1

Beurs & Beleggenvalkuilen en vooroordelen

Maandag 14 Oktober 2013

Deceuninck Patrick

Gastspreker Ehsal Management School

Gewezen Bestuurder INVESTA

Vlaamse Ingenieurskamer

Beleggen & Geldbeheer• Eenzijdig gericht op geld en aandelen?

We weten dat er meer is dan rijkdom bestaande uit geld. • Waarom we ook al weer beleggen?

Daar kunnen meerdere redenen voor zijn: – Inkomen– Speculatie – Aanvullend inkomen – Hobby – Pensioen – Erfenis (de dood komt vaak onaangekondigd)

rijke families beleggen toch 'over de generaties heen'.

Arm sterven? je kan het immers toch niet meenemen.

Þ “rijke families” schuiven elkaar de rijkdom generatie na generatie toe, terwijl het gewone volk er generatie voor generatie keihard voor moet werken en steeds weer op nul moet beginnen.

Þ Zelf vermogen opbouwen op de beurs 2

3

« Vaktechnische » competenties belegger• Spaarfiscaliteit en persoonlijke financiële planning• Financiële algebra & statistiek• Warenkennis en hun risico’s• Spelers• Waarde van informatie inschatten• Financiële geschiedenis – cyclus – groei• Maatschappelijke trends – thema’s - visie• Economische analyse (macro-economie)• Bedrijfsvoering –management• Koersmechanismen - fenomenen• Beleggingsstijlen en risico• Principes en regels beleggen-beursinvesteren• Ontwikkelen eigen methodiek – selectiesysteem• Portefeuillebeheer• Financiële analyse (Balans, ratio’s, ….)• Technische analyse (studie koersgrafieken,…)• Kwantitatieve analyse

Kennis van:

Talenten kun je niet managen, wel ontwikkelen

4

Sparen & Beleggen & Speculeren• Sparen = uitgestelde consumptie• Beleggen is « multidisciplinair »

vereist kennis en vaardigheden / competenties• Speculeren & indekken• ‘losgeslagen” kapitalisme, roekeloos casinokapitalisme

Beleggen / investeren kan (moet) je leren

Rijkdom is als zeewater, hoe meer je er van drinkt, hoe meer dorst je krijgt“Slapend rijk worden”, maar de slaap niet kunnen vatten.Wie zijn vermogen wil doen toenemen, moet zijn hebzucht doen afnemen.

Welvaart in België• België is het land van half afgewerkte producten, ook soms het land van half afgewerkte ideeën?• Helaas blijkt maar al te vaak dat er geen snelweg is naar financiële vrijheid bestaat. Er zijn veel valse

profeten en “vijanden” zoals fiscaliteit.

Morele waarden maatschappij:• Onderwijs en gezin spelen een belangrijke rol

=> limieten stellen, niet meelopen met de massa uit gemakzucht• Solidariteit = ook: zelfverantwoordelijkheid• Een volwassen democratie heeft geen baat bij hatelijke stereotiepen of populistische gemeenplaatsen• Belang van correcte marktwerking• Ondernemerschap als motor van welvaartcreatie• Er heerst sociologisch evenwicht• Recht is niet het zelfe als rechtvaardigheid !!

5

HOE ?

Visie « mind » Objectief

Systeem « Method »   Plan »Stijl – Strategie - Taktiek

« DO » PortefeuillebeleidAK – VK Selectiesysteem

Portefeuillebeheer « Check »Bewaken - Bijsturen

Principes & regels

Tool

s & te

chni

eken

Specifi

cite

it bel

eggin

gsvorm

en

Geld- e

n kap

itaal

mar

kt

Regio

’s –

Landen

– B

eurz

en

Grondst

offen &

sec

tore

n

Bedrij

ven

« W

aren

kenn

is »

« Bou

wstene

n »

Kennis & vaardigheden

Economische analyse

Technische analyse

Kwantitatieve analyse

Fundamentele analyse

© Deceuninck P. – Investment Matrix

6

Geld groeit exponentieel‘Cumulatieve rente is het Achtste Wereldwonder’Albert Einstein

http://nl.wikipedia.org/wiki/Financi%C3%ABle_wiskunde

Samengestelde interest, oftewel rente-op-rente genoemd, houdt in dat over de rente die op een kapitaal wordt gekweekt, maar die niet wordt opgenomen, ook weer rente wordt betaald. Daardoor groeit het kapitaal niet lineair, maar volgens een steeds steilere curve (exponentieel):

FV = PV(1 + i)tHierin is:PV = huidige waarde (afkorting van het Engelse 'present value') in munteenheid FV = toekomstige waarde (afkorting van het Engelse 'future value') in munteenheid t = periode (in jaren) i = rentevoet (als fractie, d.i. percentage gedeeld door 100)

Recupereren van verlies

% Loss op % Winst nodig om recup verlies100 factor %

5% 95 0,0526 5,26%10% 90 0,1111 11,11%15% 85 0,1765 17,65%20% 80 0,2500 25,00%25% 75 0,3333 33,33%30% 70 0,4286 42,86%35% 65 0,5385 53,85%40% 60 0,6667 66,67%45% 55 0,8182 81,82%50% 50 1,0000 100,00%55% 45 1,2222 122,22%60% 40 1,5000 150,00%65% 35 1,8571 185,71%70% 30 2,3333 233,33%75% 25 3,0000 300,00%80% 20 4,0000 400,00%85% 15 5,6667 566,67%90% 10 9,0000 900,00%95% 5 19,0000 1900,00%

100% 0

0%

200%

400%

600%

800%

1000%

1200%

1400%

1600%

1800%

2000%

5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100%

% verlies

Opm: je hebt dan net je inleg terug !!

PS. Ik hoorde laatst een verhaal van een handelaar in Amsterdam die met 25.000 euro begon ... er 38 miljoen euro van maakte ... en het vervolgens allemaal weer verloor.

Nogmaals een bewijs dat resultaten uit het verleden niets zeggen over de toekomst. Weet dus waar je aan begint vooraleer je gaat “speculeren”.

Doe dit enkel met een beperkt deel van je vermogen. En enkel met geld dat je kan missen!

7

jaar return kapitaal

0 1000

1 -50 % 500

2 +50 % 750

3 -50 % 375

4 +50 % 562

5 -50 % 281

6 +50 % 422

gemiddeld 0 % - 57,8 %

8Procenten laten zich niet optellen of aftrekken

Return – een illusie

Risico’s zijn beheersbaar• Economische marktrisico’s

– Rentecyclus: renterisico– Koopkracht – geldontwaarding – inflatie – conjunctuur - groei– Landenrisico’s - politiek– Wisselkoersschommelingen – valuta– Energie- en grondstoffenprijzen

• “Beurstechnische” – “markt” risico’s– Handeltechnische risico’s

• Afwikkelingsrisico• Liquiditeitrisico (vraag – aanbod)• Bewaarnemingsrisico• Concentratierisico• Flexibiliteitrisico• timing

– Kredietrisico – debiteurenrisico (Enron, Worldcom, Sabena, DAF, Fokker,…– Zakelijk of operationeel risico: pricing power, verschil grond-gebouw

diefstal, ….– Systeem risico (bankencrisis: wegens beursdaling, verplicht worden om deel van portefeuille

te verkopen)=> kettingreactie– Systematisch risico: β (kan niet vermeden worden een theoretisch optimale diversificatie)

• “Unieke” Specifieke risico’s (= per belegging / beleggingsinstrument)

9

Diversificatie – Aantal posities

sp

Aantal Effecten5 10

Uniek Risico

Marktrisico

Diversificatie elimineert het uniek risico

= diversifieerbaar

= niet diversifieerbaar

10

Risico = spreiding van het rendement rond het verwachte rendement E(R)-standaarddeviatie

Frequentie

RendementE(R)

s

Portefeuilletheorie

Tijdens periode 1952-1997 had de Belgische returnindex een reële return van 6.6 % en een standaardafwijking van 16 %

Risico en rendement

Andere risicomaatstaven: β, Sharpe

Aandelen bewegen

11

Aandelen bewegen. Dat is wat ze doen. Een bekend gezegde is, dat de beurs met de trap omhoog gaat en met de lift naar beneden. Vandaar belang van “tijdig verkopen” (is de manier waarop Warren Buffett ook veel geld verdiend heeft. Verkopen als iedereen koopt en kopen als iedereen verkoopt.)Als lange termijn belegger is het echt niet nodig om de reden te kennen achter iedere minuscule beweging. Dergelijke schommelingen zeggen overigens helemaal niets over de WAARDE van het bedrijf waarin je belegt. Koersen zijn misschien volatiel, maar de onderliggende waarde van een bedrijf wijzigt eigenlijk amper. In 2008-2009 daalde het gemiddeld aandeel met 50%. Sommigen zelfs meer. Denk je nu echt dat deze bedrijven plots de helft minder waard waren? Vergeet het maar. Als belegger kan je daar natuurlijk gigantisch van profiteren. Wanneer aandelen ver boven hun werkelijke waarde noteren, verkoop je en als diezelfde aandelen later onder deze waarde beschikbaar zijn, koop je. Veel moeilijker dan dat is het niet. De intrinsieke waarde staat centraal bij iedere beslissing die je neemt.

