Het onderwijssysteem in de DDR (niveau 1 - moeilijker)

Het onderwijs in de Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland) stond in het teken van de vorming van de ultieme socialistische burger: streng in de communistische leer met een vast geloof in de staat, wantrouwen tegenover de kapitalistische vijand en gezagsgetrouw vanaf het eerste appèl op het schoolplein. Al sinds de oprichting van de DDR in 1949 was het onderwijs een verlengstuk van de staat. In elke school hing een foto van de leiders van de DDR, zoals Walter Ulbricht en vanaf 1971 Erich Honecker. En laat de laatste nou een van de oprichters en eerste secretaris van de Freie Deutsche Jugend (FDJ) zijn geweest, de jeugdbeweging in de DDR. School was er niet voor de ontwikkeling van het kind maar om je te kneden voor het volk. Het beloonde degene die de juiste weg bewandelde en bestrafte wanneer je je niet aan de regels hield.

Tien jaar na de oprichting van de DDR werd het Russische schoolsysteem, bestaande uit 8 jaar onderwijs, vervangen door die van de POS, de Polytechnische Oberschule. Dit schoolsysteem kenmerkt zich door een 10-jarig traject waarbij de klas gedurende al die jaren hetzelfde bleef. Er vond geen verschil plaats tussen verschillende niveaus zoals in Nederland het geval is, geen vmbo, havo of gymnasium na de basisschool; zodra je als zesjarige op de POS kwam, had je tot je zestiende dezelfde klasgenoten, en je zag ze 6 dagen per week, want in de DDR had je ook op zaterdag les. De lessen begonnen tussen zeven en acht uur ’s ochtends – met een beetje pech begon je nog eerder met het ‘nulste uur’ - en waren ideologisch van aard. Eens in de zoveel tijd – afhankelijk van de schoolleiding – was er een appèl (sein om je te verzamelen). Op het ritme van trommels werden de vlaggen van de DDR en FDJ het schoolplein opgedragen en volgde er lof voor een record in het ophalen van oud-papier of goede schoolprestaties. De leerlingen droegen hun pionier- en FDJ-uniformen bij deze gelegenheid en er werden liedjes gezongen.

Vrijwel alle lessen hebben een min of minder duidelijke ideologische (ideeën over de samenleving) boodschap, zo ervaart ook Matthias Melzer. “Je kon geen wiskunde of scheikundeboek openslaan of er stonden tanks of soldaten in waarmee berekeningen moesten worden gemaakt."

Een ander deel van het onderwijs was de uitleg van de twee economische systemen, zowel socialisme als kapitalisme. Duidelijk werd gemaakt, dat het menselijke/menslievende socialisme over het brute kapitalisme had gezegevierd, lessen waren met huiveringwekkende voorbeelden zoals de uitbuiting van arbeiders en machtscorruptie in de BRD of Verenigde Staten doorspekt. Birgit Siegmann kan zich nog goed herinneren hoe er dan over werd gesproken. “Bij ons in de klas werd de vraag gesteld of West-Duitse arbeiders werden uitgebuit. Dat vonden we niet altijd even begrijpelijk als er weer eens familie uit het Westen langs kwam. Die reden in een mooie grote auto en verdienden zoveel dat ze meerdere keren per jaar op vakantie konden. Ons werd dan te verstaan gegeven dat dit natuurlijk allemaal propaganda (verzonnen informatie) was.” Het Westen werd zo constant in een kwaad daglicht gezet. Dit in tegenstelling tot de Russen. De Russen hadden Oost-Duitsland bevrijd van de nationaalsocialisten en het waren socialistische broeders.

Leven in Oost-Duitsland (niveau 2 – makkelijker)

Dagelijks levenIn de Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland) werkten mensen gewoon, ze gingen voor voedsel naar de winkel of de markt en kinderen gingen naar school. Op school kreeg je alle vakken die er buiten de DDR ook waren. Zoals wiskunde, biologie, aardrijkskunde en geschiedenis. Als je iets wilde worden en dat goed kon, dan betaalde de staat je studie. Dit was niet alleen bij universitaire opleidingen, maar bij alle opleidingen. In de DDR was het ook normaal dat er een dienstplicht was. Het was volgens de wet geen echte dienstplicht, want je kon weigeren om in het leger te gaan. Als je weigerde had je later wel veel minder kans op een baan en een woning. Daarom weigerde zeer weinig mensen om in het leger te gaan. De regering van de DDR had liever niet dat je je anders gedroeg dan anderen. Je moest "normaal" doen. Hierdoor waren er veel boeken in de DDR verboden. Veel boeken gaven andere inzichten op het leven, dan dat de DDR wilde. Veel van deze boeken kwamen uit het westen. Ook was Amerikaanse en andere westerse muziek verboden. Televisie en radio werd in Oost-Duitsland verzorgd door één zender. Deze zender was in handen van de staat.

