JAARBOEKJE

JAAVOOR

GESCHIEDENIS EN OUDHEIDKUNDEV A N

LEIDEN EN RIJNLANDTEVENS ORGAAN VAN DEVEREENIGING ,,OUD-LEIDEN”

1921-1922

(ACHTTIENDE JAARGANG).

AARLANDERVEEN - E. A. PRINS

EEN WOORD VOORAF.

Het thans gereedgekomen jaarboekje moet dienstdoen voor twee jaren: de hooge drukkosten vanhet vorige deel maakten het onmogelijk in 1921een nieuwen jaargang te laten verschijnen. Het ver-heugt ons echter dit jaar weer een jaarboekje aande leden van Oud-Leiden te kunnen aanbieden.Het verschijnt bij een nieuwen uitgever, dien wijerkentelijk zijn voor de goede zorgen die hij aanhet uiterlijk van het boekje heeft willen besteden.Wij hopen dat ook de inhoud den lezer welkomzal zijn en wij danken onze medewerkers zeer voorde door hen afgestane bijdragen. Moge ook dezejaargang bij velen belangstelling vinden.

DE REDACTIE.

Vereeniging ,? D-LEIDEN”+

Verslag over de jaren 1920 en 1921.

De hoop uitgesproken in het verslag over 1919,dat er weer beter tijden, ook voor onze Vereeni-ging, zouden aanbreken is niet verwezenlijkt. -Verleden jaar was het de toestand der geldmidde-len, of liever gezegd waren het de hooge kosten diede uitgaaf van een jaxboekje zouden medebrengen,die maakten dat voor de eerste keer het jaarboekjeniet kon verschijnen. Dit jaar durfden het Bestuuren de Redactie het wederom aan, daartoe in degelegenheid gesteld door een schappelijke aanbiedingvan een nieuwen uitgever.

Mede als gevolg der tijdsomstandigheden ginghet ledental aanzienlijk achteruit en daalde het onderde 150. Het is zeer te wenschen dat het nieuwejaarboekje vele nieuwe leden zal trekken, want andersziet de toekomst van Oud-Leiden er verontrustenduit. - Zonder de noodige geldmiddelen toch, kaneene vereeniging als de onze niets tot stand brengenof ondernemen, en zou ze onherroepelijk moetenverdwijnen. - Laat dus een ieder die wat voorLeiden en zijn geschiedenis gevoelt trachten eenigenieuwe leden aan te brengen, opdat het ledental nietalleen weer het oude getal van 170 bereikt, doch datvan 200 overschrijde.

Aangaande de winterlezingen zij in herinnering

Vni

gebracht, dat op 18 Maart 1920 Prof. Dr. A.Eekhof de aanstaande Pilgrimfathers-herdenkinginluidde met eene lezing over dit onderwerp, ver-duidelijkt door lichtbeelden. Op 29 April 1921kwam Prof. Dr. J. Huizinga tot ons met een door*wrochte voordracht over ,,Iets uit de geschiedenisder kleederdrachten”. Eindelijk zij nog vermeld datop 16 December 1921 de Heer Felix Driessen onsverplichtte met een lezing over ,,Chitsen papieren”,zulks aan de hand eener zeer belangwekkende ten-toonstelling zijner chitsen. Den dag daarop steldede Leidsche Katoenmaatschappij den bezoekers derlezing in de gelegenheid in hare afdeeling Drukkerijte zien, wat de techniek op dit gebied bereiktheeft.

Op den 4den N ovember 1921 werd den ledenonzer Vereeniging de gelegenheid geboden hetnieuwe museumgebouw, grenzende aan de Lakenhal,te bezichtigen.

Excursies werden in deze jaren niet ondernomen,daar de deelname bij vorige excursies zoo geringgebleken was; hetgeen niet wegneemt dat onsBestuur op dit punt diligent blijft.

HET BESTUUR.

STATUTENOvergenomen uit ,,Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant”

van Donderdag 5 April 1906. na. 80.

VEREENIGING : Oud;Leiden, te Leiden.

1. De vereeniging Oud-Leiden is gevestigd teLeiden en stelt zich ten doel de bevordering vande kennis van en de belangstelling in de geschie-denis van Leiden en omstreken en het behoud deraldaar nog aanwezige bouwwerken en voorwerpen,belangrijk voor de locale en kunstgeschiedenis.

2. Zij tracht dit doel te bereiken door :a. het houden van voordrachten en tentoonstel-

lingen, het uitgeven van geschriften en het steunenvan pogingen door anderen in den geest der ver-eeniging ondernomen:

6. het steunen van de pogingen van de commis-sie voor het stedelijk museum tot het bijeenbren-gen van voorwerpen, belangrijk voor de geschiede-nis van Leiden en omstreken:

C. het verzamelen van gegevens over in Leidenen omgeving nog aanwezige oude gebouwen enhistorische voorwerpen.

3. Lid der vereeniging is elk die zich hiertoe bijhet bestuur opgeeft en de vastgestelde contributiebetaalt.

Lid-begunstiger is elk die eene contributie betaaltvan minstens f 10.2 of een bedrag in eens vanminstens f 100.c.

X

4. De contributie der gewone leden bedraagtminstens f 2.50 per jaar. Het vereenigingsjaar Looptvan 1 Januari tot 31 December. Het bestuur kancorrespondeerende leden benoemen buiten Leidenwoonachtig. Deze betalen geene contributie, dochhebben gelijke rechten als de leden, behalve tenopzichte van de door de vereeniging uit te gevenwerken.

5. De leden hebben recht van toegang tot alleledenvergaderingen en door de vereeniging te hou-den tentoonstellingen. Zij ontvangen de door ofmet steun van de vereeniging uit te geven werkengratis of tegen verminderd tarief.

De correspondeerende leden genieten alleen vandeze laatste bepaling indien zij de voor de gewoneleden vastgestelde contributie betalen.

6. Het bestuur bestaat uit minstens 5 leden, opde binnen de 3 eerste maanden van het jaar tehouden algemeene vergadering door de leden tebenoemen.

Zij nemen voor één jaar zitting, doch zijn terstondherkiesbaar.

In diz jaarvergadering wordt verslag gedaan vanhet afgeloopen vereenigingsjaar en rekening en ver-antwoording afgelegd.

7. Naast de door de algemeene vergadering tebenoemen bestuursleden kunnen zitting nemen : eenlid aan te wijzen door burgemeester en wethoudersvan Leiden en ei-n lid aan te wijzen door het collegiumvan het Leidsch Studentenkorps. Deze 2 bestuurs-leden rnoeten lid zijn der vereeniging.

8 . Het bestuur benoemt uit zijn midden een voor-zitter, een ondervoorzitter, een secretaris en een pen-ningmeester en regelt onderling de werkzaamheden.

X1

9. De inkomsten der vereeniging bestaan uitcontributies, giften in eens, entrées op te houdententoonstellingen en opbrengst van uit te gevenwerken.

10. De vereeniging wordt aangegaan voor dentijd van 29 jaren en ! 1 maanden te rekenen vanden dag van oprichting, zijnde 5 November 1902.

11. Niet in deze statuten voorziene gevallenworden door het bestuur beslist.

12. Wijzigingen in deze statuten mogen alleengebracht worden door besluit van de meerderheid derleden aanwezig op de algemeene vergadering, nadathet voorstel hiertoe minstens eene week te vorenaan de leden is medegedeeld.

Deze wijzigingen treden eerst in werking nadathierop de koninklijke goedkeuring is verkregen.

Bij ontbinding der vereeniging wordt bij het ont-bindingsbesluit geregeld op welke wijze gehandeldzal worden met de eventueel in het bezit der ver-eeniging zijnde voorwerpen. Het archief wordt aanhet gemeentebestuur van Leiden aangeboden terplaatsing in het gemeentearchief, en het eventueelaanwezig batig saldo, na aftrek van alle iasten. wordtaangeboden aan de gemeente Leiden, om te strekkentot aankoopen ten behoeve van het stedehjk museum,behoudens de inachtneming voor de voorschriften vanart . 1702 B. W.

(Volgen de onderfeekeningea.)Goedgek. bij Koninkl. besluit dd. 14 Maart í906, n”. 50

Mij bekend,De Minister van Justitie,

E. E. VAN RAALTE .

Vereeniging ,,OUDcLEIDEN”+

Bestuur :

Dr. L. Knappert, I/oor~ifter.Mr. Dr. J. C. Overvoorde, Onder-Voorzitter.S. J. Le Poole L.Gz., Secretaris (Witte Singel 36).H. Th. van Steeden, Penningm. (Rijnsb. weg 69).Felix Driessen.Ds. J. A. Prins.Aug. L. Reimeringer.J. C. van der Minne.

Commissie voor de Redactie van het Jaarboekje t

Dr. G. J. Boekenoogen, Voorzitter.W. J. J. C. Bijleveld, Secretaris.Dr. L. Knappert.Mr. Dr. J. C. Overvoorde.S. J. Le Poole L.Gz.

Ledenlijst der Vereeniging ,,Oud-Leiden 11 .

Mr. P. J. M. Aalberse. ’ Dr. P. J. Blok.

Mr. J. H. Abendanon.

J. Baak.

Mr. A. van de Sande Bakhuyzen.

Dr. H. G. v. d. Sande Bakhuyzen.

J. M. van Beek.

Jhr. H. Beelaerts van Blokland.

Jhr. Mr. W. A. Beelaerts van

Blokland.

Dr. A. Beets.

Jhr. A. A. 0. Berg.

D. Beuth.

Dr. N. J. Beversen.

Mevr. B. J. W. Bijleveld-

van der Vliet.

W. J. J. C. Bijleveld.

Dr. T. Bijleveld.

A. M. de Blauw.

Mr. D. van Blom.

H. W. Blöte.

Dr. G. J. Boekenoogen.

J. Th . Boelen.

J. E. Bollin.

Dr. M. P. Kingma Boltjes.

Mej. Mr. G. Breesnee.

W. C. Brouwer.

D r . J. Bruining.

Lourens Bosch.

Mr. P. E. Briët.

Burgersdijk en Niermans.

W. van Rossum du Chattel.

J. W. 0. Clant.

Mr. H. M. A. Coebergh.

Mr. J. A. F. Coebergh.

H. van Cranenburgh.

XIV

P. van Cranenburgh.

Dr. C. A. Crommelin.

F. A. Dee.

J. A. A. Dooi.

Felix Driessen.

J P. Driessen.

Dr. P. Aug. Driessen

Mevr. Wed. P. L. C. Driessen.

Dr. A. H. van Eek.

Dr. A. Eekhof.

H. Eerdbeek.

Mr. A. van der Elst.

Mr. J. W. Enschedé.

J. G. van Es.

Mr. H. ten Cate Fennema.

Mej. H. J. de Fremery.

Dr. H. D. van Gelder.

G. Gerlings.

Jhr. Mr. Dr. N.C. de Gijselaar.

Jhr. Mr. P. van der Goes.

F. Gordon.

J. G. M. van Griethuysen.

Mej. A. E. Groll.

D. Hartevelt H. Cz.

Dr. C. S. Lechner.W. A. Leembruggen.

I Joh. van Leeuwen.

Dr. J, van der Hoeve.

Mr. E. L. Th. Hoogenstraaten.

Mr. P. A. Pijnacker Hordijk.

Dr. J. Huizinga.

Dr. C. Snouck Hurgronje.

Dr. C. J. A. van Iterson.

H. J. Jesse.

Mevr. Wed. Jonker-Lapère.

Dr. G. Kalff.

Dr. P+ Th. L. Kan.

Jhr. A. G. F. van Kinschot.

J. Kloos.

H. H. van der Kloot Meyburg.

Dr. L. Knappert+

Mej. C. Korsse.

S. H. Koster.

A. De Koster Jr.Mevr. A. C. Krantz-van Dijk.

D. F. Krantz.H. E. Stenfert Kroese.

Dr. J. E. Kroon.J. de Lange.

Mr. J. E . Heeres. F. A. Liefrinck.J. W. Henny. Mr. J. C. van der Lip.

Mr. A. L. Hermans, Mr. W+ de Loos.

Dr. D. C. Hesseling. F. E. Meerburg.

J. P. Mulder.

Dr. J. W. Muller.

Mej. N. H. Nederburgh.

G. W. J. Neeb.

Dr. H. M. van Nes.

M. Kamerlingh Onnes.

Dr. H+ Oort.

A. W. Overvoorde.

Mr. Dr. J. C. Overvoorde,

Mr+ C. P. D. Pape.

C. Peltenburg.

Mej. A. G. Pitlo.

H. van Poelgeest.

Mej. C. J. Le Poole.

S. J. Le Poole L.Gz.

Mr. N. W. Porthumus.

Dr. F. van Praag.

Dames Prins.

Ds. J+ A, Prins.

W . M . C. Regt.

Aug. L. Reimeringer.

Mej. G. B. C. van Rhijn.

Jhr. C. C. Röell.

Dr. Ph. S. van Ronkel.

H. D. Sala.

W . Samsom.

J. F. K. Sanders.

H. M. Sasse.

X V

W. A. A. J. baron Schimmel-penninck van der Oije.

Mej. Dr. C. Serrurier.

A . Smits.

H. Th. van Steeden.

G. J. Stoop.

Mevr. Wed. Dr. L. J. Swingar-Muntendam.

Mr. H. A. Sypkens.

J . F. Teunis.

G. F. Théonville.

Dr. M. W. de Visser.

Mr. W. Vissering.

Mr. W. van der Vlugt.

Dr. J. Ph. Vogel.

Dr. J. A. Volgraff.

Mej, Ch. van Vollenhoven.

Mr. M. B. Vos.

Mr. Egbert de Vries.

F . G . Waller.

P. A. Wernink.

Mej. A. M. Weydung.

W. F. Verhey van Wijk.

R. de Wilde F.Gz+

H. K. W. Wrede.

J. Zaalberg.

Dr. J. Zaaijer.

Mevr. Wed. Zaaijer-Scholten.

KORTE KRONIEK

V A N

LEIDEN EN RIJNLAND+

JANUARI i !k?O.l

Januari 1920.

1 1 De firma J. C. Zaalberg E? Zoon bestaat 150 jaar.

De heer C. Kouw, instrumentmaker aan de Sterren-wacht, verlaat den rijksdienst, na 58 dienstjaren.Tevens was hij 38 jaren voorzitter van de afd. Leidenvan het Alg. Ned. Werklieden-Verbond

Leiden wordt door de annexatie van gedeelten dergemeenten Leiderdorp, Oegstgeest en Zoeterwoude5000 ingezetenen rijker.

1 3

23

Mr. W. van der Vlugt 40 jaren hoogleeraar.

Overlijden van Ds. W. Briët, rustend predikant derNed.-Herv. Gemeente alhier.

27 Overlijden van den heer H. J. vanNouhuys, voorheendirecteur van de Stoomboot-Mij. ,.de Volharding”en der voormalige zweminrichting ,,Rijnzicht” aanhet Galgewater.

Februari 1920.

1 De heer P. C. A. M. Wop benoemd tot burgemeestervan Zoeterwoude.

4 Mr. H. B. Greven 40 jaren hoogleeraar.

7 Het Leidsche Studentencorps schaft den verplichtengroentijd af en stelt daarvoor in de plaats het,.patronaat”.

De heer J. Varkevisser te Katwijk treedt af als secretarisdier gemeente.

FEJ3RUARI 1920.

8

1 3

1 9

2 1

23

8

9

11

1 3

Dies Natalis der Hoogeschool. Rede van den rector-magnificus Prof. Nieuwenhuis over: De mensch in

de werkelijkheid.

De heer J. J. Masijk Huyser van Reenen, eertijds lidvan den gemeenteraad, bereikt den 90-jarigen leeftijd.

Het Katwijksche bootje wordt opgeheven.

De heer D. A. Doyer, inspecteur der registratie endomeinen, benoemd tot bewaarder van de hypothekenen het kadaster.

Dr. K. Sneyders de Vogel, !ector alhier, benoemd tothoogleeraar in de Fransche taal- en letterkunde teGroningen.

Maart 1920.Prof. Dr. W. Storm van Leeuwen aanvaardt zijn ambt

als hoogleeraar in de pharmacologie.

De heer J. G. M. van Griethuysen bedankt als burge-meester van Voorhout.

Overlijden van den heer F. H. van Wichen, burge-meester van Alkemade en lid van de Eerste Kamer.

De heer Th. M. de Waal, stationchef alhier, 40 jaarin dienst der H. IJ. S. M.

De Rijksuniversiteit+manege op de Kaiserstraat in be-teren staat hersteld en weer in gebruik genomen.

Het graf van Dr. J. P. Heije te Abbenes hersteld.

Hotel Levedag op de Rreestraat wordt na een 45-jarigbestaan opgeheven.

MAART 1920.

1 5 - 1 9 Indische week vanwege den Academischen Senaat

1 7I L’

ezmg van Prof. Eekhof voor de Vereen. Oud-Leidenover de Pilgrim Fathers.

: Huldiging van Mej. M. van Geer, secretaress: van hetontbonden Steuncomité 1914.

20 B e n o e m d tot gewoon hoogleeraar in de geneeskundeProf. Dr. P. Th. L. Kan en Prof. Dr. D. A. de Jong,beiden thans buitengewoon hoogleeraar,

21 Overlijden van den heer G. van Driel, bouwkundige, en leeraar van het Genootschap M. S. G.

25 ’ Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes benoemd tot eerelidvan de Chemical Society te Londen.

April 1920.

1 Het eerste nummer van de Nieuwe Lcidsche Courantverschijnt.

F. F. Raron de Smeth, burgemeester van Sassenheim,vraagt ontslag.

3 Overlijden van Jhr. M. B W. des Tombe, notaris alhier.

4 D. J. de Haas 65 jaren in dienst bij de firma J. J.Krantz 6 Zoon.

6 De heer W. J. H. 1 . M. Keyzer benoemd tot burge-meester van Stompwijk en Veur.

7 De heer A. W. van den Heuvel, chef-commies bij deH. IJ. S. M., verlaat den dienst, na 30 jaren dienstte Leiden.

APRIL 1920.

7 De nieuwe Kiezerslijst wordt verkrijgbaar gesteld voorf 82.50 per exemplaar!

@verl i jden van Prof . Dr. Hector Treub, voorheenhoogleeraar alhier.

1 4 Ds. G. Th. Snit te Rijnzaterwoude preekt afscheid.

16 Jhr. H. E. Teding van Berkhout gekozen tot hoofd-ingeland van Rijnland.

1 7 De heer M. D. Horst benoemd tot conservator bij depathologie.

1 9

2 1

22

23

26

Burgemeester Visser te Alphen a. d. Rijn viert zijn 40-jarig ambtsjubileum.

Overlijden van Prof. Dr. P. D. Chantepie de la Saussaye;voorheen hoogleeraar alhier.

De Autodienst LeidenBoskoop hervat.

Onthulling der De Gijselaar-bank.

Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes benoemd tot lid derKon. Academie van Wetenschappen te Kopenhagen.

Mei 1920.

5 Inwerkingtreding der winkelsluiting te 8 uren (des Zater-dags te 11 uren) ‘s avonds.

8 De heer t?. Werkman, leeraar alhier, benoemd totOfficier de 1’ Instruction publique.

1 0 De heer C. van Heesen benoemd tot gemeentesecre-taris te Boskoop.

MEI 1920.

1 2

1 4

2 8

3

7

9

1 0

11

De heer P. Renier, adjudant-onderofficier, ontvangt degouden medaille voor 36-jarigen trouwen dienst.

De heer E. de Groot te Noordwijk herdenkt zijn 45jarig secretarisschap dier gemeente.

Leidsche Orientalisten stichten het Oostersch Genoot-schap in Nederland.

Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes benoemd tot lid vande Nat. Academie van Wetenschappen te Washington.

Juni 1920.

De heer G. W. Kokxhoorn. gemeente-ontvanger, her-denkt zijn 50-jarig ambtsjubileum.

Concert van 150 Berlijnsche kinderen in de Stadszaal.

De heer A. G. Delen te Alkemade treedt in functieals gemeentesecretaris.

Prof. W. C. de Graaff, hoogleeraar in de pharmaco-graphie, geeft afscheidscollege.

Het godgeleerd Studenten-gezelschap ,,Beréschit” bestaat100 jaar.

Installatie van burgemeester G. Bulten te Voorhout.

Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes benoemd tot correspon-deerend lid van de afd. Natuurk. Wetensch. derAcademie van Wetenschappen te Parijs.

Installatie van burgemeester L. H. M. J. Vosters teA l k e m a d e .

Mej. Dr. A. Prins benoemd tot privaat-docent in deanalytische scheikunde.

JUNI 1920.

1 6

1 9

25

28

29

30

1

4

12

Overlijden van Mgr. N. J. Smeulders, pastoor te War-mond en deken van Noordwijk.

Het Natuurkundig Gezelschap bestaat 50 jaar.

..Arena Studiosorum” bestaat 90 jaar en houdt wed-strijden.

Opening der Zaterdagavondmarkt op de Visch- enBotermarkt.

Het Leidsche Leesgezelschap ,.Tot Nut en Genoegen”bestaat 75 jaar.

Prof. Dr. G. J. W. Koolemans Beynen aanvaardtzijn ambt als buitengewoon hoogleeraar in de tropi-sche geneeskunde.

Verkiezing Gemeenteraad: gekozen: S.C. Baart-Braggaar,A. Bisschop, J. A. Bots, C. E. Dubbeldeman- Trago,M. Dubbeldeman, Mr. D. A. van Eek, Dr. B. D.Eerdmans, F. Elkerbout, T. Groeneveld, J. A. vanHamel, B. Heemskerk, B. J. Huurman Dz., D. M.Kuivenhoven. Dr. J. A. N. Knuttel, J. de Lange, Mr. J.C. van der Lip, J. B. Meynen. A. Mulder,A, J. Oostdam,W. Pera, Mr. C. W. van der Pot Bz., J. P. de la Rie,D. J. Rotteveel, J. F. K. Sanders, A. J. Schonevcld,J. Splinter Gz., J. J. van Stralen, Th. F. C. Stijnman,K. D. Sytsma, Jac. Wilbrink, Th. Wilmer.

Juli 1920.

De heer J. M. van Beek, pastoor der Oud-KatholiekeGemeente alhier, legt zijn ambt neer.

Ds. G. H. Be:kenkamp wordt bevestigd in de Pieterskerk.

Opening van de nieuwe Universiteitsbibliotheek.

JULI 1920.

1 5

1 6

22

27

28

30

1 6

1 7

2 7

30

Eervol ontslag verleend aan den heer 0. C. van Hemessen,veldwachter te Woubrugge.

Officieele opening der Gemeentelijke Drinkwaterleidingte Noordwijk.

Den heer F. A. Verster van Wulverhorst eervol ont-slag verleend als administrateur bij ‘s Rijks Museumvan Natuurl. Historie.

Prof. Dr. A. Einstein, van Berlijn, benoemd tot buiten-gewoon hoogleeraar in de natuurkunde.

Overlijden van den heer G. D. Niermans, !id der firmaBurgersdijk en Niermans.

Het Bijpost- en telegraafkantoor in de Plantage wordtverplaatst naar Hcerengracht 25.

De heer J. P Gouverneur benoemd tot burgemeester vanSassenheim.

Augustus 1920.

De Zeereerw. heer C. J. Thoman, pastoor te Wasse-naar, herdenkt zijn 40-jarig priesterfeest.

De Zeereerw. Heer H. C J. Bakker, pastoor te Langer-aar, eveneens.

Te Leimuiden wordt een meerval gevangen van 27pond.

Verschijning van .,Leiden Oud en Nieuw”. penteek:-ningen van stadsgezichten door Ch. F. H. Dumont.

De werkliedenvereeniging .,Eendracht zij ons Doel”bestaat 40 jaar.

AUGUSTUS 1920.

30

29-2 Sept.

Benoemd tot Ridder in de Orde van den Ned. Leeuw:Prof. Jhr. Mr. Dr. W. J. M. van Eysinga, Prof. Mr.C. van Vollenhoven, en tot Ridder in de Oranje-Nassauorde: Pater R. C. H. Bouters.

Herdenking van het vertrek der Pelgrimvaders vanLeiden naar Noord-Amerika in 1620.

3 1

1

Ringrijderij op het Schuttersveld.

September 1920,

Inwijding van de 3de R.-K. parochiekerk te Noord-wijkerhout.

De Heer P. H. van der Togt 40 jaar werkzaam aanhet Academisch Ziekenhuis.

Te Katwijk-aan-Zee wordt een groote, levende zee-hond gevangen.

7

1 3

1 6

Internationale hondententoonstelling in Zomerzorg.

Ds. H. van Druten, Ned.-Herv. predikant te Rijnsburg,preekt na bijna 40-jarigen dienst aldaar afscheid.

Dr. H. D. van Gelder. lector in het Perzisch en Turksch,vraagt eervol ontslag.

1 7 Het Tehuis voor schoolgaande kinderen wordt opgeheven.

De vier aftredende wethouders worden herkozen.

20 Overdracht van het rectoraat der Universiteit doorProf. Dr. A. W. Nieuwenhuis aan Prof. Dr. R. P.van Calcar.

24 Dahlia-tentoonstelling in de Stadszaal.

SEPTEMBER 1920.

29

30

Begin der Leidsche winkelweek.

Aan Kapitein van Blarkom wordt voor het front dertroepen de Oranje-Nassauorde met de zwaardenuitgereikt.

October 1920.

1 Prof. Dr. S. G. de Vries treedt af als secretaris vande Mij. der Ned. Letterkunde na bijna 25jarigen dienst

2 Bij Noordwijk-aanZee strandt het Engelsche S . S .,,Armistice”, uitgevaren van Londen naar Hamburg.

De Heer J . W. P. Licht 40 jaren afslager bi j deVereeniging van Leidsche Notarissen. Hem wordt deeeremedaille in zilver der Orde van Oranje-Nassautoegekend wegens zi jn 50-jarigen dienst bi j hetnotariskantoor Coebergh.

Den adjudant-onderofficier J. Ebbink wordt de medailleder Orde van Oranje-Nassau met de zwaardenverleend.

Bevestiging van Ds. S. Voorsteegh als predikant bijde Ned.-Herv. Gemeente te Katwijk-aan-Zee.

Bevestiging van Ds. W. M. le Cointre als predikantbij de Geref. Kerk te Woubrugge.

Viering van den 3den October; groote optocht, voor-stellende de Volkeren der Aarde.

Aan Ds. M. Kramer wordt eervol ontslag verleend alsdirecteur van het Brandstoffenbureau. district Leiden.

Inwijding van het vaandel der Leidsche Burgerwachtin de Stadszaal.

OCTOBER 19201

8 Inauguratie van de nieuwe leden van het Leidsche Stu-

9 ’

dentencorps.

Den heer R. Riphaagen, ruim 40 jaren godsdienstonder-wijzer bij de Ned.-Herv. Gemeente alhier, wordteervol ontslag verleend.

1 5 De heer J. Ouwejan 40 jaren ambtenaar bij Gemeetie-w e r k e n .

30 , De Pedel F. A. Dee legt na 4%jarigen dienst zijnbetrekking neer. Hij wordt daarbij door den Acade-mischen Senaat gehuldigd.

9

1 0 - 1 2

1 2

13

1 5

November 1920.

Het oude Posthuis aan de Postbrug onder Sassenheimbrandt tot den grond toe af.

Den heer D. J. Noest, amanuensis bij het AnatomischKabinet, verkrijgt de eeremedaille in zilver der Ordevan Oranje-Nassau.

De Schoolbioscoop treedt in werking in het Luxor-Theater.

Ruiterfeest in de manege der Doelenkazerne, voor eenliefdadig doel.

Overlijden van Pastoor W. A. van Haalen te Noordwijkerhout.

Overlijden van den heer L. Maas, oud-commandant,

i

der Leidsche Brandweer.

Mej. C. B. Renaud 40 jaren werkzaam aan de meisjes-school 2de klasse op de Breestraat, laatstelijk als hoofddier school.

NOVEMBER 1920.

1 8

1 9

25

1

4

8

1 0

1 1

1 5

27

3 1

Leidsche dierenweek, uitgaande van de Vereen. totbescherming van dieren.

Comenius-herdenking in het Groot-Auditorium : lezingvan Prof. Drtina uit Praag.

Overlijden van den heer F. van Romburgh, secretarisvan de afd. der Mij. van Tuinbouw en Plantkunde.

December 1920.

Prof. Dr. E. D. van Oort, directeur van het Museumvoor Natuurl. Historie, aanvaardt zijn ambt als bui-tengewoon hoogleeraar.

Overlijden van den heer W. C. Mulder, bouwkundigehier ter stede.

Opening der bijzondere leeskamers van de juridische ende letterkundige faculteit in de Universiteitsbibliotheek.

Overlijden van den heer J. A. van der Valk Bouman,hoofdambtenaar ten stadhuize.

Overlijden van Mr. P. M. von Baumhauer, leeraar inde staatswetenschappen.

Opening van de nieuwe Warmonderhekbrug.

De heer C. van der Graaf, hoofd eener school te Voorschoten, neemt afscheid na 46jarigen dienst.

Opening van de vernieuwde brug over de Woudwa-tering te Woubrugge.

De heer R. Pronk, hoofdinspecteur van politie, neemtna 37-jarigen dienst afscheid.

JANUARI 1921.

1

12

15;

1 7

2 1

22

27

4 - 6

8

Januari 1921.

De heer F. G. Rosier, hoofd der afd. Algemeene Zakenter gemeentesecretarie, herdenkt zijn 40-jarigen dienst.

Prof. Dr. G. A. Hazeu aanvaardt zijn ambt als hoog-leeraar in het Javaansch.

De Onderofficieren-Vereeniging ..Door VriendschapVerbonden” bestaat 60 jaar.

Overlijden van Prof. Mr. S. J. Fockema Andreae,oud-hoogleeraar.

Afscheid van den heer G. F. Dumont als leeraar in deaardrijkskunde aan de H. B. S. voor Jongens.

Opening van de leeskamer der theologische faculteitin de Universiteitsbibliotheek.

De heer J. van Leeuwen 60 jaar borstelmaker bij defirma Mizee.

De heer J. ten Brink verkrijgt eervol ontslag als water-molenaar onder Hazerswoude na 65-jarigen dienst.

Overlijden, ten gevolge van een ongeluk, van den heerJ. P. de la Rie, grossier in sigaren en lid van denGemeenteraad.

Februari 1921.

Pluimveetentoonstelling in de Stadszaal.

Dies Natalis der Hoogeschool. De rector-magnificusProf. van Calcar houdt een rede over : De ontwik-keling en beteekenis der moderne bacteriologie.

FEBRUARI 1921.

1 3 Ds. J. Hoogenraad herdenkt zijn 40-jarige ambstbediening.

