Het wezen van transformatieve verandering

Astra Zeneca,

Noordwijk, 18 April 2011

Prof. Jan Rotma

www.twitter.com/jan_rotmans

Overgangsperiode

Overgangsperiode

wij bevinden ons op een kantelpunt in de samenleving

de huidige crisis markeert die overgangssituatie

wij zijn twee waardesystemen verloren: religie en ideologie

velen zijn op zoek naar nieuwe waardesystemen

gaat gepaard met onrust, onzekerheid, vraag om leiderschap

crises zijn manifestatie van systeemovergang

20 - 30 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

20 - 30 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

”

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Kant

elpu

nt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Afbraak en opbouw van instituties

Tijd

Opb

ouw

van

duur

zam

e sa

men

levin

gl

We zitten hier

Consolidatie

crisis vanuit transitieperspectief

drie niveaus van beschouwing:

1. financiële en bancaire crisis

financieel toezicht en regulering

2. relaties markt, overheid en samenleving

begrensde marktwerking, rol van overheid en burgers

3. deugden, normen en waarden

nieuwe economische orde in licht van energie/klimaatcrisis

morele crisis: venster voor duurzame economie

crisis vanuit transitieperspectief

huidige crisis is systeemcrisis

financiële crisis is symptoom van systeemcrisis

systeemcrisis is geworteld in

productie & consumptie uitputting natuurlijke bronnen

Transitie naar Duurzaamheid

zoektocht naar nieuwe waarden

Van Naar

wantrouwen vertrouwenik & zelf wij & samenkorte termijn lange termijnmaximaal optimaalstatus gelukwelvaart welzijnkwantiteit kwaliteit

ethische revolutie

nieuwe waarden, nieuwe moraal en nieuwe omgangsvormen

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

Dynamiek

Snelheid van verandering

elke seconde worden er 2 baby’s geboren in India en China

elke dag komen er 5000 nieuwe (vracht)auto’s bij in China

elke week worden in China 2 kolencentrales gebouwd

elk kwartaal wordt in China een Betuwe-project gebouwd

Stichting Urgenda

globalisering

liberalisering & privatisering

schaalvergroting

bevolkingsgroei & consumptiegroei

global village

groene revolutie

geopolitieke spanningen

Mondiale Dynamiek

glocalisering

gemeenschapsvorming

coöperaties

autonomie

sociale media

decentralisering

bruisende onderstroom

Lokale Dynamiek

decentraal wordt dé trend

waarden gemeenschappen op lokaal niveau

energie maar ook voeding, water en zorg

samenleving gaat harder dan politiek aan kan

zelforganiserend vermogen op wijk- en buurtniveau

politiek moet dit faciliteren

Glocalisering

Verandering wordt Constante

Transitie

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen

structuur: institutionele, economische, fysieke structuurcultuur: gedeelde beelden, waarden, paradigma’swerkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken & handelen op systeemniveau

middel om tot duurzamere samenleving te komen

organiseren

denken

handelen

Voorbeelden van Transities

internetvan fysiek naar virtueel

watertransitievan water keren naar water accomoderen

energietransitie van fossiele naar duurzame energievoorziening

zorgtransitie van bureaucratische zorg naar mensenzorg

Transitie Gezondheidszorg

structuur: machtig zorgregimewijdvertakt en diep geworteldspecialisatie

cultuur: ‘artsen’cultuursterke autonomie en grote autoriteitgesloten, naar binnen gekeerd

werkwijzen:klacht-diagnose georiënteerd ‘Kurieren am Symptoom’specialisatie

medische maakbaarheid staat centraal

Schets van wenselijke ontwikkelingen in de zorg Schets van wenselijke ontwikkelingen in de zorg Cultuur elementen Cultuur elementen Van ….Van …. Naar…Naar…

MindsetMindset Aanbodgericht Aanbodgericht MensgerichtMensgericht

Model Model Medisch specialistisch Medisch specialistisch Kwaliteit van levenKwaliteit van leven

ParadigmaParadigma Op goede gegevens gebaseerd Op goede gegevens gebaseerd (Evidence based)(Evidence based)

Waardecreatie Waardecreatie (Value Based)(Value Based)

