaal, moot or tus-

sen notspanning voorondo dolen on deaanraakbaro dolen oon lucht- of kruip-

weg worden aangohoudon van ton-

minsto 3 mm. Vorder motten allo gelei-

dende nanraakbare dolen deugdelijk

wordon geaard.

Klasse II

Ook hier in het kort de eisen: een isola-

tie die 4240 Vt doorstaat, hetgeen eonlucht- of kruipweg vereist van tenminste6 mm (2*3 mm).

De praktijk

De lucht- of de kruipweg is de kortsteafstand (door de lucht of ovor de isola-

tie) tussen het deel waar de netspan-ning op staat en het deel dat aange-raakt kan worden. Nergens in een appa-raat mag deze afstand kleiner zijn dande norm eist. De genoemde testspanmrvgen zullen dan in de praktijk geen pro-

blemen opleveren.

Een van de belangrijkste vuistregels is

het zoveel mogelijk gescheiden houdenvan het gedeelte van de schakeling dat

de gevaarlijke spanning (meestal dus220 V) voert en het overige gedeelteProbeer het deel met gevaarlijke spanningen zo kompakt mogebjk te houden.Wij raden u aan om een net -entree te

gebruiken WMrin de zekering, en liefst

ook do netschakelaar. geïntegreerd is.

Figuur 1 geeft enkele voorbeolden vandeze zogeheten euro chassisdelen eneen bijbehorende euroapparaatsteker.

Denk eraan dat dezematerialen op zich

ook veilig moetenzi|n. dus liefst voor-

zien van KEMA-keurof VDE-keur (dat is

K. m1I het Duitse keurmerk),t H *

I Wees hier kritisch.

E U“ I het kan zijn dat opbijvoorbeeld een tui-

melschakelaar staat dat hij geschikt is

voor 250 V. maar dat deze toch met vei-

lig is omdat de lucht- en kruipwegen opgeen enkele wijze voldoen aan de normvan 3 mm voor enkele isolatie en al helemaal niet aan de norm van 6 mm voordubbele isolatie De fabrikant bedoelt

iets heel anders, n.l. dat de schakelaarmet stuk gaat bij 250 volt'

Gobruikl u goen speciale net -entree,

maar sluit u het neisnoer direkt aan ophet apparaat, dan moet dit zijn voorzien

van oen deugdeli|ko trekontlasting Fi-

guur 2 geeft twoe voorbeelden van trek

ontlastingon die voldoende beschermingbieden tegen trek op de bevestigings-

punten. schuren en torsie Denk eraandat u apparaten van klasse I altijd vóór-

ziet van eon steker mét randaarde endrie-aderig snoer en hiervoor nood eensnoer mot aangegoten euro netstekergebruikt) De euro-netstokers passen zo-wel in stopkontakten Iwandkontaktdozen) mót als zónder randaarde en mo-gon daarom alleen voor dubbel geisoloerdo (klasse-ll )apparaton worden ge-bruikt. Voor do duidelijkheid: figuur 3toont een steker met randaarde (links)

on een euro-netstoker (rechts)

Toestellen die met voldoon aan de driehierna te noemen voorwaarden moetenwordon voorzien van een dubbelpoiigenetschakelaar.

Figuur I. Enkele ouro-chassisdelen on oon euro-apparaaislek er. Hiermee is de netspan-ning op een veilige manier aan io sluiten. Dozo rijn overigens bedoeld voor klasse-l-

opparaten. Bij klasse-ll-apparaten mag er goen aardpon in het chassis-deel ritten.

Figuur 2. Een notsnoor moet voorzien rijn van een goede trekontlasting.

1) Een enkelpolige netschakelaar is toe-

gestaan voor toestellen die wordengevoed door voedingstransformatorenmet gescheiden primaire en sekundairewikkelingen.

2) Een funktieschakelear (h,ermee wordteen aan uitschakeiaar bedoeld die

niet in het 220-V-circuit is aangebracht)is toegestaan als de voedingstransfor-

mator gescheiden wikkelingen heeft onhei verbruik van het toestel m de "uit -

stand niet meer dan 10 W bedraagt. Welmoet er voor zijn gezorgd dat duide(i|k

zichtbaar is (bijvoorbeeld dmv. eenLED) wanneer de netspanning aanwezigis (de steker in het stopkontakt zit).

3) Er is geen netschakelaar vereist als

het opgenomen vermogen bij normaalgebruik niet meer dan 10 W bedraagt of

het toestel bedoeld is voor kontinu-

bedrijf (klok. antenneversterker)

Smelt veiligheden en spoelen, kondensa-toren en weerstanden voor storingsonderdrukking hoeven echter niet te wor-

den uitgeschakeld. Hoewel het niet ver

plicht is. is het in dit verband wol aan te

bevelen om een primaire zekering voorde schakelaar te monteren. Een defekte

netschakelaar is dan ook beveiligd.

Bij de bedrading van het 220 V gedeelte

moet men zeer zorgvuldig te werk gean.Gebruik netsnoer of montagesnoer vanlenmmste 0,75 mm', met een isolatie

van tenminste 0.4 mm. De draad moetook mechanisch stevig zijn bevestigd:

alleen solderen is niet voldoende) Dedraad dient u door een soldeeroogje te

steken, om te buigen en dan te solde-

ren. Ontbreken solöeeroogjes, dan kunt

u na het solderen een extra versteviging

aanbrengen met knmpkous. Geschikt is

in veel gevallen ook het gebruik van ka-

balschoentjes die met een speciale tangworden dichtgeknepen en dan niet meerhoeven te worden gesoldeerd. Ü mag dedraden van het neisnoer nooit direkt opde print vastsolderen.Wio een klasse-l-apparaat bouwt, moetook speciale aandacht besteden aan derandaarde. Gebruik een geel groene geï-

soleerde draad, die zo lang moet zijn

dat. als er aan de bedradmg wordt ge-

trokken. de aarddraad als laauto wordtlosgetrokken. De randaarde moet doug-delijk zi|n verbonden met aUo etektnichgeleidende delen die eanraakbaar zijn.

'Deugdelijk" kan dus mhouden dat ubijvoorbeeld de frontpleat wel degelijk

moet voorzien van een eigen aarddraaddie met de binnenkomende randaarde is

verbonden. Is de froniplaat echter d.m.v.

metalen schroeven en metalen delen

verbonden met een deel ven de behui-

zing dat el geaard is. dan kunt u dit

achterwege laten omdat er ai een goedegeleidende verbinding bestaat Let voor-

al ook op metalen assen van potmetersof schakelaars Ook die mogen geen gevaar voor aanraking opleveren

>

Bij alle profossionele apparaten ziet usteeds diverse opschriften. Verplicht zijn

do volgende: Bij iedere zekermg look als

die op een print zitl moet de stroomwaarde staan vermeld en of hot eonsnelle (Ft danwel een trage iTt zekermgmoet zi|n. Verder dient men op de bui-

tenzijde (maar met op de bodem» te ver-

melden: de identiteit van het toestel

lbi|V. Elektuur-voedmg uit nummer 1871.

de netspanning tb«jv. 220 V— I on defrekwentte (bijv 50 Hz). Mag het appa-raat alleen op wisselspanning wordenaangesloten, dan moet u het wis-

solspanmngssymbool I—

) vermeldon.Ook als er een stormg optreedt, maggoen gevaar voor de gebruiker ontslaanKortgesloten uitgangen, defekte gelijk

nchterbruggen en andere fouten diekunnen optreden m het apparaat, mo-gen geen gevaar opleveren. De temperatuur van aanraakbare delen mag niet te

hoog worden en er worden ook eisengestold aan de brandveiligheid. Dit alles

kan worden bereikt door een |uiste keu-

ze van zokeringen (smettveiligheden).

oon voldoend stevige mechanische op-

bouw. de keuze van luiste isolatiemateri-

alen en voldoende koeling (d m v venti-

latie. koeOichamen). Laat dus geen zeke

ringen weg die wel in het schema slaan.

Voor het zelf dimensioneren van de pri-

maire zekering kunt u als vuistregel aan-

houden dat de waarde van de trage ze-

kering met meer mag zijn dan 1,25 *KjfTWMj;. Bij meerdere sekundaire wikke-

lingen kan het nodig zijn om, met het

oog op brandgevaar of een te hoge tem-peratuur. ook sekundair (snoNe) zekerm-gen aan te brengen - lno>*>

''*•*). Zit er een elko achter de sekundai-re zekering, dan is het beter een tragezekering te gebruiken in verband met deoptredende laadstromen.Apparaten moeten stevig worden ge-

bouwd. Een val op de tafel van 5 cmhoogte moet ook na meerdere keren

geen enkele schade opleveren. Ook naHink rammelen moeten de trafo, de voe-dïng seiko en andere essentiële kompo-nomen nog vast op hun plaats zitten.

Gebruik geen twijfelachtige of brandba-re materialen waaruit gassen kunnenvrijkomen (zoals limonaderietjes als iso-

latie voor blanke draad, of hout en pa-pier). Schroeven die te lang zijn. moet uinkorten: soms komen die gevaarlijk

dicht bij andere komponenten. En omnog oven terug te komen op ventilatie:

Figuur 3. Een steker met randaardellinksl en een euro-netsteker trechtsl.

klasse I

sVi

1i

S

:

Figuur 4 Het gaat hier om een klasse-l-toestel dat via een dubbel geïsoleerde trans-

formator wordt gevoed. Alle aanraakbare en geleidende delen moeten worden geaard.

De uitgangen hoeven in dit geval niot te worden geaard.

Figuur 5 Voor een klasse-ll-ioestel is het voor wat betreft de trafo erg simpel: u mon-teert een dubbel geïsoleerde tralo U kunt hier ook non dat de isolatie tussen puntendie deel wtmaken van het 220 V circuit, niet vergroot hoeft to worden.

Houd punten die da netspanning voerenvar van ventilatiegaten. want ook eennaar binnen gestoken schroevedraaior of

een naar binnen vallende metalon ket-

ting mag niet in aanraking komen motspaoningvoerende delen.

Transformatoren

In de figuren 4 en 5 hebbon we gete-kend hoe een transformator mot inacht-neming van de veiligheidseisen kan wor-den aangesloten. Met de aanduiding 1

en 2 geven we respektievelijk aan of or

tussen de aangegeven punten eon enke-le of een dubbele isolatie moet wordentoegepast. In principe mogon do in defiguren getokende netschaketaors onkel-polig zijn, omdat alle gotokondo trafo’s

gescheidon wikkolmgon hobbon Als weer van uitgaan dal doze trafo’s kortsluit-

vast zijn. dan verklaart dat ook do a»wo-zigheid van een primaire zekermg Als ueen "gewone", niet kortsluitvasto tralo

gebruikt, dan is een primaire zekormgnoodzakelijk.

veilig werkenHet voorgaande verhaal gaat vooral ovor

de veiligheid van hot apparaat ti|dens

gebruik, maar zodra u de kast oponschroeit ontstaat oen heel andere situo-

tie. Uiteraard radon wo u aan do stokeruit hot stopkontakt te trekken voordatdo kast wordt opongeschroold. Maaraange/ion er dan mots to moten valt. zal

toch do stoker weor aangesloten mooton worden. Voor uw porsoonlijke veilig-

hoid is het dan prottig als de licht-

installatie is uitgorust met eon aardlok-

schakolaor van hoogstens 30 mA. Hotis ook mogolijk om oon stoker of tafol-

kontoktdoos to gobruiken met oen ingo-

bouwdo oardlekschakoloar. Aardlokscha-kolaars dio govooligor zijn dan 30 mAzijn alleen nodig indien te verwachton is

dat de lekstroom kleinor blijft dan30 mA. In de praktik zal dit zelden

voorkomen.Do vollodigo norm ken wordon bestoldbij hol Nedorlands Normalisatie Insti-

tuut. tolefoon: 015 690255.

Dit uittreksel Is door de redaktle metzorg samengesteld. Toch kunnen wi)

geen enkele aansprakelijkheid aanvaar-

den ten aanzien van de juisthold van deInformatie, noch do eventuoel daaruit

voortvlotiendo gevolgen

Figuur 6. Het meest praktische is het bouwen van een klasse-ll-toestel. In dere figuur

hebben we de knelpunten van kommontaar voorzien.

V Gebruik een netsnoer met aangegoten euro-netsteker.

21 Het netsnoer wordt via een deugdelijke trekontlasting naar binnen gevoerd.

3) De zekennghouder. De omgeving van de zekering is ook een prima plaats om type.

"soort" netspanning, en de waarde van de zekermg te vermelden Iuiteraard aan debuitenzijde van de kastl.

41 De notschakelaar. De lucht- en kruipweg tussen de kontakten en her chassis moetminstens 6 mm zijn. Gebruik geon metalen knoppen, deze zijn in de meeste gevallen

onvoldoende geïsoleerd.

SI De draden dóór do soldeerogen steken en solderen.

6) Breng een kous aan voor dubbele isolatie

7/ De afstand tussen de primaire kontakten tot de kern en de rest van de omgevingmoet minstens 6 mm llucht- of kruipweg) zijn.

8) Gebruik snoer met tenminste 0.4 mm isolatie en een kerndoorsnede van 0.75 mm.9) Aan de print en de schakeling worden geen bijzondore eisen gesteld. Uiteraard

moet de print we! stevig worden bevestigd.

10) De massa van de schakeling mag worden aangeraakt, omdat de nettrafo voor vol-

doende veiligheid zorgt Iels dit tenminste een veiligheidstrafo is).

W De kast mag best van metaal zijn. immers het primaire circuit is met oen dubbele

isolatie van de omgeving gescheiden. Kunststof heeft echter de voorkeur.

Page 9: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

PflE-ÏRlGGERlNGFiguur 1. De drie nieuwe oscilloskopen uit het Philips

-

programma. De PM 3335 heeft een analoge bandbreedte van50 MHz en een bemonsteringsfrekwentie van 20 Msamples/s. DePM 3350 en 3365 hebben een analoge bandbreedte van100 MHz en een bemonsteringsfrekwentie van 100 Msamples/s.Alle skopen kunnen optioneel voorzien worden van een RS-232-en/of een IEEE-488-interface.

Figuur 2. Door de toepassing van digitale technieken zijn nieu-we trigger-mogelijkheden ontstaan. Post- en pre-trigger behorendaar in ieder geval toe.

POST-TRIGGERING

Digitale

oscilloskopen steeds

belangrijker

Nieuwe kombi-oscilloskopen van Philips

Het begint er steeds meer op te lijken dat de markt vooranaloge oscilloskopen zijn langste tijd gehad heeft. Dedigitale oscilloskoop rukt op en zijn marktaandeel begint

ongeveer op gelijke hoogte te komen met die van deanaloge oscilloskoop. Door de vooruitgang in de techniekkan in de meeste situaties een analoge oscilloskoop

probleemloos worden vervangen door een digitaal

exemplaar. Digitale oscilloskopen bieden de gebruiker eenaantal bedienings- en meetmogelijkheden die op eenanaloge oscilloskoop per definitie onmogelijk zijn.

Dankzij de ontwikkelingen in de IC-fabrikage is het

prijskaartje dat aan dit type oscilloskoop hangtvergelijkbaar geworden met dat van een analoogexemplaar.

Digitale oscilloskopen zijn in depraktijk heel handige meet-instrumenten die een aantal op-ties in huis hebben (zoals kur-

sormeting, auto-zoom, pre- en

post-triggering) welke bij ana-

loge oscilloskopen niet of zeer

moeilijk realiseerbaar zijn. Meteen bemonsteringsfrekwentie

van 100 MHz (100 miljoen 8-

bits monsters per sekonde) zijn

de nieuwe skopen zoals de PM

3365 van Philips bijzonder ge-

schikt om digitaal te meten aananaloge signalen met een band-breedte tot zo’n 50 MHz en di-

gitale signalen tot zo’n 20 MHz(bij digitale signalen is de defi-

nitie van bandbreedte niet

bruikbaar omdat hier de resolu-

tie en daardoor het aantal

monsters per tijdseenheid bepa-

lend is).

Om er voor te zorgen dat de ge-

bruiker steeds voor zijn meting

de meest optimale oscilloskoop

ter beschikking heeft, heeft

Philips in haar nieuwe

meetinstrumenten-programmaeen aantal kombi-oscilloskopen

opgenomen. Deze oscillosko-

pen kunnen omschakelen van

een digitale mode naar een ana-

loge mode. Door deze eigen-

schap kan naar keuze de digita-

le of analoge oscilloskoop ge-

bruikt worden. In een behui-

zing zitten hier twee min of

meer onafhankelijke oscillosko-

pen die gezamenlijk de

weergave-eenheid en het bedie-

ningspaneel gebruiken. Voor de

gebruiker hebben deze oscillo-

skopen het grote voordeel dat

naar believen gebruik gemaaktkan worden van de eigenschap-

pen die men op dat moment no-

dig heeft. De ene keer is dat de

perfekte definitie van een ana-

loge oscilloskoop, terwijl in een

andere meetopstelling de facili-

teiten van een digitale oscillo-

skoop het belangrijkste zijn. Dekombi-oscilloskoop geeft de ge-

bruiker de mogelijkheid meteen druk op een knop om te

schakelen van een analoge os-

cilloskoop (waar de bandbreed-

te bepalend is voor de beeldde-

finitie) naar een digitale oscillo-

skoop (waar de beeldefinitie be-

paald wordt door de bemonste-ringsfrekwentie) en vice versa.

Meten met twee kursors

Eigenlijk hoort deze optie opiedere digitale oscilloskoop te

ELiS

zitten. De kursormeting maaktgebruik van het digitale geheu-

gen en geeft de gebruiker vandeze oscilloskoop de mogelijk-

heid onafhankelijk van elkaar

spanningsnivo’s en tijdinterval-

len te meten. Omdat het hele

signaal na digitalisering in het 4

of 8 Kbyte diepe geheugen is

opgeslagen, kunnen deze me-tingen in rust na het feitelijke

digitaliseren uitgevoerd worden.Doordat in de oscilloskoop mi-

croprocessoren aanwezig zijn,

kunnen aan de hand van demeetresultaten ook berekenin-

gen uitgevoerd worden. Stijg-

en afvaltijden worden door deskoop automatisch gemeten,waarbij hij ook keurig rekening

houdt met de 10 % en 90 %drempels. DC-metingen kun-nen worden uitgevoerd ten op-zichte van een willekeurige refe-

rentiespanning. Tenslotte kun-nen ook de twee kanalen met el-

kaar vergeleken worden.

De auto-zoom-funktie maakthet mogelijk een gedigitaliseerd

signaal minitieus te onderzoe-

ken. Door de kursors te ver-

plaatsen kan de vergrotings fa k-

tor worden aangepast. Hoedichter de kursors bij elkaar ko-

men, des te groter wordt de ver-

grotingsfaktor.

Alle instellingen zijn op het

LCD-scherm in een oogopslag

af te lezen.

Om de dokumentatie van meet-

resultaten te vereenvoudigen,

kunnen de meetresultaten via

de optionele RS232-interface

op een HPGL-kompatibeleplotter of een FX80- danwel

HP-Thinkjet-kompatibele prin-

ter tekstueel of grafisch wordenafgedrukt.

(EA-673)

Page 10: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

25 elektuur

mei 1989

Manudax Nederland B.V.

te Heeswijk-Dintherbreidt haar aktiviteiten

flink uit met een lease-

programma. Het lease-

programma omvat op dit

moment de PTT Carvox4000 autotelefoon, eenlaserprinter en tweefaxen. Meer inlichtingen

kunnen verkregen wordenbij: Manudax NederlandB.V., postbus 25,

5473 ZG Heeswijk-Dinther, tel. 04139-8911.

Malchus B.V. en SiemensNederland N.V. hebbenovereenstemming bereikt

over de verkoop vanSiemens-komponentendoor handelshuis MalchusB.V. Onderdeel van dezeovereenkomst zijn de pro-

duktgroepen: IC's, power-elektronica en in/output-

komponenten. Inl.: Mal-

chus B.V., postbus 48,

3100 AA Schiedam, tel.

010-4277777.

Amstrad B.V. en BestwareB.V. hebben een overeen-komst gesloten metINFO-DATA ComputersLeusden voor de distribu-

tie van Amstrad Compu-ters door INFO-DATAComputers in haar speci-

fieke marktsegment. Dehele Amstrad-lijn omvattekstverwerkers, PC's, se-

rie 2000 PC's, AT's, por-

table computers, printers,

modems en het Amslan-netwerk.

RISC-architektuur krijgt de PC in zijn macht

Intel annonceert

de 80486Verder bouwen op het 80386-fundament

De ontwikkelingen in elektronica-land gaan bijzondersnel. Konden we in de vorige Elektuur melden dat Intel

de i860 annonceerde, deze keer vertellen we dat er weereen nieuwe telg aan de familie processoren voor de PC-markt is toegevoegd. De nieuwe Intel 80486 (kortwegi486) is het gevolg van de technologische evolutie die

plaatsvindt bij de elektronica-producenten. Nieuwetechnologieën zoals de CHMOS IV en verder verhoogdeintegratie-dichtheden geven de fabrikant steeds weernieuwe mogelijkheden om het aantal schakelfunkties perchip verder op te voeren.

Misschien is het voor velen wel

een kleine desillusie: de Intel

80486 is geen processor met een64 bit brede bus, geen werksta-

tion op één chip en bevat ookgeen nieuwe architektuur. De80486 is een krachtige chip, op-gebouwd met maar liefst 1,2

miljoen transistoren en staat ophet fundament van de 80386.

Met deze processor kontinueert

Intel, en dat moet een ge-

ruststelling zijn voor haar klan-

ten, de weg die zij is ingeslagen

met de 386-architektuur. Popu-lair gezegd kunnen we stellen

dat deze 1,2 miljoen transis-

toren een kombinatie vormen

ger), een 80386, een 80387 en

een 8 Kbyte groot cache-

geheugen op één plakje silici-

um.De kombinatie van 80385,

80386 en 80387 tot één nieuwe

chip heeft voor de gebruiker een

groot aantal voordelen, waar-

onder natuurlijk de wederomtoegenomen verwerkingssnel-

heid die zo’n 20 VAX MIPS be-

draagt bij een klokfrekwentie

van 33 MHz. De nieuwe chip is

100 % kompatibel met een

80386 en 80387, waardoor hij

volledig tot zijn recht komt als

hij gebruikt wordt in een 80386-

software-omgeving, zoals

Windows386 of de aangekon-

digde 32-bit-versie van OS/2.De i486 kent bovendien nog 6

instrukties die niet in de ver-

trouwde 386/387-kombinatieterug te vinden zijn; twee vandeze instrukties hebben betrek-

king op een multiprocessor-

omgeving en verder zijn er nogeen paar instrukties bestemdvoor het interne cache-

geheugen). Bekende besturings-

systemen zoals DOS, OS/2,Windows386, UNIX (system

V/386), XENIX en iRMX lo-

pen op een computer-systeemdat gebaseerd is op een 80486,

ongeveer 2 tot 4 keer zo snel als

op een modern 80386-systecm

met dezelfde klokfrekwentie.

Hierdoor krijgt de gebruiker de

mogelijkheid zijn huidige soft-

ware te gebruiken in een

systeem dat de prestaties van

een mainframe aardig begint te

benaderen.

Achter de schermen is overigens

al duidelijk te horen dat de

hardware-fabrikanten er serieus

rekening mee houden dat over

een paar jaar de huidige drie

takken van computer-

technologie (technisch weten-

schappelijk, industrieel en za-

kelijk) elkaar weer zullen vin-

den. De software kan dan pro-

bleemloos tussen de systemen

worden uit gewisseld en alleen

de verwerkingssnelheid is dannog verschillend. Deze ontwik-

keling komt de gebruiker ten

goede want de investeringen in

software zijn dan niet meer aan

systeem en tijd gebonden.

Evolutie in plaats vanrevolutie

De traagheid van de software-

leveranciers bij het ontwikkelen

van een besturingssysteem heeft

op de door Intel ingeslagen weggeen invloed, omdat de vooruit-

gang die de nieuwe hardware-

lechnologie mogelijk maakt,met de bestaande software opti-

maal wordt benut. Wil de ge-

bruiker een krachtiger systeem,

dan kan hij zijn bestaande

software-biblioteek direkt opeen nieuwe computer installe-

ren en genieten van een bijzon-

der krachtig systeem.

Intel bevestigt met deze ontwik-

keling dat zij van menig is dat

de 386-architektuur de archi-

tektuur van de toekomst is.

(Volgens onderzoeken van Da-

taquest en Intelligent Elec-

tronics zal medio 1990 de PC-markt voor zo’n 50 °7o wordengedomineerd door de 80386-

architektuur.)

Toch is de 80486 qua opzei dui-

delijk verbeterd ten opzichte

van de bestaande 386- en 387-

van een 80385 (memory mana-

OOOOOOOOOOOÖOOOOOOOOOOOoooooooooooooooo

oooooooooooooooooo

oooooooooooooooooooooooooooooo

oooooooooooooopooooooooooqooooooooc... lm i

Figuur 1. De kombinatie van een 80385, een 80386 en een 80387vormt samen met een cache-geheugen de nieuwe 80486.

Page 11: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

ceerde luchtkoeling en eenthermo-elektrische koeling, zal

worden opgebouwd in de be-

kende snelle ECL-logica. Als dechip medio 1992 beschikbaar is,

is hij een krachtig onderdeel

voor een multi-processor-

omgeving, waarop bijvoorbeeld

UNIX geïnstalleerd wordt.

Tandem Computers heeft

onlangs een cheque ter

waarde van f 35000,-overhandigd aan de am-bassadeur van het WereldNatuur Fonds, André vanDuin. De waarde van decheque komt overeen methet budget dat Tandem in

1988 beschikbaar hadvoor relatieschenken rondde jaarwisseling. De rela-

ties hebben via een brief

vernomen dat het budgetin zijn geheel aan het

W.N.F geschonken zouworden.

Sinds 15 maart jl. is Info-

theek dealer gewordenvan de Vectra personalcomputer-lijn vanHewlett-Packard. De HP-

Vectra-lijn bestaat uit eenzevental basismodellendie in verschillende konfi-

guraties leverbaar zijn. In-

fotheek is thans leveran-

cier van alle grote merkenzoals IBM, Compaq enToshiba.

IT-Europe en de

Europese eenwording

toverwoorden van de negentiger

jaren. Op dit moment zijn deze

ontwikkelingen al zichtbaar

doordat bijvoorbeeld main-frames uit het verleden vervan-

gen zijn door lokale netwerken

met intelligente werkstations:

Het openen van de binnengrenzen in 1992 is een van degevolgen van de Europese eenwording, een proces dat opdit moment de gemoederen al aardig bezighoudt. Deliberalisatie van de telekommunikatie-systemen en ditonetten is een ander belangrijk thema dat eveneens op ditmomenteel in volle gang is. Op het raakvlak van dezetwee ontwikkelingen begeeft de organisatie IT-Europezich. Begin april werd in het MECC (Maastricht) eenkongres gehouden, waarbij een aantal vooraanstaandeorganisaties die aktief zijn in de Europesetelekommunikatie- en informatie-industrie van gedachtekonden wisselen over de ontwikkelingen die zichmomenteel in deze tak van industrie afspelen.

Vanaf 20 maart jl. werktElco Benelux vanuit zijn

Nederlandse vestiging in

's-Hertogenbosch. Als di-

rekteur is de heer P.J.

Smulders benoemd. Elco

Benelux is een onderdeelvan Elco Elektronik GmbHen was voorheen gehuis-

vest in België. De vesti-

ging in België is inmiddelsgesloten. Het nieuweadres van Elco Beneluxis: postbus 22, 5224 AP's-Hertogenbosch, tel.

073-211524.

Door veel wetenschappers is in PC’s de belangrijkste gereed-

het verleden al gesteld dat een schappen zijn voor een gezondegoede telekommunikatie (rand- bedrijfsvoering. Toch staan weapparatuur en infrastruktuur) pas aan het begin van een infor-

een randvoorwaarde is voor een matiemaatschappij en in de na-gezonde ontwikkeling van de bije toekomst zal de greep vanekonomie. Veel bedrijven erva- de telekommunikatie op de be-

ren op dit moment al aan den drijfsvoering alleen maar groterlijve dat fax-systemen, telex- worden. Decentralisatie enapparatuur en telefoons naast data-interchange (Dl) zijn de

Foto I. Mr B. Oakley\Logica

Cambridge Ltd.: ”God moeteen e/ektronica-hobbyist ge-weest zijn, waarom heeft hij

anders zoveel silicium op deaarde achter gelaten.”

1 I F * F|T. j

Ril 73

TOiTTl

rrpr

•TmrrïT5T7

„jïÊ1 *K BYTE

«!— • éfc '

1

'

tjf

rwm *• •

ftM/» (jf Mf NT

1SRAM

j

CACHE

r

mmM

mm

AoiNquRrrrrm

. 555

1 1

ge r»n!> ;T .„

*****

U A - i* wètÈ

1•NHAjjCEQ Tii

3è^iöPffjSso*

«WH

Page 12: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

29 elektuur

mei 1989

C -v r- f ac

De vakgroep Informatie-

systemen van de Facul-

teit Wiskunde en Informa-

tica van de Katholieke

Universiteit Nijmegenheeft onlangs een nieuwzogenaamd CASE-lab(Computer Assisted Soft-

ware Engineering) inge-

richt. In dit laboratorium

gaat men zich richten opde toepassing van denieuwste computer-programma's. Omdat de-

ze software kostbaar is,

gaat men samenwerkenmet de industrie, terwijl

de leveranciers de soft-

ware tegen gunstige

voorwaarden beschikbaarstellen.

Rodelco introduceert eennieuw BiCMOS-databoekvan Saratoga Semicon-ductor. Dankzij de toe-

passing van BiCMOS-technologie verkrijgt menkomponenten waarin desterke eigenschappen vanzowel de CMOS- als debipolaire-

halfgeleidertechniek vere-

nigd zijn. Het databoek is

verkrijgbaar bij: RodelcoB.V. Electronics, post-

bus 6824, 4802 HV Bre-

da.

North American Philips

Corporation (NAPC) heeft

de aktiviteiten op het ge-

bied van personal compu-ters van Vendex Techno-logies Ine. (VTI) overge-

nomen. De aktiviteiten

zijn ondergebracht in denieuwe ondernemingHeadStart Technologies

Company. Dit bedrijf zal

worden geleid door Harry

Fox, de voorheen deel

uitmaakte van de direktie

van Vendex Technologies

Ine.

een integratie van telekommu-nikatie en data-verwerking.