GezondheidszorgDe gezondheidszorg in de DDR was van een hoge kwaliteit. Dit betekent dat het één van de beste van de wereld was. Ook was de gezondheidszorg gratis en kon iedereen erg gebruik van maken. Tot 1975 werden mensen in de DDR ongeveer net zo oud als in de BRD (West-Duitsland. In 1989 werd een Oost-Duitse vrouw gemiddeld 76 jaar en drie maanden oud. Een Oost-Duitse man werd gemiddeld 69 jaar en twee maanden oud in datzelfde jaar. De baby-sterfte bij geboorten ging de DDR door de jaren heen erg omlaag. Aan het begin van de DDR was de sterfte 72 op 1000 geboorten, later werd dit 8 op 1000 geboorten.

WoningenIn de DDR waren er een hoop woningen. De woningen in de DDR werden buiten de DDR vaak klein gevonden. In feite waren ze ook kleiner dan een woning in de BRD. Zo had de woonkamer bijv. geen eettafel of een eettafel die je kon inklappen. Van buitenaf waren de gebouwen niet versierd of gekleurd zoals in de BRD. Toch waren de woningen van binnen wel versierd met meubels, behang, vloerkleden, etc. In de DDR werd dit eenvoudig en redelijk gevonden.

Het legerDe DDR had een eigen leger en politie. Het leger heette het Rode Leger. Dit kwam door de voorstander van de Sovjet-Unie, die ook wel de roden werden genoemd. Het Rode Leger had in totaal 350.000 hectare in gebruik, voor legeroefeningen en fabrieken. Ter vergelijking is dit groter dan de gehele provincie Zuid-Holland. De politie van de DDR heette de Volkspolizei. Dit betekent in het Nederlands Volkspolitie.

Verschillen tussen Oost- en West-Duitsland tijdens de muur (Niveau 2 - makkelijker)

Producten:

De producten in Oost-Duitsland (DDR) waren minder goed dan de producten in West-Duitsland (BRD). Het was in vergelijking met Oost-Duitsland een luxe om in het westen te leven. Het verschil in producten was goed te zien in woningen, mode, etenswaren en auto’s.

Er was één soort gebouw dat vaak in de DDR werd gebouwd. Dit heet in het Duits ‘Plattenbau’. Letterlijk vertaald: platenbouw. Hierbij werden steden helemaal volgebouwd met gebouwen die voor het grootste gedeelte al in de fabriek gemaakt zijn. De platen werden al in een fabriek gemaakt en werden uiteindelijk op de plek waar het gebouw moet komen in elkaar ‘geklikt’. De reden dat er zo veel gebouwen bijgebouwd moesten worden, is dat er een enorme woningnood was na de Tweede Wereldoorlog. Duitsland was erg verwoest en de oplossing in het oosten was om flats te bouwen. Hierdoor konden er veel mensen tegelijk in een woning intrekken. Om de bouw te versnellen werden alle muren/wanden al in een fabriek gemaakt en niet ter plekke.

Daarnaast was de Oost-Duitse mode niet erg hip. Als de inwoners te veel keuze in kleding hadden, zou dat er volgens de regering voor zorgen dat ze hebzuchtiger worden. Dit was zeker niet de bedoeling in het communistische oosten. Oost-Duitsland was vooral bezig met de zware industrie en als de mensen te veel keuze zouden hebben op het gebied van mode, zou dat alleen maar leiden tot hebzucht. Hebzucht is een kenmerk van kapitalisme en dat is waar de communisten zo op tegen waren.  Daarnaast kan een andere reden zijn dat alle bedrijven vanuit de overheid produceerden (planeconomie). De overheid voelde zich niet geroepen om hippe kleding te produceerden, en het was ook niet toegestaan dat andere bedrijven dat deden. Doordat de kleding in het westen wel hip was, kwam het voor dat er kleding vanuit het westen naar het oosten gesmokkeld werd.

