20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

1/40

[Het theatrale lichaam]

[Over het fenomeen 'presence' in postdramatisch theater]

Name [Raphal Vandeweyer]

Student I ! "#$%$& (lways positions) no letter I* (dd a +ero at the,e-innin- if only " positions*

./mail address [raphael*vandeweyer0-mail*com]

1ourse code CWE3901

2roup num,er ##

Supervisor3tutor [r* 4ouis Van den Hen-el]

(ssi-nment name 5achelorscriptie

(ssi-nment ! ## 6he end wor7 of a course always carries the num,er ##*(ll other assi-nments are num,ered chronolo-icallystartin- with #%*

(ttempt R.284(R R.284(R or R.SI6

(cademic year 9#%:9#%$

ate [9#3#"39#%$]

;ords #

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

2/40

Het 6heatrale 4ichaam

Het theatralelichaamOver het fenomeen 'presence' in postdramatisch theater.

Wonge Bergmann

Bachelorscriptie

Supervisor: dr. L. Van den Hengel Raphal Vandeweyer !"#$#%&

oorden: $"&(")"*"!*)"$#

9

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

3/40


Abstract

n dit essay wil i+ aan de hand van de postdramatische esthetie+ van Hans*,hies

Lehmann en de ideen rond 'presence' van -ri+a ischer*Lichte en /ormac 0ower

nagaan wat de rol is van de notie 'presence' in het huidige postdramatische theater.

Hiervoor wil naast een conceptuele 1loso1sch*theoretisch 2enadering oo+ de pra+ti3+

4elf laten spre+en en door middel van participerende o2servatie het wer+ van 5an a2re

2i3 4i3n performancege4elschap ,rou2leyn analyseren.

n 4i3n theorie geeft de invloedri3+e theaterwetenschapper Hans*,hies Lehmann

duideli3+ aan dat na het dramatisch theater *dat eindigt 2i3 6ertold 6recht* we via

7ntonin 7rtaud en 5er4y 8rotows+i uit 4i3n ge+omen 2i3 een postdramatisch theater.

-en copernicaanse omwenteling9 4oals 0atrice 0avis het noemt. Lehmanns invloedri3+evisie gaat gepaard met een speci1e+e esthetie+ waaraan ons hedendaags theater nog

maar amper ont+omt. -en 2elangri3+ aspect aan Lehmanns theorie is de terugscha+eling

van de centrale positie van te+st9 hi3 4et 'theatrale te+ens' als 2eeld9 woord9

lichameli3+heid en +lan+ naast el+aar en stelt dat het om het geheel van de ervaring

gaat. n dit essay wil i+ 2innen de lichameli3+heid nagaan hoe het fenomeen 'presence'

4ich verhoudt 2innen dit postdramatisch theater. Hiervoor ge2rui+ i+ het onder4oe+

van ischer*Lichte en 0ower. + wil nameli3+ nagaan hoe dit fenomeen 'wer+t' 2innen

het +ader dat Lehmann ons heeft gegeven9 om 4o tot een 2eter 2egrip te +omen van 4i3nrol in de hedendaagse performance+unst en 2i3 uit2reiding het hedendaagse9

grotendeels postdramatische9 theaterlandschap. e relevantie van dit essay ligt hem in

het 2egri3pen en concreet ma+en van een 2elangri3+ theatraal fenomeen aan de hand

van een concreet voor2eeld uit de performance+unst dat 4eer representatief is voor het

postdramatische theater.

Keywords

0ostdramatisch theater9 presence9 a2re9 Lehmann9 performance.

:

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

4/40

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

5/40


My advice is... go back to school. But fnd a dierent one, with less books and more physicality

? vo imchev.

Inleidinganneer we de notie lichameli3+heid 2innen de hedendaagse performance+unst willen

gaan onder4oe+en worden we onvermi3deli3+ verplicht om ons op het gladde i3s van een

vri3 3onge wetenschap te 2egeven. e performance studies is een vri3 recente maar

daarom niet minder onstuimige wetenschappeli3+e ta+9 die 3e vanuit verschillende

standpunten +an 2enaderen. Voor dit paper leg i+ mi3n focus meer op het theatrale9 het

theaterwetenschappeli3+e aspect van de performance+unst omdat dit het 2este aansluit

2i3 de casus die i+ wil 2ehandelen. aarom is het niet on2elangri3+ om te 2eginnen 2i3

het postdramatische theater9 een concept dat de uitse theaterwetenschaper9 Hans*

,hies Lehmann9 in 4i3n geli3+namige 2oe+ introduceerde. Hi3 mer+t een duideli3+e

copernicaanse omwenteling 2innen het theater waardoor het theater vanaf 6ertold

6recht een geheel andere invulling +ri3gt. Het dramatische theater van weleer maa+te

op dat moment plaats voor iets nieuws9 iets na het dramatische dus. at dit is +an

uiteraard niet in een 4in worden gevat. at echter wel duideli3+ is9 is dat er 2innen de

theatergeschiedenis op dat moment een 2elangri3+e paradigmaverschuiving plaats

vond. e te+st en het gespro+en woord die tot dan toe alti3d centraal had gestaan werdnevengeschi+t aan de andere theatrale te+ens. -l+ +enmer+ heeft 4i3n waarde9 en staat

naast in plaats van 2oven el+aar. aarnaast gaat men 2i3 de esthetie+ van een

dramatische voorstelling vaa+ uit van een traditionele en psychologische 2enadering

waar2i3 representatie en het creren van een 1ctionele wereld centraal staat9 terwi3l de

postdramatische acteur de4e representatie deconstrueert en de materialiteit en

=

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

6/40


constructie van 4ich4elf en de voorstelling 2lootlegt. e performance+unst is hiervan

het ultieme resultaat. it wil echter niet 4eggen dat een performance +unstenaar

nood4a+eli3+ vanuit een theatrale invalshoe+ wer+t. e nog erg 3onge +unstvorm is

echter wel het ultieme +lan+2ord van de essentie van de paradigmaverandering.

n dit paper wil i+ nagaan wat de rol is van de notie lichameli3+heid 2innen de

postdramatische performance+unst. Om te analyseren hoe de4e lichameli3+heid precies

'wer+t'9 4al i+ mi3n focus vooral leggen op de @aanwe4igheidA of de @presenceA van het

lichaam. it fenomeen wordt vaa+ ge2rui+t om 2epaalde ervaringen 2innen de

theatrale 2eleving te duiden. Het is echter een compleB 2egrip9 dat op een aantal

verschillende manieren +an worden 2enaderd.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

7/40


--L : ,heorie

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

8/40


Postdraatische Per!orance"

Om de notie lichameli3+heid en de meer speci1e+e rol van de aanwe4igheid van

het lichaam 2innen een postdramatisch wer+ te onder4oe+en is het 2elangri3+ om te

+i3+en naar de historische evolutie van ideen 2innen het veld van het postdramatische

theater en de performance+unst. Hiervoor is allereerst een goed 2egrip nodig van de

concepten 'postdramatie+' en 'performance'. -en eerste 2elangri3+e nuance is het grote

verschil tussen de4e twee concepten. Het 0ostdramatische theater is een idee dat

onlosma+end ver2onden is met de theaterwetenschap en pra+ti3+. aarom mogen we

de twee concepten 4e+er niet met el+aar verwarren. e performance+unst hoeft immers

niet slechts theatraal te 4i3n maar +an oo+ vanuit een eerder 2eeldend of dansant

standpunt worden 2enaderd. n dit paper pro2eer i+ echter wel vanuit een theatraal

standpunt te den+en om 4o het concept performance te plaatsen 2innen de

postdramatie+. n die 4in is de titel van dit hoofdstu+ een pleonasme9 omdat vanuit een

theatraal standpunt de autonome performance+unst eigenli3+ alti3d postdramatisch is.

it wil echter niet 4eggen dat een gedegen in4icht in de performance studies en +unst

niet nood4a+eli3+ 4ou 4i3n. -en goed 2egrip van 2eide concepten is nog steeds

onont2eerli3+.

0ostdramatie+ is een vri3 recent 2egrip dat we te dan+en he22en aan de uitse

theaterwetenschapper Hans*,hies Lehmann. Hi3 2iedt in 4i3n 2oe+ ostdramatisches!heater een heldere uiteen4etting over een mar+ante ge2eurtenis die oo+ de ranse

performance en theaterwetenschapper 0atrice 0avis niet ontgaan is. 0avis spree+t 4elfs

van een copernicaanse omwenteling 2innen het theater. Het gaat hier om een

2elangri3+e verandering in het den+en9 die Lehmann in 4i3n wer+ vri3wel meteen

aanhaalt. Hi3 heeft het over het einde van de '8uten2erggalaBie' waarmee hi3 wil 4eggen

dat er een einde is ge+omen aan het ti3dper+ van het 2oe+ en het schrift. Hi3 mer+t op

dat een diepe9 lineair*succesieve en dus narratieve vorm van waarnemen die vertre+t

vanuit een causaal den+en wordt ingeruild voor een meer glo2ale enmultisperspectivistische vorm van waarnemen. e Eitsende 2eeldcultuur en de

ra4endsnelle mediatechnologische veranderingen van de laatste decennia he22en hier

volgens hem een 2elangri3+ aandeel in. n 4i3n 2oe+ geeft Lehmann een uitge2reide

her4iening van een invloedri3+ theaterwetenschappeli3+ wer+ uit $%(!9 0eter S4ondi's

!heorie des modernen "rama#s $%%&'$()&.e4e stelde dat het moderne drama in de

>

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

9/40


renaissance ontstond na een crisis 2innen het mens en wereld2eeld. Op die manier trad

er een verschuiving op die de mens van 8od naar het sociale leidde. Vanaf dan werd

het eerste -uropese theater dat tot dan de vorm van mysterie*9 mira+el* en passiespelen

had aangenomen9 vervangen door een modern drama waarin de mens en de

intermenseli3+e relaties centraal +wamen te staan. Het 'nieuwe' drama was een gesloten

vorm die auteur en toeschouwer 2uitensloot. -en 1ctieve wereld die achter een

ondoordring2are vierde wand werd opgetro++en en die los van de auteur of de

aanwe4igheid van het pu2lie+ werd gemanifesteerd. S4ondi 2etoogt dat pas eind $%e

eeuw daar verandering in +omt. Hi3 heeft het over een crisis waarin het traditionele

neoclassicistische drama in conEict +omt te staan met nieuwe theaterschri3vers die el+

op hun manier de actualiteit van het ge2euren pro2lematiseren. Fo noemt hi3 het

voor2eeld van Henri+ 2sen9 die met 4i3n 'well made plays' goed aansluit in de traditie

van het neoclassicistische drama maar dit 4o meesterli3+ doet waardoor hi3 de crisis net

