ΣΤΟΝΠΡΩΤΟΓΕΝΗ

ΤΟΜΕΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ο∆ΗΓΟΣΚΑΛΩΝ

ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

ΕΝΩΣΗ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ

ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΣΗΤΕΙΑΣ

1

Ο∆ΗΓΟΣΚΑΛΩΝ

ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

Σητεία 2015

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΣΤΟΝΠΡΩΤΟΓΕΝΗ

ΤΟΜΕΑ

2

Η παρούσα έκδοση εντάσσεται στη δράση «Δικτύωση» του τοπικού σχεδίου για την απασχόληση (Τοπ.Σ.Α.) με τίτλο «Στηρίζουμε την εργασία και την ανάπτυξη», της Αναπτυξιακής Σύμπραξης ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Άξονα Προτεραιότητας 3 «Διευκόλυνση της πρόσβασης στην Απασχόληση» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007 – 2013.

© 2015 Ένωση Ξενοδοχείων Επαρχίας Σητείας

1η έκδοση: 3.000 αντίτυπα.

Διανέμεται δωρεάν.

3

Ο «Οδηγός καλών πρακτικών Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στον Πρωτογενή Τομέα» στοχεύει να ενημερώσει, να προβληματίσει, να κινητοποιήσει και να εμπνεύσει τον αναγνώστη, αποτυπώνοντας, με σύντομες και περιεκτικές περιγραφές, επιτυχημένα παραδείγματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής, από την Ελλάδα και την Ευρώπη. Απευθύνεται στους/ις ωφελούμενους/ες των εγκεκριμένων προγραμμάτων Τοπ.Σ.Α. και Τοπ.Ε.Κ.Ο. από την Κρήτη αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα καθώς και σε κάθε ενδιαφερόμενο/η από το ευρύ κοινό. Αποτελεί εύχρηστο εργαλείο για τους φορείς και τους επαγγελματίες που εμπλέκονται έμμεσα ή άμεσα στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων και πρωτοβουλιών για την απασχόληση και την κοινωνική ένταξη.

Ο Οδηγός είναι το αποτέλεσμα της τεκμηριωμένης καταγραφής και μελέτης της σύγχρονης εμπειρίας στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, η οποία οδήγησε στην ανάδειξη επιτυχημένων πρακτικών που προσανατολίζονται στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας σε συνέργια με συμπληρωματικές δραστηριότητες και υπηρεσίες για τη διάθεση των τοπικών προϊόντων και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του αγροδιατροφικού τομέα. Η μελέτη εκπονήθηκε εντός μιας κρίσιμης περιόδου που χαρακτηρίζεται από σύνθετες απειλές, προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες. Σε αυτήν τη χρονική στιγμή, η αναζήτηση εναλλακτικών και διαφοροποιημένων λύσεων για την ενίσχυση της δυναμικής των τοπικών οικονομιών και των παραγωγικών συστημάτων αποτελεί μονόδρομο στην προσπάθεια εξόδου από την κρίση προς την κατεύθυνση της συνεκτικής αναπτυξιακής προοπτικής κάθε τόπου.

Εισαγωγή

4

Οι καλές πρακτικές που παρουσιάζονται, συνδυάζουν επιτυχημένα το ευέλικτο σχήμα των «πυρήνων συνεργασίας» και της συνένωσης δυνάμεων, με την κεφαλαιοποίηση της γνώσης, την καινοτομία αλλά και την εμπειρική πρακτική που απορρέει από την παράδοση, προκειμένου να παραχθούν διαφοροποιημένα και ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες. Η φιλοσοφία και κουλτούρα της Κοινωνικής Οικονομίας συνδέεται με τη δραστηριότητα στον πρωτογενή τομέα παραγωγής, δημιουργώντας νέες αναπτυξιακές προοπτικές, περισσότερο αποτελεσματικές και φιλικές προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα αποτελεί την εναλλακτική προσέγγισης του αγροτικού τομέα, ο οποίος συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες στήριξης της τοπικής οικονομίας πολλών περιοχών.

Η συνολική επιμέλεια και έκδοση του Οδηγού έγινε από την Ένωση Ξενοδοχείων Επαρχίας Σητείας, η οποία συμμετέχει ως εταίρος στην Αναπτυξιακή Σύμπραξη ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Η Αναπτυξιακή Σύμπραξη συστάθηκε με το άρθρο 18 του Νόμου 4019/2011 (ΦΕΚ 216Α), με αποκλειστικό σκοπό το σχεδιασμό και την υλοποίηση του τοπικού σχεδίου για την απασχόληση (Τοπ.Σ.Α.) με τίτλο «Στηρίζουμε την εργασία και την ανάπτυξη». Συντονιστής εταίρος της Αναπτυξιακής Σύμπραξης είναι ο Οργανισμός Ανάπτυξης Σητείας Α.Α.Ε. Ο.Τ.Α. και σε αυτή συμμετέχουν οι Δήμοι Σητείας και Ιεράπετρας καθώς και λοιποί τοπικοί φορείς.

Στόχευση του Τοπικού Σχεδίου για την Απασχόληση (Τοπ.Σ.Α.) είναι η αντιμετώπιση της ανεργίας και η επανεκκίνηση της τοπικής οικονομίας, μέσω της ενίσχυσης του ανθρώπινου κεφαλαίου, αλλά και της ενδυνάμωσης του τοπικού επιχειρηματικού ιστού. Πρόκειται για την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πλέγματος συνδυασμένων παρεμβάσεων, σε τοπικό επίπεδο, με επίκεντρο την τοπική αγορά και τις διαφοροποιημένες ανάγκες των ομάδων στόχων, με γνώμονα τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των

5

αναπτυξιακών δυνατοτήτων και συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε τόπου αλλά και την ανάδειξη νέων βιώσιμων πεδίων επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Ο Οδηγός είναι μέρος των κοινών εκδόσεων του «Δικτύου Αναπτυξιακών Συμπράξεων Κρήτης». Το άτυπο Δίκτυο αποτελεί μια πρωτοβουλία των είκοσι (20) συνολικά Αναπτυξιακών Συμπράξεων που συμμετέχουν στην υλοποίηση των εγκεκριμένων προγραμμάτων Τοπ.Σ.Α. (Τοπικά σχέδια για την απασχόληση προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας) και Τοπ.Ε.Κ.Ο. (Τοπικές δράσεις κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες) σε επίπεδο Κρήτης. Τα προγράμματα αυτά αποτελούν ενταγμένες πράξεις στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007-2013, συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και εθνικούς πόρους, και στοχεύουν στην αντιμετώπιση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού μέσα από τη συνένωση των δυνάμεων όλων των τοπικών φορέων.

Σκοπός του «Δικτύου Αναπτυξιακών Συμπράξεων Κρήτης» είναι η προώθηση των κοινών στόχων των τοπικών προγραμμάτων, μέσα από τη δικτύωση και την ανταλλαγή εμπειριών. Αυτό επιτυγχάνεται πρωτίστως με τη συνεργασία και τη συντονισμένη δράση των Αναπτυξιακών Συμπράξεων σε επίπεδο Κρήτης αλλά και με την ανάπτυξη συνεργασιών με επαγγελματικές οργανώσεις, εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου και της αγοράς εργασίας και λοιπούς τοπικούς φορείς. Στόχος της δράσης του Δικτύου είναι η ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών αναφορικά με το περιεχόμενο των προγραμμάτων Τοπ.Σ.Α. και Τοπ.Ε.Κ.Ο. καθώς και τις δυνατότητες χρηματοδότησης για τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην ανάπτυξη διαλόγου ανάμεσα σε όλα τα εμπλεκόμενα και ενδιαφερόμενα μέρη, αναφορικά με ζητήματα που άπτονται της Κοινωνικής Οικονομίας, της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης.

