Programma

De vijfDe van mahler

pri j s €1,50

Vrienden NNO grat is

dir igent michel Tabachnik

d e V i j f d e V a n M a h l e r | n n o 2

De vijfDe van mahler

> donderdag 29 september|20.15uur*Leeuwarden|DeHarmonie> vrijdag 30 september|20.15uur*Hoogeveen|DeTamboer> zaterdag 1 oktober|20.15uur*Groningen|DeOosterpoort

Dirigent Michel Tabachnik

Van Otterloo Intradavoordertienkoperblazers,contrafagot,paukenenbekkensWagner VoorspeltotParsifal

pauze

Mahler Symfonienr.5inciskl.t.

*Gratisinleidingéénuurvooraanvangconcert.InGroningenbegintdeinleidingom19.00uur.

heT noorD neDerlanDS orkeST

HetNoordNederlandsOrkest(NNO)ishetgrootsteregionalesymfonieorkestinNederland.StefanAsburyismetingangvanseptember2011chef-dirigentenneemtdaarmeehetstokjeovervanMichelTabachnik,dievanaf2005dezelfdefunctiebekleedde.HetNNO,inclusiefzijnvoorlopers,viertin2012zijn150-jarigbestaan.HetkandaarmeealshetoudstenogbestaandesymfonieorkestvanNederlandgezienworden.HetNNOverzorgtzo’n140concertenperseizoenindeprovinciesGroningen,FrieslandenDrenthe,maarookopbelangrijkepodiainderestvanNederland,waaronderhetConcertgebouwinAmsterdamendeDoeleninRotterdam.Hetorkesttreedtregelmatigopinhetbuitenland,zoalsin2007indeSallePleyelendeCitédelaMusiqueinParijsenin2009inPerugia,Italië,tijdensde64eSagraMusicaleUmbra.HetNNOisgeregeldtebeluisterentijdensradio-uitzendingenenheeftdeafgelopenjarendiversecd’sopgerenommeerdelabelsuitgebracht.Deprogrammeringvanhetorkestonderscheidtzichdoordurfenoriginaliteit.Elkseizoenbiedtcross-oversmetanderemuziekstijlenzoalsjazzenpopmuziek,naastbijzondersamengesteldeprogramma’svanmuziekuitdebaroktotde21eeeuw.VerderorganiseerthetNNOsamenmetdiversepartnerselkjaareenfestivalrondomeenprominentehedendaagsecomponist,zoalsWolfgangRihm(2001),TerryRiley(2002),HansWernerHenze(2003),ArvoPärt(2004),SirHarrisonBirtwistle(2005),HeinerGoebbels&SofiaGubaidulina(2006),PhilipGlass(2007),LaurieAnderson(2008),MichaelNyman(2009)enSteveVai(2010).Kijkvoordemeestactueleinformatieoveronzeconcertenopwww.nno.nu.

n n o | d e V i j f d e V a n M a h l e r3

MichelTabachnikwasvan2005tot2011chef-dirigentenismetingangvanseizoen2011-2012honorairdirigentvanhetNNO.Tabachnikstudeerdepiano,compositieenorkestdirectieinGenèveenwerdgecoachtdoorgrotedirigentenalsIgorMarkevitsj,HerbertvonKarajanenPierreBoulez.Vierjaarlangwashijassistent-dirigentvanBoulez.MichelTabachnikwaschef-dirigentvanhetOrquestraGulbenkianinLissabon,hetOrchestreNationaldeLorraineinMetzenhetEnsembleInterContemporaininParijs.HetcvvanTabachniktoontverderengagementenbijdeBerlinerPhilharmoniker,hetFilharmonischOrkestvanSint-Petersburg,hetOrchestredeParisenhetKoninklijkConcertgebouworkest.BijdeCanadianOperaCompanyinTorontodirigeerdehijLohengrin,MadamaButterfly,CarmenenTheRake’s Progress.MichelTabachniktreedtregelmatigopin

hetCitédelaMusiqueendeSallePleyelteParijs.IndeafgelopenseizoenendirigeerdehijerdePraguePhilharmoniaenhetBrusselsPhilharmonic,waarvanhijsindshetseizoen2008-2009chef-dirigentenartistiekdirecteuris.Tabachnikheeftgroteaffiniteitmetjongemusiciendirigeerdeverschillendeinternationalejeugdorkesten.HijwasartistiekdirecteurvanhetOrchestredesjeunesduQuébecenhetOrchestredesJeunesdelaMéditerranée.Hijgafvelemasterclasses,onderanderebijdeNOSinHilversum,deGulbenkianStichtinginLissabonenaandeconservatoriavanParijs,StockholmenKopenhagen.MichelTabachnikisbovendieneengerespecteerdcomponist.

