18 C U LT U R E E L S U P P L E M E N T N R C H A N D E L S B L A D

18 D O N D E R D A G 2 1 A P R I L 2 011

Architectuur maken van gesloopt materiaal

De schroothoop

Jonge architecten als

2012 en Elmo Vermijs

gebruiken afgedankte

materialen voor hun

architectuur. Een dak

van autobanden, een

speeltuin van

windturbines.

TRACY METZ

De keukenladen zijn gemaaktvan afgedankte billboards, dewanden van de badkamerszijn koffiefilterhouders dietot een gladde zwarte kunst-stof zijn gemalen en geperst.De armaturen van de spots

die de schilderijen verlichten zijn metalen ba-leinen van kapotte paraplu’s. De constructiebal-ken waren ooit onderdeel van een textielmachi-ne en de gevels zijn bekleed met de houtjes van

afgedankte haspels van een Twentse kabelfa-briek.

Dit woonhuis in Enschede, Villa Welpeloovan 2012Architecten, is het uithangbord vaneen nieuwe generatie jonge architecten die afvalop waarde weet te schatten als bouwmateriaal.Met hun gebouwen – sommige tijdelijke, ande-re permanent – zetten ze de conventioneleideeën over wat waardevol of waardeloos is opz’n kop. Bureaus als 2012Architecten in Rotter-

dam, Studio Elmo Vermijs in Koog aan de Zaanen het Haagse Refunc werken allemaal met ma-teriaal dat ze van de vuilnis redden en opnieuwtot leven brengen. Van schroothoop tot goud-m ij n .

In de beeldende kunst is het objet trouvé allanger een bekend fenomeen – MarcelDuchamp schoof al in 1917 een pispot als kunst-werk naar voren. Maar hen ging het om com-mentaar op de kunstwereld zelf. Deze afvalar-chitectuur heeft eerder een maatschappelijke

agenda: een antwoord zoeken op vervuiling enverspilling door alle materialen opnieuw ophun bruikbaarheid te bekijken. Bij de productievan auto’s wordt – anders dan bij gebouwen – alvan tevoren rekening gehouden met het herge-bruik van wel 95 procent van de materialen.

„Afval is kansen”, zegt Denis Oudendijk vanRefunc. Voor de grap, maar met een serieuze on-dertoon noemen hij en zijn compagnon Jan Kör-bes Refunc een „bureau voor economische le-vensduurverlenging”. „Wij gebruiken van alles

voor functies waarvoor het niet gemaakt is, maarwaarvoor het wel geschikt is. Een dak van auto-banden, een hotelkamer van een reddingscapsu-le. We maken nieuwe producten van oude mate-rialen, zonder bouwtekening of handleiding.”

Het werk van Refunc houdt het middentussen architectuur en installatiekunst. Vooreen recyclingbedrijf in Litouwen maakten ze

een muur van, toepasselijk genoeg, oude ijskas-ten, ‘Return of the Fridges’ geheten. Refuncwerkt ook vaak voor festivals, zoals de afgelo-pen vijf jaar voor Lowlands waar ze grote licht-installaties maakten van 240 oude watertanksdie van binnenuit met feeërieke kleuren werdenverlicht. „Het is niet écologisch, het is gewóónl o g i s ch ”, zegt Oudendijk. „Ja natuurlijk zit hethergebruik ons in het bloed, alleen gooien we ergeen dikke groene saus overheen.”

Een tuinhuis van Refunc in Den Haag, ge-

maakt van het hout van het tuinhuisje dat ereerst stond en bekleed met stroken autoband –vandaar de naam ‘Maison Gomme’ – is opgeno-men in het boek Rematerial: From Waste to Archi-

tecture. De Spaanse auteurs Alejandro Bahamónen Maria Camila Sajinés hebben voorbeelden bijelkaar gebracht uit de hele wereld, van Bogotá

tot Baskenland en van Amerika tot Australië,van bouwsels van restmaterialen. Architectuurvan glas en afvalhout, perzikpitten, autoban-den en modder. „De bouw is een van de meestvervuilende bedrijfstakken ter wereld”, zeggen

de auteurs. „Dus kunnen hedendaagse architec-ten een rol spelen bij de ingenieuze transforma-tie van afval in structuren die nuttig, fantasie-rijk en mooi zijn.” Zij merken op dat het werkenmet bestaand materiaal het hele ontwerpprocesomkeert. „In de conventionele manier van wer-ken tekent de architect een gebouw en haalt dematerialen bij de vertrouwde leveranciers. Maarvoor gebruikte materialen zijn geen bekende le-veranciers. De architect moet eerst materialen

vinden en daar dan iets mee ontwerpen.”Zo ging het bijvoorbeeld bij de bouw van de

villa in Enschede. Jan Jongert, Jeroen Bergsmaen Césare Peeren van 2012Architecten schrevenalle bedrijven aan binnen een bepaalde radiusmet de vraag of ze restmateriaal hadden; net alsons voedsel moeten onze bouwmaterialen te-genwoordig zo lokaal mogelijk zijn. Ze kwa-men uit op de houten haspels van de Twentsekabelfabriek. Ingrid Blans, die samen met haar

echtgenoot opdrachtgever en bewoner is: „Eerstzei de fabriek: je mag ze hebben maar je moet zewel zelf komen halen. Maar gaandeweg kregenze er lol in en gingen ze op een gegeven momentzelf hier in de wijk bezorgen.”