Attitude en opvattingAttitude en opvatting Medische maakbaarheidMedische maakbaarheid Menselijke fragiliteitMenselijke fragiliteit

PerspectiefPerspectief Zorgen voor…Zorgen voor… Leren leven met…Leren leven met…

Maatschappelijke inbeddingMaatschappelijke inbedding Concentreren als patiëntenConcentreren als patiënten Integreren als burgersIntegreren als burgers

SfeerSfeer Gehaast door werkdrukGehaast door werkdruk Rust in zorgprocessenRust in zorgprocessen

Samenwerking managers, Samenwerking managers, verzorgers en cliëntenverzorgers en cliënten

Kloven (in percepties, jargon, Kloven (in percepties, jargon, houding en gedrag)houding en gedrag)

Professionele verbindingen en Professionele verbindingen en menselijke ontmoetingenmenselijke ontmoetingen

Mores en werkhoudingMores en werkhouding Ronden en diensten draaienRonden en diensten draaien Persoonlijke aandacht gevenPersoonlijke aandacht geven

SymbolenSymbolen Witte jas, pillen, spuitenWitte jas, pillen, spuiten Ontmoeting, arm, schouderOntmoeting, arm, schouder

Innovatie klimaat Innovatie klimaat Behoudend en risicomijdendBehoudend en risicomijdend Innovatief en ondernemendInnovatief en ondernemend

SamenwerkingSamenwerking Eilandjes met kokersEilandjes met kokers Ketens en netwerkenKetens en netwerken

InnovatiesInnovaties Gebrek aan tijd en ruimteGebrek aan tijd en ruimte Inbouwen als werkhoudingInbouwen als werkhouding

Techniek Techniek Vermijden (onder andere Vermijden (onder andere onderontwikkelde ICT)onderontwikkelde ICT)

Inpassen (doorontwikkelen van Inpassen (doorontwikkelen van ICT toepassingen)ICT toepassingen)

Transitie-opgave zorgformidabele opgave

in 2050zal 1 op de 2 Nederlanders ouder zijn dan 50 jaar

25% van Nederlanders bestaat uit 65+ ers

1/3 van bevolking bestaat uit Allochtonen

zorgbehoefte zal explosief toenemen

1/3 van inkomsten van Nederlanders gaat naar zorg

20-25% van Nederlanders werkt in zorg

Transitieconcepten

Multi-fase concept

Take off

Acceleratie

Voorontwikkeling

Stabilizatie

tijd

Systeem indicator

In welke transitiefase zit gezondheidszorg?

Voorontwikkeling

Stabilisatie

Tijd

Duurzame gezondheidszorg

Acceleratie

Take-off

Situatie gezondheidszorg

Multi-level concept Macro-niveau - autonome ontwikkelingen - globale trends

Meso-niveau - regime - regels, wetten, beleid

Micro-niveau - praktijken - experimenten, projecten

Multi-level concept Macro-niveau demografische transitie epidemiologische transitie individualisering, liberalisering

Meso-niveau zorgregime, standaardisatie curatief beleid, marktwerking nieuw zorgverzekeringsstelsel

Micro-niveau technologische innovatie niche-regime van alternatieve geneeswijzen toenemende diversiteit patiënten emerging markets

Multi-pattern concept

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling= machtswisseling

Multi-pattern concept

een transitie mislukt als de structurele verandering

vanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering

vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en

veranderingsgezinde regime-spelers elkaar vinden en

gaan samenwerken

Transitiepatroon Zorg

sterk dominant, goed georganiseerd medisch regime: zorgverzekeraars, ziekenhuizen, overheid,verzekerden

niche-regime: alternatieve geneeswijzen alternatief voor kleine groep Nederlandersperiode van groei en gedeeltelijke erkenning

niche-regime vooral complementair in plaats vanuitdaging of vervanging van het regime