Europa als springplank voor

de wereldmarkt

De informatie-industrie (inklu-

sief PC’s, software etc.) wordtde grootste industrietak ter we-

reld met een groei die nog niet

eerder vertoond is. Een groei

die nog zeker 15 jaar zal voort-

duren. Glasvezels en anderekommunikatiesystemen zijn de

ruggegraat van deze ontwikke-

ling. Parallel-processing, een

computer-techniek met toe-

komst, zorgt er voor dat deprestaties van systemen zullen

blijven doorgroeien.

Belangrijk aandachtspunt voorde systeemontwerpers zal de ko-

mende jaren het vermenselijken

van computers zijn, bijvoor-

beeld door het ontwikkelen van

een vriendelijkere human-interface (het vervangen van

moeilijke kommando’s doorbijvoorbeeld ikonen en Win-

dows of zelfs spraak). Deze ont-

wikkeling is eenvoudig mogelijk

omdat de kostprijs van een chip

steeds meer wordt bepaald doorde behuizing en testkosten en

dus niet door de hoeveelheid in-

telligentie die in de chip aanwe-

zig is. De komende jaren zal dekostprijs van chips dus steeds

minder afhankelijk zijn van de

technische prestaties.

Verder blijken in de informati-

ca-industrie de kosten verbon-

den aan software veel groter te

. zijn dan de hardware-kosten. In

het verleden waren de kosten

van software bij een computerzo’n 20 °7o van de systeemprijs,

in de negentiger jaren zal dit

aandeel zijn toegenomen tot

zo’n tot 90 °7o. De groei in desoftware-sektor is gezond en

bedraagt op dit moment zo’n

20 % per jaar.

Overigens zijn ook op desoftware-markt opvallende ont-

wikkelingen gaande. Het aan-

deel van de software op klan-

tenspecifikatie neemt namelijk

in belang iets af. In 1992 ver-

wacht men een verhouding van70 °7o voor de algemene pakket-

ten en 30 % voor software opklantenspecifikatie. Kleine on-dernemers krijgen desondankstoch nog voldoende ruimte omop zoek te gaan naar een gat in

de markt en voor die markt eenspeciaal pakket te ontwikkelen.

In één grote Europese marktkomen namelijk veel minderunieke problemen voor.

Expertsystemen, spraakherken-ning en vertaal-computers zijn

belangrijke groeisegmenten

voor kunstmatige intelligentie

(AI). De grote groei van deze

software-markt zal in de nabije

toekomst problemen ondervin-den van de daling van het aan-

Foto 2. De heer Van Velzen,

executive vice president van

PTT-Telecom: ”Nederland wasvoorheen al een belangrijk

handels- en transportband en

wil deze rol ook in de toe-

komst blijven spelen op het

gebied van informatie-

transport.”

tal geboorten die al een aantal

jaren aan de gang is. Het aantal

studenten voor studierichtingen

op het gebied van de telekom-

munikatie- en software-indus-

trie wordt te laag. Daarom ligt

hier voor de Europese industrie,

die de boot niet mag missen,

een geweldige uitdaging. Detoekomst van Europa is volgens

de wetenschappers namelijk

vooral afhankelijk van de ma-nier waarop de informatie-

technologie geadopteerd wordt

door de samenleving. Deinformatica-industrie is belang-

rijk, maar het gebruik van detechnologie is het belangrijkste.

Hoewel de halfgeleidermarkt

(in financieel opzicht) op zich

steeds minder belangrijk wordt,

is hij heel belangrijk om greep

te houden op de techniek van

de toekomst. Door de EG op-gestarte programma’s zoals

ESPRIT II, ESPRIT 2000 en

RACE zijn van ongekend be-

lang voor een gezonde industrie

in Europa die zich kan metenmet welke andere industrie

waar ter wereld dan ook aanwe-zig. De effekten van deze pro-

gramma’s op de kwaliteit vande Europese industrie zijn nu al

merkbaar. Een groot voordeel

heeft de Europese industrie na

1992 in ieder geval: de grote Eu-ropese markt is groter dan deVS of Japan en daarmee de al-

lergrootste thuismarkt voor de

industrie op dit moment.

Belangrijke rol voor PTT’s

Dankzij de telekommunikatiewordt informatie vrij toeganke-

lijk, is er een flinke schaalver-

groting mogelijk en kan menflexibeler werken.

Was in het verleden transport

alleen een kwestie van goede-

ren, vandaag de dag hoort daar

ook financiële informatie, lo-

gistieke informatie en andere

randinformatie bij. Juist voor

de uitwisseling van deze laatste

groepen van informatie is eenbelangrijke rol weggelegd voor

de telekommunikatie-industrie

en de infrastruktuur zoals die

door de PTT wordt beheerd.

Dankzij de liberalisatie van de

telekommunikatie, een liberali-

satie die de komende jaren in

heel Europa een feit zal zijn,

heeft de klant nu de keuze uit

verschillende diensten die wor-

den aangeboden door de ver-

schillende producenten. Metverhoogde snelheid zullen nieu-

we diensten zoals videotext en

telebanking van de grond ko-

men. Het gebruik van openbaredata-bestanden (zoals op dit

moment bijvoorbeeld Viditel is)

zal gemeengoed worden.

De infrastruktuur is het domeinvan PTT-Telecom, terwijl het in-

termediair tussen de wens van

de klant en de infrastruktuur derandapparatuur is, een gebied

waar alleen de technologie

grenzen stelt aan de mogelijk-

heden. Value-added-services is

een markt die helemaal vrij is

en daar heeft de PTT geen en-

kele andere funktie dan het fun-

geren als smeermiddel.

Nederland wil koste wat het

kost voorop blijven lopen bij

het toepassen van nieuwe tech-

nologieën. Zo is het ISDN-projekt in Rotterdam en het leg-

gen van een moderne glasvezel-

kabel tussen Nederland en En-geland een investering in de in-

frastruktuur die nodig is om denieuwe diensten die de gebrui-

ker wenst, te kunnen realiseren.

Het ISDN-projekt wordt in

nauwe samenwerking met de

Duitse Bundespost uitgevoerd.

Tenslotte mag ook het SURF-net niet onvermeld blijven.

SURF-net is een ontwikkeling

waarin PTT-Telecom partici-

peert en die de uitwisseling van

data tussen wetenschappelijke

instituten stimuleert. ”Neder-land was voorheen al een be-

langrijk handels- en transport-

land en wil deze rol ook in detoekomst blijven spelen op het

gebied van informatie-

transport”, aldus de heer VanVelzen, executive vice president

van PTT-Telecom. Vandaar de

grote investeringen die PTT-Telecom op dit moment in zijn

infrastruktuur doet. Alleen al

om deze reden was privatisering

hoogst noodzakelijk.

(EA-680)

Page 13: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Eerste Japanse privé-

satelliet in baan omaardeJCSAT 1 is Japans eerste kommerciëlekommunikatiesatelliet in partikuliere handen. Hij werd op6 maart jl. gelanceerd met een Ariane 4 vanaf deraketbasis in Frans Guyana en bevindt zich nu in een

geostationaire baan om de aarde. In april is de satelliet

overgedragen aan de eigenaars en begin mei was het

systeem klaar voor gebruik.

De satelliet is gebouwd doorHughes Aircraft Company in

opdracht van de Japanse Com-munications Satellite Company(JCSAT). Deze laatste is eenjoint venture tussen C. Itoh &Co, Mitsui & Co Ltd en HughesCommunications Ine. HCI is

daarmee het eerste niet-Japanse

bedrijf dat deelneemt in een Ja-

pans satellietprojekt. De lance-

ring van JCSAT 2 staat geplandvoor augustus van dit jaar.

Groter en krachtiger

JCSAT 1 is de eerste van eenreeks omvangrijke (wide-body)

en spin-gestabiliseerde HS-393-satellieten van de Hughes’Space and CommunicationsGroup. Het is een grotere enkrachtigere uitvoering van deHS 376, de meest gebruikte

kommunikatiesatelliet ter we-reld. Wanneer de zonnepanelenen de antenne volledig zijn uit-

gevouwen, is de HS 393 met een

hoogte van 10 meter en een dia-

meter van 3,7 meter de grootste

kommerciële satelliet die tot opheden werd gelanceerd.

De nieuwe satelliet heeft eentwee keer zo groot vermogen en

kanaalkapaciteit als de vorige

Hughes-kreatie. Elk van de 32transponders kan één televisie-

kanaal, een 45-Mbits-data-

kanaal of zo’n 250 telefoonka-

nalen in de Ku-band doorgeven.

De antenne met een diametervan 2,4 meter heeft reflektoren

met dubbele polarisatie. De ge-

richte straal bestrijkt de vier

hoofdeilanden van Japan enOkinawa.De transponders hebben eennominaal vermogen van 20 Wen leveren daardoor een signaal

met een sterkte van 50 dBW in

de dichtstbevolkte gebieden.

JCSAT 1 kan worden ontvan-

gen met grondantennes die eendiameter van slechts 1,3 meterbezitten. Door het gebruik van

zowel horizontaal als vertikaal

gepolariseerde reflektors kandezelfde frekwentie zonder in-

terferentie twee keer gebruiktworden.

Toepassingen

Tot het JCSAT-systeem behoren

ook twee door Hughes uitge-

ruste grondstations in Japan die

de satellieten gedurende hunhele leven zullen volgen en kon-

troleren. Bovendien zullen ze

assistentie verlenen bij het via

de satelliet doorgeven van pro-

gramma’s naar de kabel- en te-

levisiestations, interlokale tele-

foongesprekken, data-transmis-

sie en privénetwerken van be-

drijven.

Er zijn al 35 lange-termijnhuur-

kontrakten getekend voor de

transponders die de twee

JCSAT-satellieten ter beschik-

king hebben. Klanten zijn on-

der andere NTT, de grootste te-

lefoonmaatschappij van Japan,

Japan Pay-TV Ine. en TV As-

hai, dat een nationaal netwerk

van reportagewagens wil opzet-

ten die zijn uitgerust met satel-

lietzenders om live-uitzendin-

gen vanuit afgelegen gebieden

te verzorgen.

Andere toepassingen die voor

de satelliet op het programmastaan, zijn: een netwerk met

technisch nieuws dat informatie

zendt naar alle aangesloten fir-

ma’s; een video-netwerk dat een

veiling van gebruikte auto’s

doorgeeft aan duizenden dea-

lers; live uitgezonden televisie-

lessen voor scholen en ochtend-

gebeden voor volgelingen van

de Agon-shu-religie.

Elektronische

zekeringen

Nieuw in het leveringsprogram-

ma van Bourns is een elektroni-

sche zekering die naar de naamMultiFuse luistert. De Multi-

Fuse werkt bij het overschrijden

van de maximale stroom op de-

zelfde manier als een gewonezekering. In tegenstelling tot de

klassieke zekeringen hoeft de

MultiFuse echter niet vervan-

gen te worden als hij overbelast

is geweest. Daardoor is dit kom-ponent in financieel opzicht een

zeer goed alternatief gewordenvoor de zekering.

Qua weerstand gedraagt de

MultiFuse zich op exakt dezelf-

de manier als een gewone zeke-

ring. In koude toestand is de in-

wendige weerstand vergelijk-

baar met die van een zekering

en dus bijzonder laag. Wordthij echter overbelast en daar-door warm, dan loopt de weer-

stand zeer snel op. De stroomdoor de MultiFuse wordt opdeze manier teruggebracht tot

een minimale lekstroom.

Feiten over de HS 393

De HS 393 heeft een levensduur

van ongeveer tien jaar. Hij vere-

nigt de technologie van de nieu-

we generatie Intelsat VI-

satellieten en de HS 376 in zich.

De lengte bij de lancering be-

draagt 3,4 meter (met ingevou-

wen zonnepanelen en de reflek-

tor van de antenne ingeklapt).

Dat is vergelijkbaar met de lan-

ceervoertuigen Ariane 4 en

Space Shuttle. De massa in de

ruimte is 1363 kg.

De Ariane 4 brengt de satelliet

direkt in een parkeerbaan. Ophet moment dat de satelliet het

verst van de aarde verwijderd is,

positioneert het integrale aan-

drijfsysteem hem in een geosta-

tionaire baan op een hoogte van

bijna 36.000 km. Bij een lance-

ring met de Space Shuttle wordt

het geheel door een vaste-

brandstofmotor in de satelliet

in de parkeerbaan gebracht.

Aandrijfraketten met vloeibare

brandstof zorgen voor het posi-

tioneren in de aardbaan en hou-

den de satelliet op zijn plaats.

De twee cylindrische zonnepa-

nelen hebben een nominaal ver-

mogen van 2,2 kW. Als de satel-

liet zich in de schaduw van de

aarde bevindt, wordt de

stroomvoorziening in stand ge-

houden door twee nikkel-wa-

terstof akku’s die een kapaciteit

van 38 Ah hebben.

(EA-676)

De aanspreektijd van de Multi-

Fuse ligt in het bereik van die

van trage zekeringen. Na het

opheffen van de overbelasting

en een zekere afkoelingsperiode

werkt de MultiFuse weer net zo

goed als voorheen. De positieve

temperatuurkoëfficiënt van

deze komponent kan ook ge-

bruikt worden als beschermingtegen oververhitting van bij-

voorbeeld transformatoren,

luidsprekers, kleine motoren,etcetera.

De MultiFuse is momenteel be-

schikbaar voor spanningen tus-

sen 15 en 250 V en voor nomi-nale stromen van 110 mA tot

8 A- (EA-668)

Page 14: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

TTiintn

AA/W

Logimer PC-tester

Repareer zelf uw defekte

PC

Iedere gebruiker van een PCzal er rekening mee moetenhouden dat op een kwade daghet licht van de beeldbuis

gedoofd blijft en vrijwel zekereen of meer komponenten in

de computer de geest hebbengegeven. In zo’n geval is een

telefoontje naar de technische

dienst of de hulp inroepen van

een externe reparateur deenige oplossing. Afhankelijk

van wat het prijskaartje magzijn, zal de reparatie enige

uren, dagen of zelfs weken opzich laten wachten. Is decomputer gerepareerd, danblijkt men vrijwel altijd eenflinke duit en een illusie armerte zijn.

De Logimer PC-tester kan de

oplossing zijn voor het eerder

geschetste probleem. Want, he-

laas is het nog niet mogelijk te

allen Tijde te voorkomen dat

een computer defekt raakt,

maar isvhij eenmaal defekt, dankan deze PC-tester in een aantal

gevallen uitkomst bieden.

De PC-tester kan bij vrijwel alle

storingen gebruikt worden om-dat hij onafhankelijk van eenfloppy-disk-drive, de harde

schijf of het beeldschermwerkt.

Het foutzoeken omvat een aan-

tal handelingen die achter el-

kaar uitgevoerd moeten wor-

den:

Ten eerste wordt in één van

de vrije sloten van de PCeen kaart met daarop een LED-display gemonteerd. Deze kaart

is onderdeel van de PC-tester.

Ten tweede wordt de origine-

le BIOS-ROM(s) van de

computer vervangen door de

EPROM(’s) die bij de PC-tester

meegeleverd wordt.

Als derde stap wordt de PCweer ingeschakeld. Het test-

programma begint de PC ver-

volgens aan een grote serie tests

(ruim 30 verschillende funkties

worden onderzocht) te onder-

werpen.

Na enige minuten verschijnt

op het LED-display of er

een defekt gevonden is. Aan dehand van de opgegeven kodekan in het handboek gevondenworden welke komponent op dehoofd-print defekt is. Na ver-

vanging van dit onderdeel kande test opnieuw uitgevoerd wor-

den en kan gekonstateerd wor-den of het mankement verdwe-

nen is.

Tijdens het testen kan het pro-

gramma via een printer een

kompleet testrapport afdruk-

ken. In dit logboek is te vinden

welke funkties getest zijn en of

Lichtgewicht

digitale

geheugenskoop

De fabrikant noemt deze oscil-

loskoop een ”toolbox”, eenpersoonlijk meetinstrumentvoor de onderhoudstechnicus,dat in de gereedschapskoffer

slechts een bescheiden plaatsje

inneemt.

De skoop kan met één hand be-

diend worden, heeft een piekde-

tektie voor pieken tot 100 ns en

een sample-frekwentie van

10 MHz. Natuurlijk heeft het

apparaat ook alle andere eigen-

schappen die men gewoonlijk

op een goede oscilloskoop kanaantreffen. De 222 kan dankzij

de ”floating-interface” pro-

bleemloos en veilig gebruikt

Tektronix introduceert de

Tek 222, een kompaktedraagbare geheugen-

oscilloskoop die slechts 2 kgweegt en universeel inzetbaar

is. Het instrument beschikt

over 2 kanalen die ieder een

bandbreedte van 10 MHzhebben.

De Tek 222 is een handig enkompakt stuk gereedschap (9

x 16 x 25 cm) voor het fout-

zoeken op de meest uiteenlo-

pende plaatsen. Door de inge-

bouwde akku en de twee afzon-derlijk geïsoleerde ingangenkan de skoop probleemloos ge-

bruikt worden bij metingen die

gescheiden van (rand)aarde

moeten worden verricht.

zij allemaal naar behoren funk-tioneerden.

Op de Elektuur-redaktie heb-ben we deze PC-tester losgela-

ten op zowel een defekte AT als

een defekte XT. Onze ervaring

is dat de tester inderdaad defek-

te funkties kan lokaliseren endat het met enig experimenteren

mogelijk is de computer weer in

orde te maken. Service-technici

die met vrijwel onoplosbareraadsels worden geconfron-

teerd, kunnen aan de hand van

de informatie die dit test-

systeem hen verstrekt, snel lo-

kaliseren in welke hoek de sto-

ring gezocht moet worden. Pro-

blemen kunnen echter optreden

bij het testen van onvolmaaktePC-klonen. De architektuur

van dergelijke computers kan te

veel afwijken van de standaard

IBM-PC, waardoor deze tester

niet meer te gebruiken is.

Gezien de prijs van deze tester

(net onder de duizend gulden)

zal de investering als snel terug

verdiend zijn en is het voor veel

grootschalige PC-gebruikers en

service-verleners een zeer zin-

volle investering. Het systeem is

bruikbaar voor het testen van

IBM PC/XT/AT en 80386-

systemen.

KC (EA-674)

Inlichtingen: Klaasing Elec-

tronics B.V, Oosterhout, tel.

001620-81600. Voor België: Da-tacom SPRL, Brussel

,tel.

026-460330.

worden om metingen te verrich-

ten op een potentiaal die 400volt boven het aardnivo ligt.

Bovendien zijn de twee meet-

probes in het apparaat geïnte-

greerd, een eigenschap die deveiligheid ten goede komt enhet aantal verbindingen aan-

zienlijk reduceert.

Een laatste mogelijkheid die

beslist niet onvermeld mag blij-

ven, is dat de skoop een RS-232-inteface bezit. Via deze in-

terface kan het resultaat van een

meting direkt in een PC op-geslagen en verwerkt worden.

Een kompleet computer-gestuurd data-akkwisitie-

systeem is hiermee dus mogelijkgeworden.

(EA-659)

Inlichtingen: Tektronix HollandN.V., Postbus 226

,2130 AE

Hoofddorp, tel. 02503-13300.

Page 15: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

35 elektuur

mei 1989

Handleiding voor

Microsoft’s

Windows

”Handleiding bij Micro-soft’s Grafische Besturingsom-geving” (ISBN 90 201 2091 3)

van auteur Nancy Andrews is

een nieuw Nederlandstalig boekdat gebruikt kan worden bij de

tegenhanger van GEM, name-

lijk Microsoft’s Windows.De meeste PC-gebruikers zijn

absoluut niet geïnteresseerd in

de gebruikersonvriendelijk

kommandostruktuur van MS-DOS. Vandaar dat grafische

besturingssystemen als GEM en

Windows voor veel gebruikers

een oplossing kunnen zijn. MS-Windows maakt het mogelijk

de DOS-kommando’s te ge-

bruiken door ze eenvoudigweg

aan te wijzen. De gebruiker

krijgt door Windows de moge-lijkheid een programma in een

window te laten draaien, terwijl

met behulp van het toetsenbord

en de muis de uitvoering van

dat programma beïnvloed kanworden.

Om met zo’n komplex bestu-

ringssysteem optimaal te kun-

nen werken, is een goede hand-

leiding hoogst noodzakelijk.

Dit boek levert de lezer (gebrui-

ker) dankzij zijn 288 pagi-

na’s een grote en hoeveelheid

informatie over dit programma.

Ook geeft het boek uitleg over

het in het geheugen opslaan vanmeerdere programma’s.

(EA-635)

Regeling van

dashboard-

verlichting

De helderheid van de

dashboard-verlichting in de au-

to wordt vaak met behulp vaneen vermogenspot meter gere-

geld. Het afvoeren van de daar-

in ontstane warmte vergt daneen aanzienlijke koeling. Tele-

funken Electronic heeft voor

toepassing op dit gebied de

geïntegreerde schakelingen

U6080B en U6081B ontwik-keld. Met deze IC’s en enkele

losse MOS- of bipolaire vermo-genstransistoren wordt de hel-

derheid met weinig energiever-

lies geregeld. Bij deze regeling

wordt gebruik gemaakt van

pulsbreedtemodulatie.

Het regelen van de pulsbreedte

gebeurt met een externe pot me-ter. De karakteristiek van deverdraaiingshoek versus dedutycycle is lineair. Depuls/pauze-verhouding kan van10- 100% gevarieerd worden.In de geïntegreerde schakelingingebouwde komponenten be-

schermen de totale schakeling

tegen kortsluiting. Verder zit er

in het IC een interne overspan-

ningsbeveiiiging, een ompool-beveiliging en een detektor voor

een te lage voedingsspanning.

Tenslotte zijn de IC’s zeer be-

drijfszeker (volgens VDE839).De U6080B wordt in een DIP-8-

en de U6081B in een SO-16-behuizing geleverd.

(EA-643)

Theorie voor

kwantumput-lasers

Het is mogelijk om het gedragvan een bepaald type lasers,

veel beter dan tot nu toe mo-gelijk was, te voorspellen opbasis van de materiaalkeus van

de laserontwerper. Men kandus, zonder eerst de laser te

maken, vooraf aan de handvan een theoretisch model een

zeer nauwkeurige inschatting

maken van de te verwachten

eigenschappen.

Dat blijkt uit onderzoek van

Rob Eppenga, medewerker van

het Philips Natuurkundig labo-

ratorium te Eindhoven. De la-

sers die hij aan een theoretische

beschouwing onderwierp, zijn

zogenoemde kwantumput-lasers. Door hun gunstige le-

vensduur zijn deze zeer geschikt

voor onder meer die toepassin-

gen waarbij laserlicht van een

wat hogere intensiteit nodig is.

Een voorbeeld is het beschrij-

ven van DOR-platen (Digital

Optical Recording), waarbij

putjes in de plaat worden

gesmolten. Door het laseront-

werp iets te variëren, kan menbovendien de laser de kleur la-

ten uitstralen die men wenst.

Door deze manipulatie wordende elektronische en de optische

eigenschappen van de aktieve

laag gewijzigd. Elektronen bij-

voorbeeld zoeken deze GaAs-laagjes op omdat ze dan delaagste energie hebben. Ze val-

len als het ware in een put.

De laagjes hebben een dikte die

vergelijkbaar is met de afme-ting van atomen. De elektroni-

sche eigenschappen van zulke

dunne lagen kan men niet be-

schrijven met de klassieke me-chanica.

Men heeft er kwantummecha-nica voor nodig om onder meerde toegestane energiewaarde

van de elektronen in de kwan-tumput en de ermee samenhan-gende golflengte (= kleur) vanhet licht te beschrijven. Slechts

zeer bepaalde energiewaarden

kunnen optreden. Het ver-

schijnsel is dus gekwantiseerd.

Vandaar ook de naam kwan-

tumput. De GaAs-laagjes kan

men enige of tientallen atoom-lagen dik maken. De kleur van

het uitgestraalde licht hangt af

van deze dikte.

De heer Eppenga bestudeerde

de aktieve laag en de wijze

waarop de toegevoerde elektri-

GaAs-put

Kwantumput-lasers zijn wat an-ders opgebouwd dan gewonehalfgeleider-lasers. Bij gewonehalfgeleider-lasers heeft meneen aktieve laag van bijvoor-

beeld aluminium-gallium-arseen (AlGaAs). Deze laag be-

vindt zich tussen twee lagen Al-

GaAs die meer aluminium be-

vatten. Als men een elektrische

stroom loodrecht op zo’n laag

invoert, dan wordt de aldus toe-

gevoerde elektrische energie bij

de juiste omstandigheden in deaktieve laag omgezet in laser-

licht. Dit licht wordt dan uit deaktieve laag gestraald. Bij

kwantumput-lasers heeft menin de relatief aluminiumarmeaktieve laag een of meer uiterst

dunne laagjes gallium-arseen

(GaAs) aangebracht. Dus laag-

jes zonder enig aluminium.

sche energie in lichtenergie

wordt omgezet. Daarbij ginghij uit van de halfgeleidereigen-

schappen van de materialenwaaruit de laser is opgebouwd,dus de eigenschappen van Al-

GaAs en GaAs. De elektronenin halfgeleiders bleken met eentheoretisch model beschreven te

kunnen worden. In dit modelzijn de elektronen niet met hungewone massa weergegeven,maar met een effektieve elek-

tronenmassa. Deze effektieve

massa is afhankelijk van deaard van de halfgeleider. Metzo’n model blijken de eigen-

schappen van kwantumputtenzeer goed te kunnen wordenvoorspeld. Daarna werden debeschouwingen uitgebreid tot

kwantumput-lasers.

(EA-649)

Page 16: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

37 elektuur

mei 1989

9 t/m 11 mei 1989 "In-

dustriële Automatise-ring", vakbeurs over au-

tomatisering in de in-

dustrie. Inl.: RAI-GebouwB.V., Amsterdam, tel.

020-5491212

23 t/m 25 mei 1989"Europe Software 1989",een internationale

computer-software-beursin de Utrechtse Jaar-

beurs. Inl. Koninklijke

Jaarbeurs, Utrecht, tel.

030-955452.

5 t/m 8 september 1989"Ineltec 89", de 14e in-

ternationale vakbeursvoor elektrotechniek enelektronica. Inl.: Schwei-zer Mustermesse, Basel

(Zwitserland), tel. (061)

6920617.

17 t/m 22 september1989 "14th Congres of

the World Energy Confe-rence" in Montreal. Inl.:

Stichting voor kongressen

op het gebied van ener-

gievoorziening, postbus9035, 6800 ET Arnhem.

26 t/m 28 september1989 "Milcomp '89",

konferentie en ten-

toonstelling rond het the-

ma "computers in eenmilitaire omgeving". Mill-

comp '89 wordt gehou-den in het Wembly Con-ference Centre te Londen.Inl.: Microwave Exhibiti-

ons and Publishers Limi-

ted, Tunbridge Wells,

Kent TN1 2UN (Enge-

land), tel. 0892-44027.

26 t/m 30 september1989 "Bufa", een natio-

nale Zwitserse vakbeursover kantoor-

automatisering, telekom-

munikatie en techniek.

Inl.: Schweizer Muster-messe, Basel (Zwitser-

land), tel. (061) 6920617.

28 september t/m 6 ok-

tober 1989 "Efficiency

Beurs 89", vakbeurs over

kantoor- en informatie-

techniek. Inl.: RAI-

Gebouw B.V., Amsterdam,tel. 020-5491212.

13 t/m 17 november1989 "Elektrotechniek",vakbeurs voor elektro-

techniek in de Koninklijke

Jaarbeurs te Utrecht. Inl.:

Koninklijke Jaarbeurs,

Utrecht, tel.

030-955452.

Siemens koploper in

ISDN-techniek

"Ondanks de steeds harder wordende konkurrentiestrijd

hebben wij een goede positie op de wereldmarktverworven met een marktaandeel van 10% in openbarenetten en 7% in privé-netwerken. En in de toekomstwillen wij, net zoals de afgelopen jaren, sneller blijven

groeien dan de markt. Daarom zijn we geïnteresseerd in

bruikbare overnames en joint ventures”, aldus Dr. HansBauer, lid van de direktie van Siemens AG. Hij deed deze

uitspraken op de CeBIT *89 in Hannover ten overstaanvan de internationale ekonomische en financiële pers. Dr.

Baur benadrukte dat het tot een van de belangrijkste

doelstellingen van Siemens behoort om bij detechnologische topbedrijven in de wereld te horen.Vandaar Siemens* voortrekkersrol in de ISDN-techniek.

Siemens heeft het idee vanISDN al vroeg opgepikt en ak-

tief bijgedragen aan de interna-

tionale standaardisatie en ont-

wikkeling van de benodigdekomponenten zoals ISDN-chips. Al in 1985 leverde Sie-

mens een ISDN-installatie (Hi-

com) en ze hebben nu als eerste

van de Deutsche Bundesposttoestemming gekregen om hunHicom 300 op het openbareISDN-net aan te sluiten. Intus-

sen zijn er al meer dan 4000systemen met in totaal meerdan 1 miljoen aansluitingen opde markt gebracht. Daarmee is

het bedrijf nummer één op dewereldmarkt van ISDN-privé-netwerken. Ook op het gebiedvan de openbare ISDN-installaties behoort Siemens tot

de wereldtop. Men heeft al aanzes landen ISDN-centrales gele-

verd, waaronder vier aan Bell

Operating Companies in deVerenigde Staten. In West-

Duitsland is 75 % van de acht

lokale en interlokale centrales

van Siemens.

De leidende positie in de ISDN-techniek heeft het bedrijf voor-

al te danken aan de vroegtijdige

beschikbaarheid van zelfont-

wikkelde ISDN-chips. Boven-dien heeft men zich zeer beij-

verd voor de standaardisatie

van interfaces en men heeft an-dere fabrikanten de mogelijk-

heid geboden om de chips in li-

centie te gaan produceren. Deonderneming heeft tegenwoor-dig de beschikking over 15 ver-

schillende chips voor lokale eninterlokale centrales, inklusief

de terminals. Siemens is de eni-

ge die alle soorten chips kan le-

veren. Dr. Baur gaf alle eer aande mikro-elektronica: "Zonderde indrukwekkende ontwikke-lingen in de mikro-elektronica

zouden de komplexe problemenwaar we bij ISDN tegenaan lo-

pen onoplosbaar blijken."