De heer W. F. Verhey van Wijk 50 jaar lid der firmaGebr. van Wijk, fabrikanten te Leiden.

1 4

20

Mevr. Driessen- von Forckenbeck wordt 90 jaar.

Overlijden van den heer W. F. Hofkes, commies lstekl. bij den Burgerl. Stand, secretaris van het collegevan zetters en van het Genootschap .,Kennis is Macht”.

2 1 Overlijden van Mr. D. van Riessen, oud-notarts teKatwijk.

23

28

Overlijden van den heer G. Boon, wethouder vanOegstgeest.

Dr. J . S . G. Gleuns verkri jgt eervol ontslag alsleeraar in de wiskunde aan het Gymnasium.

Maart 1921.

1

3

4

1 0

11

De heer Th. Henrard, apotheker te ‘s-Gravenhage, be-noemd tot conservator aan ‘s Rijks Herbarium.

De heer D. C. van Eek, 40 jaar amanuensis aan hetPharmaceutisch laboratorium.

Dr. J. J. van Eek, directeur van den Keuringsdienst,in gelijke betrekking benoemd te Dordrecht.

Wethouder W. Pera herdenkt zijn 70sten verjaardag.

Openstelling van het nieuwe perron aan het spoorweg-station.

Eervol ontslag verleend (tegen 1 Mei) aan de HeerenH. A. Rodenburg als ontvanger der directe belas-tingen en E. J. W. Römer als ontvanger der invoer-rechten en accijnzen.

MAART 1921.

14

1 4 - 1 8

1 6

1

5

10

14

1 5

1 6

1 7

Feestelijke opening van het gebouw Jeruel in de TweedeGroenesteeg.

Indische week.

Sluiting van den winkel der Coöperatieve Verbruiks-vereeniging na het besluit tot opheffing der ver-eeniging.

Aanvang der werkzaamheden voor den bouw vande nieuwe Hervormde kerk te Alphen.

April 1921.

De heer C. B. Duyster, organist der Pieterskerk, her-denkt zijn 50-jarig jubileum als organist.

De heer J. W. Lau 40 jaren in gemeentedienst.

Ds. A. Jager, remonstrantsch predikant te Boskoop,verkrijgt eervol ontslag.

Eerste openbare vergadering der Eerste LeidscheSchoolvereeniging.

Ds. J. Hoogenraad preekt afscheid na 23-jarigen dienstin de Ned.-Herv. Gemeente alhier.

Dr. A. M. Brouwer, rector der Zendingsschool teOegstgeest, benoemd tot hoogleeraar te Utrecht

Op voorstel van B. en W. de warmwatervoorzieningvanwege de gemeente geëindigd.

Stichting van het Pilgrim-Fathers Genootschap te Leiden.

Bevestiging van Ds. J. W. Groot Enzerink in dePieterskerk.

APRIL 1921.

25 De gemeenteraad besluit tot premievrij pensioen.

28 Overlijden van Prof. Dr. W. Koster Gz., oud-hoog-leeraar.

29 B. en W. besluiten om de algemeene markt over tebrengen van de Vischmarkt naar de Beestenmarkt.

i Lezing van Prof. Huizinga voor de Vereen. Oud-Leiden

, over : Iets uit de geschiedenis der kleederdrachten.

Mei 1921.

1 11 dntre e van Ds. C. M. Luteyn van Heinenoord alsNed.-Herv. predikant te Rijnsburg.

2 De heer A. J. de Lange, hoofd der Chr. school in dePasteurstraat, neemt na bijkans 50-jarigen dienstafscheid van het onderwijs.

1 Mei-betooging met avondoptocht.

4

1 4

1 5

J. Heusen 50 jaar in dienst bij de firma J. ScheltemaJanszoon.

Overlijden van Prof. Dr. Th. H. Mac Gillavry, oud-hoogleeraar.

Overlijden van den heer M. van Wijk, sedert 1898hoofd van de Chr. School aan den Heerensingel.

1 6 / De Heer J. F. Hardeweg, leeraar aan de Indische Post-school te Leiden en inspecteur bij de Indische Post-en Telegraafdienst, 40 jaar in dienst van het Rijk.

22 Toezegging van beroep als predikant bij de Ned.-Herv.Gem. te Valkenburg aan Ds. S. R Hermanides teKerk-Avezaath.

MEI 1921.

23

24

27

29

Heropening van het verbouwde Postkantoor

Het Museum in de Lakenhal wegens verbouwing tijde-lijk gesloten.

Mr. A. van Gijn toegelaten als privaat-docent in defaculteit der rechtsgeleerdheid, om onderwijs te gevenin de leer der financiën.

Overlijden van den heer J. Goedeljee, photograaf vande Universiteitsbibliotheek en oud-diaken d e rWaalsche kerk.

Tot rector der Ned. Zendingsschool te Oegstgeest wordtbenoemd Dr F. 1 . Fokkema, thans zendingsdirectoraldaar.

Ds. J. Nierstrasz, Ned.-Herv. predikant te Leiderdorp,preekt afscheid na 46-jarigen dienst, waarvan 31 jarente Leiderdorp.

Ds. P. Hofstede te Hoogmade beroepen bij de Ned.-Herv. Gemeente te Weesp.

Toezegging van beroep naar de Ned.-Herv. Gemeentete Noordwijkerhout aan J, H. Wessel, candidaat teRotterdam.

Juni 1921.

Prof. Dr. J. J. Hartman, op 14 Febr. 1921 70 jaargeworden, houdt zijn afscheidscollege.

Overlijden van den heer P. J. Nierman, oud-rectorvan het Gesticht .,De Goede Herder” te Zoeterwoude.

Prof. Dr. P. C. Plu aanvaardt zijn ambt als hoog-leeraar in de tropische geneeskunde.

JUNI 1921.

1 6 Overlijden van Ir. J. H. Faber te Oegstgeest, voorzitterder Huurcommissie en lid van den Rijkswoningraad.

22 De heer P. J. Mulder, boek- en steendrukker, oud-lidvan den Gemeenteraad, wordt 85 jaar.

2 4

2 5

Officieele opening van de brug over de spoorlijn aan

den overweg bij het station.

Overli jden van den heer W. Tast, scheepmaker teKatwijk en lid van de Kamer van Koophandel.

28 Afscheid van Ds. M. Kramer als directeur van Voordorp.

4

8

1 2 - 1 7

3 1

juli 1921.

Jkvr . F . van Panthaleon barones van Eek wordt na20-jarige werkzaamheid als directrice van HopitalWallen bij haar aftreden gehuldigd en benoemd totridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zi j wordtopgevolgd door Mej. A. de Kempenaer, van Arnhem.

Laatste promotie tot Doctor in de rechten op stellingen.

Afscheid van den heer P. Werkman, na 45-jarigeambtsvervulling, als leeraar in het Fransch en onder-directeur der H. B. S. voor Jongens.

Rozententoonstelling te Boskoop.

Overlijden (te Velp) van den heer E, de Groot, secre-

taris van Noordwijk sinds 1875.

Augustus 192 1 <

2 I Veertigjarig jubileum van den heer J. van Steenbergen

bij de firma Clos en Leembruggen.

1 5

27

1 2

1 9

30

3

11

1 3

AUGUSTUS 1921.

Huldiging van Mr. J. A. F. Coebergh op zijn 80stenverjaardag.

Overlijden van Prof. Dr. H. van Gelder, hoogleeraarin de archaeologie en de oude geschiedenis.

September 192 1.

De heer F. A. Verster van Wulverhorst wordt 95 jaar.

Overdracht van het rectoraat der Universiteit doorProf. Dr. R. P. van Calcar aan Prof. Dr. C. SnouckHurgronje.

De Heer A. Fortgens, gedurende 40 jaren hoofd deropenbare school te Hazerswoude, wordt gehuldigdmet een gouden gedenkpenning.

October 1921.

Aan de 3 October -Vereeniging wordt ter eere van haar35-jarig bestaan (op 13 Mei) een nieuw vaandel aan-geboden en een serenade met fakkellicht gebracht doorruim 50 Leidsche vereenigingen.

Herdenking van Leidens ontzet met een romantischenoptocht.

Overlijden (te 2utphen)‘van den heer W. J. Suringar,oud-lid der kassiersfirma Lezwijn en Eigeman, regentvan het H. Geesthuis en bestuurslid van verschillendeandere instellingen+

Prof. Dr. F. Muller Jz. aanvaardt het hoogleeraarsambtin de Latijnsche taal- en letterkunde.

OCTOBER 1921.

2 8

30

4

5

1 8

Opening van de nieuwe Arbeidsbeurs aan de Garen-markt,

J. Prins 50 jaar in dienst bij de firma J. M. vanKempen en Zonen te Voorschoten.

November 1921.

Overdracht van het door Mr. C. P. D. Pape geschon-ken nieuwe gebouw voor het Stedelijk Museum aanhet gemeentebestuur.

Opening van het volksbadhuis de Eendracht.

De schaakvereeniging Palamedes bestaat 75 jaar.

Aan den heer Th. C. C. Ninaber wordt eervol ontslagverleend als burgemeester van Leimuiden en Rijn-zaterwoude.

Mr. C. W. de Vries, privaat-docent in de juridischefaculteit, opent zijne lessen.

December 1921.

Burgemeester Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar hervatna langdurige ziekte zijn ambt.

De heer W, Pers, waarnemend burgemeester, benoemdtot officier in de Orde van Oranje-Nassau.

De heer W. Haanstra, directeur der Kweekschool voorBewaarschoolhouderessen, viert zijn 80sten verjaardag.

1 2 Mr. J. E. Boddaert 30 jaar secretaris van curatoren.

DECEMBER 1921.I

20 Provinciale Staten van Zuid-Holland keuren de wijzi-

ging goed van het Reglement voor Rijnland, waar-door o. a. het accoord van het jaar ! 391 vervalt.

Provinciale Staten besluiten f 115.000 ter leen te vtr-strekken aan de Vereeniging tot opvoeding en ver-pleging van idioten en achterlijke kinderen voor denaankoop van een terrein onder Noordwijk, tenbehoeve van den bouw van een gesticht voor zwak-

zinnigen.

22 Aanbesteding van een kustl ichttoren te Noordwijk-aan-Zee.

24 M e j . C . B . Renaud ne-mt afscheid als hoofd dermeisjesschool in de Breestraat.

3 1 Afscheid van den heer N. F. Reyst als diaken vande Waalsche kërk. na 40-jarigen dienst.

Iniichtingen omtrent openbare personen

en lichamen.

LEIDEN.

Burgemeester: Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar.Wethouders: Mr. J. C. van dir I.ip. J. A. Bots, J de Lange,

W. Pera.Secretaris: Mr. Dr. C. E. van Strijen.Ontvanger: G. H. Kokxhoorn.Archivaris: Mr. Dr. J. C. Overvoorde.Directeur van Gemeentewerken : G. L. Driessen, ingenieur.Commissaris van Politie: P. Stapel.Commandant bij het 7de regt. veld-artillerie: Jhr. H. van

Beresteyn, luit.-kol.Commandant 4de regt. inf.: G. W. Fris, luit.-kol.Inspecteur registratie en domeinen: H. W. HannivoortOntvanger registratie en domeinen: R. Wessels Boer.Bewaarder der hypotheken enz.: D. A. Doyer.Inspecteurs directe belastingen: J. M. van der Minne, G. F.

Crone, L. H. Bult, A. L. Boot, B. Formijne.Ontvanger directe belastingen’ C. A. de Stoppelaar.Ontvanger invoerr. en accijnzen: J. C. Roest.

XL

KANTONGERECHT.

Kantonrechter: Mr. J. Klein.Ambtenaar 0. M.: Mr. A. van der Elst.Griffier: Mr. J. J. Neuman de Loos.

RIJKSUNIVERSITEIT.

Curatoren: Jhr . Mr. Dr . N. C. de Gijselaar, Voorzitter.E. C. baror Sweerts de Landas Wyborgh, Mr. Dr. J. Oppen-heim, Jhr. Mr. R, Feith, Mr. R. B. Ledeboer.

Secretaris van Curatoren: Mr. J. E. Boddaert.Rector-Magnificus : Dr. C. Snouck Hurgronje.Secretaris van den Senaat. Dr. J. P. Kuenen.Bibliothecaris: Dr. S G. de Vries.Praeses Coll. Civ. Acad. Lugd. Bat. Supr. (corps): L. Rijken.Praeses Leidsche Studentenbond: J. W. Rijkee.Praeses Vrouwel. Stud. Vereeniging : Mej. M. van der Vliet.

Gymnasium. PresidentCurator : Dr. D. C. Hesscling.Rector. Dr. N. J. Beversen.Commissie van Toezicht Middelbaar Onderwijs. Voorzitter :

Dr. J. Huizinga.Directeur H. B. S. voor jongens: W. Massink.Directrice H. B. S. voor meisjes: Mej. B. C. G. Numan.Directeur Chr. H. B. S.: Dr. S. C. Meyering.

XL1

Inspecteur Lager onderwijs : K. Brants.Schoolopzieners: J. Baak, S. Anema.Commissie van toezicht en beheer Kweekschool voor Zee-

vaart. Voorzitter: Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar.Secretaris en Commandant: C. L. van Buren, kapt. t.z.

Predikanten. Ned. Herv. Gem. : C. Hartwigsen, M. J. Punselie,Dr. D. Plooy, Dr. J. C. S. Lacher. Dr. J. Riemens, W. Th.Boissevain, G. H. Beekenkamp, J. W. Groot Enzerink,J. G. W. Goedhard.

Vrijz. Hervormden: A. van der Wissel.Waalsche Gem.: S. Cler en L. G. M. Bresron.Remonstr. Gem.: Dr. W. J. Lente.Ev Luth. Gem.: J. Ph. Makkink en Ch. de Meyere.Doopsgez. Gem.: J. Wuite.Geref. Kerk: H. J. Kouwenhoven, H. Thomas, W. Bouwman.Chr. Geref. Gem.: J. Jansen.Geref. Gem.: W. den Hengst.Herst. Apost. Gem.: Th. Segaar.

Pastoors& R. Cath.: P. L. Dessens, deken, A. J. M. Hafken-scheidt, J. H. Crombag.

Oud-Cath.: J. H. Berends.

Leeraar der Israëlietische Gem.: H. 1. Cohen.

Directeur Postkantoor: D. van der Hoek.Telegraafkantoor : J. L. Bloemen.Stationschef: T. M. de Waal.

Leiden heeft thans ruim 66000 inwoners.

XL11

Kamer van Koophandel en Fabriekenin het district Rijnland.

Leden voor het grootbedrijf.

J. Heringa, N. C. F. van Ginkel, A. Smits, H. Tieleman, Th.C. F. Steijnman, P. A. de Gooyer, P. A. Wernink, P. Boot Sr..J. F. X. Sanders, allen te Leiden, P. Meerburg te Katwijk, J.Sprey en B. Brouwer te Alphen en H. van Zonneveld teSassenheim.

Voor het kleinbedrijf.

J. P. Creyghton, A. Mulder, J. van der Steen, Joh. Dekker,R. de Wilde, G. Molkenboer, allen te Leiden, W van der Laante Voorhout, R. Ouwehand te Katwijk, P. de Jong te Alkemade,G. J. van der Hoek en H. van der Boom te Alphen, G. J.Alkemade te Noordwijk en C. van Schie te Katwijk.

Rijnland :

Dijkgraaf: Mr. P. A. Pijnacker Hordijk.Hoogheemraden: Jhr. Mr. W. G. Dedel, P. F. Veelenturf.

Mr. J. van de Kasteele, Jhr. Mr. P. Teding van Berkhout,Jhr. Mr. L. M. Rutgers van Rozenburg, Mr. E. de Vries.

Secretaris: Mr. J. Slagter.Rentmeester : Mr. H. A. Sypkens.Ingenieur : P. Hoogeboom.

Bestuur der Gemeenten.

Ter Aar: Jhr . K. W. L . de Muralt. 1897-1927 Burg e-m e e s t e r : J. H o g e n b o o m , S e c r e t a r i s .

XL111

Alkemade : L. H. J. M. Vasters, í920- 1926 B u r g e m e e s _ter : W. van Hartevelt, Secreta r i s.

Alphen a. d. Rijn : C. W. C. Th. Visser, 1918-1924 B u r g c -meester : K. Salverda, Secretaris .

Benthuizen : A. Verheul Azn., 1903-1927 B u r g e m e e s t e re n S e c r e t a r i s .

Bodegraven : H. le Coultre, 1895-1925 B u r g e m e c s t e r ;K. M. Loman, S e c r e t a r i s .

Boskoop: W. P. J. Duval Slothouwer, 1919-1925 Burg e -m e e s t e r : C. v a n Heesen. S e c r e t a r i s .

Hazerswoude: J. van der Meden, 1917-1923 Burgemees-t e r : B. den Braver, S e c r e t a r i s.

Katwijk : J. H. de Waal Male(ijt, 1914-1926 B u r g e mees-t e r : J. W . K o b u s , S e c r e t a r i s .

Koudekerk : J. C. Oeberius Kapteyn, 1917- 1923 B u r g e -m e e s t e r : E . Rollema, S e c r e t a r i s .

Leiderdorp . G. van der Valk Bouman, 1902-1926 B u r g e-m e e s t e r e n S e c r e t a r i s .

Leimuiden: J. A. Bakhuizen, 1922-1928 B u r g e m e e s t e r;W. L. Diemont van Langerak, Sec r et a r i s.

L i s s e : <:. J . M . Eenhuis, 1 9 1 9 - 1 9 2 5 B u r g e m e e s t e r :J . C. de Haan, Secretaris .

Nieuwkoop : P. A. Th van der Weyden, 1919-1925 B u r g e-meester : P . G. Overvl iet , Secretaris .

N i e u w v e e n : F . M . Baud, 1 8 9 2 - 1 9 2 8 B u r g e m e e s t e r ;W. van der Vos, Secretaris .

Noordwijk : Jhr. W. C. van Panhuys, 1908-1926 B u r g e -meester : A. G. Delen, Secretaris .

Noordwijkerhout : A. A. C. M. van Iersel. 19-1923 B u r g e-m e e s t e r : A . J. Wijnekus, S e c r e t a r i s .

Oegstgeest: J. G. M. van Griethuysen, 1900-1924 B u r g e-m e e s t e r e n S e c r e t a r i s .

Rijnsaterwoude : J. A. Bakhuizen, 1922-1928 B u r g e m e e s -ter : L. Grippeling, Secretaris .

XLIV

Rijnsburg : J. L. Bosschieter, 1915-1927 B u r g e m e e s t ere n S e c r e t a r i s .

Sassenheim : J. P. Gouverneur, 1920- 1926 B u r g e m e e s t e r ;0 . v a n Eek, S e c r e t a r i s .

Stompwijk : W. J. H. J. M. Keyzer, 1920-1926 B u r g e me e s-t e r : H . J . v a n Deift, S e c r e t a r i s .

Valkenburg : P. Lotsy, 1 9 0 3 - 1 9 2 7 B u r g e m e e s t e r :

A. C. de Wilde, Secretaris .V eur : W . J . H . J.M.Keyzer,1920-1926 B u r g e m e e s t e r :

H. J. van Delft , Secretaris .Voorhout: G. Bulten, 1920-1926 Burgemeester ; J . A.

Schrijnder, S e c r et a r i s.Voorschoten : E. Vernede, 1895-1925 B u r g e m e e s t e r e n

S e c r e t a r i s .Waddinxveen : P. A. Troost, 1920-1926 B u r g e m e e s t er:

A. Kreupeling, S e c r e t a r i s.Warmond : A. J. Schölvinck, 1907- 1925 B u r g e m e es t e r ;

H. L. van Delft , Secretaris .Wassenaar : Jhr. B. Ph. S. A. Storm van ‘s-Gravesande, 1911-

1 9 2 3 B u r g e m e e s t e r : J. E g g i n k , S e c r e t a r i s .Woubrugge : J. C. Baumann, 1916-1928 B u r g e m e e s ter

e n S e c r e t a r i s .Zegwaard: F. S . G. Bos, 1918-1924 Burgemeester :

C. P. Blaauwhof, Secretaris .Zevenhoven: F. M. Baud, 1892-1928 Burgemeester en

S e c r e t a r i s .Zoetermeer: F. S . G. Bos, 1912-1924 Burgemeester :

C. P. Blaauwhof, Secretaris .Zoeterwoude: P. C. A. M. Wap. 1920-1926 Burg emees-

t e r : H . J . J . A . Smeets, S e c r e t a r i s .Zwammerdam : P. Hoogenboom, 1917- 1923 B u r g e m e e s -

t e r : E. B. ten Raa, Secretaris .

IN MEMORIAM,

Ds. W. BRIËT. t

Het is mij een aandoenlijke en tevens vriendelijkegedachte in dit Jaarboekje te mogen herinneren aanDs. W. Briët, die gedurende zoo langen tijd deNed. Herv. gemeente te Leiden heeft gediend.

Wel is het reeds twee jaren geleden, dat hij uithet leven werd weggenomen, maar ik ben zeker,dat bij het lezen van zijn naam de persoon vanwijlen Ds. Briët den meesten Leidenaars nog aan-stonds voor den geest staat.

Bijna 30 jaren in de gemeente alhier werkzaamgeweest, heeft hij een gansch geslacht zien opgroeien,maar is hij ook zelf voor een groot aantal eenbekende figuur geworden.

Een bekendheid van te grooter waarde, omdatzij slechts het gevolg was van de wijze, waarophij zijn ambt vervulde, dat hem voortdurend metoud en jong in breeden kring in aanraking bracht.Een streven om zich naar voren te dringen washem vreemd ; liefst ging hij in stilte zijn weg,wanneer men hem slechts zijn eigen weg liet gaan.

Want aan den eenvoud en natuurlijkheid in hetoptreden, welke zoowel op den kansel als in hetgewone leven, bij den dagelijkschen omgang en inhet pastorale werk bleven bewaard - iets, wathelaas niet altijd een dienovereenkomstige waar-deering vindt + paarde zich een groote mate vanzelfstandigheid.

XLVIII

Hierdoor, maar bovenal door de besliste, klaregeloofsovertuiging, die zijn prediking en onderwijskenmerkte, heeft hij meer invloed geoefend danhet misschien naar buiten den schijn had.

Hij behoorde tot dien kring van predikanten, diedoor hun afkomst, algemeene vorming, levens-houding en vroomheid aan den predikantenstand uitde tweede helft der vorige eeuw dat gezag enaanzien hebben gegeven, welke thans meer traditio-neel dan in werkelijkheid aangetroffen worden.

Zoowel van Vaders- als van Moederszijde uiteen predikantengeslacht gesproten, en door zijnvader zelf met een gouverneur in de pastorie teDe Meern, waar hij 14 Juli 1848 c het revolutie-jaar, zooals hij zelf altijd zeide c geboren werd,voor de Universiteit opgeleid, zat hem het predi-kant-zijn als ‘t ware in het bloed. Toen hij later,27 Maart 1873, een maand vóór zijn intrede inzijn eerste gemeente, te Houten in Utrecht, huwdemet Mej. M. C. Wesseling, zelve een dochter vaneen emer. predikant, H. C. Wesseling, die langejaren in Tiel had gestaan, werd dit nog eer ver-sterkt dan verzwakt.

Alleen, wat door het bloed niet wordt beheerscht,in onderscheiding van den Vader, die tot demoderne richting behoorde, trad de zoon aanstondsals overtuigd orthodox prediker op.

Leerling van de Utrechtsche Universiteit, waardestijds Doedes en Van Oosterzee in de Theolo-gische Faculteit de leidende figuren waren, heeftook hij blijkbaar als zoovele anderen den invloedvan die mannen ondergaan. Ja meer, tot het laatstetoe is de opvatting van den Evangeliearbeid, ge-dragen door een eigen in genade verworven geloof,

XLIX

gekenmerkt gebleven door het stempel, dat degenoemde Hoogleeraren op de meesten hunnerleerlingen hebben gezet.

Daarbij was Ds. Briët een ijverig student geweest,die, hoewel niet gepromoveerd, door het afleggenvan het doctoraal examen, toonde zich ook tot deTheologische wetenschap aangetrokken te gevoelen.

Zijn hoofdwerkzaamheid is intusschen gerichtgeweest op de practijk, waarbij hij zich niet eng-hartig beperkte tot het terrein der kerk ; maarblijkens zijn jarenlangen arbeid, eerst als lid, laterals voorzitter in het Bestuur der Christelijke scholenvoor On- en minvermogenden, in het Diaconessen-huis, in de Commissie van Toezicht op het Rijks-opvoedingsgesticht e. a., gaf hij zijn gaven enkrachten ook gaarne op ander gebied.

Zoo was de gezellige studeerkamer met de wèl-gevulde boekenkasten aan den wand, uitkomendaan de achterzijde van het tot voor korten tijd nogdoor Mevr. de Wed. Briët bewoonde huis in deBreestraat no. 70, dit geenszins enkel in naam ;maar de studie was er toch voornamelijk dienstbaaraan de practijk.

Zoo moet het in Voorthuizen geweest zijn, waarhij na zijn vertrek uit Houten van 1878-1884 ;in Gorinchem, waar hij van 1884-1890, den tijdvan het uitbreken der doleantie, stond ; zo0 washet in Leiden, waar hij 19 October 1890 bevestigdwerd en werkzaam bleef tot 29 October 1916,toen hij zijn afscheidspreek hield en eervol emeritaatverkreeg.

Trouw in zijn werk, trouw in den omgang metzijn ambtgenooten en vrienden, was hij ook daarbij

voortdurend, gelijk in alles gesteund door zijn Echt-genoote, trouw in zijn gezin.

Sprak hij zelf menigmaal in vertrouwelijk gesprekover den grooten zegen in zijn huis en gemeentevan God ontvangen, toen hij, 23 Januari 1920overleden, een paar dagen later, 27 Januari uitge-dragen en op Rhijnhof begraven werd, bleek daarvanook wel naar buiten.

Een zegen, hierin zijn grootste waarde hebbend,dat de herinnering aan Ds. Briët bij wie hemgekend hebben, niet vervaagt zonder heen tewijzen naar den levenden God, die in Jezus Christuszijn over dood en graf zich uitstrekkende liefdemeedeelt.

Leiden. J. SCHOKKING.

F. H. VAN WICHEN. j-

Franciscus Hubertus van Wichen werd den1 lden Juni 1855 geboren te Velp. Niet in hetmooie villadorp, daar op den Veluwerand in denabijheid van Arnhem, maar te Velp, het meernederige dorpje, gelegen aan de Maas in hetNoordoosten van Noord-Brabant.

Daar bezocht hij de dorpsschool, kreeg nog watextra-les, schreef wat op de kleine secretarie dergemeente en kwam eindelijk als jonge man op hetgemeentehuis te Pannerden. Daar werkte hij zichgoed in de gemeente-administratie in en werd opongeveer dertig-jarigen leeftijd benoemd tot secre-taris der Zuidhollandsche gemeente Ter Aar. Alspoedig had hij zich daar vele vrienden verworven,wat wel blijkt uit het feit, dat hij in verschillendepolderbesturen tot secretaris en penningmeesterwerd gekozen. In Ter Aar trad hij in het huwelijkmet een der dochters van den bekenden Langer-aarschen geneesheer d o k t e r Nuyens, v a n e e ngeslacht dus, dat reeds vele medici heeft voort-gebracht.

In 1889, het ministerie-Mackay was toen aanhet bewind, vroeg de heer Hoolboom, burgemeesteren secretaris van Alkemade, uit beide betrekkingenontslag en spoedig hadden eenige invloedrijke inge-zetenen dier gemeente zich tot een commissiegevormd met het doel krachtig te ijveren voor de

LI1

benoeming van den Heer Van Wichen tot burge-meester van Alkemade. Dit pogen werd met succesbekroond. In October 1889 werd F. H. van Wichenals burgemeester geïnstalleerd en tevens benoemdals secretaris der gemeente. Beide betrekkingenheeft hij vervuld tot aan het uur van zijn dood,tot het laatst van Maart 1920. Zoo gaarne hadhij het wat rustiger gehad. Zijn plan was tegen1 Juli 1920 het secretariaat neer te leggen. Hijverlangde naar wat rust. Want gewerkt heeft deHeer Van Wichen lang en veel. Gewerkt i nen buiten zijn gemeente. Als lid der ProvincialeStaten, als lid der Tweede Kamer en later in onzenSenaat heeft Van Wichen de talenten, hem gegeven,nuttig besteed. Meestal op zijn post, sprak hij nietveel en terecht, want hij wist het wel : hij wasgeen redenaar. Maar zijn adviezen werden op prijsgesteld en in commissies was hij een stoere werker.Hij heeft meer gewerkt, dan hij kon en nog meertrachten te doen. Zijn zwak gestel was hemaltijd in den weg. Soms, in den winter meestal,gebonden aan zijn bed of zijn studeerkamer, ge-plaagd en gepijnigd door de jicht, die hem dikwijlsvreeselijk deed lijden, deed hij toch ongelooflijkveel werk af.

Zeker, Van Wichen heeft niet alles kunnen doen,wat hij gaarne had gewild, en het iedereen naarden zin maken, dat heeft hij ook niet gekund.Maar hij heeft er wel naar gestreefd ! Er naargestreefd met al zijn kracht. En zoo ooit, dan magmen hier zeker zeggen : ,,Ook h e t p o g e n i sschoon.”

Veel is hier in Alkemade onder het bewind vanburgemeester Van Wichen tot stand gekomen.

LI11

Onvermoeid heeft hij gestreden voor een rijwegdoor Roelofarendsveen, het meest bevolkte dorpder gemeente. Hij is er gekomen ! Een geheelnieuwe weg is aangeiegd tusschen Rijpweteringen Hoogmade, zoodat er een korte verbinding totstand kwam met de Rijnstreek. In 1911 deed hijin den Raad het voorstel om de gemeente te voor-zien van gas- of electrisch licht en toen het rapportvan Prof. Van Swaay uitwees, dat voor onze laaggelegen gemeente electriciteit de voorkeur verdiende,liet hij er geen gras over groeien, zoodat de ge-meente reeds tegen Kerstmis 1912 was aangeslotenbij de electrische lichtfabrieken te Leiden. Wateen zegen dat geweest is in de oorlogsjaren zalieder beseffen, die dat groote voorrecht niet heeftgenoten, maar jaren heeft kunnen tobben metkaarsen en carbid en dure, bijna niet te krijgenpetroleum.

In den zomer van datzelfde jaar 1912 reed despoortrein door onze gemeente met stations ofstopplaatsen te Oudewetering, Roelofarendsveen,Nieuwewetering en Rijpwetering. De Heer VanWichen was commissaris van de H. E. S. Mij.