Villa Welpeloo staat in Roombeek, de wijk diein 2000 door de vuurwerkramp grotendeels metde grond gelijk werd gemaakt. Daar kwam eenhele nieuwe wijk voor terug met veel grote hui-zen van particuliere opdrachtgevers. Met zijngrote glasvlakken en modernistische vormen

ziet Villa Welpeloo er strak en professioneel uit,het is geen nadrukkelijke manifest voor een an-dere bouw- en zienswijze – maar het steekt welaf bij de buren. Blans: „Ik ken Jan Jongert al lan-ger en ik wist dat hij als student een huis had ge-maakt van autobanden gevuld met aarde. Datwilden we in ieder geval niet. We wilden eenstoer huis dat uitnodigend zou zijn, maar nietprotserig .”

Om het opsporen van lokale bouwmaterialen

te vergemakkelijken, is 2012 ‘oogstkaarten’

gaan maken. Jan Jongert: „Het idee is dat er bijelk project zo’n kaart wordt gemaakt zodat nietalleen wij, maar ook anderen weten wat er waarte halen is.” Nog beter: ieder nieuwbouwprojectmoet een ‘materialenboek’ bijhouden, zodat bijsloop of renovatie bekend is wat erin zit. „B ijjam of spaghettisaus is het vanzelfsprekend datde ingrediënten op de verpakking staan, waar-om niet bij een gebouw? Die simpele kleineschakel ontbreekt nu.”

2012 heeft wel meer mooie woorden toege-voegd aan de nieuwe woordenschat van de af-valarchitect, zoals ‘superuse’. Anders dan ‘reu-se’, waarbij materialen worden hergebruikt metdezelfde functie als voorheen, worden ze bij su-peruse voor iets heel anders gebruikt. Een mooivoorbeeld van superuse was het tentoonstel-lingspaviljoen ‘Recycloop’, van oude roestvrij-stalen wasbakken die recht de lucht in staken.

Ook de espressobar voor Bouwkunde aan deTU Delft is gemaakt volgens de principes van

superuse: die bestaat uit de gevelpanelen van degesloopte Zwarte Madonna – het enige wat eruiteindelijk van het omstreden gebouw van Ca-rel Weeber in Den Haag is overgebleven. In deRotterdamse volkswijk het Oude Noorden heeft2012 de speeltuin ‘Wi k a d o ’ gemaakt van vijfwieken van windturbines. Het uiteinde van éénervan dienst als koffietafel voor de ouders. Kin-deren klimmen op en over de aerodynamisch

Refunc is een ‘bureau

voor economische

levensduurverlenging’

Voork eur

Po d i u m

Sartre zegt sorry vvvvV Lauravan Dolrons nieuwste voorstellingis een pleidooi tegen de verlam-mende angst voor verantwoorde-lijkheid, en vóór het leven. Voorkeuzes maken en op je bek gaan;voor risico’s nemen, liefde voelenen verdriet – leven met „modderaan je handen en vingerverf in jenek”. Haar publiek is gewend omzulke grote gevoelens pathetischte vinden. Dat Van Dolron er tochvoor pleit, is moedig. Als tenslotte‘Jean Paul Sartre’ (Steve Aernouts)bindende woorden spreekt tot hetpubliek, ontstaat een warm gevoelvan collectiviteit.Inl. nationaletoneel.nl

Spamalot vvvvV De Nederlandseversie van de Engelse Monty Py-thonmusical Spamalot is veel spran-kelender dan het voorbeeld. Hetscenario voert langs een in Almelowoonachtige God die de stem vanHerman Finkers heeft, een Tro-jaans konijn en andere taferelenwaarin elke vorm van voorspel-baarheid volstrekt ontbreekt.Johnny Kraaykamp jr. is koningArthur, met de tragikomische allu-re van een antiheld, en het Koef-noen-duo Paul Groot en OwenSchumacher excelleert in een grootaantal typeringen – zoals de Py-thon-mannen dat zelf ook deden.Inl. spamalotdemusical.nl