ISDN - een stimulans voor

de markt

Alle belangrijke landen in dewereld zijn het inmiddels eens

over de invoering van ISDN.Het vormt een kommunikatie-netwerk met toekomstperspek-

tief, precies wat de groeiende

ekonomie nodig heeft" volgens

Dr. Baur. West-Duitsland loopt

voorop met de invoering: voor

1993 zullen er ongeveer 700 cen-

trales zijn, waardoor iedere

Westduitser op het ISDN-net

aangesloten kan worden. DeISDN-netwerken in de EG-landen zullen voor 1992 met el-

kaar verbonden worden; aan-

sluitend kunnen dan ISDN-verbindingen met Japan en deVerenigde Staten tot stand wor-

den gebracht.

In West-Duitsland zal de extra

impuls het eerst op de kantoor-

markt met zijn twee miljoen

DrAng Hans Baur, lid van dedirektie van Siemens AG: "Inde toekomst willen wij sneller

blijven groeien dan de markt.

Daarom zijn we geïnteresserd

in bruikbare overnames enjoint ventures."

aansluitingen merkbaar zijn.

Daarna zullen ook de privége-

bruikers de voordelen vanISDN gaan inzien, dankzij

nieuwe diensten als verkort kie-

zen en een voorziening om te

volgen. Met in totaal 29 miljoen

hoofdaansluitingen — waarvanruim 25 miljoen in huishoudens— ligt een groot terrein braakvoor leveranciers van ISDN-terminals en aanbieders van

nieuwe diensten.

Het ontwikkelen van die nieuwediensten ziet ook Siemens als

een belangrijk gat in de markt.Vooral het exploiteren van het

signaleringskanaalnummer 7

(CCS 7) opent perspektieven,

zoals het kontroleren van cre-

ditcards bij benzinestations en

supermarkten, het op afstand

bepalen van temperaturen, het

op afstand in- en uitschakelen

van apparaten en dergelijke.

Zulke diensten bieden natuur-

lijk in het bijzonder de mid-denstand zeer veel nieuwe mo-gelijkheden.

De voordelen van een ISDN-aansluiting

ISDN leidt voor de exploitanten

van kommunikatienetwerkentot lagere kosten, omdat op de

lange duur speciale tekst- en

data-netwerken kunnen ver-

dwijnen. De gebruiker betaalt

dan vanzelfsprekend ook lagere

tarieven. Over het geheel geno-

men maakt ISDN telefoneren

door nieuwe snufjes efficiënter

en komfortabeler. Bijvoor-

beeld, het feit dat in een kwartvan de gevallen een gewenste te-

lefoonverbinding niet tot stand

komt, omdat de lijn bezet of de

gebelde persoon niet aanwezigis, zorgt voor veel ongemak.Daar kan nu iets aan gedaanworden door middel vanparkeer- en volgschakelingen.

De hoge transmissiesnelheid

van ISDN heeft bij non-voice-

diensten zo z’n voordelen. EenA4-velletje "faxen" gaat danvijf a zes maal zo snel als methet oude (huidige) systeem. Deverbetering bij Viditel en anderedatabase-systemen is nog op-zienbarender: de kosten voorhet overbrengen van 36 volge-

typte A4-velletjes zullen nogmaar 30 cent bedragen, terwijl

die nu rond de 5 gulden liggen.

In het data-verkeer kan eenmaandelijkse besparing van on-geveer 90 % gerealiseerd wor-den.

(EA-675)

Page 17: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

POWER-CONVERTERHet gebruik van een 24-volt-soldeerbout op de groeneheide of het opladen van een serie NiCd-cellen uit eenauto-akku is dankzij de power-konverter uit dit artikel

geen enkel probleem meer. Hij konverteert de 12-voit-

akkuspanning traploos omhoog naar een gelijkspanning

van maximaal 30 volt

traploos

van 12 naar

30 V

Een gelijkspanningstransforma-

tor die een gelijkspanning van

12 V omzet naar een gelijkspan-

ning van 20 of 40 V is helaas

nog steeds niet uitgevonden.

Daarom wordt voor dit karwei

step-up-konverter

(flyback-principe)

geen speciale spoel

noodzakelijk

ingangsspanning 12 V DCuitgangsspanning instel-

baar tussen 20 en 30 Vmaximale uitgangsvermo-

gen 75 Wmaximale stroom 3 A bij

24 Vrendement 70% (nauwe-

lijks belastingsafhankelijk)

spanningsdaling bij be-

lastingsvariatie van nullast

tot vollast < 200 mVrimpelspanning

< 500 mVn

gewoonlijk een schakelende

voeding gebruikt of een

power-multivibrator met daar

achter een transformator. Voor

de power-konverter uit dit arti-

kel hebben wij gekozen voor

een schakelende voeding met

de bekende geïntegreerde re-

gelaar TL 497 van Texas Instru-

ments. Dit IC maakt een goedespanningsstabilisering met wei-

nig stoorspanningen mogelijk

en heeft bovendien een hoog

rendement.

De theorie

Deze omvormer werkt volgens

het flyback-principe, de enige

methode om zonder transfor-

mator een uitgangsspanning te

realiseren die hoger is dan de

voedingsspanning.

SIPMOS-transistor Tl is het cen-

trale schakelende element in

de konverter (zie figuur 1). Als

deze transistor geleidt, zal de

stroom in spoel LI lineair toe-

nemen in de tijd. Gedurende

de tijd dat de transistor geleidt

wordt magnetische energie in

de spoel opgeslagen. Bij het

openen van de transistor gaat

de spoel als bron werken en

levert zijn magnetische energie

via diode Dl aan de uitgang.

Het is hierbij belangrijk dat de

transistor zo lang uit geleiding

blijft tot het magneetveld in de

spoel volledig afgebouwd is.

Zou dit niet het geval zijn, dan

zou de stroom in de spoel

stapsgewijs toenenemen tot despoel in verzadiging komt (en

de stroom zeer steil toe zal ne-

men). Om deze reden kan de

duty-cycle (aan-tijd van de tran-

sistor) nooit 100% worden. Demaximaal toegestane duty-

cycle is mede afhankelijk van

de uitgangsspanning. Dezespanning bepaalt namelijk hoe

snel het magneetveld in despoel wordt afgebroken.

Het door een flyback-

omvormer leverbare uitgangs-

vermogen wordt gedikteerd

door de maximaal toegestane

piekstroom in de spoel (beper-

kende faktoren: moment van

kernverzadiging, toelaatbare

koperverliezen, toelaatbare

piekstroom in de schakeltran-

sistor) en de schakelfrekwentie.

Per schakelperiode wordt im-

mers een "pakketje” met eenbepaalde maximale energie

aan de uitgang geleverd.

Page 18: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

39 elektuur

mei 1989

De L 497

A

Dit IC is nogal onkonventioneel

kwa werking, zodat we er hier

even wat nader op in gaan. Het

type is fixed on time, variable

frequency, in tegenstelling tot

de veel gangbaardere typen

met fixed frequency, variable

duty-cycle. De duty-cycle (die

zich voor een konstante uit-

gangsspanning aan moet pas-

sen aan de belasting) wordt bij

de L 497 door variatie van defrekwentie geregeld. Voordeel:

het is een zeer eenvoudig kon-

cept maar het niet geringe na-

deel is dat de frekwentie bij la-

ge belastingen omlaag gaat enonvermijdelijk in het hoorbare

gebied komt. In het meest ex-

treme geval (onbelast) wordt

de frekwentie zo laag (minder

dan 1 Hz) dat je om de paar se-

konden een "tik” hoort om deontlading van de uitgangselko's

door de spanningsmeet-

weerstanden teniet te doen.

De L 497 heeft een oscillator

met een vaste aan-tijd, bepaald

door Cl. Op drie manieren kan

deze interne oscillator gestopt

worden: als de spanning oppen 1 hoger wordt dan de in-

terne referentiespanning (1,2 V),

als de stroom in de spoel

groter wordt dan een bepaald

maximum of via een aparte

inhibit-ingang (hier niet ge-

bruikt).

Tijdens normaal bedrijf zal deoscillator Tl in geleiding bren-

gen en de stroom loopt lineair

op. Tl gaat uit geleiding enmet de magnetische energie

worden de uitgangselko’s bij-

geladen. De uitgangsspanning

(en daarmee de spanning oppen 1) stijgt een tikje en de os-

cillator wordt ge-disabled tot

de uitgangsspanning voldoen-

de gedaald is. Daarna begint

de cyclus opnieuw. Zo zou het

tenminste moeten zijn.

In de praktijk blijkt bij een be-

paalde dimensionering despanningstoename door het bij-

laden van de uitgangselko's zo

gering te zijn binnen éénoscillator-periode dat de oscil-

lator ge-enabled blijft totdat destroom in de spoel het met R2en R3 vastgestelde maximumbereikt (de spanningsval over

R2 en R3 is nu 0,7 V). Dit trap-

vormig toenemen van de

stroom (figuur 2) kan plaats vin-

den omdat de duty-cycle van

de oscillator groter is dan 50%.

Pas bij het bereiken van demaximale stroom wordt de os-

cillator ge-disabled en krijgt despoel de gelegenheid zich vol-

ledig te ontladen. Nu stijgt deuitgangsspanning wel voldoen-

de om via pen 1 de oscillator

ge-disabled te houden tot deuitgangsspanning dusdanig ver

gezakt is dat de cyclus op-

nieuw zal beginnen.

Bovenstaand schakelgedrag

heeft het nadeel van relatief

grote schakelverliezen. Bij deuiteindelijke dimensionering

werd dit ondervangen door deon-time dusdanig groot te kie-

zen (met Cl) dat binnen éénosillator-periode de stroom in

de spoel gerarandeerd wél tot

het maximum komt (figuur 3).

Al te moeilijk was dit niet, want

de luchtspoelspoel heeft eenerg lage zelfinduktie.

Enkele

spanningsvormenIn figuur 3 is het signaalver-

loop op de belangrijkste pun-

ten van de konverter getekend.

De centrale oscillator van deTL 497 draait op een vrij lage

frekwentie (in rust minder dan

1 Hz), de inschakeltijd (de

rechthoek in figuur 3a) wordt

door kondensator Cl bepaald.

De stroomafname door de be-

lasting bepaalt de uitschakel-

tijd. Tijdens de ”aan”-tijd ge-

leidt Tl en neemt de stroom

door de spoel toe (figuur 3b).

Tijdens de pauze na de stroom-

puls werkt de spoel als stroom-

bron. Het IC vergelijkt de ver-

zwakte uitgangsspanning die

op pen 1 staat met de interne

referentie van 1,2 V. Zodra dezespanning kleiner is dan de re-

ferentiespanning gaat transistor

Tl weer geleiden en wordt er

opnieuw energie in de spoel

890030 - 13 t

Figuur 1. het

komplete sche-

ma van de kon-

verter.

Figuur 2. Bij

een ongelukki-

ge dimensione-ring treden ex-

tra schakelver-

liezen op. Bij

het afschakelen

van de spoelstijgt de uit-

gangsspanningzolang despoel energieoverdraagt aande uitgangsel-

ko's.

Page 19: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Figuur 3.

Stroom- enspanningsvor-

men in de uit-

eindelijke scha-

keling. Destroom bereikt

binnen één pe-

riode van het

oscillatorsig-

naal zijn maxi-

mum.

opgeslagen. Door dit laad- en

ontlaadgedrag zal een zekere

rimpel ontstaan over de uit-

gangselko’s (figuur 3c). De os-

cillator zal zich op een zodani-

ge frekwentie instellen dat de

spanningsverliezen aan de uit-

gang door de belasting precies

gekompenseerd worden.

In 3d is te zien dat de spanning

op de drain gedurende de vrij-

loopperiode wat staat te zwab-

beren. Dit is het gevolg van de

relatief hoge Q-faktor van de

spoel. Hoewel deze paracitaire

oscillaties de normale werking

geen geweld aandoen, kunnen

ze eventueel gedempt worden

met een aan de spoel parallel

geschakelde weerstand van

lk.

De praktische

opzet

Een schakelende voeding

wordt natuurlijk nooit op een

ruststroom maar op een maxi-

male belasting ontworpen.

Daarnaast moet het rendement

zo hoog mogelijk en de uit-

gangsspanning stabiel en vrij

van brom zijn. Over de load

regulation hoeft men zich bij

een schakeling volgens het

flyback-principe niet al te veel

zorgen te maken. Per periode

wordt de verhouding tussen de

in- en uitgeschakeltijd aange-

past aan de belasting: de uit-

gangsspanning blijft ook bij

sterk wisselende belastingen

stabiel.

Bij de bepaling van het rende-

ment ziet de hele situatie er

een beetje anders uit. Het ge-

kozen flyback-principe gaat ge-

paard met vrij grote stroompie-

ken, waardoor ook vermogens-

verliezen (die immers kwadra-

tisch met de stroom toenemen)

niet onaanzienlijk zijn. Het ge-

meten rendement bleek echter

ook bij vollast nog boven 70%te liggen, niet slecht voor een

dergelijk eenvoudige omvor-

mer.

Door de schakelfrekwentie bij

maximale belasting zo hoogmogelijk te kiezen, kan be-

werkstelligd worden dat een

relatief kleine zelfinduktie

volstaat. Bij de dimensionering

die wij gekozen hebben, kan

voor spoel LI een gewone

luchtspoel gebruikt worden.

Het voordeel van zo'n

luchtspoel is het ontbreken van

een kern, zodat kernverliezen

(bij de meeste voedingen

wordt een spoel met ferriet-

kem toegepast) niet voorko-

men. Een probleem is echter

het snel uitschakelen van de

schakeltransistor. Om een hoogrendement te behalen moet detransistor als schakelend ele-

ment gebruikt worden. Dit be-

tekent dat de transistor flink in

de verzadiging gestuurd moet

worden en dat resulteert weerin een relatief lange uitschakel-

tijd die op zijn beurt weer een

negatieve uitwerking op het

rendement heeft.

Om schakelproblemen met die

transistor te vermijden, is hier-

voor een vermogens-FET uit de

SIPMOS-familie gebruikt. Bo-

vendien sturen we deze transis-

tor niet via de interne uit-

gangstransistor van het IC,

maar via de oscillator-

testuitgang (pen 11) die norma-

liter niet gebruikt wordt.

Een ander kritisch element uit

deze schakeling is diode Dl.

Deze diode moet snel schake-

len, bestand zijn tegen flinke

stroompieken en in geleidende

toestand een geringe over-

gangsspanning hebben. Devoorgeschreven BYV 79 kan

daarom niet zomaar vervangen

worden door een "gewone”

”huis-tuin-en-keuken' ’-diode.

Alle andere komponenten in

deze schakeling zijn niet kri-

tisch.

Nu nog even terug naar het

schema in figuur 1. In de scha-

keling lopen hoge piekstromen

(15 a 20 A). Dit zou in kombina-

tie met een hoge Ri van eenaangesloten voedingsakku pro-

blemen op kunnen leveren.

Daarom werd C4, een buffer-

kondensator aan de ingang,

toegevoegd. Aan de uitgang

staan twee elko’s parallel omeen lagere parasitaire zelfin-

duktie te verkrijgen. Dit is van

belang omdat die elko’s metkorte venijnige stroompiekjes

bijgeladen worden.

Let op: de schakeling is niet

kortsluit-vast. Bij kortsluiten van

de uitgang wordt feitelijk debron via Dl en LI kortgesloten.

De zelfinduktie van LI is onvol-

doende om de stroom lang ge-

noeg te begrenzen tot bijvoor-

beeld een zekering door kansmelten.

De spoel zelf

wikkelen

Spoel LI kan men zelf wikke-

len, ze bestaat uit 33% windin-

gen gelakt koperdraad In fi-

guur 4 staan alle afmetingen

nog even keurig op een rij. Demeeste fabrikanten leveren het

Page 20: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

41 elektuur

mei 1989

voor de spoel gebruikte koper-

draad op een kunststoffen klos-

je dat voor het wikkelen van

de spoel gebruikt kan worden.

Boor voor de aansluitdraden

van de spoel gaten van 2 mm,één vlak langs de kern en éénvlak langs de rand.

Het heeft bij deze spoel geenzin, in tegenstelling tot wat bij

luidsprekerspoelen het geval

is, om heel dik koperdraad te

nemen. Het skin-effekt (het ver-

plaatsen van de ladingsdragers

naar de rand van de draad) is

namelijk bij de frekwenties die

in deze voeding voorkomen al

goed merkbaar. Om er voor te

zorgen dat de ohmse weer-

stand zo klein mogelijk is bij

de juiste zelfinduktie, is het

veel zinvoller twee draden meteen diameter van 1 mm of zelfs

drie of vier draden met een di-

ameter van 0,8 mm parallel te

gebruiken. Met drie draden

van 0,8 mm is de diameter on-

geveer even groot als bij twee

draden van 1 mm, de opper-

vlakte is in het eerste geval

echter 20% groter. Litze-draad

zou voor deze toepassing noggunstiger zijn.

Algemeen geldt dat de spoel

strak gewikkeld moet worden.

Om de geluidsproduktie te mi-

nimaliseren (de frekwentie ligt

immers in het hoorbare ge-

bied) kan de spoel ingebed

worden in epoxyhars.

Bouw enafregeling

Voor de schakeling is een print

ontworpen die in figuur 5 is af-

gebeeld. Bij de opbouw moet

men op enkele punten letten.

De weerstanden R2 en R3 wor-

den lekker warm en moetendaarom enkele millimeters bo-

ven de print worden gemon-teerd. De piekstroom door

deze weerstanden kan tot zo’n

15 ampère oplopen! Ook depower-FET kan redelijk warmworden en moet gekoeld wor-

den (echt groot hoeft het koel-

lichaam niet te zijn). De diode

wordt nauwelijks warm enhoeft niet per se gekoeld te

worden. Het warm worden van

de spoel behoort ook tot denormale bedrijfskondities.

Behoudens enkele degelijke

klemverbindingen is het ook

belangrijk dat in serie met devoeding een zekering (16 Atraag) wordt opgenomen. Opdeze manier kan de auto-akku

namelijk nooit met kwalijke ge-

volgen kortgesloten worden.

Bedenk echter dat deze zeke-

ring niet werkt als kortsluitbe-

veiliging voor de schakeling

zelf.

Over de afregeling kunnen wekort zijn: regel met PI de uit-

gangsspanning af op de ge-

wenste waarde tussen 20 en

30 V. De uitgangsspanning kan

eventueel nog lager worden in-

gesteld (maar nooit lager dande ingangsspaning) als R4 wat

kleiner wordt gekozen. Demaximale uitgangsstroom is on-

geveer 3 A. (890030)

Figuur 4. Despoel kan menzelf wikkelen

op het klosje

waarop de ko-

perdraad ge-

woonlijk gele-

verd wordt.

Onderdelenlijst

Weerstanden:

R1 = 1 k

R2,R3 = 0,1 Q/4 WR4 = 18 k

R5 = 1k2

PI = 10-k-

instelpotmeter

Kondensatoren:

Cl = 680

p

C2,C3 = 470 p/35 V,

radiaal

C4 = 1000 p/16 V,

radiaal

Halfgeleiders:

Dl = BYV 79

Tl = BUZ 10

IC1 = TL 497

Diversen:

LI = 30 pH

luchtspoel, 33’/2

winding met 2

parallelle koperdraden

van 1 mm 0 of 3

parallelle koperdraden

van 0,8 mm 0.

Figuur 5. Deprint voor dekonverter. Alle

elko's wordenrechtop gemon-teerd, koopdus radiale ty-

pen of buig dedraden op dejuiste manier.

Deze wijze van

montage zorgt

er voor dat deprint zo kom-pakt mogelijk

blijft.

Page 21: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

eiektuur

mei 1989

RS232-MONITOREen RS232-verbinding is op zich een heel fijne verbinding,

maar ais het data-transport niet wil vlotten, wat dan? Eenbekende oplossing is een kastje met LED’s waarmee dediverse signaainivo’szichtbaar kunnen worden gemaakt. Ukunt zo’n ding kopen, maar zelf bouwen is natuurlijk veel

leuker.

zichtbaar

data-

transport

Figuur 1. Debedrading van

een echteRS232-kabel is

heel simpel,

maar wel veel-

aderig.

Figuur 2. Omde RS232-interface te

kunnen mis-

bruiken als

verbinding tus-

sen twee com-puters, wordt

meestal dezeverbinding ge-

maakt.

De RS232-interface wordt te-

genwoordig voor zoveel zaken

gebruikt dat het oorspronkelij-

ke gebruiksdoel van deze in-

terface een beetje op de ach-

tergrond is geraakt. Bij al die

"oneigenlijke” toepassingen

komt het wel eens voor dat het

datatransport via deze seriële

verbinding niet zo goed opgang komt. Een eenvoudige

kontrolemogelijkheid is dan

bijzonder handig. Voordat wede RS232-monitor beschrijven,

besteden we eerst nog wat

aandacht aan de RS232-

interface zelf.

RS232 puurDe signalen die op de RS232-

konnektor aanwezig zijn, zijn

eigenlijk alleen bedoeld ge-

weest voor het verzenden vandata tussen een "DTE” en een”DCE”. Met de afkorting DTE(Data Terminal Equipment)

wordt een data-leverancier of

-ontvanger bedoeld. Dat kan

van alles zijn, maar meestal is

dat een computer. Een DCE(Data Communication Equip-

ment) is een apparaat waarmeede data zo worden bewerkt dat

de data ook werkelijk kunnenworden getransporteerd. Detelefoon-modem is daar het be-

kendste voorbeeld van. De ver-

binding tussen een DTE eneen DCE is met de RS232-

interface heel eenvoudig tot

stand te brengen: pen 1 van deene konnektor wordt verbon-

den met pen 1 van de andere,

pen 2 met pen 2, pen 3 metpen 3, enzovoorts (figuur 1). Deinterface is namelijk zo gedefi-

nieerd dat het pennummer van

een uitgang van de DTE over-

eenkomt met het pennummervan de bijbehorende ingang

op de DCE. Uiteraard geldt dit

ook voor signalen in de omge-keerde richting. De funkties

van de signalen (tabel 1) zijn

daarbij zo gekozen dat de kom-munikatie tussen DTE en DCEoptimaal kan verlopen.

Alles ging goed met RS232 tot-

dat men twee computers (twee

DTE’s) op elkaar ging aanslui-

ten. Daarin was namelijk niet

voorzien; veel RS232-signaallij-

nen zijn hierbij zelfs overbodig.

o

89003* • I?

De oplossing voor dit misbruik

kent u waarschijnlijk al (figuur

2): een drie-aderig kabeltje enenkele doorverbindingen opde beide konnektoren. In zeke-

re zin vormt deze kabel voor

beide computers (DTE’s) eenDCE en in dit verband wordt

er ook wel over een nul-

modem-kabel gesproken. Het

is immers een data-verbinding

met nul modems (nul DCE's). Umoet er echter wel aan denkendat in deze verbinding iedere

vorm van "handshaking” ont-

breekt, wat bij hogetransmissie-snelheden voor

problemen kan zorgen. In dat

Page 22: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

43 elektuur

mei 1989

geval worden soms pogingen

ondernomen om wel eenhandshaking tot stand te bren-

gen, maar de signalen die

twee DTE’s ter beschikking

hebben zijn daar niet zo ge-

schikt voor. De interface is im-

mers bedoeld om een DCE te

besturen. U komt dan op een

erg mistig terrein. De gevon-

den oplossingen zullen bij

sommige computers wel en bij

andere weer niet werken.

De eenheid is dus ver te zoe-

ken. Vooral als u zich bedenkt

dat het kruislings verwisselen

van de signalen op pen 2 en 3

voor een verbinding met rand-

apparaten (printers) soms wel

en soms niet nodig is. Hoogtijd dus voor een hulpmiddel

waarmee is na te gaan waar

welk signaal aanwezig is.

De RS232-monitorDe schakeling van de RS232-

monitor is denkbaar simpel (fi-

guur 3). Een stel tweekleuren-

LED’s met voorschakel-

weerstand, twee konnektoren

en een printje (figuur 4). Deschakeling bestaat voorname-

lijk uit 25 verbindingen van KI

rechtstreeks naar K2. Zeven van

deze verbindingen worden af-

getapt om met een

tweekleuren-LED het logische

nivo aan te geven. De zeven

signalen die op deze manier

zichtbaar worden gemaakt, zijn

de signalen die onmisbaar zijn

voor een goede werking van

een RS232-interface. Denk er

bij het beoordelen van de sig-

naalnivo’s op de data-lijnen

echter wel aan dat een logi-

sche één overeen komt meteen negatieve spanning en eenlogische nul met een positieve

spanning (dit geldt dus alleen

voor de data-lijnen, niet voor

de besturings- en klok-lijnen).

De print

In de praktijk is het natuurlijk

prettig als de RS232-monitor

een handzaam formaat krijgt endegelijk van konstruktie is. Methet printje dat in figuur 4 is af-

gebeeld, wordt aan beide voor-

waarden voldaan. Het printje is

klein genoeg om handzaam te

zijn en de layout is zodanig dat

de print op een degelijke wijze

aan de konnektoren kan wor-

den vast gesoldeerd. Dekonnektor-aansluitingen zitten

namelijk zodanig dat — wan-

neer de print tussen de beide

rijen pennen van de konnektor

wordt geschoven — iedere

pen tegenover het bijbehoren-

de soldeer-eiland komt te lig-

gen. Denk er aan, we gebrui-

ken géén speciale print-

konnektor maar een gewonesoldeerkonnektor. Na het sol-

deren zitten de konnektoren en

pen omschrijving DTE DCE afkorting

1 afscherming PGND

2 transmitted data uit in TxD

3 received data in uit RxD

4 request to send uit in RTS

5 clear to send in uit CTS

6 data set ready in uit DSR

7 signaal-massa GND8 data carrier detect in uit DCD

9 un-assigned

10 un-assigned

11 un-assigned

12 secondary DCD in uit SDCD13 secondary CTS in uit SCTS14 secondary TxD uit in STxD

15 transmit clocking in uit SCK

16 secondary RxD in uit SRxD

17 receive clocking in uit RCK

18 un-assigned

19 secondary RTS uit in SRTS

20 data terminal ready uit in DTR

21 signal quality in uit SQD23 ring indicator in uit RNG

24 terminal clocking uit in TCK

25 data line busy in uit BSY

de print dus rotsvast aan el-

kaar. Het verdient aanbeveling

om de twee LED’s voor de

TxD- en RxD-aanduiding an-

dersom te monteren dan de

overige tweekleuren-LED’s, zo-

dat op alle lijnen een groen

oplichtende LED overeen komt

met een logische één.

De afwerking van het geheel

kan variëren van een laag

plastic uit de spuitbus tot een

omgebouwde konnektor-kap of

een omhulling naar eigen ont-

werp uit een paar stukjes plaat-

materiaal.(890036)

Onderdelenlijst

Weerstanden:

R1...R7 = 2k7

Halfgeleiders:

D1...D7 =

tweekleuren-LED

(tweebenig)

Diversen:

KI = 25-polige D-

konnektor, female

K2 = 25-polige D-

konnektor, male

soldeerzijde

KI K2

komponentenzijde

Figuur 3. Hetschema van deRS232-monitor.

Figuur 4. Deprint-layout is

zo gemaakt dat

de beide kon-

nektoren direkt

aan de print

kunnen wordengesoldeerd.

Page 23: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

satelliet/

subwoofer-systeem

TRIPLET

Kleine luidsprekerboxen zijn In”. Aansluitend op dehuidige boxen-trend presenteren we hier een kwalitatief

hoogwaardige satelliet/subwoofer-kombinatie met eenfrekwentiebereik dat werkelijk recht loopt van 30 Hz tot

20 kHz (±3 dB). Dankzij een driekamer-subwoofersysteem

wordt een uitstekende en ver doorlopendelaagweergave verkregen. De toegepaste luidsprekers zijn

van de Noorse fabrikant Seas, een specialist op het

gebied van luidsprekerchassis

De geluidskwaliteit van een

audio-keten is voornamelijk af-

hankelijk van de kwaliteit van

de luidspreker-boxen, dat is

iets dat elke serieuze audio-

Technische gegevens

Triplet

satelliet/snbwoofer-systeem

frekwentiebereik: 30 Hz. . .20 kHz (±3 dB)

rendement: 84 dB (1 W/1 m)filter-opzet: 4e orde Linkwitz-Riley

scheidingsfrekwenties: 150 Hz, 3500 Hzafmetingen: 660 x 450 x 324 mm (subwoofer)

220 x 120 x 120 mm (satelliet)

netto inhoud: 65 1 (subwoofer)

1,5 1 (satelliet)

belastbaarheid: 80 W (komplete systeem)

nominale impedantie: 4 Q

liefhebber onderhand wel

weet. Toch wordt in het alge-

meen nog te veel bezuinigd bij

de aanschaf van luidspreker-

boxen. Dat heeft twee oorza-

ken. Ten eerste heeft de koperslechts een beperkt budget; hij

zal waarschijnlijk eerder eenmooie audio-installatie (met eenhoop features) kopen dan eenstel dure boxen. Verder speelt

de huiselijke omgeving een be-

langrijke rol. Een goede boxheeft meestal flinke afmetin-

gen, zodat hij niet gemakkelijk

in een doorsnee-woonkamer te

plaatsen is. Bovendien staat me-nige echtgenote (audio-

liefhebberij is - helaas nogsteeds - voornamelijk eenmannenzaak) niet te wachten

op zo’n paar grote boxen in de

huiskamer. En wat doe je dan?

Er zijn enkele oplossingen omdoor middel van kleinere

boxen toch een goede en ookin het laag ver doorlopende

weergave te verkrijgen. Eendaarvan is de satelliet/sub-

woofer-kombinatie. Dit zijn

twee bijzonder kleine kastjes

die vanaf zo’n 100 .. . 150 Hz het

hele audiospektrum weerge-

ven, aangevuld met een sub-

woofer die de allerlaagste to-

nen voor zijn rekening neemt.

Die subwoofer kan wat gemak-

kelijker ergens in de kamerworden weggestopt, aangezien

de richting-informatie bij lage

frekwenties nauwelijks in het

signaal aanwezig is.