Veel heeft de gemeente, veel heeft ook het landden Heer Van Wichen te danken. Zijn naam zalbij velen in dankbare herinnering blijven, ook alsdie van een man, die zijn heele leven eenvoudig vanharte bleef, voor ieder te naderen was en voorieder een vriendelijk woord over had. Een mijnerkennissen, een vrijzinnig kamerlid, gaf mij eensdeze schoone getuigenis : ,,Van Wichen behoortniet tot de groote mannen in onze vertegen-woordiging, maar hij is bij alle partijen eengezien man, wars van alle drijverij, iedereen ten

LW

dienste, als het niet in strijd is met zijn beginselen,zijn tijd en zijn genoegen zelfs er voor opofferendom anderen een dienst te bewijzen.”

Met deze getuigenis uit den mond van eenpolitieken tegenstander, is de m e n s c h VanWichen uitnemend geteekend. Meer dan dertigjaar heb ik onder hem en met hem gewerkt enook ik ben ervan overtuigd : ,,Met BurgemeesterVan Wichen is een hard werker en een goedmensch heengegaan.”

Requiescat in pace.

Oudewetering, 13 Februari 1922.

J. F. de REN.Hoofd der Openbare School.

G O V E R T V A N D R I E L . “r

De heer Govert van Drie1 werd geboren te Leidenop den 1 len September 1853.

Na de lagere school van den heer v. Wijk aande Pieterskerkstraat en eenige klassen van de H. B. S.te hebben doorloopen, kwam hij op het kantoorvan den toentertijd zeer gevierden Architect C. Blan-sjaar.

Hier ontving hij zijn eerste en grondige opleidingtot bouwkundige.

Overdag dezen cursus volgende, was hij tevensleerling van de avon.dschool van het genootschap,,Mathesis Scientiarum Genitrix”. Door zijn ijver ennauwgezetheid wist hij zich al spoedig in te werkenin het voor hem zoo geliefde vak van bouwkundigteekenaar en ‘t was geen wonder dat spoedig hetoog op hem viel en hij eerst tot assistent en later,in 1877, benoemd werd als leeraar aan genoemdgenootschap.

Tusschen deze bedrijven door was de heer vanDrie1 tijdelijk opzichter bij verschillende bouwwerken,o. a. te Noordwijkerhout en ook bi j de Ooster-Spoorweg Mij. voor den aanleg van het trajectAmsterdam-Weesp (1873).

Toen hij in ‘t huw’lijk trad met Anna MariaSegers, kwam hij als vennoot in de bekende timmer-zaak daar aan de Zonneveldstraat bij de Langebrug,welke tot dusverre alleen gedreven werd door zijn

LW

vader Bastiaan van Driel, en hij vestigde zich toentevens ook als Architect.

Onder zijn leiding zijn onderscheiden bouwwerkenuitgevoerd, waarvan vooral genoemd mag wordenhet gebouw van de Pract. Ambachtsschool, vanwelke instelling hij ook jaren voorzitter was. Bijdeze bouwwerken toonde hij zich een volgeling vande bouwkunst der ouden.

Dat hij verder nog in tal van corporaties zittinghad en gewaardeerd werd, was niet te verwonderen,want als Voorzitter der Vereen. tot bevorderingder Bouwkunst, als lid van het College van zettersder Rijksbelastingen, in de Réunie Wallone enz. enz.,stond hij bekend om zijn bijzondere accuratesse.

Ja - accuratesse, nauwkeurigheid, dat was eenvan de hoofdeigenschappen van Govert van Driel.

Ik denk er nog vaak aan, hoe ik als jongen óókleerling was van M. S. G., en, wonende aan deNieuwsteeg, weleens den juisten aanvang van denschooltijd voorbijzag. Noodig was ‘t dan ook niet,want als de heer van Drie1 voorbij kwam, danwas ‘t ook mijn tijd en was de klok overbodig.

En altijd gelijk was hij in zijn doen en laten, zóóin zijn zaak; zóó op M. S. G. ; zóó ook in zijnvasten eigenaardigen gang.

Overhaasten deed hij zich nooit; ‘t kwam tochwel goed, want alles was immers reeds overdachten wachtte slechts op de uitvoering.

Wat rustig was het dan ook in zijn klasse daarop de bovenzaal aan de Pieterskerkgracht en al waser dan wel eens een jongen, die in jeugdigenovermoed uit den band sprong, geen nood ! . . . ,Govert van Drie1 keek ons maar even aan met zijnkleinen scherpen blik en we waren o zoo stil weer

LVII

ijvrig bezig aan onze parketvloertjes, isometrischeen perspectivische problemen.

Al waren wij dan voor des heeren van Drielscollega den heer Mulder bepaald bang, bij hemwas dat nimmer het geval en toch wist hij deorde te bewaren. Zijn onderwijs was minutieus,nauwgezet en aangenaam, en velen uit dien tijd,die nu zelf reeds lang in ‘t bezit zijn van grootekinderen en . . . . . grijze haren, zullen nog metdankbaarheid terugdenken aan het genoten onder-wijs van Van Drie1 aan de school, van M. S. G.

Hoe kon dat dan ook anders, waar toentertijden leeraar èn leerling liefde gevoelden voor hunavondschool. Ja, a 11 e s voelde de heer van Drie1voor M. S. G. en dit getuigt wel het feit, datals opvolger van den heer Mulder Govert vanDrie1 chef werd van de bouwkundige afdeeling.

Niettegenstaande hij reeds pensioengerechtigdwas, nam hij deze zware taak op zich, al gevoeldehij zich reeds toen lijdende.

Nog kort voor zijn dood mocht i k h e m zoovragen : ,,Wel waarde Heer v. Driel, hoe gaat ‘ttoch met U ?” Toen antwoordde hij eenvoudig :,,Ach Wempe, kalm aan maar, dan breekt ‘t lijntjeniet.”

En j ui s t het onderbreken van die grooteeigenschap - kalmte en geen overhaasting -werd hem noodlottig.

Op Zondag 21 Maart 1920, toen hij zich naarzijn familie in den Haag wilde begeven, vroeg hijdoor te grooten spoed te veel van den motor diehet leven op gang houdt, met het tragisch gevolgdat hij in den trein plots overleed, zonder zijn

LW1

familie, waarvoor hij alles was, te hebben terug-gezien.

Zoo werd daar dan ineens afgesneden een levendat velen ten zegen en voorbeeld was ; een levenvan nauwgezette plichtsbetrachting en waardigeneenvoud.

Voor zijn trouwe gade en zijn gezin de zwaarsteslag, doch ook niet minder voor het bouwkundigonderwijs aan de school van ,,Mathesis ScientiarumGenitrix.”

Zijn assche ruste in vrede !

F R E D , A . W E M P E .

L. MAAS. d-

Op hoogen leeftijd overleed op 12 November1920 onze stadgenoot L. Maas, aan wiens nage-dachtenis hier eenige woorden van herinneringmogen worden gewijd.

Leendert Maas werd den 1 Sden April 1839 teLeiden geboren en was daar in zijn leven aannemervan bouwwerken. Algemeen bekend was hij alsCommandant der Leidsche Brandweer, welke functiehij lange jaren heeft bekleed, terwijl in zijn tijd.onder zijn leiding, vele groote branden zijn ge-bluscht, zooals de katoenfabriek, de meelfabriek enz.Op 1 Mei 1902 verkreeg hij zijn eervol ontslag.

Ook in andere opzichten maakte hij zich voorhet algemeen verdienstelijk ; hij was b.v. een deroprichters van de Ambachtsschool.

De overledene mocht zich verheugen in desympathie van allen die met hem in aanrakingkwamen. Hij bereikte den ouderdom van 81 jaar.

N. DE ZWART.

FRANÇOIS VAN ROMBURGH. i-

Den 24en November 1920 overleed in het Diaco-nessenhuis te Leiden de heer François van Romburgh,een man, die de stad zijner inwoning van veel meernut geweest is, dan algemeen bekend werd.

Van Romburgh was collecteur der Staatsloterij,een betrekking, die hem met tal van menschen inaanraking bracht en hem veel vrijen tijd liet. Dievrije tijd wendde hij ten algemeenen nutte aan. Eenvan zijn bijzondere eigenschappen was, dat hij zichliet vinden voor die betrekkingen, welke gewoonlijkdoor slechts zeer weinigen begeerd worden, nl.die, waaraan veel werk verbonden is en waarmedeweinig eer te behalen valt. Zoo arbeidde hij veelen hard in het belang van velen; zijn werk werdweinig bekend en daardoor zoo goed als niet opprijs gesteld. Hij was daarbij een van die menschen,waarop te rekenen viel, die door zijn grondigebekendheid met de stad van zijn inwoning, methaar bewoners en toestanden, daardoor flinken enhelderen kijk op veel zaken en personen had enwiens adviezen dan ook gaarne gevraagd en gevolgdwerden. Hij was scherp in zijn oordeel, maar steedsjuist en rechtvaardig.

De heer van Romburgh werd den 4en November1864 te Leiden geboren en bereikte dus den leeftijdvan 56 jaar.

Na de lagere school te hebben afgeloopen, bezocht

LX1

hij de Hoogere Burgerschool en deed met succeseindexamen, Hij was oorspronkelijk voor den handelbestemd en kwam in den ijzerhandel die zijn vaderin de Donkersteeg dreef. Lang bleef hij echter nietin deze zaak, want reeds in 1888 werd hij benoemdtot collecteur van de Staatsloterij als opvolger vanzijn grootvader. Daar deze betrekking hem veelvrijen tijd liet, maakte hij dezen ten nutte door zichte geven aan instellingen van maatschappelijk nut.Zoo was hij vele jaren lang medewerker van de,,Leidsche Maatschappij van Weldadigheid ter voor-koming van Armoede” en van de Vereeniging ,,UitLiefde”. In deze beide vereenigingen heeft hij zeerveel en zeer nuttig werk gedaan. Gerust kon aange-nomen worden, dat een gezin, waaraan hij adviseerdesteun te verleenen, dezen ook verdiende, omdat zijnraad steeds berustte op persoonlijk en grondigonderzoek.

Van Romburgh was een liefhebber van bloemenen planten, steeds trok de tuinbouw hem aan entoen hij dan ook in 1893 verkoren werd tot Be-stuurslid van de Leidsche Afdeeling der Ned.Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde namhij deze betrekking gaarne aan. Reeds het volgendejaar werd hij Secretaris der Afdeeling en 27 jaarlang vervulde hij die functie op uitstekende wijze,In deze Afdeeling had hij meermalen gelegenheidte toonen welk een uitstekend organisator hij was;niets ontsnapte aan zijn aandacht, hij dacht aanaljes, wist overal raad voor, zoodat hij de zielwerd van alle tentoonstellingen en keuringen, dievan de Leidsche Afdeeling uitgingen. Toen hetTuinbouwonderwijs zich begon te ontwikkelen enook hier ter stede Tuinbouwwintercursussen werden

LX11

opgericht, werd Van Romburgh tot Secretaris-Penningmeester van de Commissie van Toezichtbenoemd, een betrekking, die hij met de meesteliefde en accuratesse tot zijn dood toe vervulde.Zoodoende verkreeg hij meer en meer bekendheidin de Tuinbouwwereld, wat ten gevolge had, dathij in 1895 tot lid van het I-Ioofdbestuur der Mij.voor Tuinbouw en Plantkunde werd benoemd.Ook in deze betrekking wist hij zich zeer nuttigte maken ; geen bijzondere commissie was er indeze Mij. of Van Romburgh werd er in benoemd ;veel en goed werk heeft hij voor haar verricht.

Vele jaren was hij ook lid van het Bestuur derVrijzinnige Kiesvereeniging en door zi jn grootebekendheid met Leiden en haar behoeften werdhij in 1915 verkozen tot lid van den Gemeenteraadals opvolger van den heer Korevaar. op 15December 19 15 werd hij als zoodanig geïnstalleerd.

In den Raad heeft Van Romburgh een zeerbijzondere positie ingenomen. I-Iij had een sterkontwikkeld gevoel van zelfstandigheid, die in zijnadviezen en stemmingen nu en dan tot uitingkwam. Daarbij had hij een plaatselijke bekendheidais weinigen en was met toestanden bekend, waarveel leden slechts weinig van wisten. Hierdoorwaren zijn adviezen steeds van groote waarde. Inde openbare zittingen voerde hij niet dikwijls hetwoord, maar in de bijzondere commissies heeft hijzich vooral onderscheiden. Toen hij dan ook in 19 18door de evenredige vertegenwoordiging zijn plaatsvoor een lid van de S. D. A. P. moest ruimen,verloor de Raad een van zijn nuttigste leden.

Dat zijn groote bekendheid met Leiden en haarinwoners op prijs werd gesteld, blijkt wel hieruit,

LX111

dat hij dadelijk bij de oprichting daarvan benoemdwerd tot lid van het Steuncomité en al spoedig totVoorzitter van wijk VI, een der grootste wijken.Bij het vertrek van Ds. Roscam Abbing werd hijtot 2en Voorzitter van het Leidsche Steuncomitébenoemd.

Een en ander had ten gevolge, dat van Romburghin 1917 ook benoemd werd tot lid van de Huur-commissie, tevens plaatsvervangend Voorzitter. Datzijn groote plaatselijke kennis hem ook hier goedte stade kwam, behoeft wel niet gezegd te worden.Ook in deze commissie verrichtte hij zeer goed werk,hoewel het niet altijd van aangenamen’ aard voorhem was.

Ten slotte werd hij benoemd tot plaatsvervangendlid van den Militieraad in het District Leiden, welkefunctie hij bleef bekleeden zelfs toen hij geen lidmeer was van den Raad.

Kerkelijk behoorde Van Romburgh tot de Doops-gezinde Gemeente, en hoewel zeer vrijzinnig, washij toch een werkelijk godsdienstig man, en zoo washij ook verscheidene jaren lid van den GrootenKerkeraad dezer Gemeente.

Van Romburgh had een zwakke gezondheid, dochaan slechts weinige goede vrienden was dit bekend.Wat hem het met zooveel ijver vervullen van zijntijdroovende en dikwijls ondankbare betrekkingenlichamelijk kostte, wisten slechts zij, die hem dooren door kenden. Die enkelen echter waardeerdenhem in dubbele mate, want hij was een goed entrouw vriend, een werkelijk braaf en edel mensch.

Door zijn heengaan heeft Leiden een van haarbeste burgers verloren.

E. TH. WITTE.

W . C . M U L D E R . t

Na een langdurig lijden is den 4den December1920 op één-en-zeventigjarigen leeftijd ontslapende heer W. C. Mulder.

Er zullen wel weinige Leidenaars zijn, die dezennestor der Leidsche bouwmeesters met zijn bewe-gelijke figuur niet, althans van aanzien, hebbengekend. Diegenen echter, welke voor het één ofander doel met hem samenwerkten, hebben hemleeren waardeeren als iemand van meer dan gewonebeteekenis.

Reeds op zeer jeugdigen leeftijd benoemd tothoofdleeraar aan het Genootschap ,,MathesisScientiarum Genitrix” vestigde hij zich, ternauwernooddrie en twintig jaar oud, alhier als architect en welmet zoodanig succes, dat hem weldra belangrijkeopdrachten, in zoowel als buiten de stad zijnerinwoning, ten deel vielen. Behalve verschillendearbeiderswoning-complexen, heerenhuizen, scholenen villa’s willen we hier als eenige der voornaamsteopnoemen het kasteel Leeuwenhorst te Noordwijk,het Oudeliedenhuis, de Oosterkerk, Sijthoff’s druk-kerij, het Volkshuis enz. Wel zijn grootste krachtechter lag in het ontwerpen en uitvoeren vanfabrieksgebouwen. Het zoude ons evenwel te vervoeren, deze hier alle te noemen, vooral ook, daareen dergelijke opsomming steeds min of meer droogis. Toch werpt zij wel een eigenaardig licht op

LXV

Mulder’s bijzonder talent en welbesteed leven endit destemeer, waar hij immer nog tijd wist te vindenvoor allerlei maatschappelijk werk. Werd er eencommissie voor het houden of inrichten van ten-toonstellingen of zoo iets benoemd, nimmer bijnadeed zij tevergeefs een beroep op hem en allerleilichamen, als de Gezondheidscommissie, de Drie-October-Vereeniging, de afd. Leiden der Maat-schappij van Nijverheid, het Volkshuis, de Ver-eeniging tot Bevordering van het Vreemdelingen-verkeer, Kinderspeeltuinen, leeszaal-Reuvens enmeerdere andere, zij allen kunnen getuigen van zijnbelangelooze toewijding en missen slechts noode zijnimmer heldere raadgevingen.

Met hem, die zeer veel van een ander eischtedoch meer nog van zich zelf, is niet alleen eenbekwaam bouwmeester, doch ook een goed burgervan den ouden stempel ten grave gedaald, wiensnagedachtenis, behalve in vele zijner bouwwerken,ook zal voortleven en met hoogachting genoemdworden door allen die hem gekend hebben,

BERN. BUURMAN.

M r . P . M . V O N B A U M H A U E R . i

Door het overlijden van Mr. P. M. von Baumhauerop 11 Dec. 1920 verloor de Leidsche IHoogereBurgerschool een van hare uitnemendste leerkrachten,en de leerlingen dier school een door allen gewaar-deerden en beminden docent, die zi jne grootegaven van verstand en hart met onvermoeidenijver gedurende bijna 35 jaren aan het hem opgedra-gen onderwijs heeft geschonken.

Paul Mathieu von Baumhauer werd den 8stenJuni 1859 geboren te Zutfen alwaar zijn vaderpredikant was. In zijne geboortestad bezocht hijde lagere school en later het gymnasium, en hij werdden 4den October 1876 te Leiden als student inde rechten ingeschreven.

Na zijn propaedeutische studien voltooid te hebbenwijdde hij zich aan het vak zijner keuze en volgdede colleges van Goudsmit, Boneval Faure, Buysen de verdere professoren van de juridische faculteit.Geheel door eigen studie, zonder de hulp van repeti-toren, wist hij zich de noodige rechtskennis teverwerven, die hem in staat stelde met veel succeszijn candidaatsexamen, en later zijn doctoraal examenzoowel in de staatswetenschappen als in de rechts-wetenschappen af te leggen. Den 13den Maart 1885promoveerde hij tot doctor in de staatswetenschap

LXVII

na verdediging van een dissertatie : ,,Opmerkingennaar aanleiding van de preventieve voorschriften inde Wet van 28 Juni 1881, Stbl. No. 97”. Hetdaaropvolgende uur promoveerde hij tot Dr. in derechtswetenschap.

Het jaar voorafgaande aan zijne promotie washij reeds werkzaam als docent te Zutfen, waar hij1 Oct. 1883 tijdelijk werd benoemd tot leeraar inde staatswetenschappen aan de H. B. S. en totleeraar in de staathuishoudkunde aan de BurgerAvondschool, en waar hij den 4den October 1883in functie trad. Na zijne promotie werd hij in deraadzitting van 20 April 1885 definitief tot ieeraarin Zutfen benoemd, maar zou in die betrekkingniet lang meer werkzaam zijn, daar hij 24 Sept. 1885werd benoemd tot leeraar in de staatswetenschappenen de staathuishoudkunde aan de H. B. S. te Leiden,welke betrekking hij 1 Jan. 1886 aanvaardde. Bijnaterzelfder tijd werd hij benoemd tot leeraar aan deH, B. S. in den Haag, met de vergunning om diebeide betrekkingen in Leiden en den Haag tegelijkwaar te nemen.

Behalve deze lessen aan de beide H. B. S. gafvon Baumhauer nog vele privaatlessen, daar hij totin ‘t jaar 1907 tevens werkzaam was als repetitorin het staatsrecht; zoodat het aantal lesuren dat hijdestijds wekelijks gaf buitengewoon groot was. Tochwerden die lessen steeds met groote opgewektheidgegeven, en muntten ze uit door buitengewonehelderheid. Uit de vele ontmoetingen van vonBaumhauer met zijne oud-leerlingen, waarvan ik inlatere jaren zoo dikwijls getuige ben geweest, bleeksteeds, hoevele aangename herinneringen deze oud-leerlingen, menschen die reeds langen tijd eene

LXVIII

zelfstandige, dikwijls zeer belangrijke positie in demaatschappij bekleedden) behouden hadden aan denomgang met hunnen ouden leermeester, en hoegroot hunne belangstelling en waardeering voorvon Baumhauer steeds was gebleven.

Ook in het dagelijksch 1 even was von Baumhauereene opgewekte en zeer geziene persoonlijkheid, diedoor zijn helder oordeel en zijne algemeene kennissteeds een werkzaam aandeel nam in het gesprek,en meermalen, waar de discussie dreigde eene alte heftige wending te nemen, door eene geestigeopmerking het gesprek weer in het rechte spoorwist terug te brengen. Ik, die het groote voorrechtheb gehad gedurende bijna 35 jaren dagelijks methem te verkeeren, en in dien langen tijd zijne opge-wektheid, zijn edel karakter en zijne trouwevriendschap steeds meer heb leeren waardeeren,durf gerust te verklaren nooit iemand ontmoet tehebben met zulk een gelijkmatig humeur. Zelfs inzijn laatste levensjaar, toen kortademigheid enbenauwdheden hem dagelijks plaagden, en iedereverplaatsing, zelfs die over eenen kleinen afstand,hem moeielijk viel, heeft hij zijn goed humeur nietverloren.

Toen von Baumhauer in 1886 in Leiden kwamliep hij reeds moeielijk, en steeds met behulp vaneen wandelstok, ten gevolge van een kwaal aan zijnvoet, die hij reeds in zijne jeugd had gehad, en diedoor eene operatie in het begin van zijn studententijdwel eenigzins verbeterd maar niet geheel weggenomenwas. Toch veroorloofde zijn sterk gestel hem hetmaken van kleinere en grootere wandelingen. Voor-namelijk in het buitenland, waar hij een gedeeltevan de vacantie tot ontspanning van zijn drukken

LXIX

geestelijken arbeid placht door te brengen, maaktehij soms vrij inspannende tochten. Zoo heeft hijzelfs groote bergtochten in Zwitserland en Tirolgemaakt, in het gezelschap van enkelen zijner vrienden.Langzamerhand ondervond hij echter meer bezwarenbij het loopen; de bergtochten en de wandelingenmoesten worden opgegeven, ja zelfs het loopen opstraat van en naar het schoolgebouw kostte hemveel inspanning, zoodat hij zoo mogelijk steeds vande tram gebruik maakte. In de laatste jaren gingook zijn gezondheidstoestand achteruit, herhaaldeverkoudheden hadden eene blijvende slechte uitwerkingop zijne ademhalingsorganen uitgeoefend, Het vroegereizen om ‘s morgens tijdig in den Haag te zijn, enhet wachten op de tram, vooral in den winter,werkten als zoo vele ongunstige factoren mede omden toestand te verergeren.

Zijne vrienden trachten hem over te halen omzijn leven een beetje kalmer in te richten, en voorzijne betrekking in den Haag te bedanken, om zichalleen aan de Leidsche H. B. S. en de meisjes-Hoogere Burgerschool (aan welke laatste inrichtinghij in Aug. 1907 tot docent werd benoemd) te wijden,maar te vergeefs: von Baumhauer wilde zijn werk-kring in den Haag niet opgeven, maar bleef metde hem eigene plichtsbetrachting zijn lessen én teLeiden én in den Haag geven.

Tegen het einde van November 1919 was zijnetoestand echter dermate verergerd, dat hij gedwon-gen werd zich in ‘t begin van December in hetDiaconessenhuis in behandeling te stellen. Daar is hijeenige maanden verpleegd, en was zijn toestand bijhet verlaten dier inrichting in zooverre verbeterd,dat hij na de Paaschvacantie zijne lessen aan de

LXX

H. B. S. en de meisjes-H. B. S. in Leiden weerheeft hervat, maar voor het lesgeven in den Haagwaren zijne krachten niet meer voldoende, zoodathij tegen den aanvang van den nieuwen cursusontslag vroeg als leeraar aan de Haagsche H. B. S.Na de groote vacantie 1920 heeft hij zijne lessenin Leiden weer hervat, maar zijn kortademigheiden de daardoor ontstaande benauwdheden namensteeds toe, zoodat hem de vervulling zijner plich-ten hoe langer hoe zwaarder viel. Toch hield hijmet ijzeren wilskracht nog vol, tot het hem vol-strekt onmogelijk werd.

Het einde kwam nog spoediger dan te verwachtenwas; den 7den December heeft hij zijne iessen noggegeven, in den ochtend van den 1 lden Decemberis hij gestorven.

Van Mr. P. M. von Baumhauer kan met hetvolste recht getuigd worden, dat hij heeft gewerktzoolang het dag was !

Op den 1 Sden December 1920 hebben wij hemnaar zijne laatste rustplaats gebracht. De deelnemingwas buitengewoon groot, zijne collega’s, zijne leer-lingen en oud-leerlingen, zijne vele kermissen envrienden waren, niettegenstaande den kouden winter-dag, opgetrokken naar de begraafplaats ,,Rijnhof”om von Baumhauer de laatste eer te bewijzen. Dedaar gesproken woorden getuigden er van, hoe allenbeseften welk een treurig verlies werd geleden, doorhet heengaan van dezen braven mensch, die doorallen, zonder onderscheid, werd geëerd om zijneuitstekende karaktereigenschappen, zijn helder ver-stand, zijne beminnelijke inborst en zijne grooteplichtsbetrachting.

LXXI

Zijne vrienden zullen de herinnering aan zijnetrouwe vriendschap en aan de vele gelukkige uren,die zij in zijn gezelschap mochten doorbrengen,nog lang in hun binnenste bewaren.

T M . W . V A N LIDTH D E JEUDE.

Februari 1922.

W. J. SURINGAR. -J-

Een man van veelzijdige werkzaamheid - werk-zaamheid op velerlei gebied, en in velerlei kringen -is op den 11 den October 192 1 aan Leiden ontvallen.

Op dien dag overleed, te Zutfen, ten huize vanzijn broeder waar hij op bezoek was, plotseling enonverwacht, Willem JoachimSuringar,geenLeidenaarvan geboorte, maar + in den jeugdigen mannelijkenleeftijd naar Leiden gekomen en daar aldra in een .gewichtige betrekking geplaatst, sedert voor zijngansche leven aan Leiden verbonden geraakt, allengsmeer en meer tot Leidsche belangen in betrekkinggekomen of gebracht H ; men mag gerust zeggen,dat hij Leidenaar geworden was.

Willem Joachim Suringar werd den 30sten Juli1852 te Maastricht geboren ; zijn ouders warenJoachim Willem Suringar, Theol. Dr., Predikant bijde Ned. Herv. Gemeente aldaar, en Maria Rouffaer.Hij begon het leven in de maatschappij als surnu-merair bij ‘s Rijks Belastingen, In- en UitgaandeRechten en Accijnzen (1873) ; uit die betrekkingwerd hij, op zijn verzoek, in 1874 eervol ontslagenen in datzelfde jaar kwam hij naar Leiden. Den lstenJanuari 1877 trad hij bij de firma Lezwijn enEigeman in functie als procuratiehouder ; den 1 stenJanuari 1882 werd hij medelid van die firma enbleef dit tot aan het overgaan van haar kantooraan de Amsterdamsche Bank, Januari 1918. Hij,

LXXIII

gelijk zijn medelid der firma, de Heer M. J. Eigeman,achtte toen het oogenblik daar om het zakenlevenmet een (welverdiende) rust te verwisselen. Jarenlanghad hij naast de kantoren der firma L. en E. gewoond:een deel van zijn huis en zijn tuin waren gaandewegalreeds door de zaak in beslag genomen: thanswenschte de A. B. het geheele huis aan te trekken ;toen kocht hij zich, in dezelfde huizenrij, het perceelRapenburg 45 en richtte het in, geheel naar zijnsmaak en zin; hij betrok het in ‘t laatst van 1920en heeft daarin, ook genietend van zijn bloemenen planten, wel is waar nog maar zeer weinige,maar zichtbaar gelukkige maanden geleefd.

Het zakenleven heeft hem, gedurende de vier enveertig jaren dat hij daarin werkzaam is geweest,met vele menschen en omstandigheden in aanrakinggebracht ; een groot aantal andere betrekkingen,van maatschappelijken en anderen aard, deed datevenzeer en nog weer op andere wijzen. Het volgendoverzicht kan daarvan een voor zich zelf sprekendbeeld geven.

Van Juni 1878 tot April 1896 was de HeerSuringar Officier van de Dienstdoende Schutterij ;hij werd Lid van den Raad van Administratie vanvan het Koninklijk Militair Invaliedenhuis te Leiden,Lid van de Plaatselijke Commissie van het Fondster aanmoediging en ondersteuning van den Gewa-penden Dienst in de Nederlanden (1885) ; Regentvan het W. B. van Assendelft-hof (1887) ; Lid vande Gemeente-Commissie van het Ned. Herv. Kerkge-nootschap te Leiden (1896) ; Quaestor van deWeduwen-Beurs voor Limburgsche Predikantenvan de Classis van Maastricht (1898) ; Lid van hetBestuur van Nederlandsch Mettray, afdeeling

LXXIV

Leiden ; Lid van het Bestuur van het NederlandschBijbelgenootschap, Afdeeling Leiden ; Regent vanhet Heilige Geest- of Armewees- en -kinderhuis teLeiden (1901); R egent van het Barend van Namen-hof te Leiden (1915) ; Plaatsvervangend Agent bijde Nederlandsche Bank, Agentschap Leiden (19 18).

Al wie den overledene in een of meer dezerbetrekkingen gekend heeft, bewaart de herinneringaan een man wiens hand hier veel gevonden heeftom te doen; wien die veelheid en verscheidenheidniet afschrikte of verdroot ; die het alles, in eenvoud,met nauwgezetheid en liefde, tot den dag zijns doodstoe, ijverig en opgewekt heeft gedaan. In de kringenwaar men met hem heeft mogen samenwerken,mist men, behalve den trouwen medewerker, ookzeer den trouwen vriend; daar, en in alle kringen,groot en klein, waarin hij gewerkt heeft, houdtmen zijn nagedachtenis dankbaar en met liefde ineere.

A . BEETS.

Brieven betreffende den molen

op den Vliet te Leiden. ‘)(A”. 1398 en 1467.)

1.IC, Willem van Egmond, ridder, doe kont

allen luden dat ic verlyet ende verlient hebbe, verlyeende verliene Simon B o r t van mi te houden totenen onversterfliken erflien een halve wijnmoelen,staende binnen der stede van Leyden mit den erveende molenhuyse dat daer toe hoert, welc wederdeelvan der molen, molenhuyse ende erve Jan vanL e y d en toebehoert. Ende dese molen staet op denvliet bi der naecter sluyse, ende waer dat zake datSi m o n voirscr, oflivich werde sonder wittachtichgheblikende boert, so sel dese halve molen mit denhalven huyse ende mid den halven erve comen opKatrinen Simons dochter die hi ghewonnenh e e f t b i K a t r i n e n J a n s d o c h t e r . Ende d i eselse voert erven op dieghene die wittachtich vanhoeren live comen sellen, waer oec dat zake datzi sterve ende dat van hoeren live wittachtichghecomen niet after en bleve, so soud zi comenop Baertraet Simons dochter die hi ghewonnenheeft bi Katrinen Jacob Pieters soensdochterende op die ghene die wittachtich van hoeren livecomen sellen, voert waer dat zake dat van Si m o n sdochtrren voisscr niet after en bleve wittachtichghecomen van haren live, so sel die halve molen1) De hier volgende 3 charters op perkament berusten bij ondergeteekende.

