koninklijke musea voor schone kunsten van belgie

b e e l d e n t e k s t e ng e d i c h t e nl e v e n

2 01 01 0

1

de ontdekking van boeiende en verbaZingWekkende

kunstWerken, de ontmoeting met een intrigerende

en ongrijPbare Persoonlijkheid, een betovering

door het eigen beeldvocabularium en de uiterst

sobere technieken... dit alles maakt deel uit van

de belevenis die Wij jullie Willen aanreiken.

maar eerst en vooral is er jullie nieuWsgierigheid,

jullie WeerZin en aantrekking, jullie blik die Zich

laat vangen en meevoeren door de emotionele

deining die de comPosities van de kunstenaar lÉon

sPilliaert oProePen.

hij heeFt Zijn Weg niet gekoZen. Zijn Werken

Zijn het antWoord oP de Wil het alledaagse te

ontvluchten, Zijn dromen te vertolken en Zijn

mislukkingen te overWinnen. indien hij er door Zijn

eigenZinnige creaties in slaagt jullie gedachten

even te beroeren, dan Zal hij de uitdaging van Zijn

kunstenaarschaP Waar gemaakt hebben.

ANNE ADRIAENS-PANNIER, COMMISSARIS VAN DE TENTOONSTELLING

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België

Regentschapsstraat 3

1000 Brussel

www.expo-spilliaert.be

22.09.2006 - 04.02.2007

© 2006

Niets uit deze uigave mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaandelijke toestemming van de uitgever en de samenstellers.

Illustraties: SABAM, Bruxelles, 2006. Gedicht Maeterlinck: Van Goitsen Hoven - Maeterlinck L.M.

Wetenschappelijke leiding: Anne Adriaens-Pannier

Samenstelling: Raffaela Palanga

Vormgeving: Piet Bodyn

Publicatie van de Educatieve Dienst en Service éducatif et culturel van de KMSKB, onder leiding van Jan Florizoone en

Brigitte de Patoul. Gedichten: Marianne Knop (M.K.). Teksten: Rosemarie Albrecht-Michel (R.A.M.), Géraldine Barbery (G.B.),

Emmanuelle Chantraine (E.C.), Serge Núñez Tolin (S.N.T.), Isabelle Rombeau (I.R.), Jean-Philippe Theyskens (J.P.T.), Veronique

Vandamme (V.V.). Vertaling teksten naar het Nederlands door Irène Smets.

Deze publicatie is er gekomen dankzij de steun van Bridgestone.

Druk: Sint Joris, Merendree. Cover en back zijn gedrukt op Furioso, het binnenwerk op CyclusOffset (100% gerecycleerd papier).

Verantwoordelijk uitgever: Michel Draguet, Museumstraat 9, 1 000 Brussel.

contemPlatie1900

In een vlak Vlaams landschap staat een rij indrukwekkende, kale en knoestige boomstam-

men aan de verlaten, dorre bermen van een kanaal, met daarboven een immense lucht. De

stronken, die versteende menselijke vormen of reusachtige beenderen lijken, roepen louter

droefheid, weemoed en doodsgedachten op.

Léon Spilliaert was amper negentien jaar oud toen hij deze tekening maakte. Hij bewoog zich

in literaire kringen en verdiepte zich in de filosofie van Friedrich Nietzsche en het zielenleed

van de mysterieuze helden van Maurice Maeterlinck.

Als tekenaar en illustrator werkte hij met penseel in Oost-Indische inkt en lavis (met water

verdunde verf of inkt), in nuances van grijs met soms een beetje blauwe aquarelverf. Zo ver-

beeldde hij een ongrijpbare werkelijkheid, het onzichtbare achter de zichtbare wereld.

