2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

4

Click here to load reader

Transcript of 2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

Page 1: 2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

17Milieu dossier 2011-4

> “No inspection should take place without a reason”

Het Milieu Dossier accepteert artikelen die de voortgang in het beleid, het daarmee verbonden onderzoek en de respons in de maatschappij op een toegankelijke manier documen-

teren. De auteursinstructies voor het schrijven van een bijdrage staan op de VVM-website: www.vvm.info Bijdragen worden beoordeeld door een redactieteam, zie hieronder.

Milieu Dossier

Over de Auteur

drs.ing. J.A. Meinster(010-2468149,[email protected])iswerkzaamalsseniormedewerkertoezichtenhandhavingbijdeafdelingHavenenIndustrievandeDCMRMilieudienstRijnmondinSchiedam.Ditartikelisgeschrevenoppersoon-lijketitel.

InleidingIn het kader van een Masterstudie is onderzoek* gedaannaar het toezicht op de naleving van milieuvoorschriften bijbedrijven met een provinciale milieuvergunning. Het betrofeenvergelijkendonderzoekopderisicogestuurdetoezichtmo-dellenvandiverseprovinciesenverschillendebestpracticesuitzowelpraktijkalstheorie.Eenvandedoelenvanhetonderzoekwashetverbeterenvanhetrisicogestuurdetoezichtmodelvande provincie Zuid-Holland. Een ander doel was het aanreikenvan ideeën en nieuwe inzichten rond toezicht om provincies,gemeentenenrijksinspectiesvandiensttezijn.

De onderzoeksvraag die voor het onderzoek is geformu-leerd luidt als volgt: ‘Welke verbeteringen met betrekking tot

* Ruud Berden en Jan Meinster hebben in het kader van de afronding van de parttime studie Master of Science in Bestuurskunde onderzoek gedaan naar de efficiëntie en effectiviteit van risicogestuurd toezicht. Het onderzoek is uitgevoerd voor de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). De begeleidende docent was mr.dr. Jacko van Ast en de tweede lezer was hoofddocent dr. Frans-Bauke van der Meer, beiden verbonden aan de EUR.

efficiëntie en effectiviteit zijn het gevolg van de invoering van hetrisicogestuurde toezichtmodel van de provincie Zuid-Holland enhoekanditmodelwordenverbeterd?’Dezeonderzoeksvraagistotstand gekomen, omdat er onvoldoende duidelijk was wat risicoge-stuurdtoezichttoevoegttenopzichtevantraditioneeltoezicht.Omtotbeantwoordingvandeonderzoeksvraagtekomen ishet risico-gestuurdetoezichtmodelvandeprovincieZuid-HollandvergelekenmetdemodellenvaneenaantalprovinciesendeDCMRMilieudienstRijnmond.

Waarom publiek (milieu)toezicht?Een van de vragen die tijdens het onderzoek naar voren kwam,was de vraag waarom er door publieke autoriteiten toezicht moetworden gehouden. Dit hangt volgens Faure (2007)1 samen met devraagwaarombepaaldemaatschappelijkeproblemenhetvoorwerpzouden moeten zijn van publieke regulering. Dit is bekeken vanuitde rechtseconomie. Vanuit de economie gezien zou regulering pasnodigzijnbijmarktfalenofbijhetcreërenvaneengelijkspeelveld,wanneerdemarkthetbetreffendeprobleemdusnietoplost.

Het voorschrijven van regels voor de handel en het toezien op denaleving daarvan zijn twee reeds lang bestaande functies vande overheid. In ongeveer 350 voor Christus beschreef de filosoofAristoteles al een reeks van toezichthouders in het oude Athene.In die tijd vond de overheid het kennelijk al noodzakelijk om ‘zelf’toezichttehoudenopdenalevingenditnietaandemarktovertelaten.Alspartijeneencontractueleverhoudingmetelkaarhebben,hoevenweonsovermarktfalennietalteveelzorgentemaken.Erzijn liberalendiezelfsvanmeningzijndatdeoverheidzichzoveelmogelijk afzijdig moet houden, omdat bijna alle problemen door

Is risicogestuurd toezicht efficiënt en effectief?

