11

li•.

STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARDHOFWEG 13 3274 BK HEINENOORD

-.

APRIL 1993

STICHTINGVRIENDENKRING VAN HET STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARD

(ingeschreven K.v.K. Dordrecht nr. S 119934)

Redactie en secretariaat:Hofweg 13, 3214 BK Heinenoord. Giro 38.70.852.Contributie: :mini:ma.alF 10,-- per persoon/jaar.

Redactie:C.L. Boon-BraunJ. GerretseA.D. MolP.J. PotK.H. van der Ree

W. ReedijkDrs. J.E. de Rooy:Mr. R. van der WaalJ. Weijers

Hof van Assendelft:Hofweg 13, 3214 BK Heinenoord. Telefoon 01862 - 1535.Geopend dinsdag tl:m zaterdag 14.00 - 17.00 uur.Zaterdag bovendien 10.00 - 12.00 uur.Leeszaal: Geopend woensdag 09.00 - 13.00 uur.Zaterdag 10.00 - 17.00 uur.

Oost-Leeuwenstein:Dorpsstraat 13, 3274 BB Heinenoord.Geopend zaterdag 10.00 - 12.00 en 14.00 - 17.00 uur.

Groepen op afspraak.

Conservator:Drs. J.E. de Rooy 01862 - 2010

Niets van deze uitgave mag zonder toestemming van deredactie worden overgenomen.

NIBUWS VAl DI BBPACTIBAl is het buiten nog koud en kaal, crocussen ensneeuwklokjes geven toch al wat fleur in dit grijzejaargetijde. Binnenkort zal de natuur weer ontwakenuit de winterslaap. Een feestelijk gebeuren! Ook onsaller Streekmuseum staat een feest te wachten, wanthet bestaat dit najaar 25 jaar! Dat kunnen wij maarniet zo voorbij laten gaan. Br is al veel oververgaderd en al zijn alle ideeän nog niet uitgekris-talliseerd, er begint zich toch wat af te tekenen.De Vriendendag 1993, waarover u nader zult wordengelnformeerd in het zomerbulletin, zal ook gerichtzijn op dat jubileum. Op 9 oktober <die datum kunt uvast noteren> hopen wij u een int.eressante middag tebezorgen in "De Vijf Schelpen" teXijnsheerenland.De middag wordt besloten met de traditionele apek-met-paren-maaltijd in het H.C. Andersenhu1s te Heinlnoord.

In verband met het jubileum wordt ook gedacht aln hetuitgeven van een zeer fraai fotoboek over dl HoekecheWaard. Uw redacteur is zeer onder de indruk van hetvoorbereidend werk, dat daarvoor verricht i••Verdere informatie vindt u elders in dit bulletin.

Bnkele cijfer. batrekkins hebbInd op lQQ2.Het aantal vrienden bedroeg bij de jaarwi.aeling1.520. Wij hadden het gen08gen een bedrag vanF 8.000,- bij te kunnen dragen aan de exploitatie vanhet museum. Dank zij uw hulp en de noeste arbeid vande vaste medewerkers, bijgestaan door de nodigevrijwilligers, blijft de vaart erin.

U weet dat het museum de meest. uit.eenlopende zakenbezit. Hinder bekend is onze knopencollectie, waarinde nieuwe aanwinsten nodig verwerkt moeten worden.Kocht één van u wat vrijwilligerswerk willen doen opdit terrein, dan houden wij ons graag aanbevolen.Wij hopen dat u veel genoegen mag beleven aan ditbulletin. Tot de volgende keer!

J .0.

2

BOEKAANKONDIGING

HET JUBILEUXBOEK.Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van hetStreekmuseum zal een uniek fotoboek over de HoekscheWaard verschijnen. Het zal een prachtig werk worden,waarin de Hoekschewaarder veel herkent.Ruim vijf en zeventig fraaie kleurenfoto~s vandorpsgezichten, natuur-gebieden, impressies van dejaargetijden, kortom de Hoeksche Waard zoals wij diekennen in 1993. De uitvoering is geheel op kwaliteitgericht. Er is lang en met veel enthousiasme aangewerkt. Gestreefd wordt om het boek omstreeks1 oktober 1993 te laten verschijnen.Wij willen gaarne u als vrienden in de gelegenheidstellen dit werk, dat in zeer beperkte oplageuitgegeven zal worden, in bezit te krijgen. Het boekzal niet in de handel verkrijgbaar zijn, dus is hetzaak er tijdig bij te zijn. U kunt er nu reeds opintekenen door F. 49,50 te stort.en op girorekening38.70.852 van de Vriendenkring Streekmuseum HoekscheWaard, onder vermelding van "Jubileumboek".Mocht u het boek toegestuurd willen hebben, dan dientu F. 10,- extra over te maken voor verzend- en porto-kosten.

Red.DE VRAGEBRUBRIEK

In de achter ons liggende periode zijn reaktiesontvangen op de volgende vragen uit onze rubriek:

364. De vraag over inwoners van ~s-Gravendeel dieelders huwden en/of overleden, heeft slechts éénreaktie opgeleverd, die is doorgestuurd naar devragensteller.

366, 367 en 369. De reakties hierop gaven geendirekt antwoord op de vragen, maar hebben er voorgezorgd dat er contact is gelegd tussen vriendenmet belangstelling voor dezelfde familienaam en/ofkwartieren.

3

Doordat er weinig antwoorden te publiceren zijn is erwel extra ruimte om nieuwe vragen te plaatsen.Hopelijk leveren deze vragen wel de nodige brieven op.