2lootlegt. S4ondi schri3ft: =He won his fame in great part 2ecause of his mastery of

earlier dramatic conventions. 6ut this eBternal perfection mas+ed an internal crisis in

the rama.> GS4ondi9 $%&9 p. $%I Hi3 4iet de 'well made play' als een 4o ver

doorgedreven vorm waardoor het neoclassicistische drama van 4ich4elf vervreemde.

e4e crisis werd volgens hem na een aantal pogingen opgelost door de +omst van het

epische theater. Hier pi+t Lehmann op in want hi3 2esluit hier *en dat is meteen de

thesis van 4i3n wer+* dat dit slechts momenten 4i3n in een historische ontwi++elingwaar2innen het theater 4ich steeds verder vervreemde van het drama. Het is daarom

oo+ dat we pas na 6ertold 6recht9 die met 4i3n -pische theater geschiedenis schreef9 pas

echt +unnen spre+en van postdramatie+9 omdat pas vanaf dan het theater 4ich

onafhan+eli3+ van het drama ontwi++elde. Volgens Lehmann 2li3ft 6recht gevangen in

een dramatisch paradigma. Lehmann geeft een aantal concrete voor2eelden die samen

wel onont2eerli3+ 4i3n voor de evolutie 2innen het postdramatische theater: =the whole

line of new theatre that led from 7rtaud and 8rotows+i to ,he Living ,heatre and

Ro2ert ilson> GLehmann9 )""!9 p. J"I.aarnaast maa+t Lehmann duideli3+ dat het traditionele dramatische theater de

te+st 2eschouwt als centrale 2asis die alles onder controle houdt. Het is het woord dat

centraal en 2oven andere theatrale elementen staat. Daterile +ara+teristie+en9 4oals

2i3voor2eeld het lichaam van de acteur9 4i3n hier on2elangri3+ en 4i3n onderhevig aan de

in de te+st geKntegreerde 2ete+enis en intentie. an+4i3 de paradigmaverschuiving naar

&

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

10/40


de postdramatie+ verandert de4e traditionele visie heel erg. e4e visie die al sinds

7rtistoteles' 0oetica wordt aangehangen9 +omt in het postdramatische theater op de

helling te staan. ,e+st en woord 4i3n niet meer de meesters van het theater9 4e 4i3n

evenwaardige en nevengeschi+te onderdelen van de postdramatische voorstelling.

Lehman 4iet de paradigmaverandering oo+ niet louter historisch9 hi3 mer+t op dat het

postdramatische alti3d al in het dramatische ligt verscholen. Het gaat hem niet 4o4eer

om een temporele opeenvolging of een volledige ont+enning van het drama maar

eerder om een +ritische herwer+ing. Lehmann omschri3ft het graag 4o:

=,he ad3ective @postdramaticA denotes a theatre that feels 2ound to operate

2eyond drama9 at a time @afterA the authority of the dramatic paradigm in theatre.

hat it does not mean is an a2stract negation and mere loo+ing away from thetradition of drama.> GLehmann9 )""!9 p. )&I

Het is de traditionele traditie tussen theater en drama die 2innen het

postdramatische theater onder de loep wordt genomen. Het is de4e traditie die na de

heerschappi3 van het dramatische paradigma 2innen de postdramatie+ 4al worden

gedeconstrueerd*

e notie van deconstructie vindt 4i3n oorsprong in de 3aren '!" waar2i3 men

uitging van het feit dat een te+en nooit intrinsie+ met 4i3n 2ete+enis ver2onden was

maar pas 2ete+enis +reeg 2innen de conteBt van een geheel van andere te+ens9 door te

verschillen van andere te+ens. Oo+ werd dit deconstructivisme ge4ien als een stri+te

ont+enning van de o23ectieve wer+eli3+heid omdat men stelde dat er ni+s 2uiten een

te+st lag. e ranse 1losoof 5acues errida stelde: =l n'y a pas de hors*teBte> en

maa+te daarmee duideli3+ dat de hele +en2are wer+eli3+heid voor hem CCn grote te+st

was. Het is niet toevallig dat de4e pionier van het deconstructivisme oo+ stu++en over

theater schreef. Vooral aan het eind van de 3aren '&" schreef errida veel over theater.Op de4e manier wordt duideli3+ dat Lehmann 4ich in een poststructuralistische

traditie 2egeeft. Fo 4i3n den+ers als errida en 5ean*ranMois Lyotard 2elangri3+e

spil1guren in 4i3n theorie. Hi3 schetst 4o dat de ingri3pende veranderingen 4ich niet

louter op theatraal ge2ied voordoen maar oo+ wi34en op een veranderend mens2eeld.

e opmars van de rede9 een ster+ere 4elf2ewustwording en uiteindeli3+ de catastrofale

%#

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

11/40


wereldoorlogen die als 1naal ne+schot fungeerden 2rachten de mens in een eBistentile

crisis. -en crisis 2innen het su23ect. Lyotard 4iet hierin het einde van de grote verhalen9

de teloorgang van de metafysica. -n net hier is9 volgens Lehmann9 het postdramatische

theater een uitdru++ing van. n !he tooth, the palmeen essay dat Lyotard over theater

schreef heeft hi3 het over een 'energetisch theater'. at Lyotard hiermee 2edoelt9 legt hi3

uit aan de hand van een voor2eeld van +unstenaar Hans 6ellmer:

? have a toothache9 clench my 1st9 my nails dig into the palm of my

hand. ,wo investments of the li2ido. Shall we say that the action of the palm

represents the passion of the tooth; s there no possi2ility to reverse one and the

other9 a hierarchy of one position over the other9 power of one over the other;>

GLyotard9 Durray9 $%%&I

Det dit voor2eeld toont Lyotard aan dat het 'energetisch theater' een nieuw idee over

theater 2evat. Het gaat niet meer om intenties en 2ete+enis maar om intensiteiten9

+rachten en energie. it sluit goed aan op de veranderingen die Lehmann 4elf 4iet: het

energetisch theater van Lyotard heeft 2elangri3+e raa+vla++en met Lehmans

postdramatisch theater. at de huidige theorie over dit 'nieuwe' theater en wat dit met

4ich mee2rengt veel poststructuralistische +enmer+en vertoont is daarom niet

verwonderli3+. e 4ouden echter te ver gaan wanneer we Lehmann als poststructuralist4ouden 2estempelen9 4i3n theorie is 4e+er een +ind van het postmodernisme maar

vertoont 2elangri3+e verschillen. Fo vertre+t Lehmann 2i3voor2eeld vanuit de

geschiedenis van de theaterpra+ti3+ en gaat hi3 oo+ vanuit die pra+ti3+ 4elf den+en9

terwi3l 2innen het postmoderne discours de pra+ti3+ vaa+ 2uiten 2eschouwing wordt

gelaten. Fo haalt Naren 5rs*Dun2y in de inleiding op Lehmanns wer+ 5ohannes

6irringer aan:

=hat postmodern theories of teBtuality and visual representation G...Ilac+ is a more concrete historical understanding of the compleB and conEicted

relations of teBt and language to performance and space in the theatre. -ven

more importantly they lac+ a concrete theatrical +nowledge of the reconceptions

and revisions of various approaches to the acting in9 and staging of9 teBtual and

%%

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

12/40


conteBtual Gscenographic9 choreographic and musicalI wor+ carried out 2y

several generations of avant*garde artists in this century.> GLehmann9 )""!9 p. $#I

Op de4e hiaten pi+t Lehmann gretig in en 2li3ft op die manier niet vastgeroest in

het postmoderne discours. aarnaast 4i3n er in 4i3n wer+ oo+ andere 2enaderingen die

meer modernistisch aandoen9 2i3voor2eeld wanneer hi3 het heeft over 7ntonin 7rtaud

en li3Ei3+e aanwe4igheid.

e ideen van 7ntonin 7rtaud9 die we mogen 4ien als de pionier van het

postdramatische theater9 4i3n voor heel wat discussies over theater nog steeds relevant.

7rtauds 'theater van de wreedheid' is CCn van de eerste9 premature voor2eelden van

postdramatie+. Veel ideen die we in de esthetie+ van het hedendaagse postdramatische

theater 4ien9 4i3n immers al terug te vinden in 4i3n wer+. e +unnen daarom oo+ een

groot aantal geli3+enissen vinden met 4i3n visie en Lyotards idee van een energetisch

theater. at echter mar+anter is9 is de positie waarin een andere 2elangri3+e

poststructuralist9 5acues errida9 4ich ten op4ichte van 7rtauds ideen 2evond. Het

poststructuralisme is dan oo+ een 2rede term9 want de ideen van deconstructivisme

die vooral voor errida erg 2elangri3+ 4i3n9 leveren een interessante tegenstelling op

tussen hem en 7rtaud. Fo schri3ft 7rtaud in *e th+tre et son double2i3voor2eeld:

=Voor iedereen is een 2eschaafd en ontwi++eld mens iemand die oversystemen is ingelicht en die den+t in systemen9 in vormen9 in te+ens9 in

voorstellingen. Hi3 is een monster die tot in het a2surde 2i3 4ich4elf dat vermogen

ontwi++eld heeft dat wi3 he22en om gedachten uit on4e handelingen te

voorschi3n te halen9 in plaats van on4e handelingen te doen overeenstemmen

met on4e gedachten.P G7rtaud9 Q Vin+enoog9 $%)I

e4e gedachte geeft oo+ duideli3+ de richting die hi3 met 4i3n theater op wil aan. -en

puur9 systeem* en vormloos theater waar2innen de essentie en de intensiteiten worden2lootgelegd. it te+en* en vormloos theater is radicaal verschillend van de

deconstructie waar errida voor i3verde. n het essay the theatre o cruelty and the closure

o representation gaat hi3 oo+ in op 7rtauds ideen omtrent aanwe4igheid en

representatie 4oals hi3 dat in 4i3n 'theater van de wreedheid' toepaste. errida pro2eert

7rtauds idee van een pure9 non*conforme9 niet*gerepresenteerde aanwe4igheid aan te