Jan Meinster

Toezichthoudende overheden zijn de afgelopen jaren meer en meer overgestapt van traditioneel naar risicogestuurd toezicht. Hierdoor verschuift de focus naar preventief toezicht, waarbij een ‘optimale handhaving’ wordt nagestreefd. In de praktijk blijkt dit inderdaad te werken. Maar om daadwerkelijk tot efficiënter en effectiever toezicht te komen zijn meer metingen nodig op de verschillende variabelen. Uitgangspunt moet daarbij zijn: geen inspectie vindt plaats zonder reden.

Redactie Milieu Dossier:prof.dr.LeoJansen•JandeGraaf•drs.MaartenvanhetBolscher,ministerievanI&M,DirectieKlimaat&Lucht• ir.EmileSchols,RIVMdrs. Maurits Groen, Maurits Groen Milieu & Communicatie • Drs. Jan Wijmenga, Ministerie I&M, Directie Klimaat & Luchtir.EduardDame,MinisterieI&M,DirectieInternationaleZaken•drs.RuudBruggeman,BMC•dr.JoopvanHam

Page 2: 2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

18 Milieu dossier 2011-4

marktgerichte sancties kunnen worden opgelost. Maar bij thema’salsmilieu,arbeidsomstandigheden,voedselenveiligheidgaatditinveel gevallen niet op. Bedrijven hebben nu eenmaal geen contrac-tuele verhouding met elke burger. Hier nemen de publieke autori-teitendehonneursvoordeburgerwaar.Alzouhetjuridischmogelijkzijn,hetzouteveeltijdenkennisvandeburgereisenomzelftoezichtte houden bij de bedrijven. Als middel zet ‘de overheid’ (collectief)publiektoezichtin,zodatnietdebelangenvandeindividueleburgersworden behartigd, maar het algemene publieke belang. Daaromwordtdoorgemeenten,provinciesenrijktoezichtgehoudenopdenaleving van milieuwetgeving en milieuvergunningen. Dit gebeurtregelmatigpreventiefomovertredingenen,mededaardoor,milieu-schadetevoorkomen.

traditioneel en risicogestuurd toezichtToezicht houden op wet- en regelgeving (inclusief milieuvergun-ningen) kun je vervolgens op verschillende manieren doen. In hetonderzoekzijnmetnamedeverschillentussen‘traditioneeltoezicht’en ‘risicogestuurd toezicht’ onderzocht en vergeleken. Traditi-oneeltoezichtisvooralgebaseerdopdevolledigecontrolevanallevoorschriftenuitdevergunningen.Ditbetekentveeloflangdurendecontrolesbijdebedrijven.Erwasdussprakevan,zoalsStigler(1970)2dit noemt, maximale handhaving. Bij traditioneel toezicht wordtgeen rekening gehouden met de kans op of het effect van eenslechtenalevingofmethetnaleefgedragvanbedrijven.Dezevormvan toezicht kost veel tijd (en dus geld) voor de toezichthoudendeinstantiesenzorgtvooreengrotetoezichtlastbijdegecontroleerdebedrijven. Uiteindelijk moet de belastingbetaler (burger én bedrijf)hiervooropdraaien.

theorieën en inzichten rond risicogestuurd toezichtEr zijn meerdere redenen waarom toezichthoudende overhedenzijn overgestapt van traditioneel toezicht naar het risicogestuurdetoezicht.Teneersteisernieuwewetgevingvankracht(Activiteiten-besluit,Wabo)dieervoorzorgtdatermeersprakeisvaneenintegralehandhaving. Daarnaast heeft de politiek, in de vorm van de motieAptroot, specifiek om een vermindering van de toezichtlast voorbedrijven gevraagd. Bedrijven moeten minder belast worden doorde vele verschillende toezichthoudende instanties. Verder vraagtookhetlokalebestuuromeenandereenefficiënterewerkwijze.Hetmanagement stuurt steeds meer op kwantiteit en efficiëntie. Detoezichthoudersmoetendeschaarsemiddelen(tijdengeld)efficiëntbenutten. Dit betekent dus dat er afwegingen gemaakt moetenwordenoverwatmenwelenwatmennietdoet.

Er zijn verschillende theorieën te vinden over risicobenadering inhetalgemeen.Theorieënen inzichtenoverspecifiek risicogestuurdtoezicht zijn er minder. Wel zijn er veel theorieën en inzichten dieraakvlakken hebben met risicogestuurd toezicht. Op verschillendegebiedenwordtviaeenrisicogestuurdmodeltoezichtgehouden.ZowerkendeGGD,InspectievoordeGezondheidszorg,InspectieVerkeeren Waterstaat, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschapen de Wereldbank op basis van risicobepaling. In veel gevallen ishiervoorgekozenomhettoezichtefficiëntereneffectievertemaken.