370. Gevraagd genealogische gegevens betreffendede moeder van Maijken Polderdijk, j.d. van SintAnthoniepolder, tr. aid. 26.3.1662 met Gijsbert Jansenvan Esch. De vader van Kaaijke was Cornelis ArensPolderdijck (RA ~s-Gravendeel 4, 13.11.1673).Bij de doop van Maijken~s dochter Pleuntje van Esch(Maasdam, 14.9.1664) is getuige Lijsbet Ariensen"huisvrouw van Cornelis Ariensen Polderdijk".Was zij de echte moeder van Kaijken?

371. In 1573 overleed te Kijnsheerenland KarijkeJacobs, echtgenote van Adriaan Aalbrechtsz. Xarijkewas eerder weduwe van Michiel Jansz. Uit de beidehuwelijken waren geen kinderen. Uit het testa~ntvan Xarijke, opgemaakt in 1568 en uit latere stukkenblijkt dat M. twee zusters en een broer had:1. Lijntje Jacobs, gehuwd met Lambert Pieters.2. N.N., gehuwd met Jan ...3. Adriaen.Er wordt contact gezocht met mensen die een van debovenstaande personen in hun voorgeslacht hebben, danwel over gegevens beschikken die meer licht kunnenwerpen op de afkomst van Karijke Jacobs. SG 375 uithet museum is bekend.

372. Gerrit Pieters Maasdammenaer was gehuwd metLijsbeth Rutten. Zij was 30.3.1698 te Westrnaasdoopgetuige bij een kleindochter. Op 29.1.1699 wordtLijsbeth genoemd als weduwe. Gevraagd hun beidervoorgeslacht.

373. Bastiaan Smaal en zijn echtgenote Lijntje PietersMeijdam, wonende te ~s-Gravendeel, stellen op 6.8.1706tot voogden over hun kinderen aan: zijn broer WillemSmaal en haar zwager Dirk Teunisse van der Linden.

4

Vraag: waren Bastiaan en Willem Smaal zonen vanHendrik Arensz. Smaal en Maijke Bastiane, die op8.12.1669 in Numansdorp een zoon Arien lieten dopen?

!

t1

374. Anna Schaep was van moederskant een kleindochtervan Catharina Maertens van Cromstrijen. Zij erfde vanhaar grootmoeder een stukje land in de Numanspolder.Anna trouwde omstreeks 1650 met de boekverkoperAnt.honij van Roon, woonde te Rotterdam en overleedaldaar 24.11.1699. Van beide echtelieden wordt deafkomst gezocht.

( 375. Anthonie van Bree (1829-1887), trouwde le in 1857met Cornelia Bouwe (1833-1864) en 2e met JohannaGutling (1834-1891). Dit alles vond plaats tePuttershoek. Gevraagd informatie over voorouders ennakomelingen van deze Anthonie van Bree, vlasboer engemeenteraadslid te Puttershoek.

Dit zijn de nieuwe vragen. Wij wachten met spanning opde postbode!Het correspondentieadres is St.rijensedijk 2t 3295 KM~s-Gravendeel.

A.O.X.

AANWINSTEN

f

In de afgelopen vier maanden zijn er wat minderaanwinsten aan de collecties van het Streekmuseumtoegevoegd, dan wij gewend waren. Wij zijn er echtervan overtuigd, dat het de voorjaarsschoonmaak voor dedeur, wij de volgende keer meer "nieuwe" voorwerpenkunnen melden. De schoonmaak betekent immers ook hetopruimen van spullen, die best eens een goed plaatsjein het museum zouden kunnen krijgen.

5

Voor in de keuken ontvingen wij: een koolschaaf, eenmeelzeef, twee 18e-eeuwse wafelijzers, een melkbusje,vijf grijs emaille koekepannen oplopend in grootte,een wit emaille koffiefilter, een tulbandvorm,een aantal koekjesvormen, een emaille schaal, eenkomkommerschaaf, drie blikken bordjes, een groteOranjeboom bierkist en een hoge schenkkan.

De aankleding van de verschillende (woon)kamers in hetHof kan worden uitgebreid met o.a. een zeer fraaieiken kabinet uit het begin van de 1ge-eeuw.

De inhoud van de linnen- en kledingkasten kunneneveneens weer worden aangevuld met: een zwart pak,borduurw.r~, een omelagdoek en nog diverse anderekledinsstukken,De frequentie waarmee er wa••tampers binnenkomen isgroot. Ook deze keer wa. er 'én bij de aanwinsten. Hetis verbazingwekkend dat er nog zoveel van dezestampers bewaard zijn gebleven. Inmiddels heeft hetmuseum er een aardige collectie van, die een plaats inde schuur van de boerderij Oost-Leeuwenstein heeftgekregen.Daarnaast horen in de schuur thuis bij de agrarischezaken of bij de daar ondergebrachte ambachten: eenschoenmakershamer, een tweeloops metalen katrol,gewichten van 5, 10 en 25 kilogram, een litermaat eneen 10-liter melkbus.Tenslotte blijft een groep gevarieerde zaken over:dertien boekjes van rond 1870, een flesje met olie-drijvertjes die in de oorlogsjaren werden gebruikt terverlichting, twee bijzondere thermometers en eenvooroorlogse maaimachine voor gebruik in boomgaarden.

Alle gevers danken wij van harte voor het afstaan vanhun oude spulletjes.

R.v.d.W.