Door een intensieve reklame

van een bekende boxen-

Page 24: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

45 elektuur

mei 1 989

fabrikant is het satelliet/sub-

woofer-systeem ook in de be-

langstelling van het grote pu-

bliek gekomen. Diverse andere

fabrikanten zijn hierop in-

gesprongen en momenteel zijn

er een handvol serieuze fabri-

kanten die een dergelijk

systeem leveren. Ondanks degeringe afmetingen van de hui-

dige satelliet/subwoofer-

systemen moeten flinke prijzen

betaald worden voor een kom-

pleet systeem; dat loopt op tot

zo’n 2000 gulden. Voor dat geld

blijkt een satelliet soms te

bestaan uit niet meer dan twee

breedband-luidsprekertjes (er

zijn natuurlijk ook fabrikanten

die voor dat geld wel een

hoogwaardige kombinatie leve-

ren).

Aangezien wij wel gechar-

meerd waren van zo’n satel-

liet/subwoofer-kombinatie

(vooral ideaal voor wat kleiner

behuisden), werd een systeemontworpen dat voor veel min-

der geld een weergavekwaliteit

biedt die niet onder doet voor

die van veel grotere systemen.

De prijs voor de losse luidspre-

kers en filter-onderdelen ligt

rond de 1000 gulden. Rekendaar nog wat hout, dempings-

materiaal etc. bij en u hebt

voor minder dan 1100 gulden

een systeem dat minstens het

dubbele waard is.

Deluidsprekerkeuze

Voor de luidsprekers hebbenwe ditmaal een keuze gemaaktuit het uitgebreide produkt-

palet van Seas. Deze Noorse fa-

brikant levert uitstekende pro-

dukten die in veel gerenom-

meerde boxen worden toege-

past. Bovendien bleek Seas eenvan de weinige producenten te

zijn die een geschikte woofer

voor ons driekamersysteem

kon leveren. Aan zo’n luidspre-

ker worden nogal speciale ei-

sen gesteld, willen we een ver

doorlopend laag verkrijgen uit

zo’n kleine kast. Aangezien in

de subwoofer-kast twee

luidsprekers worden onderge-

bracht, kan deze kombinatie

ook nog flinke geluidsdrukken

bij lage frekwenties produce-

ren.

De foto van figuur 1 toont detoegepaste luidsprekers. Dewoofer is een 21-cm-type meteen fraai gegoten magnesiumchassis, een dubbele spreek-

spoel en een gecoate papieren

konus (typenummerCA21 REX4X/DC). Ondanks die

dubbele spreekspoel wordt

één luidspreker per kanaal toe-

gepast. Dat lijkt vreemd, maarwe hebben voor deze toepas-

sing een luidspreker met eenvrij hoge bewegende massa

nodig en die dubbelespreekspoel levert wat extra

grammen. Bovendien is het

rendement van ons driekamer-

systeem (eigenlijk een gekom-bineerd dubbelkamer-systeem)

aan de lage kant en dat kanwat worden opgevangen dooreen woofer met een hoog ren-

dement toe te passen. Welnu,

als de twee spreekspoelen

parallel worden geschakeld,

ligt het rendement van dezewoofer op 90 dB en dat resul-

teert straks in een akseptabele

gevoeligheid van het hele

systeem van circa 84 dB(1 W/1 m).

De bas/middentoner voor desatelliet is een 11-cm-luidspre-

ker van het type 11 F-GX. Ookdeze luidspreker heeft een ge-

goten chassis en een gecoate

papieren konus. Dit is een vande zeer weinige middentoners

op de luidsprekermarkt meteen zodanig lage resonantiefre-

kwentie dat hij in een gesloten

kastje tot circa 150 Hz kan wor-

den gebruikt. Door zijn

konstruktie kan hij bovendien

vrij grote onvervormde uitsla-

gen maken. De afmetingen van

de magneet zijn voor zo'n klei-

ne luidspreker formidabel! Dit

is geen goedkope luidspreker,

maar zowel akoestisch als me-chanisch is dit een uitstekende

unit.

Voor de tweeter is ditmaal een25-mm-type met een aluminium

dome gekozen, de H 398. Van

Duitse zijde hadden we reeds

vernomen dat deze dome uit-

stekend klonk en onze eigen

ervaringen bleken ook heel

positief uit te vallen. Opvallend

in de frekwentiekarakteristiek

is de langzame en gladde afval

boven 10 kHz, zonder de reso-

nantiepiek die meestal zo ken-

merkend is voor soft-dome-

tweeters.

De opzet

Het streven was een systeem

met zeer kleine satellieten (on-

geveer zo groot als een pakmelk) met een subwoofer die

ook zeer lage frekwenties noggoed kon weergeven. De satel-

lieten zijn inderdaad heel klein

gebleven; ze zijn juist zo groot

dat de twee luidsprekers enhet filter er in passen (22 cmhoog en 12 cm breed). De net-

to inhoud van zo’n kastje be-

draagt circa 1,5 1, net genoegom het laag-kantelpunt van debas/middentoner op 150 Hz te

leggen bij een Qtc van 0,6.

Voor de subwoofer is eendubbelkamer-opzet genomen.

Figuur 1. Dedrie Seas-

luidsprekers

die in het

Triplet-systeem

worden toege-

past.

Page 25: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198946

Figuur 2. Hetwerkingsprinci-

pe van de sub-

woofer: eenluidspreker tus-

sen een geslo-

ten en openruimte.

Figuur 3. Hetakoestische

bandfilter

(open komparti-

ment) laat eengedeelte van

de helling doorvan de kurvedie door deluidspreker

met het geslo-

ten komparti-

ment wordt ge-

leverd.

Figuur 4. Zoziet de subwoo-fer er van bin-

nen uit. Hetdempingsmate-riaal in de ach-

terkamers is

voor de foto

verwijderd.

Bij een luidspreker-projekt

voor ons zuster-blad Elex had-

den we al zeer goede ervarin-

gen opgedaan met een derge-

lijk systeem. Met een vrij be-

perkte inhoud kan zo’n baskast

extreem lage frekwenties noggoed weergeven. Het frekwen-

tiebereik van de Triplet-sub-

woofer loopt van 30 tot 150 Hz(-3 dB). Dat lijkt misschien niet

zo indrukwekkend ten opzichte

van veel fabriekskurves, maardenkt u er wel aan dat boxen-

fabrikanten bij de frekwentie-

kurve in het laag niet altijd het

- 3-dB-punt opgeven, maarmeestal het - 6-dB- of zelfs het

- 10-dB-punt.

2

3

Het subwoofer-

principe

In figuur 2 is de principiële op-

zet van het subwoofer-systeem

getekend. Een luidspreker

wordt aan de achterzijde belast

clbor een gesloten behuizing,

terwijl aan de voorzijde een

akoestisch bandfilter aanwezig

is in de vorm van een kompar-

timent met een pijp. Dat voor-

ste gedeelte is vergelijkbaar

met een basreflex-behuizing,

alleen zit hier geen luidspreker

aan de buitenkant die ook nogdirekt geluid afstraalt. In figuur

3 is getekend wat er in dit

tweekamer-systeem gebeurt.

De doorgetrokken kurve is defrekwentiekarakteristiek van de

woofer in de gesloten kast. Dekarakteristiek van de voorste

behuizing met de pijp is

gestippeld getekend. De somvan deze twee is een band-

doorlaatkarakteristiek met eenrecht middenstuk. Doordat deresonantiefrekwentie van het

akoestische bandfilter lager

wordt gelegd dan het kantel-

punt van het gesloten systeem,

komt het nieuwe laag-

kantelpunt van het totale

tweekamer-systeem een stuk

lager te liggen. Zo kunnen wemet een betrekkelijk kleine

kast-inhoud toch heel lage fre-

kwenties weergeven. Doordat

de luidspreker aan de voor- enachterzijde een belasting ziet

in de vorm van een komparti-

ment, zal deze niet snel stuk

gaan. Van de bij basreflex-

boxen miserabele belastbaar-

heid onder de resonantiefre-

kwentie is hier helemaal geensprake! Een ander voordeel

van deze opzet is de "ingebak-

ken” filterkurve, waardoor het

elektrische filter vrij eenvoudig

kan worden gehouden. Een na-

deel heeft het systeem (natuur-

lijk) ook: het rendement ligt

nogal laag omdat het akoesti-

sche filter een deel van de hel-

ling van het oorspronkelijke

gesloten-kast-systeem doorlaat.

Er zijn nogal wat vrijheidsgra-

den bij de dimensionering van

zo'n tweekamer-systeem. Zo

kan men bijvoorbeeld het fre-

kwentiebereik bij praktisch ge-

lijkblijvend kastvolume naar

beneden uitbreiden door iets

lager op de gesloten-kast-

helling te gaan zitten, maar dandaalt wel het rendement. Ookde Q-faktor van de gesloten

behuizing is belangrijk, want

die bepaalt tevens de steilheid

van het eerste stuk van de hel-

ling. Willen we een mooi recht

middenstuk krijgen, dan moetdie helling precies dezelfde

steilheid hebben als de laag-

doorlaathelling van het akoesti-

sche bandfilter. Bovendien

moet het hoge kantelpunt van

het systeem aansluiten op desatellieten. Kortom, er zijn nog-

al wat mogelijkheden, zodat

deze behuizing niet zo ge-

schikt is om in het wilde wegwat mee te experimenteren.

Bij de hier gebruikte opzet

hebben we twee tweekamer-

systemen gekombineerd tot

één kast (zie figuur 4), zodat er

in totaal dus drie kamers in dekast overblijven (de twee voor-

ste behuizingen met de pijpen

zijn samengevoegd). Door toe-

passing van twee woofers kun-

nen ook bij lage frekwenties

behoorlijke geluidsdrukken ge-

maakt worden, iets dat met één21-cm-woofer snel problemengeeft. De gesloten kamers heb-

ben een netto-inhoud van 22 1,

de gezamenlijke middenkameris 21 1 groot. Samen is dat dus

65 1. Probeer maar eens eengewone (gesloten of basreflex)

kast met zo’n inhoud te makendie een - 3-dB-punt heeft van

30 Hz.

De lengte van de pijp is heel

belangrijk, die bedraagt 24 cm.

Indien men hier een paar cen-

timeters van afwijkt, onstaat

meteen een afwijkende fre-

kwentiekurve en verandert ookhet rendement. U mag de vormvan de kast gerust veranderen,

maar de netto-inhoud van de

drie ruimtes en de lengte (en

diameter) van de pijp moetenhun oorspronkelijke waardenbehouden.

Hetscheidingsfilter

Voor de berekening van het

scheidingsfilter is gebruik ge-

maakt van een computerpro-

gramma dat rekening houdt

met het amplitude- en fasege-

drag van de luidsprekers, de

Page 26: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

47 elektuur

mei 1989

5

Figuur 5. Hetschema van het

scheidingsfilter.

Dit bestaat uit

twee delen,

een voor desubwoofer (a)

en een gedeel-

te voor de sa-

telliet (b).

plaatsing van de luidsprekers

ten opzichte van elkaar en degewenste filter-opzet. De kom-ponenten van het filter wordendoor het programma zodanig

gedimensioneerd dat het kom-

plete luidsprekersysteem eenrechte frekwentiekarakteristiek

moet produceren. Er werdeerst een reeks metingen aan

de losse luidspreker-chassis

uitgevoerd. Daarna moest eenfilter-opzet worden gekozen.

Onze voorkeur ging in dit ge-

val uit naar een vierde-orde

Linkwitz-Riley-filter, omdat dit

een scherpe afval geeft en deluidsprekers toch in fase kun-

nen worden aangesloten. Ver-

volgens werd het filter door decomputer berekend. Dit resul-

teerde in een elektrisch eerste-

orde laagdoorlaatfilter voor de

subwoofer, een tweede-orde

hoogdoorlaatfilter voor de sa-

telliet, een vierde-orde laag-

doorlaatfilter voor de bas/mid-

dentoner en een derde-orde

hoogdoorlaatfilter voor detweeter. Rekening houdendmet het natuurlijke verloop van

de luidsprekers in hun kasten

geeft dit overal vierde-orde-

hellingen. Het kantelpunt tus-

sen subwoofer en satelliet ligt

op 150 Hz en het overnamepunt

tussen midden en hoog ligt op3500 Hz.

In de praktijk bleek het

computer-berekende filter vrij

goed te funktioneren. Na eenaantal proefnemingen, waarbij

diverse komponentenwaardenwerden veranderd en de kom-binatie gehoormatig werd ge-

test, bleek het oorspronkelijke

filter tenslotte toch de beste re-

sultaten te geven indien alleen

enkele lichte korrekties wer-

den doorgevoerd (een paar

komponenten één E12-waarde

veranderd t.o.v de oorspronke-

lijke). Het uiteindelijke resultaat

ziet u in figuur 5.

De opbouwHet is verstandig om voor de

bouw van de kasten eerst de

filters in elkaar te zetten. In fi-

guur 6 zijn twee print-ontwer-

pen gegeven, een voor het fil-

tergedeelte dat in de subwoo-

fer komt (figuur 6a) en een

voor de scheiding tussen de

twee satelliet-luidsprekers (fi-

guur 6b). De onderdelen kun-

nen worden gekocht bij elke

goed gesorteerde luidspreker-

zelfbouw-zaak. Denk er aan dat

LI per se een luchtspoel met 1-

mm-draad moet zijn. Neemhiervoor geen spoel met een

kern, want dan wordt de in-

wendige weerstand van despoel te laag en daalt de totale

impedantie van het Triplet-

systeem beneden 3 Q, een niet

meer akseptabele waarde voor

een 4-Q-systeem. Men kan ge-

bruik maken van de via onze

EPS leverbare printen, maar het

is het ook mogelijk om de fil-

ters op enkele stukken

experimenteer-print op te bou-

wen (wij hebben dat ook ge-

daan bij de prototypen). Dekomponenten kunnen dan aan

de onderzijde via dikke koper-

draden met elkaar worden ver-

bonden. Let er bij gebruik van

experimenteerprint o.i.d. wel

op dat de satelliet-print in het

kastje past; deze moet via de

grote opening in het kastje

kunnen worden geschoven.

Aangezien de kasten geen ab-

normale vormen hebben, zal

de konstruktie daarvan niet

veel problemen geven. Desatelliet-kastjes kunnen van

12 mm dik spaanplaat of multi-

plex worden gemaakt, die kast-

jes zijn zo klein dat het hier-

voor gebruikte materiaal niet

zo belangrijk is. Voorin komende twee gaten voor de

luidsprekers, aan de achterzij-

de komt een rond of rechthoe-

kig gat voor de aansluitdoos

met de kabelklemmen. Het is

verstandig om eerst even te kij-

ken waar de filterprint komt te

zitten en dan pas het gat voor

het aansluitdoosje te zagen. Weraden overigens aan om deluidsprekers vast te zetten met

behulp van moeren en inslag-

bouten, dat is wat steviger enduurzamer dan gewone hout-

schroeven.

Tot zo ver de satelliet. In prin-

cipe kunnen de luidsprekers

Page 27: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198948

Figuur 6. Devoor het filter

ontworpenprinten zijn

ruim opgezet,

zodat u ookmet komponen-ten met afwij-

kende afmetin-

gen alle kanten

op kunt. (a:

subwoofer-

print, b:

satelliet-print,

afgebeeld op75% van deware grootte)

Onderdelenlijst

(voor een kompleet

systeem dient overal

het dubbele aantal te

worden aangehouden)

Weerstanden:

R1 = 12 0/9 WR2 = 102/5 WR3 = 12 0/5 WR4 = 4Q7/5 WR5 = 8Q2/5 W

Kondensatoren:

Cl = 100 jj/40 Vbipolair, met gladde

folie

C2 = 10 n MKTC3 = 3M3 MKTC4 = 4M 7 MKTC5 = 8p2 MKT

Spoelen:

LI = 2,7 mHluchtspoel,

koperdraad 1 mm 0L2 = 4,7 mH met

rolkern of potkern,

koperdraad

1,2 mm 0L3 = 0,56 mHluchtspoel,

koperdraad 1 mm 0L4 = 0,22 mHluchtspoel,

koperdraad 1 mm 0L5 = 0,18 mHluchtspoel,

koperdraad

0,71 mm 0

Luidsprekers:

LSI = woofer Seas

CA21 REX4X/DC

LS2 = bas/middento-

ner Seas 1 1 F-GX

LS3 = dome-tweeter

Seas H 398

Page 28: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

nu al worden aangesloten,

maar waarschijnlijk zult u dekastjes eerst nog willen afwer-

ken. Het satelliet-kastje wordt

overigens losjes opgevuld metpolyester-watten.

Dan wordt de subwoofer ge-

bouwd. Het is vooral belangrijk

dat deze kast stevig wordt ge-

maakt. Spaanplaat of MDF (Me-

dium Density Fibreboard) van

22 mm dik is hier beslist nodig.

Zoals we al hebben vermeld,

mag best van de opgegeven af-

metingen worden afgewekenzolang de netto-inhoudsmaten

en de pijp hun oorspronkelijke

waarden maar behouden. In de

kast kunnen nog wat verstevi-

gingsbalken worden verwerkt.

Het is vooral verstandig vlak

achter de woofers een paar

balkjes tussen boven- en on-

derpaneel te monteren, zodat

die panelen niet gaan trillen.

Monteer eerst de luidsprekers

in het middenkompartiment

49

Diversen:

2 aansluitdozen voor

woofer

1 aansluitdoos voor

satelliet

polyester-watten of

BAF-wadding

stuk vilt

1 PVC-pijp.

buitendiameter

110 mm, lengte

240 mm (slechts één

pijp nodig per stereo-

systeem)

bouten met

inslagmoeren voor

bevestiging

luidsprekers

prints EPS 890013-1

en -2 (zie ook pag. 6)

Houtlijst

per satelliet (12 mmspaanplaat of

multiplex):

2 panelen 220 x

120 mm2 panelen 220 x

96 mm2 panelen 96 x 96 mm

subwoofer (2£ mmspaanplaat of MDF):

4 panelen 406 x

280 mm2 panelen 660 x

280 mm2 panelen 660 x

450 mmverstevigingsbalkjes

Figuur 7. Debouwtekenin-

gen voor de sa-

tellieten en desubwoofer. Af-

gezien van eenschuin kantje

aan de voorzij-

de van de sa-

tellieten is alles

rechttoe-

rechtaan.

Page 29: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198950

8

Figuur 8. Dit

bedradings-schema toont

nog eens dui-

delijk hoe alles

aangesloten

moet worden.

Figuur 9. Detwee opge-

bouwde prin-

ten.

voordat de PVC-pijp wordt vast-

gelijmd in het daartoe gemaak-

te gat. De twee spreekspoelen

van elke luidspreker wordendoor middel van korte stukken

kabel met elkaar doorverbon-

den, waarbij u er aan moet

denken dat ze in fase worden

aangesloten (plus-klem met an-

dere plus-klem). De subwoofer-

filters worden elk op de bo-

dem van een gesloten kompar-

timent vastgeschroefd. Aan de

lange zijkant van de kast ko-

men twee aansluitdozen te zit-

ten bij elk gesloten komparti-

ment, één waarop het verster-

ker-signaal binnenkomt en een

tweede van waaruit het gefilter-

de signaal naar de satelliet gaat.

De demping van de kast

bestaat uit polyester-watten

voor de twee gesloten kompar-

timenten (goed vol stoppen) entwee stukken glaswol, steenwol

of noppenschuim. Die twee

stukken worden tegen de korte

opstaande kanten van het mid-

delste kompartiment gelijmd,

een stuk rond de pijp-aanslui-

ting en het andere stuk tegen

het tegenoverliggende wandje.

De pijp zelf wordt tenslotte aan

de buitenkant bekleed met eenlaag vilt. Nadat alles is be-

draad, kan de kast wordendichtgeschroefd.

In figuur 7 vindt u de bouwte-

keningen voor de satellieten ende subwoofer. Figuur 8 toont

nog eens de totale bedradingin het systeem en de wijze

waarop de kastjes onderling

worden aangesloten.

Opstelling engebruik

Bij kleine luidsprekerboxen is

de weergave van midden enlaag vaak een probleem door

het kleine front-oppervlak. Bij

boxen met afmetingen van deTriplet-satellieten loopt de fre-

kwentiekurve dan ook heel

licht af vanaf 1 kHz naar de la-

gere frekwenties. Dit is eenverschijnsel dat zich bij alle

kleine boxen voordoet. Het is

dan ook niet aan te bevelen de

satellieten helemaal los op te

stellen of aan een kabel aan

het plafond op te hangen, zoals

een enkele fabrikant zelfs voor-

stelt. Het gevolg is dan een vrij

magere weergave in het lage

middengebied, waardoor voor-

al stemmen hun volle karakter

kwijtraken. Het beste kan mende satellieten tegen een muurplaatsen of in een boekenkast

zetten, aan beide zijden geflan-

keerd door enkele boeken.

Een dergelijke opstelling geeft

de beste weergave. De fre-

kwentiekurve in figuur 11b is

overigens op een soortgelijke

wijze opgenomen. Bij deze me-ting was een satelliet vrij op-

gesteld, maar wel met aan elke

kant twee boeken geplaatst,

om zo een wat realistischer

beeld te krijgen van het fre-

kwentieverloop.

De subwoofer wordt (natuurlijk)

op de vloer gelegd, liefst metenkele pootjes eronder om al

te intensief kontakt met de bo-

dem te vermijden. De plaatsing

van de subwoofer is niet echt

kritisch. Hij hoeft ook niet per

se tussen de satellieten in te

staan. Bij onze luisterproeven

bleek echter toch een lichte

voorkeur voor een centrale

opstelling van de subwoofer

tussen de satellieten, maar dat

is iets waar u gemakkelijk meekunt experimenteren. Zet de

subwoofer met zijn rug bijna of

geheel tegen de muur, dansluit het akoestische nivo het

beste aan bij de satellieten.

Bij het luisteren naar het

Triplet-systeem zal opvallen dat

het systeem erg "groot" klinkt,

terwijl de satellieten toch maarzo'n bescheiden afmetingen

hebben. Dat komt door het

goede stereo-beeld dat deze

kastjes produceren en de aan-

vulling met "echt" laag door

de subwoofer. Kijkt u verder

maar eens of u een CD in uwverzameling vindt met echt

heel lage tonen erop. Het

Triplet-systeem is in staat omdeze met een flinke druk te

produceren.

Na het beluisteren van dit

systeem zult u het met ons

eens zijn als we beweren dat

alleen de afmetingen van het

Triplet-systeem klein zijn. Deprestaties zijn formidabel en u

zult er waarschijnlijk net zoveel

luisterplezier aan beleven als

wij bij de ontwikkeling ervan.

(890013)

Page 30: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1 989

1*0] [»] «-KJ ~r-»] -c-l

]

Figuur 10. Hetspanningsver-

loop aan deverschillende

filter-uitgangen.

*AMG( QmJ CE5dD EEJ r»öi [«

CE] CE]O

C °J o —- 1 -V

CU [=! UP 890013-17 ^

waiiMQMfio1

CS] L222J I »*»«» imo CEJ LüJ (Oj ••*•••|

MairramL'HriJ •DDC5I1CE] C J ^

Socüdhtt

VIM TIM- =arr

890013-18 £ f

Figuur 11. Defrekwentieka-

rakteristieken

van de subwoo-fer (a) en desatelliet (b), al-

les gemeten in-

klusief schei-

dingsfilter. Letop het kaars-

rechte verloop

van de woofertot 30 Hz.

Ae /« Systet*\

LLL 1—

1T» ••

i'1

!

1ft 1 üa :

890013 -19 /

Figuur 12. Deimpedantiekur-ve van het tota-

le systeem. Deimpedantiekomt nergensonder 3,5 £>.

Page 31: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

PRAKTISCHEFILTERTECHNIEK

deel 8

Chebyshev-filters - 1

Een van de steilste fi/tertypen is het Chebyshev-fiiter Naast het voordeel van de steile filter-helling

staat echter een nadeel dat de toepassing nogalbeperkt: een rimpel in de doorlaatband. Het

Chebyshev-filter kan op verschillende manierengedimensioneerd worden, waarbij de rimpel

steeds beperkt blijft tot een bepaalde waarde, in

dit deel vindt u de tabellen voor Chebyshev-filters

met een rimpel van 0, 1 dB

D© Chebyshev-funktie is

©en van d© meest optima-le funkties om een filter te

realiseren, waarbij eenscherpe knik rond het kan-

telpunt wordt gekombi-neerd met een zeer steile

helling. Daarbij ontstaat

echter wel een "slinger” in

de doorlaatband, die af-

hankelijk van de dimensio-

nering binnen een bepaal-de waarde blijft. In het al-

gemeen kunnen we stellen

dat de helling iets steiler

wordt als voor de rimpel in

de doorlaatband een gro-

tere waarde wordt toe-

gestaan. In de praktijk is

dat echter al snel aangrenzen gebonden, wanteen filter met een door-

laat-rimpel van 1 dB zal

vaak niet meer bruikbaar

zijn. Om die reden beper-ken we ons hier tot tweeChebyshev-varianten. In dit

deel worden de tabellen

en kurves gegeven voor

Chebyshev-filters met eenrimpel van 0,1 dB en in

deel 9 volgen dan de ge-

gevens voor filters met eenrimpel van 0,5 dB. Dat zijn

waarden die in de praktijk

goede diensten kunnenbewijzen.

Een algemeen nadeel vanChebyshev-filters is de zeer

onregelmatige looptijdka-

rakteristiek, waarmee menbij sommige toepassingenzeker rekening moet hou-

den. Dat maakt dit type

bijv. onbruikbaar voor

luidspreker-filters.

De berekening van deChebyshev-polen kan optwee manieren gebeuren.Men kan natuurlijk uitgaan

van de Chebyshev-polyno-men, maar het is ook mo-gelijk om de polen van deButterworth-overdrachts-

funktie te verplaatsen doorhet reële deel van de po-

len met een konstante fak-

tor te vermenigvuldigen,

waardoor deze op eenellips terechtkomen in

plaats van een cirkel. Bij

de Chebyshev-polynomenmoet nog worden opge-merkt dat het kantelpunt

niet overeen komt met het

-3-dB-punt. In de tabellen

is daar echter rekening

mee gehouden en is alles

teruggerekend naar eengewoon -3-dB-kantelpunt.

Chebyshev met0,

7

dB rimpel

In de tabellen 1 ... 5 zijn

alle benodigde gegevensvermeld voor de bereke-

ning van een Chebyshev-filter van de tweede tot detiende orde, met een rim-

pel van 0,1 dB. Bij tabel 2

moet u even goed oplet-

ten, want daar is iets bij-

zonders aan de hand. Bij

een even-orde-filter is het

niet mogelijk om eenChebyshev-filter te bereke-

nen voor een gelijke in- enuitgangsimpedantie. Daar-

om gelden de waardenvoor de even-orde-filters in

tabel 2 voor een verhou-ding tussen in- en uit-

gangsweerstand van 2:1

(voor een n-filter) of 1 :2

(voor een T-filter).

In de filterkarakteristieken is

het steile verloop te zien

van dit type filter, terwijl

van de rimpel nauwelijks

iets te zien is (figuur 1). Delooptijdkarakteristieken (fi-

guur 2) laten een iets min-

der goed beeld zien, zeker

vergeleken met de vorige

filtertypen. De staprespon-

sie (figuur 3) heeft nogalwat last van uitslingerver-

schijnselen. Opvallend is

overigens dat looptijd-

gedrag en stapresponsie

niet veel beter worden als

de rimpel kleiner wordt ge-

kozen.

Tabel 1

Orde I

n

Reéle deel

- o

Imaginaire

deel ±p

0,6074 0,7112

0,3480,696

0,871

0,2174 0,92920,5248 0,3849

0,1466 0,9565

0,38380,4744

0,5912

0, 1 049 0,9715

0,2865 0,71120,3913 0,2603

0,07846 0,98060,2198 0,78630,31770,3526

0,4364

0,06079 0,98640,1731 0,83630,2591 0,55880,3056 0,1962

0,04844 0,99050,1395 0,871

0,2137 0,64650,26210,2789

0,344

0,03947 0,99340,1145 0,89620,1784 0,71120,2248 0,45660,2492 0,1573

Tabel 1. Chebyshev-poolpunten voor 0, 1 dB rim-

pel

Page 32: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

0,4860,25360,5136

0,24760,48830,24190,47790,2390,4729

0,228

0,069990,2071

0,065840,20080,064330,1981

0,06363

0,2880,15390,3567

0,15240,35640,1498

0,35360,1484

0,45460,2476

0,59080,2071

0,15590,35640,161

0,36540, 1 606

0,44460,24190,5987

0^26780,6036

0,2008

0, 1 5540,35360,1626

,4407

,239

,5995

Tabel 4

0,2607 0,1107

1,0589

0,73080,3024

1,0838

0,038360,1975

Orde

n

0,4388

0,09864

Tabel 2. Genormaliseerdekompontenwaarden voor

passief laagdoorlaatfilter

met een verhouding tussen

in- en uitgangsimpedantie

van 2:1 voor even-orde-

filters en 1:1 voor oneven

-

orde-filters.

Tabel 3. Genormaliseerdekomponentenwaarden voor

passief laagdoorlaatfilter

met bron-impedantie van

nul ohm.

Tabel 4. Genormaliseerdekomponentenwaarden voor

aktieve filters met enkel-

voudige tegenkoppeling.

0,06054

Orde

n

0,02141

0,025150,7076 0,401

1

1,5169

0,5550,4063

0,017670,078260,2827

2,026

0,72350,013040,05301

0,8236 0,5287

2,61650,91880,6139

0,3613

0,01001

0,038170,1097

0,3697

3,2851,1411

0,7445

0,007930,028840,07409

9858

4,0298

1,38890,8917

0,70780,6384

0,006430,022580,05340, 13940,4579

0,09061

0,6622 0,1191

VoorbeeldenOok nu weer twee bereke-

ningsvoorbeelden, waarbij

we eens gaan kijken naar

een bandfilter en een watkomplexer laagdoorlaatfil-

ter met een state-variable-

filter.

Voorbeeld 1. Bereken eenpassief bandfilter met eencentrale frekwentie van1 kHz en een bandbreedtevan ÏOO Hz. Bij 900 enÏIOO Hz moet de verzwak-

king minstens 20 dB be-dragen. Het filter wordtaangesloten op een ver-

sterker met een uitgangs-

impedantie van praktisch

nul ohm en afgesloten meteen belasting van 600 Q.