Aandelen bewegen

Het rendement bestaat in feite uit twee elementen: de hoogte van het dividend en de hoogte van de aandelenkoers. Als de koers van een aandeel stijgt, dan daalt het dividendrendement. Dus wat gebeurt er als populaire dividendaandelen, door vooral veel oudere beleggers die uit zijn op inkomen, massaal worden gekocht? Juist, dan stijgt de koers en daalt het dividendrendement

13

Mr Market

14

waarde1 € vandaag >1 € morgenOm 100 € waarde nu te hebben dient het geldbedrag op toekomstig tijdstrip 3 bijvoorbeeld 125 € te zijn.

Verdiscontering = contant maken van geld =waarde van geld van morgen terugrekenen naar vandaag

De tijdvoorkeur van geld

1 1nnr

Geldstroom

Disconteren

De factor r = disconteringsfactor

• bij rente 5% is 1 euro die volgend jaar betaald wordt, vandaag : 0,9524 euro waard => 1€/ (1+0.05)

• bij rente 7%. Is die zelfde 1 Euro vandaag 0,9346 euro waard

Alleen geld kent tijdswaarde ! (winst niet)

14

15

Verdisconteren

Waardeonderneming

Vermogenskostenvoet (WACC) als actualisatiefactor

1 2 3 4 5

Waardedoorlopendegeldstroom

Vrije geldstroom

6-

Discounted Cash Flow (CF)gWACC

FCFV

Verdisconteren: standpunt aandeelhouder

• Om terug te rekenen naar vandaag eisen de aandeelhouders een zekere opbrengstvoet = de actualisatievoet (k) = de kapitaalskost die zal worden gebruikt in het actualisatiemodel (DDM, DFCF, …)

• Aandeelhouders eisen van een belegging in een onderneming een bepaalde minimum returnke = vereiste rendabiliteit door aandeelhouders zijn componenten:

– De vereiste return = minstens gelijk aan die van een overheidsobligatie (OLO op 20 Jaar) = risk free rate (lange termijn return )

– Bovenop het rendement overheidsobligatie wordt een vergoeding voor het aandelenrisico geëist= risicopremie (RP)= marktrente - Risicoloze rente

16=>Theorie “Efficiente markten”

=> Capital Asset Pricing Model (CAPM)

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf) met Rm - Rf = marktrisicopremie = RP

Marktrisico Beta (β) 17

y = x

-10

-5

0

5

10

-10 -5 0 5 10

Index - Markt

Aan

dee

l

Series1 Linear (Series1)

Rs = a + β * Rm OF: y = a + β * x

• Beta (β) kan je bereken via lineaire regressie tussen de returns van het aandeel en die van de beursindex (het kan ook intuïtief)

• Beta (β) = marktrisico= geeft weer in welke mate het aandeel meer of minder schommelt dan de markt (de beursindex)

– Markt : β per definitie = 1 – Voedingssector: β < 1 aandeel

gedraagt zich minder heftig– Technologie: β > 1, koers aandeel

volatieler, heftiger dan de beurs– Negatieve β: aandeel gedraagt

zich tegengesteld aan koersbeweging beurs

http://www.talanton.nl/ (“onderzoek”)

Zie ook Ibbotson Accociates http://www.ibbotson.com.au/

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf)

Risicopremie

- De markt risicopremie vertegenwoordigt de excess return bovenop een risicovrije belegging die een

investeerder vereist ter vergoeding van het extra risico verbonden aan een belegging in aandelen

- Historische risicopremie / normatieve

– Historische return op aandelen (over zeer lange looptijd) vergeleken met de historische return op

risicovrije belegging - het verschil is de historische risicopremie

– Enkele cijfers academisch onderzoek :

• John Okunev & Patrick Wilson, The Journal of Investing - US (1999) : 4,5%

• Bank Degroof - Belgische markt (1961-2000) : 3,2%

• Dimson, Marsh & Staunton, Princeton University Press - Wereld (2002): 4,3%

- Prospectieve risicopremie / impliciete

– Drie bekende variabelen : de beurskoers, de verwachte dividenden en de verwachte groeivoet van

dividenden

– Eén onbekend gegeven : de required return on equity (via IRR berekening)

– Het verschil tussen deze required return en de risicovrije rentevoet is de markt risicopremie

– BV: een belegging geeft eeuwigdurende CF van 15€/ Jr , waarvoor men 75€ wenst te betalen =>

geïmpliceerde rendementseis= 15/75 = 0.20 => 20% return

met een risicoloze rente van bv 10 % geeft dit als Risicopremie = 10 %

Marktrisicopremie (een kwantitatief gegeven)

Speelt een essentiële rol in de belangrijkste theoretische waarderingsmodellen: Capital Asset Pricing Model (CAPM), het arbitrage Pricing Model (APM), ….

= de verwachte return van de gehele markt op zeer lange termijn – risicoloze rente

18

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf)

Risk premium US

19 19

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf)

Risk premium Europe

20 20

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf)

21

Gemid. GewogenKapitaalskost (WACC)

• Proportie EV –VV – bv: 60% EV en 40 % VV– Dit GEEFT voor GGKK (WACC):

(60% x 8.4%) + (40% x 3.5 % ) 6.44 %

• Kost Eigen Vermogen (EV)– BV: Rente « Risk Free » = R f = 4%,

β = 0.8 en RisicoPremie = RM – Rf = 5.5% GEEFT: 4% + (0,8 x 5,5%) = 8,4 %

• Kost Vreemd Vermogen (VV)– BV: Intrestvoet 5% (altijd hoger dan bv. risicovrij à 4 %)– Minus belasting”voordeel” (aftrek van interesten)– GEEFT: 5% - (5% x 30%) = 3,5%

Ke = Rf + beta * (Rm-Rf)

22

Actualisatie (van Dividenden = DDM)

k

DP 0

gk

D

k

gD

k

DP

12

11

10 ...

1

1

1

1e geval: de toekomstige dividenden zijn constant en gelijk

2e geval: de toekomstige dividenden groeien op constante wijze

3e geval: actualiseren tijdens explicite periode + actualiseren constante groei

Formule GORDON SHAPIRO

Opm: k>g met g= groeivoet

tt

tt

kgk

gD

k

D

k

D

k

DP

1

1

1..

11 22

11

0

Explicite groei Periode oneindige groei

« Tweetrapsraket »

nn

k

D

k

D

k

DP

)1(...

)1(1 2

2

11

0

« Formule FISHER »

Met k= Rdmt geëist aandeelhouder= Rf + β (RM - Rf)

Zero growth Model

Multiple growth Model

23

DE WAARDE VAN EEN ONDERNEMING BEREKENEN

Inleiding: De componenten van waarde in de onderneming

1. Driver (cash)rentabiliteit. De creatie en de calculatie van aandeelhouderswaarde via kasstroomgegevens

2. Driver risico. Het situeren van risico’s bij de waardebepaling en hoe er mee rekening te houden(risico is te kwantificeren; onzekerheid niet)

3. Driver groei. Economische groei en het effect op de waarde van de onderneming

Bij waarderen komen zowel risico- als onzekerheidsaspecten aan bod.