Enkele grote thema’s van Spilliaert zijn hier al herkenbaar: de breuk met de klassieke ruimte,

de geometrische synthese, de gemetamorfoseerde boom. (R.A.M.)

het meisje laat de wind verschijnen

want links wordt ze groter

haren en jurk zoeken de horizon

maar wat de wind bovenal meedraagt

zien we niet

weg van het meisje waait haar stem

die zich mengt met het universum

en daardoor alles vertelt

wat er over zo’n mensje te vertellen valt

(M.K.)

de Windstoot1904

'' v i s i o e n ''

Ik zie dromen in mijn ogenEn mijn ziel onder glas beslotenDie haar rusteloze serre verlichtEn met blauw haar ruiten kleurt

Maurice Maeterlinck, Serres chaudes, 1889

(Vrije vertaling KMSKB)

serres chaudes i 1917

De titel van deze tekening verwijst naar een dicht-

bundel van Maurice Maeterlinck en getuigt van

de nauwe banden tussen Léon Spilliaert en de

literaire wereld. Vanaf zijn eerste werken liet de

kunstenaar zich inspireren door de melancholi-

sche visie van François-René de Chateaubriand,

de hallucinante wereld van Lautréamont en de

afgrondelijke diepte van Nietzsche, zonder naar

een expliciete illustratie van hun teksten te stre-

ven. Hij verluchtte daarentegen wel dichtbundels

en toneelstukken van de Belgische Franstalige

schrijvers Maeterlinck en Verhaeren, in opdracht

van uitgever Edmond Deman, voor wie hij van 1903

tot 1904 werkte.

De kunstenaar verzaakte al snel aan dit soort

werk: “Ik ben een slecht vertolker van andermans

dromen, want ik heb er zelf te veel”. Toch knoopte

hij in 1917 nogmaals aan bij de symbolistische we-

reld van Maeterlinck, maar nu met een zelfstandig

werk.

Hij evoceerde de poëzie van Serres chaudes door

een motief te kiezen dat doet denken aan het kruid

‘paardenstaart’. In de besloten ruimte van een ser-

re woekeren de planten met hun tentakelachtige

bewegingen in soepele meanders van zwarte inkt.

De ronde uitsparing van de maan laat het licht-

bruine papier zichtbaar. Door het irreële schijnsel

van het maanlicht verandert het banale onkruid in

een onrustwekkende exotische vegetatie.

De strakke kadrering, de perspectivische vervor-

ming van de glaspanelen, de spookachtige plan-

tensilhouetten die op grote zwarte spinnen lijken,

hebben meer met Spilliaerts eigen fantasmago-

rische wereld te maken dan met de suggestieve

sfeer van Maeterlincks werk. (G.B.)

een zwart landschap is zwaar

ondanks de leegte en enkele openingen

er is veel bodem en weinig lucht

in het eerste loop je verloren

het tweede kan je niet redden

het theater van de angst

een leven dat je liever niet leefde

of enkel voor even

de tijd van de opvoering

maeterlinck theatre1902 - 1903

'' m a e t e r l i n c k ''

(M.K.)

hoe vang je de maan

misschien door zelf maan te zijn

iets dat opdoemt in de duisternis

en het licht verzamelt

maar een teil is geen maan

want ze kleurt haar rechterzijde zwart

schaduw zet je met de voeten op de grond

de blauWe teil 1907

onder een stolp opgenomen. Dit object keert in

verscheidene werken terug, onder meer in een

zelfportret.

Het mysterie van inhoud en vorm, de werkelijk-

heid en haar weerspiegeling, de onbeweeglijk-

heid, de stilte en het besef van tijd waren ge-

liefkoosde thema’s van Spilliaert, waarmee hij

aansloot bij een eeuwenoud genre in de schil-

derkunst: het stilleven. De zachte, nevelige tex-

tuur van het pastelkrijt doet denken aan de licht-

heid en transparantie van het zijdepapier waarin

de kostbare parfumflesjes en cosmeticadoosjes

werden verpakt. (V.V.)

doZen voor een sPiegel1904

Vader Spilliaert, een welgestelde Oostendse

middenstander, bezat een parfumerie en een

kapsalon. Tijdens de rustige winterperiode ont-

wierp hij dozen en flacons voor de schoonheids-

producten en parfums die hij soms ook zelf cre-

eerde. Befaamd was onder andere het door hem

samengestelde parfum ‘Brise d’Ostende’ dat in

zijn winkel werd verkocht.