6

AFDELING GENEALOGIE

De meest trouwe bezoekers van de leeszaal zulleninmiddels de gegevens al hebben geraadpleegd, maarvoor hen die niet wekelijks in de stamboom klimmenvolgt hieronder een opsomming van hetgeen de afgelopenperiode aan de collectie fiches is toegevoegd.

r•

- Rechterlijk Archief Cromstrijen: Nr. 49 en 50,transportregister en schuldbekentenissen 1694-1712.

- Burgerlijke Stand Zuid-Beijerland: Overlijden 1841tlm 1850 .Burgerlijke stand Strijen: Overlijden 1867 t/m 1871.

- Rechterlijk Archief Goudswaard: Nr. 6, transporten,hypotheken en taxaties 1667-1681.

- idem: Nr. 57, attestaties en akten van arrest169'7-1'7'72.

- idem: Nr. 59, koop- en transportakten roerendegoederen 1699-1'735

- Kerkarchief Puttershoek: A2, Handelingen van dekerkeraad 1664-1'712.

- idem: Al3, Lidmatenboek van ingekomen en vertrokkenlidmaten 183'7-1912.

- idem: B12, Rekeningen van de Diaconie 1'787-1815.- Archiefstukken van "De Gorzen en Aanwassen van Den

Lande van Essche".

r

Van de volgende geslachten werden uit.gewerkte gegevensontvangen: Den Hartigh, Van Kralingen, Laban, Lormier,Snaijer en Warre.Tevens werd in de bibliotheek opgenomen het "LibellusAmicorum' voor K. J. Slijker:man, met daarin o. a. defamilienamen Van Driel, Van Dijk, Van Ghiessen en Vander Waal.

Veel succes met uw onderzoek!A.O.X,

7

WAT DE KRANTEN ZEGGEN

Dit jaar wordt in 's-Gravendeel het. 400-jarig bestaangevierd. Dat is dan ook de reden, dat in deze rubriekdoor middel van diverse kranteartikelen een terugblikwordt gegeven op de historie van het Kildorp.In april 1796 wordt in de Dordrechtsche Courant, denavolgende "aanvoerpremie" aangekondigd:"Word van wegen de :Municipaliteit van 's-Gravendeel enLeer-Ambagt, geadverteerd, datdezelve voornemens is dePAARDEN- en BEESTEN-KARKT weder op te richten, doordien hunnen Plaats daar toe uitnemend schoon gelegenligt.,en de Kooplieden hun Vee daar na toe, en van-daar, zoo te Water als te Land zeer gemakkelijkkunnen vaaren en vervoeren, en nodige derhalven alleen een iegelijk dewelke daar toe gelegenheid heeftuit, om ze de behulpzaame hand te bieden, en beloofteen ZILVERE TABAKS-DOOS tot een Premie, aan den geenendie voor de eerste maal het grootste getal RUNDVEE,als meede een ZILVERE ROSKAK aan hem die het grootstegetal PAARDEN voor het eerst zal ter Markt brengen,zullende den tweede Woensdag in de Kaand April deezesJaars 1796 de eerste BEESTENKARKT, en den 30 :MeydePAARDEN-KARKT plaats hebbenj als meede de NAJAARSKARKTbeginnen den derden Donderdag in de Kaand October.Voorts te kunnen zodanige Kooplieden die gelegenheidmogten hebben, om op voorgemelde plaats Koopdagen vanBeesten enz. aan te leggen, verzekerd zijn van eenciviele behandeling."

Steeds komt in de geschiedenis van 's-Gravendeel deDordtse Kil naar voren. De scheepvaart op deze rivierzorgde eeuwenlang voor tal van activiteiten in hetvlassersdorp. Een bewijs hiervan volgt in hetnavolgende artikel uit 1796:

"Het schip De Superbe, kapitein Gardner, van Batavia,is naar 's-Gravendeel opgezeild, en wordt daar geligt.Deszelfs lading bestaat uit 50.000 pond bruine.Peper,100.043 pond Poeder-Suiker, 15.000 Sappanhout, 30.000pond Tin Bancat en 394.250 pond Koffij."

8

Naast voorspoed, zorgt de Dordtse Kil ook voor over-last in 's-Gravendeel en in de buurtschap De Wacht.Hoewel de watersnood van 1953 bij velen nog vers inhet geheugen gegrift staat, kijken wij in deze rubriekterug naar een andere watersnood, namelijk die van1894.Het Nieuwsblad voor de Hoeksche Waard en IJselmondemaakte toen melding van een overstroming bij De Wacht:

r"December 1894. Nader kan nog worden gemeld, dat doorde doorbraak van den dijk aan het gehucht De Wachtonder deze gemeente, 20 huisgezinnen, uitmakende een100-tal bewoners, van hunne woningen zijn beroofd enelders een onderkomen gezocht hebben, één gezin heeftmen zelfs moeten bergen in één der lokalen van hetziekenhuis. De wed. 0., die in hare woning verdronkenis, werd eerst Dinsdag morgen, onder toezioht derpolitie er uitgehaald en het lijk naar de algemeenebegraafplaats vervoerd. De ongelukkige die al ophoogen ouderdom alleen woonde in een huisje onder aanden dijk, schijnt dan ook wel door het water over-vallen te zijn maar niet onbewust en moet zelfs nogpogingen tot redding gedaan hebben en heeft zichvermoedelijk, ten einde raad, gekleed te bed begeven,doch ook dit kon haar niet helpen, daar het waterinmiddels tot aan het dak gestegen is. Het water heeftalhier, volgens de Rijkspeilschaal, eene hoogtebereikt van 3.48 )1. plus A.P., dit is dezelfde hoogtevan den vloed op 9 Februari 1889."