Nooit van elkaar vvvvV Regis-seur Ivo van Hove van ToneelgroepAmsterdam brengt zijn eerste JonFosse uit met Chris Nietvelt en GijsScholten van Aschat in de hoofd-rollen. Een vrouw wacht urenlangop de thuiskomst van haar man.Ze gaat dromen, hallucineren.Zelfs gaat ze zover dat ze haar manin de huiskamer betrapt met eenjongere vrouw. Of is het fantasie?Chris Nietvelt vertolkt de wachten-de vrouw intens en geladen; jeweet nooit wát ze werkelijk denkt.Scholten van Aschat is een onop-vallende echtgenoot, maar daar-door des te grimmiger.Inl. toneelgroepamsterdam.nl

Bij het kanaal naar links vvvVV

Annet Malherbe en Pierre Bokmazijn een feest om te zien in dezegeestige nieuwe farce van Alex vanWarmerdam. Twee families levenmet elkaar in onmin, maar zijn opelkaar aangewezen omdat zij, ineen ongedefinieerde toekomst, deenige overlevende blanken van destad zijn. Voortplanten is dus gebo-den. Deze eerste productie van VanWarmerdams De Mexicaanse hondsinds 2007 had – gelet op de etni-sche problematiek – misschien ietssnijdender kunnen zijn. Maar datis nu eenmaal niet de stijl van demilde absurdist Van Warmerdam.Inl.: www.orkater.nl

Springdance vvvvV De eerstedagen van dansfestival Springdan-ce in Utrecht waren een waar genotvoor dansliefhebbers. Openings-voorstelling Sideways Rain van deBraziliaan Guilhermo Botelho iseen prachtige, fascinerende voor-stelling. Al even onweerstaanbaaris het optreden van tapfenomeenSavion Glover, wiens twee voeteneen complete ritmesectie vertegen-woordigen. Glover concentreertzich op superstrakke improvisa-ties, patronen en syncopen. Chore-ografie is ondergeschikt. Dat hin-dert niet, het versterkt alleen maar.T/m 24 april. Inl. springdance.nl

Deze week in première: Luite-nantenduetten De nieuwe voor-stelling van de Warme Winkel inde regie van Marien Jongewaardspeelt op locatie in het Amster-damse Vondelpark. Het publiekbepaalt zelf ter plaatse hoeveel hetwil betalen voor de voorstelling.Vanaf 21 april. Inl. dewarmewinkel.nl

Deze week te zien: Oogst InOogst van TG Stan spelen acteursvan onder meer Wunderbaum, DeRoovers en Discordia fragmentenvan Tsjechov, Shakespeare, Pinteren anderen. Elke avond is anders.Inl. theaterfrascati.nl

Villa Welpeloo van 2012Architecten Foto Allard van der HoekFoldingsauna van Elmo Vermijs, 2011

C U LT U R E E L S U P P L E M E N T N R C H A N D E L S B L A D 19D O N D E R D A G 2 1 A P R I L 2 011 19

academisch-cultureel centrum

A G E N D A

voor informatie en reserveringen

spui25.nl

De dichter in het gedicht:

een middag met Philip SchultzVrijdag 22 april 2011, 17:00 - 19:00 uur

Broodje Kennis met Eelke Heemskerk: De netwerken

van de Europese financieel economische eliteDinsdag 26 april 2011, 12:20 - 12:40 uur

De Generatorgeneratie: leven 25 jaar na TsjernobylDinsdag 26 april 2011, 20:00 - 22:00 uur

Debatmiddag: Immaterieel erfgoed en VolkscultuurWoensdag 27 april 2011, 15:00 - 17:30 uur

NU!: WikiLeaks, het ideaal van de democratie of een

gevaar voor de internationale stabiliteit?Donderdag 28 april 2011, 20:00 - 22:00 uur

‘Return of the Fridges’ van Refunc

gevormde fragmentenen en steken hun kop inde ‘koepel’ die van de ruiten van de cockpits vantwee F16’s is gemaakt.

Is hergebruik wel efficiënter? Alles moetimmers worden schoongemaakt, of verwerkt, ofop maat gemaakt, terwijl de productie van nieu-we materialen gestandaardiseerd is en daardoorwellicht minder energie kost. In een debat be-gin dit jaar veegde Michael Braungart, een vande stichters van de Cradle-toCradle-beweging,

2012 de mantel uit. Want volgens Braungartheeft hergebruik alleen zin als het om materia-len gaat waar het milieu niet onder lijdt. JeroenBergsma van 2012 riposteert: „Wi n d t u r b i n e sworden steeds sneller vervangen. Ze versnijdenen als speeltoestellen gebruiken lijkt me betervoor het milieu dan verbranden. Want dat is heta l t e r n a t i e f. ”