michel Tabachnikdir igent

d e V i j f d e V a n M a h l e r | n n o 4

ComponerendeedVanOtterloomaarmondjesmaat,zijndrukkedirigeerpraktijkliethetgewoonnauwelijkstoe.Hijzagerhelemaalvanaftoendeavant-gardeeenrichtinginsloegdiehijnietmeerkonofwildevolgen.Toenhemin1958gevraagdwerdeenstukteleverenvoorhet150-jarigbestaanvanhetRijksmuseum,volstondhijmethetomwerkenvaneenveertienjaareerdergecomponeerdwerk,namelijkhetlaatstedeeluitzijnSerenadevoorkoperensemble,harp,celestaenslagwerk.Plechtig,spannend,prachtiggeschrevenvoorhetkoperisdezeIntrada-menzouwillendatdedirigentVanOtterloowatmeerruimtehadgegundaandecomponist.

Pepijn van Doesburg

Ualslezervandezewoordenheeftminstenséénvoordeelbovenmijalsschrijver:uweetinmiddelswelk-mogelijkdroevig-lothetroemruchteHaagseResidentieOrkestbeschorenis.Hetkanverkeren.VijftigjaargeledenstonddatorkestnogophethoogtepuntvanzijnroemenkonhetdeconcurrentieaanmethetConcertgebouworkest.Hetiswaarschijnlijkteveeleeromdetoenmaligebloeiaanéénmantoeteschrijven,maartoch,wiewasdegroteinspiratorvandieclub,wiewasdechefdiemetijzerenhandzijntroependoordevuurlinieleidde,wiewasdiegroteorkestmenner?HetwasWillemvanOtterloo.Dezezoonvaneenspoorweginspecteurmaakteeenbliksemcarrièrezoalsdieindehuidigeorkestcultuurwellichtnietmeermogelijkis.Pasintweedeinstantiekooshijvooreenonzekereloopbaanindemuziek.Onzeker?HijwasnognietafgestudeerdofhijkreegeenbaanalscellistinhetUtrechtschStedelijkOrkest,werdtweejaarlatertweedeennogvoorzijndertigstelevensjaareerstedirigentvandatorkest.In1949werdhijchefvanhetResidentieOrkestdathijgedurendevierentwintigjaarindevaartdervolkerenopstuwde.Wijlatenzijnverdere,talrijkeenlucratieveengagementenhierachterwege.Zoalsheteenprominentsocietyfiguurbetaamt,washijdolopPorschesentrouwdehijvijfmaal-waarvantweemaalmetdezelfdevrouw.Uiteindelijkliethijhetlevenbijeenauto-ongeluk-maarineenkever,alspassagier.

Willem van otterloo (1907 - 1978)

Intrada voor dertien koperblazers, contrafagot, pauken en bekkens(1958)

n n o | d e V i j f d e V a n M a h l e r5

oogvanhetpubliekisonttrokken),maardathijnoglieverhet‘onzichtbaretheater’haduitgevonden.

klinkende alchemieEenoverlangeafstandengeprojecteerdesymfonischeontwikkelingistevenskenmerkendvoorWagnerslaatsteschepping-waarvanhetgistingsprocesmaarliefst25jaarinbeslagheeftgenomen-,zijn‘Bühneweihefestspiel’Parsifal(1882).Datblijktalmeteenuithetgrootsevoorspelwaarvandeoermelodie,hetzogenaamde‘Abendmahlsmotiv’vandeaanhefalsbronfungeertvoornagenoegalhetverderopinditomennabijdevieruurdurendewerkvoorkomendemateriaal.Eenvolgendbelangrijkgegevenishet‘Gralsmotiv’dateeniederdieooitdeReformatiesymfonievanFelixMendelssohnheeftgehoordnietonbekendindeorenzalklinken,getuigehettweedelidvandezemelodiedatidentiekisaanhetbefaamde‘DresdnerAmen’.Vervolgenspasseerthetimposante‘Glaubensmotiv’derevue,datviadriedoorindrukwekkendecesurenvanelkaargescheidenetappes(koperblazers!)aandeordewordtgesteld.HetgetaldriekanindezealseenbelichaminginklankvandeHeiligeDrie-eenheidwordenbeschouwd.Dedoorwerkingvanhetvoorspelstaatvooreenbelangrijkdeelinhettekenvanhet‘Glaubensmotiv’datincombinatiemetelementenvanhet‘Gralsmotiv’culmineertindevolgrandeurstekendeclimaxvanhetgeheel.