%9

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

13/40


vallen. errida's essay is een duideli3+e aanval op de notie 'presence' 2innen het theater

en werpt vragen op die tot op de dag van vandaag nog 2randend actueel 4i3n. n het

tweede hoofdstu+ +omen we hier nog uitge2reid op terug.

it wil natuurli3+ niet 4eggen dat we voor een postdramatisch theater alle

poststructuralistische ideen over2oord moeten gooien: de4e ideen he22en wel

degeli3+ nog steeds hun 2elang 2innen het den+en over dit theater. 7an de andere +ant

moeten we oo+ goed 2eseffen dat niet alleen het theater van 7rtaud een revolutionaire

2eginfase is voor de postdramatie+9 maar oo+ dat het 3uist die elementen in 4i3n wer+

4i3n die door 2epaalde poststructuralisten werden ont+racht die in ons huidige den+en

over postdramatie+ worden herroepen. Fo haalt Lehmann 2i3voor2eeld 7rtauds

voor2eeld aan van een slachtoffer op een 2randstapel die te+ens geeft door de vlammen

heen. it is wat het theater na het drama voor 7rtaud moet doen9 een 4uiver en puur

theater dat los is gemaa+t van el+e vorm.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

14/40


schouwspel 4al worden hersteld9 tussen speler en pu2lie+9 door dat de

toeschouwer9 in het midden van de actie geplaatst9 daardoor omringd en

omsingeld wordt. e4e omsingeling +omt uit de uiterli3+e vorm van het theater

4elf voort.> G7rtaud9 Q Vin+enoog9 $%)9 p. $$JI

e representatie en interpretatie van weleer is niet meer en wordt vervangen

door een performatief theater dat draait om het produceren van aanwe4igheid. -en

postdramatisch theater dat de toeschouwer 2ewust maa+t van het oorspron+eli3+e

fragmentarische aspect van de waarneming dat door on4e ratio dwangmatig in

systemen wordt gegoten. 6innen dit theater is er dan oo+ een enorm 2elangri3+e rol

weggelegd voor het lichaam. Het aan 2ete+enis ondergeschi+te en dus

2ete+enisdragende lichaam 4al nu plaatsma+en voor 4i3n eigen essentie: een pure vorm

van lichameli3+heid. Hierop +omen we nog terug in het tweede hoofdstu+.

Het 2egrip performance is al een aantal +eer terugge+omen wanneer we het over

postdramatisch theater he22en. it wil echter niet 4eggen dat performance daarom oo+

per de1nitie een theatervorm is. Het heeft9 4oals net oo+ al aangegeven9 met een

mentaliteits* en den+wi34iging te ma+en: een paradigmaverandering die groter is dan

louter de radicale omme4waai 2innen het theater. Fo mer+en we dat door de

ingri3pende veranderingen die plaats vonden aan het 2egin van de twintigste eeuw9 inde loop van die4elfde eeuw een den+wi34iging werd veroor4aa+t9 waardoor nieuwe

ideen en theorien 4ich +onden ontwi++elen. Fo 4ien we dat 2i3voor2eeld oo+ vanuit

het perspectief van de dans of de 2eeldende +unst een 4elfde verandering optreedt.

aarnaast he22en is er oo+ de op+omst van de performance studies die niet en+el 4i3n

relevantie 2innen het artistie+e heeft maar oo+ 2innen sociaal of cultureel onder4oe+.

aarnaast 2li3+t 2i3voor2eeld uit de door Darvin /arlson geschreven inleiding op het

wer+ !he transormative power o perormance van de uitse theaterwetenschapster -ri+a

ischer*Lichte oo+ dat de geschiedenis van de performance en de performance studiesoo+ geogra1sch verschillend is. Hi3 vergeli3+t het verschil in omgaan met de notie

performance tussen de Verenigde Staten en -uropa. Fo maa+t hi3 duideli3+ dat in

-uropa het onder4oe+ naar performance alti3d al nauw verweven is met de

theaterwetenschap9 terwi3l men in de S7 uitging van twee verschillende

onder4oe+svelden. Fo geeft hi3 aan dat in -uropa al in $%)"9 2i3 het vroege 2egin van de

%$

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

15/40


theaterwetenschap9 de 2asis van de performance studies wordt gelegd. e grondlegger9

DaB Hermann9 wordt gepre4en door ischer*Lichte omdat hi3 een eerste 'performative

turn' maa+te 2innen het den+en over theater. 0as in de 3aren '!" is een tweede

'performative turn' mer+2aar9 die onder stimulans van de post*structuralistische ideen

hoogti3 viert. n de S7 veranderde het den+en over performance pas rond $%&% dan+4i3

het 2oe+ rt as an eventvan 8erald Hin+les. e4e nieuwe visie 4orgt voor het instorten

van tegenstellingen 4oals de dualiteit toeschouwer*acteur en 4oals /arlson het 4egt: Pthe

oscillating focus 2etween the actors speci1c corporeality and the character portrayed9

2etween 'presence' and 'representation'>Gischer*Lichte9 )""I. at ischer*Lichte en

Lehmann 4ich duideli3+ in de4elfde traditie 2evinden mag duideli3+ 4i3n9 en dat de4e

traditie toonaangevend is 2innen het onder4oe+ dat i+ hier wil voeren hoeft eigenli3+

niet ge4egd. e 2elangri3+e switch waar 4owel Lehmann en ischer*Lichte het over

he22en is de den+verandering waarin =e have come to understand that culture is

also9 if not in the 1rst place9 performance.> Gische*Lichte9 )""%9 p. $I. n het essay9

/ulture as perormance, pro2eert 4e het concept performance uit te leggen. it doet 4e

aan de hand van # 2elangri3+e argumenten:

=$. 0erformance comes into 2eing 2y the 2odily co*presence of actors and

spectators9 2y their encounter and interaction.

). hat happens in performance is transitory and ephemeral9 nonetheless9whatever appears in its course comes into 2eing hic et nunc and is eBperienced as

present in a particularly intense way.

J. 7 performance does not transmit pregiven meanings. Rather9 it is the

performance which 2rings forth the meanings that come into 2eing during its

course.

#. 0erformances are characteri4ed 2y their eventness. ,he speci1c mode of

eBperience they allow for is a particular form of liminal eBperience.>G ischer*

Lichte9 )""%9 p. )I

Het eerste argument dat ischer*Lichte aanhaalt handelt over de interactie die

ontstaat door het li3feli3+e samen aanwe4ig 4i3n van de acteurs en toeschouwers. -r

vindt een ontmoeting en interactie plaats die 4owel de toeschouwer als de acteurs

2eKnvloedt. aardoor concludeert ischer*Lichte dat een performance oo+ voort+omt en

%=

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

16/40


ontstaat uit de4e relatie tussen pu2lie+ en toeschouwer. Het is nameli3+ 4o dat 2i3 het

ma+en van een performancevoorstelling 4e+er een aantal voorwaarden en ideen

worden vastgelegd in het regieproces maar de4e 2eginparameters 4i3n slechts een 2asis

van waaruit de performance +an 2eginnen leven. e performance die op het moment 0el

waarneem2aar is +an onmogeli3+ worden vastgelegd omdat 4e ontstaat vanuit het

proces en het verloop van de performance. e li3feli3+e relatie tussen pu2lie+ en acteur

is hiervoor onont2eerli3+9 omdat 2epaalde interacties tussen 2eide de voorstelling +an

sturen. Fo 4i3n al de aanwe4igen in het theaterge2ouw deelnemers die de performance

doen ontstaan. Op die manier 2epaalt el+e individuele deelnemer de acties en

gedragingen van de anderen9 en dit 2ete+ent natuurli3+ oo+ dat hun eigen acties oo+

door anderen worden 2epaald. Of 3e nu pu2lie+ of acteur 2ent9 iedereen is een

deelnemer 4onder dat hi3 of 4i3 volledige controle heeft over wat er 4al ge2euren.

Het tweede punt waarmee ischer*Lichte het concept performance pro2eert

duideli3+ te ma+en gaat in op het vergan+eli3+e en ti3deli3+e aspect van een performance.

7lles wat ontstaat ti3dens 4o'n ge2eurtenis is actueel en ontstaat hier en nu9 op het

eigenste moment waardoor het heden erg ster+ wordt waargenomen. ischer*Lichte 4iet

een voortdurend ontstaan en vergaan van materialiteit omdat het 2i3 performance gaat

om het vluchtige proces van wat er met de materialiteit ge2eurt. aarom onderscheidt

4e de mis*en*scne9 die volgens het plan en de intenties van de artiest verloopt9 van

performance9 waar2i3 iedere vorm van materialiteit wordt voortge2racht in het verloop.aarom vindt iedere performance oo+ maar CCn +eer plaats. ie vluchtigheid vinden

we oo+ terug in het ruimteli3+e aspect van een performance9 omdat de performatieve

ruimte niet 2estaat maar ge2eurt. Hi3 is constant onderhevig aan verandering. Fo +omt

4e oo+ op het aspect lichameli3+heid9 hetgeen volgens haar een essentile rol heeft

2innen een performance. Fo 4iet 4e een samenvallen van twee lichamen9 het

fenomenale lichaam9 dat een 4e+ere energie voort2rengt9 over2rengt en ontvangt en een

semiotisch of 2ete+enis dragend lichaam. it 2ete+ent echter niet dat het fenomenale

lichaam volledig moet verdwi3nen 2innen het semiotische9 4oals men in het dramatischetheater wenste te doen9 maar eerder omge+eerd. Het semiotische is een deel van het

fenomenale lichaam. oor een aantal lichameli3+e processen +an 4o een speci1e+

lichaam en een speci1e+e 2ete+enis worden voortge2racht. ischer*Lichte9 met andere

woorden9 2epleit een herde1niring van het proces van 2elichaming 4elf. 7cteur en

personage 4i3n in de4e visie niet meer CCn geheel. Het fenomenale lichaam +omt nu

%"

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

17/40


centraal te staan. Gischer*Lichte9 )""9 p. %&I9 iets waar i+ nog uitge2reid op 4al

terug+omen in het tweede hoofdstu+.