Aangezien de centrale fre-

kwentie al is opgegeven,hoeven we die niet uit de-3-dB-punten te bereke-nen. We berekenen de bij

900 en llOOHz behoren-de frekwenties aan de te-

genoverliggende kant vanhet bandfilter, om zo de

Page 33: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1 989

steilste kombinatie te vin-

den. Bij 900 Hz hoort:

F2 = ÏOOO 2/ 900 = 1111 Hz

Bij llOOHz hoort:

tl = 10002 /1100 = 909HzHet dichtst bij 1 kHz ligt dekombinatie 909/1100 Hz.

De bandbreedte op de-20-dB-punten bedraagtdus:

1100-909 = 191 Hz

We moeten nu in de karak-

teristieken een filter gaanzoeken dat bij een genor-

maliseerde frekwentie van191/ 100 = 1,91 Hz een ver-

zwakking van minstens

20 dB geeft (denk er aandat de bandbreedte vanhet bandfilter als uit-

gangspunt wordt genomenvoor de dimensionering

van het laagdoorlaatfilter,

dus niet de centrale fre-

kwentie). Aangezien wejuist met de Chebyshev-filters bezig zijn, kiezen wehier een derde-orde 0,1-

dB-Chebyshev-filter. Datgeeft bij f = 2 Hz een ver-

zwakking van circa 22 dB(geschat tussen tweede-en vierde-orde filter).

In figuur 4a is de laag-

doorlaat-opzet getekendvan een derde-orde filter.

De genormaliseerde kom-ponentenwaarden volgenuit tabel 3. Daarna wordende "echte" waarden bere-

kend voor een afsluit-

impedantie van 600 Q eneen kantelpunt dat gelijk is

aan de -3-dB-

bandbreedte (lOOHz):

LI = L R/f = 1,4448 H

Cl =C/(R f) =4,003 ÏO -6 = 4^F

L2 = LR / f = 0,684 H

Figuur 1. De frekwentieka-

rakteristieken voor

Chebyshev-filters met0, 1 dB rimpel.

Figuur 2. De bijbehorendetijdvertragingskurves.

Figuur 3. De responsie opeen stapspanning.

Page 34: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Vervolgens volgt eenlaagdoorlaat- naar band-doorlaat-transformatie (zie

deel 5), zodat het filter uit

figuur 4c ontstaat. De reste-

rende komponenten wor-

den tot slot berekend metde formules die in figuur 3

van deel 5 gegeven zijn:

C2 =

C3 =

(2nfc )2

• LI

] =(2n ÏOOO) 2

• 1,45

1.75 10-8 = 17,5 nF

1 =(2nfc) 2 Cl

1

(2tt • ÏOOO) 2 4 ÏO-6

6,33 • ÏO- 3 = 6,33 mH

1

(2nfc)2

• L2

1 =(2n ÏOOO) 2

• 0,68

3,73- ÏO-8 = 37,3 nF

U ziet dat de centrale fre-

kwentie van het bandfilter

pas in de berekeningenkomt kijken bij de dimensi-

onering van de komponen-ten die tijdens de transfor-

matie zijn toegevoegd.

Voorbeeld 2. Ontwerp eenaktief laagdoorlaat-filter

met een kantelpunt op3 kHz en een steilheid van12 dB per oktaaf. Het kan-

telpunt moet nauwkeurigingesteld kunnen worden.

De versterking van het filter

moet vijf maal bedragen.Om dit te verwezenlijken

kiezen we een state-

variable-filter (zie deel 3, fi-

guur 5). Ook hier nemenwe voor het gemak een0, 1 -d B-Chebyshev-filter,

aangezien de benodigdetabellen in dit deel staan.

Voor een state-variable-

filter gaan we uit van depolen voor een tweede-orde filter uit tabel 1

:

-a = 0,6074/? = ±0,7112Eerst wordt een waardevoor C gekozen, laten wezeggen 4,7 nF. Voor deweerstanden R wordt eenwaarde van 33 kS geno-men. Nu kunnen direkt deoverige weerstandswaar-den berekend worden. Wegebruiken daarvoor de for-

mules die in deel 3 hier-

voor zijn gegeven, waarbij

we er aan moeten denkendat alle waarden nog eensdoor de kantelfrekwentie

moeten worden gedeeld(de formules gelden voor

f = 1 Hz):

Voor R2 en R4 kan eenkombinatie van een weer-

stand en een instelpotme-

ter worden genomen, zo-

dat het kantelpunt en deQ-faktor van het filter

nauwkeurig kunnen wordeningesteld.

Tot slot willen we nog evenwijzen op twee foutjes die

in het stukje over het state-

variable-filter in deel 3 zijn

geslopen. Wie het voor-

gaande voorbeeld nauw-keurig heeft gevolgd, zal al

R1 =2n - fk • V • C U2 + P

2

]

2 Ti 3000 5 • 4,7 • ÏO"’ • y0,60742 + 0,71 12 :

2414 Q

R2 = = ! -=9291 Q4n fk • C 4tt 3000 0,6074 • 4,7 ÏO"9

R3 = R4 =2tt fk • C W + p

2

1

2 Ti 3000 4,7 • ÏO"9• 1'0,60742 + 0,7112=

12068 Q

Figuur 4. De dimensione-

ring van een passiefband-filter a: genormaliseerdhoogdoorlaatfilter, b: di-

mensionering voor de ge-

wenste bandbreedte, c:

omzetting naar bandfilter.

Figuur 5. Een voorbeeldvan een state-variable-filter

met een kantelfrekwentie

van 3 kHz.

gemerkt hebben dat deweerstanden R2 en R4 voorhet afregelen moeten wor-

den gebruikt en niet R1 enR3, zoals in deel 3 werdvermeld. R4 dient voor hetafregelen van de maxima-le uitgangsspanning bij fo

op de uitgang van A I enmet R2 wordt de bij de be-rekende Q-faktor behoren-de bandbreedte ingesteld.

Volgende keen 0,5-dB-

Chebyshev-filters

(890050)

Page 35: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198956

ontwerp:

J.W.M.

Bodewes INTELLIGENTESERIE-LADER

Voor thuis

enonderweg

Met de in dit artikel beschreven schakeling kan men,dankzij een truuk met dioden in de akkuhouder, metmaar één enkele stroombron een variabel aantal akku’s

opladen. Elke akku wordt onafhankelijk van het ai of niet

bezet zijn van de andere plaatsen in de houder weeropgeladen. Naast een uit het lichtnet gevoedeschakeling met laadtijdbegrenzer beschrijven we ook eenvoor gebruik in de auto geschikte schakeling met 12-V-

voeding.

Figuur 1. Prin-

cipe van de"intelligente"

akkuhouder. In

figuur la zijn

zenerdioden, in

figuur lb

silicium-dioden

parallel ge-

schakeld aande akku 's.

Meestal worden in NiCd-laders

meerdere akku's in serie ge-

schakeld. Eén enkele stroom-

bron is dan genoeg om een

laadstroom te laten lopen, om-

dat door alle akku's dezelfde

stroom loopt. Een nadeel is,

dat er altijd een aantal akku's

tegelijk moet worden opgela-

den. Het is dus niet mogelijk

om akku’s op te laden als maar

een deel van de beschikbare

plaatsen in de houder bezet is.

Apparaten die deze mogelijk-

heid wel hebben, moeten van

een aparte schakeling voor ie-

dere akku worden voorzien.

Bovendien moet de trafo van-

wege de parallelschakeling van

de akku’s voor een aanzienlijk

hogere totale laadstroom gedi-

mensioneerd worden.

Bij deze "intelligente houder"

wordt dat probleem opgelost

op door middel van een akku-

houder met ingebouwde dio-

den, waarvoor door de ontwer-

per oktrooi is aangevraagd.* Fi-

guur 1 toont het principe in

twee varianten.

Bij het laden van NiCd-akku’s

kan men er van uit gaan dat de

batterijspanning (bij een nor-

male laadstroom voor 14 uur

opladen) niet boven 1,6 V komt.

Parallel aan de akku’s liggen

zenerdioden (la) of drie gewo-

ne silicium-dioden (lb) die pas

bij 1,8 V gaan geleiden. Als er

een NiCd-akku in de houder

zit, is de spanning lager dan

1,8 V: de laadstroom loopt door

de akku en niet door de dio-

den. Zodra er echter een akku

ontbreekt gaat de bijbehoren-

de diode(kombinatie) geleiden,

zodat er toch een stroom blijft

lopen door de overige akku’s

in de serieschakeling. De scha-

keling moet natuurlijk genoegspanning kunnen leveren,

d.w.z. zonder aangesloten ak-

ku’s minimaal de som van dediodespanningen. Welke dio-

den gebruikt kunnen worden,

is afhankelijk van delaadstroom: de normale 1N4148

is bruikbaar tot 60 mA (pen-

light), de 1N4001 tot 1 A en de1N5401 tot 3 A.

Een eenvoudige toepassing van

dit idee voor een universele

houder is te zien in figuur 2.

Het gaat om een penlight-

cellen-lader die op de aanste-

ker van de auto of een 12 V-

voeding kan worden aangeslo-

ten. De stroombron met Tl

(koelen) is door de spannings-

val over D4/D5 en de dimensi-

onering van R1 op 40 mA(R1 = 15 Q) resp. 50 mA(R1 = 12 Q) ingesteld. LED 1

licht op als de voedingsspan-

ning aanwezig is. De houder is

uit praktische overwegingen

voor paarsgewijs opladen uit-

gevoerd, daarom kan men naar

keus 2 of 4 mignon-akku's tege-

lijkertijd laden. Parallel aan 2

akku’s ligt telkens een 5,6-V-

zenerdiode die (als dat nodigis) de ontbrekende akku's over-

brugt. De LED’s D2 en D3, die

met de akku’s in serie gescha-

keld zijn, lichten op zodra er

daadwerkelijk stroom door de

Page 36: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

57 elektuur

mei 1989

bijbehorende akku’s loopt.

Vanwege de relatief hoge

laadstroom zijn parallel aan de

LED’s weerstanden geschakeld,

die de LED-stroom tot 20 mAreduceren. Er moeten wel rode

LED’s gebruikt worden, omdat

die ongeveer 1,6 V door-

laatspanning hebben.

Figuur 3 toont een iets luxere

uitvoering van een akkulader

met zo’n diodeschakeling, die

vooral bedoeld is voor thuisge-

bruik. Er kunnen 8 akku's tege-

lijk in geladen worden, waar-

voor in totaal 24 dioden (8 x 3)

in de bijbehorende houder ge-

bouwd moeten worden. Een

andere bijzonderheid is dat het

apparaat na 14 uur gewoonopladen met 50 mA automa-

tisch overschakelt op druppel-

laden met een stroom van

5 mA. Voor het omschakelen

zorgt een met een 12-bits-teller

van het type CD4040B opge-

bouwde timer. De timer be-

trekt zijn kloksignalen (via de

trafo) van de netfrekwentie. Na

precies 14 uur, 1 minuut en 3

sekonden schakelt het IC via

Schmitt-trigger N4 transistor Tl

af. Het doven van de rode LED

geeft het beëindigen van de

normale laadtijd aan, er loopt

dan nog maar een kleine

stroom via T3. De groene LEDdient als kontrolelampje en

brandt zodra de schakeling

voedingsspanning heeft. De

LED’s dienen overigens ook

meteen als referentiedioden

voor het vastleggen van de ba-

sisspanningen van de

stroombron-transistoren T2 en

T3. Bij het inschakelen van de

oplader vindt via R6 en C2 een

”power-on-reset" van flipflop

N1/N2 en de teller plaats. Omhet laden te starten moet druk-

toets SI worden ingedrukt. Als

het opladen eenmaal begon-

nen is, kan alleen nog voortij-

dig gestopt worden door het

uitschakelen van de netspan-

ning. De totale stroomopname

van de schakeling bedraagt bij

het normale opladen (T2 koe-

len!) circa 100 mA en na 14 uur

zo'n 5 mA. Bij regelmatig ge-

bruik zal men al snel kunnen

vaststellen dat het apparaat een

[212V

goede investering is: men kan

èr 1 tot 8 akku’s instoppen en

ze vervolgens vergeten. Als ze

dan nodig zijn kunt u er zeker

van zijn dat ze zijn opgeladen.

Na dagen of zelfs weken zijn

de akku’s wel opgeladen, maar

niet overladen.

(880004)

*Voor de schakeling is in Ne-

derland oktrooi aangevraagd.

Hij is hoofdzakelijk bedoeld

voor gebruik in oproepsyste-

men (als lader van pieper-

akku ’s), waarbij dan de nood-

zaak van meer stroombronnen,

die voor een parallelschakeling

nodig zijn, vervalt. Er kan een

groot aantal ontvangers met

één enkele stroombron worden

opgeladen. Het verwijderen

van een paar ontvangers on-

derbreekt de stroomkring niet.

Opladers met schakelaars voor

het overbruggen van lege

plaatsen zijn door de mechani-

sche kontakten niet altijd be-

trouwbaar. Apparaten die voor-

zien zijn van de nieuwe diode-

schakeling zijn goedkoper en

betrouwbaarder. Fabrikanten

met belangstelling voor evt.

toepassingen kunnen zich wen-

den tot:

Stichting Uitvinderscentrum Ne-

derland ID-NL

Postbus 21280

3100 AC Rotterdam

onder vermelding van: nr. 86-

6231, houder voor oplaadbare

akku's

Figuur 2. Een-

voudige toepas-

sing in eenNiCd-lader die

op een 12 V-

voeding kan

worden aan-

gesloten (ge-

bruik in auto,

woonwagenetc.).

Figuur 3. Hetschema van

een lader voor

1 tot 8 akku 's.

Na 14 uur scha-

kelt de lader

automatisch

over op drup-

pelladen voor

het in stand

houden van delading.

Page 37: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

ontwerp:

R.G. Krijgsman

Schakelenvia detelefoonlijn

DTMF-DECODERBij moderne telefoontoestellen en -centrales wordt al

geruime tijd voor de overdracht van kies-informatie geengebruik meer gemaakt van kiespulsen via de ouderwetsekiesschijf, in plaats daarvan wordt nu het moderne dual-tone multifrequency-systeem (DTMF), in goed Nederlandstoondruktoets-kiezen (TDK), toegepast. Met de introduktie

van dit nieuwe en snelle kiessysteem zijn ook meergebruikersmogeiijkheden beschikbaar gekomen.

Het DTMF-systeem is ontwor-

pen om de kies-informatie van

de telefoon naar de telefoon-

centrale te krijgen. Door dekonstruktie van de centrales

(de kiessignalen blijven niet in

de centrale steken, maar wor-

den ook doorgegeven naar deabonnee aan de andere kant

van de lijn) kunnen de kiessig-

nalen ook gebruikt wordenvoor besturingstoepassingen.

De bekende sprekende com-puter Jimmy van een groot

postorderbedrijf in Nederlandmaakt volop gebruik van dezemogelijkheden. De abonneetypt op het toetsenveld van zijn

DTMF-telefoon het artikelnum-

mer in, terwijl de computeraan de andere kant van de te-

lefoonlijn de DTMF-kodes kandekoderen en interpreteren. Zokan men snel een bestel-

opdracht aan de computerdoorgeven.

Het verzenden van de toonko-

des is bijzonder eenvoudig. Er

zijn telefoons die direkt de ko-

des kunnen verzenden en er

zijn losse apparaatjes (ter groot-

te van een credit-card) te koopdie de toontjes uit een luid-

sprekertje laten klinken. Indien

men dit luidsprekertje bij demikrofoon van de telefoon-

hoorn houdt, kan men ook via

een "oude" telefoon (met al-

leen pulskiesmogelijkheid) ge-

bruik maken van een aantal

mogelijkheden van het moder-ne DTMF-kiessysteem. Ookcentrales die niet geschikt zijn

voor het kiezen met behulp vanhet DTMF-systeem kunnen ge-bruikt worden om DTMF-kodesnaar de abonnee aan de ande-re kant van de lijn te verzen-

den. Men moet dan gewoonmet pulsjes het gewenste num-mer kiezen en kan dan eenDTMF-zender gebruiken om

opdrachten aan de ontvangerdoor te geven. Het is uiteraard

niet mogelijk een ouderwetsepulskies-centrale te bedienenmet een toonkiessysteem. Het

kiezen van een telefoonnum-

mer zal steeds op de konventi-

onele (trage) manier moetengebeuren. Sinds kort zijn er

tweetalige telefoons te koop(met puls- en toonkode-

mogelijkheid). Deze telefoons

zijn bijzonder interessant voor

abonnees die op een pulskies-

centrale zijn aangesloten. Nahet kiezen van het abonnee-nummer wordt de telefoon om-geschakeld op DTMF-kodes enkunnen deze kodes naar belie-

ven gebruikt worden.

DTMF-kiezen, watis dat?Zoals de naam al aangeeft,

wordt bij DTMF-kiezen gebruikgemaakt van twee toontjes die

gelijktijdig door de telefoon

worden opgewekt en verzon-

den. Elke toets (met een maxi-

mum van 16) heeft zijn eigentoontjes (figuur 1). De frekwen-ties voor deze tonen zijn heel

nauwkeurig gekozen (er is bij-

voorbeeld geen harmonischerelatie) zodat er nooit enige

verwarring kan optreden. Daar-

door zijn fouten nagenoeg uit-

gesloten. Bovendien zitten detoontjes in dat gedeelte van despraakband waar de vervor-

ming door de telefoonlijn mini-

maal is.

De frekwenties waarmee geko-deerd wordt, zijn onderge-bracht in twee groepen, een

Page 38: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

"hoge” en een "lage” groep.

In iedere groep zijn 4 frekwen-

ties ondergebracht zodat het

DTMF-systeem in totaal 8 fre-

kwenties gebruikt om 16 toet-

sen te koderen. Als bijvoor-

beeld de toets "5” op het toet-

senbord van een DTMF-telefoon wordt ingedrukt, wor-

den door de telefoon zowel

een toon van 770 Hz als een

toon van 1336 Hz op de tele-

foonlijn gezet.

In Nederland worden op dit

moment maar twaalf van de

zestien verschillende toonkom-

binaties gebruikt. De laatste rij

van het toetsenbord, met de

kodes A, B, C en D, is dus niet

beschikbaar. Overigens kun-

nen de meeste IC’s die voor

het DTMF-systeem gebruikt

worden deze kodes wel gene-

reren en dekoderen, zodat

deze kodes voor eigen gebruik

in principe beschikbaar zijn.

Ook de ampli-

tude is belangrijk

Het gebruik van het telefoon-

net is aan verschillende regels

onderhevig. Zo schrijven de

normbladen het maximale

zendnivo voor en het spektrum

waarbinnen de signalen moe-

ten blijven. Zouden het zendni-

vo en de maximale bandbreed-

te van alle apparaten niet

nauwkeurig vastgelegd zijn,

dan is binnen de kortste keren

geen kommunikatie meer via

het telefoonnet mogelijk. Ookde afsluitimpedantie van alle

apparaten die met het openba-

re telefoonnet worden verbon-

den, is heel kritisch en moet in

Nederland 600 Q bedragen.

Een gewoon telefoontoestel

heeft een zendnivo van -11 dBm(= 220 mV) voor de tonen uit

de lage groep en -9 dBm(= 275 mV) voor de tonen uit

de hoge groep. De zendni-

vo’s gelden ook nu weer bij

een afsluiting met een ohmsebelasting van 600 Q (De ge-

bruikte eenheid dBm is af-

komstig uit de beginjaren van

de telefonie; 0 dBm komt over-

een met een vermogen van

1 mW in een ohmse belasting

van 600 Q). Voor beide zendni-

vo’s is een tolerantie van 2 dBtoegestaan. Aan beide groepen

is een verschillend zendnivo

toegewezen om op deze ma-

nier een zekere preëmphasis

te krijgen voor het gedrag van

de telefoonlijn. Een gewone te-

lefoonlijn dempt de hoge tonen

namelijk aanzienlijk meer dan

de lage tonen.

Bij de transmissie van de signa-

len van de zender naar de ont-

vanger treden de nodige ver-

liezen op. In figuur 2 is hiervan

een voorbeeld gegeven. Van-

daar dat de dekoder in staat

moet zijn signalen te dekode-

ren die aanzienlijk verzwakt

zijn. De in de hierna beschre-

ven schakeling gebruikte deko-

der kan signalen tot zo’n

-40 dBm probleemloos dekode-

ren. Naast de verzwakking kun-

nen de signalen op de tele-

foonlijn ook nog met de nodi-

ge storingen bij de ontvanger

aankomen. In figuur 3 is een

mogelijk spektrum te zien, be-

staande uit signaal, ruis en

stoorpulsen die de dekoder

aan de andere kant van de te-

lefoonlijn krijgt aangeboden.

De dekoder moet uit deze wir-

war van signalen de juiste in-

formatie weten te ontrafelen,

een flinke klus.

lokale

lijn

Kolom

/ / / #

770 4

852 7

0GDH0(frekwenties in Hz)

890060 - 1

1

De ontvanger

Speciaal voor het dekoderen

van de DTMF-kodes hebben

we de hulp ingeroepen van

een gespecialiseerd IC, de M-

957 van Teltone. In figuur 4 is

te zien hoe dit IC intern opge-

bouwd is. Aan de ingang wordt

het ontvangen signaal van de

telefoonlijn gefilterd door een

hoogdoorlaatfilter, waarbij de

kiestonen van de telefooncen-

trale en eventuele brom van

het lichtnet verwijderd worden.

Na deze filtering wordt het sig-

naal in twee delen gesplitst, de

hoge groep en de lage groep.

(I.OOOV)

-6dB(0.398V)

'

signaal-

nivo

-18dB(0.126V)'

-26dB(0.050V)

oproeper

Figuur 1. Dui-

delijk is in

deze tekening

te zien hoe deverschillende

toetsen wordengekodeerd in

het DTMF-systeem. Delaatste rij metde toetsen A,

B, C en Dwordt in Ne-derland niet

gebruikt.

Figuur 2. Opzijn weg van

de ene abon-

nee naar deandere wordt

het telefoonsig-

naal flink ver-

zwakt. In dezetekening is te

zien hoe zo'n

verzwakkingongeveer ver-

loopt.

|

Figuur 3. Eendekoder moetvan goede hui-

ze komen omuit zo'n warboelvan signalen

nog de essen-

tie te vinden.

Tóch blijkt deM 957 daargeen al te gro-

te problemenmee te heb-ben.

A +48dB33Hz

geldige nlvo't en frekwentiesvoor OTMF

685HzA +22dB j

100Hz 480Hz

1659Hz

netspannings-storingen

kies-!

lage

groep

hogegroep

U- 9®Wi9 —OTMF- paar

A-minium nivo voor

100% detektie

A -16dB

toegestaan

A -9dB

3400Hz

Irekwentie

890060- 13

Page 39: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1 98960

Figuur 4. De in-

terne opbouwvan de M-957.

Een laagdoor-

latend filter entwee bandfil-

ters met bijbe-

horende ver-

sterker vormenhet analogesignaal om in

een digitale ko-

de. Hierbij

wordt gebruikgemaakt van

een digitale

nuldoor-

gangsteller

Na de nodige versterking enbegrenzing worden de indivi-

duele tonen gedetekteerd. Uit

de gevonden tonen wordt eenbinaire kode afgeleid en daar-

mee is de ingedrukte toets be-

kend. De binaire kode heeft

een breedte van vier bits, zodat

16 verschillende kombinaties

(de hexadecimale getallen 0 tot

en met F) op de uitgang kun-

nen verschijnen.

Het IC is zeer kompleet enheeft alleen een goedkoopNTSC-kristal van 3,58 MHz, eenweerstand en twee kondensato-

ren nodig om tot leven te ko-

men. De analoge ingang van

het IC is zeer gevoelig en over

een zeer breed bereik inzet-

baar. De strobe-uitgang geeft

aan wanneer de data op devier digitale uitgangen geldig

zijn en kunnen worden overge-

nomen door bijvoorbeeld een

/,

microprocessor. De OE-ingang

maakt het mogelijk de vier di-

gitale uitgangen in een hoog-

ohmige toestand te zetten, zo-

dat de schakeling probleem-

loos op de microprocessor-bus

kan worden geplaatst. Tenslotte

is met behulp van de uitgan-

gen A en B de gevoeligheid

van de analoge ingang digitaal

in te stellen. In tabel 1 is te

zien wat de gevoeligheid aan

de ingang van de schakeling

is, afhankelijk van de voedings-

spanning en de logische ni-

vo’s aan de ingangen A en B.

Het schemanader beschouwdIn het schema van figuur 5 is te

zien hoe rond de M 957 eenkomplete DTMF-dekoder inklu-

sief een digitale interface naar

trekwentie-

meling

besturingS

i

4

•o

trekwentie-

meting

bijvoorbeeld een computer kan

worden opgebouwd.De schakeling is een kompletedekoder die geheel automa-tisch werkt. Zodra de schake-

ling door de gebruiker wordt

geaktiveerd, blijft hij de tele-

foonlijn kontroleren en wordt

aktief als er een oproepsignaal

wordt ontvangen.

De kondensatoren Cl, C5 enC6 blokkeren de gelijkspan-

ning van circa 50 V die op detelefoonlijn staat. Verder loopt

er door weerstand R9 geenstroom omdat het relaiskontakt

Ryl nog niet gesloten is. Wordter gebeld, dan staat op de tele-

foonlijn een wisselspanning

met een effektieve waarde van

75 V en een frekwentie van

25 Hz. Ten gevolge van dezewisselspanning loopt er doorCl, R1 en de LED van opto-

coupler IC7 een stroompje tij-

dens de belpuls. De transistor

in de opto-coupler gaat dangeleiden en via R2 wordt kon-

densator C2 langzaam opgela-

den. In de praktijk zijn 2 tot 3

belpulsen van het telefoonnet

nodig om C2 helemaal op te la-

den. Hierdoor is de schakeling

vrij ongevoelig voor stoorpuls-

jes die op het telefoonnet kun-

nen voorkomen. Is de konden-sator eenmaal voldoende opge-

laden, dan schakelen deSchmitt-triggers ICla en IClb

om, waardoor via diode D2 eenmonostabiele multivibrator

(IC2) gestart wordt. Relais Rylwordt geaktiveerd, LED D5gaat branden en het kontakt

van Ryl sluit. Door het schake-

len van het relais wordt weer-stand R9 over de telefoonlijn

geschakeld en het gesprek is

aangenomen. Tegelijkertijd

wordt C2 via diode D4 ontla-

den en is de detektie-

schakeling weer in zijn oor-

Tabel 1.

Ingangsgevoeligheid bij Ub =5 V

A B min. typ. max. eenheid

0 0 -32 — -2 dBm1 0 -35 — -5 dBm0 1 -38 — -8 dBm1 1 — -40 — dBm

Page 40: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

61 elektuur

mei 1989

spronkelijke stand terug. Deoproeper kan nu beginnen met

het verzenden van DTMF-kodes.

Steeds als de schakeling een

geldige DTMF-kode ontvangt,

wordt de strobe-uitgang

kortstondig aktief als de kode

op de digitale uitgangen gele-

zen kan worden. De kode ver-

schijnt op het zeven-segment-

display en de aparte digitale

uitgang. Via de strobe-uitgang

en diode D3 ontvangt IC2 weereen nieuwe trigger-puls. Wordt

gedurende 10 sekonden geenDTMF-kode ontvangen en IC2

dus niet meer getriggerd, dan

valt relais Rel af en is de tele-

foonlijn weer vrij.

Schakelaar SI kan gebruikt

worden om de schakeling te

deaktiveren, zodat hij niet meerreageert op oproepsignalen.

Hierdoor kan de schakeling tij-

delijk uitgeschakeld wordenzonder dat hij los wordt geno-

men van de telefoon-kontakt-

doos.

De opbouwVoor deze schakeling is eenprint ontworpen (figuur 6), zo-

dat het nabouwen een eenvou-

dige klus is. Alle komponentenvinden een plaatsje op deprint. Voor de voeding zorgt

een adapter die 12 V/250 mAmoet kunnen leveren.

Stabilisator IC6 moet gekoeld

worden. Hiertoe kan een U-

vormig koelprofieltje aan het

IC geschroefd worden. Als al-

ternatief kan IC6 ook geïso-

leerd tegen de wand van eenmetalen behuizing gemonteerdworden. Voor de kondensato-

ren C5 en C6 moeten per se

exemplaren gebruikt wordendie een wisselspanning van

1500 volt kunnen verwerken. Er

mag namelijk onder geen voor-

waarde een externe spanning

op het telefoonnet terecht ko-

men. Daarom moet er een goe-

de scheiding zijn tussen het

lichtnet en het openbare tele-

foonnet. Ook voor de opto-

coupler is een type met eenhoge isolatiespanning gekozen.

De digitale uitgangen A, B, C,

D en de strobe zijn keurig bij

elkaar gegroepeerd op een 10-

polige-header. Van hieruit kan

0412V

bh47h

nis

56*

CA31340

0 A * J®HEX OE I

5$o57RB

INV)

o DO

IC401

B M 967-2 02

VNA 03| -» CLR XOUT J<IN

I

12V

D9« .07

t'l

C.

LT BI(•>

A•

b

B IC5 c

C 4511

o

d0

f

LE

Q

L.

LD1HD 1107-0

CMIC1

Tf A B C D

N1...N4 = IC1 = 4093890060- 15

eenvoudig een verbinding ge-

maakt worden met een andere

digitale schakeling.

Toepassingen

Deze DTMF-dekoder kan voor

verschillende toepassingen in-

gezet worden. Met name toe-

passingen die buiten de telefo-

nie liggen zijn zeer interessant

voor de gebruiker. Het is metdeze schakeling eenvoudig mo-gelijk betrouwbaar kodes over

te brengen naar een schake-

ling die via deze interface methet telefoonnet verbonden is.

De vijf digitale uitgangen (DO

tot en met D4 en de strobe-

uitgang) worden daartoe ver-

bonden met een digitale scha-

keling, bijvoorbeeld een scha-

kelkast of computer-systeem

(als de schakeling met 5 Vwordt gevoed is ook het span-

ningsnivo direkt in orde). Aande hand van de via de telefoon

ontvangen kode kan een aktie

worden ondernomen. Zo is het

bijvoorbeeld mogeüjk om met

behulp van deze dekoder eenrelais te schakelen dat op zijn

beurt de voeding van een

computer-systeem inschakelt.

Omdat de PC dan automatisch

zijn autoexecbat-programma

gaat uitvoeren, kan via de tele-

foon automatisch een program-

ma opgestart worden. Een an-

dere kode kan gebruikt wor-

den om bijvoorbeeld eenkofüezet-apparaat aan of uit te

schakelen via de telefoon. Ookhet starten van een video- of

cassette-recorder via deze de-

koder is mogeüjk. Als men per

Figuur 5. Hetschema van dekomplete scha-

keling. Dezekan onafhanke-

lijk van een te-

lefoon funktio-

neren.