Interactie tussen inspecteur en inspecteeEenaardigetheorieisdievanderelatietussendetoezichthouder(inspecteur)endeinspectee(degeïnspecteerde).DeBruijnenTenHeuvelhof(2005)3stellendateffectiviteitwinstkanwordenbehaalddoor de wijze van interactie tussen inspecteur en inspectee. Deverschillendevormenvangedragvandeinspecteurendeinspecteehebben ieder hun eigen uitwerking. Heeft de inspecteur bijvoor-beeldeenhogeinspanningenheeftdeinspecteeeengoednaleef-gedrag, dan zal er weinig risico zijn op (milieu)schade. Levert deinspecteur een lage toezichtinspanning en vertoont de inspecteeeenslechtnaleefgedragdanisdekansop(milieu)schadeerggroot.Tussen deze twee uitersten zitten uiteraard verschillende fasen.Hetgedragvandeinspecteurwordtveelalbepaalddoorhetgedragvandeinspectee.Vertoonteeninspecteeeenslechtnaleefgedragdanzalde inspecteuropeenbepaaldewijzehandelenaangezienzijn doelstelling is het verbeteren van de situatie. De inspecteurkan dit doen door de inspectee op te voeden, maar ook door deinspecteetestraffen.Afhankelijkvanhetgedragvandeinspecteemaaktdeinspecteurhiereenkeuze.Hetgedragvanbeidepartijenkan dus gevolgen hebben voor de efficiëntie en het uiteindelijkeeffect.

Optimale handhaving is geen maximale handhavingStigler (1970) heeft een theorie op een ander vlak en stelt dat erkostenefficiëntergehandhaafdmoetworden.Detoezichthoudendeinstanties kunnen vanuit kostenperspectief simpelweg niet allesmeercontroleren,maargaangerichttewerk.Optimalehandhavingisdusgeenmaximalehandhaving.Detoezichthoudendeinstantiesrichtenzichmeeropdemeestbelangrijkeaspecten,tekortkomingenenovertredingenomdegewenstegraadvannalevingtebereiken.Ditideeoverdeinzetvanschaarsemiddelenwordt,ondanksderoepomstrengerehandhaving,inzoweldetheoriealsdepraktijkbreedgedragen.

Indien er wel handhavend opgetreden dient te worden dan zijner beginselen en kenmerken van een passend sanctieregime. Desanctiemoetbijvoorbeeldhetgedragvan'dedader'inpositievezinveranderen.Tevensdientdesanctiedeschadeteherstellenenhetnietnalevenvanderegelsafteschrikken.Detrendvanhettoepassenvan bestuursrechtelijk handhaven boven strafrechtelijk handhavenvanmilieuovertredingenziejetegenwoordigsteedsmeer.

Informatie is essentieelBekkerse.a.(2002)4delendebetekenisvaninformatieopintoezicht-arrangementen: klassiek en modern. Het klassieke toezichtar-rangement kent meer een karakter van straffen en repressieveinterventie. Het moderne toezichtarrangement kent een meercoachendkarakterenisvooralpreventief.Ditzienweookuitgewerktintabel1.Inditmodernetoezichtarrangementishetgedragtussende inspecteur en inspectee dus van groot belang. Er zijn gemeen-schappelijke belangen voor zowel de toezichthoudende instantiesalsookdeondertoezichtgesteldebedrijven.