In januari 1895 maakte dezelfde krant naastparticuliere geldelijke steun, melding van eenkoninklijke gift:

"Van H.M. de Koningin Regentes is voor de noodlijden-den van den jongsten watersnood, woonachtig aan hetgehucht De Wacht onder deze gemeente, op een daartoegedaan verzoek, ingekomen eene gift van 500 gulden envan de.groote commissie te Amsterdam eveneens 500gulden, dit maakt met de gehouden collecte in degemeente, een totaal bedrag van ruim 1600 gulden.

9

Met dankbaarheid werden natuurlijk beide giften doorde commissie aanvaard en wel in het bizonder die vanH.M. de Koningin Regentes, door wier milddadigheidtelkens zoo velen gelukkig worden gemaakt en waarvanin deze gemeente nog kortelings de sprekendstebewijzen aanwezig zijn."Helaas kan het herstel van de doorgebroken dijken nietsnel worden uitgevoerd, zoals onder andere blijkt uithet volgende artikel uit maart 1895:

Gelukkig trokken de polderbesturen uit die dagen eenwijze les door gezamenlijk de problemen op te lossenen tot een samenwerkingsverband te komen in het"Bestuur van den Kilpolder en Wacht.dijk" (te verge-lijken met een waterschap). Door samenvoeging vandit Bestuur met andere polderbesturen ontstond het"Waterschap de Oost-Hoeksche Dijken", dat door verderesamenvoegingen is opgegaan in het huidige "WaterschapDe Groote Waard".

"Het dichten van den Kilpolder, onder deze gemeente ende daaropvolgende dichting van den Strijenschenpolderdijk vordert zeer slecht. Het grootste bezwaaris nu om grond te krijgen, en de vorst belet nogsteeds het graven. Bij de hooge vloeden, die men in delaatste dagen had, stroomde zelfs het water over denTrekdamschen polderdijk zoodat men vreest dat nog meerpolders overstroomd zullen worden."

NIEUWE VRIENDEN

P.J. P.

In de eerste periode van het jubileumjaar voorStreekmuseum en Vriendenkring mochten wij 43 nieuwedonateurs inschrijven. Via deze weg heten wij denavolgende vrienden/vriendinnen nogmaals hartelijkwelkom.

HW 201 M.C. Abels-HanenbergHW 717 A.I. AndewegL 588 G. de BakkerHW 42 K.P. BierensHW 685 R.H.J. Boeijinga-Alders

HW 743 J.L.P. BoudewijnsHW 744 Mevr. BoudewijnsL 31 P. BoudewijnsHW 225 A. BUitendijkL 295 J.A. Devilee

.·1·1

j L 340 G.A. van DongenHW 768 G.J. van DruenenHW 769 C.J. van Druenen-PeperkampHW 770 R.W. van DruenenHW 771 L. van Druenen

Een kaartje uit 1894 met daarop de Kilpolder en deWachtdijk.

10 11

Oud-BeijerlandOud-Be ijer landSpijkenisse~s-GravendeelKaasdam

ZUid-BeijerlandZuid-Be ijerlandRotterdamStrijenRidderkerk

HellevoetsluisOud-BeijerlandOud-BeijerlandOud-BeijerlandOud-Beijerland

HW 320 B. GroenenbergHW 539 J. GroenewoudL 378 H.J. HilverdaHW 596 J.D. HuizinghL 404 A.L. Hijmans

HW 371 G. KooijmanL 210 K.C.E. LabanL 528 M. Larsen-Berenbak

L 4 A. LeendertseL 681 S.J. Lema

L 693 C.J. LosHW 498 G.A. KastHW 499 Kevr. KastL 174 B.R. Ketiary-v.d. HeuvelL 216 F. Xuller

HW 624 J.J. Niemantsverdriet-FlohilL 384 C. van OostenHW 361 P.F. PlaizierHW 135 K.H. SchaferHW 136 G.A. Schater-van Leenen

HW 66 J. SchipperL 712 J. StougieL 589 J. in ~t VeldL 590 Mev.r. in ~t VeldHW 2 J.A.P. van Willigen

L 320 E.A. ZuiderentL 321 J.H.T. Zuiderent-SluijterHW 590 Business Club Hoeksche Waard

12

Oud-BeijerlandOud-BeijerlandValkenswaardKaasdamMiddelburg

Oud-BeijerlandSpijkenisseTjele(Denemarken)HoofddorpBodegraven

)1

LewedorpKlaaswaalKlaaswaalOost-SouburgBrandwijk

StrijenBarendrechtOud-BeijerlandPiershilPiershilOud....BeijerlandRotterdamArnhemArnhemStrijen

]RotterdamRotterdamKaasdam

Red.

HISTORISCH ALLERLEI

DE ARMOEDE TE PUTTERSHOEK IN DE 17- EN 18· EEUW

Bij het bestuderen van de diaconierekeningen vanPuttershoek uit de 17- en 18· eeuw komt men ongewildonder de indruk van de zorg die zo~n betrekkelijkkleine gemeenschap zich getroostte om de armen tehelpen. Zij werden - evenals in andere plaatsentrouwens - beslist niet aan hun lot overgelaten. Diezorg was grotendeels in handen van de kerk. Dat was dekerk der Reformatie waartoe nagenoeg het hele dorpbehoorde. Krachtens haar roeping zamelde zij de geldenin die nodig waren om diegenen bij te staan die nietin eigen behoeften konden voorzien. Het waren dediakonen of diakenen die met deze zaak werden belast.