Tussen 1904 en 1909 koos Léon Spilliaert dikwijls

die luxueuze, glanzende objecten als model voor

zijn werk. Hij zette de helder gekleurde dozen en

donkere flessen op de schoorsteenmantel, voor

een spiegel of tussen twee spiegels om de ruim-

te te vermenigvuldigen en een gezichtsbedrog

te doen ontstaan. Werkelijkheid en weerkaat-

sing spelen op elkaar in en vermengen zich.

In deze compositie uit 1904, één van de aller-

mooiste, heeft de tekenaar ook een uurwerk

'' r e F l e c t i e ''

(M.K.)

ZelFPortret voor de sPiegel1908

Tussen zijn zes- en zevenentwintigste maakte Spilliaert een reeks zelfportretten met het interieur

van het ouderlijk huis als decor. De portretten ontstonden ’s nachts, onder het licht van een lamp of

van de maan, wat een contrastrijk en vervormend spel van schaduwen en lichtvlekken teweegbracht.

De kunstenaar gebruikte de spiegel, die hij vanzelfsprekend nodig had om zichzelf te observeren en

af te beelden, ook om de ruimte te structureren en een oneindige diepte te creëren.

Van alle zelfportretten is het raadselachtige Zelfportret voor de spiegel het meest fascinerende. Spil-

liaert doemt onherkenbaar op, met zijn rug naar de spiegel gekeerd. Is dit nog wel een zelfportret?

Zijn mond is een gapend gat, een zwarte inktvlek waarin een angstkreet gesmoord is. Zijn mis-

vormde oog kondigt een naderend moment van ontbinding en metamorfose aan, het uurwerk onder

de stolp telt de seconden af. De vertrouwde voorwerpen in de kamer veranderen tijdens die nacht in

vreemde spookverschijningen.

Dit werk zou een illustratie bij één of ander bovennatuurlijk verhaal kunnen zijn. Weliswaar zijn the-

ma’s zoals het spiegelbeeld, de nacht, de eenzaamheid, de ‘ziel der dingen’ typisch voor het sym-

bolisme, maar de vervormingen, de kikvorsperspectief, de terugwijkende lijnen in de achtergrond

die zich als een ravijn lijkt te openen en de hele sfeer van het werk wijzen al in de richting van het

expressionisme. (G.B.)

'' v e r s c h i j n e n ''

(M.K.)

ik zet mezelf tussen de dingen

en probeer even roerloos te zijn

met ogen als kleine deksels

afgekeken van de potjes voor mij

met een kraag die me omsluit

en haren die me ontvluchten

zoals de tijd opgesloten in een getal

maar steeds voortvluchtig

hier zelfs verdwenen uit mijn blik

ZelFPortret 2 november1908

het meisje lacht

want ze staat tussen de lijnen

ze ontsnapt aan de loop der dingen

wijdbeens en wit

brengt ze het beeld tot rust

en verslaat de verte met haar jurk

zoals de roze strik de vluchtende kromme

ver en dichtbij heel even samen

de absintdrinkster 1907

Een vrouw met lange donkere haren die met

het zwart van haar jurk versmelten, kijkt de toe-

schouwer doordringend aan. Zij lijkt wel een

zombie, met haar opengesperde ogen, holle

wangen en bleke teint. Niets in de voorstelling

verwijst naar haar identiteit, tenzij haar kleding.

Tippelaarster, bedroefde prostituee, nachtvlin-

der, deze blauwe engel van Oostende verdrinkt

als het ware in haar overdadige opsmuk: haar

hoed, boa en halssnoeren.

De stijve houding van de vrouw met haar magere

vuist in een rechte hoek, verraadt haar wankele

toestand. Met een laatste restje kracht probeert

zij overeind te blijven in het leven. Zij verschijnt

door haar broosheid, haar kleding en verwil-

derde uitdrukking als het symbool bij uitstek

van een door drank, ether snuiven en seksueel

misbruik ondermijnde mens.

Aan het einde van de 19de eeuw behandelden

verscheidene dichters en beeldende kunste-

naars, onder wie Félicien Rops, het thema van

de absintdrinkster. In Spilliaerts werk wordt

deze schadelijke likeur, die toen erg in trek was,

niet expliciet afgebeeld. De nadrukkelijke ver-

ticaliteit, de smalle en hoekige vormen en de

meisje in het Wit 1912

gelaatsexpressie roepen het werk van Edvard

Munch en Gustav Klimt voor de geest. (I.R.)