1

2

so voirscr staet comen op den outsten ende naestendie van W i 11 e m B o r t s live wittachtich ghecomenis die Si m ons vader was ende altoes die jongherman die voirhant te hebben voir dat ouder wyfdaer zi beyde effen na sien. Voert so sel die rechtel i e n v o l g h e r L y s b e t S i m o n B o r t s a l l e j a i rvytreyken tien pont hollants payments tsiaers diehoer Simon ghemaect heeft mit mynre hant inrxhter lyftocht, also langhe als zi levet ende nietlangher duyrende te betalen alle jair op alre heyligchenavont. Dese lienwaer sel men verzoken in den ambachtvan den Segwaert voir mynre porten tot Palenstzynende verheerwaerden mit enen snoet of mit twiestoep rynsch wyns. In kennes alre voirwaerden, soheb ic desen brief open beseghelt mit minen seghel.Int jair ons Heren duysent drie hondett achte endetneghentich op sinte Willebroedesdach.

11.IC, Willem van Egmonde, ridder, doecond

allen luden dat ic ghelooft hebbe ende love metdesen teghenwoirdighen brieve S y m o n B o r t wederover te gheven den rechten eyghendom van derhalver molen tot Leyden die hi van mi te hen houtso die hantvest dairof begrypt van welken molenJan van Leyden die wederhelft of toe behoorttwelke ic doen sel tot synre vermaninghe mar so sel himi eerst dair voir weder opdraghen also veel goets anerve ofl an renten dat wel wairdich is vyftich pontende als hi dat ghedaenheeft mit brieven wel versekert,so stelde ic quyt al den eyghendom van der halvenmolen, huys ende erve datter toehoort tot S i m o n sbehoef voirscr. Des ghelyc so sel ic den eyghendom offmyn nacomelingen den rechten lienvolger over gheven

3

tot synre vermaninghen opdat hi out is twintichjair. Is hi oec jonger dan twintich jair ende hi deneyghendom gheert bi Rade ende goetdenken synrevriende twie die naeste van syns vader weghenende twie die naeste van synre moeder weghèn diesel icken cec gheven in alre manieren so voiscrstaet alle dinc sonder arghelist.

In oirkonde desen brieve beseghelt mit minenseghel int jair ons Heren duysent drie hondertacht ende tneghentich op sinte Martyns avont inden winter.

111.IC, Willem van Egmond, Ambochheer van

Zevenhuisen ende van den Zegguerd, doen kondallen luiden dat voer mij ghecomen is ende voermynen leenmannen als Vranc Flori sz. endeP i e t e r G e r y t z . , S y m e n B o r t J a c o p z . , endeheeft my quit ghescouwen tot eenen vryen eygheneen half wyntmolen mytten halven huise ende mitden halven erve dat hy van my te leen te houdenplach ende ic om vrinscap wille weder ommeverlyt ende verleent hebbe, verly ende verleeneGerit Veen Claesz., te houden van my endemynen nacomelinghen G e r i t V e en C 1 a e s z. endesynnen nacomelinghen tot sullecken rechten endeleen gelycken die princepael handvesten ende briveninhouden ende begreppen hebben ; alle dinc sonderarrec ende lyst. In kennesse de waerheit, soe hebic W i l l e m v a n E g m o n d v o e r s c . desen b r i e fdeur dese hantvest ghesteecken ende beseghelt metmynen seghel. Int jaerons Heeren duysent vierhondertzeven ende zesticht opten Xx111 dach van Meye.

Medegedeeld door J. K 1 e ij n t j c :-. 2.

Het Dagboek van een Leidenaar

uit den jare 1747.(TWEEDE DEEL.)

(Slot.)

OVER DE NAGTvan Onrust als Meede over de Dag van Onrust

voorgevallen

den 10 November (1748). Het was op desen ygeSondag des nagts omtrent ten 1 uur, dat menalhier binnen dese Stadt wederom een nieuw temultgewaart wiert, welk is toegegaan op dese manier.Het was dan op tyt voornoemt, dat eenige Burgersin het geweer begcsten te koomen, dewelke metgroote furies en oplopentheydt andere burgersopklopte ende dwongen malkander datse, een yderwie hy ook syn m3gt in het geweer moets koomen.Middelerwyl in de begonne furien soo komt denvaandrig de Knyf met syn patroulje op de haarlem-straat alwaar hy 2 burgers in het geweer tegen komt,dewelke hy het geweer door de soldaten liet afnemen.De klok omtrent 2 uuren des nagts, soo wiert debeweging ho2 langer hoe heviger, soodanig dat deLuytenant alliome synde luytenant van de Leydsesoldaten, dewelke na booven ging by de wagthou-dende Burgers, en versogt om Men Heer kaptynHuybregts te spreken. En in de Hooftwagt gekoomensynde, soo maakte den Luytenant van de Binnenwagt

5

het aan men heer Captyn bekent, niet wetende watdat hy in dese omstandigheden soude doen. Onder-tussen komt den trompetter van den Tooren, tnmaakt bekent aan de Hooftwagt by de Captyn enofficiers dat hy hadt bemcrkt dat aan die kantvan de Oude Vest veele Burgers Wierden opgeklopt,en de Sprekers dat die uyt der huys Wierden gehaalt,en dat er meedc een groot getal gemeen volk opbeen kwam, waar op de Captyn goet vont dat ditnieuwe rumoer aan de President Burgemeestermoest werde bekent gemaakt, gelyk geschiet is. Deklok 3 uuren des nagts soo kwam de Trompetterweer van de Toorzn en diende aan de Burger -hooftwagt aan dat de opschuddingen nog sterkerWierden en dat hy geloofden dat er wel al duysentBurgers in het geweer in den doele waaren, wantdat hy se hadt hooren commandeeren. En voor hetovrige soo hielt het nog niet op in de stadt metslaan en kloppen op de deuren en vengsters. Ditselvde kwam wederom den voorigen Luytenantaliome by de Burgers aandienen, op die manier alsde Trompetter syde. Ja wel, de Captyn in dit stukverlegen synde, liet versoeken aan de PresidentBurgemeester de Raad of hy order geliefde te gevenwat de Burgery welke de nagtwagt hebben moetenobserveeren, o: deselve moetez booven blyven, ofop hun tyt aftrekken, want men de orders van menheer de Burgemeester regt soude observeeren. Datdit de Captyn liet v~‘aagen, dat was om die reede,om dat hy bemerkte dat in deese occasien geeneendragt was, en ten anderen dat dit lukken soudedat de eene burger den andere te keer ging of tegenmalkander opstonden. Het antwoort dat de Burge-meester de Raat aan men heer de Captyn als meede

6

aan de Hooftwagt te rug sondt, dat was dat in dienmen Herr Captyn bevondt, dat er geene swarighedenover ontstonden dat de Burgers dan maar op haartyt moesten aftrekken. En soo het mogt gebeurendat er swarigheydt kwam, dat het selve dan aande Hooftwagt soude ‘werde bekent gemaakt. Doewas de kaptyn Huybregts gerust, en doe moestewel 50 van de Leydse soldaten in het geweer.

Hoe het nu verder gegaan en afgelopen is, salik uyt liefhebbery netjes soeken aantetoonen. Hetwas dan dat op desen ygen nagt omtrent tussen4, 5 en 6 uuren dat de Sprekers op den doelewaaren dewelke op het versoek van ecnige burgersaldaar 5 nieuwe artykelen opstelde, het welk dese8 manschappe van de 10 Gedeputeerde Sprekersbewilligde, soekende wederom te bekomen hunnevervalle eer, agting en respect, dewelke sy kort tevooren in de behandeling wegens de verandering inde Regering hadden verlooren, waar door sy grootevyanden van veele burgers en ingesetenen syngeworden. Om dat sy als in het vorige gemeltwort, buyten hunne direct.ies hadden gegaan. Nogal verder met het verhale over dese nagt van onrust.De klok omtrent 6 uuren des morgens trokken deBurgers uyt den doelen en besette alle de StadsPoorten, maar de 8 van de 10 Gedeputeerde Sprekersbleven op den doelen Omtrent ten 7 uure trokkende Burgers van de Poorten af en marscheerden deBreedstraat langs tot aan het Stadhuys, alwaar deBurgers hnite hielt. Waar op deselve wierde verdeeltin 2 colommen als de linkervleugel van de Maar-semansteeg tot de mandemakersteeg, en de tegter-

7

vleugel schargeerden sig van de Wolsteeg tot deKoornbrugsteeg, soo dat doe het stadhuys aanweerskanten van Burgers l-eset was, dewelke allehet geweer op straat de plaatse voornoemt, aldaargeransieert naast elkander hadden leggen, alwaar eenyder die het syn beurt was met de bloote degenin de hant voor schilderde. Nog al verder de Burgers,die kwamen hoe langer hoe meer op de been envervoegde sig alle aan het Stadhuys. 0, het is niette beschryve ofte nooyt te vergeten, hoe dat hetop desen Maandag den 11 november van desenjaare 1748 is toegegaan. Alles was in het wilt, vreesen ontsagt, eerbiedt en respect dat men schuldigis aan syn ovrigheydt, daar wiert niet om gedagtmaar in tegendeel alle kwaade sententien en veroor-delingen op de hoofden der ovrigheydt uitebraken,dat wiert voor goet gekeul t. Maar vrees en eerbiedtdie men aan syn Regenten schuldig is, dat was indeese tyt als een ding het welke niet behoefde tewesen, soo : eele onredelyke burgers meenden. Ookhadt op desen tyt niet anders plaatse als dat deneene burgers den ander syn inquisiteur was metbedryging soo sommige niet wilden doen, het geenede meeste magt der Burgery uytwerkte, datse hunnehuysen door het graauw soude laaten omverhaalen,of anders dat se als absente soude aangetekent worden,en nog al meer soodanige diergelyke kwade penali-tyten deden de burgers malkander aan. Dog ikvrees anders sal ik niet seggen, om nu niet langerby dese oneenigheden te blyven, soo wende ik mytot het verhaalen hoe de saaken op desen yge dagsyn gesuccedeert en geyndigt. De klok ruym 9 uurcndes morgens soo kwaamen de 8 personen te wetende Gedeputeerden Sprekers van den Doelen onder

8

geleyde van een detachement gewapende Burgersdewelke sig ten halv 10 op het Stadhuys begavenonder het escorteeren van het voornoemde detache-ment. Booven gekoome synde voor de HeerenBurgemeesteren soo leverde dese 8 Sprekers 5 nieuweartykelen aan Burgemeesters in, welke hunne inhoudtwaaren op dese wyse als volgt:1 ste Artyk :

2de Artyk ;

Dat de knyf moest afgeset wordenen de Stadt uyt.Dat voortaan de Burgers des avontsen s’ morgens de sleutels der Poortenen boomen met de poortiers sxrdegaan haale en brengen.

3de Artyk :

2de ;irtyk. :

5de Artyk. :

Dat alle vuylbonten van de Wagtsoude syn ontslagen, en nooyt meersoude mogen waaken, en dat wederom moestaangesteltwordendeafgesettekwartiermeester C. Maasluys.Dat ymant die een vaantje houdt, of

brandewyn verkoopt, waar van deman mogt komen te overlyden, datdan de acte welke op des mans naamis getykent, dat die dan moet werdeovergetykent op de vrouws naam,mits daar nooyt meer voor te betaalende somme van 50 guldeDat van stonden aan een begin moestwerde gemaakt om de vrye krygsraadtmet syn ap: e n dependentien t ereguleeren.

Terwyl dat na die 5 voorschreve Artykelen aande heeren Burgemeesteren door de Gedeputeerden

9

Sprekers wierden gepresenteert, soo stonden dieBurgers welke hun te weten de Sprekers op hetStadhuys hadde geescorteert met geladen geweergeransieert ende gedefileert voor Burgemeesterskaamer. Dit was te veel uytgewerkt. Ja hieragter schuit een gepresteerde incomodatie. Op sooeen fatale wyse moet men syn Regenten nietattacqueren, maar deselve versoeken, dewelke deBurgery te vooren en op heeden hebben versogt.Sulks moet volbragt worden met alle eerbiedt engehoorsaamheydt tegen de ovrigheydt te bewysen,opdat se dan destebeeter soodanige billyke versoekensoude consenteren toestaan ende bewilligen. Opdese dag kwaamen sulke redelykyt niet te passe,ik meen schuldige pligt. Ik stappe hier van af,en wende my tot de klok 1 uuren op de middag,wanneer de Regtklok eenige maale begon te iuyde,waarop de burgery dewelke hier en daar doorsterke regen verstrooyt waaren op het luyde vande klok alle voor het Stadhuys kwamen aanlopenen schaarden sig in het vierkant viak voor hetStadhuys, onder het defileren van de snaphaanby de voet, waar op door den Secretaris van deWeeskamer genaamt Men Heer Andreas Cuneussoodanige diergelyke Publicatie wiert afgelesen,behelsende den korten inhoudt als volgt :

Die van den Geregte der Stadt Lyden agtervolgensde versoeken op huyden gedaan door eenige Burgerenuyt naam van de Burgery deser Stad, waar ophun Ed. Groot Agbare hebben goetgevonde

Dat voortaan de Poortiers van de Poorten enBoomen deser Stadt des avonts en smorgens in

10

het haalen en brengen der sleutels op het Raadhuyssullen worden begcleyd door een detachementBurgers welke de nagtwagt sullen hebben.

En dat voortaan een man of vrou die een vaantjehoudt of brandewyn verkoopt de verkregen Acteop naam van de langtslevende sal worden getykentsonder daar voor aan de Sta& te betalen de sommev a n 5íI gulde.

Op het versoek van de Krygsraadt te regulerensal door die van Geregte alle bereytwilligheyt werdebetoont.

Alsook op het versoek van het 18 Artykel salmeede een reserve werde gemaakt by die van denGetegte alsmeede Syn Hoogheydt.

Blyvende in verwagting dat de goede Burgerenen ingesetenen hun sig voortaan tot stilte sullenbegeven, en hun wagte van alle disordres.

Aldus gedaan, gearresteert by dien vanden Geregte der Stadt Lyden op den 11November 1748.

BY myAndreas Cuneus.

Soo ras desz voorschreve Publicatie was afge-kondigt was er een vreeslyk geroep en geschreeuwvoor het Stadhuys onder een geroep van Ha HaOranje booven. De Burgery was tevreen. Den

1 1

een gav den ander de hant en wensten malkaargeluk met de verkregene versoeken. Hier op trokde Burgery welke een heele nagt en voordemiddagin de ivapenen syn geweest, een yder met eennatte rok na syn huys, uytgeseyt dat er nog eenigeBurgers na de Poorten toetrokken. Hier op kwamenook de 8 Sprekers van het Stadhuys en Wierdenweder om door het yge detachement Burgers na denDoelen geconvojeert. Dewelke aldaar syn vergaartgebleven tot namiddig ten halv 6 uuren, doe synsy yder van Hurgery na hun huysen gebragt. Datde Opper Sprekers nu op desen dag maar met haar8te desen saken hebben uytgevoert, was de reededat Jan Lipsius was siek, en den ander CornelusStarkenburg was innocent. Aan de Poorten syn te6 uuren de Burgers afgetrokken, soodat het totstilte is geraakt, of anders gesegt tot stilte geworden.De klok 7 uuren des avonts, mits de vaandrigAbram de knyf door Burgemeesters van syn dienstis afgeset. Ik vreese dat uyt de voorgevalle saakenwelke ik heb verhaalt, wel eenige agterhaalingofte ondersoek sal werdc na gedaan. Tot leetwesenvan de geen welke in dese onrustige onlusten alsbelhamers van syn geweest. Het welk de tyt in t’vervolg sal leeren.

Soo is dan dese Maandig den 11 November opdese manier geyndigt.

Evenwel heb ik nog iets te seggen alsdat deBurgery synde het 4de en 8ste kwartier van dengeavanceerde Kaptyn Huybregts syn volk voorde eerste ryse de sleutels der Poorten en boomen

1 2

hebben gehaalt, maar dese nieuwe inventie heeftniet lang geduurt welkers reede ik toonen sal inhet verdere.

OVER HET AFDANKEN VAN EENIGE LYDSE SOLDATEN

EN HET AANNEMEN VAN WAARTGELDERS.

Op Maandag 11 en dingsdag 12 Novembersyn een getal van omtrent 20 Lydse soldatenafgedankt, en wederom aangenoomen omtrent 20man van de afgedankte Waartgelders, welke uytHeusden, hetgeen voorschreve staat, syn aange-komen, alhier in de Lydse wagt nieuw aangenomen.

OV E R HET ONVERWAGT VERASSEN E N INRUKKEN

VAN DRAGONDERS E N VOETKNEGTEN.

16 November, Het was op een Vrydag namiddagdat twee Heeren uyt de Regering van dese Stadtsig in cognito na den Haag begaven om aldaarte versoeken of Syn Hoogh. geliefde militie binnendese Stadt te senden. Want het onmogelyk wasde Stadt anders tot rust en stilte te krygen. Ja welsoo men verstaan heeft, soo was Syn Hoogheytgants niet bereytwillig om sulks aan de Stadt vanL y d e n d i t t e d o m ontz.oeten. Want volgensseggen soo hadt Syn Hoogheydt te veel respectvoor de Leyderlaars, om dat se hem soo magnifiekby Syn Hoogheydts eerste arrivement binnen deseStadt hebben ingehaalt. Dog dese twee Heerengenaamt den President Burgermeester de Raadt,en den Pensionaris Vanstraaten hielden evenwel

1 3

a a n op het versoek uyt naam van de gantseRegering van Lyden. Waar op Syn Hoogheydt danbesloot het militie te senden. Hetwelk is toegegaanop dese manier. Des nagt syndc Vrydag den 15November de klok 11 uuren wierden door dequartiermeesters van de ruytery welke in garnusoenlyden als te Wassenaar, Voorschoote, omtrent denLydsendam, Veurne en Voorburg aangesyt dateen yder moets make sig des morgens precies ten4 uuren in kaptyns quattier te syn, op die maniersoo alse in den Haag op de wagt koomen. Hetvoetvolk was meede gewaarschouwt in den Haagom sig marsvaardig te houden, waarop het voetvolksig ten 3 uuren uyt den Haag marscheerde totaan het Huys ten Dyl, en hielden aldaar halte.Doe trok de ruytery uyt MJassenaar meede tot aanhet Haagse Schouw, en hielden wederom halte, enbleven daar soo lang geransieert tot al de ruyteryuyt de voornoemde dorpe by malkander waarengekoome. Dog sy wisten nog niet waar sy na toemoesten. Maar de opper officieren wisten het wel.Ook dient gesegt te worde dat terwyl de militieaan het Haagse Schouw sig in stilte aldaar onthielt,soo was door de overste geordonneert dat niemantdie na de stadt toe wilde, het sy met wagen,paarden of schuyten soude mogen voorbypasseren Hetwelk geschiet is , want niemantwie hy sy mogt na de stadt gaan om het nietbekent te maaken, dat het op soo een wyse aldaarwas gelegen aan het Haagse Schouw. Ook synder nog schuyten in het Galgewater geweest welkemeende door te vaaren, maar in het gezigt krygendemoesten biyven leggen, of wierden anders gedreygtvan in de gront geschote te worde. Maar mensen

1 4

die uyt de stadt kwamen mogte vry voorby passeren.Middelerwyl de klok wort halv 6 uur des morgens, deBurgers koomen van de Wagt, alles was stil inde Stadt. Men wist nergens af. Maar de klok 7uuren des Saterdags morge tot een altoos denkbeeltbarste de bommel uyt. Wanneer alhier binnen deseStadt kwamen intrekken omtrent een halv regimentPrince Dragonders, en een halv regiment Staatevoetvolk, en een halv regiment Switsers van hetRegiment Oranje Suisses, synde in het geheel omtrentduysent man, In dese Stadt gekoomen synde,schaarde sig de ruytery de regter vleugel van hetvan het Stadhuys tot omtrent de Koornbrugsteeg,en de linker vleugel strekte sig uyt van deMaarsemans steeg tot aan de Mandemakers steegen nevens het selve het. voetvolk, het welk sig uytstrekte tot voorby de Vrouwe steeg. Sy waarendan al vast in de Stadt. Hoewel een yder vande Leydenaars met verwondering stonden te kyken,want sulks niet wagtende synde. Evenwel het wasnu soo. De duyvel haalse der nu uyt. Verdersai ik aantoonen hoe dat dese 16 November isgeyndigt. Doe we nu het militie in de Stadthadden, Wierden aanstonts de Batteryen alwaarhet geschut op staat, te weeten aan de HogewoertsPoort en Witte Poort van hun lieden in besettinggenoomen, als meede het Stadsmagasyn, soodat al!emiddelen van tegenstant te bieden Wierden belet. Hetregende op desen Caterdag morgen kragtig, om welkersreede het voetvolk wiert toegelaaten om in hetGasthuys te gaan als ook in het Gemene lants Huys.Maar de Ruytery bleev in die order staan, soo als deselve by hun intrekken waaren geschikt. MiddelerwylWierden in het Magasyn eenige toestel gemaakt

1 5

om de paarden te stallen. Ook is door eenigeStads Boodens uyt naam van Burgemeesters aaneenige huysmeesters aangeqeyt, dewelke pakhuysenof andere slegte leedig staande huysen, omtrenthet Magasyn hadden staan, dat de selve moestenwerde ontruymt tot gebruykt der Militie. Soo datmet alle haast eenigte mensen, htinne pakhuysendewelke staan in de Vloo Bak in de Loojer Straatin de Cingel Straat als meede in de Have!. en landeStraaten, moesten ledig maaken. Veele huysmeestersdewelke in deese voorschreve Straaten slegte huysenhadden leeg staan gaven de sleutels over, laatendede ‘huysen aan di rectie van de Dragonders. Inde Stads stal wiert op desen morgen meedeklaarigheyt gemaakt, tot huysvesting van deDragonders benevens hun paarden. Als meedebij de Piquers en eenige voerluyden in de PiquerStal in den Doelen of anders geseyt de menasiewiert meede gediligeert ten dienste der ruyters, ensoo voorts. Alle plaatsen waar maar paardenkonde werde geset, ja selvs de Stads Timmerwerfis daartoe geproponeert geworden. Hoe het nuverder is toegegaan op desen 16 Novembers dag,sal ik aantonen. De Regering is op haar tyt synde11 uurendesmorgens booven gekoome, en hebben al-daar na 2 uuren geleeden deese Publicatie gemaakt endoor de Heer Cuneus het selve de klok 1 uure doenafkondigen. Behelsende in korte substantie als volgt :

PUBLICATIE.

Die van den Geregte der Stadt Lyden. Doenby dese aan alle en een ygelyk waarschouwen,dat niemant het sy mans vrouwen of kinderenvoortaan eenige bewegingen op straat sullen mogen

1 6

make of eenige samenrottinge te plegen om overte gaan tot kwaade en rigoreuse feytelykheeden,strekkende tot verstooringe van de gemene rust,en de de goede ingesetenen. Soo hebben dierhalvendie van den Geregte goetgevonden, dat by dag ennagt patrouljes sullen gaan, om of een ygelyk wie hyook sy, op kwaade desseynen soude mogen werdegeattrappeert, door de militie sal worden gearresteerten opgebragt werde aan de Hooftwagt, om volgensexigentie van saaken te worden gestraft.

Aldus gedaan by die van den Geregteder Stadt Lyden, op den 16 Novemb. 1748.

BY myAndreas Cuneus.

Doe nu dese Publicatie was afgelesen, was hetbeste dat een yd& sig maar voorstelde van stil tesyn, want alle magt in de Burgerstaat leyt nugebroke. Nog al verder. Na de afkondiging vanhet voorschreve, soo was het namiddag den klokke3 uuren, dat de Ruytery order kreeg om aftetrekken.Het welk geschiede, en begaven sig na die plaatsewelke ik in het voorige gemelt, alwaar nog eenigeconfusien ontstonden, te weeten onder de dragond -rs,want sy konnen juyst allemaal niet in die ht”ysewelke smorgens geschikt waare om daar in te vernagte,maar namen selvs de vryheydt om aan huy;e daar

. een borretje voor hing het sy te Huur oft- koopom daar de deuren in te trappen. En dit Geschiedewel het meeste in die straaten omtrent het magasyn.Wat aangaat het voetvolk is geplaats gebleven inhet Gasthuys dan te seggen in de kerk, alwaar alde stoelen, boeken en losse banken uyt waarengeborgen. En de Rynlantse Vuurschaar diende mede

1 7

tot een sauve garde voor het andere voetvolk. Indeese 2 sauve gardes syn dan eenige bosse met bedtstroo nedergeworpen, om des nagts op te legge.Ook hebbe sy op deser eerste dag van haar aan-komts vry bier gehadt, het Militie op Stads koste.Daar leyde 2 halfvaten in het Gasthuys en 2 in deBoere of anders gesegt de Rynlantse Vuurschaar.Des avonts heeft de Ruytery en het Voetvolk voorhet eerst begonnen te patrouljeren, yder devisie eenuur lang. Op desen ygen avont ten 8 uuren kwamenhier in de Stadt voor de Saayhal aanleggen tweetrekschuyten, welke uyt den Haag kwaamen, enwaren geladen den een met verschyde honderdenvan groene dekens, den ander schuyt was gelaadenmet verschyde pakken daaplakens en hooftslope,welke goederen alle in de Saayhalle wierde gebragt,strekke dit tot een magasyn van bedde goet voorde Militie. Nog al meer. De Regering is op desendag des avonts tot halv 9 op het Stadhuys geweest,als meede de klerken, Boodens en verdere bediendensvan de Stadt. Ook syn op desen eerste nagt, dathet Militie in de Stadt was, alhier in cognito gearri-veert den Drost Fiscaal met de Hofdienders, alsmeede4 Raadsheeren, dewelke sig op den Burg logeerden.Voorwaar dit is geen goede teeken. Ik vrees datmen daar wel iets van hooren sal, het welk in hetvervolg sal worden genoteerd . . . . Evenweldient niet vergeten te worden te melden, dat opden eersten nagt, dat het Militie alhier in deseloogeerden, veele van deselven heel baldadig hebbengeweest, want hebben op sommige plaatse als opde Haarlemstraat, Oranjegragt en elders de glaaseningeslagen, en soo geseyt wiert in sommige huysen

nL

1 8

daar winkels gedaan worden, hebben sy soo watgeknarpt.

Ynde van de 16 No.De korte beredeneeringe over het intrekken van de

Militie. Het is waar het komt de Stadt Lydenvreemt voor, soodaanige veranderingen, maar hetis misschien tot bestwil om alle haat en nyt tussenden eene burger en den andere te stuyten. Wantsoo het waar is dat er al geseyt wiert, soo souhet al heel slegt in de stadt hebben afgeloopen.Veele mensen maakte malkander wys, alsdat erwas voorgenomen om 17 huysen te plunderen, daaronder begrepen, huysen van Predikanten. Of sulkswaar is, dat soodanige kwaade inteUtien soudeuytgewerkt worde, dat laat ik daar. Ik denk dathet nu niet makkelyk tot uytvoering sal werdegebragt, maar ik sie er kans om binnen een maandof 10 een halv duysent jonge Dragonders en Switsersgebooren in de Stadt te hebben. Nog iets bysondersvan de gepasseerde Saterdag. Het is een grootebestiering geweest die Godt almagtig heeft bewerkt,dat het ,niet is uytgekomen doe het Militie voor deStadt was, want het seer droevig soude hebbenafgelopen indien sulks de Burgery was te hoorengekoome. Want het niet soude hebben werdegeconsenteert, datse in de Stadt kwamen. En evenweldaar in moetende, soo souder een swaare bloetstor-ting tussen den Burger, het Janhagel en de Militiehebben kunne voorgevallen syn, dog Godt heefthet voorsien.

VERHAAL OVER DEN ZONDAG DEN 17 Nor.

Des Sondags morgen ten halv 8 syn weder deQuartieren van vors stroo voorsien geworden. In

19

het Gasthuys moest gepreekt hebben smorgens Prof.de Moor en s’ avonts Prof. van den hoonert, maarsulks is niet geschiet. Voorts is het Militie in hunneQuartiere gebleven tot s’ morgens ten 11 uure. Doehebben se opgetrokken op soo een manier. Aanhet Gasthuys kwam ten 11 uure een detachementvan omtrent 20 Dragonders, terwyl de Zwitsersin order geparadeert stonden, wagtende soo langtot dat het Staate Voetvolk uyt de RynlantseVuurschaar aldaar mede waaren gemarscheert, teweeten aan ‘t Gasthuys, Het tweederly voetvolkdan in order gestelt synde soo trok de Ruytery af,en marscheerde na het Gasthuys op den Ryn,alwaar de schapenstal voor de paarden wastoeberyt. Ende aldaar waaren meede britse gemaaktvoor het volk. Middelerwyl trok het voetvolk

, onder het slaan der trommels en het speelendB fluyters, en transelateerden malkanders wagten,hetwelk alle daagen op dese wyse is toegegaan.Op deese morgen syn 2 schilderhuysjens metschildwagten voor het huys van den PresidentBurgemeester de Raat gezet, omdat aldaar deCommendant te huys legt. S’namiddags synaan den Burg meede 2 schilderhuysjes geset.