6

Κοινωνική οικονομία:ο τρίτος τομέας της οικονομίας

O «χώρος» της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με κοινωνικούς σκοπούς ονομάζεται Κοινωνική Οικονομία. Αυτή περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος κοινωνικο-οικονομικών δραστηριοτήτων σε διάφορα πεδία παραγωγής και παροχής αγαθών και υπηρεσιών, οι οποίες υλοποιούνται από οντότητες συλλογικού χαρακτήρα, δηλαδή κοινωνικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις, σωματεία αλληλοβοήθειας, ενώσεις και μη κερδοσκοπικά ιδρύματα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η κοινωνική οικονομία απασχολεί περισσότερους από 14,5 εκατομμύρια αμειβόμενους εργαζόμενους, αριθμός ισοδύναμος με ποσοστό 6,5% του ενεργού πληθυσμού στην Ευρώπη (ΕΕ-27)1. Στον τρίτο τομέα της οικονομίας δραστηριοποιούνται, τα τελευταία χρόνια, περίπου δύο (2) εκατομμύρια οικονομικές οντότητες, αντιπροσωπεύοντας ποσοστό 10% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων2.

Η κοινωνική οικονομία έχει καταστεί ένας από τους σπουδαιότερους θεσμούς της Κοινωνίας των Πολιτών, καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και τις βασικές αρχές της συμμετοχικής δημοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Αποτελεί ισχυρό οικονομικό και κοινωνικό παράγοντα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία επιβάλλουν τη ρητή αναγνώρισή της ως κοινωνικό συνομιλητή. Είναι συνυφασμένη με την έννοια της κοινωνικής καινοτομίας,

1 Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013). Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα - Οδηγός για την Κοινωνική Ευρώπη | Τεύχος 4. Λουξεμβούργο: Γραφείο Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ISBN: 978-92-79-30411-8.2 Εκτιμήσεις για την κοινωνική οικονομία στην Ευρώπη σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο: http://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-en-trepreneurship/we-work-for/social-economy/enterprises/index_en.htm (προσπελάστηκε το Σεπτέμβριο 2015).

7

3 Πρόκειται για τις επτά αρχές της κοινωνικής οικονομίας, όπως διατυπώνονται από τον οργανισμό Social Economy Europe (www.socialeconomy.eu.org), ο οποίος αποτελεί το πανευρωπαϊκό σχήμα που συγκεντρώνει κάτω από την ομπρέλα του πολλές από τις εναλλακτικές οργανώσεις και δραστηριότητες του «τρίτου τομέα».

ενσωματώνοντας τη φιλοσοφία ενός διαφοροποιημένου τρόπου δημιουργίας, παραγωγής και επιχειρείν με κοινωνική στόχευση, συλλογική οργάνωση και αλληλέγγυα λογική.

Η κοινωνική οικονομία διαμορφώνεται μέσα από ένα ευρύ φάσμα οργανώσεων (εμπορευματικών και μη εμπορευματικών, αμοιβαίου ή κοινού συμφέροντος) που, αν και αλληλεπικαλυπτόμενες, δε συμπίπτουν απόλυτα. Οι πολλαπλές θεωρητικές προσεγγίσεις και οι διαφορετικές λειτουργίες του τρίτου τομέα, συνθέτουν μια έντονα πλουραλιστική ταυτότητα. Εντούτοις, παρουσιάζονται περιοχές σύγκλισης, όπου εντοπίζονται οι κοινές αξίες των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας που ενσωματώνουν3: § την υπεροχή του ατόμου και του κοινωνικού στόχου έναντι

του κεφαλαίου § την εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή § το δημοκρατικό έλεγχο από τα μέλη § το συνδυασμό της ικανοποίησης των αναγκών των μελών

και των χρηστών, με την επίτευξη του συλλογικού οφέλους για την κοινωνία

§ την υπεράσπιση και εφαρμογή των αρχών της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας του πολίτη

§ την επανεπένδυση του πλεονάσματος σε υφιστάμενες και νέες δραστηριότητες, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των μελών αλλά και το συλλογικό όφελος, υπό το πρίσμα της αειφορίας

§ την αυτόνομη διαχείριση και ανεξαρτησία από κρατικές αρχές.

Στην Ευρώπη, η κοινωνική οικονομία αποτελεί, για σχεδόν δύο (2) αιώνες, ένα κρίσιμο και σημαντικό μέγεθος που χαρακτηρίζει

8

4 European Economic and Social Committee (2012). The social economy in the European Union. Brussels: Visits and Publications. ISBN: 978-92-830-1965-7.5 Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (2007). Η Κοινωνική Οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Σύνοψη της έκθεσης που εκπονήθηκε από το CIRIEC. Βρυξέλλες. ISBN: 978-92-830-0858-3.

την πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας και του κοινωνικού κεφαλαίου. Ιστορικά, συνδέεται με τις λαϊκές ενώσεις και την εξελικτική πορεία του συνεταιριστικού κινήματος και αποτελεί την έκφραση μιας κοινής παρόρμησης: της αντίδρασης των πλέον ευάλωτων και ανυπεράσπιστων κοινωνικών ομάδων, μέσω οργανώσεων αυτοβοήθειας, στις νέες συνθήκες ζωής που δημιουργήθηκαν από την ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού κατά το 18ο και 19ο αιώνα4. Τις τελευταίες δεκαετίας, η κοινωνική οικονομία όχι μόνο κατέδειξε την ικανότητα που διαθέτει να συντελεί αποτελεσματικά στην επίλυση νέων κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και ενίσχυσε τη θέση της ως αναγκαίου θεσμού για τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης, προσαρμόζοντας τις υπηρεσίες στις ανάγκες, αυξάνοντας την αξία των οικονομικών δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες, προάγοντας μια δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου, διορθώνοντας ανισορροπίες της αγοράς εργασίας και, τέλος, εμβαθύνοντας και ενισχύοντας την οικονομική δημοκρατία5.

Το εννοιολογικό περιεχόμενο της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα, που σήμερα κατοχυρώνεται θεσμικά με το Νόμο 4019/2011, περικλείει «το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων». Η κοινωνική οικονομία βασίζεται στην ισορροπία και στη βιώσιμη αλληλεπίδραση ανθρώπου, φύσης και συστημάτων της αγοράς, στοχεύοντας στην ενεργοποίηση ενός οργανικού συνόλου

9

αλληλεξαρτήσεων μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων και πρωτοβουλιών.

Προκύπτει, επομένως, ότι η κοινωνική οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις έννοιες του συλλογικού σκοπού και της ένταξης. Σύμφωνα με το Νόμο 4019/2011, η έννοια του συλλογικού σκοπού χρησιμοποιείται για να περιγράψει την προώθηση των δράσεων συλλογικότητας και την προστασία των συλλογικών αγαθών μέσω αναπτυξιακών, οικονομικών και κοινωνικών πρωτοβουλιών τοπικού, περιφερειακού ή ευρύτερου χαρακτήρα. Ως τέτοιες δράσεις νοούνται ιδίως οι πολιτιστικές, οι περιβαλλοντικές, οι οικολογικές δραστηριότητες, η αξιοποίηση και ανάδειξη τοπικών προϊόντων, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Επιπλέον, η έννοια της ένταξης αφορά στη διαδικασία κοινωνικής ενσωμάτωσης ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, κυρίως μέσω της προώθησής τους στην απασχόληση.