In het oosten was er minder keus op het gebied van etenswaren. Daarnaast was de kwaliteit van de etenswaren ook niet altijd even goed als de kwaliteit van producten in het westen. Dit heeft te maken met concurrentie. In het oosten was er een planeconomie, en werd alles dus door de overheid geregeld. Er mochten geen andere bedrijven zijn die niet vanuit de overheid werkten. Het heeft voor de overheid geen zin om meerdere bedrijven voor een product op te richten, dus is er geen concurrentie. Concurrentie zorgt vaak voor de verbetering van producten en aangezien er in het oosten geen sprake is was concurrentie, werd de kwaliteit ook niet veel beter. Dit was in het westen wel het geval, omdat daar geen planeconomie was.

Ook zijn er verschillen te zien op het gebied van auto’s. In het westen werd er in auto’s uit West-Europa gereden, zoals Volkswagen, BMW en Mercedes. Aangezien het oosten niets met het westen te maken wilden hebben, gingen ze eigen auto’s produceren. De bekendste Oost-Duitse auto is de Trabant. Dit was een auto die door de Oost-Duitsers werd geproduceerd. Een andere bekende Oost-Duitse auto was de Wartburg. Veel mensen uit het oosten wilden dan ook een Trabant of een Wartburg.

De graffiti op de Berlijnse Muur was een belangrijk herkenningspunt aan de Westkant. De Oostkant werd streng bewaakt en mocht onder geen geval beklad worden.

Ontsnappen 

In de eerste paar jaren van zijn bestaan was de muur nog lang niet perfect. Er zaten nog veel gaten en zwakke plekken in, die snel door vindingrijke Oost-Berlijners werden gevonden. Aanvankelijk kon men eenvoudig naar het westen vluchten via de ramen van de huizen die net op de grens stonden, met toestemming van de woningeigenaren. Er werden in de loop der jaren vaak spectaculaire pogingen gedaan om over de muur te klimmen, te vliegen, en er onderdoor te graven. Mensen verzonnen allerlei mogelijkheden om erdoor te komen. Bijvoorbeeld kisten onder auto’s en onzichtbare verbergruimtes in auto’s. Zo reed er bijvoorbeeld een Oost-Berlijner met een shovel dwars door de muur heen, en ook werden er tunnels onder de muur doorgegraven.

Persoonlijk verhaal

Wat is je eerste herinnering aan de Berlijnse Muur?

Voordat ik echt in aanraking kwam met de Berlijnse Muur had ik al vele vakanties doorgebracht in het dorp Spören op het platteland van Krs Bitterfeld. Daar merkte je niet zo dat ze hun land niet konden verlaten door een muur. Als kind speelde je onbezorgd en hield je je daar niet zo mee bezig.

Totdat we eens een dagje Berlijn gingen doen. Met de trein naar Berlin-Alexanderplatz. De Alexanderplatz was het eerste stukje Berlijn wat ik betrad. De Neptunus Brun, de Dom, das Rote Rathaus enz kan ik me allemaal nog goed herinneren. De lange wandeling over de Unter den Linden en door de straten daar omheen. Nog steeds niks aan de hand. Tot dat je dan ineens niet verder kon. Daar stond DE Muur. Zo bizar. Je kon de mensen aan de andere kant in West-Berlijn over de muur zien kijken en zwaaien. En wij vanuit het oosten van Berlijn konden geen eens bij de Muur in de buurt komen. In de U-bahn gingen de deuren dicht als je Oost-Duits ‘onder’grondsgebied verliet en de deuren gingen pas weer open als je via West-Duits ‘onder’grondsgebied weer terug kwam . Je kwam langs de haltes in het westen maar kon er niet uit. En toen besefte ik, voelde ik hoe opgesloten mijn familie al die jaren al was geweest.

Heb je ooit een grensovergang gepasseerd – hoe voelde dat?

Ja, Helmstedt meerdere malen. Dat was raar en telkens anders. Wel op de één of andere manier altijd spannend. Soms alleen even door het raam in de auto gluren en dan mochten we doorrijden. En soms allemaal eruit, elk rolletje snoep werd geopend en gecontroleerd, de achterbank eruit (je zou weleens iets of iemand mee kunnen smokkelen) of mijn broertje en ik nou lagen te slapen of niet, eruit. En dit was altijd ’s nachts rond 24:00 uur, want je moest per dag betalen voor je verblijf in de DDR, en als je net voor 24:00 uur de grens over ging dan kostte je dat een dag extra per persoon, dus vaak wachten aan de grens tot 24:00 uur.