(M.K.)

'' l e v e n s l o o P ''

bio

gr

aF

ie l

Éo

n s

Pil

lia

er

t

1881

› 19

04

lÉ

on s

Pill

iaer

t W

ordt

oP

28 j

uli 1

881 g

ebor

en in

oos

tend

e, W

aar

Zijn

va

der

een

beke

nde

ParF

umW

inke

l he

eFt.

na

Zijn

stu

diet

ijd

en e

en k

orte

Per

iode

van

oP

leid

ing

aan

de a

cade

mie

van

bru

gge

vind

t hi

j al

s tW

eeËn

tWin

tigj

arig

e Zi

jn e

erst

e ba

an: e

en b

etre

kkin

g bi

j de

bru

ssel

se u

itge

ver

edm

ond

dem

an. h

ij d

room

t ec

hter

va

n an

dere

hor

iZon

ten…

hij

ver

laat

bru

ssel

en

trek

t na

ar P

arij

s W

aar

hij

met

het

ku

nste

naar

smil

ieu

kenn

is m

aakt

. hij

lee

st v

eel

en d

eZe

lect

uur,

van

nie

tZsc

he t

ot

mae

terl

inck

en

verh

aere

n, b

eÏnv

loed

t Zi

jn W

erke

n ui

t di

e ti

jd, W

aari

n gr

ijst

onen

in

oost

-ind

isch

e in

kt d

omin

eren

.

1904

› 19

09

sPil

liae

rt Z

egt

over

deZ

e Pe

riod

e: “i

k be

n ru

stel

oos

en k

oort

sach

tig

en v

oel

een

enor

m g

eWic

ht o

P m

ijn

scho

uder

s. t

-ot

nog

toe

is m

ijn

leve

n ee

nZaa

m

en d

roev

ig v

oorb

ijge

gaan

met

een

im

men

se k

ilte

om m

ij h

een”

. tij

dens

Zij

n ve

le

nach

teli

jke

Wan

deli

ngen

in

oost

ende

laa

t hi

j Zi

ch i

nsPi

rere

n do

or d

e al

tijd

aa

nWeZ

ige

Zee.

hij

evo

ceer

t Pl

ekke

n en

voo

rWer

Pen

die

door

dron

gen

Zijn

van

de

sFee

r va

n he

t ou

derl

ijk

huis

. in

1909

, na

tWee

jar

en v

an in

tens

e cr

eati

vite

it, W

aari

n on

der

ande

re Z

ijn

krac

htig

ste

ZelF

Port

rett

en t

ot s

tand

kW

amen

, ste

lt s

Pill

iaer

t vo

or h

et e

erst

ten

toon

oP

het

lent

esal

on v

an b

russ

el.

1909

› 19

15

e

r ve

rsch

ijne

n ni

euW

e on

derW

erPe

n di

e be

antW

oord

en a

an

nieu

We

erva

ring

en e

n on

tmoe

ting

en Z

oals

het

lev

en v

an d

e vi

sser

s, v

an d

e

viss

ersv

rouW

en e

n hu

n ki

nder

en, d

e Pr

oeFv

luch

t va

n ee

n lu

chts

chiP

in o

uder

gem

, sc

hool

mei

sjes

, baa

dste

rs e

n bi

jbel

se t

hem

a’s.

1915

› 19

22

de

Ze b

elan

grij

ke j

aren

in h

et P

rive

leve

n va

n sP

illi

aert

bre

ngen

ook

ee

n om

mek

eer

in Z

ijn

Wer

k. in

191

6 tr

ouW

t hi

j m

et r

ache

l ve

rgis

on e

n in

191

7 W

ordt

Zi

jn d

ocht

er e

n en

ige

kind

mad

elei

ne g

ebor

en. h

et g

eZin

ves

tigt

Zic

h in

bru

ssel

. va

n da

n aF

ver

ande

rt s

Pill

iaer

ts s

tijl

. Zi

jn P

alet

Wor

dt k

leur

iger

en

hij

Waa

gt

Zich

aan

de

olie

verF

schi

lder

kuns

t. h

ij o

ntde

kt a

nder

e th

ema’

s W

aari

n hi

j ui

ting

ka

n ge

ven

aan

Zijn

ver

beel

ding

: nu

hij

ver

van

oost

ende

Woo

nt, v

erW

ijde

rt h

ij Z

ich

ook

van

het

beel

dreP

erto

ire

van

Zeeg

eZic

hten

.