Το προφίλ της κοινωνικής οικονομίας συνδέεται απόλυτα με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και την Ενιαία Αγορά προς την κατεύθυνση στήριξης της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της ανταγωνιστικότητας, θεμελιώνοντας ταυτόχρονα τη λογική της βιώσιμης κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς. Η κοινωνική οικονομία παίζει πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό, επιδιώκοντας κοινωνικούς ή/και περιβαλλοντικούς στόχους, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης για όλους/ες και συμβάλλοντας στη μείωση των όποιων ανισοτήτων. Για το λόγο αυτό, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η πλειοψηφία των κρατών-μελών θέτουν ξεκάθαρη στόχευση προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης ισότιμων όρων ανταγωνισμού και της καλύτερης πρόσβασης σε πηγές χρηματοδότησης, για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας στο σύνολό της.

10

Κοινωνική επιχειρηματικότητα:μια διαφορετική θεώρηση του επιχειρείν

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι μία αναδυόμενη, εναλλακτική μορφή επιχειρηματικότητας στηριζόμενη στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Ξεκινά από ανθρώπους με όραμα, επιμονή, πάθος και φιλοδοξία να πετύχουν αλλαγές ευρείας κλίμακας με σημαντικό αντίκτυπο για το συνάνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις ακολουθούν τις βασικές αρχές της επιχειρηματικότητας και εφαρμόζουν πειραματισμούς και καινοτομίες. Ειδοποιός διαφορά από τις συμβατικές επιχειρήσεις είναι το γεγονός ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά είναι το μέσο για την επίλυση των κοινωνικών προκλήσεων. Η οργάνωσή τους βασίζεται σε δημοκρατικές αξίες και στην κοινωνική δικαιοσύνη, δίδοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής και της υπευθυνότητας των εργαζομένων, των καταναλωτών και κάθε άλλου εμπλεκομένου.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα βασίζεται σε δύο σαφώς διακριτούς μεταξύ τους αλλά και συμπληρωματικούς πυλώνες, επιτυγχάνοντας τον ισάξιο συνδυασμό της επιχειρηματικής λειτουργίας και βιωσιμότητας με την κοινωνική προσφορά. Εστιάζει στη δημιουργία «κοινής αξίας»6, η οποία προσδιορίζεται και επεκτείνει τις διασυνδέσεις ανάμεσα στην κοινωνική και την οικονομική πρόοδο. Επομένως, η κοινωνική επιχειρηματικότητα στοχεύει στη δημιουργία ανάπτυξης και καινοτομίας, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των τοπικών αγορών και τη σταθεροποίηση των τιμών, θέτοντας ταυτόχρονα στο επίκεντρο της δράσης της την ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος.

6 Porter, M.E., Kramer, M.R. (2011). “Creating Shared Value”. In: Harvard Business Review Jan/Feb2011, Vol. 89 Issue 1/2, pp 62-77.

11

Επομένως, η κοινωνική επιχειρηματικότητα διατηρεί την πρωτοβουλία και τη συνέργεια στο επίπεδο της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα ικανοποιεί κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους, ως προτεραιότητες, τουλάχιστον ισότιμες με το οικονομικό αποτέλεσμα.

Στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο, οι κοινωνικές επιχειρήσεις εμφανίζουν εξαιρετική ποικιλομορφία, ανάλογα με την ανάπτυξη του συστήματος πρόνοιας, της Κοινωνίας των Πολιτών, της κοινωνικής χρηματοπιστωτικής αγοράς και των συναφών δημόσιων πολιτικών κάθε χώρας. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υφίστανται σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών από την άποψη των πεδίων του κοινωνικού και του επιχειρηματικού τομέα, όπου δραστηριοποιούνται οι κοινωνικές επιχειρήσεις.7 Οι μορφές που μπορεί να υιοθετήσει μια κοινωνική επιχείρηση αποτελούν ένα πολύ μεγάλο φάσμα και εξαρτώνται από τους στόχους του κοινωνικού επιχειρηματία και τα προβλήματα που καλείται να λύσει, τα οποία αποτελούν το επίκεντρο της δράσης και ως εκ τούτου, το μοντέλο και η μορφή που θα εφαρμοστούν εξαρτώνται από αυτά.

Στην Ελλάδα, ο Νόμος 4019/2011 θεσπίζει ως φορέα της κοινωνικής οικονομίας την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.), η οποία ανάλογα με τον ειδικό σκοπό που εξυπηρετεί, διακρίνεται σε:§ Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης, με σκοπό την ένταξη στην οικονομική και

κοινωνική ζωή των Ευάλωτων Ομάδων Πληθυσμού, η οποία εμποδίζεται από σωματικά ή ψυχικά αίτια ή παραβατικές συμπεριφορές. Ποσοστό 40% κατ’ ελάχιστον των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αυτές ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Στην κατηγορία αυτή ενσωματώνονται και οι προγενέστεροι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.).

7 ό.π. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013)…

12

§ Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας, με σκοπό την παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού και προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις.

§ Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού, με σκοπό την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας, προάγοντας το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής ανάπτυξης. Οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε πολλαπλούς τομείς όπως, πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων, κ.ά.

Η Κοιν.Σ.Επ. είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα. Διοικείται ισότιμα από τα μέλη της και η λειτουργία της βασίζεται στην επιδίωξη συλλογικού οφέλους, ενώ το κέρδος της προκύπτει από δράσεις που εξυπηρετούν αποκλειστικά το κοινωνικό συμφέρον.

Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. είναι φυσικά πρόσωπα, ενώ σε αυτήν μπορούν να συμμετέχουν και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, σε ποσοστό μέχρι 1/3 του συνόλου των μελών της. Δεν επιτρέπεται η συμμετοχή των Δήμων, των Περιφερειών και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που υπάγονται σε αυτούς. Εξαίρεση αποτελεί η συμμετοχή Ν.Π.Δ.Δ., με έγκριση του φορέα που τα εποπτεύει, ως μέλη στην Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης.

Το κεφάλαιο της Κοιν.Σ.Επ διαιρείται σε συνεταιριστικές μερίδες. Τα μέλη της διαθέτουν τουλάχιστον από μία υποχρεωτική συνεταιριστική μερίδα και έως πέντε προαιρετικές. Ο αριθμός των μερίδων και η ονομαστική τους αξία, η οποία είναι ίδια για κάθε

13

8 Αναλυτικές πληροφορίες και υποδείγματα αναφορικά με τη διαδικασία ίδρυσης και τη λειτουργία των Κοιν.Σ.Επ. αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (www.ypakp.gr), στην ενότητα Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας.

μερίδα, καθορίζονται στο καταστατικό της Κοιν.Σ.Επ. Όλα τα μέλη έχουν δικαίωμα μιας ψήφου ανεξάρτητα από τον αριθμό των συνεταιριστικών μερίδων που διαθέτουν. Μόνη η συμμετοχή ενός φυσικού προσώπου με την ιδιότητα του μέλους δεν του προσδίδει εμπορική ιδιότητα και δεν δημιουργεί ασφαλιστικές ή φορολογικές υποχρεώσεις. Επίσης, πέραν του ποσού που καταβάλλει για την απόκτηση της συνεταιριστικής μερίδας, το μέλος της Κοιν.Σ.Επ. δεν έχει καμία άλλη ευθύνη έναντι των δανειστών της.