VERHAAL OVER DE MAANDAG 18 NOVEMBr.Des morgens is dit volgende pasquil in dit ligt

gekomen :

EIZRKROON V O O R

LYDENS

TIENMANSCHAP.Staa ruym, daar komt een troep van 10 groot Agtbre

[h eeren

2 0

Die Lydens Burgery stoutmoedig t’ hans regerenStaa luym en groet beleeft ja draay vol vreugt den

[hoetVoor die verlossers, die met sulk een heldenmoed,Ons vryen van het juk der boose dwingelandenEn lant verraders aan wien goddeloose handenDus lang het roer van staat onwettig is vertrouwtVerblint en omgekogt door t’ glinsterende goutVan t’ listig Lely Hof, dat met syn pistolettenSoo mildelyk gedeelt, gants Nederlant de wettenVan syn gedugt gesag, doet volgen bly van toonEn aan ons Regenten maakt vasallen syner kroon.Dank hebb’ dit tienmanschap, t’ geen waakt met argus

oogenDat lydens Burgery niet langer wert bedroogenDoor dieven die t’ gemeen uyt suygen tot het beenEn wet, en regt, en kerk, baldadiglyk vertreen.Dit blykt t’hans sonneklaar, nu onse dappere mannenDe weergaa van Dut dalvs’ goddeloose Trierschaar

[spannenDaar slegts beschuldigen voor vast bewysen gaatEn meest wanneer het gelt de leeden van den RaadtDie oude grysaart is voor vast een lant verraderSchoon laffe vlyers, en vuylbonten hem als vaderVereeren en de Prins voldaan van syn gedragHem niet dan tegens wil, ontslaat van Syn gesagEn schoon men Lantschot soekt van misdaat vry

[te spreken2’ is aan dit Tienmarschap te middag klaar geblekenJa hoe sou Groenevelt, dus eerlyk konnen synDie piskyker die syn lyders m hun pynWat karnemelk of wat soup weet voor te schryvenDees man kan waarelyk geen Burgemeester blyvenMaar dit is t’ nog niet als dien langen Slingerbeen

2 1

Vergreep sig onlangs al te deerlijk aan een steenWant schoon een schryver schryft syn grootvazr was

[een bakkerWat doet dit tot de saak, wie hoorde sulks wie sprakerOoyt met versmaading van, toen syn heer vader satAls Burgemeester in syn vaderlyke StadtOf toen syn ouder broer hem rustig voor mogt treedenNeen dit is de oorsaak niet, want seker om die redenIs assendelft geensins geworpen buyten boortMaar Tienmanschap was op dien braaven heer ver-

[stoortOm dat hy schatting yst, van dien t’ hem is bevoolenDoor hoog gesag 0 neen, da:lr legts iets kwaat ver-

[holenIn die behandeling. Wat segt men assendelftBrengt van die schattiog maar aan t’ lant de grootste

[helftDaar schuylt de Haas. Maar ik hoor met grootafgrysenDat enkel seggen gelt, t’ geen niemant kan bewysenDoet !oflykTienmanschap, Syn HoogheytditverstaanDan rouwt hem ligt het geen hy omlangs heeft gedaanDat hy die heeren op den drang van t’ volk ontslagenVoor eerlyk keurt. Ook ist niet slegts syn welbehagenMaar ernstelyk bevel, dat yder wie hy syDe heeren niet ver denk, maar liever hen bevryVoor overlast en smaat, en houde hen in eerenSoowei als die de Stadt op Syn gesag regerenDien selvde mislag heeft Syn Hoogheydt ook begaanToen hy dien wakkeren Heer van Rojen ging ontslaanVan t’ lastig ampt door hem en door synloffelyke oudersMet soo veel sorg en vlyt getorst op hunnen schoudersDat Lyden eeuwig sy aan hunnen dienst verpligtWie heeft dit lastig ampt met soo veel lust verrigtDan die wat anderen streek,vermaak en rust kan geven

2 2

Versmaade en liever als een slaaf syn kostelyk levenWilden offren aan de Stadt, ent’ heyl der BurgeryMaar dit voldoet niet neen, men moet de roofharpyVan ‘t plondersieke graauw aanschennen 3p sijn

[woningEn volgen t’ voorbeeld van een goddeloose KooningHem rukken by de borst en schudden als een hontJa neemen Nagtergaal meede in dit vloek verbontDie stoutlyk seggen durft, daar is geen rust te hoopenOf t’ graauw moest exst verwoet des heren huysen

[slopenEn plonderen en vertreen al dat gestolen goetRoey uyt, roey uyt verscheur dat schelms en vuyl

[gebroetDat lant en volk verkoopt aan france dwingelandenSoo gaat het naar ons wens sy syr in onse handenSa Tienmanschap brengt u benden op de baanDe Ruytery komt straks, de Stadt is reeds deraanVliegt nat’ Stadhuys beset der Burgemeesters kaamerSmeedt t’ yser is nu heet, geen tyt was ooyt

[bekwamer.Laadt nu geweer met scherp en die u tegenstaatSIaa doot of dwingt hem, als was de eerste van

[den RaatUw schoon artykelen soo op staanden voet te stemmenJa dreygt hen opdat uwe onsagbre woorde klemmenMet sevenhondert man die u ten diensten staanAl dapperen Burgers die op ritselen van de blaam.Lustig stel Stadts sleutels in die handenOp dat geen Ruytery de Poorten aan komt randenWens van de Burgery geluk, en geev de hantAan al die u ontmoet. Sa Burgers hout nu stantT’ is maar begonne werk het sal wel anders vlottenDe mispel is niet ryp, hy moet nog eerst wat rotten

2 3

Wagt maar tot Sondag nagt dan sal ter anders gaanWat hoor ik wat gedruys, de Stadt is reets veraanDaar is de Ruytery. Komt Burgers in de wapenOg is hier niemant hoe kunt gy leggen slapenUyt ist met de Tienmanschap, Wat Raat wat nu

[gedaanKomt laat ons paar aan paar naar onsen doele gaanDe Burgery sal ons als eertyds wel bewaarenSy staan in onsen dienst t’ canalje sal wel klaren0 Verwerstraters 0 Kruystraters staat ons dog byOf anders raakt ons schip te deerIyk in de lyMaar ag wats dit wats dit twee Heeren uyt de

[ RaadenVan t’ Hof Fiscaal en drost myn hart is soo beladenKom vlugten wy dat is gewis om ons te doenWat vlugten het heeft geen noot wy blyven even koenEv hoer hoe souw een leeuw gaan vlugten t’ onser

[schandenGeen duyvel vresen w y, hy durft ons nooyt aanrandenWy syn te veel bekruyst, t’ is hier geen boonen kinkelEn niemant is er vuyl neen t’ is een schoone winkelEen schranderen Van der Steen, een man soo trouw

[als goutOp wiens verstant ons gants systema is gebouwtEen wakkeren Lakeman beschouwt eens van den BergHoe moedig slingert hy syn beenen dat het mergIn synen kuyten drilt, de rest is seer ontsaglijkAl ist met nummer agt syn saaken tans wat haglykWy vresen niet, terwyl ons doen regtvaardig isHet sy soo maar ik vrees gy maakt uw rekening mis.

De Rest Hier Na.

Hier agter volgt het Verhaal van Maand. 18 Nov.

De Cavallery en infanterie syn op desen dag in

2 4

hun voorige quartieren gebleven, tot den tyt toewanneer sy syn op en afgetrokken. Maar evenwelmoet ik aan dienen dat s’ namiddags den klok halv2 uuren het halv Regiment Switsrrs voor het Gasthuyssig in het geweer stelde en marscheerde ten 2 uurenna het Stadhuys en hielden daar halte mits gedefileertstaande. Ook kwaamen aan het Stadhuys post vatteeen dubbelde devisie Ruytery. Wat dit seggen wildewist men doe nog niet, maar ik sal het op syn tytaantoonen wat het geweest is. Of wat reede dater waare dat de Militie soodanig in bewegingwas. Voorts moet ik eerst aanmelden dat op desen18 November des morgens is een begin gemaaktmet het compareren van twee burgeren te gelykuyt yder Quartier voor die groote Heeren welkeuyt den Haag het geen in het vorige gemelt is,gekome syn en de alhier op den Burg syn geloogeert.En soo men verstaan heeft was het om te onder-soeken wat op die nagt tussen den IOde en 11was voorgevallen van deese lopende maant Novemberof anders gesegt wat persoonen als belhamers syngeweest in de beweging op die tyt. Ook waarenalle personen die voor dese Heeren hebben gecom-pareert soodanige wyse naauw uytgevraagt en ophunne. gemoederen de zaaken gezet dat volgensseggen veele hebben geschreyt, en te meer omdathaar te weeten yder persoon als met een eedt wirrtvoor oogen gestelt. En nog al meer, dat alle personenwelke voor hun Hoog Edelen hebben geweest hebbenmoeten verklaren dat niets van het gepasseerdedatter gesproken is soude werde aan een ygelykverhaalt, soo dat men niets kon hooren wat rapportdie luyden hadden ontfangeu ter plaatse voornoemt.Den dag is nog niet geyndigt maar het volgende

2 5

is aldus geschiet. Smorgens omtrent 12 uuren is byongeluk een Dragonder voor het Gasthuys van synygen carbyn dootgeschooten. Op desen dag is onderhet Militie een begin gemaakt met brandwagten tehouden. Op deese manier. By dag en nagt stondengeposteert een detachement Ruytery aan de Mande-makers steeg, en een detachement aan de Plaatssteeg. Aan de diefsteeg korssteeg wolsteeg en ketel-boetersteeg schilderde meede alle uur een nieuweschildwagt met d e banjonet op de snaphaan.Middelerwyl ging de patroulje van de Ruyterydoor de Stad benevens de patroulje van hetVoetvolk. De klok ‘s avonts ten 6 uure syn meer dan80 Rrryters voor het Stadhuys gekome, en hebbenaldaar moeten blyven staan tot des anderen daagssmorgens. Ook hebben op dese avont de HereBurgemeesters op het Stad!xrys geweest tot elfuuren en soo gezeyt wiert soo was den Fiscaalook op het Stadhuys geweest, dog ik kan dat nietvast melden.

Wat nu de reede is dat soo een groote bewegingop dese namiddag heeft ontstaan voor het Stadhuysdat was dat gezegt wirrt als dat er briefjes opstraat soude syn gevonde welkers inhout was, dateen ygelyk sig te weer moest stellen om het Militiede Stadt uyt te dwingen. En tot een seyn gevingsoo soude men een huys in de Vloo Bak aanbrant steken. Dit was het dat agterdanken baarde.

Dog of sulks waar is laat ik daar. Evenwel hetis tot bestwil niet geschiet. Ynde deses Dag?.

VERHAALINGE OVER DEN 19 Novr.

Des dingsdags is niet anders voorgevallen als

2 6

dat uit de Saayhalle matrassen en dekens door hetMilitie syn gehaalt, dewelke in t’ Gasthuys alsmeede in de gewesene Logement den Hoorn syngebragt om aldaar de nagtrust van de Soldatenen de Dragonders op te neemen.

N.B. Veele Grynwevers hebben op dese daghet werk laaten sitten om dat se geen uytslagontfingen van hun gepresenteert Request, dog destilstant heeft niet lang geduurt.

OV E R HET AFKONDIGEN VAN EENIGE STAATE

PLACATEN.

20 November. Op een Woensdag middag synalhier 3 Staate Placaten afgelesen, inhoudende deseBekentmaakinge :

Het eerste Placaat was den inhoudt, voor eenvry Octroy op de Oost en West indien tervyrnieuwinge van een twintig jaarige Prevelegie.

2de Placaat tegen het opwerpen van Kadykenaan de Revier de Lek gelegen aan den Yssel

3de Placaat over de Taxatie.

2 1 Novembr. Des donderdags middags tenhalv 1 syn weder 2 Staate Placaten ten Puye vant’ Raadhuys afgelesen.

1 ste Placaat, was den inhoudt over de 40 Penningop de Scheepvaart.

2de Placaat, synde de impost over de Vriesseen inkomende Veenturf.

2 7

Voorders soo is er op desen dag niets bysondersvoorgevallen.

22 Novembr. Op een Vrydag voor demiddagsyn de Switsers begonne wagt te houden in deConsersie of anders genoemt de Studente Vuurschaaralwaar msede matrassen en dekens syn ingebragt.

OVER HET ARRESTEREN VAN EEN VRKSSE TURFBOER

22 Novembr. Het was op desen ygen morgendat een vriesse turfboer sig op de Beestemartbevont, sprekende aldaar met eenige tUrfdragers.Soo komen middelerwyl 2 Dragonders van deSteenstraat of Ryngsburgse Poort. Op de Beestemartkomende soo segt die Vrie jse turfboer dat mensulke dit en dats kinderen de Stadt uyt moets jaagen.En nog andere slegte praat meer. Waar op deDragonders dit hoorende hunne Palassen op uytrokkeen vervolgde dese boer tot op de turfmart toealwaar hy in een vaantje de vlugt nam. Voorwelk huys de Dragonders meest al de glase uytsloege,waar van een doe heen ging om het aan de Wagtbekent te maaken, waar op den ander voor hethuys bleef staan met de bloote Pallas in de hant.Hier op kwam de Schout met syn dienders in hetvoornoemde vaantje en namen de vriesse turfboermeede, brengende hem aanstonts voor de Heerenen verhoort synde soo wiert hy smiddags ten halveen uur na het Doorlugtige Hof te s’ Gravestyngebragt om aldaar volgens seggen 14 daagen langde aangenaame spys van water en broot te consumere.

23 en 24 dato deser niets bysonders voorgevalle.

2 8

OVERHET PLAATSEN VAN SCHILDERHUISJENS EN WAAR

DESELVE HEBBEN GESTAAN.26 Novembr. Op een dingsdag morgen syn

door de Stads werklieden op desen navolgendeplaatsen door order van Burgemeesters Schilderhuysjes geset, ten dienste der schiltwagten.

Als vooreerst

3 Aan de Stadsdoelen te weeten aan yder hekeen, en een aan de Pikeur Stal.

1 in het Noort Ende voor het huys van PieterSuurlant, alwaar een kaptyn van de Dragonderslogeerde.

1 in de Smit Steeg op syde de Stadstimmerwerf.2 Voor het huys van den President Burgemeester

de Raat, alwaar den Commendant logeerde.1 Op de Papegraft voor de Ordinaris alwaar de

Goude kloot uythangt.1 Op de Breedstraat vlak voor de Goude Leeuw.

1 01) de Breedstraat regt voor t’ Gemene Lants Huys.2 aan het Gasthuys te weeten een op den Ryn

en een op de Breedstraat.2 nevens malkander aan de Rynlantse Vuurschaar.2 over malkaar aan den Burg.3 aan het Stads Geschut Magasyn te wete aan

yder hek een en een aan de Vest.Uytmaakende in t’ geheel 19 Schilder Huysjens

die alhier binnen dese Stadt hebben gestaan.

~VEKHETARRESTEERENVA~ PIETEHDE MIKKER.

27 Novembr. Op een Woensdag middag teneen uure is eene Pieter de Mikker gecommitteert

29

Spreker van het sesde Quartier in t’ Oranje Vaandelwoonende in de Kyfhoek alwaar Figos uithangtop den Burg voor de Heere gecompareert endegearresteert synde na den Haag op de GevangePoort gebragtOVER HET ARRESTEEREN VAN PIETER VAN DER LINDE.

2 8 Novembr. Op een Donderdag namiddagten 3 uuren wiert met Schout en dienders vansyn huys gehaalt Pieter van der Linde, beesemakersbaas woonende op het Korte Rapenburg, welkewiert gearresteert en by de Kasteleyn van denBogaart geset onder het Stadhuys. Het feyt datdese Pieter van der Linden heeft gefrodeert is dit,dat hy heeft staande gehouden het gesegde, datsulks doen van Militie in dese Stadt te senden, dePrins of syn nakomelingen nog wel in syn oogensal druypen. Dit gepasseerde is voorgevallen op dechirurgyns winkel van Charles Gervais woonendeop de hoek van het kort Rapenburg op de Breed-straat. Dat nu dese man is gehaalt en de gearresteert,is de schuit van een verdoemde barbiers knegtwelke by Gervais werkte, en die heeft dat aan gaanbrengen, tot droefheydt van die Pieter van derLinde, welke s’ anderen daags verhoort is syndevrydags den 29 november. En daags daar aan syndeSaterdags den 30 nov. weder verhoort s’ morgens.En des nagts ten 12 uuren is hy van de kastelyngehaalt, en na het Spinhuys gebragt. Hoe dat numet die man over dat onnosel seggen sal aflopenmoet de tyt leeren.OVER HET MAAKEN VAN EEN STAL IN DE STABS

DOELEN TEN DIENSTE VOOR DE RUYTERY.2 Desember. Op een maandag is een begin

3 0

gemaakt tot het bevorderen van een nieuwe stalten dienste van de Cavallery, De baasen syn geweestWalendorp en van der Laan, beyde timmermansbaasen.

2 desemb. Op desen ygen morgen heeft voorhet eerst een Switser door de cardons gelopen omdat hy daags te vooren eenigte foluen hadt uytge-regt.

OVER HET ARRESTEEREN VAN 3 PERSOONEN TE

GELYK.

4 Desemb. Op een Woensdag middag ten 12uuren syn volgens dagvaarding dese 3 persoonenop den Burg voor die voornoemde Heeren verschenenen alle 3 te geiyk gearresteert, en na den Haag opde Gevange Poort gebragt. Naamlyst van dese 3.

1. Den brouwer Laurens Lips uyt de Broueryde 3 Kruycies op de Oudevest.

2. Paulus brandewyn verkoper over de DulHuys Poort agter de France kerk. *

3. Willem de Groot boekdrukker in de NonneSteeg.

6 Desemb. Op een Vrydag morgen heeft wedereen soldaat uyt het Regiment Suisses D’ orange inden Doelen on genaadig door de cardons gelopen.Syn straf ontfange hebbende is bloots kops de Stadtuytgeleyt, met een slegt rokje aan, want syn montuuris hem afgenomen. De reede is sooals geseyt wiert,om dat hy gelt van syn serjant hadt gestolen.Dog ik laat het daar by. .

* De voormalige Vrouwekerk op de Haarlemmerstraat

3 1

Nog iets.6 Desemb. Op dese yge morgen ten 11 uuren

is de Fiscaal benevens de andere Heeren van denBurg uyt dese Stadt met hunne bagagie wederomna den Haag vertrokken. Het is te wensen dat senooyt meer tot sulke affanes in de Stadt Lydenmoge koome, maar dat alles in rust en stilte magsyn ende blyven.

OVER HET VACEEREN VAN DE HEERECOMMISSARISSEN TOT DE TAXATIE.

9 Desemb. Op een Maandag morgen syn deCommissarissen van die van Geregte daartoe gesteltsynde, begonnen te vaceren op Burgemeesters orderin de Vroedschappen kamer om aldaar de Taxatiete reguleren en in plaats van de afgeschafte Exynsen.Dese Heren hebbe gevaceert 4 daagen ter weekals Maandag Dingsdag Donderdag en Vrijdags,s’ morgens van 9 tot 11 uure namiddag van 3 tot6 uure. Hoe lang het sal duuren kan ik niet melden.

10 Desembr. Op een dingsdag morge syn wedereenige soldaten en dragonders in arrest genomen.Ook is ten halv een smiddags een Stadsplacaatafgelesen, welkers inhoudt was over de aangevingvan de Grove Waaren alsmeede de Ponde Maatder inkomende Graanen, inkomende Tabak turf enkoole, en andertsins. Welkers Comptoiren werdegehouden aan de Waag en aan de HooglantseKerk, enz.

11 Desembr. Op Woensdag namiddag hebbenweder eenige gearresteerde dragonders en soldatenin den Doelen door de cardons gelopen.

3 2

BEKENTMAKINGE AFGELEZEN OP EEN BEDESTONT

IN DE GEREFORMEERDE KERKEN.

11 Desemb. Na het yndigen van de Bedestontis dit volgende door de Predikanten afgelesen.

Dat die van den Geregte hebben goetgevondenwaar meede sy een ygelyk laaten waarschouwendat voor eenige tyt des Sondaags avont sal werdede Godsdienst waargenomen in de Maare kerk inde plaatse van het Gasthuys.

1 5 Desembr. Des Sondag avont is voor deeerste reyse de Godsdienst in de Maare kerkverrigt door Dominus Stresoo Junior.

OVER HET ARRESTEEREN VAN DE HOSPES AAN

DE MAARE POORT MET SYN VROUW.

Na dat er in verschyde daagen niets bysonderssoo in het militaire politique als kerkelyke. wasvoorgevallen soo is evenwel op den 28 Desemberdit gebeurt.

Wanneer op een Saturdag morgen eene CornelusTreutelaar met syn lieste van haar huys wierdegehaalt, en by de castelyn onder het Stadhuysgebragt, om datse deel hadden aan desertie vansoldaten uyt het Regiment Oranje Suisses, dewelkcin haar huys waaren verkleet geworden en de knevelsafgeschooren. Voorwaar dit is een slegte begaanefrodatie. Decse Cornelus treutelaar heeft dan byde kastelyn geseten met syn wyf tot Vrydags daaraan volgende den 3 January 1749 wanneer hy

33

s’ middags ten halv 2 uuren na Spinhuys wiertgebragt, benevens syn beminde welke agter aankwam om meede als comissaal in het Hofje agterde kerk eenige tyt aldaar de spyse te consumeren.Hoe het verder met dese luytjes sal aflopen salmen soo ik denk wel hooren.

30 dato. Op een Maandag middag ten halveen uur is wederom een Staate Placaat afgelesenwelkers inductie was over de aangeving van devreemde bieren,

OVER HET DAGVAARDEN VAN EENIGEBURGERS UYT HET ORANJEVAANDEL.

3 1 Desemb. Het was op een dingsdag voor ennamiddag dat alhier verschyde burgers uyt hetOranje Vaandel door een deurwaarder van t’ Hofwierde gedagvaart om tegen aanstaande Donderdagen Vrijdag te compareren voor de Edele MogendeHeeren i n s’Gravenhagen.

Hier over waare veele burgeren verlegen nietwetende wat dit seggen wilde, ofte van wat uyt-werking dat sou syn. Sommige presumeerden datsesouden moeten getuygen van de gepasseerden nagtvan onrust voorgevallen tussen den 10 en 11 Novem-ber van dese jaare. Andere beelden sig in, dat sesouden moeten getuygen de begaane frodatien vandie mense welke in den Haag op de Gevange sittengearresteert. Wat hier van sy sal de tyt moetenontdekken. Daarom sal ik van al de voorgevallesaaken van t’ jaar 1748 binne dese Stadt geschietmake een Ynde.

3

3 4

ADVERTENTIE.Ziet hier is alles soo net, als doenlyk voor my

was, tot een altoos gedagtenis aan getekent. Enverder sal ik het over laten aan een ander Historicus,dewelke somtyds bekwamer sal syn dan ik ben.Daarom sal ik om redenen wille niet tragten myselve intelaten met de verdere gevolgen. Dog ikevenwel altoos sal soeken en tragten in stilte tesyn en te blyven een welmenent en

VERUS PATRIOTTUS.Finis1748.

(Copie van een handschrift, toebehoorende MejuffrouwG. B. C. van Rhijn te Leiden, en door HEd. welwillendten gebruike afgestaan aan S. J. Le Poole L.Gz.)

Hermanus Rietbergen,REINHART. Nu wil ik LI nog eene treffende daad,

in het jaar 1804 in Leyden verrigt, mededeelen.-Den 19. van Hooimaand deszelven jaars, had eenmeisje, Petronella Maria Franken genaamd, hetongeluk van in eene put, welke gelijk vloers lag,te vallen. De grootmoeder van het kind, welkeonvoorzigtig genoeg geweest was, de put onge-dekt te laten, bemerkte terstond dit ongeluk, enriep hare dochter, de Moeder van het kind te hulp.De Vader en Moeder snelden terstond op hetgegil der Grootmoeder toe, doch konden geen hulpaanbrengen. Men riep de buren, die, eerst welmet eene lange lat en daarna met touwen nederte laten, het ongelukkig kind poogden te redden,doch het welk alles vruchteioos afliep. Tot hiertoehad het kind geene blijken van leyen gegeven, dochnu begon het, de grootheid van het gevaar besef-fende, angstig, om hulp te schreeuwen. Dit wektede aandoeningen van alle aanwezenden op, inzon-derheid der moeder, die, als in vertwijfeling, uit-riep : Mijn God ! ‘s1 er dan niemand, die mijn kind red-den kan?

Op dit oogenblik schiet een jongeling, met nameHermanus Rietbergen, toe, die zoo even het onge-lukkig geval vernomen had, en roept : Ik zal hetkind helpen ! laat mij in de put zakken! ontdoendezich reeds middelerwijl van zijne bovenkleederen.

36

De omstanders, die nu moed vatteden, grepenhet touw, waarmede zij te vergeefs het kind had-den zoeken te helpen, maakten het den jongelingom het lijf onder de armen vast, en lieten hem inde put zakken, welker diepte en omtrek hem, nochiemand der aanwezende, bekend was.

Nadat hij eenigen tijd in de put gehangen engeene beweging van het meisje ontdekt had, riephij, dat men hem dieper moest nederlaten. Nu, totover het midden in het water hangende, bespeurdehij, dat het kind pogingen deed, om hem te vatten,en riep, weinig oogenblikken daarna, dat men hemzou ophalen.

Na dikwijls herhaalde pogingen was het hemeindelijk gelukt, om des kinds hoofd te vatten ; zijnebeenen sloeg hij om deszelfs hals, en vatte hetarmpje, hetwelk het angstige meisje naar hem hadopgestoken.

In deze moeijelijke houding had hij het geluk hetkind te houden, tot hij even boven den mond derput was opgetrokken, toen de omstanders, op denbuik liggende, het kind wisten te grijpen. Het meisjewas tot over het hoofd en de jongeling tot aanden hals, doornat. + Beiden zijn, door de Goddelijkegoedheid, bij hunne gezondheid gespaard.

JANSJE. Hoe heette deze jongeling ook? Vader !REINHART. Hermanus Rietbergen.JANSJE. Dien naam hoop ik nooit te vergeten;

die lieve, brave jongen!JAN. En hij woont te Leyden.REINHART. Ja!JAN. 0 Vader! als wij ooit te Leyden komen,

moeten wij hem opzoeken.REINHART. Gewis ! en als gij niets anders voor

hem doen kunt, dan druk hem de hand, en brenghem uwen opregten dank voor zi jne edele enbelangelooze hulpvaardigheid.

JANSJE. W ta zal die Moeder blij geweest zijn!R EINHART. Dat is ligt te denken. De uitdrukking

der blijdschap, zoo van de ouders van het kind,als van al de omstanders, moet reeds een goeddeel van helooning voor het weldenkend gemoedvan HermJnus Rietbergen hebben uitgemaakt,doch die dankbaarheid was hij reeds ontweken,daar hij, terstond, na het verrigten van zijne daadvertrok. Evenwel, de weldenkenden in de geheelestad roemden zijne braafheid en kloekmoedigheid.Het verdiensteliike Departement Leyden van deMaatschappij : Tot Nut van ‘t Algemeen, ver-klaarde hc,n, (na een ernstig onderzoek en breed-voerig berigt wegens dit voorval door deszelfsGemagtigden, bestaande uit den toenmalige Voor-zitter, benevens de Heeren D. R. Wijckerheld Bis-dom en Ds. J. Roemer,) op den 16 van Wijnmaand1804, in eene openlijke Vergadering, als zich welverdiend gemaakt te hebben, en vereerde hemeene zilveren Tabaksdoos, door de hand des Voor-zitters, den Heer Cornelis van der Reyden. In hetdeksel van deze doos waren de volgende regelsgegraveerd :

Rietbergen ! zoudt ge uw deugd door zilver zien beloonen 7Zou ‘t Leydsch Departement : Tot Nut van ‘t Algemeen,

De redding van een kind met dit geschenk bekroonen? -‘t Erkent uw rd!e daad. maar loont haar niet - ö neen !

De zaligheid der deugd schenkt ons het reinst genot -Uw loon zij in uw hart, bij Braven en bij God!

JAN. Dat is regt goed ! ach! kon ik eens hemgelijk worden !

38

REINHART. Eere zij uw hart, lieve jongen! datgij dit weqscht. Kinderen! vergeet nooit, dat degrootste waarde van een mensch bestaat in deugd-zaam en edelmoedig te zijn.

Uit : Leerzame Vertellingen en Deugdlievende Voor-beelden voor Kinderen. Te Leyden bij P. H. Trap.Tweede druk. 1810. Blz. 37-41.

Het boekje is herhaaldelijk herdrukt. Bij Trap ver-scheen de 5de druk in 1827: daarna is nog een 6de drukuitgekomen te Amsterdam bij Ten Brink en De Vries,zonder jaar.

Brandewijnsteeg en Clara-steeg. 0

Eenige opmerkingen over deze twee Leidschestraatnamen, waarbij eene heilige als patrones geste!dis over iets waarmede zij niets te maken had, wordenhier onder de aandacht van belangstellende Leidenaarsgebracht.

De leerlingen van Prof. M. de Vries en de lezerszijner Verspreide taalkundige Opstellen herinnerenzich zijne verklaring van het untstaan van den naamBrandewijnsteeg. ,,Aan de andere zijde der Mare,vlak tegenover, loopt eene steeg, waarin oudtijdseene kapel der H. Clara stond, en die daarom dennaam van Clarensfeeg droeg. Onze Leidenaars, diein latere tijden meer aan klare (jenever) dan aande H. Ciara dachten, vatten het als KlaresfeeR op ;en wat was nu natuurlijker dan het verlengstukder steeg, aan de overzijde, de Brandewijnsteeg tenoemen ? Zoo etymologiseert en speelt de spraak-makende gemeente !” 4

Bij de behandeling van het art. Brandewijn in hetWoordenboek der Nederl. Tas1 onwillekeurig hier-aan herinnerd, kon ik (in 1897) niet nalaten deze ter-loops gegeven naamsverklaringen eens nader teonderzoeken. Door vriendelijke hulp van den toen-

1) Met cenigc wijzqinger. hcrdrukt uit het Tidschr. Y. Ned. Taal- en LetterkundeXVI (1897) 283.6.

2) Taal- en Letterbode 1 (1870) 283 = Verspr. taalk. Opstellen 175.

4 0

maligen archivaris dezer gemeente, nu wijlen Mr.Ch. M. Dozy, kan ik hierover het volgende mede-deelen.

De Brandewijnsteeg heette oorspronkelijk, naarhet koor der Vrouwenkerk, waarheen en waarlangszij liep, Vrouwen(kerk)choorsfeeg; onder dezen naamis zij reeds in 1667-1668 (gelijk onlangs opnieuw)verbreed, en was zij nog in 1831, althans officieel(in een belastingregister), bekend. Na het afbrekender Vrouwenkerk in 1820 is deze naam echtergaandeweg geheel in onbruik geraakt. Niet alleengaf hij licht verwarring met de aan de anderezijde der kerk loopende Vrouwenkerksteeg (en ookmet de Pieters- en de Hooglandsche-kerkchoorsieeg);maar vooral was hij blijkbaar in den mond desvolks al lang verdrongen door den nieuwen naamBrandewijnsteeg, die reeds in 1725 en 1737 intwee overdrachten van in de steeg gelegen huizengevonden wordt : ,,Brandewijn- of Vrouwechoor-steeg” (terwijl vroegere overdrachten derzelfde hui-zen alleen van ,,Vrouwechoorsteeg” spreken). Indenzelfden tijd nu (begin der achttiende eeuw), datde naam Brandewijnsteeg ili zwang gekomen schijnt,was de benaming klare voor jenever inderdaadreeds bekend. In Alewijn’s Puiterv. Helleveeg (in1719 te Batavia geschreven) leest men op blz. 16 :

H. Kom, paey, ga jy met ons, wy zullen eens gaan klossen.Een klokje kortvoer zal wel smaaken op dat rossen . . . .

C. Zoo zal ik mee gaen om een klokje van den klaarenTe smullen. ‘t zal misschien mijn vrees wat doen bedaaren’).

1) Van latere dagteekening is een citaat uit Fokke Simonsz. bij : Zeeman,Drank en Drinkwinkels m Nederland 15. Volgens Schotel. Maatsch. Lev. O. V .14 zou het woord ook reeds bij Godewijck. Wittebroodskinderen voorkomen ;maar het is aldaar (op blz. 35 van Schotel’s eqen herdruk) niet te vinden.