DeOostenrijksesymfonicusAntonBrucknerbezateenpiano-uittrekselvanWagnersTristan und Isoldezondertekst.EndatistekenendvooriemanddieidolaatwasvandemuziekvandeklankmagiëruitBayreuth-nietvoornietsdroeghijzijnDerde symfonieaanWagnerop-maardieamperwasgeïnteresseerdindebuitenmuzikaleinhoudvandienswerk.DezeanekdotelegtdeessentievanWagnersmuziekperfectbloot.Namelijkdatzijncompositiesnietalsopera’szijnoptevatten,maaralsmuziekdrama’s,waarinnietzozeerdetekstmaar,naaranalogievanMonteverdi’sdrammainmusica,demuziekheteersteenlaatstewoordheeft.Zoveelishoedanookduidelijk-enBrucknerbesefteditterdege-ookzondervoorkennisvandegebeurtenissenophettoneelkomthetwezenvanWagnersoeuvrehaarscherpover.HieruitblijkthetfundamenteleverschiltussenWagnerener-,enDonizetti,BellinienVerdianderzijds,omslechtsenkelebekendenegentiende-eeuwseoperacomponistentenoemen.HetgaatdaarombeslistnietteverdewerkenvanWagneralsindevormvanmuziekdrama’sgegotengrootschaligesymfonieëntebestempelen.Metdienverstandeuiteraarddatwehetdanniethebbenoverdesymfoniealseenviade18eeeuwovergeleverdgenre.Wagnerzelfwaszichvandezeomstandigheidmaaraltegoedbewust.Nietvoornietsverzuchttehijooitdathijdanwelhet‘onzichtbareorkest’inhetlevenhadgeroepen(welteverstaandatwatindediepgelegenbakvanhetBayreutherFestspielhausisgesitueerdendusaanhet

richard Wagner (1813 - 1883)

Voorspel tot Parsifal(1882)

>

d e V i j f d e V a n M a h l e r | n n o 6

Indevrijerecapitulatiewordteennieuwenmeerdramatischlichtgeworpenophet‘Abendmahlsmotiv’.Hetbijzonderevanditvoorspelschuiltmedeindegeraffineerdemengkleurenwelkeinhetlevenwordengeroependoorexquiseverdubbelingenvanuiteenlopendeblazersenstrijkers.DitisoverigenseengevolgvandeakoestiekvanhetFestspielhausinBayreuthdiealshetwarehetontstaanvandezeklinkendealchemie

indehandwerkt.ZulksmetalsresultaateensonoriteitdievanverstrekkendeinvloedisgeblekenophetorkestralecolorietvanClaudeDebussy,dieopzijnbeurteenenormebewonderingvoorParsifalkoesterde.EenbewonderingdiedanookinzijneigenoperaPelléas et Mélisande onmiskenbaarduidelijkesporenheeftachtergelaten.

Maarten Brandt

Componerendeedhijvoornamelijkindezomerbuitenhetoperaseizoen.Dewaarderingvoorzijncompositieskreeghijpasaanheteindevanzijnleven.AlscomponistwasMahlereenvisionair.Mahlersonbuigzaamheidendespotismealsdirigentwarengevreesdenberucht.Hijwaseenonberekenbarepotentaatdienimmeréénconcessiedeed.Zijnoptredenalsmensenalsmusicusriepenniettoevalligzowelonvoorwaardelijketrouwalsbitterevijandschapop.Inzijnhartstochtkonhijkwetsenwaarhijdomheidvermoedde.Detegenstellingenzijntalloos:eenvaakontwapenendenaïviteitstondnaasteenscherp,kritischintellect.Vasthoudenaandetraditiewaaruithijvoortkwamnaasteenrusteloosexperimenterendegeest,eendiepgeloofindenatuurnaasteendoortwijfel

ToenmijgevraagdwerdofikeenartikelzouwillenschrijvenoverdeVijfde symfonievanMahlerwasikuiteraardgevleid.WatisermooierdanartikelenschrijvenoverBachofoverMahler?EenartikeloverMahlerschrijvenismoeilijkomdatzijnmuziekzohemelsenbriljantis.Eengrondigeanalyseleekmenietzinvol.Zodoendewilikvolstaanmeteenkorteinleidingenenkelecitatenoverzijnmuziekdiemeerzeggendaneenanalyse.Uwleven,metalzijnfacetten,vanvreugdetotverdriet,vantriomftotpijn,zalindekomendezeventigminutenopuwnetvlieswordengeprojecteerd.DemuziekvanMahleriseenverklankingvanalleswathetaardselevenonstebiedenheeft!Mahlerwastijdenszijnleveneenzeergevierddirigentvanonderanderedeopera’sinHamburgeninWenen.

gustav mahler (1860 - 1911)

Symfonie nr. 5 in cis kl.t.(1902) Trauermarsch. In gemessenem Schritt. Streng. Wie ein Kondukt Stürmisch bewegt, mit grösster Vehemenz Scherzo. Kräftig, nicht zu schnell Adagietto. Sehr langsam Rondo - Finale. Allegro - Allegro Giocoso. Frisch

n n o | d e V i j f d e V a n M a h l e r7

eenliefdesverklaringaanAlmaSchindler,dejongevrouwwaarmeeMahlerzichin1901verloofdeeneenjaarlatertrouwde.Hetslotrondoisweervollevenenkrachtenlooptviaeendubbelfugametkoraaluitopeenstralendeoverwinning.