Η δημιουργία μιας Κοιν.Σ.Επ. απαιτεί ουσιαστικές ενέργειες σχεδιασμού έναρξης και ανάπτυξης των δραστηριοτήτων της. Για τις τυπικές διαδικασίες ίδρυσης εφαρμόζεται η προβλεπόμενη νομοθεσία για τη σύσταση ενός αστικού συνεταιρισμού, με τη σύνταξη καταστατικού που υπογράφεται από τουλάχιστον πέντε ιδρυτικά μέλη ή επτά (για την Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης). Επιπλέον, είναι υποχρεωτική η εγγραφή της στο Μητρώο Κοινωνική Επιχειρηματικότητας που έχει συσταθεί και λειτουργεί στην Ελλάδα.8

Τα κέρδη της Κοιν.Σ.Επ. δε διανέμονται στα μέλη της, εκτός αν τα μέλη αυτά είναι εργαζόμενοι/ες σε αυτή. Τα κέρδη διατίθενται ποσοστιαία, ετησίως, ως εξής: 5% για σχηματισμό αποθεματικού, έως 35% διανέμεται στους/ις εργαζόμενους/ες ως κίνητρο παραγωγικότητας και το υπόλοιπο (τουλάχιστον 60%) διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η Κοιν.Σ.Επ. δεν υπόκειται σε φορολογία εισοδήματος για το ποσοστό των κερδών της που διατίθεται για το σχηματισμό αποθεματικού και τις δραστηριότητές της. Το ποσοστό των κερδών της που διανέμεται στους/ις εργαζόμενους/ες υπόκειται σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος. Επίσης,

14

οι εργαζόμενοι/ες στην Κοιν.Σ.Επ., οι οποίοι ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και λαμβάνουν επίδομα πρόνοιας ή οποιαδήποτε άλλη παροχή, συνεχίζουν να εισπράττουν τις παροχές αυτές ταυτόχρονα με την αμοιβή τους από την Κοιν.Σ.Επ.

Η Κοιν.Σ.Επ. έχει πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία όπως το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας που συστήνεται εντός της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020, το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης καθώς και τον Επενδυτικό Νόμο. Επίσης, έχει το δικαίωμα να συμμετέχει σε προγράμματα στήριξης της επιχειρηματικότητας, σε προγράμματα του Ο.Α.Ε.Δ. για τη στήριξη της εργασίας και σε κάθε είδους ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης καθώς και λοιπά συγχρηματοδοτούμενα έργα. Τέλος, έχει το δικαίωμα να συνάπτει προγραμματικές συμβάσεις με το Δημόσιο, τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, τους Δήμους και τις Περιφέρειες.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για την κοινωνική επιχειρηματικότητα, γεγονός που οφείλεται στην αυξανόμενη αναγνώριση του ρόλου της στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων και στην ενίσχυση της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς. Η δυσλειτουργία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος έχει στρέψει το ενδιαφέρον προς στην αναζήτηση περισσότερο πλουραλιστικών οικονομιών. Η Ευρώπη και η Ελλάδα διαθέτουν τεράστιο δυναμικό για την ανάπτυξη κοινωνικής επιχειρηματικότητας και η σύγχρονη πρακτική έχει δείξει ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να αντισταθούν στις σύγχρονες προκλήσεις και να δημιουργήσουν κοινωνική υπεραξία, συνενώνοντας δυνάμεις ανθρώπων, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και στηρίζοντας την τοπική ανάπτυξη. Σήμερα, υπάρχουν επίσημα εγγεγραμμένες περισσότερες από εξακόσιες (600) Κοιν.Σ.Επ. στην Ελλάδα, γεγονός που επιβεβαιώνει το μεγάλο ενδιαφέρον και τη δυναμική που αναπτύσσεται γύρω από το νέο αυτό πυλώνα επιχειρηματικότητας και στη χώρα μας.

15

Επιτυχημένα παραδείγματα από την Ελλάδα και την Ευρώπη καταδεικνύουν ότι οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις προσφέρουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εργάζονται μαζί και να συστήνουν βιώσιμες επιχειρήσεις, οι οποίες δημιουργούν θέσεις εργασίας και προάγουν την ευημερία της κοινωνίας. Οι πρακτικές που επιλέγονται ως «επιτυχημένες», αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων, με κύρια δραστηριότητα στον πρωτογενή τομέα, τα μέλη των οποίων επιζητούν να δώσουν άμεσες και ουσιαστικές λύσεις σε σύγχρονες προκλήσεις, όπως η οικονομική κρίση, η κλιματική αλλαγή, η έλλειψη πόρων, η φτώχεια, η ανεργία, χρησιμοποιώντας ως όχημα την επαφή με τη φύση και την αξιοποίηση των πολύτιμων αγαθών της. Πρόκειται για παραδείγματα συνειδητοποιημένων παραγωγών που αναζητούν και επιδιώκουν την αειφορία, βασισμένη στην αξιολόγηση του σημαντικού, του χρήσιμου και του αναγκαίου.

Η εκτίμηση της «καλής πρακτικής» γίνεται, λαμβάνοντας υπόψη το γενικότερο προφίλ και τη δραστηριότητα κάθε εξεταζόμενης επιχείρησης, με την προϋπόθεση ότι ανήκει στον «τρίτο τομέα» της οικονομίας, δραστηριοποιείται στον πρωτογενή τομέα παραγωγής και είναι ενεργή. Η «καλή πρακτική» ενσωματώνει επιτυχώς μέρος ή το σύνολο των ακόλουθων χαρακτηριστικών:§ εφαρμογή αρχών αλληλεγγύης και ενεργούς συμμετοχής§ επιδίωξη καινοτομίας και πρωτοτυπίας§ αξιοποίηση ήπιων μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής§ συνδυασμός αγροτικών δραστηριοτήτων με λοιπούς τομείς,

όπως μεταποίηση, εμπόριο, πολιτισμός, ψυχαγωγία, εστίαση, επιμόρφωση, υπηρεσίες αποκατάστασης κ.ά.

§ ενίσχυση τοπικής εφοδιαστικής αλυσίδας και επιδίωξη άμεσης επαφής με τον καταναλωτή

Καλές Πρακτικές:από τη θεωρία στην αποτελεσματική πρακτική

16

§ δημιουργία υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας§ συμμετοχή ατόμων από ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού§ ουσιαστική παρέμβαση και βιώσιμα αποτελέσματα§ ανταπόκριση σε πραγματικές ανάγκες§ κινητικότητα και συμμετοχή στα κοινά§ ουσιαστική συμβολή στην ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας

και στη διαφοροποίηση του αναπτυξιακού προφίλ του τόπου§ λήψη βραβείων και διακρίσεων§ δυνατότητα επανάληψης από διαφορετικούς χρήστες που

επιθυμούν να υιοθετήσουν τις επιτυχημένες πρακτικές.

Οι Κοιν.Σ.Επ. που επιλέχθηκαν και παρουσιάζονται παρακάτω, αναλαμβάνουν ενεργό δράση και υιοθετούν την προοπτική της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία αποτελεί τη βάση για την αναγνώριση της πολυλειτουργικότητας του τόπου και την εναρμόνιση των διαστάσεων της αειφορίας (οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική). Η φιλοσοφία τους βασίζεται στον ισορροπημένο τρόπο ζωής, πιο κοντά τη φύση, με σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Συμβάλλουν με αυτόν τον τρόπο στο μετασχηματισμό σε «έξυπνους τόπους» που αξιοποιούν τα υφιστάμενα ή δημιουργούν νέα δυναμικά τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, αναδεικνύοντας τα αγροτοδιατροφικά τοπικά προϊόντα σε κύριο μοχλό εξόδου από την κρίση, ανακτώντας τη χαμένη τους αξία και διεκδικώντας μερίδιο στην παγκοσμιοποιημένη αγορά. Κομβικό σημείο σε όλες τις πρωτοβουλίες αποτελεί η συμμετοχικότητα, η συλλογικότητα και η υπεύθυνη στάση όλων των ενδιαφερομένων και εμπλεκομένων μερών που καλούνται να συνεργαστούν και να ενώσουν τις δυνάμεις τους υπό το πρίσμα της ολοκληρωμένης και βιώσιμης ανάπτυξης.