Transitie = Machtswisseling

Sturen van transities

transities verlopen complex, grillig en onvoorspelbaar

controle en beheersing van zo’n complex proces is illusoir

schaalsprong kun je niet regisseren

Een transitie is niet te sturen in klassieke zin

Sturen is dan:

bijsturen, aanpassen, versnellen

ruimte geven aan koplopers (vernieuwers)

richting geven aan sprongetjes

aansluiting zoeken bij dynamiek van de onderstroom

transitiemanagement is zoeken, leren en experimenteren

Maar we kunnen transities wel degelijk beïnvloeden

Transitiemanagement

ontwikkeling van visie en transitieagenda

inrichting en ontwikkeling van transitie-arena

opzetten en uitvoeren van transitie-experimenten

monitoring, evalueren en leren

Leiderschap

Leiderschap in transities

leiderschap in transities betekent innovatieruimte creëren

mentale ruimte

organisatorische ruimte

juridische ruimte

financiële ruimte

Leiderschap in transities

koploperstrategie

• niet regisseren wel aanjagen en stimuleren

• faciliteren van koplopers door barrières weg te nemen

• belonen van koplopers en bestraffen van achterblijvers

• organiseren van vernieuwingsruimte rondom koplopers

• opschalen van succesvolle koploperinitiatieven

Niet zelf organiseren, maar zorgen

dat anderen het kunnen organiseren

verbinden van mensen

verbinden van initiatieven

verbinden van netwerken

verbinden van gemeenschappen

Verbinden

elke systeemtransitie vergt een persoonlijke transitie

mentale schaalsprong

reflectiviteit

reflexiviteit

Persoonlijke transitie

existentiële angst

je weet niet wat je krijgt, maar je weet wel wat je verliest

Persoonlijke transitie

Mentale transitie

positieve prikkels

inspiratie

taal

symbolen

iconen

waarden

Mentale transitie

negatieve prikkels

angst

boosheid

frustratie

tegenwerking

sabotage

Transitie ontstaat alleen uit

inspiratie en positieve energie

BedrijfsTransitie

reserveer 5-10% ruimte voor duurzame innovatiecreëer niches binnen bedrijf voor koplopers

ontwikkel lange-termijn perspectiefvanuit nieuwe structuur, cultuur, werkwijze

doe mee met duurzame innovatie-experimentenniche-experimenten

sluit nieuwe coalities met a-typische partijenongedachte combinaties kunnnen innovatief zijn

zet in op cultuurverandering binnen bedrijfscholing, competentieontwikkeling

Transitie binnen een bedrijf

gericht op

het creëren van maatschappelijke waarde

lange-termijn

co-productie

welzijn, kwaliteit en ecologisch behoud

persoonlijke ontwikkeling van mensen

Nieuw business model

Transitie Strategie

• mobiliseer koplopers binnen bedrijf

• ontwikkel transitieplan met koplopers

• start doorbraakprojecten met koplopers

• opschalen van succesvolle doorbraakprojecten

kleine initiatieven kunnen voor doorbraken zorgen

Astra Zeneca Transitie Fase

structuur[voorontwikkelingsfase]

cultuur [take-off]

werkwijze[take-off]

als bedrijf in voorontwikkelingsfase

Astra Zeneca Transitie Levels Macro-niveau vergrijzing en ontgroening feminisering horizontalisering sociale netwerken

Meso-niveau strenge codes richting klanten grote producten verdwijnen marktwerking nieuw zorgverzekeringsstelsel

Micro-niveau mondiger en diverser patiënten andere rol arts / zorgverzekeraars effectiviteit R&D emerging markets

Astra Zeneca Transitie Strategie• extern

– initiëren, anticiperen en participeren • anticiperen op autonome patiënt en andere rol arts • anticiperen op vergrijzing en feminine participatie • nieuwe coalities, specifieke doelgroepen rond emerging markets • experimenteren en leren: risicodragende voorbeelden

• intern– heroriëntatie en reframing

• grotere effectiviteit R&D• cultuur- en structuuromslag in organisatie• tijd en ruimte nodig!• persoonlijke transitie medewerkers

competentieontwikkeling, leren, co-produceren

samenleving bevindt zich in een overgangsfase

wisseling van paradigma, structuur en sturing

geeft onrust, onmacht, vraag om leiderschap

transitie vraagt om faciliterend en dienend leiderschap

systeemtransitie - bedrijfstransitie - persoonlijke transitie

Astra Zeneca zit nog in voorontwikkelingsfase transitie

Conclusies