Value creation = cash generation over time, discounted at the cost of capital, taking into account the risks and opportunities of that futere cash stream

gWACC

FCFV

AAN DE HAND VAN DE DCF (discounted cashflow) METHODE

• V Enterprise value ot the company• FCF Free cash flow• WACC Weighted average cost of capital• G Growth of cash flow

Praktijk GORDON SHAPIRO gk

DP

0

DDM – model : parametersP = waarde aandeelD = eerste verwachte dividend

k = risicovrije rente + ß x risicopremiek = Rf + ß x (Rm- Rf) met

Rf = risicovrije rente (OLO op 10 jaar)

ß = maat voor het systematisch risico

Rm = verwachte marktrendement

(Rm - Rf) = risicopremie

g = verwachte groeivoet dividend

Voorbeeld NV INVESTA• Laatste dividend : 11,60 euro• Groeivoet : 3%• Rente : 3,8% • Risicopremie : 5%• Beta : 0,54Wat is de waarde ?

1. Bij rentestand van 3,8%P = 11,6 / ( (0,038+0,027) - 0,03)

= 331 euro

Opgelet !Ook een verandering van groeivoet

heeft een grote impactg = 4%

11,6/ ( (0,038+0,027) - 0,04)= 464 euro dividendgroei van 1%

extra doet waarde aandeel stijgen met 40% !!!

1

0.54 x 0.05=0.027

24

2. Bij rentestand van 5%P = 11,6 / ( (0,05+0,027) - 0,03)

= 247 euro of 25% lager

Conclusie : Impact rente is erg groot

2 5 %

25

“Beating the WACC”

Rentabiliteit

Risico

Risicovrijeinterestvoet

Rendementseisvermogensmarkt

x

xx

x

x

x

Waardecreërendeinvesteringen

••

••

•

Waardevernietigendeinvesteringen

Rentabiliteits-verschil

Zie cursus: efficiente markten (CAPM)

Capital Asset Pricing Model (CAPM) Ke = Rf + beta * (Rm-Rf) met Rm - Rf = marktrisicopremie = RP

Herschrijven Capital Asset Pricing Model (CAPM) Ke - Rf = beta * (Rm-Rf) => regressie van Ke - Rf op RP

Ke - Rf

Risicopremie

26

Creatie van Aandeelhouderswaarde

Rendement op geïnvesteerd kapitaal > gewogen gemiddelde kost van kapitaal

-10

-5

0

5

10

15

20

25

'91 '92 '93 '94 '95 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10

WACC RoIC

Bekaert

To contunue to serve all stakeholders and if they are to survive, al companies, listed or not, must be competitive and generate returns on invested capital that are higher than the cost of capital

September 2013

Creatie van Aandeelhouderswaarde

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19992000 200120022003 20042005 20062007 20082009 2010 2011 2012 1H13

WACC RoIC

in %

27

Rendement op geïnvesteerd kapitaal > gewogen gemiddelde kost van kapitaal

Bekaert

SpaarfiscaliteitDe Laffercurve of Lafferkromme (van Arthur Laffer) geeft het theoretische verband weer tussen de belastingtarieven en de belastingontvangsten.

• “Het” (fiscale) wapen van de overheid : “taxitis”• Voor de fiscus: meten / registreren is weten• “bruikbaarheid” van het vermogen• Meerwaardebelasting• Buitenlandse dividenden; enz….

Ergens tussen 0% en 100% is er een tarief (percentage) waarbij de ontvangsten maximaal zijn voor de overheid , niet noodzakelijk in de nabijheid van 50% zoals hier wordt weergegeven

28

SpaarfiscaliteitBelgië is geen Fiscaal Paradijs. Integendeel, België is één van de meest belaste landen ter wereld.

Thans verslindt de Staat in drie generaties het gehele fortuin van diegene die niet reageren.

Sedert begin 2012 is de fiscale druk alleen maar toegenomen en men moet vrezen voor nieuwe belastingverhogingen.

Frauderen is zeker niet de oplossing: het is illegaal en gevaarlijk.

De juiste weg voor de belastingplichtigen bestaat uit het organiseren van hun privé- en professioneel vermogen teneinde minder belastingen te betalen. Dit via een combinatie van creativiteit en respect voor de wet.

Ongeacht de belastingmanie, zijn de rechten van de fiscus niet ongelimiteerd. Fundamentele rechten zijn toegekend aan de belastingplichtigen: men moet zorgen dat die worden gerespecteerd.

www.afschrift.com Afschrift Lawyers

• België: een fiscale hel en een sociaal paradijs?? !!• Rijkdom is als water, het vloeit langs de minst belaste weg. Iedere obstakel in de loop van

de rivier laat het water anders lopen. Is het obstakel niet te hoog, loopt het erover en volgt het zijn loop. Is het echter te hoog, loopt het een andere weg.

• Waar begint fraude in het netwerk van financiële heimelijkheid ?

30

Warenkennis (WK)

Roerend Onroerend Ander•Thesaurie•Obligaties•Aandelen•Afgeleide producten•Fondsen

•Eigen huis•verhuring

•Goud•Kunst / collecties•…..

Asset-allocation

Regel: Spreiding van assets

Rendement Risico

Aandelen Hoog Hoog

Obligaties Middelmatig Laag

Sparen Laag Zeer laag'pecunia non olet' of ' geld stinkt niet‘

Vermogensbestanddelen

Vastrentend

Vastgoed

Fondsen

Aandelen

Afgeleide Productenrisico

31

Beleggingsspectrum

Asset-allocation

Regel: Spreiding

Bedrijfs- en overheidsobligaties

verwachte returnFundering

5 - 15 %

Veiligheid

10 - 30 %

Inkomen

20 - 50 %

Groei

15 - 30 %

Speculatie

0 - 30 %

Koppel risico-rendement = niet evenredig;niet altijd lineair

Regel: hou rekening met « Black swans » « tail risk »

Vastrentend

• Reële rendement rekening houdende met inflatie= nominale rente min inflatie

• Foute stelling: momenteel lage rente, maar de inflatie is laag, dus de rendementen vallen wel mee

• Vaststelling: ook reële rente op historisch laag niveau

Inflatie roomt het rendement af 32

• Verstandig geld uitgeven is een kunst. Wat vooraf gaat is geld verdienen en sparen

• Jong geleerd is oud gedaan• Discipline en geduld zijn

basisvereisten om succesvol te sparen voor iets.

• Voor kinderen en adolescenten is geld niet steeds tastbaar.

Sparen is kinderspel:

Onroerend Goed - Immo• Direct – indirect

– Vastgoedcertificaten– Onroerende aandelen (BV. ATENOR)– Vastgoedfonds: Vastgoedbevak BEVAKI –SICAFI (is een typische Belgische ICB)– Onroerende tracker

• Residentieel – industrieel – toeristisch • Nationaal – internationaal• “producten”

– Bouwgrond, woning, appartement– Landbouwgrond, handelspand, commercieel vastgoed, kantoor, industriële gebouwen

• “mogelijkheden”: huren, kopen op de markt, bouwen• Nieuwbouw – secundaire markt• “gebruik”

– Privé– Verhuurd: privé of commercieel/ industrieel

• Spelers:– “Lange Termijn”-actoren: bouwheer, investeerder, bewoner

zijn weinig georganiseerd en ondergaan– “Korte Termijn”-actoren: aannemer, architect, promotor

hoe meer stenen – hoe beter

• Standpunt: bank, bouwheer/promotor, belegger• Prijsfactoren: schaarste, liquiditeit; fiscaliteit, inflatie (koopkracht),

financiering, conjunctuur

Immobiliën vormt de hoofdmoot van het vermogen 33

Obligaties• Geeft intrest (nominale rente), ligt contractueel vast• Looptijd ligt vast (speciale clausules mogelijk)• Vaste eindwaarde: doorgaans aan 100% inleg