Η κουλτούρα της υπεύθυνης παραγωγής είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ενασχόληση στον πρωτογενή τομέα μέσω της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Ο υπεύθυνος παραγωγός

17

είναι πάνω από όλα ενημερωμένος και καταρτισμένος για το προϊόν που παράγει, τις παραδοσιακές και τις σύγχρονες τεχνικές καλλιέργειάς του καθώς και τις ιδιαιτερότητες των επιμέρους σταδίων στον κύκλο ζωής του. Δείχνει σεβασμό στη βιοποικιλότητα, στοχεύοντας στη διάσωση των ντόπιων ποικιλιών και στην ανασύσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων. Εφαρμόζει φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα πρακτικές και οικολογικές καινοτομίες, προσπαθώντας να μεγιστοποιήσει την αποδοτική χρήση των πόρων, αποφεύγοντας την υπερεκμετάλλευση και μειώνοντας τη χρήση των μη ανανεώσιμων πόρων. Μετατρέπει το συμβατικό προϊόν σε βιολογικό και εφαρμόζει εναλλακτικές καλλιέργειες και τεχνολογίες. Συνεργάζεται με τον καταναλωτή και την τοπική κοινότητα, συμβάλλοντας στην προώθηση περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπεύθυνων συμπεριφορών από όλους και όλες.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα μπορεί να δώσει απάντηση στη μειωμένη ικανότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στους παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας. Κοινωνικές επιχειρήσεις που συνδυάζουν την παραγωγή, την τυποποίηση και τη διακίνηση ποιοτικών αγροτικών προϊόντων επιτυγχάνουν να δημιουργήσουν ποιοτικές θέσεις απασχόλησης. Αυτές οι προσπάθειες συνδυάζονται με τις ανάγκες των τοπικών αγορών για φρέσκα, τοπικά, οργανικά και βιώσιμα προϊόντα. Ανταποκρίνονται, επομένως, επιτυχώς στην επίκαιρη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει κάθε σύγχρονη κοινωνία και αφορά την απαίτηση ενδυνάμωσης των τοπικών εφοδιαστικών αλυσίδων και της αυτάρκειας κάθε τόπου σε τρόφιμα. Ταυτόχρονα, στόχος παραμένει η διατήρηση των καλλιεργήσιμων εδαφών και η δημιουργία κινήτρων και ευκαιριών για τους νέους, κυρίως, αγρότες να ξεκινήσουν μια καλλιέργεια, ώστε να παραμείνουν στον τόπο τους και να αναπτύξουν το επάγγελμα του παραγωγού.

18

Καλές πρακτικές από την Eλλάδα

18

19

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Γη Θεσσαλίς» ιδρύθηκε το 2014 και σε αυτή συμμετέχουν συνολικά σαράντα έξι (46) αγρότες, άνδρες και γυναίκες. Πρόκειται για ωφελούμενους/ες του Έργου «Γίνε Παραγωγός», το οποίο εντάχθηκε στις Τοπικές Δράσεις Κοινωνικής Ένταξης για Ευάλωτες Ομάδες, στοχεύοντας στην ενίσχυση της δραστηριοποίησης των ανέργων στην παραγωγή και προώθηση επιλεγμένων οπωροκηπευτικών προϊόντων και αρωματικών φυτών, εφαρμόζοντας ένα Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών. Το τρίπτυχο «γνώση – εργατικότητα – κατάλληλη υποστήριξη» αποτελεί το μυστικό για την επιτυχία της συγκεκριμένης Κοιν.Σ.Επ.

Σκοπός της «Γη Θεσσαλίς» είναι η παραγωγή προϊόντων του πρωτογενή τομέα από τα μέλη της και η απευθείας διάθεσή τους

Γη Θεσσαλίς

20

στον τελικό καταναλωτή, χωρίς την παρέμβαση μεσαζόντων. Τα προϊόντα που διατίθενται στους καταναλωτές, ανάλογα με την εποχή, είναι: τα νωπά κηπευτικά προϊόντα, τα φρούτα, το κρασί, τα αρωματικά φυτά, τα όσπρια, τα ζυμαρικά, τα γλυκά του κουταλιού, οι μαρμελάδες καθώς και προϊόντα ομορφιάς και περιποίησης φτιαγμένα με φυσικά συστατικά. Εκτός από την τροφοδότηση των οικογενειών της Λάρισας με τα προϊόντα της, η Κοιν.Σ.Επ. αναλαμβάνει την παρασκευή χειροποίητων γλυκών για κοινωνικές εκδηλώσεις.

Η διάθεση των προϊόντων γίνεται από τα επιλεγμένα σημεία πώλησης της Κοιν.Σ.Επ. αλλά και από το ηλεκτρονικό κατάστημα (e-shop) που έχει δημιουργηθεί καθώς και μέσω e-mail, τηλεφώνου ή φαξ, γεγονός που αποτελεί το πρώτο καινοτόμο χαρακτηριστικό της επιχείρησης. Ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να παραγγείλει τα διαθέσιμα και φρέσκα (εποχιακά) προϊόντα και να τα παραλάβει απευθείας στο σπίτι του από το χωράφι του παραγωγού, χωρίς επιπλέον επιβάρυνση.

Το δεύτερο καινοτόμο χαρακτηριστικό της Κοιν.Σ.Επ. αφορά την πρόβλεψη εφαρμογής Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών σύμφωνα με το πρότυπο AGRO 2.1-2.2. Η παραγωγή ποιοτικών και πιστοποιημένων προϊόντων, προσδίδει συγκριτικό πλεονέκτημα και καθιστά το τελικό προϊόν ιδιαιτέρως ανταγωνιστικό. Μέσω της ολοκληρωμένης διαχείρισης της καλλιέργειας επιτυγχάνεται η προστασία του περιβάλλοντος, η ασφάλεια τόσο του καταναλωτή όσο και του παραγωγού καθώς και η παραγωγή επώνυμων, ποιοτικών, ασφαλών και ανταγωνιστικών προϊόντων. Όσον αφορά στην ασφάλεια του παραγωγού, αυτή εξασφαλίζεται εφόσον εφαρμόζονται οι κανόνες του συστήματος αγροτικών εργασιών (π.χ. λίπανση, ψεκασμός κ.λπ.) και τηρούνται οι συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας.

21

Τα βασικά πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν οι καλλιέργειες που αναπτύσσει η Κοιν.Σ.Επ. (κηπευτικά - λαχανικά, αρωματικά φυτά) σε σχέση και με την ομάδα των παραγωγών είναι τα εξής:§ Στο σύνολό τους τα παραγόμενα προϊόντα εξασφαλίζουν

τη συμπληρωματικότητα μεταξύ τους, έτσι ώστε όλα μαζί να αποτελούν ένα ολοκληρωμένο «καλάθι προϊόντων», καλύπτοντας έτσι τις βασικές απαιτήσεις στην κατανάλωση τροφίμων από μια ελληνική οικογένεια.

§ Η παραγωγή τους μπορεί να γίνει σε διαφορετικές εποχές, όλο το χρόνο, ώστε να υπάρχει πλήρης εκμετάλλευση των αγροτεμαχίων.

§ Η παραγωγή μπορεί να προγραμματισθεί σε επίπεδο ομάδας, ώστε να διασφαλίζεται η διάθεσή τους στην αγορά, καλύπτοντας το μεγαλύτερο διάστημα του έτους.

§ Με την εφαρμογή Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών επιτυγχάνεται η καλλιέργεια με σεβασμό στο περιβάλλον.

Η «Γη Θεσσαλίς» έλαβε το βραβείο “Green Social Enter-prise 2014” σε ειδική τελετή που διοργανώθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα, στο πλαίσιο του διαγωνισμού επιχειρηματικότητας “Social Busi-ness Excellence Awards” που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας. Η Κοιν.Σ.Επ. ξεχώρισε από συνολικά πενήντα οκτώ (58) κοινωνικές επιχειρήσεις, από όλη την Ελλάδα, που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη τις πρωτοποριακές «πράσινες» ιδέες που εφαρμόζει, συνεισφέροντας ενεργά στην προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση της υπάρχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης.