…‘WatheteersteopvaltbijMahlersinstrumentatie,isdebijnaongeëvenaardezakelijkheid.Hijschrijftuitsluitenddatopwatbeslistnodigis.Zijnklankontstaatnooitdoorornamenteletoevoegingen,doorfranjediealleenalsopsmukdient.Waarhetruist,daarruisendethema’s,daarhebbendethema’seenvormeneenhoeveelheidnoten,waaruitonmiddellijkduidelijkwordtdathetruisenniethetdoelvandiepassageis,maarhaarvormenhaarinhoud.Waargezuchtengekreundwordt,daarzuchtenenkreunendethema’senharmonieën;enwaarhetkraakt,daarbotsenenormebouwkolossenhardtegenelkaar,dearchitectuurkraakt,dearchitectonischeverhoudingenvanspanningendrukkomeninopstand.Maarhetmooistezijndetere,ijleklanken’…(ArnoldSchönberg)

…‘BijMahlerishetheelanders,dieheftige,strengejoodseman.Nogaltijdzijnonzeorenniettoereikendomdezegrotemanmeetevoelenenhemtebegrijpen’.(...)‘Niemandistotnutoedichterbijdehemelgekomendandezesmachtende,heilige,hymnischemanmetzijnmachtige,bezielde,ruisende,visionairemuziek’...(ErnstBloch).

Marcel Mandos

verscheurdeziel,bondigheidnaastpathos.Hijwaseenascetischmysticusenkendedemogelijkhedenvandroomenutopie.DitbredespectrumvanzijngevoelensendoortegenstellingengetekendekarakterweerspiegeltzijngebrokenbinnenwereldenverklaartwaaromhijjarenlangintherapiebijFreudwas.

1901,hetjaarwaarinMahlerbegonaanzijnVijfde symfonie,wasookhetjaarwaarinhijzoernstigziekwasdathijzijnfunctiebijhetWeensFilharmonischOrkestneermoestleggen.HijkochteennieuwhuisinMaiernigg:devilla‘Mahler’waarhijzichdiezomerterugtrokomtecomponeren.MahlervoltooideerachtorkestraleliederenendriedelenvanzijnVijfde symfonie.Hetkaraktervanaldezewerkenissomber.HijwasbijnaoverledenaanzijnziekteenMahlerwerdgeobsedeerddoordedood.DeVijfde symfonieisdeeerstestapopwegnaar‘hetopnieuwscheppenvandewereldvanuitheteigenik’.Waardigschrijnend.‘Streng’.Heteerstedeelbegintalseenrouwstoetendatisslechtshetvoorspeltoteendeelwaarstormachtigwordtbewogen.Desymfonieheefttweeeerstedelen.Hettweededeelstaatinakl.t.,Mahlers‘tragische’toonsoort.HetScherzoisMahlerseersteentevenslaatstescherzoindeklassiekebetekenisvandansstuk.Metongeveerachthonderdmatenisditéénvanzijnomvangrijkstesymfonischedelen.Hetiseenlofliedopdevreugdevanhetbestaan.Hetadagietto(‘IchbinderWeltabhandengekommen’)vormteenscherpetegenstellingtothetwereldlijkekaraktervanwattotdantoeisgezegd.Hetislouterbovenaardsemuziek,‘Eendroomvandeeenzaamheid’.VolgensMahlersvriend,dirigentWillemMengelberg,ishetAdagietto

d e V i j f d e V a n M a h l e r | n n o 8

Rimski -koRsakov Shéhér a z ade

do 15/12 | drachten | de Lawei | 20.00 uur

vr 16/12 | hoogeveen | de tamboer | 20.15 uur

za 17/12 | groningen | de ooSterpoort | 20.15 uur

Tsjaikovski zwanenmeer Suite | rococovariatieS

voor ceLLo en orkeSt | Rimski-koRsakov Shéhérazade

DiRigenT michaeL JurowSki | Cello mario bruneLLo

NNO_A6_russischejuwelen_DEF.indd 1 25-07-11 11:15