In Puttershoek waren er dat in die tijd twee ensamen met de twee ouderlingen en de predikant vormdenzij de kerkeraad. Zij werden bij meerderheid vanstemmen gekozen. De diaken die een jaar lang alleinkomsten en uitgaven van de diaconie moest bijhouden,werd armmeester genoemd. Hij moest aan het eind vanhet jaar verantwoording afleggen van zijn administra-tie aan Schout en Schepenen en de gemeente. Dat zijnde jaarrekeningen die vanaf 1626 bewaard geblevenzijn. Meestal lukte het de armmeester het jaar af tesluiten :meteen batig slot, maar er waren ook jarendat er meer werd uitgegeven dan ontvangen. Dan begonhet nieuwe jaar al met een schuld.

Hoe kwam de diaconie nu aan het geld? Allereerstwaren er de inzamelingen in de kerk. Een aantal kerenper jaar werd de "arme block" of "arme bos" geopend enwat "daer inne bevonden" werd, vormde een aanzienlijkebron van inkomsten. Verder waren er de "huijsbossen"die bij sommige inwoners geplaatst werden o.a. bijde schout en bij de predikant. Bij verkopingen en ver-pachtingen werd altijd een bepaald bedrag voor dearmen bedongen. Erfhuizen en nalatenschappen, de pachtvan land in bezit van de diaconie en de verhuur vanhet "dootcleet" bij begrafenissen brachten ook denodige bedragen op.

13

Een voorbeeld van diaconie-inkomsten:

(Ontfangen de pacht vande magere beeste mart vandenJaeren 1657 11 - 6 - 0) <guldens-stuivers-penningen)

Vreemd genoeg kwamen de boetes die opgelegd werdenook in de armenkas terecht.

1661 ontfangen van schout Maulpas wegens het bekeurenvan het tappen onder de predikatie 1 - 4 - 0

1685 ontfangen van een cOlDJDediant.sspel ofte poppedans 1 - 11 - 8

1707 nogh ontfangen van een quacksalver die onder depredicatie op de mart stondt en van den schoutdaer over is gekalanseert (beboet> de zomme van2 - 4 - 0

We komen ook giften tegen en bijzondere inkomstenzoals:

den 21-" Keij 1641 ontfanghen tgheen een verdronckenman in sijn sack hadde de sommavan 2 - 11 - 10

Maar daar moest weer voor betaald worden:

den 21-" Keij 1641 van den verdroncken man t.ekistenende ter aerde te draeghen1 - 10 - 0

den 24-n Keij 1641 van den man te vissen ende bij denBaelju te varen 2 - 0 - 0

Er was ook heel veel nodig. Arme gezinnen werdenondersteund met een bepaald bedrag per week.

14

Daarnaast werden zij geholpen met brood, dat de bakkerbakte voor rekening van de diaconie, met kaas, "terw"of rogge. Hieronder volgen twee voorbeelden uit dearmenrekening van 1666:

<1" feb tot nods janse gekocht t.wee achtendeel grauwerweten en die aen de behoeftige omgedeelt daer voorebetaelt 2 - 8 - 0)

(6" dito (6 feb.) betaelt aan broodt en kaes voorpieter pieterse 0 - 18 - 6)Op de turfzolder werd tijdig de voorraad aangevulddoor de turfboer zodat er ~s winters voldoende tonnenturf konden worden uitgedeeld, alles op kosten van dearmverzorging. Ook voor kleding en schoeisel werdgezorgd: hemden, borstrokken, schort.en, buizen,mantels, kousen, schoenen en klompen. De armmeesterbetaalde ook het. verstelwerk en het lappen van deschoenen van de armen. Hij moest wel zuinig zijn.

den 1en october 1651 gekocht een nieuw doodt cleetlanck vijf ellen comt20 - 10 - 0

den 30.•·.,junij 1652 voor het verstellen van de ouwedoodt kleen met twee paer kousedaer van gemaeckt voor MaeijDuijers jongens samen 2 - 12 - 0

Ook de chirurgijn moest betaald worden als er armemensen ziek waren.

15

i12 december 1655 betaelt aen Aron Marinis voor de

drancken en een poejertje dat hijgebruijckt heeft aen Aelbert Abrams5 - 0 - 0noch voor een pint annijs om tot.hetpoejertje te gebruijcken 0 - 5 - 0

De medische verzorging werd ook wel per jaartoevertrouwd aan die chirurgijn die bij inschrijvingde laagste was. Voor dat bedrag verplichtte hij zichde armen bij te staan.

Kinderen uit arme gezinnen of weeskinderen werdenvaak uitbesteed. De kerkeraad stelde vooraf devoorwaarden vast samen met de pleegouders voordat hetkind in het gezin werd opgenomen gedurende een jaar.Soms bleef zo~n kind jarenlang in een en hetzelfdegezin. De tegemoetkoming van de diaconie bestond uitgeld en/of zoveel "agtendeel terw" en zoveel tonnenturf. De kerkeraad moest er voorts op toezien dat diekinderen behoorlijk behandeld werden.

Niet alleen de inwoners van het dorp vielen onder dearmenzorg, ook vreemdelingen, passanten, werden alshet nodig was geholpen.