Onderdelenlijst

Weerstanden:

R1 = 2k2

R2 = 100 k

R3,R6,R8,R1 7 = 1 MR4 = 100 k

R5 = 4M7R7 = 33 k

R9 = 270 QR10,R1 1 ,R1 2 = 470 k

R13.R14.R16 = 47 k

R 1 5 = 56 k

R18...R24 = 1 k

Page 41: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

62elektuur

mei 1989

Figuur 6. Dekomponenten-opstelling enkoper-layout

van de print

spreken voorzich. De op-

bouw kan ei-

genlijk geenproblemenmeer geven.

Kondensatoren:

C1,C3,C12,C13,C14

= 100 n

C2 = 4M7/63 VC4 = 4^7/63 V(radiaal)

C5,C6 = 1 n/1500 VC7 = 10 n

C8.C9 = 33 p

CIO = 10^/16 V

C11 = 1000^/25 V

Halfgeleiders:

Dl = 1N4007

D2,D3,D4,D10 =

1N4148

D5 = LED rood

D6,D7,D8,D9 =

1N4002Tl = BC 547B

IC1 = 4093

IC2 = 4047

IC3 = CA 3140

IC4 = M 957-2

IC5 = 4511

IC6 = 7812

IC7 = CNY21

Diversen:

SI = enkelpolige

schakelaar

Rel = relais,

spoelspanning 12 V,

bijvoorbeeld Siemens

E-karten relais

V23037-A0002

XI = NTSC-kristal van

3,579 MHzLD1 = display

HD1 107-0

koelvinger voor IC6

print EPS 890060 (zie

pag. 6)

lichtnet-adapter 12

volt/250 mA (wissel-

spanning of gelijk-

spanning)

Geschatte

bouwkosten:

circa f 160,-

Figuur 7. Deopgebouwdedekoder is

kompakt en be-trouwbaar. Detoepassingen

van deze scha-

keling zijn doorde digitale uit-

gang vrijwel

grenzeloos.

apparaat steeds twee kodes re-

serveert, een voor het in- eneen voor het uitschakelen, dankunnen per telefoonlijn 6 appa-

raten bediend worden als meneen gewone telefoon gebruikt

of 8 apparaten indien men eenlosse DTMF-zender gebruikt

waarop 16 toetsen zitten. Ophet LED-display is steeds dui-

delijk zichtbaar welke kodeontvangen is.

Tenslotte heeft de schakeling

nog een aantal niet besprokenopties in huis. Het is namelijk

mogelijk een afwijkend kristal

(bijvoorbeeld een goedkoopPAL-kristal) te gebruiken, waar-

door de schakeling alleen doorde eigenaar zelf bediend kanworden omdat hij op afwijken-

de frekwenties reageert. Na-

tuurlijk moet ook in de DTMF-zender het bestaande kristal in

dat geval vervangen wordendoor een soortgelijk type. In

de praktijk is dat heel eenvou-

dig, want vrijwel alle DTMF-koders maken gebruik van het

goedkope NTSC-kristal.

Verder is het mogelijk eenDTMF-zender te gebruiken om

kodes op te wekken die ver-

volgens op een cassette-

recorder parallel aan het ge-

luidspoor opgenomen worden.Zo kan eenvoudig een bedie-

ning gemaakt worden voor dia-

projektoren of zelfs een hele

geluidsstudio.

Zendamateurs kunnen zelfs via

de ether deze kodes verzen-

den en thuis apparatuur in- of

uitschakelen.

Tot slot nog een belangrijke

opmerking met betrekking tot

het officiële telefoonnet. Dehier beschreven schakeling

heeft geen toelatingsnummer

en is ook niet ter keuring aan-

geboden, zodat het aansluiten

op een PTT-telefoonlijn niet

toegestaan is. Het gebruik vande DTMF-dekoder moet danook worden beperkt tot be-

drijfstelefooncentrales en wo-ningen waarin een goedge-keurde huiscentrale (home-VOX) gebruikt wordt.

(890060)

Page 42: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

63 elektuur

mei 1989

DIGITALEMODELTREIN-BESTURINGMet de terugmeld-units is EDiTS in staat signalen vanaf

bijvoorbeeld de rails in te lezen. Daarmee is het onder

andere mogeiijk de positie van treinen te bepalen. Deterugmeld-units zijn onmisbaar als met EDiTS, in

kombinatie met een host-computer, een software-

gestuurde (blok)beveiliging en/of dienstregeling

gerealiseerd wordt. De terugmeld-units worden via een

aparte 5-polige bus met de EDiTS-hoofdprint verbonden.

Elke terugmeld-unit heeft 8 (di-

gitale) ingangen en er kunnen

62 terugmeld-units aangesloten

worden. Daarmee zijn dus

maximaal 496 ingangen be-

schikbaar. EDiTS is er reeds op

voorbereid om dit aantal in de

toekomst nog eventueel te ver-

dubbelen.

Voor de goede orde: deze

terugmeld-units zijn niet uitwis-

selbaar met decoder s88 van

de Göppinger modeltreinfabri-

kant. De s88-decoders hebbenimmers elk 16 ingangen en zijn

via een zes- in plaats van vijfpo-

lige bus met elkaar verbonden.

Schakeltechnisch gezien stelt

zo’n terugmeld-unit eigenlijk

niet zoveel voor (zie figuur 1).

Het hart wordt gevormd door

een 8-bits schuifregister om de

parallel aangeboden data van

de acht ingangen serieel uit te

kunnen lezen. De ingangen zijn

niet rechtstreeks met de"parallel load”-ingangen van

het schuifregister verbonden,

doch via een set/reset-flipflop.

Het serieel uitlezen van deterugmeld-units vindt namelijk

alleen plaats als de host-

computer via de RS232-

verbinding een opvraagkom-

deel 10:

terugmeld-

units, dekring is

rond

Page 43: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198964

Figuur 1. Deschakeling van

de terugmeld-

unit is relatief

eenvoudig.

mando verzendt. De flipflops in

de terugmeld-units zorgen er-

voor dat ook kortstondige in-

gangssignalen voor EDiTS niet

onopgemerkt blijven. Deweerstanden R1 . . . R8 hebbeneen beschermende funktie

voor de ingangen en onder-

drukken, samen met Cl. . ,C8,

kortstondige stoorpulsjes.

Zelfdiagnose

Bij het opvragen van de

terugmeld-units laadt EDiTS via

een puls op pen 1 van KI destand van de acht flipflops (IC2,

IC3) in het schuifregister (IC1).

Op de achterflank van deze

puls worden automatisch deflipflops gereset. Nadat de data

geladen zijn, zal EDiTS deze

vanuit het schuifregister serieel

uitlezen. Als meerdere terug-

meld-units aangesloten zijn, zijn

de schuifregisters in kaskade

geschakeld waardoor ze als

één lang schuifregister uitgele-

zen kunnen worden.

Het aantal databits dat EDiTS in

moet lezen, hangt natuurlijk af

van het aantal aangesloten

terugmeld-units. Om te voorko-

men dat een groot deel van detijd besteed wordt aan het inle-

zen van data van niet aangeslo-

ten units, voert EDiTS bij

power-up en bij reset een zelf-

diagnose uit. Daarbij wordt het

aantal aangesloten terugmeld-

units automatisch bepaald. Alle

flipflops worden hierbij gereset

en onmiddellijk daarna uitgele-

zen. De seriële ingang van het

laatste schuifregister is via R18

naar de plus afgesloten. Daar-

om zal EDiTS direkt na de data

van de laatste terugmeld-unit

achtereenvolgens acht maal

één inlezen. Daaraan herkent

EDiTS dat de laatste unit is uit-

gelezen. Bij elk volgende op-

vraagkommando houdt EDiTS

rekening met dit werkelijke

aantal aangesloten terugmeld-

units. Deze zelfdiagnose brengt

wel een kleine beperking metzich mee. Bij het opstarten van

de baan mogen niet alle acht

ingangen van een bepaaldeterugmeld-unit tegelijkertijd ak-

tief zijn. Deze unit zou immersals afsluiting van de rij opgevat

worden.

Wordt een niet aangesloten

unit opgevraagd, dan volgt eenfoutmelding (error-LED licht

op). Het aantal terugmeld-units

kan overigens ook via eenapart RS232-kommando opge-

1

vraagd worden (zie de info-

kaart voorin dit nummer).

Klein maar fijn

Het bouwen van de terugmeld-

units zal weinig problemen ge-

ven. De schakeling behoort tot

één van de eenvoudigste uit

deze serie en kon op een en-

kelzijdige print (figuur 2) gerea-

liseerd worden.

De print is zodanig van vormdat echte fijnproevers het ge-

heel netjes in een standaard

kastje kunnen inbouwen. In dat

geval moeten uit het printje

vier hoeken gezaagd worden.

Voor het doorverbinden van deterugmeld-units onderling

zochten we weer onze toe-

vlucht tot de relatief goedkope5-polige DIN-konnektors voor

printmontage. Worden deterugmeld-units in een vaste

opstelling gebruikt, dan mogenze natuurlijk ook via vaste sol-

deerverbindingen, al dan niet

met printpaaltjes, doorverbon-

den worden (zie ook: aanslui-

ten).

Ook voor wat betreft de ingan-

gen kan de gebruiker zelf eenkeuze maken voor het toege-

paste konnektormateriaal. Destarre soldeerverbinding is ookhier natuurlijk het goed-koopste, maar bij inbouw in

een kastje verdienen wellicht

miniatuur banaanbusjes

(2,3 mm) de voorkeur. De maat

van deze busjes is afgestemdop de vaak in de modelbouwgehanteerde mini-banaanste-

kertjes.

Aansluiten enaktiveren vaningangenDe terugmeld-units (tot 62 stuks

maximaal) worden via KI en K2met elkaar doorverbonden. Debij deze konnektoren ge-

plaatste pijlen moeten daarbij

steeds naar de EDiTS-hoofd-

print wijzen. Verkeerd om aan-

sluiten leidt niet tot defekten,

maar de zaak zal gewoon niet

goed werken. Bij het aansluiten

van terugmeld-units geldt dat

de konnektorpennen met gelij-

ke nummers doorverbondenmoeten worden. Eventueel kangebruik gemaakt worden van

kant en klare niet gekruiste 5-

Page 44: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

65 elektuur

mei 1989

polige DIN-kabels. De totale

kabellengte tussen de aan-

gesloten terugmeld-units is

weinig kritisch.

Een terugmeld-kontakt wordt in

principe geaktiveerd door een

verbinding met massa te ma-

ken (de bruine draad/rail van

het digitaal-systeem). Voor dit

doel werd ook in twee massa-

punten op de print van de

terugmeld-unit voorzien. Het is

echter ook mogelijk een kon-

takt te aktiveren door een ver-

binding te maken met de rode

draad van het digitaal-systeem.

Alleen als EDiTS in de stop-

mode staat, zal op deze wijze

niet altijd de ingang daadwer-

kelijk geaktiveerd worden.

Elektronische

treindetektie

Voor het signaleren van loks en

rijtuigen wordt vaak gebruikt

gemaakt van langs de rails op-

gestelde reed-schakelaars. Erg

fraai oogt deze oplossing niet,

terwijl er ook technisch Qetter-

lijk) nogal wat bezwaren aan

kleven (het kleven van eenreed-kontakt is geen zeldzaam

verschijnsel). We geven daarom

een paar elektronische alterna-

tieven die het voordeel hebbendat ze onzichtbaar uitgevoerd

kunnen worden. De baan

wordt er dus niet door ont-

sierd. Marklin-spoorders boffen

omdat zij de niet-geïsoleerde

wielen van loks en wagons

kunnen gebruiken. Er zijn M-

railsstukken leverbaar waarbij

één railstaaf geïsoleerd is ten

opzichte van de metalen

"grindbedding”. Deze geïso-

leerde rail wordt eenvoudig

met de ingang van de

terugmeld-unit verbonden en

klaar is Kees.

Marklin K-rails-spoorders ver-

keren in een nog fortuinlijker

positie. Bij K-rails zijn de railsta-

ven onderling reeds geïsoleerd

en worden ze door elke voor-

bijdenderende trein kortgeslo-

ten. Een kort stukje rail kan

met twee zaagsneden geïso-

leerd worden en verbonden

met een ingang op de

terugmeld-unit (figuur 4). Weraden aan de lengte van het te

isoleren stuk rails minstens zo

lang te kiezen als de grootste

wielafstand onder de rijtuigen.

Daarmee wordt bereikt dat bij

het passeren van een trein één

langdurige melding gegeven

wordt in plaats van een hele

reeks korte meldingen. Door

de railstaaf niet haaks maar

schuin door te zagen, zullen

voorbijrijdende treinen er min-

der hinder van ondervinden.

Tweerail-spoorders moeten

naar andere middelen grijpen.

Voor hen dienen de schakelin-

gen van figuur 5 en figuur 6.

Figuur 5 is een relatief eenvou-

dige detektieschakeling waar-

Figuur 2. Print-

layout en kom-ponentenop-druk.

Onderdelenlijst EDiTS-

terugmeld-unit:

Weerstanden:

R1...R8 = 10 k

R9 . . . R1

7

= 100 k

R18 = 47 k

Kondensatoren:

C1...C8 = 10nCIO = 100 n

Halfgeleiders:

IC1 = 4014

IC2.IC3 = 4044

Diversen:

KI ,K2 = 5-polige DIN-

konnektor voor

printmontage

print EPS 87291-8

{zoe ook pag. 6)

evt. behuizing OKWA9407111

10 mini-banaansteker-

bussen (2,3 mm, bijv.

Zehnder Rc-01)

Geschatte

bouwkosten:

circa f 40, -

Figuur 3. Deprint past ge-

makkelijk in

een standaard

kastje.

Page 45: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Figuur 4. Uit-

voeren van eenterugmeld-

kontakt metMarklin-rails.

Er is geen ad-

ditionele elek-

tronica nodig.

Figuur 5. Eenschakeling voor

elektronische

treindetektie.

Hiermee kun-nen alleen

stroomverbrui-

kers gesigna-

leerd wordenzoals loks, mo-torrijtuigen enrijtuigen met(brandende

)

verlichting.

*

IfliaiQIDIfllSISI LGIOIOI

EOITS

booster Ib

zaagsnede1 4

geïsoleerde spoorstaaf Marklin

K- of M-rails

-o*

87291 -X - 12

naar ingang

terug meIdunit

Figuur 6. Eengevoelige de-

tektieschake-

ling die geakti

veerd wordtdoor een be-

paalde ohmseweerstand tus-

sen beidespoorstaven.

EWTSbooster e

2x

1N4001

BC547B

87231 - X- 13

mee men in staat is stroomver-

bruikers op de baan te signale-

ren. Eén van beide railstaven

wordt nu niet rechtstreeks

doch via twee anti-parallel ge-

schakelde dioden gevoed door

de booster. Het maakt niet zo-

veel uit of deze voeding ge-

schiedt vanuit de "bruine" of

de "rode” aansluiting. Stukken

rails waarop geen detektie ge-

wenst is, kunnen rechtstreeks

met de booster worden ver-

bonden.

Het nadeel van deze schake-

ling is dat alleen stroomver-

bruikers worden gesignaleerd.

Verliest een trein één of meer-

dere rijtuigen, dan zullen deze

zich voor EDiTS onzichtbaar opde baan bevinden. Ook voor

deze potentiële rampspoed

bestaat echter een elektroni-

sche remedie (figuur 6). De uit-

gang van de in deze figuur ge-

tekende komparatorschakeling

wordt aktief bij een relatief ho-

ge ohmse weerstand tussen debeide railstaven. Door de rij-

tuigwielen van een weerstandje

te voorzien (figuur 7), zullen

ook wagons voor de

terugmeld-units niet ongezien

blijven.

Opvragen vanterugmeld-

kontakten

De status van terugmeld-units

kan alleen via de RS232-

interface opgevraagd worden.

Na het inschakelen of na eenreset worden per opvraagkom-

mando steeds één of meerdere

groepen van twee bytes terug-

gezonden van twee opeenvol-

gende units (dus groepen van

16 kontaktstanden, zie figuur 8).

Dit is gedaan om uitwisselbaar-

heid met voor Marklin Digital

geschreven programmatuur te

waarborgen. Zoals beschreven

in het artikel vorige maandover de RS232-interface, kun-

nen de terugmeld-units ookper stuk (dus per 8 kontaktstan-

den) en ook per afzonderlijk

kontakt opgevraagd worden.

Voor verdere details hierover

verwijzen we naar dat vorige

maand gepubliceerde deel 9

en voor de beschikbare kom-mando's naai infokaart 148,

voorin dit nummer.

Page 46: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

67 elektuur

mei 1989

EDiTS-allerlei

Aanvullingen op eerdere pu-

blikaties

We hebben enkele reakties ge-

had op het feit dat de uitgangs-

spanning van de booster niet

helemaal 0 V wordt als EDiTS

in de stop-mode staat of als debooster-ingang niet is aangeslo-

ten. Vaak staat er nog eenrestspanning van zo'n 3 tot 5 V.

Van deze restspanning, een ge-

volg van de schakeling voor

het signaleren van overbelastin-

gen, hoeft u zich niets aan te

trekken. Ze is trouwens alleen

aanwezig als de booster niet

belast wordt.

Meerdere boosters

Wordt het spoor-emplacement

dermate groot dat er meerdereboosters ingezet moeten wor-

den (waarbij elke booster eendeel van de baan voedt), dan is

een kleine toevoeging nodig

voor een korrekte overbe-

lastingsbeveiliging (figuur 9).

Dit schakelingetje OR-t deoverbelastingsmeldingen van

de verschillende boosters. Als

één booster overbelast wordt,

zal de hele baan afgeschakeld

worden (EDiTS in stop-mode).

Er kunnen met deze toevoe-

ging 5 boosters bewaakt wor-

den. Niet-gebruikte ingangen

verbindt u met massa.

Herdimensionering lok-

decoders

Het blijkt dat lok-decoders

beïnvloed kunnen worden door

voor wissels en seinen bestem-

de schakelkommando’s. Dit eu-

vel kan voorkomen worden

door R1 op het lok-decoder-

printje te verhogen van 12 k

naar 33 k of 39 k.

Universele schakeldecoders

Er is een foutje geslopen in het

schema en de onderdelenlijst

van de universele schakel-

decoder (deel 4, gepubliceerd

in juni ’88). IC5 en IC6 moetenvan het type ULN2003 zijn, in

tegenstelling tot de opgegevenULN2001. Met zo’n ULN2001 zal

de schakeling in de meeste ge-

vallen ook wel werken, maarwe geven daar geen garantie

op.

Spoor N digitaal bestuurd

Regelmatig werd ons gevraagd

of met EDiTS ook voor spoor Nbedoelde lok-decoders van Ar-

nold aangesproken kunnen

worden. Amold heeft er nim-

mer een geheim van gemaakt

dat hun digitale systeem gelijk

is aan dat van Marklin, dus in

principe zou ook hier geen en-

kel probleem met de kompati-

biliteit moeten bestaan. We zijn

echter nog niet in de gelegen-

heid geweest dit daadwerkelijk

te testen, maar komen daar in

de toekomst wellicht nog op

terug. De enige aanpassing be-

treft het enigszins verlagen van

de booster-uitgangsspanning.

Hoe dat in zijn werk gaat, staat

aan het einde van het artikel

over de booster (deel 6, januari

'89).

Wordt

vervolgd. . .

De aanhef van dit artikel doet

wellicht vermoeden dat de se-

rie over digitale modeltrein-

besturing met deze aflevering

afgesloten wordt. We hebbenechter nog wat zaken in petto.

Wat u nog van ons kunt ver-

wachten:

Een klein adres-display voor

op de EDiTS-hoofdprint, om in-

gestelde lok-adressen uit te

kunnen lezen,

een schakel-decoder voor in

rijdend materieel, bijvoorbeeld

om rijtuigverlichting te kunnenschakelen,

een aansluitschema waar-

mee Marklin-lok-decoders (c80

en c81) met onze tweerail-

adapter op tweerail-banen ge-

bruikt kunnen worden.

Naast deze uitbreidingen wordt

er ook reeds gedacht over een

nieuwe lok-decoder in verband

met de verkrijgbaarheidspro-

blemen van het in de oorspron-

kelijke lok-decoder gebruikte

IC. Ook een zwaardere uit-

gangstrap voor de lok-decoder

staat op het programma. Lief-

hebbers van grotere schalen

dan HO kunnen dan eveneens

met sukses hun baan digitalise-

ren.

(87291-10)

Figuur 7. Doorde van origine

geïsoleerde rij-

tuigwielen te

voorzien van

een weerstand-

je (10 k) kunnenook wagonsdoor de scha-

keling van fi-

guur 6 gesigna-

leerd worden.

Figuur 8. Defi-

nitie van deantwoord-bytes

die EDiTS te-

rugzendt bij

het opvragenvan terugmeld-

units via deRS232-interface.

Figuur 9 Eenaanvullende

schakeling voor

een korrekte

overbelastings-

beveihging bij

het gebruik

van meerdereboosters.

8rmindo <192 n> (n i 1 31)W w• W

1® antwoordbyle 2® antwoordbyle

I 07 I o» OS 04 I 03 02 01 00 OS I 04 I 03 I 02 I 01|

oo|

* 1

• krvfitftkt fi

»

b/vntakt 7

ï• kootftM 0fconiêfti r ••• KonitM f ••

v

[(2 • n) -

1

]• unit (2 en)® unit

2« «ntwOMdbyta •!*«« bij H»rMlr-«fnuUlle (dafault bi| powar-up #o ratel) 87291 -X- 15

S.IOk

boosters

<Ki ess

OoOoOoOoOo

Iici

5V—

©

EDITS

hooldprint

K1705

N1—N4 = IC1 = 407187291 - X- 16

Page 47: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198968

ontwerp:

N. Willmann

(W-Duitsland)

PRINTER-KODE-AANPASSERWat is dit? Een kleine schakeling met grote gevolgen ener zit geen microprocessor in. Het is nog mogeiijk. Metslechts enkele komponenten kunt u eindelijk

probleemloos gebruik maken van een printer die wei alle

benodigde karakters kent, maar waarvan er een aantalnatuurlijk onder de verkeerde kode bereikbaar zijn.

mIf

»v %

een printer

wordtkompatibel

Bij de meeste printer/com-

puter-kombinaties gaat alles

goed zolang u het drukwerk

Tabel 1

xöO.

xlO.

x20

.

x30.

x40.

x50

.

x60.

x70

.

x80.

x90.

xAO.

xBO.

xCO.

xDO.

xEO

.

xFO.

. . xOF

. . xlF

. . x2F

. . x3F

. .x4F

. . x5F

. , x6F

. . x7F

. . x8F

. . x9F

. . xAF

. .xBF

. . xCF

. .xDF

. .xEF

. .xFF

data

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 OAOB 0C0D0E OF

10 11 12 13 U 15 16 17 18 19 1A1B 1C1D1E 1F

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 2A 2B 2C 2D 2E 2F

30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 3A 3B 3C 3D 3E 3F

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 4A 4B 4C 4D 4E 4F

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 5A 5B 5C 5D 5E 5F

60 6 1 62 63 64 65 66 67 68 69 6A 6B 6C 6D 6E 6F

70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 7A 7B 7C 70 7E 7F

80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 8A 8B 8C 80 8E 8F

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 9A 9B 9C 90 9E 9F

A0A1 A2A3A4A5A6A7 A8 A9AAABACADAE AF

BO BI B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 BA BB BC BD BE BF

CO Cl C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 CACB CCCDCE CF

DO Dl D2 D3 D4 05 D6 D7 D8 D9 DA DB DCDD DE OF

EO El E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 EA EB EC ED EE EF

FO F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 FA FB FC FD FE FF

beperkt tot de ASCII-karakter-

set. De problemen rijzen

meestal op het moment dat uaksenten, trema’s en andereleestekens boven de letters wilt

hebben, om over het veelge-

bruikte Griekse alfabet maar te

zwijgen. Hier ontbreekt iedere

norm en de gebruiker moetmaar zien hoe het een en an-

der toch op papier komt. Mo-derne tekstverwerkers hebbendaar gelukkig een aangepast

stuk software voor (printer-

driver) dat er voor zorgt dat ie-

dere printer op de goede ma-nier wordt voorzien van data.

Maar bij de meeste interpreters

en compilers (BASIC, PASCAL,C) is niet aan zo’n software-

oplossing gedacht. Zelf een

printer-driver schrijven is ookniet voor iedereen weggelegd,want dat betekent meestal dat

voor het behouden van desnelheid naar machinetaal moetworden gegrepen.Een oplossing in de vorm van

een stukje hardware ligt danook voor de hand. Veel fabri-

kanten leveren zo’n oplossing,

bijvoorbeeld een op een be-

paalde computer aangepaste

EPROM voor de printer (maar

ja, dat prijskaartje. . .). Eengoed kompromis is de schake-

ling in figuur 1, waarvan ookeen EPROM het hoofdbestand-

deel is. Met deze schakeling

kunt u iedere printer-kode ver-

vangen door een willekeurige

andere kode. Bij kode-reeksen

moet u echter wel goed oppas-

sen dat daarin geen karakters

voorkomen die door de kode-

omzetter worden "vertaald".

Het schemaHet principe van de schakeling

is eenvoudig. Het door decomputer verzonden byte

wordt gebruikt als adres voor

de EPROM waarin de voor deprinter benodigde kode wordt

geprogrammeerd. De EPROMbevat dus een lijst met daarin

voor iedere computer-kode(O . . . 255) de bijbehorende

printer-kode. In de EPROM is

overigens genoeg ruimte ommeer van zulke lijsten op te

slaan. Welke u gebruikt kunt u

kiezen met SI. Het aantal lijsten

dat u kunt opslaan is afhanke-

lijk van de EPROM of SI. In

een 2716 kunt u maximaal 8

lijsten kwijt. In de 2732 en de2764 kunt u 16 lijsten program-

Page 48: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

meren. In de 2764 blijft er dan

zelfs nog ruimte over. WelkeEPROM u neemt kunt u laten

afhangen van de EPROM-voorraad of de prijs van eennieuwe EPROM.Een schijnbaar nutteloze maar

toch zeer bruikbare wijze omde EPROM te programmeren is

in tabel 1 gegeven. In ieder

adres is het adres zelf gepro-

grammeerd. Met andere woor-

den: er vindt geen kode-

konversie plaats. Dit is erg be-

langrijk als u de printer ook

grafisch wil gebruiken, omdat

het konverteren van de grafi-

sche data tot heel bizarre plaat-

jes kan leiden. Bij het makenvan een nieuwe konversietabel

kunt u gebruik maken van eenkopie van tabel 1. De kodes

die veranderd moeten wordenlaat u onder een laag korrektie-

vloeistof verdwijnen en op die

plaatsen vult u andere in. Uheeft dan gelijk het een en an-

der goed gedokumenteerd

voor later.

Nog even terug naar de scha-

keling zelf. Het grootste deel

daarvan bestaat uit doorverbin-

dingen tussen ingangskonnek-

tor KI en uitgangskonnektor

K2. Alleen de acht data-lijnen

worden onderbroken door de

EPROM. Verder is nog vermel-

denswaard dat de stb-lijn wordt

afgetakt om de EPROM-uitgangen op het juiste tijdstip

te enable-en. De schakeling

wordt vanuit de printer gevoed

via pen 18 van K2. Er zijn ech-

ter printers die op deze pen

geen 5 V hebben staan. In dat

geval moet de schakeling van

een eigen voeding wordenvoorzien of in de printer moet

pen 18 alsnog met de meestal

wel aanwezige 5 V worden ver-

bonden. Op de print wordt

deze voedingsspanning ook

doorgegeven aan KI, zodat ookandere apparatuur (bijv.

printer-buffers) ook nog van

deze spanning gebruik kan ma-

ken.

Het printje (figuur 2) is zo ont-

worpen dat de pennen 1 ... 18

van KI en K2 direkt tegen de

print kunnen worden gesol-

deerd. De andere rij pennen

(19 . . . 36) moet u bedraden vol-

gens de opdruk van de print.

De plaats waar SI moet worden

gemonteerd hangt af van destand waarin de aanpasser

wordt gebruikt. Het is immers

gemakkelijk als SI bereikbaar

blijft. Daarom kan SI naar keu-

ze op de koper- of de kompo-nentenzijde worden gemon-teerd. (890058)

69

Figuur 1. Hetschema van deprinter-kode-

aanpasser.

Onderdelenlijst:

Weerstanden:

R1 . . .R4 = 10k

Kondensatoren:

Cl = 100n

C2 = 10 #4/63 V

Halfgeleiders:

IC1 = 2764, 2732 of

2716

Diversen:

SI = viervoudige DIP-

switch

KI = Centronics-

konnektor 36-polig,

female

K2 = Centronics-

konnektor 36-polig,

male

Figuur 2. Hetprintje kan tus-

sen de tweekontaktrijenvan de konnek-toren wordengeschoven,

waarna depennen 1. . .18

direkt aan deprint kunnenworden gesol-

deerd.