4 1

En daar de Clare(n)steeg nu in dezen zelfden tijdaldus heette, is er tegen de verklaring van dennaam Brandewijnsfeeg, als eene spelenderwijsgevormde tegenstelling tot den eerstgenoemden,inderdaad geen bezwaar; deze gissing van De Vrieswordt door de feiten bevestigd.

Het is dan ook niet zoozeer hierover als wel, naaraanleiding hiervan, over dien (dus ouderen) naamClarensfeeg, dat ik iets in ‘t midden wensch te brengen.Tegen de afleiding van dezen naam van een kapel derH. Clara, die daar oudtijds zou gestaan hebben, bestaatnamelijk dit gewichtig bezwaar, dat zoodanige kapelbij Orlers noch Van Mieris te vinden en aan den archi-varis volslagen onbekend is. Zonder nader bewijsmogen wij deze gissing dus niet aanvaarden.

Evenmin kan de steeg zoo geheeten hebben naarhet klooster der Clarezusteren. Niet alleen omdatdit klooster veel verderop gelegen was en met desteeg in geen verbinding stond, maar ook omdatdeze naam Clarensfeeg eerst uit de 17de eeuwschijnt te dagteekenen, toen op den grond van het(in 1574 als zoodanig opgeheven en in 1576 totLeprozenhuis ingerichte) Clarissenklooster reeds langde in 1590 gebouwde Baaihal stond en de Leide-naars aan de Clarezusteren zeker niet meer dachten.

Ook die naam Clarensfeeg is namelijk, naar ‘tschijnt, niet de oorspronkelijke. De steeg heetteoudtijds, nog in 1608 en tot in ‘t midden der 17deeeuw, in overdrachten van huizen, op kaarten enz.C 1 a e s sfege, tusschen 1550 en 1650 ook veelalSt.-Nicolaesstege. Daar de gebuurte aldaar C 1 a a s -Coddebuurf heette - een der dwarsstegen heet nogK o d d e s f e e g + zou men kunnen meenen datS i n t -Nicolaas hier, evenals Sint Brandarius op

4?

Terschelling’), een indringer was, of liever de plaatsvan zijn petekind Claas Codde had ingenomen.Maar ,,de goede Sint” schijnt hier toch werkelijkthuis te hooren. Orlers zegt op blz. 49 der eersteuitgave van zijne Beschr. der Stadt Leyden : (Degebuurte) ,,St. Niclaesstege, begint aen de Maren,streckende tot de huysinghe daer St. Niclaes plachuyt te hanghen” (d. i. vermoedelijk aan het hoek-huis van de Clarensteeg en de Mirakelsteeg); docheven te voren : ,,Ian Vossenstege . . . begrijpendede Claessteech aen beyde syden tot de Mirakel-steech toe”; en op de kaart bij blz. 34 staat even-200 : ,,Claessteech”. De steeg zal dus evenals zoo-vele andere, naar het uithangbord aan het hoekhuisgenoemd zijn. En die oude naam leeft dan ook nogvoort in dien der brug over de Mare tusschen deClaren- en de Brandewijnstegen, die tot den huidigendag St.-Nicolaasbrug heet.

Dezelfde steeg wordt nu echter in een stuk van1644 genoemd : ,,Claresteegh”, in 1653 : ,,Claerren-steech”, en in 1656; ,,St.-Nicolaes- anders genaemtClaresteeg”2); en ook Orders spreekt in dienzelfdeneersten druk (a”. 1614) op blz. 57 reeds van ,,Claren-stege”. Terwijl zij dus vanouds, en nog in 1675,St.-Nicolaes- of Claessteeg heette, werd zij reeds in1614 ook, en sedert de 18de eeuw naar ‘t schijntbij uitsluiting, Clare(n)steeg genoemd. En deze laat-ste onoorspronkelijke naam gaf dan later weer aan-leiding tot de er oopin9 eener andere, nabijgelegenh d1) Z:c over de nnnmsaflclding van dezen vcrmaarden vuurtoren, den brand aris.van cen gewaanden heillgc. Sint-Brandarius. die zelf weer ,.geborcn” ISuit enne volksetymologxsche vervorming van Brandanus, den uit de middel-ecuwschs legende alom bekenden !erschen heilige. drie optellen in bovengenoemdTijdschr. v+ Ned. Taal- en Lettcrk. XVI 274-82. XVIII 193-9, XXX 65-72.2) In zekeren boedelinventaris (ao. 1604) is .,Ste Claerstcg:” verbeterd in .,StcClaesstege”.

4 3

steeg; beide de tegenwoordige namen zijn van jon-geren datum : Brandewijnsteeg is uit eene aardig-heid, Clarasteeg uit een onopzettelijk misverstandontstaan.

Immers indien de laatstbedoelde naamsveranderingdoor geene aanleiding van buitenaf is veroorzaakt,mag men dan niet aannemen dat in Claessteeg eenedergelijke ,,onechte” r tusschen eene vocaal .en- st - is ingedrongen als in een anderen Leidschenplaatsnaam, de Borstelbrug, die vanouds Bostelbrugheette en eerst in onzen tijd oficiëel, doch zekerin navolging van de spraakmakende gemeente,haren tegenwoordigen naam gekregen heeft 1) ? Uiteen dergelijken tusschenvorm Cfaersteegp) kon danhet latere Clare(n)steegj), hetzij al of niet door degedachte aan de klare jenever, licht ontstaan.

Uit de geschiedenis dezer twee Leidsche straat-namen blijkt opnieuw hoeveel raadsels en voetan-gels er voor taal-, geschied- en aardrijkskundigendikwijls in plaatsnamen schuilen.+)Leiden, Jan. 1921 (Aug. 1897). J. W. MULLER.

1) Zie Dozy in Hand. en Meded. v. d. Mij. d. Ned. Lett. 1894-95. blz.80. en Ned. Wdb. op Bostel. - Uit de omstandigheid, dat men uit denmond van oude Leidenaars over ‘t algemeen nog heden duidelijk Bos t e 1 brughoort, zou men allicht afleiden dat het hxr alleen de overheid was die. hetwoord hostel (uitgetrokken. afgewerkt mout) niet meer kennende en hetvoor eene verbastering van borstel houdende. in het begin dezer eeuw denwaren naam officieel inderdaad verbasterd had. - ware het niet dat de vormb o TS t e 1 voor bos te 1 van de 16de tot de 18de eeuw bij Hollandsche schrijversals Sartorius, Costcr. Bredero, ja zelfs bij dien onvervalschten Leidenaar. LeFrancq van Berkhey, gevonden werd (zie Ned. Wdb.); borstel schijnt dusinderdaad gewestelijk langen tijd ook gezegd te zijn.

2) Zie noot 2 der vonge bladzijde.3) De steeg heet thans (1921) op beide naambordjes (hoek Mare en hoek

Jan-Vossensteeg) C 1 a ra s t e e g Doch in 1897 luidde alleen het laatstgenoemdealdus. het eerste (naar ‘t schijnt het jongste) Clarensteeg. welken naamoudere Leldenaars zich ook nu nog wel herinneren. Evenzoo was ‘t, naar Ikmeen.indertijdgesteldmetde Mooi-Japen- o f M o o i - J a p i k s t e e g : h e t

ecne bordje vermeldde dezen, het andere genen naam. - De bewoners der steegzeggen natuurlijk meestal C 1 a I e n s te e g

4) Zie b. V. Tddschr. v. Ned. Taal- en Letterk. XXXVIII 146-55.

De Brandspuit van het Weeshuis+24 November 1769 - 1 Mei 1921

De dertigste April 192 1 is de laatste dag geweest,waarop onze Weesjongens, indien er op dien dagbrand ware gemeld geworden, met de in het Wees-huis op de Hooglandsche Kerkgracht van Gemeente-wege geplaatste blusch- en reddingsmiddelen zoudenzijn uitgerukt. Vroeger bestonden die middelen ineen handbrandspuit met al zijn toebehooren, en velenherinneren zich nog goed het uitrukken daarvan,met zenuwachtigen spoed; en dan later den triomfan-telijken terugkeer, na den brand, met ontplooide vlagen onder ‘t zingen van een steeds herhaald rijm.1)

Dikwijls H onder de oudere regelingen van hetbrandwezen, toen bij alarm alle spuiten uit- enaanrukten, misschien wel meestal -waren de ,,Wees-burgers” d da n e eersten geweest die ,,water gegeven”hadden en derhalve de daarmede te verdienen premiehadden verworven. Na elken brand werd hun ver-schijnen, hun optreden, hun succes, onder de burgersbesproken: in de couranten vermeld en beschreven.De spuit van het Weeshuis met haar jeugdigebemanning was in den volsten zin in Leiden populair;ieder rechtgeaard ingezetene was - met de jongensmee - naijverig op haar eer.

Wij zien en hooren de Weesburgers nu bij den

1) ,,WLj zijn de Weesjongus: Wij hebbe de brand geblus! Hosselemie (enz.)“.da cape ad inf.

45

brand sinds welhaast een jaar in ‘t geheel niet meer,maar ook het eigenaardig gehoor en gezicht van dezwaar-rollende spuit met haar drukke, opgewondenbemanning is al verscheidene jaren uit onze stratenverdwenen; de handspuit van vroeger + met haaraankleef - werd al den lsten Mei 1914 door eenslangenwagen met bijbehoorenden ladderwagen ver-vangen.1) en daarmede was toen reeds een grooteverandering en vereenvoudiging, iets veel nuchter-ders, iets prozaisch, gekomen in de verschijning en debedrijvigheid van onze Weesjongens op het terreinvan den brand.

Toen het Weeshuis nog sterk, of vrij sterk althans,bevolkt was, waren er steeds wel groote jongens(,,werkjongens”) genoeg om de spuit te helpen beman-nen, en als er zieken of tijdelijk invaliden waren,waren er toch ooknog ,,groote jongens” genoeg omin te vallen. Maar bij de gaandeweg afnemendebevolking van het Weeshuis waren er in sommigejaren dikwijls nauwlijks genoeg groote jongens om deplaatsen aan de spuit te bezetten; ‘t gebeurde vaakdat er eigenlijk nog te jongen, en zeker lichamelijkminder geschikten mee uitrukten en - dit trouwenstoen niet in sterker mate dan vroeger H het uit-rukken met de spuit was een aanleiding tot veelkouvatten - de jongens vlogen er bijvoorbeeld dik-wijls niet ten volle gekleed de straat mee op: zijbrachten soms uren, in natgespoten kleeren, inkoud of guur weer buiten, soms op ladders, door,enz. enz. -, en, erger, een avond of een heele of halve

1 ) H e t Leidsche J a a r b o e k j e v a n 1 9 1 5 vermeld.inde KorteKroniekover ‘t vorig jaar. op 12 Maart 1914: ,,De brandspuit van de Weesburgerswordt afgewhaft terwijl hun de bediening van een ladderwagen en springzeilwordtopgedragen.“-DenIstenMei1914zijnevenweleen slnngenwagenmetladderwagen (en springzeil) in ‘t Weeshuis geplaatst.

4 6

nachtin een omgeving van veelal ruwe klanten, werktetot opvoeding en verzachting van zeden en manierenallesbehalve mee.]) Deze dingen, ook al wel eerdervaak onder de bestuursleden van het gesticht bespro-ken, noopten eindelijk in ‘t begin van 1914 deRegenten van het Huis om bij de Regeering vande Stad aan te dringen op wegneming van ,,de spuit”;maar de laatste maakte daartegen nog ernstigbezwaar.

De gemeentelijke brandweer wenschte het voor-deel niet te missen van ten minste voor één derhandspuiten, althans bij nacht, een bezetting terstondbijeen te hebben, gelijk in ‘t Weeshuis, zoodra alsmaar de bel op de Jongenslaapzaal getrokken werd,het geval kon zijn; maar, na besprekingen en argu-mentaties over en weer, werd dan toch de hand-brandspuit door een gemakkelijker te bemannen enlichter te bedienen slangenwagen (met ladderwagen)vervangen. Dit had plaats, de juiste datum werdreeds genoemd, op den lsten Mei 1914.

Het werd, bij ‘t gestadig afnemen der bev;tFe;tvan het Weeshuis in de volgende jaren,moeilijker om zelfs het achttal jongens, benoodigdvoor het bemannen van slangen- en ladderwagenvoltallig te houden; in ‘t begin van 1921, bij het,,kopperen”Z), bleek, dat als straks, met den Isten

1) Toch was. aan den anderen kant. de brandspuit in het Weeshuis ook eentucht- en strafmiddel. Wegens het een of ander vergrijp, of de een of andereo v e r t r e d i n g . g e d u r e n d e z e k e r a a n t a l w e k e n n i e t m e d e t e m o g e n u i t r u k k e n m e tde spuit. was een eerestraf en tevens een geldstraf (niet mededeelen in de premie.d o o r d e s p u i t v e r w o r v e n ) .

2) Bij het ko ppere n komen de verpleegden. die op den komenden lsteaMei den leeftijd zullen hebben bereikt om .,voorloopig” te worden ontslagen(19 jaar voor de jongens: 20 voor de meisjes) voor de vergadering van hetBestuur om dat ,,voorlooplg” ontslag te verzoeken en hunne of hare vaoruit-zichten in de burgermaatschappij te bespreken (loonverdienste: kosthuis: dienst-betrekking. enz.). Dit dusgenaamde kop p eren had vroeger (de Regentenv e r g a d e r d e n o u d t i j d s a 11 e M a a n d a g e n ) v e r m o e d e l i j k o p 4 op p er m a a n d a gpkats i vandaar dan de naam.

4 7

Mei, de werkjongens die in ‘t loopende jaar (sedertden vorigen Meidag) negentien jaar waren geworden,,voorloopig” zouden ontslagen zijn, er geen achtjongens boven den vereischten leeftijd (17 jaar’)meer in het huis aanwezig zouden wezen en hetbemannen van slangen- en ladderwagen dus onmo-gelijk zou zijn. In de maand Februari van dat jaarhebben zich derhalve Regenten tot het College vanBurgemeesters en Wethouders dezer gemeentegewend met de mededeeling dat er na den eerst-komenden 1 sten Mei geen genoegzaam aantal grootejongens meer beschikbaar zou zijn om het in ‘t Wees-huis van Gemeentewege geplaatste brandbluschmate-riaal te bemannen, daaraan het verzoek verbindendeom een regeling te willen treffen waarbij van de hulpder Weesburgers bij brand na 30 April eerstkomendegeen gebruik meer zou worden gemaakt, en omd in verband daarmede en als gevolg daarvan- het brandbluschmateriaal uit het Weeshuis te wil-len doen weghalen. De bewilliging daarop van hetCollege van Burgemeester en Wethouders ontvangen,met de daaraan verbonden dankbetuiging, volge hierin afschrift, als het welsprekend slot der geschiede-nis van de brandspuit in het Weeshuis.

GEMEENTE LEIDEN.No. 445.

Onderwerp : Brandweer.Leiden, den 2den Mei 192 1.

Voldoende aan het verzoek vervat in Uwemissive van 18 Februari j.l., hebben wij de eerU mede te deelen dat wij met den Comman-

1) Door de Knderwetten gceischt. Vroeger rukte - zie boven - alles.zelfs ,,schoollongens” wel WDS mede uit.

48

dant der Brandweer maatregelen hebben ge-troffen waardoor het in het H.G. Weeshuisaanwezig brandweermateriaal kan wordenweggehaald en worden geborgen deels in hetPolitiebureau en deels in de Brandweerwerk-plaats aan de St. Jacobsgracht.

Intusschen doet het ons oprecht leed datwij in het vervolg bij brand de hulp derLeidsche Weesburgers zullen moeten missen,een hulp die ons gedurende een lange reeksvan jaren werd verleend, die door ons zeerwerd gewaardeerd en die bij de Leidschebevolking populair was geworden.

Het is ons dan ook inderdaad een behoefteU hartelijk dank te zeggen voor de langdurigeen uitstekende diensten door de LeidscheWeesburgers aan de gemeente en hare brand-weer bewezen, diensten die z wij herhalenhet c door ons steeds op hoogen prijs werdengesteld.

Burgemeester en Wethouders van Lei d e n,

(w.g.) W. PERA,Weth. L”.-Burgemeester.

VAN STRI JEN,Secretaris.

A a nhet College van Regenten vanhet H.G. of Arme Wees- enKinderhuis

teL E I D E N .

49

Met dit eervol en dankbaar getuigenis van deStedelijke Overheid eindigt de geschiedenis van debrandspuit in het Weeshuis. Haar geschiedenis begintruim honderd vijftig jarel; vroeger, in 1767, metonderhandelingen van de Regeering der Stad metMeesteren Regenten van het Weeshuis over hetplaatsen van een ,,nieuwe brandspuit” in hun gesticht ;hetgeen dit beteekent dat de stadsregeering een deronlangs, boven het reeds aanwezige getal, aange-schafte spuiten; een der ,,nieuwe” spuiten dus; in‘t Weeshuis wenschte te plaatsen, en niet moetworden opgevat, alsof er te voren al een spuit in‘t Weeshuis zou aanwezig zijn geweest, en dus eenoude spuit door een nieuwe zou worden vervangen.Het plaatsen van een spuit in ‘t Weeshuis zouintegendeel iets nieuws zijn; evenwel blijkt het dater toen alreeds sedert jaren wees- en houkinderenaan de bediening van de brandspuiten hebben mee-geholpen, maar aan spuiten niet in de gestichten,doch elders in de stad geplaatst. Uit de Brandkeurvan 1737 ervaren wij dat de Stad toen vijf ,,Grooteof Slang-brandspuiten” bezat, en omtrent de bedieningvan twee dier spuiten, no. 3 en no. 5, lezen wijdaarin het volgende :

De Brandspuyt getekent No. 3 staat op deStadts Timmerwerf . . ende behoord daartoe een manschap van 80.1 ersoonen, gekoorenDuyt Stadts Timmerlieden, Smits, Boomsnoejers,eenige Stadts Metselaars en Straatmakers,Bierdragers en Noodhulpen, en 8 WadeHouwkinderen.. . . > . . . . . . . . . . . .* ., . . . . t . . . . . . . .

4

50

De Brandtspuyt getekent No. 5 staat aande Loots Kerk, werdt bediend door VyfBrandmeesteren, waaronder moet zyn denOverman van de Baggerluyden, ende behoorddaar toe een manschap van 80. Persoonen,gekooren uyt de Baggerluyden, Weeskinderenen Houwkinderen.

U i t : B r a n d K e u r e d e r S t a d tLeyden van 27 Maart 1737, DerdeDeel (Brandweeren) , 1 .

De besprekingen over ‘t plaatsen van een ,,nieuwe”brandspuit, - in ‘t Weeshuis (Armeweeshuis), of in‘t Houhuis (Armkinderhuis), dat was in den beginnenog twijfelachtig +, hebben twee jaar lang geduurd ;de beslissing is naar den kant van ‘t Weeshuisgevallen.1) In de notulen van den lsten Mei 1769lezen wij dat er een ,,memorie” was opgemaaktover de kosten van een brandspuithuisje tot bergingvan de spuit; in Juli van dat jaar was men ‘t erover eens dat de Catechiseerschool tot die bergingzou worden geaccommodeerd ; den 25sten Septemberis het brandspuithuisje gereed: in November berichtenBurgemeesteren dat nu ook de voor ‘t Weeshuisbestemde spuit in gereedheid is en bij de eerstegelegenheid naar ‘t Weeshuis zal worden gebracht ;in dezelfde regentenvergadering (27 November)waarin van dit ingekomen bericht mededeeling wordtgedaan, rapporteert ook een der Regenten dat desomt reeds op 24 November laatstleden in hetWeeshuis is ,:bezorgd”. I

1 ) N o t u l e n - b o e k v a n R e g e n t e n v a n h e t Armcweeshuis. a n n o 1763-1774 (Archief v.h. Weeshuis; 2de Afdeeling, Boeken. Afd. V. no. 628). denotulen van 4. 5. 12 Januari, 6 April (enz.). anno 1 7 6 7 e n vervolgens die vande jruen 1768 en 1 7 6 9 .

5 1

De spuit was nu ter plaatse en den 11 den December1769 besloten Regenten van het Weeshuis om haarden eerstkomenden Woensdag met de Regenten vanhet Armkinderhuis (dat ook zijn contingent totde bemanning leveren moest), ,,figuurlijk” te gaanprobeeren, ‘t geen wel zal willen zeggen datmen er die soort van oefening mede wilde hou-den, welke e als ik mij niet vergis d in tech-nische brandweertaal ,,droog spuiten” wordt ge-noemd. Het kwam daar echter nog niet toe;Regenten van ‘t Armkinderhuis, bang om hun vingerste branden, vonden ‘t gewaagd om, zonder nadereinstructies van Burgemeesteren, de spuit, ,,die inallen deele een stads-spuit is”, te gaan beproeven;maar dit behoeft ons niet verder bezig te houden;24 November 1769 is de dag waarop voor ‘t eersteen brandspuit in ‘t Weeshuis aan de HooglandscheKerkgracht werd geplaatst, welke, zij het dan naeenig voorzichtig onderhandelen, eerlang tot nut enzegen van de burgerij is in gebruik gesteld.

De Brandkeur van 8 Juli 1769 licht ons in, bijwelke der stadsbrandspuiten (er waren er toen acht :,,zeven groote of Slangbrandspuiten” en ,,eene spuitvan kleinder caliber”), wees- en houkinderen deelvan de bemanning uitmaakten ; immers, niet alleen dein ‘t Weeshuis geplaatste spuit werd toen voor eer>deel door gestichtsverpleegden bediend, en er wasook een der spuiten ,,geadsigneert” aan ‘t Walen-Houhuis.

De brandspuit geteekent No. 5 staat aande Loots Kerk, en word bedient door vyfBrandmeesters, waar onder zal moeten zynden Overman van de turfdragers, en behoord

52

daar toe een manschap van zestig personen,namentlyk twintig weeskinderen, twintighouwkinderen, en de resteerende turfdragers.

De brandspuit geteekent met de Letters Wen A. geadsigneert aan ‘t H : Geest, of ArmeWeeshuis en het Armkinderhuis, staat in ‘tWeeshuis, en word bediend door vyf Brand-meesters, en behoord daar toe een manschapvan zestig personen, gekooren uit kinderenin de gemelde Godshuizen gealimenteerdwordende, waarbij ook zullen moeten adsis-teeren twee suppoosten van ieder der gemeldeGodshuizen, om ordre en opzicht te hebbenop ‘t gedrag der voorsz. kinderen, aan devoornoemde spuit geëmployeert wordende,zonder dat de gemelde suppoosten zich, methet blussen van den brand, zullen vermogente bemoeijen.

De brandspuit geteekent met de LettersP.W. geadsigneert aan ‘t waale Houwhuis,staat in ‘t gemelde huis, en word bedienddoor drie Brandmeesters, en hoord daar toeeen manschap van achtien personen, gekoorenzoo uit de kinderen als andere persoonen,door ‘t gemelde huis gealimenteert wordende,waar by enz. . . .

U i t : G e n e r a l e B r a n d - k e u r e d e rStad Leyden van 8 July 1769, DerdeDeel , 1 .

Er zouden uit de Notulen- en Resolutieboekender Regenten van het Weeshuis nog allerlei aantee-keningen te maken zijn, met betrekking tot de wees-

5 3

huisspuit en haar ,,manschap”, als: wanneer deeerste spuit door een andere vervangen is (1775),enz. Misschien zouden er ook uit bescheiden inandere archieven nog velerlei bijzonderheden zijnbijeen te brengen over de bediening van die enkeleandere stadsspuitenl) met hulp van gealimenteerdenuit sommige Godshuizen. Het zou b.v. allicht moge-lijk zijn na te gaan, wanneer de medewerking vanweezen en houkinderen aan de bediening van dieandere spuiten heeft opgehouden, en zeker is welte bepalen wanneer de spuit van het Walenhou-huis het laatst heeft dienst gedaan. Maar dit allesligt buiten de bedoeling van dit opstel. Het hadalleen ten doel om, nu de spuit van het Weeshius,laatst- en langstovergeblevene van de vroeger doorgestichtsverpleegden gedeeltelijk of geheel bemandespuiten, tot het verleden behoort, den aanvang enhet eind van haar geschiedenis aan te wijzen en omdoor het Leidsche Jaarboekje, in ruimen kring envoor het vervolg van tijd, bekend te maken hetstuk waarin het Dagelijksch Bestuur onzer Gemeentedie geschiedenis gewaardeerd heeft en geëerd.

Trouwens, historische bijzonderheden, hoe belang-rijk en hoe aardig dikwijls ook, die men uit notulenen resolutiën met allicht niet veel moeite zou kunnenbijeengaren, zouden toch maar de officiëele, deadministratieve, de uiterlijke geschiedenis, het ge-raamte van eene geschiedenis aan onze Weeshuis-spuit kunnen geven. Het verhaal van de brandenwaarvoor zij is uitgerukt, van het loffelijk gedrag

1) In eenc portefeeudle op het Gemeente-Archief alhier. met het opschrift:Brandweer. Verlichting, vond ik b.v. voor ‘t jaar 1815: Spuit 8: Weozen vanhet Walenwecshuis. Weezen Gereformeerd Weeshuis spuit : 7. - Verder vondik op ‘t gemeente-archief, voor dit onderwerp, behalve de verzameling vanB r a n d k e u r e n . zoo goed als niets.

5 4

harer bemanning, van het aantal premies voor,,‘t eerste water” door die bemanning verworven,zou men willen kunnen geven; die inwendige eneigenlijke geschiedenis willen kunnen schrijven.Maar bestaan daar gegevens voor? Andere danmen misschien uit rapporten van brandweer enpolitie zou kunnen verzamelen? (Wie zal er deverschillende Leidsche couranten op gaan napluizen ?)En zoo men ze vindt, ik denk dat wij dan tochniet veel anders zouden krijgen, dan een vrij dorrelijst van binnenbranden en uitslaande branden, vanschoorsteenbranden en loos alarm, met vermeldingvan den dag waarop en de plaats waar. Wijmoesten gedenkschriften hebben, persoonlijke her-inneringen, waarin teekenende bijzonderheden warenbewaard. Wat zouden wij, over de laatste halveeeuw, niet nog veel kunnen vernemen, als de numeer dan negentigjarige Meester Van Bemmel,l) dieover de vijftig jaren in ‘t Weeshuis werkzaam isgeweest, en ‘t grootste deel van dien tijd als Brand-meester van de Weeshuisspuit mee is uitgerukt ; alsMr. van Bemmel nog eens aan ‘t vertellen kwam ?

Leiden, Februari 1922. A. BEETS.

1) M. N. van Bsmmel (geb. 8 Juil 1830) herdacht op 17 Maart 1959 den dagwaarop hij voor 50 jaien als Mr. Kicermaker m het Weeshuis in dienst trad.Voor ecnige jaren werd hij gepenslonneerd, maar hij bewoont nog steeds hethuisje naast de Wccshuispoort.

Het Huis Deveren

de Heerlijkheid LisseJBij ondergeteekende berusten een aantal documen-

ten, die op het huis Dever en de heerlijkheid Lissebetrekking hebben. De oudste berichten dateerenuit de tweede helft der 14de eeuw. Toen leefdeReinier Dever, r i d d e r , + d i e o o k Reinierdie Ever genoemd werd + in de heerlijkheidLisse, waar hij een woning had, die men naar hemDever noemde. Zijne voorzaten waren reeds tentijde van graaf Floris V te Lisse gevestigd. In1370 droeg Reinier Dever het huis met 5morgen land aan den graaf van Blois als erfleen op.

Wij laten dit oudste document, waaraan hetzegel van Jan van Blois in groen was nog hangt,hier volgen, van de overige bescheiden geven wijden inhoud kort weer. Alle stukken zijn in originali.

a . Jan van Bloys, heer van Scoenhoven ende vander Goude. Maken cond allen luiden, want herReinier die Ever ons opghedraghen heeft toteenen vryen eyghen sine woninghe te Lisse mitvyf merghen lands binnen den hiemwerve alsoe alssi gheleghen syn, soe hebben wy hem die vorser.woninghe mitten erve weder verlyet, van ons endevan onsen nacomelinghen, hem ende sinen nacome-linghen te houden ten rechten erfleene, sonder

56

versterven. Ende dit vors. goet selmen an ons endean onse nacomelinghe verzoeken ende verheerwadenmit enen roeden havic of vyf scellinghe grotedaervoor. In orconde desen brief beseghelt mitonsen seghel. Ghegheven tot Scoenhoven op SinteL o u r e n s d a c h . I n t Jaer o n s H e r e n M C C C endetseventich.

b. Getuigenis van Philips van Wassenaer enDiderik van Hodenpiil, dat zij als leenmannen bijde door den graaf van Holland aan Rei nierD e v e r gegeven beleening tegenwoordig waren.1390.

C . Leenbrief van Albrecht van Beieren, graaf vanHolland, ten behoeve van Reinier Dever,ridder. 1398.

d. Reinier d i e E v e r o f Dever m o e t e e ndochter aan N. v a n H a e ft e n uitgehuwelijkthebben, omdat Gisbert van Haeften in 1417met de woning van Rei ni er D ever, zijn groot-vader, beleend wordt.

Leenbrief van Jacoba van Beieren, gravin vanHolland, w a a r i n Gisbert v a n H a e f t e n m e tde woning en 5 morgen lands in de ambachts-heerlijkheid Lisse, die hij van zi jn grootvaderR ei n i er D e v er geerfd had, beleend wordt. 1417.

e. Leenbrief van Margareta van Boergondiëvan de woning te Lisse met de 5 morgen land,ten behoeve van Gisbert van Haeften. 1436.

f. Leenbrief van hertog Filips van Boergondië,over bovengenoemd bezit ten behoeve van C 1 a rav a n H a e f t e n , v r o u w v a n J a n v a n Duven-v o i r d e . 1447.

