20 jaar GHB:van club naar dorp

verboden NISPA

Arnhem 21 april 2016

Dr. Ton Nabben

Bonger Instituut voor Criminologie (UVA)

2

GHB: Gamma-Hydroxy-Butyraat

• Narcosemiddel (downer)

• Vloeistof (3-4 ml.= 2-3 gr. GHB)

• Zoutsmaak (oplossen sap)

• Effect (5-30 min.) Duur (2 uur)

• Ontspanning en stimulerend

• Zeer dosisgevoelig

• Negatief: misselijkheid,

stuiptrekkingen, etc.

• Kans op coma (out-gaan)

• Reputatie als ‘rapedrug’ en

‘spieropbouw’

3

GHB in Nederland

Op de markt sinds 1995

• GHB sinds 2012 op lijst I

• GBL (o.a.webwinkels)

Algemene bevolking (2014)

• 170.000 ooit (15-64 jaar)

• 50.000 recent (0,4%)

• 10.000 actueel (0,1%

Speciale groepen:

• Scholieren: 0,5% ooit en 0,1% actueel (NPO,2011)

• Probleemjongeren: hoger gebruik dan scholieren

• Uitgaanders (online/locatie): 15-25% ooit 4

GHB cliënten in verslavingszorg

LADIS: hulpvragers

naar woon-

plaats

per 100.000

inwoners

Primair

probleem

±800 (<1%)

2007 2014

Eerste

inschrijving

2007-2014

Met dank aan

Ton Mol (SIVZ)

GHB cliënten verslavingszorgRandstad <> platteland

Eerste inschrijving:

periode 2007-2014

Randstad:

Amsterdam, Rotterdam,

Den Haag & Utrecht)

‘Brandhaarden’:

Rucphen, Heerenveen,

Twenterand, Langedijk/

Heerhugowaard

GHB-cliënten verslavingszorg

Beide ca. 3/4 = man

Platteland gemiddeld

7 jaar jonger

(24 vs.31 jaar)

Platteland: lager opgeleid en vaker bij

ouders thuis

Opleidingsniveau

75%

30%

4%

43%

21% 27%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Brandhaard Randstad

T/M MBO HOGER

Onbekend

Woonsituatie

35%59%

41%5%

9%19%

14% 16%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Brandhaard Randstad

Eigen woning Bij ouders

Overig Onbekend

MDI (2009 –2015) 3.200 GHB incidenten

9

Verdeling van drugs per dienst van incidenten

(*2015 voorlopige data)

n=7043

n=3614

n=1612

n=10413

19%

13%

11%

12%

10

Mate intoxicatie – GHB op EHBO’s feesten

n=163 n=141 n=165 n=129 n=154 n=222 n=232

Matige en ernstige

intoxicaties GHB

van 34% in 2009

naar 73% in 2015

¾ = man

¾ =18-29 jaar

42% ook alcohol

(Rand)stad Kenmerken:

• Innovatie: technologie, diensten- en

kenniseconomie (banen groei)

• Relatief veel hogeropgeleiden

• Kosmopolitisch en creatieve banen

• Cultuur, media en amusement

• Toerisme (inter-) nationaal

Feesteconomie: • Vervaging dag + nacht vertier

• Gedifferentieerde culturen

• 1/3 jongeren woonachtig in Randstad

• Etnische blend

• Focus op nieuwe drugstrends

11

Antenne (Bonger/Jellinek sinds 1994)

Profiel agendahedonisten:

• Top 3: XTC, cocaïne en amfetamine

• GHB = Club- en afterdrug

(andere motieven en scenes)

• In 2013 actueel gebruik 10%

(= verdubbeling sinds 2008)

• Zerotolerance in clubs > GHB

• Negatiever imago bij gebruikers

• Meer 06-lijn/dealers

• Verspreiding: stabilisering /daling

12

Amsterdam: ambulance/drugs (2011)

13

cannabis40%

ghb12%

cocaïne9%

ecstasy4%

opiaten4%

paddo's4%

crack1%

amfetamine1%

ketamine/lsd0%

combinaties12%

overig ofonbekend

15%

(N=1798)

Platteland(GHB-brandhaarden)