Έδρα: Λάρισα (Περιφέρεια Θεσσαλίας)Ε-mail: info@githessalis.gr Ιστοσελίδα: www.githessalis.gr

21

22

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Παναγία Υπαπαντή» δραστηριοποιείται από το 2012, με τη συμμετοχή γυναικών από τις οικογένειες των αλιέων της Καλύμνου. Η Κοιν.Σ.Επ. έχει ως αντικείμενο εργασίας την επεξεργασία ψαριών που ως πρώτη ύλη έχουν χαμηλό εμπορικό κόστος και μετά την επεξεργασία και κονσερβοποίηση τους αποκτούν υψηλή γευστική αξία και είναι εμπορεύσιμα. Στόχος είναι η αξιοποίηση της φρέσκιας ψαριάς που δε φτάνει ποτέ στην αγορά, συνήθως λόγω των πολύ χαμηλών τιμών ή των δυσκολιών διάθεσης εξαιτίας του κόστους μεταφοράς ή/και της έλλειψης συχνής θαλάσσιας συγκοινωνίας, κυρίως τους χειμερινούς μήνες.

Το όλο εγχείρημα σχετίζεται και με τις πρόσφατες διαπιστώσεις και εξελίξεις στον τομέα της αλιείας. Στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα τα απορριπτόμενα αλιεύματα ανέρχονται σε 180.000 τόνους (περίπου το 5% των συνολικών αλιευμάτων). Τα απορριπτόμενα αποτελούν το τμήμα του αλιεύματος που είναι ανεπιθύμητο και, έτσι, επιστρέφεται (νεκρό) πίσω στη θάλασσα, είτε επειδή δεν έχει οικονομική αξία είτε γιατί δε θα έπρεπε να έχει αλιευτεί. Η απόρριψη αλιευμάτων σημαίνει ουσιαστικά

Παναγία Υπαπαντή

23

απώλεια πόρων και ματαίωση των προσπαθειών των αλιέων. Κλονίζει τη μελλοντική υγεία των ιχθυοαποθεμάτων, περιορίζει τα πιθανά περιθώρια κέρδους των αλιευτικών επιχειρήσεων και διαταράσσει την ισορροπία του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Η Κοινή Αλιευτική Πολιτική στοχεύει στη μείωση των ανεπιθύμητων παρεμπιπτόντων αλιευμάτων και την εξάλειψη των απορρίψεων στην ευρωπαϊκή αλιεία.

Αφορμή για την ίδρυση της Κοιν.Σ.Επ. αποτέλεσε το μεγάλο ενδιαφέρον που σημειώθηκε από τα μέλη των οικογενειών των ψαράδων για συμμετοχή, το 2012, σε εντατικό εκπαιδευτικό σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε από Ιταλούς ειδικούς του Παγκοσμίου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAΟ) του Ο.Η.Ε. και αφορούσε τη μεταποίηση και τη συσκευασία αλιευμάτων, συνδυάζοντας σύγχρονες και παραδοσιακές μεθόδους. Οι γυναίκες που εκπαιδεύτηκαν μπορούν οι ίδιες να γίνουν εκπαιδεύτριες σε άλλα νησιά. Ταυτόχρονα πήραν την απόφαση να συστήσουν ένα, αρχικά μικρό, παραδοσιακό εργαστήριο προκειμένου να εφαρμόσουν στην πράξη αυτά που διδάχθηκαν, ώστε να δώσουν προστιθέμενη αξία και να αξιοποιήσουν τα τοπικά αλιεύματα που δεν μπορούν να πουληθούν άμεσα.

Το 2013 η Κοιν.Σ.Επ. υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και το ΚΕΚ Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ ΑΕ με στόχο τη δημιουργία πιλοτικού προγράμματος ανάπτυξης της δεξιότητας επεξεργασίας και τυποποίησης πελαγικών και παρεμπιπτόντων – απορριπτόμενων ιχθύων στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου. Στο πλαίσιο της σύμβασης αναπτύχθηκε το πιστοποιημένο εργαστήριο επεξεργασίας και τυποποίησης στις εγκαταστάσεις της Κοιν.Σ.Επ. που βρίσκονται στην Ιχθυόσκαλα Καλύμνου, το οποίο λειτουργεί σύμφωνα με τα ασφαλέστερα πρότυπα παρασκευής, συσκευασίας και αποθήκευσης τροφίμων. Πρόθεση ήταν το πρότυπο εργαστήριο να λειτουργήσει

24

παράλληλα και ως Περιφερειακό Κέντρο Εκπαίδευσης αλιέων του Νοτίου Αιγαίου, απευθυνόμενο σε όσους/ες επιθυμούν να εκπαιδευτούν στην επεξεργασία, μεταποίηση και τυποποίηση αλιευμάτων.

Η «Παναγία Υπαπαντή» παράγει σήμερα δεκαοκτώ (18) ξεχωριστά και ιδιαίτερα προϊόντα με την εμπορική επωνυμία “Kalymnos Sea Food”, υψηλής ποιοτικής και διατροφικής αξίας, που απευθύνονται στο ευρύ καταναλωτικό κοινό και μπορούν να ικανοποιήσουν ακόμα και τους πιο επιλεκτικούς ουρανίσκους, αναδεικνύοντας το γευστικό θησαυρό των Δωδεκανήσων. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα: γόπα φιλέτο σε βαζάκι με αρωματικά της Καλύμνου (θυμάρι, θρούμπι και ρίγανη), ξιφίας παστός σε λάδι, παλαμίδα καπνιστή μαριναρισμένη με μυρωδικά, σαρδέλες, καπνιστός τόνος Αλαλούγκα (λευκός τόνος), γαύρος, χταπόδι ξιδάτο, λουκάνικο καπνιστό ξιφία, πάστα ολού (αβγά χταποδιού) αλλά και αυγοτάραχο από πελαγίσιο άγριο ξιφία. Τα προϊόντα της διατίθενται σε καταστήματα, εστιατόρια και ξενοδοχεία της Καλύμνου, ενώ εξάγονται και είναι περιζήτητα στο εξωτερικό.

Το όφελος από τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, για τους ντόπιους αλιείς, τις οικογένειές τους και κατ’ επέκταση για την τοπική οικονομία, είναι δεδομένο. Ταυτόχρονα επωφελούνται και οι καταναλωτές καθώς έχουν τη δυνατότητα να προμηθευτούν προϊόντα υψηλής ποιότητας σε πολύ προσιτές τιμές, από τη στιγμή που δεν υπάρχουν μεσάζοντες. Επιπλέον, η Κοιν.Σ.Επ. συμμετέχει στη συλλογική προσπάθεια αλλαγής της νοοτροπίας της αλιείας στο Αιγαίο με την εφαρμογή επιλεκτικών εργαλείων ψαρέματος που θα ελαχιστοποιήσουν τα παράνομα αλιεύματα, ενισχύοντας την προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.

Έδρα: Κάλυμνος (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου)Ε-mail: info@ksf.com.grΙστοσελίδα: www.ksf.com.gr

24

25

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «από κοινού» ιδρύθηκε το 2013 και αυτοπροσδιορίζεται ως ένας Κοινωνικός Συνεταιρισμός Αυτάρκειας, με πίστη στη συλλογικότητα και αντίσταση στη μοναξιά. Στην κρίσιμη εποχή που διανύουμε, η κατάκτηση της συλλογικότητας είναι ένα από τα βασικά ζητούμενα. Οι απόπειρες που γίνονται είναι πολλές και ποικιλόμορφες. Με το ξεκίνημα της μεγάλης κρίσης (2010-2012) στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου Κρήτης ξεκίνησαν κάποιες μικρές και άτυπες ομάδες να καλλιεργούν από κοινού, παράγοντας οικολογικά προϊόντα, αναπτύσσοντας παράλληλα και άλλες συναφείς δραστηριότητες. Οι συνεργασίες που αναπτύχθηκαν μεταξύ των ομάδων οδήγησαν στη γέννηση της κοινότητας (όπως αποκαλείται η Κοιν.Σ.Επ.) «από κοινού».