Page 49: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 198970

ontwerp: ©1989 ELV

GmbH

PC-GESTUURDEIC-TESTERDoet ’ie ’t, of doet ’ie ’t niet? Nee, we beginnen geenkwis. Maar deze vraag zult u zich waarschijnlijk regelmatigstellen ais u een niet meer kersvers iC wilt gebruiken in

een schakeling. Een testschakeling bouwen is ook niet

alles, dus wordt het IC meestal op de gok in de nieuweschakeling geïmplanteerd. Maar voor digitale iC’s is er nueen betere oplossing in de vorm van een uitbreidingsprint

voor de PC met bijbehorende software.

geentwijfel

meer over

twijfel-

achtige

IC’s

De werking kontroleren van di-

gitale IC’s is relatief eenvoudig,

zeker als we de benodigdehulpmiddelen vergelijken metde apparatuur die gewoonlijk

voor analoge IC’s wordt ge-

bruikt. Digitale IC's kunnen al

worden getest met wat schake-

laars en LED’s. Maar hoe kom-plexer het IC wordt, hoe moei-

lijker ook het testen wordt. Au-

tomatisering is dan dè oplos-

sing. Als basis werd bij dit ont-

werp van de Westduitse firma

ELV gekozen voor een PC die

wordt uitgebreid met een vrij

eenvoudig opgezette uitbrei-

dingsprint. Om de hardware le-

ven in te kunnen blazen, is

hierbij een Duitstalig program-ma ontwikkeld dat momenteeluit een bibliotheek van ruim

110 testprogramma’s (voor zo’n

300 IC-typen) kan putten, maarer wordt reeds hard gewerktaan een bibliotheek van ruim

500 programma’s waarmee eenveelvoud van IC-typen kan

worden getest. De testprogram-

ma’s en aanvullende gegevens

over de IC's die in de biblio-

theek zijn opgenomen, zijn

door de gebruiker te verande-

ren en aan te vullen. Het ver-

schijnen van nieuwe IC’s is dus

geen enkel probleem. De IC-

tester verwerkt vrijwel alle

IC's uit de diverse TTL- enCMOS-families, plus RAM's,

PAL’s en aanverwante IC's, zo-

lang ze niet meer dan 20 poot-

jes bezitten. Zelfs IC's die RC-

Page 50: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

71 elektuur

mei 1989

netwerkjes nodig hebben(MMV's), kunnen worden ge-

test. Wat u echter niet kunt

testen, zijn IC’s die analoge in-

gangen bezitten, zoals bijvoor-

beeld de VCO’s van PLL-

IC’s (4046, 74624). De IC-tester

zou anders onnodig komplex

geworden zijn.

Het blokschema van de IC-

tester vindt u in figuur 1. Alle

20 pennen van de testvoet zijn

via 20 I/O-lijnen met de com-puter verbonden. Via deze lij-

nen vindt de meting plaats.

Voordat er echter gemeten kan

worden, moet het IC van voe-

dingsspanning worden voor-

zien. Hiervoor is in de IC-tester

een spanningsregelaar metstroombegrenzing aanwezig.

Door deze maatregel kunnen

zelfs kortsluitingen in het te

testen IC de computer niet be-

schadigen. Vanwege de een-

voud kan de voeding niet opiedere willekeurige pen wor-

den aangesloten. Dat hoeft ge-

lukkig ook niet, omdat er eenaantal ”standaard”-pennen zijn

waarop + 5 V en massa wordenaangesloten. Hetzelfde geldt

voor het RC-netwerk dat even-

eens op een beperkt aantal

pennen kan worden aangeslo-

ten. Wel weer in 20-voud aan-

wezig zijn de belastings-

weerstanden. Deze zijn onont-

beerlijk bij metingen aan open-

kollektor- en tri-state-uitgangen.

De adresdekoderIn figuur 2 is het schema van

de adres-dekoder en het

databus-buffer getekend. Dekaart beslaat zestien opeenvol-

gende adressen in het I/O-

bereik van de computer. Waardie adressen precies komen te

liggen, kan worden ingesteld

met de draadbruggen

BR1. . .BR6. Het met deze

draadbruggen ingestelde adres

wordt door vergelijker IC5 ver-

geleken met het aangebodenadres. Wordt de IC-tester ge-

adresseerd, dan zullen door

het signaal op pen 19 van IC15

adres-dekoder IC 14b endatabus-buffer IC 11 wordenvrijgegeven. IC14b zorgt er sa-

men met IC13c en IC14a voor

dat het aangeboden adres

wordt omgezet in chip-select-

PC-BUS889*114 . 11

signalen voor de I/O-

komponenten die we straks te-

gen komen.

De tester

In de schakeling van de eigen-

lijke tester (figuur 3) zijn deblokken uit het blokschema

weer terug te vinden. Dehoofdbestanddelen van de

schakeling zijn de twee

PIO’s (IC1 en IC2). Deze, eigen-

lijk tot een andere chip-familie

behorende IC's hebben als

voordeel dat van de I/O-

poorten ieder bit afzonderlijk

als in- of uitgang kan wordengeschakeld, een belangrijke ei-

Figuur 1. Datuniverseel niet

altijd gelijk is

aan komplex, is

te zien aan het

blokschemavan de IC-

tester.

Figuur 2. Omde IC-tester te

kunnen "aan-

spreken", heb-ben we eenadres-dekodernodig.

Page 51: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

jaOAjsai

Page 52: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

73 elektuur

mei 1989

genschap voor de lijnen die

met de testvoet zijn verbonden.

Ieder te testen IC heeft immers

de in- en uitgang(en) op een

andere plaats. De PIO's worden

beschermd tegen defekte

IC’s door de weerstanden

R1...R20.

De massa-pen van het IC in de

testvoet wordt via een transis-

tor verbonden met de massa.

Welke van de vier hiervoor

aanwezige transistoren

(Tl . . -T4) wordt gebruikt, hangt

af van het te testen IC. Voor de

+ 5 V wordt een vergelijkbare

methode gebruikt. Deze span-

ning wordt via de transistoren

T5 . . .T10 naar de testvoet door-

gegeven. Deze transistoren

worden bestuurd door deko-

der IC4. Is de voedingsspan-

ning voor het te testen IC inge-

schakeld, dan brandt LED D7.

Zolang deze LED brandt, is het

af te raden om IC’s in de test-

voet te zetten of er uit te halen.

De onregelmatige voedings-

spanning tijdens deze hande-

ling of de spanning op een

verkeerde pen zou het te

testen IC definitief naar de

eeuwige jachtvelden kunnen

helpen. De voedingsspanning

voor het te testen IC wordt, zo-

als reeds vermeld, overigens

niet direkt uit de computer be-

trokken. Uit veiligheidsoverwe-

gingen wordt deze voedings-

spanning gemaakt door een

78L05-spanningsregelaar (IC3)

die op zijn beurt wordt gevoed

uit de + 12-V-voeding van de

computer. Door de aanwezig-

heid van die 78L05 hebben weeen stabiele 5-V-voedingsspan-

ning (in het schema aangeduid

met + 5V1) en tevens eenstroombegrenzing op 100 mA.

Kortsluitingen in het te testen

IC hebben dus geen gevolgen

voor de computer-voeding.

De RC-kombinatie voor het te

testen IC (C3 en R47) kan met

behulp van een drietal analoge

schakelaars (IC5 . . . IC7) in di-

verse konfiguraties met het IC

worden verbonden. De RC-

kombinatie kan via een aparte

INHVlijn naar believen worden

in- en uitgeschakeld. De waar-

den van C3 en R47 zijn zo ge-

kozen dat zij in alle voorko-

mende gevallen voldoen.

Voor het testen van open-

kollektor-uitgangen moeten

deze worden voorzien van een

belastingsweerstand. Via deze

weerstanden kunnen we tevens

een soort ohmmeting verrich-

ten aan tri-state-uitgangen die

in de hoogohmige toestand zijn

gezet. De weerstanden waar

we het hier over hebben, zijn

in het schema terug te vinden

als R49. . .R68. Ze worden

bestuurd via latches met tri-

state-uitgangen die zijn onder-

gebracht in IC8. . .IC 10. Zijn de

uitgangen van de latches hoog-

ohmig, dan kunnen deze

weerstanden als niet aanwezig

worden beschouwd. Om de

reaktie van het te testen IC op

een belasting van de uitgangen

te onderzoeken, kunnen de

weerstanden verder via de

latches op een "hoog" of een

"laag" logisch nivo worden

aangesloten. Dit komt overeen

met een belasting tussen

respektievelijk plus en uitgang

of massa en uitgang.

DeprogrammatuurZonder een goed bestu-

ringsprogramma zou de IC-

tester weinig nut hebben. Maar

een programma dat bij het ver-

schijnen van nieuwe typen

IC’s het laat afweten is ook niet

ideaal. Het ontwikkelde pro-

gramma ICTEST is daarom dan

ook geen echt programma,

maar een soort een interpreten

De programmeertaal die deze

interpreter hanteert, is afgeleid

van de programmeertaal

PASCAL en heeft de naam IC-

PASCAL meegekregen. Voor

ieder IC-type dat moet worden

getest, kan de gebruiker in

deze taal een testprogramma

schrijven. In dit programma is

overigens niet alleen de test-

procedure omschreven, maar

zijn ook de aansluitgegevens

en aanvullende informatie op-

genomen. Hierdoor kan IC-

TEST ook als naslagwerk die-

nen (dat kan zelfs zonder de

hardware). Alle afzonderlijke

testprogramma's zijn onderge-

bracht in bibliotheken waarin

de interpreter met behulp van

het typenummer automatisch

de juiste testprocedure op-

zoekt.

Een komplete beschrijving van

het programmeren in IC-

PASCAL vindt u in het bestand

READ.ME dat samen met het

programma ICTEST en een bi-

bliotheek met ongeveer 110

testprogramma’s op een 5'/i"-

floppy (360 KB) wordt geleverd.

U kunt die gebruiksaanwijzing

op papier krijgen door het

bestand met het kommandoPRINT of COPY naar de printer

te kopiëren, maar als u het

bestand eerst even door de

tekstverwerker haalt, wordt de

tekst in ieder geval niet meer

over de perforaties geprint.

Figuur 3. Detestschakeling

is zo opgezet

dat het te

testen IC geendirekte verbin-

ding heeft methet computer-

systeem.

De bouwDe schakeling wordt gemon-

teerd op een print — dubbel-

zijdig en doorgemetalliseerd —die in één van de uitbreidings-

konnektoren van de PC kan

worden gestoken (figuur 4a).

Page 53: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Figuur 4. Dehele schakeling

bestaat uit eengrote print die

in de computerwordt gestoken(afgedrukt op60% van deware grootte)

en een kleine

met daarop detestvoet.

soldeerzijde

i jij

Onderdelenlijst:

Weerstanden:

R1 . . . R20.R43 =

220 QR21 . . .R42 = 4k7

R44 . . . R46,R48,

R69...R75 = 10 kQR49...R68 = 22

k

R47 = 47 k

Kondensatoren:

C1,C2 = 10 #i/16 VC3 = 680 n

C4...C14 =

C4...C14

Halfgeleiders:

Dl . . .D6 = 1N4148

D7 = LED, 5 mmT1...T4 = BC 548

T5. . .Til = BC 558

IC1JC2 = Z80-PIO

IC3 = 78L05

IC4 = 74LS138IC5. . . IC7 = 4051

IC8. . . IC10 =

74LS374

IC11 = 74LS245IC 1 2 = 74LS00IC 1 3 = 74LS32IC 1 4 = 74LS139IC 1 5 = 74LS688

Diversen:

20-polige TEXT00L-IC-

voet

26-polige 2-rijige print-

header + kabeldeel

25-polige D-konnektor

male voor bandkabel-

montage

25-polige D-konnektor

female voor print-

montage

25-polige bandkabel

Page 54: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

75 elektuur

mei 1989

Het kontakt van deze print met

het te testen IC verloopt via

een bandkabel en een tweede

print (figuur 4b) met daarop de

testvoet. Bij de montage van de

komponenten op de grote print

moet u er op letten dat de

komponenten niet te ver uitste-

ken (zowel onder als boven de

print) om te voorkomen dat de

print in de computer in aanra-

king komt met eventuele nabu-

rige printen.

Hoe u de konnektoren op de

bandkabel moet klemmen, is

getekend in figuur 5. Het beste

gebruikt u hiervoor (bij afwe-

zigheid van speciaal gereed-

schap) een bankschroef, omdat

u dan de kracht gelijkmatig

verdeelt en loodrecht op dekonnektor kunt aanbrengen.

Het montagebeugeltje aan de

zijkant van de grote print kunt

u maken van de afdekstrip die

bij de meeste computers de

gaten in de achterwand afsluit.

Een maatschets vindt u in fi-

guur 6.

Tijdens de montagewerkzaam-

heden moeten ook de draad-

bruggen voor de adressering

van de IC-tester worden ge-

monteerd. In principe kunt u

met deze draadbruggen ieder

willekeurig basisadres in het

I/O-bereik instellen, maar he-

laas is bij PC's het I/O-bereik

erg vol of zijn de adressen ge-

reserveerd voor onbekendedoeleinden. Hierdoor blijft ei-

genlijk alleen het adresbereik

van 300hex. . .31Fhex over, dat is

bestemd voor experimentele

printen maar ook uitstekend

geschikt is voor onze doelein-

den. Het programma ICTEST

gaat uit van adres 300hex als u

niets anders vermeldt. Heeft de

kaart een ander adres, dan

geeft u bij het starten van IC-

TEST achter de programma-

naam het adres als hexadeci-

maal cijfer (bijv. ICTEST 310).

Maar nu de adres-draadbrug-

gen. De PC heeft voor het I/O-

bereik een adres van tien bits

breed beschikbaar. De vier

minst signifikante bits worden

gebruikt voor het adresseren

van de diverse registers op de

kaart. De zes meest signifikante

bits van die tien komen over-

een met de zes draadbruggen.

BR6 is het meest signifikante

bit. Voor het basis-adres 30x

blijven de draadbruggen BR5

en BR6 open (IIbin = 3hex) en

de overige bruggen wordengesloten (OOOObin = Ohex). Wel-

ke komponenten u op de zo

geselekteerde adressen kunt

bereiken, is aangegeven in

tabel 1.

Ingebruikneming

Na een laatste zorgvuldige kon-

trole kan de kaart in een slot

van de computer wordengestoken, waarna de computer

mag worden ingeschakeld.

Uiteraard hebt al u kennis ge-

nomen van de inhoud van het

READ.ME-bestand. De volgen-

de stap is dus het starten van

het programma ICTEST.

De te testen IC’s worden altijd

met het merkteken in de rich-

ting van het hefboompje in de

testvoet geplaatst. IC’s met min-

der dan twintig pennen wor-

den altijd zo dicht mogelijk bij

LED D7 geplaatst (zie figuur 7).

Figuur 5. Dekonnektoren ende bandkabelmoeten opdeze wijze aanelkaar wordengeklemd, omde print metde testvoet ende computer-

print met el-

kaar te verbin-

den.

Figuur 6. Metdeze maat-

schets kunt u

het montage-beugeltje van

de benodigdegaten voorzien.

Figuur 7. Zomoeten de di-

verse IC-

formaten in detestvoet wordengeplaatst.

Page 55: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

7454 , SN7454. 7454/1. SN7454/174L54 . SN74L54

. 74L54/1

,

SM74L54/1. 74LS54 , SN74LS54.74LS54/1 . SH74LS54/1

7454/2. SN7454/2 , 74H54

.

SM74H54 , 74H54/2 , SH74H54/17455. SN745S7456. SN74567457, SN74577460. SN74607461. SN74617462. SN74627463. SN74637464. SN74647465. SN74657470. SN74707471. SM7471. 74H71 . SN74H7174L71 , SN74L717472. SN74727473. SN74737474. SN74747475. SN747S7476. SN7476

7400. SH7400 Std. ALS, AS7401, SN7401 Std. ALS, H,7402, SN7402 Std. ALS. F.7403, SN7403 Std. ALS. L,7404, SN7404 Std. ALS, F.7405, SN7405 Std. ALS. AS7406, SN7406 Std7407, SN7407 Std7408. SN7408 Std. ALS, F.7409, SN7409 Std. ALS. H,7410, SN7410 Std. ALS. F.7411. SN7411 Std. ALS. F.7412, SN741

2

Std. ALS. LS7413. SN7413 Std. LS7414. SN741

4

Std. LS7415. S11741

5

AS, H. LS. S7416. SN7416 Std7417. SN7417 Std7418, SN7418 LS7419, SN7419 LS7420, SN7420 Std. ALS. F.7421. SN7421 Std. ALS. F.7422, SN7422 Std. ALS. H.7423. SN7423 Std7424. SN7424 LS7425. SN7425 Std7426. SN7426 Std. L. LS7427, SN7427 Std. ALS. LS7428. SN7428 Std. ALS. LS7430. SN7430 Std. ALS. H.7432, SN7432 Std. ALS. F.7433. SN7433 Std. ALS. LS7437. SN7437 Std. ALS. LS7438. SN7438 Std, ALS. LS7439, SN7439 Std7440. SH7440 Std. ALS. H.7441, SN 74 41 Std7442, SN7442 Std. L, LS7443. SN7443 Std7444, SN7444 Std7445, SN7445 Std7446, SN7446 Std. L7447, SN7447 Std. L. LS7448, SN7448 Std. L. LS7449. SN7449 Std. L. LS7450. SN7450 Std. H7451, SN7451 Std. H. S74L51. SN74L51 , 74LS51 .

SN74LS51 L, LS7452. SN7452 H7453, SN7453 Std74H53 , SN74H53 H

7477, SN7477 Std. LS7478. SN7478. 74H7p, SN74H78 H74L78 , SN74L78

.74LS78

,

SN74LS78 L. LS7480. SN7480 Std7481 . SN7481 Std7482, SN7482 Std7483, SN7483 Std. LS7484, SN7484 Std7485. SN7485 Std. LS. S74L85

,

SN74L85 L7486, SN7486 Std. ALS. F.74L86

,

SN74L86 L7487, SN7487 H7489. SN7489 Std. LS. S7490. SN7490 Std. L. LS7491 . SN7491 Std. L. LS7492. SN7492 Std. LS7493. SN7493 Std, LS74L93

.

SN74L93 L7494. SN7494 Std. L. LS7495. SN7495 Std, LS74L95. SN74L95 L7496, SN7496 Std. L. LS7497. SN7497 Std7498. SN7498 L7499. SN7499 L74101 . SN74101 H74102. SN74102 H74103, SN74103 H. L74104

. SN74104 Std. LS74105, SN7410S Std. LS74106. SN74106 H74107. SN74107 Std. LS74108. SN74108 H74109, SN74109 Std. ALS. AS74110, SN74110 H74111, SN74111 Std74112. SN74112 ALS. AS. LS.74113 , SN74113 ALS. AS. LS.74114. SN74114 ALS. AS. LS.74115. SN74115 Std74118. SN74118 Std74120, SN74120 Std

elektuur

mei 1989

Figuur 8. In

deze lijst staan

de typen (en

de families

waarin dezevoorkomen) dieop dit momentmet een test-

programma uit

de bibliotheek

getest kunnenworden.

(889514)

Voor het hier beschrevenbouwprojekt levert de West-

duitse fabrikant ELV een kom-pleet bouwpakket dat door di-

verse Nederlandse elektronica-

handelaren aangeboden wordt.

U kunt voor de schakeling ech-ter ook alle komponenten zelf

verzamelen, want alle speciale

onderdelen en kant-en-klare

printen voor deze schakelingzijn bij dezelfde handelaren los

verkrijgbaar. Printen voor dit

projekt kunt u niet bij Elektuur

bestellen.

Zolang deze LED brandt, is het

af te raden een IC uit het voet-

je te halen of er in te zetten.

De dan onvermijdelijk optre-

dende kontaktdender — er

staat nog spanning op de voet— zou het IC kunnen bescha-

digen.

In de bijgeleverde bibliotheek

bevinden zich momenteel ruim110 testprocedures voor even-

zoveel basistypen. Als we ookde familie waartoe een IC be-

hoort laten meetellen, dan ko-

men we op ongeveer 300 IC-

typen die getest kunnen wor-

den (zie figuur 8). Aan de nogresterende testprocedures —ongeveer 400 stuks — wordt

nog gewerkt. Maar ontbreekt

een IC dat u graag wilt testen,

dan kunt u natuurlijk altijd nogzelf de testprocedure schrijven.

Op de schijf vindt u hierover

voldoende informatie.

Page 56: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

PC-VIDEOKAARTENOP EEN RIJ

iedere videokaart zijn eigen monitor

Met de introduktie van de eerste IBM-PC is een ware golf van

videonormen ontstaan. Veel PC-gebruikers zien daardoor tussen debomen het bos niet meer. Dit artikel beoogt enige duidelijkheid te

verschaffen in de wereld van PC-video-adapters en de monitoren

die daarbij nodig zijn.

Een PC is net zoals elk an- bouwd. Het was op deder computersysteem grof- eerste PC's alleen maarweg in vier blokken te ver- mogelijk om tekst uit te

delen, namelijk een invoer- voeren. Gebruikers die gra-

eenheid (bijvoorbeeld het fieken op het beeldschermtoetsenbord), een reken- wilden afdrukken, haddeneenheid (de eigenlijke daartoe geen enkele mo-computer), een extern ge- gelijkheid. De later geïntro-

heugen (floppy- of hard- duceerde CGA (Color

disk) en een uitgave- Graphics Adapter) gaf deeenheid (bijvoorbeeld de gebruiker wel de mogelijk-

videokaart). Bij de IBM-PC heid om grafieken en tekst

heeft de videokaart de op de monitor weer te ge-laatste jaren een storm- ven. Het bezwaar van deachtige ontwikkeling door- CGA is echter dat de kwa-gemaakt. De oorzaak hier- liteit van de tekstweergave

van is duidelijk: bij de maar matig is.

eerste PC’s had IBM een vi- Een onderneming die wel

deokaart met zeer beperk- brood zag in een goedete mogelijkheden inge- grafische adapter waarop

ook tekst kon worden afge- monitor nodig, omdat debeeld, was de firma Hercu- lijn- en rasterfrekwentie per

les. De alom bekende kaart kan verschillen. OokHercules-kaart is hieruit zijn de verbindingen tussen

voortgekomen. Later ont- de video-adapter en destonden nog de EGA (En- monitor bij elke kaart weerhanced Graphics Adapter) anders. Zo zijn er kaarten

en de PGC (Professional met uitgangssignalen opGraphic Controller). Het TTL-nivo (EGA en CGA), al

voorlopige eindpunt van dan niet gekombineerd

de video-adapter-evolutie met helderheidsbits. Verder

lijken de MCGA en de VGA zijn er videokaarten (zoals

te zijn, die standaard in de de PGC en VGA) met li-

nieuwe PS/2-systemen van neaire video-uitgangen,

IBM worden ingebouwd. waardoor het aantal ver-

Toch heeft de hele evolutie schillende kleuren dat

voor de PC-gebruikers de weergegeven kan wordennodige problemen opgele- erg groot is. De kaarten

verd. Zo hebben eigenlijk met digitale uitgangen, zo-

alle kaarten een "eigen"'

als de CGA- (8 kleuren) en

Page 57: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

de EGA-kaart (16 kleuren),

bezitten naast het kleursig-

naal (R, G of B) ook eenhelderheidssignaal. DeVGA en PGC hebbendankzij hun analoge uit-

gangen een enorm skala

aan kleuren in huis. Per

"mode" kan in verbandmet de omvang van het

geheugen maar een be-perkt gedeelte (bijvoor-

beeld 256 verschillende

kleuren) gebruikt worden.In de praktijk kunnen deze256 verschillende kleuren

uit een aanbod van zo’n

kleine kwart miljoen ver-

schillende tinten gekozenworden.De fabrikanten van monito-ren hebben deze evolutie

van de videokaarten vanafde zijlijn moeten meema-ken en hebben evenzoveelmonitoren ontwikkeld. Eenuitzondering is de zoge-naamde multisync-monitor.

Deze monitor zit vol metslimme elektronica en is

zelf in staat de lijn- enrasterfrekwentie aan te

passen aan de aangebo-den videosignalen. Boven-dien zijn er ingangen voorzowel lineaire als digitale

videosignalen. Kortom, eenmultisync-monitor is op alle

video-kaarten te gebrui-

Een enkele monitor blijkt

bovendien in het bezit te

zijn van een CVBS-ingang,waardoor PAL-gekodeerdekleurensignalen weergege-ven kunnen worden. Dezeingang kan met name zin-

vol zijn indien ook andere(home)compufer-systemenop de monitor aangeslo-ten moeten kunnen wor-

den. Voor PC’s heeft dezeingang geen zin.

Er waseens ....Met de introduktie van deeerste PC verscheen deMonochrome Display

Adapter (MDA) op demarkt. De MDA maakt al-

leen zwart/wit-tekstweerga-

ve mogelijk en is daardoorbeperkt toepasbaar. Hetbeeldschermgeheugenvan deze kaart is 4 Kbytegroot en daardoor ge-schikt voor het opslaanvan zo’n 4000 karakters.

Op het beeldscherm ver-

schijnen 25 regels metieder 80 karakters. De re-

solutie van de kaart is vrij

hoog, 720 x 350 beeld-punten. Omdat de karak-

ters zijn opgebouwd uit

een raster van 7x11 pun-ten in een veld van 9 x 14punten is de kwaliteit vande tekst bijzonder goed.De 256 verschillende ka-

rakters die deze kaart kent,

zijn alle ingebouwd in deROM die op de kaart aan-wezig is. De gebruiker kandaardoor zelf geen karak-ters definiëren.

De door Hercules geïntro-

duceerde Hercules-kaart

vervangt de MDA en vult

deze aan met een grafi-

sche optie. Goedezwartwit- tekstweergavewordt door deze kaart ge-kombineerd met een per-

fekte monochrome grafi-

sche interface die eenoplossend vermogen van720 x 348 punten heeft.

Voor de weergave vantekst kan de Hercules-kaartals vervanger van de MDAgebruikt worden, zonderdat speciale software

Tabel 1

.

Lijn-

frekw.

kHz

15,75

18,2

18.4

18,8

21,9

Raster-

frekw.

Hz Naam Resolutie

60 CGA 320 x 200

640 x 20050 EGA-mono 640 x 350

50 MDA 720 x 350

51 Hercules 720 x 348

60 EGA 640 x 3501056 x 352

60 EGA + 640 x 480

60 CGA 320 x 400doublé 640 x 400

noodzakelijk is. Voor degraphics is speciale soft-

ware nodig, bijvoorbeeld

het hulpprogramma INTIO,

omdat IBM en dientenge-volge het Disk OperatingSystem de Hercules-kaart

niet ondersteunt. In eerste

instantie ontbrak de soft-

ware die graphics via dezekaart mogelijk maakte Me-de hierdoor is de Hercules-

kaart een wat zonderling

leven gaan lijden. Op dit

moment is echter voldoen-de software aanwezig enondersteunen vrijwel alle

bekende software-paketten

het gebruik van deHercules-kaart. Bovendienzijn er sinds kort goedehulpprogramma’s (zoals

MGII) leverbaar die het

mogelijk maken om op deHercules-kaart de graphicsvan de CGA-kaart te emu-leren. Daarmee is dezekaart een goede keus ge-worden voor de meestebezitters.

Kleur engraphics metde CGADe CGA of Color GraphicsAdapter is de eerste kleu-

renkaart voor de PC diedoor IBM op de markt is

gebracht en waarmee hetmogelijk is een kleurenmo-nitor op de computer aante sluiten. Ten behoeve vande grafische weergave is

een 16 Kbyte groot geheu-gen op de kaart aanwezig.De kaart kan in twee prin-

cipieel verschillende mo-des gebruikt worden: eentekst- en een grafische mo-

Figuur 1. De CGA-kaart zo-

als die voor een PC op demarkt wordt gebracht. Zo-wel tekst als graphics kun-nen op deze kaart wordenweergegeven.

Tabel 1. De lijn- en raster-

frekwenties zoals die bij deverschillende video-

kaarten aanwezig zijn. Som-mige monitoren kunnen al

deze frekwenties verwer-

ken.

Page 58: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

79 elektuur

mei 1989

Tabe

pen

12

MDA CGA EGA PGC MCGA VGAmono

VGAkleur

1 massa massa massa R R-out

2 massa massa R' G M-out G-out

3 • R R B • B-out

4 - G G Com. Sync • - •

5 • B B mode • test test

6 intensity intensity G' R-massa R-ln key R-ln

7 video • B' G-massa G-ln M-ln G-ln

8 HSYNC( +

)

HSYNCI + ) HSYNCI + ) B-massa B-ln - B-ln

9 VSYNC(-) VSYNC(-) VSYNCI-) massa key • •

10 massa G (dig) G (dig)

11 type 0 • G (dig)

12 type 1 G (dig) •

13 HSYNC HSYNC HSYNC14 VSYNC VSYNC VSYNC15 - - •

de. In de tekst-mode zijn

wederom twee submodesmogelijk: een met 40 eneen met 80 karakters per

regel. In beide gevallen

zijn 25 regels per beeld-

scherm beschikbaar. Om-dat het geheugen vrij

groot is, kunnen 4 (bij 80karakters) respektievelijk 8

(bij 40 karakters) beeld-

schermen In het geheugenopgeslagen worden. Dezeextra opslag maakt snel

"scrollen” mogelijk. In degrafische mode zijn ookweer verschillende instellin-

gen mogelijk. Zo zijn er eentwee-kleuren-mode met040 x 200 punten en eenvier-kleuren-mode met eenresolutie van 320 x 200beeldpunten. In de grafi-

sche mode kunnen boven-dien de karakters bovende ASCII-waarde 127 doorde gebruiker zelf gepro-

grammeerd worden. Om-dat de karakters in een 8

x 8 matrix zijn opgebouwd,is de kaart minder geschikt

voor tekstweergave.

Indien een Hercules-kaart

niet in de zogenaamde”full-size-mode" gebruikt

wordt, dus als er geengraphics op worden weer-

gegeven, kunnen deHercules-kaart en de CGA

vrijwel probleemloos sa-

men in de computer ge-

bruikt worden. Hierdoor kande gebruiker in principe

software-matig wisselen

tussen deze twee kaarten

en zodoende kleuren-

graphics en goede tekst

kombineren.

De CGA-double-scan is

een verbeterde versie vande CGA en is als geëmu-leerde mode in sommigeEGA-kaarten aanwezig.

Dankzij deze voorziening

kunnen op EGA-kaarten

(zie verderop in de tekst)

programma's die voor eenCGA geschreven zijn, veel

beter worden weergege-ven. De CGA-double-scanzorgt namelijk voor eenverdubbeling van de verti-

kale resolutie door het toe-

passen van interliniëring.

Deze mode is echter niet in

de vorm van een losse

kaart te koop.

Verbeterde

weergave metde EGA-kaart

De EGA-kaart (EnhancedGraphics Adapter) is eensterk verbeterde video-

adapter voor zowel mono-

chrome als kleurenweerga-

ve. Het geheugen van dekaart is maar liefst

256 Kbyte groot. De grafi-

sche resolutie is 640 x350 punten, waarbij per

punt uit 16 verschillende

kleuren kan worden geko-zen. Deze 16 kleuren wor-

den geselekteerd uit eenpalet van 64 kleuren. Af-

hankelijk van de resolutie

kunnen twee of vier beeld-

schermen in het interne

geheugen opgeslagenworden.