Het derde punt dat ischer*Lichte aanhaalt haa+t in op de 2ete+enis van een

performance. Fo stelt 4e dat een performance geen vooropgestelde 2ete+enis over2rengt

maar dat een performance 2ete+enis voor2rengt door 4i3n proces9 4i3n verloop. it idee

is ster+ mer+2aar 2innen het postdramatische theater9 terwi3l het 2i3 het dramatische

theater vooral draait om het over2rengen van een vastgelegde 2ete+enis. Volgens

ische*Lichte is dat laatste niet meer houd2aar ge4ien de twee eerste argumenten. e

ongeplande interactie tussen pu2lie+ en acteurs en de aanwe4igheid van het

fenomenale lichaam he22en el+ hun manier om ti3dens het proces een 2ete+enis te laten

ontstaan. Het ontvangen van 2ete+enis +omt tot stand in en door het4elfde proces. Het

vierde en laatste argument is het unie+e ge2euren van 4o'n performance of het 4ien van

een performance als een 'event'9 wat 8erald Hin+les oo+ al duideli3+ in de titel van het

hier2oven aangehaalde wer+ aangaf. 6i3 performance+unst +unnen we volgens ischer*

Lichte moeili3+ spre+en van een +unstwerk omdat het ontstaat ti3dens het proces9

daarom is het niet 4o4eer een wer+ als wel een 'event' of ge2eurtenis. e4e speci1e+e

vorm van ervaring 4orgt voor een desorintatie en desta2ilisatie van al de deelnemers

G4owel acteurs als toeschouwersI waardoor 4e uit hun normale 2ewust4i3nservaring

worden gehaald en achteraf een herorintering mogeli3+ is. ischer*Lichte heeft het over

een liminale ervaring die een verschuiving of transformatie +an veroor4a+en 2i3 alledeelnemers.

e vier argumenten die ischer*Lichte aanhaalde en in het algemeen haar idee

over performance 4i3n niet slechts ver2onden met de artistie+e wereld. Oo+ op sociaal

en cultureel ge2ied he22en 4e een 2elangri3+e relevantie. n dit paper richt i+ me 4oals

eerder aangehaald echter en+el op het artistie+e en theatrale aspect. aarom is het niet

on2elangri3+ om op te mer+en dat we de ideen omtrent performance +unnen laten

samenvallen met Lehmanns ideen omtrent een postdramatisch theater. e

verschuiving van ideen9 de paradigmaverandering die 2i3voor2eeld 0avis en Lehmannaanhalen vallen samen met wat ischer*Lichte over performance 4egt. 8esteund door

de post*structuralistische ideen van de 3aren '!" is er een 2elangri3+e den+verandering

ge+omen die een grote weerslag heeft ge+end op het artistie+e waardoor het

postdramatische theater is +unnen ontstaan.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

18/40


+ern van dit onder4oe+9 het idee van 'presence' 2innen de postdramatische

performance.

The actual presence o! the body"

Foals in het vorige hoofdstu+ al duideli3+ werd heeft lichameli3+heid een

onnoemeli3+ groot 2elang 2innen het concept performance. it is dan uiteraard oo+ niet

anders 2innen een artistie+e performancevoorstelling. Vaa+ wordt samen met die

lichameli3+heid oo+ het fenomeen 'presence' in een adem genoemd. Foals we net 2i3

ischer*Lichte al 2e+nopt 4agen9 vormt de4e actuele aanwe4igheid van een lichaam CCn

van de 2elangri3+ste dri3fveren van het concept performance. Oo+ 2innen het artistie+e

veld van het performatieve postdramatische theater is de term 'presence' meer dan

2elangri3+. n dit hoofdstu+ wil i+ aan de hand van een aantal relevante academici

dieper ingaan op de rol van presence 2innen het postdramatische theater om 4o

uiteindeli3+ in hoofdstu+ drie een +ader uit te wer+en waarmee i+ mi3n casus +an

onder4oe+en.

Sinds de performatieve en postdramatische turn van de 3aren '!" wordt het idee

van 'presence' oo+ 2innen de +unst in vraag gesteld. e de1nitie voor wat ischer*

Lichte het =strong concept of presence> Gischer*Lichte9 )""9 p. %!I noemt is niet meer

voldoende. Het idee van presence dat slechts slaat op de acteur die controle heeft over

ruimte en aandacht 2iedt volgens ischer*Lichte niet voldoende antwoorden9 waardoor

oo+ 2innen de performance+unst 4elf op 4oe+ wordt gegaan naar pure 'presence'.

Hierdoor wordt oo+ 2innen het theaterge2ouw de radicale tegenstelling 'presence' *

representatie centraal geplaatst Gischer*Lichte9 )""9 p. %&I.

6i3 7rtaud9 die we als CCn van de vaders van het postdramatische theater +unnen

4ien9 +unnen we al een paar decennia voor de performative turn van de 3aren '!" een

radicale uitvoering vinden. Fi3n ideen over een anti*theatraal theater van de wreedheid4i3n een enorm 2elangri3+e eerst stap geweest voor de performance+unst9 de

tegenreactie van de poststructuralistische ideen van deconstructie en het verlaten van

het dramatische paradigma. anneer het fenomeen 'presence' vanaf de 3aren '!" echt

centraal +omt te staan ontstaat 2innen dit nieuwe postdramatische paradigma een 3onge

en frisse performance+unst die op 4oe+ gaat naar echte9 pure 'presence'. Of 4oals

%>

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

19/40


ischer*Lichte 4egt: =hat occurred in an action or performance always really

happened in the present ? in real space and time9 always hic et nunc.> Gischer*Lichte9

)""9p. %&I. it 4oe+en naar pure 'presence' en de vragen die het oproept heeft oo+ 4i3n

weerslag in het academische veld. Het afdoende ster+e concept van 'presence' moet hier

volgens ischer*Lichte worden ingeruild voor het radicale concept van 'presence'.

Gischer*Lichte9 )""9 p. %*%%I Hier gaat 4e in op het feit dat een tegenstelling lichaam

versus geest een fenomeen als 'presence' niet +an duiden omdat wanneer de acteur9 in

de4e radicale 4in9 'presence' genereert hi3 sowieso verschi3nt als een =em2odied mind>

Gischer*Lichte9 )""9 p. %%I. Het doet hiermee de tegenstelling teniet en 4oals Lichte het

4egt laat de acteur 4ien = that 2ody and mind cannot 2e separated from each

other>Gischer*lichte9 )""9 p. %%I. Verder heeft 4e het oo+ nog over de perceptie en een

constant veranderend wordingsproces 2i3 het het pu2lie+9 Fe stelt: =,hrough the

performerAs presence9 the spectator eBperiences the performer and himself as em2odied

mind in a constant process of 2ecoming ? he perceives the circulating energy as a

transformative and vital energy.> Gische*lichte9 )""9 p %%I.

Het geloof in de notie 'presence' 4oals we dat 2innen het postdramatische

performatieve theater +unnen 4ien staat 2innen de performance en theater studies nog

steeds 4waar onder dru+. Foals eerder werd aangehaald is de 2elangri3+ste theoretische

+ritie+ af+omstig van de ranse deconstructivist 5acues errida.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

20/40


Vanuit die wetenschap vertre+t oo+ het onder4oe+ van /ormac 0ower. it wil

echter niet 4eggen dat oo+ hi3 het idee van 'presence' wil verwerpen. Hi3 stelt nameli3+

voor om op een andere manier om te gaan met het fenomeen 'presence'. Voor hem is

'presence' geen intrinsie+e eigenschap van of voorwaarde voor het theater9 maar eerder

een wer+ing of functie. Hi3 stelt:=presence may 2est 2e seen as a unction of theatre ?

theatre is a place where different levels of presence are manipulated and played with ?

rather than an GessentialI attri2ute> G0ower9 )""9 p. $&(I. n 4i3n wer+resence in play

wil hi3 net dit conEict 2innen de theater studies onder4oe+en. Hi3 4iet een tegenstelling

tussen ener4i3ds 4i3 die de theatrale ervaring 4ien voort+omen uit het fenomeen

'presence' en ander4i3ds de poststructuralistische den+ers9 4oals 2i3voor2eeld errida9

die een erg sceptische houding aannemen ten op4ichte van het 2egrip 'presence'. at

0ower in 4i3n wer+ pro2eert te doen is niet 4o4eer 'presence' toe3uichen of radicaal

verwerpen9 maar eerder om de theaterpra+ti3+ 4elf serieus te nemen als een manier om

de notie van aanwe4igheid te doorden+en: =theatre has the potential to interrogate our

eBperience of the present>G0ower9 )""9 p. %I. Hi3 laat 4o mer+en dat we de +racht van

het theater 4elf niet mogen vergeten of onderschatten en pro2eert via de4e weg een

2i3drage te leveren aan het de2at.

0ower gaat uit van een du22elheid 2innen het fenomeen 'presence'. -ner4i3ds is

er de 1ctionele wereld die door middel van ver2eelding 2i3 de toeschouwer wordt

opgeroepen9 ander4i3ds is er de duideli3+ mer+2are productie van die 1ctionele wereld.Hierdoor wordt de notie 'presence' een erg ingewi++eld fenomeen. n 4i3n uiteen4etting

omtrent 'presence' gaat 0ower uit van drie modi9 de 1ctionele9 de auratische en

letterli3+e modus van 'presence'. e 1ctionele modus G0ower9 )""9 p. $*(#I van

presence 2innen een theatrale voorstelling is volgens 0ower het aanwe4ig of 'present'

ma+en van een 1ctieve wereld en de du22elheid die op die manier in een stu+ sluipt.

,heatrale elementen 4oals 2i3voor2eeld de setting of de personages +unnen volgens

0ower nooit in het hier en nu aanwe4ig 4i3n9 maar worden aanwe4ig gemaa+t door de

+unde van de acteur en de ver2eelding van het pu2lie+. anneer een acteur hetpodium 2etreedt is hi3 meteen meer dan 4uiver een lichaam9 hi3 wordt immers meteen

2innen een theatraal te+ensysteem geplaatst waar2innen er door de ver2eelding van het

pu2lie+ en vaa+ oo+ door de vaardigheden van de acteur een 1ctionele wereld wordt

geschapen.

e tweede modus of de auratische modus G0ower9 )""9 p.((*%(I van presence

9#

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

21/40


wordt door 0ower ener4i3ds toegepast op de performer en ander4i3ds op het theater als

+unstvorm. Fo 4iet hi3 in dat de4e modus veel invloed heeft gehad op het den+en over

'presence'. e ideen over 'presence' als een energetische of 2i3na magische +racht 4oals

we die ondermeer 4agen 2i3 Lyotard en 7rtaud hangen volgens hem ster+ samen met

het idee dat een acteur een eigen9 persoonli3+e en inherente presence +an 2e4itten en

de4e auratisch +an uitstralen. Volgens 0ower is dit slechts een illusie en li3+t het en+el

4o dat auratische presence van 2innenuit +omt9 in wer+eli3+heid is het volgens hem een

culturele constructie die aan een voorwerp of een acteur toege+end wordt. aarnaast

4iet hi3 het fenomeen 'aura' niet als een gegeven9 maar als een performatieve productie.