Page 3: 2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

19Milieu dossier 2011-4

Risicogestuurdtoezichtrichtzich,zoalsdenaamalzegt,meerophetbepalenvanrisico'somzoefficiëntertoezichttehouden.Zonderdatdittenkostegaatvandenaleving.Dezevormvantoezichtisontstaanomdatdepolitiekvraagtomverminderdetoezichtlastbijbedrijven.Dit uit zich onder andere sterk in het rijksprogramma VernieuwingToezicht5.Ookkostenoverwegingenvantoezichthoudendeinstantiesspelen een rol bij het verminderen van de toezichtlast, omdat hetvaak ook gaat om het slimmer inzetten van schaarse middelen:de handhaver zelf. Hierdoor wordt een andere wijze van toezichthouden gevraagd.Bij risicogestuurdtoezichtwordennietmeerallevoorschriften gecontroleerd, maar worden op basis van informatieafwegingen gemaakt over welke voorschriften wel en welkevoorschriftennietpreventieftecontroleren.Ditzonderdatersprakeisvanverminderingvanhetnaleefgedragdoordebedrijven.Erisgeeneenduidige beschrijving van risicogestuurd toezicht. Na onderzoekzijnwetotdevolgendeomschrijvinggekomen:“metrisicogestuurdtoezicht kunnen de belangrijkste prioriteiten in toezicht gelegdwordendaarwaardekansopeenslechtenalevinggrootisen/ofheteffect(deconsequenties)vaneenslechtenalevingnegatiefzijn.”

risicogestuurd toezicht in de praktijkEr zal een optimale ‘graad van naleving’ moeten worden bereiktdoorbedrijven.Daarbijmoetdefocusvandeoverheidliggenopdebelangrijkste risico’s. Deze risico’s worden gevormd door bedrijven

risicogestuurde toezichtmodellen provinciesBijdeonderzochtetoezichthoudendeprovinciesendeDCMRbleekrisicogestuurd toezicht gebaseerd te zijn op een aantal van deonderstaande‘ingrediënten’.Daarbijisdeinbrengvande(profes-sionele)toezichthoudervanbelang.Doorderisico’sinteschatten,wordteenaantaltoezichturenaaneenbedrijftoegekend.Complexebedrijvenkrijgeninderegelextraurentoegekend,omdatzevallenondereenuitgebreiderehoeveelheidwetgeving.

Risicovanhetbedrijfenzijnactiviteiten- Omvang/ligging/complexiteitvanhetbedrijf- Combinatievanbedrijvenalsextrarisico- Incidentenbijhetbedrijf- Risicomatrix (zoals die van het Expertisecentrum Rechtshand-

havingMinisterievanJustitie)

Gedragvanhetbedrijf- Naleefgedrag (koploper, middenmoter of achterblijver) en

houding- Intuïtievandetoezichthouder- Klachten/hinder/overlast- Illegaleactiviteiten- Kwaliteits-ofcompliancemanagementsysteem(zoalsISO14001

ofEMAS)

Maatschappelijkeeffectenvanniet-naleving- Aardenernstvandemilieugevolgen- Omgeving/omvangbedreigdgebied- Politiekegevoeligheidvaneenbedrijfofdossier- Substantiëlewijzigingenstatusvergunningen

Extraaandachtvoorbepaaldewet-enregelgeving- IPPC-bedrijfofniet- Milieujaarverslag/PRTR- Besluitrisico’szwareongevallen1999(Brzo’99)

die een behoorlijke impact kunnen hebben op het milieu. Dezerisico’s nemen verschillende vormen aan. Zo zijn er de inherenterisico’svanchemischefabriekenenraffinaderijenenerzijnrisico’sdoordat bedrijven er een slecht naleefgedrag of een slechte veilig-heidscultuuropnahouden.Ditkangepaardgaanmetincidentenenoverlastindeomgeving.Risico’szijnookafhankelijkvandelocatiewaar een bedrijf gevestigd is. De politieke gevoeligheid van eenbedrijfkaneveneenseenrisicozijn.Denkaandedossiers‘Trafigura’,‘Sterigenics’,‘Thermphos’of‘Chemie-Pack’.Geblekenisdatdeterm‘risico’ niet eenduidig is te definiëren. Daarom maken sommigemodellen onderscheid in bestuurlijke risico’s, financiële risico’s enrisico’s voor de maatschappij. Provincies gebruiken verschillendesoorten informatie om hun risicogestuurde toezichtmodel op tebouwen(ziekader).

verschillen tussen traditioneel en risicogestuurd toezichtDebelangrijksteverschillentussenhettraditioneelenrisicogestuurdtoezicht,zoalsdieblijkenuithetonderzoek,zijnintabel1uitgewerkt.