Kenmerken:• Pluimvee- en veeteeltsector,

constructie en bouwbedrijven

• Zwakke banengroei

• Lager opgeleid /inkomen

• Hier geboren en getogen

• Relatief lage SES

• Veel natuur en recreatie

Uitgaansleven:• Schuurfeesten en disco’s

• Festivals/hardcore (Randstad)

• Relatief witte groepen 14

Survey GHB gebruikers platteland (n=78)(I.S.M. Mainline: inclusie tenminste 25 x en 10 x recent

15

Drug Ooit Laatste keer Startleeftijd

Gemiddeld LM LJ Langer

Tabak 99% 94% 3% 3% 14

Alcohol 100% 81% 17% 3% 14

Cannabis 97% 58% 22% 18% 15

Amfetamine 97% 60% 30% 8% 18

XTC 97% 45% 27% 26% 17

Cocaïne 97% 33% 34% 30% 18

Crack 39% 8% 17% 22% 20

Ketamine 86% 23% 30% 33% 21

Heroïne 10% 5% 3% 3% 20

lachgas 76% 22% 32% 22% 21

GBL 50% 13% 17% 21% 22

Paddo’s 68% 1% 12% 55% 19

Medicijnen 77% 50% 11% 16% 20

Profiel ‘witte’ polydrug gebruikers

• 75% man; twintig- dertigers

• Relatief lage opleiding; helft

werkloos c.q. geen opleiding

• Meerderheid polygebruik(uppers)

> de helft 500 x GHB (ooit)

> derde 10 x GHB (laatste maand

• Variatie dosering per sessie (5-100

ml) 39 ml is gemiddelde

• Vooral privégebruik/met vrienden

• negatieve effecten meer frequent

bij dagelijks/poly gebruik

16

Vervolg survey

• Demping a.g.v. multiple problematiek

• Overdosis (coma) komt veel voor in

(privésfeer, openbaar en verkeer)

• GHB/GBL markt: combinatie van

maken, (ver)kopen en delen

• Internet speelt rol bij verkrijgbaarheid

GBL > sterke groei vanaf 2005

• Uit ½ liter GBL (€25) 1 liter GHB (€50)

• Driekwart heeft politiecontacten

(verkeer, vandalisme, diefstal etc. )

• Meeste arrestaties Opiumwet (lijst I)

17

Verklaring opkomst en

verspreiding van GHB

1. Historische en soc-econ. condities:

vooral op microniveau (atypische

dorpen, lagere soc.econ. status,

hechte gemeenschap, afkeer van gezag

2. Huidige context drugscultuur:

vererving armoede, multiproblem.

(gezin)milieu; geslotenheid cliques en

brede leeftijdsrange; kickgedrag; geen

informele sancties

3. Gedifferentieerde lokale drugsmarkt:

weinig formele controle en zicht op

distributie en productie (o.a. GHB/ GBL) 18

Vervolg opkomst en

verspreiding GHB

4. Aard, verspreiding en imago:positief; geen nadelige effecten;

niet verslavend; korte lijnen tussen

gebruikers, makers en dealers;

internet

5. Lokaal beleid, regelgeving &

handhaving:

strenger optreden na toename

incidenten en GHB gerelateerde

criminaliteit; o.a. samensch. verbod;

ook lobby ghb op lijst 1 en druk OM op

GBL markt. 19

Drugs op ‘t platteland:‘een blinde vlek’?

• Verschillen met stad afgelopen

decennia kleiner

• Onderbelicht thema in

onderzoeksveld

• Focus: cocaïne in vissersdorpen

+ drankketen

• Vooral focus op (Rand)stad:

> epicentrum uitgaansleven

> voorlichting + Unity

> nieuwe drugstrends

• Groter taboe en eerder morele

paniek in dorpen20

21

Aandachtspunten

• Zelfde drug (stad en platteland)

maar andere set & setting

• Problematische groepen in dorpen

kwetsbaar voor alcohol/drugs

• Weinig zicht op drugsmarkt,

gebruik en risicogedrag

• Straatgroepen c.q. scenes zijn

moeilijk toegankelijk

• Welke harm- reduction aanpak?

• Vaak terugval na kliniek /afkicken