1922

› 19

37

in 1

922

keer

t sP

illi

aert

met

vro

uW e

n ki

nd t

erug

naa

r oo

sten

de.

de h

erst

elde

rel

atie

met

de

Zee

krij

gt v

orm

in

een

reek

s bi

jna

abst

ract

e m

arin

es i

n co

ntra

ster

ende

kle

uren

en

ook

in g

eZic

hten

oP

de h

aven

dokk

en e

n sc

heeP

sWer

ven.

1937

› 19

46

sPil

liae

rt W

oont

sin

ds 1

935

Wee

r in

bru

ssel

en

ontd

ekt

de P

arke

n en

bos

sen

in d

e om

gevi

ng v

an d

e ho

oFds

tad.

hij

maa

kt e

en r

eeks

tek

enin

gen

rond

om

het

them

a va

n de

boo

m: r

agFi

jne

beel

den,

Zor

gvul

dig

uitg

eWer

kt m

et P

en e

n oo

st-

indi

sche

inkt

oP

een

tran

sPar

ante

ach

terg

rond

van

aQu

arel

verF

. het

Zij

n de

laa

t-st

e W

erke

n va

n de

oos

tend

se k

unst

enaa

r di

e in

1946

, oP

vijF

enZe

stig

jari

ge l

eeFt

ijd,

ov

erli

jdt.

(G

.B.)

duiZeling1908

De kunst van Spilliaert “deelt voornamelijk de bedwelming van de oneindigheid mee”.

Fr. Jollivet-Castelot, 1912

Léon Spilliaert schildert de diepte van een duizelingwekkend, bodemloos

ravijn. Het monumentale trapvormige bouwwerk heeft iets irreëels, het beeld

is haast abstract. Door de nauw aansluitende kadrering en het vreemde

perspectivische effect drukt het zowel de onweerstaanbare aantrekking van de

diepte uit als een opwaarts stuwende kracht.

Bovenaan staat een vrouw tussen de afgrond en de top. Zij heeft haar opgaande

beweging even onderbroken en kijkt achterom in de leegte, alsof zij luistert. De

treden van de steile trap zijn fel belicht maar de opstaande boorden zijn donker

en brengen een sterk contrast in het beeld. Met haar wapperende halsdoek

lijkt de in het zwart geklede figuur een evocatie van de wind, die bij valavond

over een onwerkelijk landschap waait. De lange schaduwen van haar eenzaam

silhouet versterken de monumentaliteit van dit grandioze visioen. (S.N.T.)

de traP1909

ik sta beneden en zie twee keer het einde

het witte verleidt me tot een horizontale wandeling

een verte die doet glimlachen

want het lijkt iets te beloven

het zwarte einde lonkt me naar omhoog

elke trede brengt me dichter bij waar ik niet wil zijn

een afgrond in de linkerbovenhoek

wit of zwart

nooit was een dilemma zo tastbaar (M.K.)

'' e i n d e ''

vier muren waarbinnen je de slaap zoekt

je ogen sluiten zich

je bent enkel nog ademend lichaam

een eiland van oplichtende warmte

dat de nacht rondom zich verzamelt

of is het de kamer die ademt

en je toedekt met de zwaarte van een deken

de nacht 1908

Omstreeks 1908 schilderde Léon Spilliaert verscheidene nachtgezichten van het strand en de dijk

van Oostende. Hij verkende de plastische mogelijkheden van dit thema met steeds wisselende

invalshoeken en belichtingen. Niet de Koningin der Badsteden voerde hij ten tonele, maar een

donker en verlaten Oostende. Omdat hij leed aan een maagzweer die hem het slapen belette,

maakte hij ’s nachts lange wandelingen waardoor hij zich wat beter voelde. Zo ontdekte hij een

ongewoon beeld van zijn geboortestad. Spilliaert raakte gefascineerd door het vreemde en

mysterieuze voorkomen van de dingen in de nacht. Hij vond in de duisternis, hoe beangstigend zij

ook was, een toevluchtsoord.