Op die manier is 7uratische 'presence' voor hem een maa+2aar fenomeen dat de

performer genereert door middel van 2epaalde technie+en. 6innen het theater an sich

heeft 0ower +ritie+ op de twintigste eeuwse ideen waar2i3 de auratische 'presence'

wordt ge4ien als een manier om de representatie te oversti3gen om 4o tot een 4uivere9

pure essentie te +omen die de intrinsie+e +racht en eigenheid van het theater 2lootlegt.

0ower stelt voor om het idee rond aura anders te 2enaderen. Hi3 heeft het over =an idea

of aura as created through the act of representation9 2ased on an understanding of the

actorAs craft and the cultivation of =stage presence> G0ower9 )""9 p. ()I. -en aura dat

ontstaat door de representatie van de acteur en 4i3n interactie met de theatrale te+ens en

het pu2lie+. 0ower gelooft niet in de 2etoverde geKdeologiseerde theorien en geeft de

auratische 'presence' terug aan de rechtmatige eigenaar9 de theaterpra+ti3+. Hi3 4iet hetniet als een magisch of mystie+ fenomeen maar als een functie 2innen een

performatieve situatie. -en ontwi++eling 2innen het speelproces van de acteur die

voort2ouwt op het moment9 4ich4elf en de ver2eelding van het pu2lie+. 0ower stelt:

=,he aura which this moment produces is not that of the actor

transcending self and culture9 2ut of the heightened state of awareness

esta2lished 2etween actors and audience9 whose co*operation opens up

uestions and eBpands the possi2ilities> G0ower9 )""9 p. )I.

e laatste modus die 0ower onderscheid is de letterli3+e modus G0ower9 )""9 p.

%!*$)I van 'presence'. e4e +omt grotendeels overeen met ischer*Lichte haar 4wa++e

concept van 'presence'9 4i3 het wel dat 0ower de relatie tussen toeschouwer en

9%

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

22/40


performer eBtra 2enadru+t: voor hem is de aanwe4igheid van de toeschouwer

nood4a+eli3+ om de 'presence' van de performer te genereren.

at 2elangri3+ is 2i3 de4e drie verschillende vormen van 'presence' is dat 4e

el+aar overlappen en daarom door 0ower meer als 'tools' worden inge4et om de

productie van @aanwe4igheidA op verschillende manieren te +unnen analyseren. 0ower

4iet 4i3n drie modi als middelen voor de theaterma+er die ervoor 4orgen dat iets 2eleefd

word als 'presence'. Fe +unnen inge4et worden door de performer om de ervaring te

manipuleren en het idee van 'presence' op te roepen.

#aar een analytisch $ader o %presence% te analyseren

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

23/40


4al gaan over de verhouding tussen te+st en lichaam. Deer speci1e+ wil i+ hier nagaan

hoe woordeli3+e te+st tegenover de lichameli3+e te+st van het lees2are lichaam wordt

geplaatst. e4e tegenstelling is immers oo+ van 4eer groot 2elang 2innen de

postdramatische performance+unst. Voor het vi3fde en laatste punt 4al i+ doorheen mi3n

analyse oo+ op een iets meer oppervla++ig niveau nagaan hoe in de4e revolutionaire

performance oo+ letterli3+ wordt omgesprongen met de thematie+ van een

veranderende opvatting omtrent het lichaam en het theater an sich.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

24/40


--L : /asus

9$

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

25/40


&an 'abre en Troubleyn

Voor 4i3 die het wer+ van 5an a2re min of meer +ennen mag het geen verrassing

4i3n dat i+ uitgere+end 4i3n wer+ als casus neem. e 2eeldende en theater+unstenaar is

immers een onweerleg2aar 4waargewicht 2innen het hedendaagse postdramatische

theater. at echter nog 2elangri3+er is9 is het feit dat 4i3n voorstellingen 4ich 2evinden

op de scheidingsli3n tussen een louter performatief 'event' en een theatervoorstelling.

0rofessor aan de universiteit van 7ntwerpen Luc van den ries stelt potisch: =n het

rood9 goud en pluche van het theater9 een prachtige droommachine9 ver2ergt hi3 a2reW

de lont van het real timeUreal action van de performance. e eBplosie is tot mi3lenver te

horen.> GLuc Van den ries9 )"$)9 p. )I e 4ouden dus liegen wanneer we a2re's wer+

4uivere performance+unst 4ouden noemen9 maar oo+ wanneer het over een

theatervoorstelling 4ouden he22en geldt het4elfde. Hoe dan oo+ valt niet naast hetwer+ van a2re te +i3+en9 en 4i3n vooral 4i3n eerste grote voorstellingen onnoemeli3+

2elangri3+ voor het hedendaagse theater.

Det 4i3n performance groep ,rou2leyn +ende a2re in de 3aren '" een

internationale door2raa+. e voorstellingen het is theater 0oals te verwachten en te voor0ien

in $%) en "e macht de theaterlijke dwaasheden in $%# 4orgden voor een opmer+eli3+e

in+i3+ op het theatermedium. n de4e respectieveli3+ acht en vier uur durende

voorstellingen9 werd het theater en 4i3n geschiedenis in vraag gesteld en werd het

drama voor een groot deel voorgoed vaarwel ge4egd. Oo+ werd er gespeeld met hetstatuut van het lichaam dat niet per se een thema hoefde te 4i3n maar wel steeds een

centrale of alles4ins 2elangri3+e positie innam op het toneel. e te+st die in het

dramatische theater onnoemeli3+ 2elangri3+ was wordt oo+ 2i3 a2re terugge+oppeld

naar 4i3n essentie en op een geli3+ niveau gepresenteerd. ,e+st is te+st9 niet meer maar

oo+ niet minder. Foals we oo+ mer+ten in de vorige hoofdstu++en is de4e

geli3+scha+eling en hernieuwde 2elangstelling voor lichameli3+heid een 2elangri3+

aspect van het postdramatische theater. n het essay 3ut en nadeel van het vlees maa+t

6art Verschaffel een interessante opmer+ing over hoe a2re de4e lichameli3+heid in4et:

=n 4i3n theaterwer+ vormt hi3 de theatersetting om tot een eBperimenteerdoos

voor acteurslichamen en maa+t hi3 de theater2e4oe+er tot getuigen. -en getuige

is immers niet iemand die iets ge4ien heeft of iets weer9 maar iemand die

9=

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

26/40


gete+end en ge+wetst is door wat hi3 ge4ien heeft9 door 4i3n aanwe0igheid2i3 de

handeling. -l+ theaterstu+ +ri3gt 4o het statuut van perormance: geen 'opvoering'9

maar een daad die door een lichaam werkelijkgesteld wordt.> GVerschaffel9 )"$"9

p. (&I

e4e opvatting van a2res voorstellingen sluit nauw aan 2i3 de noties van

performance en postdramatisch theater 4oals die in de vorige hoofdstu++en werden

uiteenge4et. n dit citaat raa+t Verschaffel immers de essentie van het fenomeen

'presence' aan. oordat hi3 stelt dat 2i3 a2re's voorstellingen de theater2e4oe+er 4elf

een proces meemaa+t en 4elfs een gete+ende en ge+wetste getuige wordt9 geeft hi3 het

2elang van de aanwe4igheid en interactie tussen de 2e4oe+ers* en acteurslichamen

2innen het wer+ van a2re aan. Op vla+ van lichameli3+heid is het fenomeen 'presence'

onont2eerli3+ in 4i3n voorstellingen. 6innen a2re's theaterwer+ en andere

postdramatische voorstellingen vanaf $%&( +omt het onderscheidt tussen representatie

van 2ete+enis en presentie op de voorgrond te staan. it wil echter niet 4eggen dat er

geen spra+e is van wel+e representatievorm dan oo+. it nieuwe omgaan met theater

4orgt voor het 2lootleggen van de4e oppositie. -r is dus met ander woorden nog steeds

spra+e van een theatrale gestuurdheid9 en een speci1e+e interpretatie is nog steeds

mogeli3+. Op die manier 2li3ft representatie een onderdeel9 maar wordt de tegenstelling

representatie ? presentie onderuitgehaald en 2lootgelegd. n 4i3n erormance4 criticalintroductionschri3ft Darvin 7. /arlson hierover het volgende:

=nstead of providing resistant political =messages> or representations9 as

did the political performances of the $%!"s9 postmodern performance provides

resistance precisely not 2y offering =messages>9 positive or negative9 that 1t

comforta2ly into popular representations of political thought9 2ut 2y challenging

the processes of representation itself9 even though it must carry out this pro3ect

2y means of representation> G/arlson9 $%%!9 p. $#)I

Het mag dus duideli3+ 4i3n: a2re's theaterwer+9 dat 4owel historisch als inhoudeli3+

meer dan relevant is9 vormt hierdoor een uitste+ende casus voor dit paper. aarom wil

i+ me in het volgende hoofdstu+ richten op CCn enorm 2elangri3+e voorstelling die we

gerust als signi1cant voor2eeld +unnen nemen voor het GvroegeI wer+ van a2re.

9"

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

27/40


Analyse Live(voorstelling: )*acht der theaterli+$e dwaasheden,

e voorstelling die i+ als casus in dit paper wil 2espre+en isMacht der theaterlijke

dwaasheden van ,rou2leyn. Foals i+ net al stelde was de4e voorstelling a2re's

de1nitieve door2raa+ 2innen het theaterlandschap. e voorstelling9 die in $%# in

premiere ging op de 2innale van Veneti9 4orgde voor een radicale vernieuwing 2innen

de performance* en theaterwereld. a2re's voorstelling speelde dan oo+ letterli3+ met

een de1nitieve 2reu+ met de traditie. 8edurende vier en een half uur +on het pu2lie+

+i3+en naar rechtstree+se aanvallen op het illusionaire theater van weleer en naar een

hernieuwde aandacht voor de theatraliteit van het menseli3+ lichaam. ertig 3aar na

datum speelde a2re de4e impactri3+e voorstelling opnieuw9 met nieuwe acteurs vanuit

het idee van een re*enactment.

e voorstelling die i+ 2e4ocht 4ag i+ op )& Dei )"$# in het prachtige piccolotheater in Dilaan. 6i3 het 2innen+omen speelde de grandeur van de indru+we++ende

4aal *rode pluche 4etels incluis* al meteen 4i3n rol 2innen de hele setting. Het is het

sym2ool van het oude9 elitaire dramatische theater waar de voorstelling op in haa+t.