De karakterset van deEGA-kaart is in ROM aan-wezig en maakt gebruik

van een 8 x 14 matrix. Een

kwalitatief hoogstaandetekstweergave is hierdoor

gewaarborgd. De gebrui-

ker kan zelf 1024 karakters

programmeren die in

hoogte kunnen variëren

van 8 tot 32 beeldpunten.

Omdat de EGA-kaart veel

mogelijkheden in zich

heeft, hebben verschillen-

de fabrikanten hierbij uit-

breidingen bedacht. Dank-zij de software die bij dekaart geleverd wordt, is het

mogelijk verschillende mo-des te emuleren, zoals deCGA, MDA en CGA-double-scan. Daarnaast zijn er nogde multi-funktionele EGA-

Figuur 2. De Hercules-

kaart van de firma Hercu-

les maakt de kombinatie

van hoogwaardige tekst en

graphics mogelijk.

Tabel 2. De verbinding tus-

sen de video-kaart en demonitor is per type kaart

weer anders. De "oudere"

typen video-kaarten nemengenoegen met een verbin-

ding van 9 aders, de ande-re kaarten willen al 15

aders hebben.

kaarten, zoals de EGA-Wonder-kaart van ATI, die

in staat zijn de uitgangenvan de video-kaart aan te

passen aan de monitor die

men ter beschikking heeft.

Zo kan met bepaalde EGA-kaarten op een gewoneCGA-monitor gewerkt wor-

den. Dat heeft voor de ge-

bruiker het grote voordeel

dat de aanschaf van weereen nieuwe (dure) monitor

overbodig geworden is.

De PGC,

professioneel

met dito prijs

Om de professionele ge-bruiker van de PC ervan te

overtuigen dat CAD-software niet per se opeen echt Workstation hoeft

te draaien, is de PGC (Pro-

fessional Graphics Control-

ler) geïntroduceerd. Dezekaart, die met name be-kend is geworden door zijn

forse prijs, is nooit echt po-pulair geworden. De PGCheeft een speciale opCAD-toepassingen geëntebeeldschermverhoudingvan 4:3. Bovendien kan

deze kaart 256 verschillen-

de kleuren genereren. De

Page 59: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

PGA is een min of meerzachte dood gestorven. Deintroduktie van demultisync-monitor (bijvoor-

beeld de NEC Multisync)

heeft echter geheel nieu-

we mogelijkheden gescha-pen, waardoor software

voor de PGC toch gebruikt

kan worden. Omdat demultisync-monitor op alle

kaarten aangesloten kanworden, is het mogelijk opde moderne multifunktio-

nele EGA-kaarten meerde-re formaten te emuleren.

Op deze kaarten vindt degebruiker nogal eens deEGA+-mode, een modedie in feite de PGC ver-

vangt. Zo kan men zonderal te grote investeringen

toch gebruik maken vanCAD-paketten die voor dePGC geschreven zijn. Metde introduktie van de PS/2-

systemen heeft de PGC zijn

bestaansrecht verloren,

want de daarin onderge-brachte VGA heeft feitelijk

alle mogelijkheden in huis

die we ook van de PGCkunnen verwachten.

De nieuwenormen MCGAen VGAIBM heeft bij de introduktie

van de PS/2-modellen eenpoging gedaan om eeneinde te maken aan de el-

lende rond de verschillen-

de video-kaarten, door we-derom twee nieuwe typente introduceren (er warendus kennelijk nog steeds te

weinig kaarten). De VGA(Video Graphics Array) ende low-budget versie daar-van, de MCGA (Multi Color

Graphics Array), zijn kom-plete en universele grafi-

sche adapters die de ge-bruiker ruim voldoendemogelijkheden geven voornu en de nabije toekomst.De MCGA is een video-

kaart met 64 «byte aangeheugen en wordt stan-

daard geleverd in het PS/2-

systeem Model 30. Demaximale resolutie van640 x 480 beeldpuntenwordt bereikt in de twee-

kleuren-mode. Wordt ge-bruik gemaakt van een la-

gere resolutie van 300 x20O beeldpunten, dan zijn

Oplossend vermogen Kleuren

beeldbuis moet zijn. Dankzij

de hoge lijn- en rasterfre-

kwenties is een superieure

resolutie mogelijk. Indien

de kleurenbeeldbuis dezeresolutie niet kan weerge-ven, is de hele investering

voor niets geweest. Bij mo-nochrome monitoren is debandbreedte van de ver-

sterkers meestal bepalendvoor de hoogte van de re-

solutie. Een monochromemonitor met een hoge re-

solutie is daarom technischstukken eenvoudiger te

produceren dan een kleu-

renmonitor met vergelijkba-

re specifikaties. Bij eenkleurenmonitor moet na-

melijk een zeer fijn raster

op de beeldbuis aange-bracht worden en is hetbelangrijk dat de konver-

gentie ervoor zorgt dat deaangeslagen lichtpuntjes

keurig in het raster vallen.

De dot-pitch kan variëren

van 0,62 mm (gewone te-

levisie) tot 0,29 mm (eengoede hoge-resolutie-

kleurenmonitor). Voor nor-

maal gebruik is een dot-

pitch van 0,31 mm goedgenoeg.Door de grote verschillen in

lijn- en rasterfrekwentie is

voor iedere kaart eigenlijk

een andere monitor nodig.

Figuur 3. De veelgebruikte

ECA-kaart zorgt voor goe-

de kleuren-graphics entekst. Voor veel gebruikers

van kleuren-graphics is

deze kaart een betaalbare

oplossing.

Tabel 3. De resoluties van

de gangbare grafische

video-adapters voor de he-

dendaagse PC

256 kleuren beschikbaar. In

het kleurenpalet zijn in to-

taal 262.144 verschillende

kleuren aanwezig. Op mo-nochrome monitoren kande MCGA 64 verschillende

grijstinten weergeven. Omde kompatibiliteit met het

verleden te waarborgen,kan de kaart ook de be-kende CGA-kaart emule-ren. De andere kaarten, zo-

als EGA en MDA, wordendoor de MCGA niet geë-muleerd.

De tweede nieuwe kaart is

de VGA, de video-adaptervoor de PS/2-modellen 50,60 en 80. De VGA kan zo-

wel op lineaire kleurenmo-nitoren als op monochro-me monitoren gebruiktworden. Het beeldscherm-geheugen is 256 «bytegroot en de nominale gra-

fische resolutie bedraagt640 x 480 beeldpunten.In tekst-modes is de resolu-

tie 720 x 400 beeldpun-ten! Bij de lage grafische

resolutie van 320 x 200beeldpunten zijn 256 kleu-

ren per beeldpunt moge-lijk. Bij de hogere resolutie

zijn dat 1 6 kleuren perpunt. Ook nu zijn in het

kleurenpalet 262.144 kleu-

ren beschikbaar. Afhanke-lijk van de gekozen

beeldscherm-mode kun-

nen in het geheugen maxi-

maal 8 beeldschermenopgeslagen worden. Eenkarakter wordt in de tekst-

mode met een resolutie

van 9 x 16 beeldpuntenopgebouwd, in de grafi-

sche mode zijn dat 8 x 16

beeldpunten. De VGA-kaart kan alle oude nor-

men emuleren, zodat soft-

ware voor de MDA-, CGA-,EGA- en MCGA-kaart ge-bruikt kan worden. Maxi-

maal kunnen 8 karaktersets

van ieder 256 karakters

door de gebruiker geselek-

teerd worden. De karakters

in deze sets hebben eenmaximale hoogte van 32beeldpunten.

Monitoren

gevraagd?Zoals al uit de ondertitel

van dit artikel op te makenis, heeft het kiezen van eenvideokaart ook gevolgenvoor de te gebruiken moni-tor. Afhankelijk van dekaart zijn er aanzienlijke

verschillen in lijn- en raster-

frekentie, zie tabel 1. Hoehoger de lijn- en rasterfre-

kwentie, des te beter de

Hercules

CGACGACGAEGA

EGAEGAEGAEGAEGAVGAVGAVGAVGA

720 x 348

320 x 200

320 x 200

640 x 200

320 x 200

640 x 200

640 x 200

640 x 350640 x 350640 x 350

320 x 200640 x 400

640 x 480

640 x 480

2

2

4

2

16

4

16

2

4

16

256

16

2

16

Page 60: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

elektuur

mei 1989

Dit betekent dus dat er

voor een CGA-kaart eenandere monitor gebruikt

moet worden dan voor

een Hercules-kaart. Ook deEGA-kaart en de PGC vra-

gen ieder om een eigen

monitor. Naast de verschil-

len in raster- en lijnfrekwen-

tie zijn er ook nog verschil-

len in de nivo’svan devideo-uitgangen. Sommigekaarten hebben TTL-nivo’s,

andere lineaire

De fabrikanten van monito-

ren hebben zich in verschil-

lende bochten gewrongenom een zo universeel mo-gelijk aanbod van monito-

ren te leveren. De meestuniversele en dus ook deduurste monitoren zijn dezogenaamde multisync-

-monitoren. Deze universele

apparaten zijn in staat

zelfstandig de lijn- enrasterfrekwenties aan te

passen aan de gebruikte

kaart. Bovendien is het mo-gelijk de ingangen aan te

passen aan zowel TTL als li-

neaire nivo's. Verschillende

bekende fabrikanten zoals

NEC EISO en Philips heb-ben deze apparaten in

hun leveringsprogramma.

De prijs van deze kleuren-

monitoren schommelt er-

gens tussen de twee- endrieduizend gulden. De re-

solutie van een kleuren-

multisync-monitor is erg

hoog omdat beeldbuizen

met een dot-pitch van0,29 tot 0,31 mm gebruikt

worden. Helaas kunnen demeeste multisync-monito-

ren nog niet op denieuwste videokaarten ge-

bruikt worden. In de nabije

toekomst zullen de nieuwemultisync-monitoren wel in

staat zijn de VGA- enMCGA-signalen te verwer-

ken.

Van de multisync-monito-

ren is meestal zowel eenmonochroom- als een kleu-

renversie leverbaar. Naastmultisync-monitoren zijn er

ook dualsync-monitoren

die om kunnen schakelen

tussen twee lijn-en rasterfre-

kwenties. Deze kleuren-

duaisync-monitoren zijn

speciaal bestemd voor ge-bruikers van een PC metdaarin een CGA- en/of eenEGA-kaart, de monochro-me exemplaren voor ge-

bruikers van bijvoorbeeld

een CGA- (alleen zwart/wit-

weergave) en eenHercules-kaart.

Zoals al eerder vermeld, is

het kombineren van moni-tor en videokaart eenkomplex probleem. Niet al-

leen moet er een keuze

gemaakt worden tussen

monochroom- of kleuren-

weergave, ook de kabel-

tjes zijn bij iedere video-

81

kaart weer anders. In ta-

bel 2 is een overzicht ge-geven van de aansluitin-

gen zoals die op de diver-

se videokaarten zijn te vin-

den. Eén verschil is direkt

zichtbaar, want de MDA,CGA, EGA en PGC makengebruik van een D9-

konnektor, terwijl de nieu-

we kaarten (MCGA enVGA) een D15-konnektor

gebruiken. In principe wor-

den de vertikale en hori-

zontale synchronisatiepul-

sen apart naar de monitorverzonden, alleen de PGCmaakt gebruik van eengekombineerde synchroni-

satie. Gelukkig is dezekaart voor de hedendaag-se PC-gebruiker niet meervan belang.

(880099)

GESELECTEERDSatelliet-

ontvangst

Leng Trading Service

brengt een nieuwesatelliet-ontvangst-installa-

tie op de markt die speci-

aal bestemd is voor de in

1988 gelanceerde Astra-

satelliet. Via deze satelliet

zijn onder andere te ont-

vangen: Sky Channel, Sky

News, Sky Movies, Eurosport,

Disney Channel, Kindernet,

Lifestyle, Screensport, TV-

3/TV-4 en nog zo’n zes an-

dere stations, waaronderSAT-1 en PR07. De Astra-

satelliet is bijzonder aan-trekkelijk voor privé-

ontvangst omdat men hier-

voor geen grote schotel

(gewoonlijk circa 2 m dia-

meter) meer in de tuin

hoeft te zetten. Door het

grote zendvermogen vanAstra is een schotel meteen diameter van 60 cmvoldoende om de satelliet-

beelden in goede kwaliteit

te kunnen ontvangen.

De prijs van satelliet-

ontvang-systemen is delaatste jaren behoorlijk ge-daald, vooral door de ver-

kleining van de schotel-

diameter. Het systeem vanLeng Trading Service wordt

aangeboden voor 998 gul-

den inklusief ontvanger enBTW. Voor meer informatie

over dit systeem met zijn

aantrekkelijke prijs kanmen het onderstaande te-

lefoonnummer draaien.

Leng Trading Service

Bruggestraat 423841 CP Harderwijk

tel. 03410-22273

(897064)

Digitale audioDigitale audio is "in” te-

genwoordig, maar bijna

niemand weet er het fijne

van. Dat is niet zo verwon-

derlijk, aangezien demeeste verhalen bol staanvan wiskundige formules of

zo ver zijn vereenvoudigd

dat er niet meer in staat

dan "het werkt met nullen

en enen". Het boek "Digita-

le Audio" is gelukkig eenuitzondering. Het is deschrijver gelukt om eengroot deel van de materie

uit te leggen zonder ge-bruik te maken van wiskun-

dige stoeipartijen en zelfs

bij het thema foutkorrektie

(waar wiskunde onontbeer-

lijk is) blijft het boek lees-

baar. Hierdoor is het boekniet alleen toegankelijk

voor elektronici en studen-

ten, maar ook voor degeïnteresseerde leek die er

de extra leesinspanning

graag voor over heeft ommeer over dit onderwerpte weten te komen.Het boek is ook geen be-

schrijving van "de CD" ge-worden, maar behandeltalle aspekten van het veel

bredere gebied dat onderde term digitale audio valt.

Aan de orde komen: be-ginselen van de akoestiek

en digitale geluidsregistra-

tie, het opnemen én weer-

geven van digitale audio,

media voor de digitale re-

gistratie, foutbeveiliging, deCD (uiteraard) en een kor-

te blik in de toekomst.

Digitale Audioprincipes, registratie enopslag

auteun Ken C Pohlmannprijs: f 64,50ISBN 90 201 2060 3uitgegeven door KluwerTechnische Boeken

(897065)

Page 61: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

iri

mÉ

ë

1

1

1 // Appiikator is een rubriek waarin interessante kompo-nenten met hun toepassingen worden beschreven. De inhoud

yy' is gebaseerd op informatie die door fabrikanten en importeursy' is verstrekt en stoeit niet noodzakelijkerwijs op praktijkervaringen vande redoktie

DE TMS3477 VOICE RECORDER

Voor het opnemen enweergeven van audio-signalen is de casset-

te(band)recorder tot nutoe de aangewezen me-thode geweest. Maar ookop dit terrein begint de di-

gitalisering haar intrede te

doen. Het gaat momenteeldan nog wel om betrekke-

lijk korte opnametijden,maar voor een aantal toe-

passingen zijn dit soort

schakelingen al heel bruik-

baar. We denken daarbij

bijvoorbeeld aan ant-

woordapparaten, reklame-

boodschappen, geheu-gensteuntjes, alarmmeldin-gen, enz.

Als basis voor zo’n digitale

audio-recorder kan eennieuw IC van Texas Instru-

ments dienen (deTMS3477). Het IC heeft be-halve RAM alle benodigdefunkties aan boord. Eensysteem met de TMS3477ziet er in principe uit zoals

dat in het blokschema vanfiguur 1 is getekend. Het IC

kan op twee manierenworden bediend. De een-voudigste oplossing is eentoetsenbordje met vier

toetsen. De toetsen heb-ben dan een funktie ge-kregen die overeenkomtmet de funkties die op eencassette-recorder gebrui-

kelijk zijn. Een andere mo-gelijkheid is besturing via

een computer (host). Als

opslagmedium dienen dy-

namische RAM's in plaatsvan magneet-banden. Wilt

u iets anders horen, dankunt u van RAM-bank wis-

selen of iets nieuws opne-men.De TMS3477 maakt voorhet digitaliseren van het

audio-signaal gebruik vaneen gemodificeerde vormvan delta-modulatie

(CVSD, Continuously Vari-

able Slope Delta-

modulation). Het voordeelvan delta-modulatie in

kombinatie met D-RAM's zit

vooral in de eenvoud vande verbindingen tussen deTMS3477 en de RAM's. Hetprincipe van delta-

modulatie is in figuur 2 ge-schetst. Het analoge sig-

naal Ux wordt vergelekenmet een signaal dat "lang-

zaam" oploopt of afloopt

(Uv). Welke kant Uy opgaat, wordt bepaald doorUx en Ux wordt op zijn beurtweer bepaald door het

verschil tussen Ux en Uy. Hetdigitale signaal Ux bevatdus informatie over het

analoge signaal en omdat

TMS3477

Host

Keyboard

Speaker

Figuur 1. Het blokschemavan een met de TMS3477opgebouwd recorder-systeem.

Figuur 2. Het principe vandelta-modulatie in een no-

tedop.

D-RAM’s

890006 • 11

klok

komparator

uiMiwwm integrator

klok

890006-12

Page 62: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

83

dit signaal digitaal is, kanhet in een geheugen wor-

den opgeslagen. Nog eenvoordeel van delta-

modulatie is het feit dat deintegrator van de modu-lator ook als demodulatorkan worden gebruikt. Het

signaal Uy dient dan als

uitgangssignaal.

De voor een delta-

modulator onontbeerlijke

integrator is in de TMS3477anders opgebouwd dan u

misschien had verwacht.

De integrator is namelijk

opgebouwd met een op-

tel/aftrek-schakeling (ad-

der) en een digitaal-naar-

analoog-omzetter (DAC).

De "adder" is de feitelijke

integrator, immers integre-

ren is in dit geval niets an-

ders dan bij iedere klok-

puls het voorgaande resul-

taat met één te verhogen(als Ux "hoog" is) of metéén te verlagen (als Ux

"laag" Is). De DAC is toe-

gevoegd om van de digi-

tale inhoud van de "ad-

der" weer een analoogsignaal te maken (Uy) dat

aan de komparator wordt

aangeboden of bij het

weergeven van de op-

geslagen signalen op deuitgang verschijnt.

In de TMS3477 zijn diverse

blokken te onderscheiden

i

ESTMATtWTIGfUTOft

SYUA8*NTIGRATOe

CVSOCOMTWXIOOC

THNCCÖWTWX

MOSTMTOFACtIOQC

(figuur 3). Om te beginnennatuurlijk de komparator,

de flipflop (data latch), deadder en de DAC die dedelta-modulator vormen.Aan de modulator zijn ech-ter nog twee integratoren

toegevoegd die de snel- .

heid waarmee Uy kan ver-

anderen kunnen aanpas-sen aan de signaalgrootte.

Hierdoor wordt de geluids-

kwaliteit aanmerkelijk ver-

beterd. De rest van het IC

bevat de benodigdebesturingslogika voor deexterne geheugens en dehost-interface waarlangs

de TMS3477 kan wordenbestuurd.

In figuur 4 is een schema

Tabel 1

funktie address/progranvlqnen

0123456789TMS4256 DRAMTMS4164 DRAMTMS4C1024 DRAM1 DRAM geïnhaleerd

2 DRAM’s geïnstalleerd

variabele speekJuur

veste (maximale)

niet-cydiscb opnemen

cycüscb opnemen

keyboard-interface

CPU-interface

sample-frekwemie 32 kHz

sample- trekwent* 16 kHz

sample- frekwentie 64 kHz

geen datakompreasie

dete-kompressie

zonder opname-momtor

met opname^nonitor

1 IxxxxxxxxOlxxxxxxxxlOxxxxxxxxxxlxxxxxxx

xxxllxxxxxxxxOlxxxxxxxxxlxxxxx

xxxxxxllxxxxxxxxOlxxxxxxxxlOxxxxxxxxxx lx

xxxxxxxxxl

Figuur 3. Het inwendigevan de TMS3477.

Figuur 4. Een experimentele schakeling met deTMS3477, die echter ookheel goed permanent kanworden ingezet.

Tabel 1. Door middel van

een reset kunnen diverse

mogelijkheden van het ICworden ingesteld.

1 geen pull-down-weerstand

0 pull down- weerstand

x don't care

Page 63: archive.org · 2017. 5. 5. · :u 23 elektronica aktueel I I II. II Met onder andere: Eerste Japanse privé- Ny || II H II I 1 satelliet - Digitale oscilloskopen steeds be- 1 ^yl

getekend waarmee het IC

aan de praat kan wordengebracht. De TMS3477 kandoor middel van een reset

op diverse manieren wor-

den ingesteld. Hiervoor

wordt gebruik gemaaktvan de adres-uitgangen

voor de RAM’s die tijdens

de reset-procedure tijdelijk

als ingang dienen

(APO . . , AP9, AP = Ad-dress/Program). Doordat deAP-lijnen zowel in- als uit-

gang zijn, moeten de logi-

sche nivo's voor het instel-

len van het IC via pull-

down-weerstanden(R1 . . . RIO) worden aan-geboden - de pull-up-

weerstanden zijn al intern

aanwezig. In tabel 1 heb-ben we een opsomminggegeven van de zaken diemet deze lijnen kunnenworden ingesteld. We lo-

pen ze allemaal evenlangs, dan komen de mo-gelijkheden van het IC ge-lijk aan de orde.

Met APO en AP1 kan wor-

den aangegeven welk ty-

pe RAM als geheugenvoor de opname gaat die-

nen. Er kan gekozen wor-

den uit 3 maten: een RAMvan 64 Kbit (TMS4164), eenvan 256 Kb (TMS4256) eneen van 1 Mb (TMS4C1024).

In totaal kunnen tweeRAM's (uitsluitend van het-

zelfde type) worden aan-gesloten. Verplicht is datniet en daarom kan metAP2 worden aangegevenof er één of twee RAM's zijn

geïnstalleerd. Door middelvan de schakelaars SI enS2 zijn de mogelijkhedenmet de RAM’s nog verder

uitgebreid. Als S2 openstaat, kan met SI wordengekozen tussen de tweeRAM's. Dit geeft de moge-lijkheid om twee "spreu-

ken" (PHrasel en PHrase2)

Figuur 5. Een computer-systeem kan op deze wijze

met de TMS3477 wordenverbonden.

Figuur 6. De TMS3477 is

niet ondergebracht in degebruikelijke DIL-

behuizing, maar in eenhuisje met een veel kleiner

pen-raster (0,070" =

1, 78mm).

te kiezen. Met S2 gesloten

en SI (verplicht) in standPH1 kunt u één "spreuk"

opslaan en weergeven,maar deze mag dan weltweemaal zo lang zijn.

De volgende instelling be-treft de lengte van despeelduur. Deze kan vast

worden ingesteld en is danaltijd gelijk aan de maxi-male speelduur, waaroverlater meer. Met de varia-

bele speelduur kunnen (te

lange) pauzes aan het

eind van een opname wor-

den voorkomen. Als naeen opname op de stop-

toets wordt gedrukt, danwordt het geheugenadresbewaard waarin het

laatste monster is opgesla-gen en dat bij het afspe-

len dan als stopadresdient. Een andere maniervan opnemen is het cy-

clisch opnemen, dat kanworden ingesteld met AP4.

In dat geval blijft deTMS3477 kontinu opnementotdat er op de stopknopwordt gedrukt. Omdatdaarbij op een gegevenmoment het geheugen vol

raakt, worden de nieuwstedata over de oudste datageschreven. Het begin- eneindpunt van de opnameloopt dus als het ware rondin het geheugen. In datgeheugen staat dus altijd

het laatste stuk van hetopgenomen audio-signaal- makkelijk als hulpje bij

bijvoorbeeld memo-recorders. Met AP5 kan hettype interface worden ge-kozen waarmee deTMS3477 bestuurd kan wor-

den. Wanneer wordt geko-zen voor de keyboard-

W/cpi

Caïi 3 |BI!

890M6 - 15

interface, dan kan devoice-recorder in eenstand-alone-toepassing

met de hand worden be-

diend. Hiervoor worden vier

schakelaars op de vier

interface-ingangen aan-gesloten. De funktie vandeze schakelaars spreekt

voor zich. De andere mo-gelijkheid om de TMS3477te bedienen, de CPU-

interface, geeft dit een IC

een breed scala van mo-gelijkheiden doordat meteen processor allerlei on-

dersteunende funkties kun-

nen worden gerealiseerd,

zoals datatransmissie tus-

sen twee voice-recorders

of het opslaan van dedata in een massageheu-gen met de mogelijkheidmeerdere boodschappenop kommando op te roe-

pen. De besturing ge-schiedt via de pennen vanhet IC die ook voor dekeyboard-interface wordengebruikt. De funktie vandeze pennen is dan echter

geheel anders geworden.Er zijn twee "Command-Port"-lijnen (CPO, CP1), eendata-strobe (STB) en eenbusy-signaal (zie figuur

5). Met een hoog nivo opde strobe-lijn wordt aange-geven dat er een nieuwkommando moet wordenuitgevoerd. Welk komman-do dat is, wordt aangege-ven met CPO en CP1 . Methet busy-signaal kan deprocessor kontroleren of deTMS3477 nog ergens meebezig is, zodat het opne-men of weergeven niet on-

nodig wordt onderbroken.

De volgende instelmoge-

lijkheid is de sample-

frekwentie (AP6 en AP7).

Afhankelijk van de ge-wenste geluidskwaliteit enspeelduur kan een van dedrie beschikbare frekwen-

ties worden gekozen. Despeelduur kan met behulpvan de sample-frekwentie

en de geheugengroottegemakkelijk worden uitge-

rekend en wel met de for-

mule:

speelduur =

geheugengrootte

sample-frekwentie

Als we hiermee gaan reke-

nen, dan komen we uit opeen minimale speelduurvan 1 s (64 Kb, 64 kHz) eneen maximale speelduur

van 131 s (2 Mb, 16 kHz).

Een mogelijkheid die we te

danken hebben aan dedigitale integrator wordt in

de dokumentatie data-kompressie genoemd. Hetgaat hier echter om eenvorm van expansie van het

audio-signaal. In deze mo-de worden de bits met vier

vermenigvuldigd (twee bits

naar links geschoven)voordat ze de DAC wordenaangeboden. Zwakke op-names worden zo een stuk

luider weergegeven, zij het

met slechts een 8-bits reso-

lutie Het is dan ook niet debedoeling dat deze moge-lijkheid bij het opnemenwordt gebruikt, want datzou de geluidskwaliteit

aanzienlijk verslechteren.

De laatste funktie - eenopname-monitor - kanworden ingesteld met AP9.

U hebt zo de mogelijkheid

om op te nemen met of

zonder meeluisteren.

(890006)


Kti Gastritis BAB I, II

Kti Gastritis BAB I, II

Y i Papercr ii - Yume-Design

Y i Papercr ii - Yume-Design

I N I. Communisme Internationaal II. Activiteiten van de

I N I. Communisme Internationaal II. Activiteiten van de

II *i II «i 11R1 II WtCI1L - IRIS PAHO Home

II *i II «i 11R1 II WtCI1L - IRIS PAHO Home

Nom print monitor 2011 II / 2012 I

Nom print monitor 2011 II / 2012 I

archive.org · 2010. 3. 30. · FELIXALCAN,ÉDITEUR LESMAITRESDELAMUSIQUE ÉTUDESd'histoireETd'eSTHÉTIQUE PubliéessousladirectiondeM.JeanCHANTAVOINE Collectionhonoréed'unesouscriptionduministèredel'Instructi

archive.org · 2010. 3. 30. · FELIXALCAN,ÉDITEUR LESMAITRESDELAMUSIQUE ÉTUDESd'histoireETd'eSTHÉTIQUE PubliéessousladirectiondeM.JeanCHANTAVOINE Collectionhonoréed'unesouscriptionduministèredel'Instructi

archive.org...Created Date 4/22/2018 9:08:52 AM

archive.org...Created Date 4/22/2018 9:08:52 AM

Oratorio de Noël de Jean-Sebastian BACH (1756-1791) fileFlauto traverso I/II in octava e Oboe I/II e Violino I col Soprano, Violino II coll'Alto, Viola col Tenore, Violoncello col

Oratorio de Noël de Jean-Sebastian BACH (1756-1791) fileFlauto traverso I/II in octava e Oboe I/II e Violino I col Soprano, Violino II coll'Alto, Viola col Tenore, Violoncello col

EE-II Unit - I

EE-II Unit - I

B. E I - II Sem Syllabus

B. E I - II Sem Syllabus

II I - d.otto.de

II I - d.otto.de

Assassin's Creed The Fall 01 - archive.org

Assassin's Creed The Fall 01 - archive.org

LAKEFRONT I & II - LoopNet

LAKEFRONT I & II - LoopNet

archive.org...MGAPANUNTUNANNGISLAM AngKahuluganatDiwangIslam. AngkahuluganngIslamaypagsukoatpagsunodsa mgakautusanngAllahnangwalangpagtutol.Itoang tunaynadiwangIslam ...

archive.org...MGAPANUNTUNANNGISLAM AngKahuluganatDiwangIslam. AngkahuluganngIslamaypagsukoatpagsunodsa mgakautusanngAllahnangwalangpagtutol.Itoang tunaynadiwangIslam ...

GEUZENDAM – GAZENDAM - GAASENDAM Generatie I Generatie II

GEUZENDAM – GAZENDAM - GAASENDAM Generatie I Generatie II

Teachingbd o iii iii ii iii iii @ i iii ii iii i iii i, ii i C ii ii iii @ i ii iii (gar, st) iii. @ @ i e iii ii g iii iii. O i ii ii iii iii i, iii iii.

Teachingbd o iii iii ii iii iii @ i iii ii iii i iii i, ii i C ii ii iii @ i ii iii (gar, st) iii. @ @ i e iii ii g iii iii. O i ii ii iii iii i, iii iii.

Commerce Sem I & II A.T.K.T LIST

Commerce Sem I & II A.T.K.T LIST

O I II Strategie voor werelderfgoedmanagement III · Strategie voor werelderfgoedmanagement I O II III. DEEL II ... DEEL II 253 2. Evaluatie van het beleid 1972-2012 2.1. Inleiding

O I II Strategie voor werelderfgoedmanagement III · Strategie voor werelderfgoedmanagement I O II III. DEEL II ... DEEL II 253 2. Evaluatie van het beleid 1972-2012 2.1. Inleiding

QIRAT KHALF AL IMAM KA MASALA - archive.org

QIRAT KHALF AL IMAM KA MASALA - archive.org

beton I i II

beton I i II