Dit beeld met zijn romantische sfeer herinnert aan de Hymnen an die Nacht van de Duitse dichter

Novalis. Midden in het landschap staat een figuur bij de colonnade van de Koninklijke Galerijen. Is

hij een eenzame wandelaar die van de nacht geniet, of een lichtelijk aangeschoten voorbijganger die

houvast zoekt? Zijn wat speelse- voorkomen verzacht het onrustwekkende van deze plek.

Het subtiele gebruik van blauw pastel accentueert het tegenlicht rondom het silhouet. De lantaarns,

die hun lichtschijnsels als witte strepen op de natte bestrating werpen, vormen een echo van de

zuilen. De erg donkere kleuren vergroten de zeggingskracht van deze tekening. (I.R.)

'' n a c h t ''

de slaaPkamer1908

(M.K.)

baadster1910

staan tussen twee werelden

een vaste en een vloeibare

bestaan tussen gisteren en morgen

en ‘nu’ is steeds die smalle strook

waar je netjes je voeten op plaatst

je hielen vinden nog even houvast in wat geweest is

je tenen zoeken de weg naar wat voor je ligt

magisch om even grens te zijn

De obsessionele, bijna onheilspellende fascinatie

die van de zee uitgaat, was omstreeks 1910 een van

de geliefkoosde thema’s van de kunstenaar. Hier

stelde hij een baadster voor, op de rug gezien, ter-

wijl zij naar de sierlijke kronkelingen van de golven

zit te kijken. De mysterieuze picturale ruimte heeft

niets natuurlijks meer: het beeld van de werkelijk-

heid is omgezet in een compositie met vreemd con-

trasterende lijnen, vormen en kleuren. De massieve

stenen trap vormt de laatste zekerheid tegenover

de obsederende arabesken van het altijd rusteloze

water, een weerspiegeling van de kronkelige paden

van de ziel.

De golvende vormen van het vrouwenlichaam

harmoniëren met het vloeibare natuurelement en

lijken ermee te willen versmelten. Terwijl het waak-

zame hondje een luchtig accent aan de compositie

toevoegt, verhoogt het verfijnde kleurgebruik de

bevreemdende sfeer van het werk.

Om subtiele nuanceringen in het zwart te verkrij-

gen, bracht de kunstenaar verschillende lagen over

elkaar aan. Hij omzoomde de grillige lijnen van de

golven met blauw en liet hier en daar de rozige kleur

van het papier doorschemeren. (R.A.M.)

baadster voor de Zee1910

'' a l l e e n ''

(M.K.)

••

het water neemt zijn taak ernstig

en grijpt zoveel mogelijk maan

het geeft daarvoor heel wat prijs

donkerte bijvoorbeeld die verbleekt

en diepte die plots oppervlakte wordt

als een laagje glazuur

dat broos wacht op verdwijning

Na zijn verblijf in Brussel werd Spilliaert enkel

door de zee geboeid, zonder enige allusie op de

stad Oostende. Hij koos voor een frontale compo-

sitie, een gezichtspunt dat hij al sinds het begin

van de eeuw in zijn marines toepaste, maar toen

in zwarte en gedempte kleuren. In dit werk uit 1923

gebruikte hij een schitterend geel. Deze heldere

kleur komt in verschillende zeegezichten uit die

periode voor.

De kunstenaar bracht op meesterlijke wijze twee

felle, complementaire kleuren in een contrasteren-

de combinatie samen. Waar het strand, het water

en de lucht zich bevinden, blijft in het ongewisse.

Deze vaagheid verleent aan de schijnbaar een-

voudige marine een bijzondere rijkdom. Door de

tegenstelling tussen de brede, horizontale banden

boven- en onderaan en de fijne afwisseling van

geel en blauw daartussenin – het oorspronkelijke

paars heeft zich gewijzigd – krijgt het geheel een

sterk ritme. De nuances en sporen van het penseel

voegen daar nog een eigen expressiviteit aan toe.