Het is dit theater *en alles wat daar2i3 +omt +i3+en* dat a2re's macht der theaterli3+e

dwaasheden in vraag stelt. Het oude dramatische theater uit de negentiende eeuw

wordt op de ha+ genomen en het medium wordt in vraag gesteld. n het geval van de

macht der theaterli3+e dwaasheden ge2eurt dit wel erg letterli3+. Foals Lu+ Van den

ries het stelt in een arti+el over de voorstelling: =Het theater van de negentiendeeeuw wordt erin te +i3+ gesteld als uitver+oren verpo4ing van een 2urgeri3 die 4ich de

2etoverende hallucinaties liet welgevallen. e opgevoerde illusies 4i3n niet langer

theatraal9 4e 4i3n @theater*li3+A.> GVan den ries9 )"$)9 p. $I. aar Van den ries het hier

over heeft is een eerste letterli3+e maar 4e+er niet on2elangri3+e grondlaag waarin a2re

de degens +ruist met het grote dramatische theater van weleer. e voorstelling gaat

over de theatergeschiedenis 4oals die tot nu is gevolueerd en 2eu+t er op in. ,e+stueel

hoort het pu2lie+ en+el 3aartallen en titels van 2elangri3+e voorstellingen in de

theatergeschiedenis. aarnaast laat a2re voortdurend 4ien dat de voorstelling een

voorstelling is9 een event waarin acteurs hun lichamen in4etten in ruil voor wat 4e

terug+ri3gen van de andere deelnemers9 de toeschouwers. Hierover stelt Lehmann:

=hat is carried to the eBtreme in 5an a2reAs theatre in an eBemplary

9

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

28/40


manner9 shows distinctly what has ta+en the place of the dramatic centre in

postdramatic theatre. n a frame of meaning that has 2ecome porous9 the

concrete9 sensuously intensi1ed percepti2ility comes to the fore.> GLehmann9

)""!9 p. %%I

oordat a2re het dramatische vervangt door een theater waarin hi3 speelt met

de verhouding tussen het representeren van 2ete+enis en de concrete aanwe4igheid van

het rele9 actuele acteurslichaam9 wi3st hi3 op de onvolmaa+theid van het medium. a2re

laat acteurs 4ien die 4ich 2ewust 4i3n van de contradicties van hun functie. 7nders dan

2i3 het mimetische9 dramatische theater is er hier oo+ 2i3 de toeschouwer geen ruimte

voor her+enning en acceptatie9 a2re's postdramatische voorstelling roept echter nog

meer vragen en mogeli3+heden op.

e stevige +ritie+ en 2reu+ met de traditie9 wil echter niet 4eggen dat a2re al het

voorgaande ver+ettert9 hi3 er+ent de schoonheid die doorheen de geschiedenis werd

gefa2riceerd9 maar nu is het ti3d voor iets nieuws9 iets 2eters9 iets groters. e

megalomane ideen van a2re worden in de4e voorstelling goed duideli3+9 hi3 plaatst

*ongetwi3feld met de nodige ironie* 4ich4elf en de voorstelling als de verlosser van het

oude theaterri3+. a2re laat er geen twi3fel over 2estaan en laat helemaal aan het eind

van de voorstelling een acteur met vla++e hand op de 2lote 2illen van een actrice slaan

tot 4e het antwoord geeft op de vraag =$%);>9 4e +ri3st de titel van a2re's eersteinternationale succesvoorstelling: =Het is theater 4oals te verwachten en te voor4ien

was>Ga2re9 $%#I. oor de4e schri3ft a2re 4ich4elf in de theatergeschiedenis.Van den

ries stelt:=doorheen of dan+4i3 dit geweld 2ree+t de +racht van een nieuw hedendaags

theater door. Voor2i3 agner. Voor2i3 alle veelvuldig in de voorstelling geciteerde

vernieuwers van 6C3art tot 6roo+9 van Da2ou Dines tot Dller.> GVan den ries9 )"$)9

p. )I e ti3d van het postdramatische theater is hiermee voorgoed aange2ro+en en gaat

4elfs nog veel verder. Ondan+s het feit dat a2re's megalomane uitspattingen misschien

wat overdreven en driest ogen9 4i3n we toch genood4aa+t om te stellen dat a2re9 mededan+4i3 de4e voorstelling9 voor het Vlaamse en 4elfs internationale theaterlandschap

4i3n in '# 4elf vooropgestelde verwachtingen heeft ingelost.

anneer we gaan +i3+en naar de eerste vooropgestelde parameter9 de

verhouding tussen representatie en actual presence9 is het eerste dat opvalt het ge2re+

aan een groot narratief. Fo 4itten er wel +leine verhalende seuenties in de voorstelling9

9>

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

29/40


4oals een a2stracte metaforische dans die speelt met het narratief van het sproo+3e "e

kleren van kei0er9 en 4o is er het over+oepelende idee van de 2reu+ met het theatrale en

dramatische verleden maar er is a2soluut geen spra+e van een chronologisch narratief

verloop. Van representatie van een groot lineair*narratief verhaal is dus geen spra+e.

aarnaast speelt a2re met wat ischer*Lichte in haar wer+ het fenomeen van de

'multista2le perception' noemt. Hiermee duidt 4e de verwarring die 2i3 de toeschouwer

optreedt omwille van de meerduidigheid van het acteurslichaam. -ner4i3ds is er het

fenomenale presente lichaam van de acteur9 en ander4i3ds de gerepresenteerde

verschi3ning van het personage dat hi3 speelt. ischer*Lichte stelt letterli3+: 0roductions

2y ...W a2re9 and others seem to provo+e instances of perceptual multista2ility. -ach

shift produces a 2rea+9 a discontinuity. 7s the previous order of perception is disrupted

and a2andoned9 a new one is esta2lished. Gischer*Lichte9 )""9 p. $#I at dit doet met

4o'n voorstelling is van een enorm groot 2elang. Het veroor4a+en van een 2reu+ en een

verandering 2innen de perceptie 4orgt voor een 2elangri3+e tweedeling 2innen het

+i3+en naar de performer. Het is net die tweedeling waar de eerste parameter op

inhaa+t9 de verhouding representatie en 'actual presence' wordt op de4e manier naar de

voorgrond gehaald. e 4ien de acteurslichamen ener4i3ds als lichaam of 4oals ischer*

Lichte het 4egt: =eW perceive the actorAs 2ody in his 2odily 2eing*in*the*world>

Gischer*Lichte9 )""9 p. $#I9 en ander4i3ds 4ien we het gerepresenteerde personage. it

desta2iliseert de waarnemer9 en 4orgt ervoor dat hi3 4ich in een ongema++eli3+e positietussen 2innen de4e tweestri3d 2evindt. e4e tweedeling tussen representatie en

presentie is voortdurend aanwe4ig 2innen de voorstelling en heeft een evenredig

ver2and met de verhouding tussen theater en performance waartussen a2re 4ich

2evindt. Het is oo+ eBact dit gegeven waar a2re en veel van 4i3n postdramatische

generatiegenoten mee spelen. Het 2lootleggen van de4e traditionele tweedeling9 4orgt

voor een interessante 2ewustwording en verandering 2i3 alle deelnemers9 4owel in het

acteursspel als in de ervaring van de toeschouwer. Op die manier wordt representatie

niet volledig verworpen maar wordt het pu2lie+ wel in een constante staat vanalertheid geplaatst.

n de voorstelling worden er 2i3voor2eeld +leine verhaalt3es *die 3e misschien

eerder als ideen of emoties moet duiden* gespeeld9 waardoor 3e voelt dat de

representatie nooit volledig wordt losgelaten. Fo is er 2i3voor2eeld een a2stracte9 niet*

narratieve uitvoering van een sproo+3e Gde kleren van de kei0erI9 een duideli3+e vorm van

9&

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

30/40


representatie waar2i3 het idee nog alti3d gestoeld is op een narratief. a2re gaat hierin

echter nog verder 4onder dat hi3 de representatie los laat 9 een scne waar2i3 +i++ers

worden losgelaten tussen twee gouden +ronen en nadien ostentatief worden

doodgetrapt9 speelt duideli3+ met het thema van de voorstelling. Oo+ van den ries 4iet

dit en stelt in 4i3n arti+el dat a2re het pu2lie+ hiermee wederom wil 2ewustma+en van

de 1ctie van het theater: =+i++ers veranderen niet in prinsenX> GVan den ries9 )"$)9 p.

$I. oor een letterli3+e niet*1ctionele handeling wordt metaforische de 1ctie

doodgetrapt. a2re licht dit soort scnes uit waardoor er 2i3 het pu2lie+

2ete+enisproductie ontstaat. Hi3 doet dit doordat 3e als pu2lie+ de heftige en vooral

'echte' handeling hier en nu mee maa+t waardoor9 4o li3+t het wel9 hi3 de toeschouwer

met de neus op de feiten dru+t en 3e 2i3na niet anders +an. n dit geval 4ie 3e oo+ een

levend we4en een 4eer ingri3pende en duideli3+e fysie+e verandering ondergaan Gvan

normaal tot moesI waardoor de toeschouwer9 die eventueel nog is vastgeroest in een het

traditionele theaterparadigma* houvast 4oe+t en 2ete+enis wil geven.

aarnaast 4et a2re het lichaam op 4o'n manier in waardoor er op het eerste

ge4icht geen spra+e is van representatie9 maar oo+ dit is slechts een illusie. Felfs

wanneer het gaat over emoties9 wordt er gerepresenteerd. Voor a2re +omen emoties

van 2uitenaf9 4e worden niet door het lichaam aangemaa+t maar wel verwer+t

GVandemeule2rouc+e9 )""%I. it spelen met de verhouding tussen presence en

representatie is enorm interessant en 2elangri3+ voor de voorstelling. Fo is er in de'+i++erscne' oo+ spra+e van een echt en puur tonen van een lichaam9 4ei het in dit

geval het lichaam van een dier. Oo+ al 4i3n de +i++ers ti3dens het doodtrappen niet

4icht2aar9 4e worden in het hemd van hun moordenaar gewi++eld9 toch wordt *dan+4i3

het lang4aam don+errood wordende witte hemd* de essentie van dat het lichaam op

dat moment9 echt en eerli3+ getoond. e instee+ die a2re hier en tel+ens hanteert 4orgt

voor het voortdurende 2ewust4i3n van de tweedeling representatie en 'actual presence'

die i+ hier2oven aanhaalde. oordat het pu2lie+ constant hiervan 2ewust is wordt de4e

dualiteit van het traditionele drama 4elfs gedeconstrueerd.it sluit oo+ mooi aan 2i3 /ormac 0ower 4i3n 2enadering en idee van de notie

auratische presence. Fo pro2eert a2re niet per se om de representatie via een pure

presence te oversti3gen. Hi3 2eoogt niet een intrinsie+e +racht of een speci1e+e

eigenheid van het theater 2loot te leggen9 maar pro2eert door met de scheidingsli3nen te

spelen eerder tot een in4icht te +omen in de structuren van een voorstelling. Hi3 wil

:#

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

31/40


laten 4ien hoe een voorstelling en meer speci1e+ hoe 'presence' wer+t. a2re speelt op

die manier oo+ met de maa+2aarheid van presence9 4oals oo+ 0ower dit 2enadert.