(speciale leningen mogelijk)• Beurswaarde(koers) wordt in % van de nominale waarde uitgedrukt• “spread” tussen overheidsobligaties en bedrijfsobligaties• Koers is onderhevig aan de rentestructuur (yieldcurve)

de rentecruve kan: steil – vlak –omgekeerd zijn.• Rendement (yield)= ∑ intresten + koersverandering• Fiscaliteit: belast via de roerende voorheffing (zoals voor kasbons,

aandelen, ….)• Verhandelbaarheid of liquiditeit: tussentijds handelen mogelijk of

bijhouden tot eindvervaldag• Risico: negatieve reële rente (= verschil tussen nominale rente en

inflatie). Inflatie is het verlies aan koopkracht• De obligatiemarkten houden de inflatiecijfers in het oog

34

Fondsen• Indeling

– Fondsen voor pensioensparen– Verzekeringen Tak 23– BEVEK – SICAV(FR) (veranderlijk kapitaal)– BEVAK (Vastgoedfondsen)– Andere fondsen

• Samenstelling fonds– Cash / liquiditeiten– Monetair fonds: belegt in kortlopende effecten– Obligaties– Aandelen– Gemengd

• Varianten samenstelling– Geografisch fonds– Indexfonds– sectorfonds– Hefboomfonds (nauwelijks gereglementeerd)

• Soorten: closed-end en open-end• Genot opbrengsten:

– Distributiefonds (keren coupon uit)– Kapitalisatiefonds (herbeleggen opbrengsten)– Opm: klikfondsen – winsten worden vastgeklikt (synoniem voor fondsen met

kapitaalbescherming)35

http://www.morningstar.be/be/

36

WK- Afgeleide Producten

• Warrant• Opties• Futures• Turbo’s• Swaps• Asset backed securities: CMO, CDO• Gestructureerde producten• Tracker / ETF

voorbeeld: http://www.lyxoretf.be/disclaimer/

Warrant• Houder heeft het recht één of meer aandelen te verwerven

(kopen / call) gedurende de uitoefenperiode tegen de uitoefenprijs

• Geeft recht op nieuw te emitteren aandelen (Opm: bij optie= voor bestaande aandelen)

• Doorgaans bij uitgifte obligatielening• Eigenschappen converteerbare obligatielening zijn quasi

terug te vinden bij Warrant • Warrants worden los van de obligatielening verhandeld• Definitie warrant = “analoog” aan definitie optie

warrant= eigenlijk een “langlopende optie”• De koers van de warrant volgt de onderliggende waarde +

effect hefboom=> als koers onderliggende dan koers warrant

37

Opties• Optie is het recht tot koop of verkoop van een bepaalde

onderliggende waarde, gedurende een bepaalde termijn, tegen een vooraf vastgestelde prijs

• Soorten: beide optiesoorten kan men kopen & verkopen– Call-opties = recht tot aankoop– Put-opties = recht tot verkoop

• 2 mogelijkheden– Schrijven = plicht => je ontvangt geld– Kopen = recht => je moet betalen voor het recht

• 2 stijlen– Amerikaanse: uitoefening tot en met afloopdatum– Europese: uitoefening enkel op afloopdatum

• Standaardisatie– Looptijd– Uitoefenprijs (UP)– Hoeveelheid– Onderliggende waarde

• Soorten transacties– Openingstransactie– sluitingstransactie

38

4 basismogelijkheden

+ Of koersen

= 8 ”mogelijkheden”

4 x Winst 4 x Pech

Opties - verwachtingenCall Put

Houder(koper)

= recht om te kopenVerwachting koper:Koersstijging = winst

= recht om te verkopenVerwachting koper:Koersdaling = winst

Schrijver(verkoper)

= plicht om te verkopen(leveren)Verwachting schrijver:Stabiele of dalende koers

= winst (men koopt van u niet iets dat daalt, ontvangen premie = uw winst)

= plicht om te kopen(af te nemen)Verwachting schrijver:Stabiele of stijgende koers= winst (men zal u niet verplichten iets te kopen dat in waarde stijgt, ontvangen premie = uw winst)

39

Fysiek Goud• Goud is een minderwaardige belegging: geen dividend – noch rente• Prijs volgt de grondstoffenprijzen• Niet schaars – Er is nog steeds genoeg

– Industrieel standpunt– investeringsstandpunt

• Geen monetaire rol meer (einde goudstandaard Aug 1971)

• In portefeuille nemen als « verzekering »• Is waardebehouder in periodes van extreme deflatie als

inflatie• Een verder toenemende vraag kan de prijs doen

oplopen (oplopende inflatie groeilanden, onrust Midden-Oosten, laks monetair beleid VS

Een gezonde investeringportefeuille mag 5%-10 % fysiek goud bevatten

www.the-house.be

41

WK – Financiële marktenFinanciële Markt

Geld-

Markt

Valuta

Rente

Beurs

Kapitaal-markt

obligaties

aandelen

Koers

Dagelijks

gegeven

Balans

Positief bedrijfskapitaal

Liquiditeit

Solvabiliteit

ResultatenRekening

Rendabiliteit

Efficiëntie

Cashflowtabel

Dividend

Groei

Waardering: interne factorenBoekwaardeIntrinsieke waarde

Verdisconteren

Koersvehoudingsgetallen

Liquiditeit – Dagelijks volume

Waardering: externe factoren

SWOT

Cyclus (conjunctuur / sector, product, …)

Spelers

Risico

Algemeen kader waardering

Geld – Kapitaal - Goederenmarkt

MarktenSpelers

RBS Markets Magazine, maart 2010, p.31

42

'goedkope' beurzen: sep 2013

43

Europese blue-chips zijn goedkoop. In termen van dividendrendement of prijs-boekwaarde. In vergelijking met het verleden.

44

WK – Sectoren Algemeen

• Cyclisch• Defensief• Rentegevoelig• Groei

SectorRotatie

Regel: Spreiding

Klassificatie is soms arbitrair

Regel: hou rekening met hypes en met het feit dat een sector die groeit ooit maturiteit bereikt

Spelers - Economische analyse3 actoren

OverheidMonetair

beleid

Consument(renteniers)

Budgettair beleid

Bedrijven(producenten)

Financiële markten (rentemarkt, kapitaalmarkt-beurs, valutamarkt)

45

46

Ken de spelers

• Enkele typologieën van beleggers (archetypes)– De piekeraar – de onervaren– De gespierde speculant – de ambitieuze– De risicohater– Defensieve belegger – de erfgenaam – de hoopvolle– De behoedzame – de value investor– De impulsbelegger – de dynamische – “het geld moet rollen”– De gokker

• Volgens “type” portefeuille” – telkens specifieke psychologie– Beginnende portefeuille / start– In volle opbouw / accumulatie

hebzucht beteugelen bij hausse – vrees beteugelen bij baisse– “Volgroeide” portefeuille

• Psychologie bij kopen en verkopen (zie verder)• Zelfinzicht: snappen dat je het niet begrijpt

“Ken uzelf”

47

Ken de spelers

• Indeling:– De « beleggers »– De overheid– Op niveau bedrijf– Internationaal niveau

• Een speurtocht naar echt integere organisaties– Afkeer van zelfzuchtige, narcistische, mediageile en

graailustige managers en leidersfiguren• (Meester)oplichters hebben altijd bestaan• Fraude

“Ken de anderen”

Historische BeursverkenningBear Bull - Hausse

04 feb 1637 Crash Hollandse tulpen Top = 1720 1720-1784 South-Sea Bubble (VK)

1775-1783: Amerikaanse revolutie 1789 (Franse revolutie dieptepunt)

1 1789-1802 Kondratieff “Spring” (expansie)

1800-1815 Kondratieff “Summer” recessie 2 3 1815-1835 Kondratieff “Autumn” plateau

1835-1842 Kondratieff “Winter” depressie 4 1 1842-1852 1852-1861 2 3 1861-1881 1874-1876 Depressie

1876-1881 Top = 1881 (telefoon, trein)

1883-1896 Bankcrisis 1890-1893 depressie VS 1893-1896

4

1 1896-1907 Kondratieff “Spring” (expansie) 1907-1920 Crisis VS (WO I)

Kondratieff “Summer” recessie 2

3 1920-1929 Top = 1929 (radio, film) “Dolle jaren 20” Kondratieff “Autumn”