Als gevolg van het mysterieuze ineenvloeien van

zand, zee en lucht zou het zonder Spilliaerts signa-

tuur moeilijk zijn om dit abstract aandoende werk

zijn juiste positie te geven. (E.C.)

'' h o r i Z o n ''

gele en Paarse marine 1923

marine met WeersPiegeling1907

(M.K.)

dikke boom1945

beukenstammen1945

Lange wandelingen in het Zoniënwoud en

de Brusselse parken inspireren de laatste

landschappen van de kunstenaar. Het thema

van de boom gaat mettertijd alles overheer-

sen, vaak in de gedaante van majestueuze

boomstammen, die roerloos en vertrouwen-

wekkend verschijnen als evocaties van het

bos.

Hun zware massa’s, soms zonder wortels,

staan achter elkaar in de ruimte, als stille

onwerkelijke wezens. Nu eens lijken de

stronken bekleed met een soepel omhulsel

vol scheuren en plooien, dan weer ver-

schijnt in de barsten en knoesten van de

schors een gedeukt gezicht. In de heldere

ruimte tussen deze ‘zuilen’ is de lucht zicht-

baar. Spilliaert verlevendigt die witte zones

met de gebogen lijnen van fijn getekende

jonge scheuten en hun iele gebladerte.

In zijn laatste jaren maakte hij meer gebruik

van de zachte schakeringen van aquarel-

verf.

Om de tekening reliëf te geven en te detail-

leren – iets wat hij voordien nooit belangrijk

vond – overdekte hij het oppervlak met een

dicht netwerk van uiterst fijne, nauwkeurige

lijntjes in inkt. Zo evoceert hij de ruwe bast

van het hout, de fluwelige zachtheid van het

mos, de malse grond die, onmerkbaar, door

een lichte nevel in de lucht overgaat.

‘Er is op aarde niets mooiers dan een grote

boom,’ vond de kunstenaar. In dit zeer

beheerste winterse beeld weerspiegelt zich

een uitgepuurde contemplatie. Spilliaert

fluistert hier zijn laatste geheimen als een

vanzelfsprekende waarheid. (J.P.T.)

'' a a n W e Z i g ''

zoveel takken die het blad verlaten

alsof ze reiken naar meer

toch pronken ze met minder

want ze schuwen het eigen blad

de bomen worden hun knoestige zelf

iets dat eeuwig is

en de sporen van de seizoenen wist

(M.K.)

DUIZELING 1908Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, kleurpotlood op papier 637 x 476 mm (dag)Museum voor Schone Kunsten, Oostende

DE TRAP 1909Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, (witte) gouache, (blauw, rood) kleurpotlood op papier 487 x 713 mm (dag)Privéverzameling

DE SLAAPKAMER 1908Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, aquarel, kleurpotlood op papier 634 x 484 mm (dag) Museum voor Schone Kunsten, Elsene

DE NACHT 1908Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, pastel op papier 480 x 630 mmVerzameling van de Belgische Staat, in tijdelijk depot, Museum voor Schone Kunsten, Elsene

BAADSTER 1910Oost-Indische inkt, penseel, pastel op papier 649 x 504 mmKoninklijke Musea voor Schone Kunsten, België

BAADSTER VOOR DE ZEE 1910 Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, kleurpotlood op papier 634 x 484 mm (dag)Privéverzameling

GELE EN PAARSE MARINE1923Aquarel, gouache, pastel op papier535 x 616 mmKoninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

MARINE MET WEERSPIEGELING 1907Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, vetkrijt, kleurpotlood op papier533 x 688 mm (dag)Privéverzameling

BEUKENSTAMMEN 1945Aquarel, Oost-Indische inkt, pen op papier 590 x 480 mm (dag)Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

DIKKE BOOM 1945Aquarel, Oost-Indische inkt602 x 484 mm (dag)Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen

CONTEMPLATIE 1900Oost-Indische inkt, gewassen, pen, aquarel op papier154 x 199 mmKoninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet, Brussel

DE WINDSTOOT 1904Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, aquarel, gouache op papier 510 x 410 mm (dag)Museum voor Schone Kunsten, Oostende

SERRES CHAUDES I 1917Contépotlood, Oost-Indische inkt, penseel, pen, kleurkrijt op lichtbruin papier661 x 498 mm (dag)Privéverzameling