57

g. Leenbrief van Karel V ten behoeve vanJ o h a n v a n M a t h e n e s s e . 1507,

h. Leenbrief van Karel V ten behoeve vanN i c o l a a s v a n M a t h e n e s s e , 1522.

i. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland ten behoeve van Maria van Ma the-n e s s e , w e d u w e v a n J o h a n v a n S c h a g e n .1623.

k. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland ten behoeve van J o ha n v a n S c ha g enmet de woning en 5 morgen land in Lisse gelegen,met een stuk weiland, groot 554 morgen - KlaesHuygen ven genaamd -- 40 schilling goed geldvan de imposten te Voorhout en 25 schilling uitde imposten te Lisse - nog een tiende te Velsengelegen. 1628.

1. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland ten behoeve van Johan van Schagenover de ambachtsheerlijkheid Lisse, een huis enhave met 10 morgen land. 1638.

m. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland ten hehoeve van Elisabeth Camonsover de ambachtcheerhjkheid van Lisse, over eenwoning met 5 morgen land, . . . over 40 schillingsen 25 schillings uit de imposten van Voorhout enLisse. 1640.

n. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland ten behoeve van Willem de W aelvan Vronestein met de woning te Lisse en 5morgen land. 1674.

o. Akte,verzuim vanMei 1687.

5 8

w a a r d o o r W i l l e m d e W a e l h e thet leen kwijtgescholden wordt. 16

p. Leenbrief derzelfde Staten ten behoeve vanW i l l e m d e W a e l v a n V r o n e s t e i n o v e rde leenen, waarover in vorige akten spraak is.24 Juni 1687.

q. Leenbrief derzelfde Staten ten behoeve vanA d r i a e n d e W a e l v a n V r o n e s t e i n o v e rde ambachtsheerlijkheid Lisse etc. 1700.

r. Leenbrief derzelfde Staten ten behoeve vanAdriaen de Wael over de van zijn broer nietontvangene en opnieuw verleende leengoederen.1700.

S. Gelijkluidende leenbrief voor Ad r i a e n deW a e l . 1 7 0 1 .

f. Leenbrief ten behoeve van Erasmus vanScherpenseel te Rumpt. 1710.

U. L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n E l i s a b e t hC a t h a r i n a v a n S c h e r p e n s e e l , echtgenootev a n F r e d . J a c o b u s v a n H e e r e m a n e nZ u y d w y k . 1714.

u. L e e n b r i e f v o o r D i e d e r i c h Johann v a nH e e r e m a n . 1 í38.

W. L e e n b r i e f v o o r F r e d e r i k W i l l e m v a nH e e r e m a n . 1781.

X . L e e n b r i e f v o o r C a r l v a n H e e r e m a n .1787.

59

Egmondsche Leencn in het Ambacht

Lisse gelegen,

1 . Brief, waarin Reini er Ever, ridder, aanhet klooster Egmond voor de gevorderde leen-gcederen, die hem als allodiale goederen werdengeweigerd, weer in leen opdraagt een stuk, Plogersvenne genaamd, ongeveer 2 morgen groot en eens t u k geheeten G h e r y t s S o e t e r s v e n n e a a n d ezuidzijde van Plogers venne. 1398.

2. Leenbrief van den abt van Egmond tenb e h o e v e v a n C l a r a v a n H a e f t e n , d i e m e tJ a n v a n D u v o i r d e g e h u w d w a s . 1447.

3. Leenbrief van denzelfden ten behoeve derg e b r o e d e r s v a n M a t h e n e s s e . 1 5 2 3 .

4. Leenbrief van denzelfden ten behoeve vanJ o h a n v a n M a t h e n e s s e . 1556.

5. Leenbrief der Staten van Holland en West-friesland als ,,repraesentanten” van den abt van Eg-m o n d t e n b e h o e v e v a n I s a b e l l a C a t h a r i n av a n C a m o n s . 1658.

7. Relief van het leenverzuim ten behoeve vanJost de Wael als manen voogd van IsabellaC a t h a r i n a v a n C a m o n s . 1 6 5 8 .

8 . L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n W i l l e m d eW a e l . 1 6 7 4 .

9. Leenbrief ten behoeve van Adriaen deW a e l . 1 7 0 0 .

lO+ L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n E r a s m u sB e r n a r d v a n S c h e r p e n s e e l v a n R u m p t .1710.

6 0

1 1 . L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n E l i s a b e t hC a t h a r i n a v a n S c h e r p e n s e e l , echtgenootev a n F r e d e r i k J a c o b H e e r e m a n v a n Zuijd-wijk. 1714.

1 2 . L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n D i d e r i kJ o h a n v a n H e e r e m a n . 1738.

1 3 . L e e n b r i e f t e n b e h o e v e v a n F r e d e r i kW i l l e m v a n H e e r e m a n . 1781.

J. KLEI JNTJENS.

e korenmolen en het windrecht

,,Lof Mool’naars Akker! daar nooit tydVerzuimt word, om het Graan te breken;Maar daar men maalt met alle streken

Der Winden; en met zorg en vlytOns Dorp van broodgebrek houd veilig.

Men eer’ de Molen om het Graan.Vrouw Ceres, met een schoof gelaên,

Hie!d me eertyds hier al meê voor heilig.”

Zoo riep Jacobus van der Valk (NoordwykscheArkadia, bl 95) in 1748, toen hij met zijn Leydschgezelschap om den hoek van de Molenstraat en denSt. Jeroenskrochtweg 1) den in 1703 gebouwden Noord-molen aanschouwde, die helaas! bij den aanvangvan 1922 gedoemd is geworden tot verdwijning.

Moest de molen geëerd worden om het graan,niettemin werd hij geacht om zijn verheven stand-plaats buiten het dorp toen de Wilhelminastraatnog als Krochtweg liep langs een beek, vlietendmet helder duinwater, waarin men de paling tot opden bodem toe kon ontdekken.

Hij werd door vreemdelingen geëerd om zijnbescheiden gestalte, die trots zooveel stormen dernatuur en menige omwenteling der politiek, immereen mooi cachet bleef drukken op het idyllisch schoonvan het noorderkwartier der heerlijkheid.

1) Thans Wilhelminastraat.

6 2

Steeds bleef hij bemind in dagen van droefheiden vreugde des volks, want zijn teekenen ,,in rouw”of ,,in vreugd” deden sinds eeuwen den dorperkond dat er een doode of een bruidspaar in zijneomgeving was.

Doch wat is er bekend van Ceres’ maalcultuurte Noordwijk.?

In de middeleeuwen was ‘Noordwijk in het bezitvan twee korenmolens: ,,die zuutmuelen ende dienoortmoelen.”

De Zuidmolen had zijn standplaats aan denAchterwegl) omtrent den ingang van de laan naar,,die hofstede van noertich” (Offem), waarom, blij-kens oude koopbrieven, de tegenwoordige Zwane-steeg destijds den naam droeg van ,,die moelensteech”2).

In den leenbrief der ,,ambochtsheerlichede v a nonsen Dorpe van noirtich” op heer Jan vanderBoechorst, van 2 Febr 1438 (stijl van den Hove),staat vermeld: ,,so sal hi mede hebben die wyndtende onse molen tot noirtich”, en in den verlei-brief op heer Jan van Noortich, van 31 Jan. 1456(stijl v. d. H.) heet het: ,,Voirt hebben wij verlyet-die ambochtsheerlicheit van onsen dorpe van noor-tich, mitden wynt ende zuutmuelen aldair.”

Van den Noordmolen vindt men voor het eerstmelding in het jaar 1466. Den 29 Nov. van datjaar draagt Jan vander Bouchorst, gehuwd metjoffrou Heinric van Noortich, aan de grafelijkheidop* ten behoeve van Jan van Noortich ,,sijnswijffs broeder, die wintmoelen, staende aende noort-

1) Nu Offemweg.

2) Deze molen staat vgheconterfeyt” op een .,Caerte vande heerhchcyt vanOffem” door den landmeter Jan Potter. anno 1566. berustende 11, het algem.rijksarchief t e ‘s.-Hap, t e r w i j l v a n het traditloneelc molenaarshuis aan d e nAchterweg een afbecldmg uit 1826 aanwezig is in het stedelijk archief te Leiden.

63

side van Noortich, mitten werff, omtrent een mor-gen geestlants, meulenhuys ende een voetpadt daeraff gaende affter de muyr vanden susterhuys aldaerende mit allen wtwegen ende innewegen, behorendetotte voirz. meulen, te houden tot een erffleen,daerinne Joncvrou Jan van treslonch, des voirsz. vanNoortwycx geëchte wive, verlijfftocht wert.”

Tijdens de ,,fondatie der scutterye ende ghildevan S. Joris in noortich,, (24 Juni 1477) zijn ingenoemd gilde ook opgenomen ,,Jelys die molenairende Andries die molenair.”

Met den leenbrief op heer Jan vander Does Jansz.,van 22 Jan. 1550 (stijl v. d. H.), wordt ,,mittenwindt ende zuytmolen aldaer” ook ,,die wintmolen,staende aende noortzijde van noortich” in het verleiopgenomen, welke beide molens in gelijken term be-schreven blijven tot in den laatsten verleibrief op heerGerlag Jan Doys van der Does (25 Febr 1788),niettegenstaande van den Zuidmolen in de laatsteeeuwen geen spoor meer was te vinden.

Beide molens waren zoogenaamde dwangmolens.Op verzoek van heer Jan van Noortich en ,,vele

van de vroescap ende rijcdom van Noortich” heeftPhilips van Bourgondië bij open brief van 18 Juni1457 aan ,,alle ondersaten den gemene buyren endeinwonende, gezeten ende wonachtich in onsen dorpeende prochyen van Noortich ende noortigerambocht”,bevolen dat niemand hunner ,,voirtan sijn korennoch mout nergent en doe noch en late malen, danup die muelens, staende binnen der prochyen vanNoortich, noch geen meel en cape noch en ver-cape dan dat up die voirsz. muelens gemalen is“.l)

11 De origine& octrooibrief van Flbps. geschreven op papier, voorzien met deshertogs signet in mode was. is nog in het archxf der heerhjkheid aanwezig.

Onder Janus Dousa werd de Noordmolen afvallig.Toen, volgens Hooft, het volk van Leyden in 1573,op zijne veiligheid bedacht, rondom de stad ge-boomte, sloten en kloosters ter aarde wierp, isde korenmolen van de abdij van Leeuwenhorst,staande aan de laan, vóór de grachtpoort, naarNoordwijk getransporteerd en heeft daar den oudenmolen vervangen, gedurende een tijdvak van 130jaren.

Voor huur van woning en gerechtigheid vanden wind werd tot 1642 door den molenaar f 125.-per jaar opgebracht. Bij het betrekken van denmolen door Symon WTiilemsz. Casteleyn in datjaar is het windrecht door den nieuwen ambachts-heer Wigbolt van der Does op f 150.- gesteld,terwijl de molenaar den ,,Coornwintmolen” ineigendom kon overnemen, Casteleyn aanvaarddehem met een hypotheek groot f 1453.- ,,jegensden penninck twintich” van den scheepmaker EngelClementsz., doch niet in staat zijnde den eigendoms-last te dragen, gaf hij in 1652 den molen weerover aan den Heer van Noortwijck voor f 366O.d

Uit een request van zijn opvolger Cornelis Cor-nelisz. van Veen, van 9 Juli 1660, blijkt dat hetmaalloon destijds 2 stuivers per zak rogge en 3 stui-vers per zak tarwe bedroeg, en dat de Noortwyksemalery stond onder de ,,Haechse maet”, d.i. 42 zakin het last, terwijl Lisse, Warmondt, Reynsburchen Cattenwyck onder de ,,Rynlantse maet” maal-den, d. i. 44 zak in het last. Hij verzocht daarom,geli jk Lisse reeds genoot, 8 penningen per zakrogge en 4 penningenl) p e r z a k t a r w e hoogermaalloon, hetwelk hem, na bekomen advies van

l> Een stuiver had 16 penningen.

6 5

de bakkers, door schout en gezworens is toegestaan.Met den aanvang der 1% eeuw had de ,,oude

Leemolen,, uitgediend. De molenaar MatthijsWillemsz. Breda verzocht den ambachtsheer eennieuwe molenroede, ja nog meer zelfs, want hijzou zijn arbeid stop moeten zetten en zijn jaarlijkschehuursom van f 430.- niet meer kunnen voldoen.

Een nieuwe molen dus ! Aan Adriaan Kerkhoven,molenmaker te Leyden, wordt door Wigbolt vander Does, kleinzoon van den hiervoren genoemdenWigbolt, opgedragen een ,,nieuwe ronde steenenkoornwintmolen” te bouwen, waarbij hij het houtvan den ouden molen, dat daarvan nog goed is,mag gebruiken. Den 15en Aug. 1703 begon men denouden ,,Lee” af te breken en den 22cn Novemberd. a. v. is, tot genoegen van den heer besteder,de nieuwe steenen molen ,,volkomen opgemaakt”voor de som van f 2710.#, plus f 1O.H voor een,,dubbelde halssteen” en f 1O.d voor ,,een tonnebier”, ten behoeve van het werkvolk. En Matthijskon weer met nieuwen moed gaan malen.

Den 6en April 1748 deed echter de ambachts-vrouwe Theodora Odilia van Doys, douairiere vanSteven vander Does, den korenmolen met ,,allehet gereedschap van seylen, billen etc.” voor goedvan de hand aan den molenaar Vaster van Ardenne,voor de som van f 10500.- ,,Ende dat metbelas-tinge v a n f 150.- j a a r l i j k s t o t windgeld o f t e‘t regt vande wind, ‘t welk Haar HoogEed. enHare successeurs Heeren en Vrouwe van Noord-wijk inder tijd aan en op gemelde molen blijven

behouden, welk voorz. regt van de wind tot Eenhondert en vijftig guldens jaarlijks den voorn.Koper, meede voor ons schout en schepenen com-

5

6 6

pareerende, verklaarde tot syne en syn succes-seurs, als Eygenaars der gemelde molen, ‘s lastente nemen, ende het Evengenoemde wintgeldalle jaren opden len January aan deselve HaarHoogEd. ende verdere Heeren en Vrouwen vanNoordwyk, sonder eenige de minste cortingeprompt te sullen voldoen en betalen.”

Op gelijke voorwaarde verkocht molenaar Vaster25 Sept. 1760 den korenmolen aan CornelisDijkshoorn voor f 8500.+, terwijl diens vrouwAnna Swenkoop, als weduwe, den 24 Juni 1768den molen met een huis en erve aan de Molen-straat ,,bij forme van donatio inter vivos” opdroegaan haren zoon Willem Dijxhoorn.

4 Juni 1789 verkocht Willem hem weder voorf 85OO.d aan Abraham de Graaff, met de gewonebelasting van het windrecht.

Toen de heerlijke rechten tijdens dezen molenaarin 1798 werden afgeschaft, kwam het windrechtzeer wankel te staan, vooral toen de oude ordon-nantie op ‘t gemaal, waarin de bepaling voorkwamdat de bakkers verplicht waren op den molen hunnerwoonplaats hun koorn te laten malen, ongeldigwerd en vervangen door de nieuwe van 17 Dec.1805, waarin die bepaling niet meer vóórkwam.

Tengevolge dezer nieuwe ordonnantie lieten reedseenige bakkers, vermoedelijk tot hun voordeel, hunkoren te Leyden malen, waarom de Graaff denreeds ouden ambachtsheer Gerlag Jan van der Does,bij missive van 23 Juli 1806, informeerde naardiens bewijzen van privilegie omtrent het ,,regt vandwang van den koornmolen”, opdat hij die ook,gelijk de molenaars van Katwijk en Rijnsburg, den,,Hooftgaarder” op aanvrage zal kunnen toonen.

6 7

Aan dit verzoek werd voldaan en de molenaarbleef het windrecht, groot f 150.-, betalen. Omzijn nobel karakter en goede capaciteiten werd deGraaff daarna benoemd tot thesaurier van hetgemeentebestuur der beide Noordwijken, Langevelden Offem.

De oude heer Gerlag stierf 18 10, Wigbold AlbertWillem van der Does van Limburg Stirum, mairevan Noordwijk, erfde in 1812 de heerlijkheid enbleef zich sterk in zijn recht wanen door de herstellingder heerlijke rechten bij besluit van den souvereinenvorst van 26 Maart 18 14, no. 20, tot hem officieusbekend werd dat Abraham de Graaff den molen zouverkoopen.

IJlings liet hij, 13 Dec. 1824, ten kantore vanbewaring der hypotheken te Leiden, inschrijven,,eene somme van f 3000.-, zijnde het onopvorderbaarKapitaal, gerekend tegen den penning twintig eenerjaarlijksche belasting van 15O.c gulden, onder dennaam van Windgeld, gevestigd bij Akte den 6 April1748, gepasseerd voor Schout en Schepenen vanNoordwijk, op de Koorn Windmolen, staande teNoordwijk binnen, bij de Noord- of Molenbrug;welke belasting thans den Rekwirant als Heer vanNoordwijk is aankomende en sints opgemeldevestiging onafgebroken jaarlijks ij betaald, verschij-nende op den eersten January van ieder jaar.”

Ten overstaan van notaris Johan Jacob Schäfferte Noordwijk verkoopt molenaar Abraham de Graaff13 Jan. 1825 aan Theodorus Jacobus Cleophas,korenmolenaar, vier huizen en ,,de steenen Wind-koornmolen”, met verplichting dat de kooper zalvoor zijn rekening nemen en de hypothecatiegedoogender jaarlijksche belasting van f 150.- onder den

6 8

naam van windgeld, ten behoeve van den heer vanNoordwijk op den verkochten molen gevestigd.

Cleophas teekent de acte maar weigert aan zijneverplichting te voldoen, waardoor proces ontstaat,

Na verschijning van partijen voor den vrederechtervan het kanton Noordwijk besluit men voort teprocedeeren, Mr. Herman Jacques de Meij als procu-reur van den eischer (van Stirum) en Mr. AndriesAbraham Dillié als procureur van den gedaagde(Cleophas), opdat een vonnis door de rechtbankvan eersten aanleg te Leyden zal worden gewezen.

Mr. de Meij concludeert:Aangezien de ambachtsvrouwe in 1748 den molen

verkocht heeft onder den uitdrukkelijken last vanf 150.- windrecht;

de latere eigenaars, zoo ook Cleophas, den molenhebben aanvaard onder denzelfden last en alzoo hetwettig bestaan van het recht van den wind erkendhebben,

moet de eigenaar van den molen, bij vonnis derrechtbank, gecondemneerd worden tot betalingdezer belasting, met vergoeding van alle schadeen interessen ingevolge de wet.

Mr. Dillié concludeert :Aangezien bij de grondwet van 1798 ten eenemale

zijn afgeschaft alle rechten en verplichtingen uit leenof heerlijke rechten afkomstig, en met name allerenten, cijnsen en thijnsen welke die rechten totoorzaak hebben ;

van dien algemeenen regel zijn uitgezonderd diegeldelijke preestatiën, welke hun oorsprong zijnverschuldigd aan een wederzijdsch vrijwillig enwettig verdrag ;

als zoodanig thans alleen kunnen worden aange-

merkt die contracten, waarvan de causa debiti is eenzaak ook nu nog in commercie, toodat de rent-plichtige een equivalent voor de rente geniet;

deze verklaring dermate algemeen is aangenomendat in elke vordering van dien aard het eenigcritérium gelegen ligt in de vraag, of de rente aldan niet voor een afstand van grond is bedongen ;

in het onderwerpehk geval de oorzaak der rentedoor de constitutie van tytul zelven wordt uitge-maakt en blijkbaar geen ander is dan het recht vanden wind;

dat het windrecht of liever het recht van dwangen banmalerij, als een der aanzienlijkste voorrech-ten eener heerlijkheid, op het tijdstip der vergun-ning eene wezenlijke waarde had;

voor zoodanig recht meest altijd en overal eencijns of rente werd bedongen, doch ab aha partzde heer verplicht was ten voordeele van den mole-naar zijn recht van ban en dwang te doen gelden;

het recht daarom in het nauwste verband stondmet de hooge en lage jurisdictie, zoodat door devernietiging daarvan de heeren ook thans niet meerbij machte zijn het eigenlijk voordeel van den winddoor den molenaar te doen genieten;

in rechten boven aile twijfel is verheven dat detytul eener rente den grond moet leggen tot de beslis-sing en alzoo in casu is ontwijfelbaar dat het rechtvan den wind is de causa debiti;

dit door de inscript& van den heer eischer zelf tenkrachtigsten wordt versterkt, en deze jurisprudentiezoowel in Frankrijk als hier te lande door een aan-tal arresten is bevestigd;

moet bij vonnis der rechtbank de heer eischer inzijne gedane vordering ,,niet ontfankelijk” verklaard

7 0

w o r d e n ,,immers en in a!le gevalle dat dezelve aanhem zal worden ontzegd, met condemnatie in dekosten.”

Hierop repliceert Mr. de Meij o. m. :Aangezien gedaagde in 1825 den molen heeft

gekocht en zich verbond de hypothecatie van f 150.-te gedoogen, en het naar rechten zeker is dat hijden eischcr deze som jaarlijks moet voldoen,

en dat het niet minder zeker is dat zijn bewering,als zou deze bedongen heffing recht van dwang enbanmalerij in zich sluiten, van allen grond ont-bloot is,

zoo persisteert eischer bij zijn bereids gedaneneisch en genomen conclutie.

De Rechtbank van eersten aanleg, den lldenJuni 1827 tt’zi mg houdende binnen Leiden, gehoordde conclusiën van partijen en die van den heerofficier,

,,overwegende d a t , ofschoon het zogenaamdeWindgeld of regt van de Wind moge behoorentot de Heerlijke regten, herkomstig uit het oudeLeenstelsel of Leenregt, en welke bij Art. 25 derstaatsregeling van dato 1 Mey 1798 voor altijd zijnvervallen verklaard, zulks echter tegen de vorderingvan den Eischer in dezen niet kan strijdig geachtworden, daar het regt van den Eischer en de ver-pligting van den Gedaagde hunnen oorspronghebben uit een wederzijdsch vrijwillig en wettigverdrag, welke niet alleen volgens alle gronden vanhet regt maar ook volgens den uitdrukkelijkeninhoud van meergemeld Artikel der Staatsregelingniet als afgeschaft behoren gehouden te worden,”

,,recht doende, Condemneerd den Gedaagde, omaan den Eisscher als Heer van Noordwijk tegen

7 1

behoorlijke quitantie te betalen eene Somme van150 Guldens, op en sedert den lsten January 1826,onder de benaming van Windgeld of regt van denwind, aan denzelven schuldig gebleven, met deIntressen volgens de wet, en condemneert eindelijkden Gedaagde in de kosten van den Processe.”

,.Trekt Leyden mij nid uit het leenmoeras,Dan zal ‘t den Haag wel doen,” - zegt Cleophas.

Hij appelleert tegen het Leidsche vonnis bij hethoog-gerechtshof te ‘S Gravenhage aan de handvan zijn nieuwen procureur mr. D. François, terwijl deambachtsheer zich laat vertegenwoordigen door rn’.Jacob George Alexander Clant, procureur bij ge-noemd gerechtshof. Het Hof stelde dan ook denmolenaar in het gelijk, blijkens de minuten ter grif-fie aldaar :

,,Teregtzitting van den 23den April 1828.,,Het Hof, partijen gehoord,

,,Gehoord den eei sten advocaat-Generaal deBordes namens den Procureur-Generaal in zijneConclusiën daartoe telderende, dat het Appel mits-gaders het vonnis der Regtbank van eersten aan-leg te Leyden, in dato 12 Juny 1827, waarvan isgeappelleerd, zullen worden te niet gedaan, en dathet Hof op nieuw regt doende? aan den Geïntimeer-den zijnen eisch en Conclusie ter eerster instantiegedaan en genomen, Hlsnog zal ontzeggen;

,,Overwegende, dat in het thans voorhandengeschil, questie is over eene jaarlijksche uitkeering,recognitie of belasting, tot erkenning van het Heer-lijk regt van de Wind of malerij of Dwangmalerij,de Heeren en Vrouwen der Ambachts-Heerlijkheidder beide Noordwijken voormaals competerende;

7 2

,,Overwegende dat bij de verkoop der Koornmolenaidaar in 1748, door de toenmalige Vrouwe vanNoordwijk geschied, en bij alle verdere en nadereverkopen en overgangen de betaling van dat regtis bedongen onder dezelve benaming van het regtvan de Wind of Malerij , aan den Heere vanNoordwijk competerende, gelijk dezelve betalingook tot primo January 1825 door den eigenaar dermolen is geschied en door den Ambacht+Heerontvangen;

,,Overwegende dat het zoogenaamd Windgeldof regt van den wind, voormalig behorende tot deRegten van een Ambachtsheerlijkheid, afkomstigwas uit het Leenstelsel, ‘t welk met alle de gevolgenvan dien, bij de Staatsregeling van den jare 1798en nog meerder algemeener zonder eenige restrictiebij de opgevolgde staatsregelingen is afgeschaftgeworden en voor altoos vervallen verklaard;

,,Overwegende, dat het in het voorhanden zijndegeval, den Geïntimeerden in zijn gesusteneerd regtniet bevorderlijk kan zijn, dat de Appellant zichaan de voldoening der questieuse belasting ofrecognitie en de hypothecatie der gekochte molentot zekerheid dier betaling, bij eene behoorlijkgeregistreerde acte van koop en verkoop vanden vorigen Eigenaar, heeft onderworpen, daardeze acte is eene daad inter alios acto, en hetoogmerk der Contractanten ter eenre in deze nietkan geweest zijn te stipuleeren ten voordeele vaneen derden: noch de Geïntimeerde in het onder-havig geval daaruit voor zich kan ageren;

,,Overwegende dat de plaats gehad hebbendedoorlopende jaarlijksche betaling dier recognitievan geene kracht of waarde kan zijn, om daaruit

7 3

een grond tot eene voortdurende verpligting dierbetaling afteleiden, wanneer het consteert, 200als het consteert in deze, dat die betaling i n d e +bité in e’rrore juris heeft plaats gehad,

,,Doet het Appel en het Vonnis van de Regt-bank van eersten Aanleg, zitting houdende teLeyden in dato 12 Juni 1827, waarvan is geappel-leerd, te niet,

,,En op nieuw regt doende. ontzegt den Gein-timeerde zijnd ter eerster Instantie gedanen Eischen genomene Conclusie,

,,Condemneert den Geintimeerden in de kostender beide instantien, en eindelijk ordonneert aanden Appéllant de restitutie der geconsigneerde boetevan Appel.

,,Dat ‘s werk - roept muller Doris blij -De molen maalt nu frank en vrij ! ”

En Cleophas heeft ,,vrij en blij” ruim 38 jarenzijn wieken naar den wind mogen zetten, tot hij bijacte van 27 April 1863 zijn onroerend goed over-deed aan zijn zoon Johannes Petrus Cleophas.Doch deze heer, in plaats van vrij te malen, brachtzich door willekeurige omstandigheden reedsspoedig in de knel, waardoor zijn m ,len bij publiekeveiling van 8115 Dec. 1868 werd toegewezen aande heeren Gerardus van Eeden en Gerardus vanKonijnenburg voor de som van f 481O.c

Deze vingen aan, met het oog op hun compagnie-schap, den molen,,De Eendragt” te noemen en hebbenruim 21 jaren lang ook eendrachtig samengewerktom, onder leiding van hun zetmolenaar Smit en laterZ\%carts, Noordwijk, Noordwijkerhout en Voorhoutvan meel te voorzien. De vennooten vormden trou-wens een merkwaardig tweetal. Ieder had zijn eigen

74

bakkersaffaire te Noordwijk binnen, was daarbijveehouder en teelboer. Beiden waren kerkmeester,van Eeden van de R. Kath. parochie en Konijnen-burg van de Hervormde gemeente. Tevens warenbeiden lid van den gemeenteraad en kort daaropwethouder, alsmede commissaris der Spaarbankvoor Noordwijk en omstreken tot aan hun over-lijden.

3 Aug. 1891 kocht mej. Elisabeth Verhoeven teSloten den molen van genoemde compagnie tenbehoeve van den heer Gerardus Arie van Rijn, die21 Juli 1892 eigenaar werd, doch na drie jaren, bijopenbare verkooping den 26 Sept. 1895, wederomzijn molen met pakhuis, paardenstal en zijn te vorenaangebrachte locomobiel, zag toegewezen aan denheer Pieter de Groot te Lopik, voor diens zoon,de heer Roelof Jan de Groot, die op zijn beurt alserfgenaam eerst bij acte van boedelverdeeling van20 Nov. 1906 ,,De Eendragt” in eigendom verkreegen nu den molen reeds 26 jaren heeft geëxploiteerd,waaronder ook de abnormale mobilisatietijd.

Wegens duurte van onderhoud en den lastigeneisch der arbeidswet heeft hij zijn zaak verplaatstnaar de Westeindervoorstraat, waar nu een zuiggas-motor van 45 paardekracht, fabrikaat HornsbyStockport, de kracht van den wind vervangt, decapaciteit der maalderij minstens v ie rmaal doetverhoogen en den molenaar niet meer afhankelijkstelt van den wind.

Zoo heeft deNoordmolenuitgediend. Eenigeheerenhebben zich zijn lot aangetrokken door de gemeenteNoordwijk en de vereeniging ,,Hendrick de Keyser”te Amsterdam in den arm te nemen, doch tevergeefs.Versterkt door particuliere bijdragen kon molen en

7 5

terrein wel gekocht worden doch niet productiefgemaakt: een nieuwe molenaar mag en kan ook,door hooge exploitatiekosten, den molen niet meeraanvaarden.

Gedaan is ‘t: de wiektooi van Ceres’ product;Vergaan is het schoon, door zijn stempel gedrukt ;Heeft Noordwijk zich steeds in zijn teek’nen verheugd,Gedaanis’t: de molen in rouw en in vreugd!

Noordwijk binnen,20 Januari 1922.

J . KLQOS.

De Nederlandsche Pilgrim

Fathers Herdenking in 1920,In het Leidsche Jaarboekje mocht, meende de

Redactie, een overzicht van de Nederlandsche Pil-grim Fathers Herdenking niet ontbreken. En terecht:geen plaats in ons vaderland, wij mogen wel zeg-gen geen plaats in Europa bekleedde bij deze Her-denking een zoo belangrijke plaats als Leiden. Engaarne geef ik aan de uitnoodiging der Redactiegevolg om een en ander omtrent die Herdenkingte dezer plaatse te herinneren.

Van eenig volledig verslag zal geen sprakekunnen zijn. Niet slechts dat daarvoor de gebeur-tenis reeds te ver achter ons ligt, doch de dag-bladen hebben te zijner tijd van de samenkomstenen plechtigheden een zóó uitgebreid verslaggegeven, dat een herhaling daarvan wel overbodiggeacht kan worden. Al zal het voornaamste daar-v a n wel moeten worden aangestipt, hier terplaatse zal het meer aangewezen zijn een karak-teristiek te geven en de beteekenis te schetsen.Eenige min bekende bijzonderheden kunnen dandaarbij meteen worden vermeld.