1640 gegheven aen een soldaet met een lamme erem0-6 - 0

1641 aen een man de welcke sijn schoer uijt der litwas 0 - 6 - 0

1641 aen een man de welcke langhe van den turick isgevanghen geweest 0 - 8 - 0

1644 een vrou de welcke de cancker aen haer aensichthadde 0 - 10 - 0

1645 aen een vrou en een predijcant.sdochter de welckewaeren verjaeght 1 - 0 - 0

1645 aen een verjaeght schoolmeest.er coomende uijtDuijtslant 0 - 6 - 0

1652 aen een vrou die haer mans beenen afgeset sijnvan het cout vier 0 - 6 - 0

1666 door ordre van de kerckenraet aen een munnickwelcke gereformeert geworden was betaelt3 - 0 - 0

16

1684 aen een heijdens kraemwijff t~same 3 - 4 - 01696 noch betaelt aen een domene die uijt rijngauw

verjoogen was en simpel geworden was 2 - 0 - 01697 noch gegeven aen een elendig gebroocken man

o - 5 - 01701 nogh gegeven aen een bekeerde Joot volgens sijn

bescheijt 1 - 0 - 0

Bij het vermelden van die laatste post laat deschrijver even merken wat hij denkt. Die man zegt datnu wel, maar ...Het is overigens opvallende hoeveel passanten die "vanden Turck" gevangen zijn geweest, hun weg over Put-tershoek nemen. Tot slot een staaltje van "Uitkerings-fraude" uit het jaar 1760. Wat was namelijk het geval?

In december 1760 komt de vrouw van Hendrik denBogter wonende onder de Polder aan het huis van Ds.Velse en diaken Adrianus Hoogvliet. met de mededelingdat haar man is overleden. Zij vraagt of er een kistvoor de overledene kan worden gemaakt. Dat wordttoegestaan. Niet lang daarna komt ze weer inPuttershoek om te zeggen dat de timmerman te West maasde kist wel wil maken voor vier gulden, maar dat hijniet naar Puttershoek zal komen om zijn geld inontvangst te nemen. Haar vraag is nu of zij het geldmag hebben om het aan de timmerman te brengen. Dearmmeester voelt er niet zo veel voor maar door sterkaandringen van haar kant, geeft hij toe.

Kort daarna gaat diaken Adrianus Hoogvliet naar dePolder om eens te zien hoe het met het gezin gesteldis. Als hij daar aankomt ziet hij de man gezond enfris van zijn werk naar huis komen om te eten.

Verontwaardigd voegt hij er nog aan toe: "Om welckegruwelijcke bedriegerije den kerckenraat en magistraatgeresolveert hebben tot een straf aan den voornoemdeHendrick den Bogter int vervolg geene onderstand ofuijtreijkinge meer te doen."

J. W.

17

WERKGROEP DIALECTEN

1993 zal voor allen die ons St.reekmuseun een warnhart toedragen een feestelijk jaar zijn. Wij vierendit jaar het 25-jarig jubileum, onze werkgroep wilzich daarbij niet onbetuigd laten en zal via dezerubriek medewerken aan de herdenking van ditheuglijke feit.

In deze aflevering beginnen wij met een impressie vanChris den Boer over het jaar 1968. Omdat toen onsmuseum tot stand kwam schets hij in Korendijksdialect enige levenservaringen uit die tijd, zoals diein zijn herinnering zijn blijven voortleven.

Van de huidige actieve medewerkers aan onzedialectgroep is de bij velen bekende heer Piet deZeeuw de enige overgebleven oprichter, met de heer DeRooy zelf, die nog altijd het leeuwedeel op zichneemt in het werk dat moet leiden tot desamenstelling van een Hoekschewaards woordenboek.

De Zeeuw is de man die alle lijsten met dialectwoordenmet bijpassende uitleg heeft uitgetikt. uJe zou erzelf getikt van worden", zijn z~n eigen woorden, nuhij de laatste let.tervan het alfabet heeft afgewerkt.Ter gelegenheid van dit herdenkingsjaar heeft hij eenuitgebreid overzicht gemaakt van het resultaat vanons werk in al die jaren op het gebied van dialect-onderzoek.De eerste aflevering wordt u hier ter lezingaanbevolen. In de loop van dit jaar volgen nog eentweede en een laatste deel.Vij wensen u veel genoegen bij het lezen van deze envolgende bijdragen aan ons bulletin.

W.R.

18

In het kader van het 25-jarig bestaan van hetStreekmuseun Hoeksche Waard leek het mij aardig ietsover het jaar 1968 te schrijven met dien verstande,dat dit een persoonlijke impressie is in hetGoudswaards dialect.1968, een gedenkwaerdig jaer?Omdat het museum op de Noord 25 jaer gelèèje van degrond is gekomrne leek het main wel aerdig om es eenstukkie te schraive hoe of ik toen z06~n bietjierailde en zailde in ~t leve.Ik was toen een jaer of 19 - 20 en ik werkte baidezelfden baaos as da"k nou nog bin. Ang€zien dat inRotterdam is, had ik nogal es taaolprobleme met dieloi daer. Want vanaf het moment. dat ik daer gingwerke, merkte ik al dat die stadsloi een vrêêselijkdialect sprakke en dat stoot me as iemand die dochtdattie fesoenlek had lere praaote toch wel tege deborst. En omdat ik van hoisoit meegekrege heb, dà jein je leve zoveu l nogel ijk goed mot doen perbeerde ikdie mefise het.êên en andere bai te brenge.Ondanks m~n inspanninge ken ik niet anders toegevedat~t mislukt is. Ze waere (en zain het nog> veuls tehardleers.Naest dat werk had ik nog zat te doen hoor. De mezieken de voebal vratte een höop vraie taid op. Toch waszowel meziekmaaoke en voeballe toen voor een geweunedurpsjonge zoas ik een h€êle belevenis. Want je kwamnog is erreges. Voeballe dee je netuurlek in deHoeksche Waerdt behalleve in ~t 6öste, want die vi.eleonder Dordt. En dat voeballe leverde wel es een keervooroord€êle op as het erom ging hoe mefisevan anderedurrepe waere. ZOo speulde ik niet graeg op Xeseere-land, Kleswaaolt d~n Histert, de Zinkweg of in Baier-landt maor op Persil, Nieuw-Baierland, de Noord enNumesdurp had ik aigelijk nooit last. Achterof bekekebin ik ter achtergekomme, dat het vooroordêêle waeredie nerreges op sloge.