Τα μέλη της ονειρεύονται μια κοινωνία αυτάρκειας, αλληλεγγύης και φιλοξενίας και όχι εκμετάλλευσης συνανθρώπων και φύσης, γεγονός που προσπαθούν να κάνουν πράξη μέσα από τη δράση της Κοιν.Σ.Επ. Στόχος είναι να μετεξελιχθούν σε μια ανεξάρτητη κοινότητα με δημιουργική παραγωγική δραστηριότητα, αποτελούμενη κυρίως από μικρούς παραγωγούς, για μια ζωή πιο δίκαιη και ηθική, με βάση την αειφορία, την επαφή με τη φύση και τις τέχνες και με εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες

από κοινού

26

σχέσεις. Με αυτόν τον τρόπο θέτουν τις βάσεις για μια αυτάρκη και αλληλέγγυα μικρο-οικονομία που δε θα αποσκοπεί στην αισχροκέρδεια.

H δημιουργική δραστηριότητα της κοινότητας βασίζεται σε τρεις (3) αλληλένδετους άξονες:§ στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και συναφών

υπηρεσιών, μικρής κλίμακας, με την εφαρμογή φυσικών μεθόδων και παραδοσιακών τεχνικών

§ στην εκπαίδευση, με εναλλακτικές μεθόδους, βασιζόμενες στην ηθική και την αγάπη

§ στον πολιτισμό και τη διάδοση των τεχνών, της παράδοσης και της κουλτούρας.

Πρωταρχικό μέλημα για τα μέλη της κοινότητας είναι η παραγωγή τροφής, πάνω στην οποία κτίζεται όλο το υπόλοιπο πολιτισμικό οικοδόμημα της κοινότητας. Χωρίς αυτήν, τίποτα άλλο δεν είναι δυνατόν. Σε κάθε κοινωνία, όταν η πρωτογενής παραγωγή επιφέρει αυτάρκεια και ευμάρεια στο λαό της, ανοίγεται ο χώρος για την αναζήτηση μίας εσωτερικής καλλιέργειας, του νου και της ψυχής. Δεν είναι τυχαίο που η λατινική λέξη “cultura” σημαίνει καλλιέργεια.

Οι αρχές που διαπνέουν τη λειτουργία της κοινότητας είναι οι ακόλουθες:§ Όλα τα προϊόντα μακράς διάρκειας, όπως το κρητικό

παξιμάδι, η μουστάρδα, το ελαιόλαδο, οι σταφίδες, οι σπιτικές μαρμελάδες, τα τουρσιά κ.ά., παράγονται με τη χρήση πρώτων υλών που καλλιεργούνται και μεταποιούνται από τα μέλη και τους/τις εθελοντές/ντριες της κοινότητας, με μεράκι και αγάπη.

§ Προάγεται η βιοποικιλότητα και η διάσωση ντόπιων, παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων, αποκλείοντας υβρίδια και μεταλλαγμένα. Στις καλλιέργειες χρησιμοποιούνται αποκλειστικά φυσικές, οικολογικές μέθοδοι, χωρίς

27

φυτοφάρμακα, λιπάσματα και χημικά, με σεβασμό στη φύση, τον άνθρωπο και τα ζώα.

§ Στο επίκεντρο κάθε δράσης είναι η συνεχής μείωση του οικολογικού αποτυπώματος. Για το λόγο αυτό η κοινότητα επιλέγει να συνεργαστεί πρωτίστως με τοπικούς παραγωγούς από την Κρήτη.

§ Όλα τα τρόφιμα που διατίθενται είναι εποχιακά, ακολουθώντας τον κύκλο της ζωής τους.

§ Βασική στόχευση είναι όσοι/ες χρησιμοποιούν τα προϊόντα που παράγονται, να γνωρίσουν από πού προέρχεται και πως γίνεται η επεξεργασία της τροφής. Για το λόγο αυτό κάθε ενδιαφερόμενος/η είναι ευπρόσδεκτος/η να επισκεφτεί τα χωράφια της κοινότητας και να λάβει περισσότερες λεπτομέρειες για τον τρόπο καλλιέργειας και τις τοπικές ποικιλίες.

§ Η πνευματική αναζήτηση, η μόρφωση, η ανάπτυξη των τεχνών, ως μέσο έκφρασης, και η πολιτισμική ταυτότητα έρχονται να επισφραγίσουν τις ατομικές ανάγκες και να σχηματίσουν έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο. Μια από τις βασικές αρχές της κοινότητας είναι η ενεργή εμπλοκή στα κοινά, προωθώντας τις αξίες που πρεσβεύει στο ευρύ κοινό. Η εξωστρέφεια επιτυγχάνεται μέσω της συμμετοχής σε παζάρια, οικογιορτές και φεστιβάλ αλλά και από τη διοργάνωση συζητήσεων, σεμιναρίων και εκθέσεων.

Έδρα: Ηράκλειο (Περιφέρεια Κρήτης)E-mail: community@apokinou.grΙστοσελίδα: www.apokinou.gr

27

28

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Κερκίνης Γη» ξεκίνησε τη δραστηριοποίησή της το 2012 με τη συνεργασία οχτώ (8) βιοκαλλιεργητών, οι οποίοι επέλεξαν να ασχοληθούν με τη γη, παράγοντας νέα αλλά και παραδοσιακά τοπικά προϊόντα, αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου τους. Στις παρυφές της λίμνης Κερκίνης και των οροσειρών Μπέλλες και Κρούσια η Κοιν.Σ.Επ. καλλιεργεί βιολογικά και μεταποιεί παραδοσιακά από αγνά τοπικά υλικά, παρουσιάζοντας μια γκάμα πρωτότυπων και καινοτόμων προϊόντων διατροφής που συνεχώς διευρύνεται και ανανεώνεται.

Τα δύο (2) πρώτα χρόνια, η λειτουργία της Κοιν.Σ.Επ. στόχευσε στον πειραματισμό σε καινοτόμες καλλιέργειες που θα παρείχαν προϊόν υψηλής ποιότητας, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς, και ταυτόχρονα θα διασφάλιζαν ένα βιώσιμο αγροτικό εισόδημα. Στη συνέχεια και έχοντας πετύχει μια ικανοποιητική παραγωγή της πρώτης ύλης, η δράση της Κοιν.Σ.Επ. επεκτάθηκε στον τομέα της μεταποίησης, δημιουργώντας μια γκάμα ιδιαίτερων προϊόντων. Προς το παρόν, η διάθεση των προϊόντων γίνεται μέσω χοντρικής, σε επιλεγμένα καταστήματα ειδών διατροφής σε όλη την Ελλάδα.

Κερκίνης Γη

29

Σκοπός της Κοιν.Σ.Επ. είναι η συνεχής εξέλιξη και η παραγωγή νέων προϊόντων με ταυτόχρονη δημιουργία πρόσθετων θέσεων απασχόλησης για τον τροπικό πληθυσμό.