In den zomer van 1918 ontving de onder-geteekende van Dr. J. Rende1 Harris te Manchester

7 7

een schrijven, dat onder meer de mededeeling behels-de, dat er in Engeland groote plannen in voorbereidingwaren tot de herdenking van het feit, dat het in 1920driehonderd jaren geleden zou zijn, dat de PilgrimFathers uit Leiden vertrokken en via Southampton-Plymouth de historische overtocht maakten naarNoord-Amerika welke leidde tot de vestiging derPilgrim Colony in New England, waar de grond-slag werd gelegd voor wat later zou uitgebouwdworden tot de groote Republiek der VereenigdeStaten. Ik antwoordde op dat schrijven, dat ik mijten zeerste verblijdde over het feit dat de FreeChurches in Engeland zich nu begonnen te herin-neren hoe groote verplichting ook zij hadden aande historische ,,Adventure” der Pilgrims; doch datwanneer dan in Engelsche plaatsen als Scrooby enPlymouth deze gebeurtenis herdacht werd, zekerLeiden toch niet behoorde vergeten te worden,omdat aan hun verblijf te Leiden en aan de indruk-ken en ervaringen dáár opgedaan de Pilgrims voorde fundeering en vorming hunner beginselen enovertuigingen wel zooveel te danken hadden alsaan hun toevallig en onvrijwillig oponthoud tePlymouth.

Deze opmerking was de aanl42;: t o t d eoprichting van een voorloopig , spoedigbevestigd in een definitief Uitvoerend Comité vaneen ,,Nederlandsche Pilgrim Fathers Commissie16202 1920”, dat in nauwe samenwerking metde Comité’s in Engeland en Amerika de Herden-king hier te lande en de deelneming van Neder-landsche afgevaardigden aan de Herdenking inEngeland en Amerika voorbereidde. Het dagelijkschbestuur van het Uitvoerende Comité werd gevormd

7 8

door de H. H. Prof. Dr. F. Pijper, Voorz., Prof. Dr.H. M. van Nes, Vicevoorz., Mr. E. B a r o nMackay, Thesaurier, en Dr. D. Plooij, Secretaris.In een brochure de ,,Pilgrim Fathers” gaf Dr.Plooij een schets van de geschiedenis en beginselender Pilgrim Fathers en in een inleiding op hetHerdenkingsprogramma gaf het Uitvoerend Comitéde volgende uiteenzetting van de redenen waaromniet alleen Engeland en Amerika, maar ookNederland het feit van den overtocht zou herden-ken.

, , V o o r e e r s t , omdat de Pilgrim Fathers,meerendeels eenvoudige menschen, met de onbuig-zame kracht des geloofs en der gehoorzaamheidaan God en hun geweten, voor dezelfde godsdiens-tige vrijheid gestreden hebben als onze eigenvaderen. Zij wenschten slechts één ding: God tedienen naar den eisch van Zijn woord, zij kozenvrijwillige ballingschap en harden arbeid bovenongehoorzaamheid aan God en hun geweten.

T e n t w e e d e , o m d a t z i j d e v r i j h e i d , d i ehun in hun eigen vaderland werd onthouden,gevonden hebben in het gastvrije Holland, waargodsdienstvrijheid en verdraagzaamheid in zwarenstrijd verworven waren en aan alle eerzame bur-gers vergund werden. Eerst hebben zij gedurendekorten tijd in Amsterdam en daarna elf jaren inLeiden een vriendelijke ontvangst gevonden enwerden door de grondwettelijke rechten en doorde trouw der Overheid beschermd tegen onder-drukking en vervolging, die hen ook hier trachttete achterhalen. Het is een treffende bladzijde vanzijn eigen geschiedenis die Nederland opslaat, wan-neer het de historie der Pilgrim Fathers herdenkt.

79

T e n d e r d e , omdat de beginselen der PilgrimFathers, die ten slotte niets anders zijn, dan debeginselen der Reformatie zelve, niet slechts eenenkele natie aangaan, maar een internationaal karak-ter dragen.

T e n v i e r d e , omdat aldus Nederland zalkunnen medewerken aan de toenadering tusschende thans meer dan ooit verdeelde ProtestantscheChristenheid. Deze taak vloeit vanzelf voort uit hetinternationaal karakter van de beginselen der PilgrimFathers. Al zijn derhalve in eersten aanleg Amerikaen Engeland, en daarnaast Nederland bij de PilgrimHerdenking geinteresseerd, toch wenschen wij opde Nederlandsche Pilgrim Fathers Herdenkinghartelijk welkom te heeten allen, van welkenlandaard ook, die met de beginselen der PilgrimFathers van harte instemmen”.

Aan dit programma is de Nederlandsche PilgrimHerdenking getrouw gebleven, en het uit dezebeweging geboren ,,Pilgrim Fathers Genootschapte Leiden” bouwt op de hier aangegeven grond-slagen voort. De Commissie vond aanstonds krach-tige sympathie en steun. In bleeden kring werdende uitnoodigingen om als lid der Commissie zichaan tesluiten met groote bereidwilligheid aangenomen.Vooraan stonden 2. Exc. Jhr. Mr. Dr. H. A.van Karnebeek, minister van buitenlandsche zaken,2. Exc. Dr. J, Th. de Visser, minister van onder-wijs, en na zijn komst 2. Exc. William Phillips,gezant der Vereenigde Staten in den Haag. Toende plannen voldoende waren gerijpt en zekerheid vanslagen hadden, werd aan Hare Majesteit de Koninginhet Beschermvrouwschap aangeboden, hetwelk doorHare Majesteit met de grootste bereidwilligheid

8 0

werd aanvaard; en toen de dag naderde, dat deHerdenking geopend zou worden in het statigehistorische Academiegebouw te Leiden, kwam van-wege Hare Majesteit de mededeeling, dat het HareMajesteit aangenaam zou zijn de buitenlandscheafgevaardigden en gasten op het Loo te ontvangen.Aan deze uitnoodiging kon door ongeveer honderdafgevaardigden worden gevolg gegeven; een aantalhunner (inzonderheid Amerikaansche afgevaardigden)die nog door internationale Conferenties in Zwitser-land waren gebonden, kon aan deze receptie, welkeop Zaterdag 28 Augustus ten Paleize ,,Het Loo”gehouden werd niet deelnemen. Bij deze gelijk bijandere gelegenheden sprak Hare Majesteit harehartelijke sympathie uit met de Herdenking.

Op den Zondag voorafgaande aan den eigenlijkenopeningsdag der Herdenking werden in de EngelscheKerk op het Bagijnhof te Amsterdam en de ScotsChurch te Rotterdam bijzondere gedachtenisdienstengehouden. Te Amsterdam werd gesproken doorRev. Nightingale, den secretaris van the NationalFree Church Council in Engeland, en na afloopvan den dienst had de onthulling plaats van eengedenkraam voorstellende het vertrek der PilgrimFathers uit Holland. Te Rotterdam sprak BishopDarlington van Harrisburg (Pennsylvania).

Een buitengewoon intiem en daardoor zeldzaamontroerend oogenblik was het toen in het JanPesijnshof alhier in den namiddag van dien Zondagtal van buitenlandsche afgevaardigden zich ver-eenigden tot een treffenden gedachtenisdienst aanden man, die op die plek zijn kleine kudde alsherder en leeraar verzamelde en leidde en hentot trouw en eensgezindheid, tot gehoorzaamheid

8 1

aan God en Zijne geboden vermaande en wiensgeest de stuwende kracht is geweest voor de geheelebeweging. Rev. D. Macfadyen uit London sprakdaar het woord van het oogenblik.

Leiden zelf was inmiddels voorbereid om zijngasten te ontvangen. De vlaggen van Nederlandwapperden in de straten naast die van vreemdenatien en zelden zal in Leiden zooveel Engelschgesproken zijn als gedurende de dagen dat daarhet centrum was van de Nederlandsche PilgrimFathers Herdenking. De burgers van Leidentoonden hunne belangstelling óók daardoor datzij de buitenlandsche leden in hun huis als gastenopnamen: een des te meer te waardeeren gastvrij-heid omdat op die wijze de oude deugd van Hollandnogmaals aan den bijwoner en vreemdeling werdgetoond en omdat er geen beter middel is om bandenvan blijvende beteekenis te leggen, dan deze gast-vrijheid.

De gedachtenissamenkomsten concentreerden zich- ook in dat opzicht nauw aansluitend aan dehistorie - in korten omtrek rond de aloude Pieters-kerk, waar het stoffelijk overschot van John Robinson(op overigens niet nauwkeurig aan te wijzen plek)begraven ligt. De opening had plaats Maandag-morgen 11 uur in het eerwaardig Groot Auditoriumder Akademie. In plechtigen stoet kwamen binnende eeregasten, de hoogleeraren, de Curatoren. DeRector Magnificus heette in het Latijn de gastenwelkom, 2. Exc. de Minister van Buitenlandschezaken sprak een welkomswoord namens de Regee-ring, en 2. EXC. de Minister van Onderwijs hieldde groote herdenkingsrede. Prof. van Nes begroettenamens het Comité alle aanwezigen en deelde

6

82

mede dat de Senaat der Universiteit zijn belang-stelling had willen toonen in de Herdenking dooraan Prof. Lawrence A. Lowell, president of HarvardUniversity, en aan Viscount Bryce het eeredoctoraatin de Staatswetenschappen aan te bieden.

Het is onmogelijk hier van alle samenkomstenen toespraken een kort verslag te geven. Vermeldworde dat in den namiddag van dien dag deeerste zitt ing van het Congres gehouden werdonder voorzitting van Z. EXC . William Philhps,en dat daar de Engelschman Mr. Wood, van Wood-brooke Settlement, sprak over: England and thePilgrims, de Hollander Prof. A. Eekhof van Leidenover: Holland and the Pilgrims, de Amerikaan Dr.Wm. Eiliot Grif& over: America and the Pilgrims.

Des avonds werden de vele gasten en deelnemersnamens de stad Leiden ontvangen op een receptieten Stadhuize, voor deze gelegenheid prijkend metde feestverlichting, en het verdient afzonderlijkevermelding hoe reeds hier, gelijk later in Engeland,de burgemeester van Leiden, Jhr. Mr. N. C. deGijselaar, de onmiskenbare blijken ontving van degroote sympathie, die hij mag genieten bij vader-lander en vreemdeling.

Den volgenden dag was de tweede zittinginzonderheid bestemd als een gelegenheid waarbijde gasten de gevoelens konden uitspreken van decorporaties en landen waardoor zij waren afgevaar-digd.

Stellig het hoogtepunt in de Herdenking was dehistorische dienst in de Pieterskerk, den avond vanden 3 1 sten Augustus Sprekers waren hier Dr. Plooijvan Leiden, Rev. Charles S. Macfarland, Secretaryof the Federal Council of Churches of Christ in

8 3

America, en Rev. Horton van London. Het wasongetwijfeld zeer te bejammeren, dat de tweedespreker den hem toegemeten tijd verre overschreed,zoodat verscheidene aanwezigen vóór het einde vandezen dienst de kerk moesten verlaten. Een kooronder leiding van Dr. Riemens van Leiden zongeenige Pilgrim Songs.

Zoo had Leiden ruimschoots zijn deel gehadvan deze historische Herdenking. Amsterdam enRotterdam, de beide plaatsen die mede historischerechten hadden volgden nog. Buitengewonen indrukheeft gemaakt de groote samenkomst in de NieuweKerk te Amsterdam op 1 September des avondste 8 uur waar de sprekers optraden : Prof. van Nes,openingsrede; Ds. J. J. van Noort, met het onder-werp ,,gasten en vreemdelingen”, Rev. M. E. Aubrey,(Cambridge, Engl.) met het onderwerp : ,.A Pilgrimsview of the inexhaustibleness of Divine Revelation”:Rev. Darlington over den geestelijken band, dieons aan de Pilgrims bindt; terwijl het koor vande Christelijke Oratorium-Vereeniging toepasselijkekoorliederen zong.

Den 2en September namen vele Congressistendeel aan den boottocht, die van uit Leiden den wegvolgde waarlangs de Pilgrims indertijd naar Delfs-haven gingen: en menigeen onzer gasten genootvan het typisch-hollandsch landschap, dat zichlangs den Vliet uitstrekt.

In Rotterdam was het een van de treffendsteoogenblikken toen een gezelschap der Congressistenzich vóór den officieelen gedenkdienst in Delfshaveneven naar de plek begaf waar de Pilgrims inder-tijd afvoeren en de grijze Londensche predikantF. B. Meyér daar neerknielde en een gebed opzond

8 4

en de even eerwaardige Rev. Horton, eveneens uitLonden, daar ter plaatse een korte toespraak hieldom de beteekenis van deze plaats toe te lichten.

De Holland-Amerika-lijn zorgde dat de Congres-sisten op een boot harer Directie de havens kondenbezichtigen en daarna had de groote afscheidsdienstplaats in de Rotterdamsche St. Laurenskerk.

De meeste onzer buitenlandsche gasten gingendien zelfden avond nog scheep om den volgen-den avond de receptie van den Mayor van Ply-mouth (Engl.) bij te wonen en dan verder aande Engelsche Herdenkingsfeesten deel te nemen.Onzerzijds waren daarheen afgevaardigd Prof. vanNes, Dr. Plooij en Dr. Schokking; terwijl destad Leiden haren burgemeester Jhr. Mr. de Gijse-laar daarheen afvaardigde.

Behalve door de samenkomsten eerde Leiden degedachtenis der Pilgrims door het organiseeren vaneen speciale Pilgrims Fathers Tentoonstelling inde Lakenhal, waar door de goede zorgen van Mr.Overvoorde, den archivaris van Leiden, Prof. Eek-hof en den Secretaris van het Comité talrijke oudedocumenten betrekking hebbende op de Pilgrimswaren geëxposeerd. Deze documenten hebben temeer historische waarde omdat uit den oudsten tijdder Pilgrim Colony in New England zoo buiten-gewoon weinig is bewaard gebleven.

Onder de auspiciën van het Netherlands-AmericaInstitute werd als ,,Memorial Volume” door deFirma E. J. Bril1 uitgegeven het folio prachtwerk:,,Leyden Documents relating to the PilgrimFathers” by Dr. J. Rende1 Harris (Manches-t e r ) a n d D r . D . P l o o i j ( L e i d e n ) . I n d e z euitgave werden in facsimile opgenomen de bladzijden

8 5

uit het Raethuys-Echtboek van Leiden, waarin dehuwelijken der Pilgrims werden aangeteekend, metenkele parallele bladzijden uit de AmsterdamscheTrouwboeken, en voorts twee zeer belangrijke docu-menten: het een houdende het verzoekschrift derPilgrims om zich hier te mogen vestigen met dedaarbijgevoegde apostille van ,,die van den Gerechte”waarbij de aangevraagde vergunning tot vestigingwerd verleend ; en een missive van de Leidsche over-heid aan Jan Jansz Baersdorp, Raet int Collegievan Gecommitteerde Raden van de Staten vanHolland, over een bezwaar dat door Sir Winwood,den Britschen gezant in den Haag, was ingebrachttegen de toelating der Pilgrims in Leiden. Beidestukken zijn van groot belang en behooren tot deschoonste bladzijden van de historie van onze staden van ons land, omdat tegen alle bezwaren derBritsche mogendheid in werd verklaard dat wij,,geen eerlicke persoonen weygerden vrye endelybre incompst, mits hen eerlyck gedragende, endesich onderwerpende allen keuren ende ordonnantienalhier, ende dat oversulcx der thoonder bycompstons lief! ende aengenaem soude zyn”. Deze vollevrijheid van conscientie en deze bescherming vanom der conscientie wil vervolgden zelfs tegen deinmenging van het machtige Brittannië is de adelbriefvan onze nationale vrijheden.

D e Pilgrim Fathe rs Herdenking heeft zich vanden aanvang af gesteld op het standpunt, dat trouwensvolkomen in overeenstemming is met de historie,dat in de godsdienstige beginselen der Pilgrimsgelijk der Nederlanden de grondslag ligt van hunvrijheidsidealen. Daarom is dat godsdienstig elementin de Herdenking telkens naar voren gekomen en

8 6

met nadruk in het middelpunt geplaatst. Maar dienten-gevolge werd dan ook op breede schaal medewerkingverzocht en verkregen van allerlei groepen in onsProtestantsche Nederland en daarbuiten, en werdtegelijkertijd bij de erkenning dat Amerika enEngelandallereerst geinteresseerden waren, uitdrukkelijk deinternationale beteekenis der Pilgrim beginselen uit-gesproken. In overeenstemming daarmede waren danook niet slechts vertegenwoordigers uit ,,Entente”-landen, maar ook b.v. Zwitsersche en Hongaarscheafgevaardigden aanwezig en welkom. De arbeid derNedzrlandsche Pilgrim Fathers Commissie werd opinitiatief van het uitvoerend Comité blijvend voort-gezet in de door de Herdenking gewezen richting doorde oprichting van het Pilgrim Fathers Genootschapte Leiden, waarvan Prof. H. M. van Nes de voorzitteren ondergeteekende de secretaris is.

D. PLOOIJ.

Leiden, 15 Februari 1922.

de hiséorieschijver van Alphen aan den Rijn

Naast de deftige folianten en fraaie kwartijnen,waarin de geschiedenis van zoo menige stad in denbloeitijd der republiek is te boek gesteld, bekleedtde ,,Beschrijving van Alphen”, zoowel wat het uit-wendige als het innerlijke aangaat, een zeer beschei-den plaats. Nochtans wordt zij in menige boek-verzameling aangetroffen; de prijs, waarop het werkjebij aucties aan den gelukkigen Kooper wordt toe-gewezen, gaat de oorspronkelijke verre te bovenen zij, die het voorrecht hebben een exemplaar tebezitten, bewaren het -- vooral in Alphen zelf +als een onwaardeerbare schat.

De historicus, die het boekje toevallig in handenkrijgt, doorbladert het met een medelijdenden glim-lach; de topografist, die er wonderwat in denkt tevinden, legt het teleurgesteld ter zijde; voor dendorpeling, die het in stille avonduren ter hand neemtis het echter vol waardevolie mededeelingen, aanwelker echtheid geen twijfel bestaat.

Toch heeft het boekje - zij het dan zijdelings-eenige verdienste gehad.

Van 1832 tot 1840 was Ds. Willem FrederikChristiaan van Laak predikant bij de N. H.gemeente uan Oudshoorn en Gnephoek. Door zijnhuwelijk met Mej, van Ga 1 en was hij verwant

8 8

aan den heer A. M. Gewin, die aan dePdst-brug te Alphen een wijnhandel dreef. Naar dezenkwamen meermalen uit Leiden de studenten B.G e w i n en zijn vrienden, meestal te voet : deschoone oevers van den Ouden Rijn lokten toen nogtot wandelen uit.

Natuurlijk kwamen zij dan ook op ,,Herdershaven”,de Oudshoornsche pastorie, waar D s . v a n L a a kresideerde. Deze nu, groot liefhebber van de dicht-kunst en voorzitter van ,,het Nut” te Alphen, wistde jonge studenten te bewegen hun dichtproevenop het Nutsdepartement te komen voordragen enmenige eerzame Alphensche landbouwer genootzoodoende de primeur van later zóózeer geroemdegedichten. Op weg van Leiden naar Oudshoornmoeten de ruines van oude kasteelen de aandachtder jongelui getrokken hebben en om er wat meervan te weten te komen, zal men, naast andere boekenook wel gebruik hebben gemaakt van P ! e m p e r ‘sboekje. Aan een nergens elders voorkomende bij-zonderheid nu, is het gedicht ,,Guy de Vlaming”zijn oorsprong verschuldigd. 1)

Van P 1 e m p e r ’ s boekje bestaan twee drukken.De eerste uitgave draagt den volgenden titel.

,,Beschrijving v a n d e H e e r l i j k h e i d e n,,het Dorp Alphen aan den Rijn. D’Aloude,,Herkomst, B e v o l k i n g , Naamreeden,Ro-,,meinze G e d e n k t e e k e n s , Uitheemze e n,,InlandzeGeschiedeniszen ten luister der,,Historie dienende, en zijne huidendaag-

l( Zie hiervoor mijn bijdrage in Leidsch Jaarboekie. 1907 blz. 121, 122

89

.,ze geleegen:.? -id. Doorwrogt m et een7, voegzaame Schets van het Heemraad-,,schap van Rijnland. Door P. Plemper.,,Met Korist-printen geciert.

,,Te Leyden, by Hendrik van Damme,,,Boekverkooper in de Pieters Choor-,,steeg, 17 14.”

De beschrijving werd ,,aan den Weledelen,,Gestrengen Heere, Wilhem Aszuerus,,van der Meer, Heer van Alphen, Riet-,,veld, in Grijsoord, enz. met schuldigen,,eerbied opgedragen.”

Zij bevat verzen van Joh. Jac. Mauritiusen van kdrianus Pars, waarinzoowel aandenschrijver als aan zijn pennevrucht d-n grootsten lofwordt toegebracht en is geillustreerd met zevenkopergravures van F. B 1 e y s wij kt die onder debesten van dien aard kunnen gerangschikt worden,maar waarvan er een -- die van de xde kerk teAlphen - op louteï iictie berust.

Buitenhetvoorwerkj2-4 bil,) bevat dit klt:in 8” boekje26 1 bladzijden en een z xqenaamden ,, bladwijser”.

De tweede druk van. het werkje werd in 1728 teLeiden bij Hendrik. en Daniel van Dammeuitgegeven. ‘t Schi;nt een onveranderde en nietvermeerderde uitgave te zijn: alleen de titel luidtnu : ,,Oudheeden van de Heerli,kileid en5I et Dorp. . . (enz.)” ‘Volgens een aant,Teke+ngin inkt op het schutblad van mijn ex<emplaar kosttehet f 2 : 2 : 3, -

Meermalen is in tijdschriften navraag omtrem desschrijvers levensbizonderheden gedaan 9 doch ant-

9 0

woord werd nimmer gegeven. Toen de oude archie-ven van de voormalige gemeenten Alphen, Aarlan-derveen en Oudshoorn tot mijn beschikking werdengesteld, heb ik daarin maar zéér weinig omtrentPlemper aangetroffen, Een speciaal onderzoekomtrent hem door mij in 1920 ingesteld, leverdenog al wat bruikbaars op. Wat ik vond, deel ikhier mede

Op bladz. 258 deelt de schrijver van zijn ,,vader,zaliger gedachtenis” mede, dat hij - Jan Gij s-b e r t s z Plemper + onder de vier kapiteins uitNieuwkoop behoorde, die met den Baljuwl) in 1672de Franschen terugsloegen.

Het Ned. Herv. doopboek van Nieuwkoop nugaf geen licht. In het Remonstr. en in het R. Cath.doopboek werd vergeefs gezocht. Maar mij tenslotteherinnerende dat Noorden toch ook tot de burgerl.gemeente Nieuwkoop behoort, zocht ik dáár envond tot mijn genoegen o. a. de volgende acte inhet Ned. Herv. doopboek:

,,Een k i n t gedoop, d e n 2 8 F e b r u a r i j1 6 5 5 , g e n a e m t P i e t e r , + d e v a d e r J a nG i j s b e r t s z Plemper, d e m o e d e r A e g t j ePieters. Getuijgen C o r n e l i s G i j s b e r t s zPlemper e n G r i e t j e P i e t e r s . ”

Devader, Jan Gijsbertsz. Plemper, is laternaar Leiden verhuisd en komt aldaar in het poorter-boek voor als winkelier en poorter. De moeder,A e g j e Pieters P a v i l j o e n , i s teLeiden o v e r -leden tusschen 18 Maart en 29 April 1693 2).

1 ) H e n d r i k van Sevenhoven. Z i e over h e m m i j n ixjdrage inLeidsch Jaarboekje 1916. bladz. 132-138.

2) Deze gegevens dank ik aan de goede hulp van den Heer W. J. J. C.Bijlweid.

9 1

Een oudere broeder van Petr US, met nameG i j s b e r t Plemper, die te Noorden 7 Juli 1657was gedoopt, koos zich tot gade: An n a v a n B r e e ,bij wie hij te Leiden vijf kinderen won. Uit één dezerkinderen zal de familie Plemper van Bree,zijn voortgekomen.

P i e t e r , o f P e t r u s Plemper,zelf,waskoop-man te Leiden en huwde als j. m. van Leiden,wonende op de Hoogewoerd. in Juni 1680 (aange-teekend t e L . 2 3 M e i 1 6 8 0 ) m e t P a s c h a s i aWallaeus of Waleus, j. d. van Middelburgwonende op de Hoogewoerd en bij de inschrijvingvergezeld van haar moeder Rebecca Emerij( A i m er ij), die mede op de Hoogewoerd woonde.

Uit dit huwelijk werden te Leiden geboren:1. Antonius, ged. Hoogl. kerk 30 Maart 1683.

G e t . P i e t e r d u J a r d i n , G i j s b e r t Plem-p e r e n R e b e c c a A i m e r i j .

2 . M a r i a , ged. a. v. 7 Dec. 1684.Get. Pieterdu Gardijn, Catharina Bosman en Cor-nelis A r o n d e a u x .

2 . J a n , ged. a. v. 30 April 1686. Get. GijsbertPlemper, J a n Bosman e n A a g j e P a v i l -j o e n .

4. Maria, ged.a. v. 11 Nov. 1687.Get. AagjeP a v i l j o e n e n G i j s b e r t P l e m p e r .

5 . A g a t h a , g e d . Pieterskerk 12 Aug. 1689.Get. Hendrik Bosman, Rebecca Aimerije n G e e r t r u i j d Plemper.

Van al deze kinderen schijnt er in 1707 géénmeer in het leven te zijn geweest. Blijkens het vers

9 2

van Adrianus Pars schreef P. Plemper in1707 de ,,Lijksang van si jn enig Kind als nie-mand oit schreev met onstervelijker (sic !) int.”

In dat jaar 1707 of 1708 is Plemper van Lei-den uit naar Alphen verhuisd. Zie het dichtstuk vanMauritius vóórin het boekje. Het moet 1707 of1708 zijn geweest, want toen was MauritiusJ. Utr. Cand. In 1708 promoveerde M aur ic i u s ,wiens levensbericht bij van der A a voorkomt.Waar Plemper ging wonen kan uit het lidmatenboekder N. H. Gem. te Alphen worden opgemaakt. Zon-der datum werden ingeschreven: P i e t e r P 1 e m p e ren vïouw Pascasia Waleus. De inschri jvinggeschiedde volgens de huizen. Vroeger woondendaar ,,De Heer Jan Gerritz Doude” en ook deweduwe, van Ds. Aalstius: Maria Nieuwen-huizen. Later woonden er: Doctor Domini-cus Post en vrouw Reinsje Pieters. Dit huisn.u heeft gestaan, waar Burgemeester V i s s e r jaren-lang heeft gewoond, naast het oude raadhuis vanAlphen (thans eigendom van en bewoond door denheer Jetse Sprey).

Zes jaar lang woonde P 1 e m p e r aldaar en schreefer zijn boekje. In 1714 is hij te Alphen overleden;zijn lijk werd 25 Mei 1714 aangegeven (f ó.-) doorN . P 1 e m p er , wiens verwantschap niet blijkt, maardie bizonder fraai schreef. Het zal NicolaasPlemper zijn, de zoon van Piet er s broeder :G i j s b e r t .

De schrijver kan zich dus over de verschijning vanzijn papieren kind slechts zéér kort verheugd heb-ben! Ja de mogelijkheid is niet uitgesloten, dat hijzijn pennevrucht in het geheel niet gedrukt heeftmogen aanschouwen ! * *

+

93

Van den dichter, die zooals boven werd vermeld,met onsterfelijker inkt schreef, vermeldt v a n der Aanog een geschrift ,,Muijlband v o o r d e b l o e d -h o n d e n . 4O.” Of hij dezeifde is als de mede aldaarv e r m e l d e J o n k e r v a n Piemper, d i e ,,Guldes p r e u k e n ” in 12’ uitgaf, kunnen wij niet beshs-sen. Maar uit het vóórin het boekje geplaatstegedicht van Adriaan Pars schijnt nog te bhj-ken dat P 1 e m p e r in 17 í 0 een gedicht heeft geschre-ven, getiteld ,,Berglaurier” en wel ter eere van Mr.Joan v a n d e n B e r g , burgemeester van Leiden,buitengewoon gezant te Brussel, bij diens terugkeerin de stad Leiden.

Alphen aan den Rijn. W . M . C . EGT.

INHOUD.

Blz.

Een woord vooraf . . . . . . . . VVereeniging ,,Oud-Leiden”. Verslag over de jaren

1920 en 1921 . . . , . . . . . . VIIStatuten, bestuur en ledenlijst . . . . . . 1x-XVIKorte Kroniek van Leiden en Rijnland . . . x1x-XXXVIIIInlichtingen omtrent openbare personen en

lichamen . . . . . . . . . . . . . XXXIX-XLIV

IN MEMORIAM :

Ds. W. Briët, door J. Schokking . . .F. H. van Wichen, door J. F. de Ren .G. van Driel, door Fred. A. Wempe . .

L. Maas, door N. de Zwart . . . . .F. van Romburgh, door E. Th. Witte .

W. C. Mulder, door Bern. Buurman . .Mr. P. M. von Baumhauer, door Th. W.

Lidth de Jeude . . . . . . . . .

W. J. Suringar, door A. Beets . . . .

. . X L V I I - L

. . L I - L I V

. . LV-LVIII

. . LIX. . LX-LX111

. . LXIV-LXVvan

. . LXVI-LXXI. . LXXII-LXXIV

96

Brieven betreffende den molen op den Vliet teLeiden (AO. 1398 en 1467), door J. Kleijntjens

Het dagboek van een Leidenaar uit den jare 1747,11, slot, uitgeg. door S. J. Le Poole L.Gz. .

Hermanus Rietbergen (met afb.) . . . .

Brandewijnsteeg en Clarasteeg, door J. W. Muller

De Brandspuit van het Weeshuis (24 Nov. 1769-1 Mei 1921), door A. Beets . . . . .

Het Huis Dever en de Heerlijkheid Lisse, doorJ. Kleijntjens . . . . . . ” . . . .

De korenmolen en het windrecht te Noordwijkdoor J. Kioos (met a:b.) . . . . . . . .

De Nederlandsche Pilgrim Fathers Herdenking in1920, door D. Plooij . . . + + . .

Petrus Plemper, de historieschrijver van Alphenaan den Rijn, door W. M. C. Regt . . , .

Inhoud. . . . . . . . . , . . . .

1 - 3

4-7135-3839-43

44-54

55-60

61-75

76-86

87-9396-97