1929-1932 1929 Crash Wall Street 4 1937 Korte scherpe baisse 1939-1942 (1949)

WO II Kondratieff “Winter” depressie

1962 Korte scherpe baisse 1 1945-1968 Top = 1966 1970-1982 Stagflatie

1973 = 1e Oliecrisis + Hongkong

2

1980-1981 = 2e Oliecrisis 1982 Crisis in Mexico 3 1982-2000 Top = Aug 2000 19 Okt 1987 -Zwarte maand 1986 Koeweit 1990-1991 Oliecrisis + Taiwan 2000 1998 Rusland + LTCM-crisis 2000-2002 Technologiezeepbel (Nasdaq ) + Japan 4 2001 Crisis Argentinië 1 2003-2007 Top = midden 2007

Vastgoedbubble VS 2007- Kredietcrisis

2008 Depressie VS

2008 was het jaar van de kredietcrisis (met waardevermindering van de activa over de periode 2007-2010) , 2009 het jaar van het herstel, 2010 het jaar van de staatsschuldcrisissen

Kondratieff-golven of lange golven zijn de benaming voor een

sinusoïdecyclus in de moderne kapitalistische wereldeconomie. Lange

golven hebben een periode van vijftig tot zestig jaar en

beschrijven een afwisseling van hoge

sectoriële groei met tragere groei.

Stoom

Spoorwegen

Elec -Chemie

Auto

ICT

49

Crisissen een normaal fenomeen• Crisis = eigen aan de cyclus-gebeuren• Een cyclus ziet men pas « achteraf »

niemand weet de exacte positie in een cyclus• Voorbeelden

– 1719-1720: Frankrijk – John Law mislukt in zijn poging om papieren geld ingang te doen vinden – Failliet Missisippi Compagnie

– 1720:Failliet Bank South Sea Company (niet Bank of England) => 1720-1784: 64 jaar beursellende

– 1792: eerste crash WallStreet– 1837: « Het Wilde Westen », banken verstrekten te gemakkelijk krediet– 1873: val spoorwegfinancier Jay Cooke– 1890-1993: VS Bankencrisis (depressie 1893-1896) – 1907: Financiële crisis en kopercrisis– 1929: VS Zwarte donderdag – Grote Depressie (1929-1945 met dieptepunt in 1932)– 1962: crach (op 26 juni en 23 okt)– 1987: Wall Street crash (zonder gevolgen voor de echte economie)– 1973-74: Eerste olieschok– 1979-80: Tweede olieschok– 1990 augustus: Crash Japan – Iral valt Koeweit binnen– 1997-98: Azië-crisis– 1998 : Val Long Term Capital Market-hefboomfonds – 2000 augustus: Dotcomcrisis (Bearmarket 2000-2003)– 2008 augustus Financiële crisis

Beleggingscyclus

50Beursdynamica: prijzen bewegen cyclisch en in trend

Mogelijke scenario’sZwakke groei Sterke groei

Hoge inflatie

Economische vertraging met inflatieLIQUIDITEITEN

Kans op oververhittingLIQUIDITEITEN of AANDELEN

Lage inflatie Economische vertraging zonder inflatieOBLIGATIES

Economische oplevingAANDELEN

51

Economische analyse

Financiële markt

“Dromen”

KOERSEN

Reële economie

WINSTEN

bedrijven

Conjunctuur

Investeringen

bedrijvenDagelijks gekend

Periodiek gekend

Werkgelegenheid

particuliere

consumptie

RENTE

“rentecurve”

Korte termijn

Lange termijn Wisselkoers

Inflatie

52

Reële economie: rente & winsten

Drijfveren Beurs

Beurs

=

Bedrijfswinst x (Rente )-1

Beurs is positief gecorreleerd met

de bedrijfswinsten en negatief met de rente

MAAR er is nog 53

Macro-economie

Macro-economische dynamica

• De economische groei• De conjunctuurcyclus & “business cycles”

– De golfbewegingen op de financiële markten lopen voorruit op de conjunctuurcyclus

– Elke markt heeft zijn cyclus (of zit een bepaalde trend) • Concept stabiliteit: 3 grote pijlers

– Economisch (prijsstabiliteit, handelsstromen/ handelsbalans, ..)– Monetair (rente, inflatie, wisselkoers)

en budgettair– Sociaal (werkloosheid, pensioen, sociale zekerheid)

Impact economische scholen

• “klassieke benadering”

• Keynesiaanse benadering55

• Economische politiek (notionele intrestaftrek,…)

• Budgettaire poilitiek

• Monetaire politiek (M1, M2, .. rente, inflatie, ….)

Drijfveren kapitaalmarkten

• Drie grote pijlers– Macro-economisch / cyclische aard

(conjunctuur, inflatie, rente, valutakoersen, grondstoffenprijzen, import-export, beperken overheidsschuld ….) => Conjuncturele elementen laten toe te beoordelen of een economie in expansie of in recessie is.

– Beurstechnische aspecten / koersmechanismen / beursfenomenenkwantitatieve aspecten

– Psychologisch / sentiment / structurele elementen (vergrijzing) maatschappelijke trends(politieke factoren, …)

=> Beïnvloeden de beurskoers van bedrijven

56

Koers- beursmechanismen• Winstevolutie / winstwaarschuwing• Rente & wisselkoers• Grondstoffenprijzen (olie, …)• Analistenratings - koersdoelen• Beursintroducties delistings• Fusies en overnames• Inkoop eigen aandelen• insidertrading• Kapitaalvermindering kapitaalverhoging (uitgifte

nieuwe aandelen)• Aandelensplit• Aandeelhoudersactivisme• Impact gebruik “Modellen”• effectisering

57

Sentiment & Psychologie

• Geopolitieke ontwikkelingen (oorlog, opstanden, …)• Natuurrampen• Verkiezingen (presidentiële cyclus VS,…)• Seizoenseffecten (Ramadan, weer, …)

“Sell in may and stay away, but remember, be back in semtember”

• Beurshypes / modes / gektes• Geruchten (leugens, list en bedrog)• Kuddegedrag• Greed & fear• Impact van specifieke spelers:

speculanten, traders, insiders, …

58

Trends en Maatschappij• Wereld & overheid

– Hegemoniecyclus– Globalisering / opkomende markten

• Economische• Politieke• Sociale• culturele• Milieu & mobiliteit

– Grondstoffen: energie, voeding – gezondheid– Bedreigingen: terrorisme, extremisme v. godsdiensten, cybercriminaliteit, …– Politiek (staatsschuld, verzorgingsstaat, …

• Maatschappij & consument– Demografisch / verschillen generaties / vergrijzing– Multiculturele samenleving– Arbeidsmarkt / werkvloer: ontslag / productiviteit / loonkost– Vrijetijdsindustrie – statusproducten– Nieuwe communicatiewijzen

• Bedrijven– Technologische vooruitgang– “Corporate governance” – duurzaam / ethisch ondernemen

59

Heb een visie m.b.t. de « maatschappelijke » fenomenen

Regel: Hoe beter uw informatie – hoe minder foute beslissingen

• http://www.toekomstvisies.be/

Psychologie Belegger

• Wees u bewust van de impact van de verschillende spelers• Mensen onthouden winst en vergeten risico• Succesvol beleggen heeft niet alleen met IQ te maken

(er is nog Fin. Intelligentie, Business Intelligence, ..)(B€URSSUCC€S = ∑ IQ + EQ + FQ + BQ ) © Deceuninck

• Een goed bedrijf is niet altijd een goede investering (te duur kopen)• Je koopt op basis van de toekomst – niet omdat het verleden goed was

(de toekomst is onzeker)• Realist ≠ Optimist• “If you panic, panic first” (Leuchel)• Hou uw buikgevoel onder controle• We denken dat we ons rationeel gedragen en dat we weloverwogen

beslissingen nemen, in feit worden we aan alle kanten beïnvloed door gedrag van anderen, of zelfs al door hun aanwezigheid, zonder dat we het doorhebben.

• Er is een verschil tussen wat we weten en wat we doen.• ER bestaat GEEN “economische” moraal.