Ook zijn we een aantal keren via Checkpoint Charlie gegaan. Een keer hadden we onze 3 dochters ook mee, de jongste was 3 jaar en de oudste 10. Toen we ’s avonds weer weggingen hadden mijn broer en schoonzus ons begeleid om ons weer naar Checkpoint Charlie te brengen. “Als je nog een klein stukje doorrijdt en dan naar links gaat dan ben je er” : zei mijn broer. Helaas zijn we een afslag te vroeg naar links gegaan en kwamen in het Sperrgebiet. Het is ons gelukt om bij de grenspost te komen, maar het bleek wel dat wij allang gesignaleerd waren. De jongste dochter lag te slapen bij de oudste op schoot. We moesten allemaal uit de auto, ook het slapende kind. De auto werd goed gecontroleerd en met spiegels werd de onderkant gecheckt. Dat was een zeer angstige ervaring. Wat was ik blij dat we verder konden rijden. Onze kinderen weten dat alle drie nog.

Persoonlijk verhaal

Hoe heeft de Berlijnse Muur je leven beïnvloed?

Het deed me beseffen hoe opgesloten de mensen in de DDR waren. En dat heb ik altijd raar/naar/bizar gevonden. Het klopte niet en was oneerlijk. Het deed je ook goed beseffen hoe goed wij het eigenlijk hadden/hebben. Hoe vrij wij waren/zijn. Je kon de hele wereld over en alles was te koop. Daar moest ik s-ochtends om 05:00 uur achter op de brommer bij mijn neef naar een dorp verderop voor brood en vlees. Ik bij de bakker in de rij en hij bij de slager. Ging je later dan was het op. Het heeft me heel bewust gemaakt te waarderen wat we hebben.

Naast het aanvragen van een visum bij een meerdaags bezoek, moesten we ons ook altijd melden op het politiebureau. Tevens moesten de ouders van mijn schoonzus een Hausbuch bijhouden, wat jaarlijks gecontroleerd werd. We mochten geen tijdschriften of kranten meenemen, dat werd ook altijd gecontroleerd bij de grens. Je moest precies opschrijven wat je mee had en dat moest je laten zien.

Fruit namen we mee, want dat was sporadisch te krijgen in Oost-Berlijn. En als het er was dan moesten de mensen in de rij staan om iets te kunnen bemachtigen.

Het was de gewoonte om bij mensen je schoenen uit te doen en je kreeg pantoffels aan. Dit vanwege de bruinkool. Dat bracht ook een speciale geur met zich mee. Ook mede daardoor leek alles heel grauw. Ik had het idee dat alles was zoals in mijn vroege jeugd. De straat waar de ouders van mijn schoonzus woonden, was niet bestraat. De stoepen waren heel hoog. Tijdens een bezoek met veel sneeuwval, gleden we zo tegen een hoge stoeprand aan. Tijdens onze bezoeken bezochten we natuurlijk de stad. Altijd eerst op de dag nadat we aangekomen waren, naar het politiebureau om ons te melden en dan bezienswaardigheden bekijken. Of iets kopen in de Russische winkels. Zo liepen we Unter den Linden af, keken naar de wisseling van de wacht. Indrukwekkend en beangstigend! Je voelde de druk die er constant was. En dan stond je voor een hek bij de Brandenburger Tor te kijken. Op een keer stonden er mensen achter ons die Russisch praatten. Heel gewoon natuurlijk voor Oost-Berlijn, maar voor ons bijzonder. Mijn schoonzus verstond alles, want Russisch was een verplicht vak op school.

Onze Duitse familie woonde achter het ijzeren gordijn in Thüringen, waar we ieder jaar met de zomervakantie naartoe gingen. Daar leerde ik mijn man kennen. Geregeld ging ik er 2 a 3 keer per jaar naartoe om hem te ontmoeten. Als DDR burger was het immers voor hem niet toegestaan het land te verlaten en mij op te zoeken. Meestal reisde ik per trein en ging via Gerstungen – Eisenach de grens over. Zodra ik na mijn bezoek weer naar Nederland vertrok, werden we (vooral mijn vriend) in de gaten gehouden. Het tijdstip van vertrek was immers bekend bij de Volkspolizei en er vertrok maar één trein per dag naar het westen. Toen we verloofd waren, de Stasi ons in het vizier had en van alles op de hoogte was, werd mij de toegang tot de DDR geweigerd.