Tabel 1. Belangrijkste verschillen tussen traditioneel en risicogestuurd toezichtParameter Traditioneel toezicht Risicogestuurd toezichtToezichtarran-gement

Veelalrepressieftoezichtnaincidenten

Repressieftoezichtisbelangrijk,Preventieftoe-zichtisbelangrijker

Prioriteitstel-lingcontroleonderwerpen

Volledigecontrolevanallevoorschriftenenthema’sbijelkbedrijf

Controlesopbasisvanrisicoanalyseen-profielperbedrijf

Prioriteitstel-lingcontrolefrequentie

Elkvergelijkbaarbedrijfevenveelaandacht.Extrainzetnaaraanleidingvanincidenten

Slimprioriteren:bedrijvenmetgoednaleefgedragkrijgenmindertoezicht

Verantwoor-delijkheidnaleving

Toezichthouderneemtverantwoordelijkheid

Bedrijfheefteigenverant-woordelijkheidtotnaleving

Toezicht-perceptie

Rechtmatiguitvoerenvantoezicht

Efficiënteneffectiefwerken

Vrijheidtoe-zichthouder

Veelvrijheidvoordeindividueletoezichthouder.Inspectieswordennietvan-zelfsprekendgerapporteerd

Toezichtwordtmeersyste-matischuitgevoerd.Mindervrijhedenvoordeindividu-eletoezichthouder

Evaluatiewerkwijzedoorbevoegdgezag

Adhocaanpassenbeleid(alseralbeleidis).

Jaarlijkseevaluatietoezicht-beleid.Metrisicogestuurdtoezichtweetjewaterspeeltbinneneenbranche

Sturing Sturenopnormconformgedrag.Veelalkwantitatief

Monitorenopnormcon-formgedragopbasisvanrisico-beheersing.Veelalkwalitatief

Foto

’s: Ja

n M

eins

ter

Page 4: 2011 vvm milieu nr.4 doss1 j. meinster

20 Milieu dossier 2011-4

resultaten onderzoekDe variabelen efficiëntie en effectiviteit zijn niet-tastbaar. Deonderzoekers hebben geprobeerd om deze variabelen meetbaar temakendoormiddelvaneenzestalindicatoren.Intabel2wordenzetoegelicht.

Tabel 2. Variabelen voor het meten van efficiënt en effectief toezichtEfficiënt toezicht Effectief toezichtAantalcontrole-urenperbedrijf. Hetpercentagebedrijvenmeteen

verbeterdnaleefgedrag.Aantalgecontroleerdebedrijvenperjaar.

Dematewaarinsprakeisvanverbete-ringvandemaatschappelijkedoelstel-lingen.

Aantalgecontroleerderisicovollebedrijvenversushetaantalgecontroleerdeniet-risicovollebedrijven.

Hetpercentagebedrijvendateenver-minderingvandetoezichtlastervaart.

EfficiëntieUit verschillende interviews blijkt dat er sprake is van efficiëntiebinnen de toezichthoudende instanties. De toezichthouders zijnmet risicogestuurd toezicht minder tijd kwijt met het houden vancontroles. Bovendien wordt meer samengewerkt tussen inspec-tiediensten, bijvoorbeeld in het kader van Vernieuwing Toezicht.Bedrijven met een goed naleefgedrag en weinig risicovolle activi-teitenkrijgenmindertoezicht(uren)tenopzichtevanbedrijvenmeteen slecht naleefgedrag en veel risicovolle activiteiten. Randvoor-waardeisdaterbetereresultatenbehaaldwordenbij‘besteding’vanmindercontrole-uren.

Uithetonderzoekwordtookduidelijkdatinformatieeenbelangrijkefactorisinhetefficiëntuitvoerenvantoezicht.Informatieisnodigomtekunnenbepalenwaarderisico'sliggenzodaterefficiënttoezichtkanwordenuitgevoerd.Detoezichthoudendeinstantiesmakenookdeel uit van grotere netwerken waarbinnen het van belang is ominformatietedelen.

Efficiëntieverhoging is ook mogelijk doordat de bedrijven eenverbeterdnaleefgedraghebbenendatermeerverantwoordelijkheidbijdebedrijvenwordtneergelegd.Bedrijventonensteedsvakeraandatzedevoorschriftenuiteigenbewegingnaleven.Dezemaniervan‘controleren’ levertookeenbijdrageaandeefficiëntie.Hetgedragvanhetbedrijfspeelthierineenheelbelangrijkerol,aangezienerweleen vertrouwensrelatie met het bedrijf opgebouwd moet worden.Risicovollebedrijvenmeteenslechtnaleefgedragzullendusbelastwordenmetmeercontroles.