Verstandig beleggen – Behaviour finance

Hallo ? Met m’n bankier ?Onmiddellijk kopen. Haast u!

Bij de volgende hausseverkoop ik onmiddellijk

Nee … ik wil toch wel eenwinstje maken Waarom moet dit mij toch

weer overkomen ?

Stomme beleggers, aandeel isveel te duur

Waardeloze bankier … hadmij toch moeten inseinen

Shit !!!

Aha … een “trading range”,als de koers weer daalt koop ik

Ik krijg er gevoel voor

Gaat tochweer dalenRotaandeel

Zie je wel

Valt tegen, maar het divi-dendrendement is nu 5%, dekoers kan nu niet meer lager

Verdorie, dit wordt eenbelegging voor lange termijn

Waarom moet dit mijtoch altijd gebeuren ?

Bijkopen om m’n gemiddeldeprijs te drukken

Hallo ? Met m’n bankier ? Ikwil onmiddellijk verkopen.

Na deze correctie koop ik hetaandeel, want het is nu relatiefgoedkoop. Mooi groeifonds

Beleggingscyclus van de emotie

61

Redeneerfouten bij beleggingsbeslissingen

• Kuddegedrag – “herding”-massapsychologie niet willen afwijken van de geldende norm

• “Bigger fool” een duur aandeel kopen omdat je verwacht dat je het kunt doorverkopen aan een nog grotere gek

• “greedy-effect”: winst niet te snel nemen omdat koersen • Angst onbekende – wat men kent wordt hoger aangeslagen• Overdaad aan informatie • ≠ Interpretatie van informatie• Overreactie: men hecht meer waarde aan recente informatie• Overoptimisme• Extrapolatie – lineair doortrekken van het verleden naar toekomst• Populair aandeel = niet steeds goed aandeel

glamour aandelen hebben vaak een “value anomaly” (L&H)• Aversie voor verlies – “loss aversion”• Zelfoverschatting – overmoed• Vaste gedragspatronen (dispositie-effect): verliezers lang bijhouden,

snel verkopen bij kleine winst• Intuïtie is niet onfeilbaar• Vooroordelen “bias” – vervormde mening

Financiële psychologie

De dimensies van het mens zijn:

Zichzelf

anderen

spirituele

Belegger als mens en consument

Psychologie van de manager - ondernemer

Psychologie van de politieker (overheid)

Bv: het bedriegerssyndroom (imposter syndrome) van Maurice Lippens (1)

(1) Piet Depuydt, De Kloof, Hoe de Breuk tussen Belgen en Nederlanders Fortis fataal werd.

Fenomeen : sociale status => statusdynamiek

De sanctie van het volk is wreed. Het oordeel van de kiezer is arbitrair, wellicht bij gebrek aan inzicht.

Een echte politieker gaat voor een ideaal – “een hoger belang” en is behoeder van welvaart.

Middenklasse

64

Ken de wetenschap van de onderneming

• Verschillend al naargelang de omvang van het bedrijf• Hangt ook af van de conjuncturele fase

– Tijdens hoogconjunctuur– Bij crisis– Bij laagconjunctuur

• Managementsdiciplines:– Strategie (visie – missie – waarden) => groei– Financiën– Operationeel (processen, productie,inkoop, logistiek, distributie,

klantensupport, IKZ… )– Marketing – verkoop = commercieel beheer– Internationale handel– Operationeel “Backoffice” / ondersteunend (boekhoudding, audit, recht,

fiscaliteit, IT,..)– Sociaal beheer: HRM, vorming & coaching– Deugdelijk bestuur (leiderschap, ethiek, verloning, communicatie met

“stakeholders”, …)

Organisatie bedrijven

• De raad van bestuur is de kern van de onderneming, waar visie en strategie vrom krijgen. Bestuurders nemen er belangrijke beslissingen waarvoor ze verantwoordelijk zijn. => kennis deugdelijk bestuur

• Opm: codes –charters gaan soms de mist in omdat ze onvoldoende met de diversiteit aan structuren rekening houden

65

Informatie

66

Mening

Visie

WijshedenEvergreens

Knowledge is power, information is an asset!

Visie• Snelheid van verandering:

van “lokaal” en “lineair” naar “globaal” en “exponentieel”

• “Begrijpen” – “vatten”109 =“Billion”= Miljard

http://www.nationaldebtclocks.org/

67

Ken de waarde van Informatie• De informatietrap bij beleggen:

– Berichten via geschreven en audiovisuele pers– Fundamentele info (jaarverslag + persberichten ad hoc)– « Technische » info (koersgrafiek)

• Veredelen van Informatie = inspiratie=> wissel kennis, ervaring, « best practices » uit« content inspires network, network inspires content »

• Succes= de lange horizon goed inschatten en op korte termijn juist handelen

• Je kunt niet alles weten / volgen. Wat je niet kunt volgen = uitbesteden via fondsen

• Let op met vuistregels met een hoog cliché-gehalte• Een mens kan maar een beperkte hoeveelheid informatie

verwerken (we sleuren met een overgewicht aan indrukken) (niets is wat het lijkt)

• Informatieparadox: we komen ogen en oren te kort, maar we weten eigenlijk weinig.

Informatiebronnen (voorbeelden)• Grote internationale businessbladen

– Barron’s– Business Week– Forbes– Fortune– The Economist

• Beurshuizen (BE)– Effectenbank Dierickx; Leys & Cie– Degroof– Delen

• Beleggingsblaadjes (BE)– Testaankoop Invest– Inside beleggen (Danny Reweghs)– De belegger (Mediafin / De Tijd) (Gert Bakelants)– Beurstips (Bart Goemaere)– Kroffinvest (Kristof Van Houtte)– Analyse (Roland Van Damme)– Beursparels (Kevin Van campenhout)– Beurssucces (Paul D’Hoore)

• Jaarverslagen• Verenigingen

– BE: INVESTA en VFB– Buitenland: NAIC (www.better-investing.org)

Bouwstenen Fundamentele Analyse= Reële economie

• Balans schulden

• Resultatenrekening: winsten

• Toelichting(aandeelhoudersstructuur)

• Kasstroomtabel: cash flow

69

=> Koersen = de dagelijkse appreciatie van een bedrijf op de financiële markt

Waardering: 2 grote groepen• Kortetermijnmethodes

– Balans georiënteerde– Resultatenrekening

georiënteerde– Verhoudingsgetallen of

ratiowaardering of multiples• Lange termijn:

Verdiscontering (modelleren de toekomst over een langere horizon)– Winst– Dividenden– Kasstromen

Is gericht op “bedrijf”

70

Balans (B)

Activa

Immateriële vaste activa(goodwill, concessies,…)

Materiële vaste activa(gebouwen , machines,…)

Financiële vaste activa(participaties,…)

Eigen Vermogen(dit is van de aandeelhouders)

Extern + Intern (niet uitgekeerde winst –RR)

Voorraden

Vorderingen

Liquide middelen (cash)

Passiva

Vreemd vermogen op

Lange termijn

Vreemd vermogen op

Korte termijn

Vas

teV

lott

end

e Positief

Netto-bedrijfskapitaal

Per

man

ent

verm

og

en

Balans - Bedrijfskapitaal > 0 71

Positief bedrijfskapitaal negatief bedrijfskapitaal

Vaste Activa

Vlottende Activa

Eigen Vermogen

VreemdVermogen

LT

VreemdVermogen

KT

+NBK

negatiefNBK

Permanente middelen

Vastliggende activa> 1 OF

Vlottende activa

Schulden (VV) op KT> 1 Liquiditeit

Vaste Activa

Vlottende Activa

Eigen Vermogen

VreemdVermogen

LT

VreemdVermogen

KT

Per

man

ent

verm

og

en

Voorraad

Vorderingen

Liq. Middelen

Per

man

ent

verm

og

en

72

ResultatenRekening (RR)Bedrijfsopbrengsten

MINBedrijfskostena. Handelsgoederenb. Diensten & diverse goederenc. Bezoldigingend. Afschrijvingen

Bedrijfsresultaat

+ Financieel resultaat

=

+ Uitzonderlijk resultaat

Winst VOOR belastingen

Min belastingen

Winst NA belastingen (WNaB)

Bestemming Resultaat (WNaB)

1. Als Dividenden

2. Als Niet uitgekeerd resultaat (toegevoegd aan eigen vermogen)RR verklaart ∆ intern gegenereerd eigen vermogen

73

ResRek-Ondernemingsactiviteiten

Commerciële activiteit

Bedrijfsresultaat

Fiananciële activiteit

Financieel resultaat

Uitzonderlijke activiteit

Uitzonderlijk resultaat

Courant resultaat => Koers/Winstverhouding

ONDERNEMINGSACTIVITEITEN

Winst voor belastingen (Brutoresultaat)

MIN

Belastingen

Nettowinst (NW)

=

Rendabiltieit (marges, ..)