19

Ok met de meziek kwammie ieder jaer weer een hÖÓpbekende Hoekschewaerders tege op "~t Festival". Ietswatter nou gelukkig nog is, maar waer h~êl wat mindergezellighoid is as toen we dat nog op een wai deejemet de meziektent van Puttershoek. De jury kon nietaltaid alles hore omdat ~t wel es een leve was, maaortoch had ~t wat.Vedder was ter op zÖÖ~n durp as de Korendaik niet veulte beleve, al was ~t achter offshois ieder jaer fêêstin de speul tofn.

1968 was ok ~t. jaer waerin ik in diefist mos. Je kenallemael wel begraipe, dat dat een ingraipendegebeurtenis was in m~n leve. Stik allêên met d~n trainnaer Bussum en glaik d'n eerste zaeterdag en zondag alniet naer hois. Nou zatter daer op die kazerne eenmeziekkurps en omdat ik dat bij de keur gevraegd hafhoopte ik al gauw mee te kenne gaaon blaeze. Nou d~ntwêêden dag wier ik al oit d~n drdÖm gehollepe. Niksblaeze, ik mos foerier worre en as dank daervoor mochik ok nog es twêê maaonde langer in dieffst blaive.Achterof glööf ik da'k allêên met het sporte wel's gezwêête heb, maor taides het oitoefene van m'nfunctie nooit.

Nou zelle de meffse d'r aige wel ofvraege, of de wereldin die taid niet grööter was dan de Hoeksche Waerd.Netuurlijk was die dat wel, maaor voor main echt nietzoveul grööter. Over ernstige wereldprobleme dochienetuurlek wel~s nae, maaor de nuchterhaid had mêêstalde overhand en dan doch Le in de regel: "Je ken je aigebeter met je aige bemoeie, je heb al genog an jehööd". Bovendien had je net je schooltaid achter derug. Dat was toch al een rumoerige taid geweest metopstand tege het ouweriek gezag (lang haer, meerzakcente, laeter thais enz.).Nêê, je hieuw het maar rustig, dan had je de minstelast en dat is gelöOf ik een aigenschap, die opgeslogelegt in de karakters van veul Hoekschewaerders en ikbin blai, dat ik daer ok bijhoort.

Chr. den Boer20

-- --------------------------

Op 1 maart 1993 was het 24 jaar geleden dat deWerkgroep "Dialecten Hoeksche Waard" werd opgericht.Het Museumbestuur besefte in 1969 dat in een Streek-museum waar alle mogelijk oude voorwerpen en documen-tatiemateriaal worden bewaard (van krullemusse totpeespaachies) , ook de streektaal voor het nageslachtdiende te worden geconserveerd.Een volkomen juiste zienswijze, want over niet al telange tijd zullen velen niet weten wat het verschil istussen een zwingelaar en een speulkind; en de grips-kant en het veurhööfd klinken hen dan even onwaar-schijnlijk in de oren.

Zaterdag 1 maart 1969 werd in het "Hof van Assendelft"de eerste vergadering gehouden. Belangstelling was ervanaf het eerste moment. Tijdens de kennismaking bleekzelfs, dat er personen bij waren die al een kleineverzameling van oude en nog bestaande dialectwoordenhadden aangelegd van ~s-Gravendeel en Nieuw-Beijerland. Bovendien had een -tot nu toe onbekende-persoon een futuristisch dialectverhaal over detoekomst van de Hoeksche Waard geschreven, dat navoorlezing instemming verkreeg en enige dagen daarnavolledig in het toen nog verschijnende Nieuwsblad voorde Hoeksche Waard en zelfs in enkele regionale krantenverscheen. Zo kwamen wij meteen in het nieuws.

Afspraken werden gemaakt voor een volgende vergade-ring, alwaar een voorlopig bestuur werd samengesteldbestaande uit Jan den Hartigh, voorzitter en Mej.Rozenschoon, secretaresse. Voorts werd afgesproken datP.W. de Zeeuw voor de publiciteit zou zorgen.Nadat reeds kort daarna Mej. Rozenschoon het werkwegens vertrek naar elders moest opgeven, werd hetwerk van de secretaris waargenomen door De Zeeuw, diena niet al te lange tijd bij zijn zoektochten door deHoeksche Waard te Westmaas een secretaresse le klasontdekte in de persoon van Mevr. Truus van Hemmen,waarover hij aan de Werkgroep rapporteerde dat zijbekwaam en geschikt was en bovendien in het bezit vanvrije tijd, telefoon en een schrijfmachine.