Persoonlijk verhaal

Heb je ooit een grensovergang gepasseerd – hoe voelde dat?Ik denk in totaal honderden keren. Per auto, fiets, lopend en per openbaar vervoer. De grens overgaan, dat was eind jaren ’80 nodig, om naar een feest bij Oost-Duitse vrienden te gaan. Of om in de zomer van ’89 naar een van mijn favoriete clubs te gaan. Dat was dus behoorlijk normaal. Dat wil echter niet zeggen, dat het leuk was. Je had zo’n innerlijke checklist, die afging, al voordat je uit huis ging. Heb ik dingen bij die niet mogen (boeken, tijdschriften etc.)? Heb ik mijn passpoort, genoeg geld voor de Zwangsumtausch (je moest per dag 25DM in Ostmark wisselen, wat veel te veel geld opleverde als je alleen even een avond wilt gaan stappen)?

Vervolgens zette je kort voordat je de grens overging een innerlijke knop om. Alle kritische geluiden, alle oppositiegeest en opstands-gevoelens op uit en eindeloze onderdanigheid en glimlachende gehoorzaamheid op aan. Als je dan niet met domme pech toevallig aan een officier kwam die helaas enorm slecht gehumeurd was, ging normaal gesproken, alles goed. Maar ja, helaas hadden die officieren soms dan toch slecht geslapen of wat dan ook, want het ging ook vaker mis en dan konden ze je leven voor even echt zuur maken. Bijvoorbeeld je uren laten wachten of ondervragen en dan weer terug naar het Westen sturen (terwijl de vrienden wie je wilde opzoeken op je wachtten). Meerdere keren werd onze tot de nok volgepropte auto (gezin met drie kinderen gaat voor 6 weken op vakantie) “gefilzt”, dus compleet uitgeruimd en een keer zelfs nog half uit elkaar gehaald. Dat kon prima meer dan een halve dag in beslag nemen. Uiteraard werd nooit “iets” gevonden (het was nooit helder, wat ze eigenlijk zochten). En vervolgens zit je met iedereen in de file tot Italië, want helaas is het (ondanks ’s nachts pakken, de kinderen vroeger van school halen en dan racen) weer niet gelukt om iedereen voor te zijn. Laten we het zo zeggen: Zonder de muur was menig vakantiebegin in ons gezin beduidend harmonieuzer verlopen…

Een ander invloed was dat belangrijke relaties in mijn leven tot de val van de muur eenzijdig bleven. Ik had ooms, tantes, nichten en neven, vrienden en vriendinnen in Oost-Duitsland en bezocht al deze mensen regelmatig. Maar zij konden ons nooit opzoeken! Ik weet nog dat ik als kleuter in de zandbak in Saksen aan mijn geliefde neef vroeg wanneer hij nu eindelijk eens ons komt opzoeken dat wij ook een keer in onze zandbak konden spelen en hoe omslachtig mijn ouders mij vroegen om dit soort vragen nooit meer te stellen. Probeer dat als kind maar te snappen… Vandaar ook dat wij naast kofferbakken vol goederen die in de DDR niet of slecht verkrijgbaar waren ook altijd bergen aan foto’s van thuis meenamen, om te laten zien hoe wij leefden. Als tieners werd dan ook menig muziekcassette met Westerse popmuziek en opgevouwen Bravo’s (een tijdschrift voor jongeren) in onze onderbroeken de grens over gesmokkeld, wel altijd stiekem. Vooral onze ouders mochten daar niets van weten, want dat was verboden en had ons erg in de problemen kunnen brengen.

Afbeeldingen

Zoek uit welke afbeelding bij West-Duitsland/West-Berlijn hoort en welke bij Oost-Duitsland/Oost-Berlijn. Knip ze uit en plak ze op je poster op de juiste plek.

                             

TrabantWartburg

                                           

     

Volkswagen              BMW

(Vertaling: De volkspolitie beschermt onze vreedzame bouwwerkzaamheden en het geluk van onze kinderen)

Vertaling: de jeugd strijdt voor de vrede