Efficiëntie

ResultaatsverwerkingHet te bestemmen winst- of verliessaldo heeft drie bronnen:• Winst of verlies van het boekjaar zelf• Belastingsvrije reserves• Overgedragen winst- verlies vorig boekjaar

Gebruikt om • Winst uit te keren (aandeelhouders- bestuurders)• Winst in de onderneming te houden

=> Dividendbeleid maakt deel uit van de beoordeling van het management

74

Kasstromen 75

Beginbalans Eindbalans

Resultatenrekening

Kasstroomoverzicht

Opbrengsten dieinkomsten en kosten

die uitgaven zijn

Uitgaven die noggeen kosten zijn

(vooruitbetalingen)

Inkomsten die noggeen opbrengsten zijn(vooruitontvangsten)

Kosten die noggeen uitgaven zijn

(crediteuren)

Opbrengsten die noggeen inkomsten zijn

(vorderingen)

Opbrengsten diegeen inkomsten zijn

(herwaardering)

Kosten die geenuitgaven zijn

(afschrijving/voorziening)

Inkomsten die geenopbrengsten zijn

(financiering)

Uitgaven die geenkosten zijn

(investering/aflossing)

Opbrengsten inkomsten €

Kosten Uitgaven €

t1 t2

RR Bankrekening

Kasstroomtabel - Cashflow Statement (CF)Tableau des flux de trésorerie

• Cash gelinkt aan het “operationele” (“the Firm”)– Operationele transacties (OCF)

de normale activiteiten (verkopen, afschrijvingen, voorzieningen….)

– Investeringstransacties (CAPEX) (ICF)(aankoop gebouwen, machines,…)

– Financieringstransacties (v/d investeringen) (FCF)intresten, dividenden, aflossing lening =↓ VV, ↑EV…) …)

• Cash uit het “financieel” resultaat (fin kosten & opbrengsten) (BV: ontvangen dividenden, wisselkoersverliezen, …)

• Cash uit het “uitzonderlijk” resultaat• Cash besteed aan “belastingen”

76

6 Bronnen kasstromen (CF) – liquide middelen kunnen veranderen door:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Overzicht

77© Deceuninck P.

78

Technische analyse

Technische analyse

• Wordt toegepast op:– Indexen: marktindicatoren (VIX, put/call-ratio, …)– Aandelen– Valuta– Rente– Grondstoffenprijzen

• Theorieën– Dow– Eliot Wave (patroonherkenning)– Fibonacci

• We onderscheiden:– Chartisme (trendlijnen, koerspatronen, …)– Indicatoren– Relatieve sterkte tussen 2 grafieken– Lijnstudies (Fibonacci)= vinden van koersdoelen en correcties

• Handelssystemen

= waarschijnlijkheidsanalyse

79

Lijnstudies

http://www.transstock.eu/

Overzicht Technische analyse (TA)

• Chartisme (koersfiguren, enz…)• Indicatoren

– Op basis van gemiddelden (MACD-oscilator) – trend– Op basis van volume– Op basis van koersschommelingen– Op basis van momentum – voorlopende indicatoren – Technische gesteldheid van de markt: advance-decline

• Relatieve sterkte van een waarde t.o.v. een andere waarde (kan index zijn)

• LijnstudiesHet vinden van koersdoelen en koerscorrecties: Fibonacci Fans, retracements, arcs, spiral, time series

• Handelssystemen & screening– Stop-loss– Op basis van Fibonacci

80

Tegenstrijdige signalen bijF.A. en in T.A.

• Zoals twee ‘technische analisten’ tegenstrijdige signalen en adviezen kunnen geven

• Kunnen twee ‘fundamentele analisten’ tegenstrijdige adviezen geven– De Value belegger Growth belegger– Bottom-up (het bedrijf) analyse Top-down analyse– Cash Flow bewezen event-driven– …

• Onderscheid– Fundamentele analyse

• Weten Wat je koopt• Wat is de Waarde ervan ?

– Technische analyse • Weten Wanneer Kopen - Verkopen

81Portefeuillebeheer zegt u: Hoeveel kopen

Kwantitatieve analyse• Is “veredelen” van data: via kwantitatief

computermodel (# criteria) aantrekkelijkheid van een aandeel inschatten

• Filteren en screenenresultaat is vrij van menselijke invloed

• Model= functie van gekozen beleggingsstrategie (4 categorieën: waarde, dividend, groei, momentum)

http://www.quantalytica.com/

http://www.google.com/finance/stockscreener82http://www.finviz.com/

Kwantitatieve aspecten waardering• Rente• Wisselkoers• Grondstoffenprijzen• OLO-rendement / dividendrendement• Obligatierendement (bond yield)• Aandelenrendement (earningsyield)• Dividendrendement• Risicopremie

83

• Return • Groeicijfers (omzet, EBIT, ROCE, enz…)• Koers-winstverhouding• Koers-cashflowverhouding• Enterprise value / EBITDA• Koers-omzetverhouding• Koers-boekwaarde• Intrinsieke waarde bij Holdings

Mogelijke screeningcriteria:

Portefeuillebeleid

Doel = waarmaken van:1. Een regelmatig inkomen produceren2. Bijblijven met de inflatie3. Groei realiseren op termijn4. Risico op verlies beperken5. Excessieve schommelingen vermijden

Investor policy statement

Behoud + groei

Een goede financieel adviseur = geeft advies over alle vermogenscomponenten + integrale financiële planning

84Het expertsysteem bestaat niet

Valkuilen• Kopen nét voor de daling

Kopen van nét die aandelen die dalenIn aandelen zitten als obligaties het goed doen, en andersomOp vakantie zijn als de beurs een felle beweging maaktSparen als de rente op 1% staatBeleggen als de koersen massaal dalen

• Altijd opties kopen die daarna waardeloos verlopenNooit eens een meevallerPrachtige tips volgen en dan constateren dat die aandelen fors dalenDure services afnemen die alleen maar verliezen opleveren

• U dacht dat u de enige was die dit overkwam?Helaas niet. En het meeste daarvan is uiteindelijk eigen schuld van de belegger

• Met een beetje meer kennis had u de meeste valkuilen kunnen voorkomen

85http://www.beursbox.nl/

86

Persoonlijke Financiële planningLife-cycle management

Regelmatig inkomen na professioneel leven

Successieplanning

Vermogensstructurering: huwelijkscontract, verzekeringscontract, maatschap, …

Veranderende fiscaliteit en regelgeving

87

Principes & Regels• Spreiding (zeker qua assetklassen)

«  van alles iets en va niets te veel »• geen geld verliezen (durf winst te nemen, maar ook verlies)• zekerheden inbouwen

(BV: enkel aandelen kopen die winst maken)• Koop kwaliteit aan redelijke prijs en koop groei tegen een

aanvaardbaar risisco• niet te veel en te impulsief handelen

beleg systematisch- gespreid in de tijd. • de markt en zijn producten goed kennen beleg in wat je kent en

waarin je zelf gelooft + informeer uzelf• geduld hebben: beursreturn hangt op lange termijn niet af van

“market timing”, maar van “time in the market” • Hou rekening met de psychologische aspecten

wordt nooit verliefd op een aandeel, euforie biedt verkoopkansen – pessimisme geeft koopgelegenheden.