21

In 1976 emigreerde zij naar New Yersey (USA>.Na enige tijd vonden wij de heer A.C. Nielson bereidhet werk te doen. Na enige jaren, moest hij zijn taakom gezondheidsredenen opgeven en vond in JannekeVerhoeven een goede opvolgster.

Op de eerste vergaderingen genoten wij wetenschappe-lijke begeleiding van de Kon. Ned. Academie van Weten-schappen, afd. Dialectologie (het P.J. J(eertens-instituut) uit Amsterdam. Mevr. Dr. Jo Daan - eenneerlandica - gaf persoonlijk instructies omtrent dete volgen werkwijze en de toe te passen methode vanopschrijven.Als bijzonder advies gaf zij ons de goede raad vooralniet te gaan selecteren of kuisen. Niet alleen denette woorden, maar zeer beslist ook de ruwe of mindernette woorden dienden te worden opgenomen, zijnde vangroot belang voor taalstudie en het typeren van dejuiste volkstaal van de streek. Ter verduidelijkingnoemde zij het schuttingwoorden.

Vol ijver gingen wij op zoek naar schuttingwoorden,dat wil zeggen "ouwe schuttingwoorden". Aan nieuwspuitbusmateriaal over Ajax en Feijenoord en ver-haspelde Engelse kreten hebben wij niks.Wij vroegen het aan de ouderen, die soms diep moestennadenken als wij de vraag stelden: /lOuwere persoonweetjie nog een paar schuttingwoorde van vroeger?1lEerst moesten wij uitleggen wat met schutting werdbedoeld want dat was namelijk een "haaining, een wêêgof een hekke". Enkelen knikten begrijpelijk en noemdenwoorden of uitdrukkingen als: "Mond- en klauwzeer","Stapvoets rijden"; "Köö lplant.e en jonge honde tekOOp"; "Vlaemse reus ter dekking 5 cents" of ergensbij een kerk een bordje "Verboden te wateren".Wij hebben het toen maar opgegeven. Het was aan tenemeI) dat de mensen vroeger althans op dit gebied -"veulnetjiester" waren dan tegenwoordig. Later isgebleken dat ook dat niet juist was, maar zeklodderden het niet op muren of schuttingen.

22

De met mevr. Jo Daan gemaakte afspraken over de tevolgen schrijfwijze berustten voornamelijk op hetveranderen van de klinkers. Dat kon worden bereiktmet behulp van twee factoren, namelijk zich zoveelmogelijk bedienen van de spelling - van v66r dewijziging van Marchant in 1934 - en voorts ne klinkersindien nodig te voorzien van een accent circonflex omaan de leesbaarheid tegemoet te komen door "an tetOOne" dat de klank zich wijzigde.

Na enige tijd bleek dat de afgesproken schrijfmethodegrotendeels aansloot bij of overeenstemde met die vande heer Opprel die in 1885 promoveerde tot Doctor inde Nederlandsche taal en Letteren op een proefschrift"Het Dialect van Oud-Be ierland" .Aangezien het werk van Dr. Opprel kort voor de eeuw-wisseling werd voltooid kan de Werkgroep Dialectenzich er op beroepen dat - mede door de contacten metpersonen die voor de eeuwwisseling zijn geboren - hetHoekschewaards dialect over een periode van meer dan100 jaar is vastgelegd. Behalve het verzamelen vanoude en minder oude dialectwoorden, deden wij nogmeer. Wij verzamelden gegevens over het vroegerevolksleven, over het werk in de landbouw, griend-cultuur, vlasserij en over klederdracht, eet- endrinkgewoonten <aerepels met kaernemelk en spek metperen) en over toveren en volksgeneeskunst.

In 1971 ontwierpen wij voorgedrukte kaartjes waaropde dialectwoorden volgens de afgesproken schrijf-methode worden ingevuld, de plaats van herkomst en debetekenis in goed Nederlands. Bovendien - zo mogelijk- een zin waarin het dialectwoord functioneert.Het weergeven van de vertaling blijkt niet altijdeen gemakkelijke zaak te zijn, maar hoofdzaak is hetbinnenhalen van het ongesorteerde veldgewas. Eennadere bewerking kan altijd nog. Naar schatting zal dehoeveelheid dialectwoorden ongeveer 3.000 bedragen.

Wordt vervolgd.WERKGROEP DIALECTEN

23

Hier volgen enkele voorbeelden van ingevulde kaartjes:

aertslillek Gemeente: NB1.

zie ook:1 i11 i jk en vrot1illek Reg. jaar: 1975

Betekenis: aartsle lijk; bijzonder lelijk

Leeftijdgebruik(ster) 62 1Verouderd? neen

Uitspraak

Bèdoeid woord in zinsverband: zoê"Dat mens was aertsli11ek

dat den trem d'r voor omree"

evt opmerkingen Z. O. Z.

eendekróêskonte Gemeente: Mdm

zie ook: Reg. jaar: 1976

Betekenis: s ene Ldnaam voor de inwoners van Cillaarshoek

Leeftijd gebruiker (ster) 88 I Verouderd1 neen

Uitspraak

Bedoeld woord in zinsverband:

De inweuners van Cieles(h)oek warre eendekrêêskontegenoemdjdie van Nusdam Groenjassej van Strien Vu11e-jagers; van Pietershoek Brokke en van 's-GraevendêêlSeuters.

evt. opmerkingen Z.O. Z.

24