De milieuwinst is groter als je in één keer gro-te hoeveelheden gebruikt materiaal op de kop

kunt tikken – zoals met de gevelpanelen van deZwarte Madonna. Jongert, die docent is aan denieuwe mastersopleiding ‘Inside’, over interi-eurontwerp aan de kunstacademie in DenHaag: „De milieuwinst wisselt ook per soortmateriaal. Staal kost veel energie om te produ-ceren, dus als je dat hergebruikt win je veelmeer dan met het hergebruik van bijvoorbeeldhout.” Tot de bouw van Villa Welpeloo werkte2012 vooral intuïtief wat betreft de milieu-winst; nu hebben ze een milieukundige in de

arm genomen die dat voor iedere project bere-kent. Jongert: „Onze belangstelling strekt zichinmiddels uit van bouwmaterialen naar water,energie, voedsel, kennis en verkeer.”

In de kilte van de voorjaarsochtend is dewarmte uit de snorrende houtkachel in de stu-dio van Elmo Vermijs zeer welkom. Hij werkt ineen oud fabrieksgebouw van Honig in Koog aande Zaan; een eeuw geleden stonden hier nogmolens die houtzagerijen aandreven en pig-

menten voor verf vermaalden. Vermijs studeer-de af aan de Rietveld als architectonisch ontwer-per; zijn projecten houden het midden tussenarchitectuur, beeldende kunst en ontwerpenvoor de openbare ruimte. Ze hebben ook eensterke sociale dimensie: hij wil dat de gebrui-kers ook bij de (op)bouw betrokken zijn.

Hij studeerde af met een ‘volksbouwkeuken’,een mobiele keuken van kratten die op de Salo-

ne del Mobile in Milaan te zien was. „Het ziet ermisschien simpel uit, al die kratten aan elkaar,maar er zit een enorm systeem en logistiek ach-t e r. ” Hij gebruikt kratten als modules, die metwiggen en planken aan elkaar zitten. Zijn volks-bouwkeuken verscheen als een soort guerrilla-installatie op allerlei ongebruikelijke plekken:onder viaducten, in bouwputten, in leegstaan-de gebouwen.

Voor de manifestatie ‘Eetbaar landschap’

maakte Vermijs in het bezinkbassin van de oude

waterzuivering van Tilburg ook een tijdelijkekeuken, met een kap van riet die met spanban-den van oude brandweerslangen aan de con-structie was vastgemaakt. De zitbanken zijn debestaande betonnen balken van de bezinkbak,die nu als wateropvang bij heftige regenvalwordt gebruikt. „Het thema van al mijn werk ismensen bij elkaar brengen, en eten is vaak eenvan de middelen daartoe.”

Elmo Vermijs is ontwerper en maker tegelijk.

Zijn werkplaats ligt ook vol gereedschap en gro-te stukken hout. „Vorig jaar heb ik voor de Slo-terplas in Amsterdam een podium gemaaktwaar mensen activiteiten op het water kondenorganiseren. Ik wilde een herkenbaar beeld ma-ken en het werd een vlot van boomstammen vanvijftig vierkante meter. Er kunnen wel vijftigmensen op. Het kan een drijvend dorp worden,

met een camping erop, of een ring voor een thaiboxinggala, of een harmonieorkest.” Het ligtnog steeds in de plas en is te huur.

De materialen die Vermijs gebruikt, zijn vol-gens hem een logisch vervolg van het verhaaldat hij wil vertellen: je ziet de geschiedenis vanhet materiaal en je hebt er daardoor meer relatiemee dan met nieuw, anoniem materiaal. Voorhet Makersfestival in de broedplaats GarageNotweg, in Amsterdam-Osdorp, maakte hij insamenwerking met Studio Dirk Overduin afge-

lopen najaar een serie tafels van een berg sloop-hout. „Alles wat je nodig hebt zijn geduld enwat ik noem ambachtstijd. Hergebruik is her-waardering .”

Zal superuse ooit de gangbare bouwpraktijkworden? Nee, zegt Jan Jongert van 2012, „maarhet wordt wel vanzelfsprekender. Je merkt hetin het onderwijs, de nieuwe generatie ontwer-pers groeit hier mee op en vindt het al heel ge-woon.”

Denis Oudendijk heeft inmiddels een eigenverzameling aangelegd van potentiële bouw-materialen. „Mijn ideaal is een eigen dorp”,zegt hij op een toon waarvan je niet weet of dieserieus is. „Ik heb al vijf reddingscapsules, achtSRV-wagens, vier telefooncellen en een stalentuinhuis uit de jaren dertig. Dan noem ik heteen reservaat voor mobiele architectuur.”

Elmo Vermijs, EP-Pavillion, 2008

Wikado van 2012Architecten, speeltuin gemaakt van windturbines in Den Haag Fo t o ’s Allard van der Hoek

wordt goudmijn