=> Daarnaast nog vele andere wijsheden, vuistregels en andere “evergreens”

HOE - Randvoorwaarden

Keuze strategie – stijl : Value Groei dividend

Beoordelingsmethodiek: Top-down - Bottom up - Kwantitatief

Selectiesysteem => selectiecriteria - Find – analyse -

Sector aandeel

Vastleggen universum: qua “producten”, regio

Buy Handelsgedrag – Taktiek – Portefeuillebeheer – Geldbeheer - Sell

Op basis van:

TA

FA

TA + FA + KA

Ifv de markt: Hausse – baisse – zijdelingse markt

Verschillende uitgangspunten Prtf : Starter (build-up) – accumulatie - volgroeid

Levensfasen: sparen & vergaren – behoud & groei - doorgeven

Vastleggen assetallocatie

=> Veel vragen dienen een antwoord te hebben !!! – zinvol met je vermogen omgaan

Visie – Heb een plan / een beleggingsproces

Denken in scenario’s

88

Checklist

Principes & Regels

“investment styles

Taktiek AanK - VerK

Top-down of bottom upMoeten we ons veel aantrekken van de algemene politieke, economische of financiële omgeving?Kan de markt worden “getimed”??

89

• Beursreturn op LT hangt niet af van « market timing », maar wel van « time in the market ».• Is de tegenhanger van: « Buy & Hold »• Is de kunst van het tijdelijk niet beleggen.• Effect van het missen van de slechtste dagen is groter dan het missen van de beste dagen

Markettiming www.cxoadvisory.com

FA & BeleggingsstrategieënSoorten Strategieën • Value – Waarde (Quality) – Warren Buffet• Rendement / Dividend• Groei• Momentum (inspelen op WAT er leeft, “event –driven”)• Tegendraads - Contrairian

Stijl / Filosofie• Passief (hou kosten laag en laat de kracht van herbelegging werken (rente op rente).

• Aktief - Agressief• Daytrader –heeft geen boodschap aan FA

Long+Short

90

=> Strategie en stijl aan te passen i.f.v. markttrend (uptrend, side ways trend, downtrend) ???

=> De markt beweegt niet enkel op fundamentele gegevens !!

Van strategie => taktiek

• Koop wat u kent• Spreiden in al zijn facetten: geografisch, qua

“producten”, sector, in de tijd, …. (behoud het overzicht !!)

• Zoek onvolmaaktheden in de markt• Laat de markt- (koers)mechanismen en andere

beursfenomenen voor u werkenbv: turnaround (ommekeer)

91

Tips beheren aandelenportefeuille

TAKTIEK : koop en verkoopregels

Koop en verkoopregels• Ken de gemiddelde weging van de aandelen in een goed

gediversifieerde portefeuille– Nieuw aandeel= 1,2 X de gemiddelde weging– Belang aandeel halveren wanneer gewicht > 1.6 X de gemiddelde

weging– Daalt de weging aandeel onder < 0,5 de gemiddelde weging = verkopen.

• Eén topper kan zorgen voor een geweldig beursjaar.• Bij een verdubbeling van een aandeel verkoop je minstens de helft• Winnaars bijkopen• Winst beschermen (gebruik van trailing stoploss)• Men wordt niet rijk van te vroeg te verkopen• Verkoop bij een verlies van 8%-10%• Een forse verliezer kan uw beursjaar om zeep helpen• Fundamenteel slecht nieuws= aandeel buiten• “Averaging down” (bijkopen tegens telkens lagere koersen) doet

verlies oplopen

Past results are no guarantee for future return92

93

Besluit• Op lange termijn zal de beurskoers de reële waarde van een

onderneming weerspiegelen maar…

• De beurskoers is niet alleen een verdiscontering van correcte maar ook van foutieve hypothesen (sentiment) omtrent de toekomstperspectieven

• Op korte termijn kan de markt zich dus bijzonder afwijken van de reële waarde daarom…

• Altijd met beide voeten op de grond blijven– Enkele handige ratio’s en methodes steeds gebruiken om de beurs en

de bedrijven te evalueren– Aanpassen aan heersende marktomgeving, maar niet meelopen met

kuddegeest– « blijf stilstaan bij het verleden en je verliest een oog, negeer het

verleden en je verliest beide ogen » (Russisch spreekwoord)

Sites – enkele voorbeelden

http://www.boursier.com/

http://www.marcdemesel.be/

http://www.goldonomic.be/

http://www.wallstreetwindow.com/

http://www.belegger.nl/

http://www.energyandcapital.com/

http://www.marketwatch.com/

http://www.12manage.com/http://www.investopedia.com/

http://www.johnmauldin.com/

A Random Walk Around the Frontlines

http://www.kapitalevragen.be/home/

94

www.stockengineering.com

http://www.sec.gov/edgar.shtml

Zich informeren: Fundamentele Analyse

Technische Analyse

Iets opzoeken

http://www.transstock.eu/

Enz….

http://www.investa-beurs.be/index.php

http://www.vfb.be/

http://users.telenet.be/annette-guy/sitemap.htm

http://beursbubbels.be/

http://www.beleggersbelangen.nl/

Disclaimer – ook voor deze PPT !!• This document is used for informational purposes only and does not constitute, on AXA Investment Managers Paris part, an offer to

buy or sell, solicitation or investment advice. It has been established on the basis of data, projections, forecasts, anticipations and hypothesis which are subjective. Its analysis and conclusions are the expression of an opinion, based on available data at a specific date.

• Due to the subjective and indicative aspect of these analyses, we draw your attention to the fact that the effective evolution of the economic variables and values of the financial markets could be significantly different from the indications (projections, forecast, anticipations and hypothesis) which are communicated in this document.

• Furthermore, due to simplification, the information given in this document can only be viewed as subjective. This document may be modified without notice and AXA Investment Managers Paris may, but shall not be obligated, update or otherwise revise this document.

• All information in this document is established on data given made public by official providers of economic and market statistics. AXA Investment Managers Paris disclaims any and all liability relating to a decision based on or for reliance on this document.

• Furthermore, due to the subjective nature of these analysis and opinions, these data, projections, forecasts, anticipations, hypothesis and/or opinions are not necessary used or followed by AXA IM Paris’ management teams or its affiliates who may act based on their own opinions and as independent departments within the Company.

• By accepting this information, the recipients of this document agrees that it will use the information only to evaluate its potential interest in the strategies described herein and for no other purpose and will not divulge any such information to any other party. Any reproduction of this information, in whole or in part, is unless otherwise authorised by AXA IM prohibited.

Disclaimer : De door WolfTrader verstrekte informatie wordt geacht uit betrouwbare bronnen te komen, maar geen enkele garantie wordt gegeven omtrent de juistheid ervan. Onder geen enkele omstandigheid zal WolfTrader, haar vertegenwoordigers en kapitaalverschaffers aansprakelijk kunnen worden gesteld voor onjuist verstrekte informatie of geleden verliezen. Geen mededeling, advies of informatie door u verkregen van of namens WolfTrader creëren enige garantie of verplichting van de kant van WolfTrader naar u toe.  Voor tot koop of verkoop van een bepaald fonds over te gaan, is het verstandig en ten zeerste aan te raden een financiële adviseur of broker te consulteren. De lezer begrijpt dat bepaalde beleggingen een hoogst speculatief karakter met zich meebrengen. Potentiële beleggers begrijpen dat ten gevolge van het mogelijk hoge risicogehalte een gehele of gedeeltelijke investering verloren kan gaan. WolfTrader is geen geregistreerde beleggingsadviseur. Lezers moeten zich niet alleen laten leiden door de betreffende informatie, maar zouden een onafhankelijke belasting-, beleggings- en financiële adviseur moeten raadplegen met betrekking tot elke belegging.   WolfTrader, haar vertegenwoordigers of kapitaalverstrekkers kunnen een positie hebben in fondsen die worden besproken op WolfTrader en kunnen dus (mee)profiteren van een verdere stijging of daling van de koers van een fonds. Ten aanzien van de portefeuilles op WolfTrader wordt niet per fonds vermeld of er virtueel of effectief een positie in het besproken fonds is genomen. Indien ook effectief een positie is ingenomen, dan hoeven het aantal stukken en de koers niet overeen te komen met die in de WolfTrader portefeuilles.  95