EffectiviteitOvereffectiviteitvanhetrisicogestuurdetoezichtmodel isnognietveel te zeggen. Dit komt mede doordat provincies (de verbeteringvan)hetnaleefgedragnogteweinigmeten.Bijdieprovincieswaarweleenverbeteringvanhetnaleefgedrag is tezien,uitdatzich ineen hoger naleefpercentage per branche. Risicogestuurd toezichtdraagt, zo blijkt uit het onderzoek, bij aan het effectiever inzettenvan toezichturen. Dit omdat er meer aandacht besteed wordt aanrelevantemilieuaspecten.

Bedrijvenhebbenzich(nog)nietuitgelatenofzeeenverminderingvan toezichtlast ervaren. Er zijn bijvoorbeeld geen klanttevreden-heidsonderzoeken uitgevoerd waaruit zou kunnen blijken of ersprake is van effectiviteitwinst. De geïnterviewde toezichthoudershebben niet het idee dat de bedrijven daadwerkelijk een vermin-deringindetoezichtlastervaren.

ConclusiesAlles in detail controleren wat als overheid binnen de bevoegd-hedenenhettakenpakkethoortisonmogelijkenvanwegedekostenbovendien ongewenst. Er zal een optimale ‘graad van naleving’moetenwordenbereikt.Daarbijmoetdefocusliggenopdebelang-rijksterisico’s.Dezerisico’swordengevormddoorbedrijvendieeenbehoorlijkeimpactkunnenhebbenophetmilieu.

Devolgendeaanbevelingenzijngedaan:1. Uitbreiding risicogestuurd toezicht met systeemtoezicht;

aangezien systeemtoezicht aandacht besteedt aan manage-mentsystemenbijbedrijvenwordtaanbevolenomrisicogestuurdtoezichthiermeeuittebreiden.Mogelijkdatsysteemtoezichteenpositieve bijdrage levert aan efficiënter en effectiever milieutoe-zicht.

2.Naderonderzoeknaarhetmetenvandeeffecteneneffectiviteitvanrisicogestuurdtoezicht.

3.Onderzoek naar efficiëntie- en effectiviteitwinst in vergunning-verlening;milieuvergunningenbevattenvaakzeerveelspecifiekevoorschriften die aangeven met welke middelen milieudoelenbereikt moeten worden (middelvoorschriften). Hier zit voorbedrijven weinig vrijheid in. Het Bevoegd Gezag zou, afhankelijkvan het gedrag van het bedrijf, het aantal doel- en middelvoor-schriftenmoetenvariëren.Geefvertrouwenaanbedrijvendiedatverdienen!

4.Verantwoordelijkheid bij verminderen toezichtlast; er moet nietteveelnadrukkomenteliggenopdeverminderingvanadministra-tievelasten(veroorzaaktdoortoezichtopregels).Demaatschap-pelijkeeffectenvanhetschrappenvanregelsmoeteneerstscherpinbeeldgebrachtworden!Ookdientheldertezijnwieerverant-woordelijkisvoorhetschrappenvanregels,gevolgddoormindertoezicht.

Het gehele rapport is te vinden op het internet: http://thesis.eur.nl/theses/index/705514595/

referenties1. Faure,M.G.,27september2007

“Onbegrensd toezicht?” VoordrachtophetlustrumcongresOverdegrenzenheen,Maastricht:RechtenfaculteitUniversiteitMaastricht

2. Stigler,G.J.,1970“The optimum enforcement of laws” JournalofPoliticalEconomy

3. Bruijn,H.de,enE.F.tenHeuvelhof,2005“Handhaving. Het spel tussen inspecteur en inspectee” Utrecht:UitgeverijLemma

4. Bekkers,V.J.J.M.,V.M.F.Homburg&A.B.Ringeling,2002Artikel“Informatierelaties in toezichtarrangementen”,Bestuursweten-schappen,56(6),blz.481-501

5. “Het Programma Vernieuwing Toezicht gaat verder waar eerdere moder-niseringen van toezicht ophielden. Het programma staat voor effectieve en efficiënte inspecties. Met zo weinig mogelijk hinder voor uw bedrijf. Vertrouwen is de basiswaarde. Heeft u uw zaken op orde? Dan wordt u minder gecontroleerd”.(bron:www.inspectieloket.nl)