0resence als functie. Fo is er 2i3voor2eeld een scene waar2i3 een ge2linddoe+te

performer en+ele +eren met een scherp mes wild in de richting van een ge2linddoe+te

medespeler 4waait9 de medespeler +an dit door 4ich te 2u++en nog maar net ontwi3+en.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

32/40


is alle lichamen in de ruimte voel2aar en aanwe4ig ma+en. Vooral in een scne9 vri3

vroeg in de voorstelling9 waar2i3 een actrice letterli3+ van het podium 2i3 het pu2lie+

wordt gegooid9 omdat 4et het antwoord op de vraag =$&!;> niet wil of +an geven9

wordt de ongema++eli3+e en onhoud2are tegenstelling pu2lie+ ? toeschouwer ster+ en

duideli3+ voel2aar. oordat de actrice letterli3+ door de vierde wand wordt gegooid9

wordt de4e oo+ 1guurli3+ door2ro+en en 4orgt dit voor verwarring 2i3 het pu2lie+. e

actrice is nu een deel van het pu2lie+9 maar 2li3ft wel een actrice. Het is een voel2are

tegenstelling in de geest van het pu2lie+9 vooral wanneer de actrice onderaan het

podium schreeuwt en het pu2lie+ aan+i3+t. n de4e seuentie wordt de verhouding pas

echt op losse schroeven ge4et en 4it het 2e+li3vende van de ge2eurtenis niet 4o4eer in

het meeleven met de actrice G4oals in het +lassie+e drama ge2eurtI maar in de 2i3 het

pu2lie+ veroor4aa+te verwarring die ontstaat door het onderuit halen van traditionele

theaterelementen en 2i3 uit2reiding het hele +lassie+e theaterparradigma. a2re roept

vragen op als: 'Doeten we nu meeleven of niet;' of 's de performer een van ons9 of

niet;' 9 dit soort vragen 4i3n de +racht van dit theater en 4orgen voor een 2i34onder

gevoel van aanwe4igheid. -ner4i3ds wordt de aanwe4igheid van de andere lichamen

ervaren9 maar oo+ de eigen aanwe4igheid niet langer genegeerd. oordat a2re ons

2ewustmaa+t van de 1ctionele wereld9 nodigt hi3 3e toeschouwer uit om 3e4elf oo+

aanwe4ig te voelen. Op die manier maa+ 3e als toeschouwer deel uit van de actuele

ge2eurtenis. 7nders dan Hand+e9 waar2i3 de te+st het pu2lie+ letterli3+ op hunlichameli3+heid wi3st9 laat a2re 3e deel uit ma+en van het 'event' waar2i3 de performers

aan de toeschouwers laten 4ien dat 4e er 4i3n en dat 4e 4ich 2ewust 4i3n van hun

pu2lie+. 6i3voor2eeld: na een drie +wartier durende loopsessie9 applaudisseert het

pu2lie+ voor de verrichte handelingen en toont 4o dat het aanwe4ig is9 waarna het

4aallicht aan gaat9 en de performers een roo+pau4e nemen. 7ls pu2lie+9 dat op dat

moment al een tweetal uur in de 4aal 4it9 voel 3e op dat punt oo+ de nood aan pau4e.

-en 'mentale pau4e'9 waarover 3e 2i3na schuldig voelt9 na het 4ien van het fysie+e

afgematte lichaam en de confrontatie met de welverdiende 'fysie+e pau4e' van deperformers. it wordt veroor4aa+t omdat 3e als pu2lie+ immers drie +wartier

meegevoeld he2t met het afta+elen van de oorspron+eli3+ 1tte mensenlichamen. it

hoeft 4elfs niet louter mentaal te 4i3n9 als pu2lie+ voel 3e vaa+ 4elf oo+ een fysie+

medeleven met de performers. Oo+ 2i3 de mes* en de +i++erscne ga 3e als pu2lie+ 4elf

oo+ fysie+ schri++en of verontwaardigd 4i3n. n de drie gevallen +omt 4oiets fysie+ 2i3

:9

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

33/40


het pu2lie+ 2innen. Het gri3pt in op de materialiteit en de temporaliteit 2i3 het pu2lie+.

Hierdoor ga 3e 3e oo+ nog meer 2ewust worden van 3e eigen lichaam en word 3e

helemaal in het moment ge4ogen.

Het spelen met de verhouding tussen pu2lie+ en performers 4orgt er oo+ voor

dat het geheel meer aanvoelt als een 'event'9 een ge2eurtenis die op de4e plaats en op dit

moment plaatsvindt. it is een 2elangri3+ aspect van de derde parameter: ti3d. e9

4owel performers als pu2lie+9 4i3n allemaal in het hier en nu. Hierdoor voelt de

voorstelling vaa+ aan als een spe+ta+el 9 een manifestatie9 het tonen van +unst3es door

performers9 er is geen langgere+te chronologisch*narratieve illusie maar 3e +i3+t vaa+

eerder naar lichamen die 4ich op dit moment op het podium manifesteren. Fo 2egon9

4oals in het voor2eeld dat i+ net aanhaalde9 het pu2lie+ een aantal +eer spontaan te

applaudisseren na een langdurige9 4ware fysie+e of moeili3+e handeling van deperformers. 6i3 4o'n momenten verlies 3e oo+ ti3ds2esef en wanneer 3e 4elf9 als pu2lie+9

een fysie+e sensatie 2eleeft door wat 3e op het podium 4iet9 wordt 3e tegeli3+erti3d oo+ in

het moment ge4ogen en adem 3e gewoon mee met wat er op da moment ge2eurd. 5e

leeft mee met het lichaam. Oo+ na de 'messcne'9 die i+ hier2oven al aanhaalde9 4oe+t

CCn van de ge2linddoe+te performers op 2lote voeten in een met glas 2ede+t podium

minutenlang 4i3n schoenen. anneer hi3 4e na een lange ti3d eindeli3+ vindt ontstaat er

2i3 het pu2lie+ een gevoel van waardering. e acteur voltre+t eindeli3+ de veel te lange

spannings2oog en 4orgt voor een vervolma+ing. Fo +om 3e als pu2lie+ eindeli3+ 'thuis'en is de seuentie afgerond. Oo+ leef 3e mee met de 'echtheid' van de situatie9 de

performer 4oe+t echt en +an oo+ echt in glas lopen. aarom voel 3e 3e als pu2lie+ niet

en+el opgelucht door de afronding van de handeling maar oo+ omwille van 3e

medeleven met de 'echte' mens op het podium. aarnaast is de duur van de

voorstelling G# uur en #" minutenI oo+ een niet te onderschatten factor. 7llereerst was

het al snel mer+2aar dat de hele voorstelling uit4itten voor veel 2e4oe+ers niet haal2aar

2lee+9 4ei het fysie+ Gtoilet2e4oe+3esI of mentaal. e duur van 4o'n voorstelling 4orgt er

oo+ mee voor dat 3e niet in een langgere+te illusie +an stappen9 want 4o'n lange ti3d

iemand volledig te laten concentreren is nagenoeg onmogeli3+. it 4orgt oo+ voor een

niet te onderschatten 2ewustwording van het eigen lichaam van de toeschouwer. Fowel

2i3 acteur en toeschouwer treden er gedurende die ( uur 2elangri3+e veranderingen in

het fysie+e en mentale lichaam. -en simpel voor2eeld: -en lichaam voor een uurt3e

::

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

34/40


sporten9 is een ander lichaam dan na dat uurt3e. ,i3dens de voorstelling +omt dit ster+

naar voren 2i3 de talri3+e lange9 repetitieve en fysie+e handelingen. Lu+ Van den ries

4egt in 4i3n 2undeling van essays /orpus 1an 2abre4 observations o a creative proces

hierover het volgende: =ntil the image starts to crac+9 muscles start to uiver9 sweat

2rea+s out and concrete time launches its attac+ on these eBhausted 2odies> GVan den

ries9 )""!9 p. $%I. Hi3 heeft het hier over de echte ti3d die het 1ctionele verhaal onderuit

haalt doordat het fysie+e lichaam in real*time aanwe4ig is. e discrepantie tussen de

actuele en de 1ctionele ti3d9 4oals we die 4ien 2i3 dramatische voorstellingen9 wordt op

de4e manier op de ha+ genomen aan de hand van de actuele presentie van het fysie+e9

uitgeputte lichaam dat en+el 4i3n eigenli3+e eBistentie +ent 2innen de rele ti3d. a2re

maa+t duideli3+: de 1ctionele ti3d9 is on2estaand en slechts een verma+eli3+e illusie. Hi3

toont dit aan met echte lichamen 2innen een echte ti3d. e4e repetitieve handelingen

he22en op de4e manier uiteraard oo+ hun effect op het pu2lie+ en 4i3n perceptie van de

voorstelling en de actuele ti3d.

at het vierde punt 2etreft 4ien we dat oo+ in de4e voorstelling gespeeld wordt

met de verhouding tussen de woordeli3+e of geschreven te+st en de te+st of

lees2aarheid van het lichaam. -en interessant voor2eeld in de voorstelling9 waar2i3 er

een interessant spel met de menseli3+e aanwe4ig* en lichameli3+heid in verhouding met

de vooraf geschreven te+st ontstaat9 is een minutenlange scene waarin de performers

hun lichaam afpeigeren door ter ple++e te lopen. Hier 4ien we echte afgepeigerde92e4wete lichamen die9 terwi3l de te+st G3aartallen van '2elangri3+e' dramatische

theatervoorstellingenI repetitief wordt ge4egd9 centraal +omen te staan. e te+st en

2ete+enis wordt 4o lang4aam inhoudsloos tot het alleen nog maar gaat over de

aanwe4igheid en de lichameli3+heid van de acteurslichamen. e representatie valt weg

en de te+st en het lichaam worden 2estuurd door de uitputting van het lichaam 4elf. Fo

laat de performer het lichaam en 4i3n aanwe4igheid spre+en via het lichaam 4elf.