MAETERLINCK THEATRE 1902-1903Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, pen, pastel op papier372 x 249 mmKoninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet, Brussel

DOZEN VOOR EEN SPIEGEL 1904Pastel, houtskool op papier585 x 401 mmKoninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

DE BLAUWE TEIL 1907 Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, aquarel, kleurpotlood op papier485 x 635 mm (dag)Museum voor Schone Kunsten, Oostende

ZELFPORTRET 2 NOVEMBER 1908Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, kleurpotlood, pastel, gouache op papier 490 x 638 mm (dag)Privéverzameling

ZELFPORTRET VOOR DE SPIEGEL 1908Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, aquarel, kleurpotlood op papier485 x 631 mm (dag) Museum voor Schone Kunsten, Oostende

MEISJE IN HET WIT 1912Oost-Indische inkt, penseel, pastel, gouache, kleurpotlood op karton 895 x 705 mm (dag)Privéverzameling

DE ABSINTDRINKSTER 1907Oost-Indische inkt, gewassen, penseel, gouache, aquarel, kleurkrijt op papier 1050 x 770 mm (dag) Privéverzameling

bibliograFie / over sPilliaert: LÉon SpiLLiaert, brussel, kmskb, ludion, 2006 • a. adriaens-Pannier, SpiLLiaert, de bezieLde bLik, ludion, 2006 • LÉon SpiLLiaert, kunst-schriFt oPenbaar kunstbeZit, Februari-maart 2006, 50ste jrg., nr 1; P. 2-46 • bert PoPelier, SpiLLiaert, mijn vreemde naam, Pandora, 1996 • LÉon SpiLLiaert, tekst en scenario door johan boonen brussel: brtn-tv2, 1996 1 videocassette, 45’ 58’’: kleuren, geluidsFilm over te-kenkunst: s. van bellingen, meeSterwerken op papier: van romantiek tot abStractie, oPenbaar kunstbeZit in vlaanderen, oktober-december 1996, 34ste jrg., nr. 4; P. 3-43 • j. camP, de kunSt van het tekenen, uitgeverij j.h. gottmer / h.j.W. becht bv 1995 over FilosoFie: m. tanner, nietzSche, lemniscaat, 2000 over moderne kunst: m. gib-son, SymboLiSme, taschen, 2006 • m. draguet, het Sym-boLiSme in beLgië, mercatorFonds, 2004 • a. demPseY, encycLopedie van de moderne kunSt: StijLen, SchoLen, Stromingen, Waanders, 2002 • e. lucie – smith, beeL-dende kunSt in de twintigSte eeuw, könemann, 1999 • van reaLiSme tot SymboLiSme: de beLgiSche avant-garde, de Facto, 1995 verhalen en PoeZie: o. Wilde, het portret van dorian gray, ooievaar, 1999 • e. a. Poe, verhaLen, Pan-dora, 2003 • s. van den bremt (samenstelling, verta-ling en inleiding), bLoemLezing uit de poëzie van maurice maeterLinck (reeks dichters van nu 15), PoËZiecentrum, 2002 Film : vertigo, a. hitchcock, 1958, usa, dvd universal - collection hitchcock enkele titels Zijn te verkrij-gen in de museumshoP van de kmskb

lÉon sPilliaerteXPo 22.09.2006 04.02.2007

koninklijke musea voor schone kunsten van belgie

Regentschapsstraat 3

1000 Brussel

T 02/508 33 33 F 02/508 32 32

spilliaert@fine-arts-museum.be

www.expo-spilliaert.be

open

gesloten

tickets

9 euro

6,5 euro

2,5 euro

gratis

rondleidingen

dinsdag – zondag, 10:00 – 17:00, nocturne: vrijdag tot 21:00

01.11.2006, 11.11.2006, 11.01.2007, maandag

volwassenen

senioren, studenten, groepen ( >15 personen)

schoolgroepen per leerling

vrienden van de KMSKB en kinderen onder de 13 jaar begeleid door een ouder

de tickets geven recht op het bezoek aan de Musea op dezelfde dag

enkel door de Musea georganiseerd, T 02/508 34 50