Hierdoor wordt de materialiteit van het lichaam naar voren ge2racht en wordt het

lichaam lees2aar. oor factoren als ti3d9 aanwe4igheid en het constante hyper*2ewust4i3n dat 3e als pu2lie+ ervaart wordt de pi3n9 uitputting of inspanning van de

performers nagenoeg voel2aar. e +i3+er wordt op die manier geconfronteerd met het

echte lichaam van de performer9 chemische processen die worden veroor4aa+t door hun

heftige handelingen en waardoor hun lichaam meer instaat is om 4elf te spre+en9

lees2aar te 4i3n. e4e processen 4i3n geen persoonli3+e gevoelens9 maar fysie+e sensaties.

:$

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

35/40


6i3 a2re draait het immers om de fysionomie9 de natuurli3+e en oorspron+eli3+e

mechanismen van een lichaam. -en onpersoonli3+9 materieel lichaam dat hi3 laat 4ien

in al 4i3n natuurli3+e vormen. a2re geeft in een interview hierover een goed voor2eeld:

=-r is 2i3voor2eeld een held met een prinses3e9 en die held moet het

prinses3e oppa++en9 maar hi3 moet dit gedurende twintig minuten doen. Op den

duur wordt dat prinses3e een 4a+ patatten9 want hi3 +an 4e niet meer dragen. Hi3

raa+t fysie+ uitgeput9 4i3n spieren worden moe9 4i3n 2loed gaat sneller stromen9

4i3n nieren en lever wer+en anders.> GVandemeule2rouc+e9 )""%I

-en ander opvallend aspect van de repetitieve te+st is dat na en+ele herhalingen

de eigenli3+e 2ete+enis en inhoud van de gespro+en woorden er niet meer toe doen. e

te+st wordt op die manier gea2straheerd9 waardoor de te+st echt aanvoelt als te+st9

4uiver woordeli3+e +lan+en.

Conclusie

at de notie 'presence' op 4ich geen eenvoudig maar een compleB en meerduidig 2egrip

is mag nu wel duideli3+ 4i3n. esalniettemin is het fenomeen een enorm 2elangri3+

aspect 2innen het postdramatisch theater9 en is een 2eter 2egrip van de processen die

het veroor4aa+t een meerwaarde en een verri3+ing voor el+e deelnemer van een

GpostdramatischeI voorstelling9 4owel voor performer als toeschouwer.

Omdat de notie 'presence' in eerste 4in een theoretische constructie is he2 i+ in

dit essay gepro2eerd om naast de theoretische 2enadering oo+ de pra+ti3+ te laten

spre+en9 om dat dit mi3ns in4iens onont2eerli3+ is wanneer 3e het fenomeen 'presence' in

een live theatervoorstelling Ccht wil duiden en 2egri3pen. 5e +an dit fenomeen immers

niet los+oppelen van de pra+ti3+ waar het ontstaat. n die 4in hoop i+ dat de methode9

een com2inatie van participerende o2servatie en een theoretisch*1loso1sche 2enadering

van de concepten9 die i+ in dit stu+ hanteer een meerwaarde +an 4i3n 2innen het

onder4oe+ naar dit fenomeen. Foals we eerder al 4agen is een louter theoretische

:=

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

36/40


2enadering onhoud2aar geworden. anneer 5acues errida het 2egrip 'presence'

deconstrueert moeten we immers 2esluiten dat het fenomeen 2innen die conteBt

onmogeli3+ is geworden9 maar dit wil echter niet 4eggen dat 'presence' dood is. oor

'presence' eerder als een functie te 2enaderen9 4oals oo+ 0ower dit tracht te doen9 is een

relevant onder4oe+ 4eer goed mogeli3+. Het is hier2i3 dus wel nood4a+eli3+ dat dit

samen gaat met o2servaties 2innen de theaterpra+ti3+ 4elf. oordat het fenomeen

'presence' maa+2aar wordt9 is het goed dat de performer 4ich daar oo+ van 2ewust is.

Het magische aspect dat voor de deconstructie aan 'presence' werd toege+end mag dan

wel niet meer 2estaan9 toch is het nog steeds een voel2aar9 interessant en 2elangri3+

fenomeen. Omdat 'presence' 2ewust +an worden inge4et9 4i3n de mogeli3+heden voor

het nieuwe postdramatische theater oneindig9 en 4al de 2eleving op een totaal andere9

misschien wel intensere manier9 evolueren.

Om terug te +omen op mi3n onder4oe+svraag waarin i+ wilde nagaan wat de rol

van lichameli3+heid en meer 2epaald 'presence' 2innen het postdramatische theater is

+unnen we stellen dat het fenomeen erg 2elangri3+ is 2innen dit theater9 maar niet

eBclusief en alleen met postdramatie+ is ver2onden. anneer we gaan +i3+en naar

'presence' en de verhouding tussen dramatisch en postdramatisch theater is het immers

2elangri3+ om duideli3+ te ma+en dat de concepten geen twee uniforme 2egrippen 4i3n

die radicaal tegenover el+aar moeten worden geplaatst. e 2eleving van 'presence' is

immers niet louter een postdramatisch gegeven9 oo+ 2innen het dramatische theater isdit fenomeen erg relevant. -en dichotomie als dramatischUpostdramatisch is dan oo+

onproductief om het fenomeen te onder4oe+en en doet geen recht aan de compleBiteit

van de theaterpra+ti3+. it +omt omdat 4owel de 2eleving als de productie van

'presence' geen homogeen gegeven9 maar eerder een veranderli3+ fysie+ proces. n el+e

voorstelling +an dit 2innen het +ader van 0owers drie modi anders worden 2eleefd of

inge4et. ,och +unnen we 4ien dat 2innen het postdramatisch theater vaa+ erg letterli3+

wordt gespeeld met de constructies van de eigen voorstelling9 4o worden 2epaalde

processen en functies van het medium 2lootgelegd en +unnen 4e 4ich oo+ verhoudentot hun theorie. ie onttovering van de 1ctie is niet per se typisch voor een

postdramatische voorstelling ? oo+ in dramatische voorstellingen is dit mogeli3+* maar

het in vraag stellen van het medium is *vooral in de postdramatische voorstellingen

van de 3aren '" Gwaar oo+ a2re deel van uitmaa+tI* een 2elangri3+ thema. n dit soort

voorstellingen +unnen we 4ien dat de 1ctionele modus van 'presence'9 die 0ower

:"

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

37/40


aanhaalt9 vaa+ aangevallen wordt en het pu2lie+ 4ich over2ewust is van de realiteit van

het theater.

,ot slot hoop i+ dat i+ de le4er aan de hand van dit paper de algemene

wer+4aamheid en de conteBt van een 2elangri3+ theatraal fenomeen he2 +unnen

2i32rengen. aarnaast hoop i+ oo+ dat de4e methode een oproep mag 4i3n om 2innen

de theater en performance studies meer en meer de pra+ti3+ te 2etre++en.

:

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

38/40


Bronnen

7rtaud9 7.9 Q Vin+enoog9 S. G$%)I. -et theater van de wreedheid.7msterdam:

Deulenhoff.

/arlson9 D. G$%%!I. erormance4 critical introduction.London: Routledge.

/ull9 L. G)"$J9 Darch )&I. 6hat is perormance hilosophy70ower0oint presentationW.

Retrieved from:https:UUwww.academia.eduUJ$!$"%UhatZisZ0erformanceZ0hilosophy

errida9 5acues G$%&I 6riting and "ierence,trans. 7lan 6assT /hicago: niversity of

/hicago 0ress.

ries9 L.9 Q 6ergmann9 . G)""!I. /orpus 1an 2abre4 8bservations o a creative process.8ent:

mschoot.

a2re9 5. G$%#I. rit. a2re9 5. !he power o theatrical madness.0erformanceW. 0erformed

Dilan9 ,heatro picolo. Gviewed )& Day9 )"$#I.

a2re9 5. G$%#I !he power o theatrical madness. 7ntwerpen: VF 0ro3e+t J.

ischer*Lichte9 -. G)""I. !he transormative power o perormance4 new aesthetics.

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

39/40


ischer*Lichte9 -. G)""%I. /ulture as 0erformance.Modern ustrian *iterature9 9:GJI9 $*$#.

retrieved from:

http:UUwwJ.E.ul.ptUcentrosZinvstUteatroUpaginaU0u2licacoesU7ctasUeri+aZdef.pdf

Hand+e9 0. G$%!&I. ublikumsbeschimpung.ran+furtUD.

5ans9 -. G)"""9 Octo2erI. !heater voorbij het drama.-tcetera9 pp. (#*(%.

Lehmann9 H. *,. G)""!I. ostdramatic theatre. London: Routledge.

Durray9 ,.9 Q Lyotard9 . G$%%&I. ,he tooth9 ,he palm. nMimesis, masochism, ; mime4

!he politics o theatricality in contemporary 2rench thought.7nn 7r2or: niversity of

Dichigan 0ress.

0ower9 /. G)""I.resence in play4 criti

7/24/2019 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

40/40


Van den ries9 L. Gn.d.I. "e macht der theaterlijke dwaasheden = >oorstellingen4 8p tournee =

!roubleyn by 1an 2abre. Retrieved 5une $%9 )"$#9 from

http:UU3anfa2re.2eUtrou2leynUvoorstellingenUop*tourneeUde*macht*der*theaterli3+e*

dwaashedenUnlU

Vanmeule2rouc+e9 . G)""%9 Darch )$I. uc+ [ou 5an a2reX. "wars.

Verschaffel9 6. G)"$"I. ?en @od is vele dieren4 ?ssays over het werk van 1an 2abre A$(%%':&$&.

7ntwerpen: DeulenhoffUDanteau.

20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497

Documents

Transcript of 20132014-CWE3901-00-REGULAR- I6041497