Τα προϊόντα που καλλιεργούνται από τους παραγωγούς της Κοιν.Σ.Επ. είναι η αρώνια και το δίκοκκο σιτάρι (ζέα), τα οποία έχουν υψηλή διατροφική αξία, γεγονός που τα καθιστά πολύτιμα συστατικά μιας ισορροπημένης διατροφής. Η καλλιέργεια της αρώνιας (μη τοπικό προϊόν από τη Βόρειο Αμερική), ανταποκρίθηκε ιδιαίτερα καλά στις τοπικές συνθήκες, δημιουργώντας συγκριτικό πλεονέκτημα σε επίπεδο παραγόμενης ποιότητας και ποσότητας και σήμερα αποτελεί το χαρακτηριστικό παραγόμενο προϊόν της Κοιν.Σ.Επ. Τα μεταποιημένα προϊόντα που παράγονται από αυτή είναι η αποξηραμένη αρώνια, το τσάι, το γλυκό κουταλιού, το σιρόπι και το dressing. Ταυτόχρονα, βασική επιδίωξη παραμένει η αξιοποίηση των αναγνωρίσιμων προϊόντων της περιοχής, τα οποία, αν και υψηλής διατροφικής αξίας και ποιότητας, δεν έχουν αναπτυχθεί εμπορικά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του βουβαλίσιου γάλακτος, το οποίο η Κοιν.Σ.Επ. παράγει προκειμένου να το χρησιμοποιήσει, σε συνδυασμό με το δίκοκκο σιτάρι, στην παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων (χυλοπίτες, κους κους, τραχανάς).

Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. είναι νέοι άνθρωποι που ένωσαν τις δυνάμεις τους προκειμένου να προωθήσουν τα τοπικά προϊόντα, κατ’ επέκταση να προβάλλουν την περιοχή, να δημιουργήσουν νέες θέσεις απασχόλησης και να αναδείξουν μια διαφορετική νοοτροπία τόσο στην καλλιέργεια της γης όσο και σε επίπεδο ανάπτυξης συνεργασιών. Εφαρμόζοντας την αρχή της αλληλεγγύης στην κοινότητα, με το βασικό δόγμα να προτάσσει ότι εάν υπάρχω «εγώ» θα υπάρχεις και «εσύ», δημιουργείται μια αναπτυξιακή αλυσίδα που ενισχύει την τοπική οικονομία.

30

Ο κατακερματισμός της γης είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη μεγάλων παραγωγικών μονάδων, εντούτοις βρίσκει σύμφωνα τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. που προτείνουν την ανάπτυξη συνεργατικών λύσεων και την αναζήτηση πρωτοπόρων και εναλλακτικών καλλιεργειών που είναι αποδοτικές για τον μικροκαλλιεργητή, σε συνδυασμό και με άλλες δραστηριότητες. Οποιαδήποτε άλλη καλλιέργεια δε συμφέρει δεδομένου ότι το κόστος είναι ιδιαιτέρα υψηλό σε σχέση με τη στρεμματική απόδοση. Στην ίδια λογική τίθεται σε εφαρμογή η κοινοχρησία του εξοπλισμού (π.χ. γεωργικά μηχανήματα), μειώνοντας το κόστος της επένδυσης.

Επομένως, τα μέλη της «Κερκίνης Γη» στοχεύουν στην αποδόμηση του παλαιού τρόπο συνεργασίας ή μη συνεργασίας και στη δόμηση ενός νέου αλληλέγγυου μοντέλου προς όφελος όλων των συμμετεχόντων αλλά και του τόπου. Ταυτόχρονα τάσσονται υπερ της διασφάλισης της υψηλής ποιότητας των προϊόντων που παράγουν, τηρώντας το συμφέρον του αγρότη, του μεταποιητή και του καταναλωτή. Άλλωστε, η διεθνής πρακτική έχει αναδείξει ότι ο καταναλωτής είναι διατεθειμένος να διαθέσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για ένα ποιοτικό προϊόν.

Έδρα: Ροδόπολη Σερρών (Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας)E-mail: info@kerkinisgi.grΙστοσελίδα: www.kerkinisgi.gr

30

31

Ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης του Τομέα Ψυχικής Υγείας Δωδεκανήσου ξεκίνησε τη λειτουργία του, φιλοδοξώντας να δώσει καινοτόμες και δυναμικές λύσεις στο πρόβλημα της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Η επιτυχημένη οργάνωση και πολυετή λειτουργία του Κοι.Σ.Π.Ε. βασίζεται στη διασφάλιση μιας ισόρροπης σχέσης μεταξύ της επιχειρηματικής στρατηγικής και των κοινωνικών στόχων.

Οι βάσεις του εγχειρήματος μπήκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με την έναρξη των διαδικασιών αποασυλοποίησης και μεταρρύθμισης στο Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου. Τα θετικά αποτελέσματα ήταν άμεσα ορατά τόσο σε θεραπευτικό (βελτίωση γενικής εικόνας και συμπεριφοράς ασθενών) όσο και

Κοι.Σ.Π.Ε. Τομέα Ψυχικής Υγείας (Το.Ψ.Υ.) Δωδεκανήσου

32

σε παραγωγικό (αύξηση ποσότητας και ποιότητας προϊόντων) επίπεδο. Παρά τα θεσμικά προβλήματα και λοιπά αδιέξοδα που παρουσιάστηκαν στην πορεία, ο Κοι.Σ.Π.Ε. συστάθηκε το 2002.

Σήμερα ο Κοι.Σ.Π.Ε. απαριθμεί συνολικά τετρακόσια σαράντα ένα (441) μέλη, με την ενεργή εμπλοκή των ασθενών με ψυχικά προβλήματα, των εργαζομένων ψυχικής υγείας και της τοπικής κοινωνίας της Λέρου. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσει αφορούν τον αγροτικό τομέα, την επεξεργασία / τυποποίηση και πώληση μελιού, τη ζαχαροπλαστική και τη λειτουργία του κυλικείου Λεπίδων.

Οι αγροτικές καλλιέργειες αποτελούν την πρώτη δραστηριότητα που επιχειρήθηκε προς την κατεύθυνση της αμειβόμενης εργασίας, δίνοντας το ερέθισμα για να ακολουθήσουν νέες ανάλογες προσπάθειες στη φιλοσοφία της εργασιακής αποκατάστασης και στο μετασχηματισμό του εργασιακού ρόλου του προσωπικού. Στις αγροτικές καλλιέργειες εργάζονται κατά μέσο όρο είκοσι (20) άτομα (άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα και εργαζόμενοι/ες ψυχικής υγείας).

Οι καλλιέργειες είναι υπαίθριες και θερμοκηπιακές και πραγματοποιούνται σε τρία (3) αγροκτήματα συνολικής έκτασης εννιά (9) στρεμμάτων. Η παραγωγή ανέρχεται στους σαράντα (40) τόνους ετησίως, ενώ καλλιεργούνται είκοσι (20) διαφορετικά είδη κηπευτικών. Το κύριο μέρος της παραγωγής (80%) προωθείται στο Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου, ενώ το υπόλοιπο (20%) πωλείται στην ελεύθερη αγορά με τη συνεργασία των τοπικών παραγωγών.

Το 2007 η επένδυση ίδρυσης μονάδος τυποποίησης μελιού του Κοι.Σ.Π.Ε. επιλέχθηκε ως βέλτιστη πρακτική του Leader+. Οι μελισσοκόμοι της Λέρου προσέγγισαν τον Κοι.Σ.Π.Ε. προκειμένου να δώσουν αξία στο ακατέργαστο προϊόν τους μέσω της

33

μεταποίησης, του ποιοτικού ελέγχου και του μάρκετινγκ. Ο Κοι.Σ.Π.Ε. αγοράζει το μέλι τους και αναλαμβάνει τη μεταποίηση και την πιστοποίησή του, ενώ οι μελισσοκόμοι αφοσιώνονται αποκλειστικά στο έργο της παραγωγής και διαρκούς βελτίωσης του προϊόντος. Με αυτόν τον τρόπο, εφαρμόζοντας την από τα κάτω προς τα πάνω προσέγγιση, επιτυγχάνεται η ανάδειξη των χαρακτηριστικών της περιοχής και του τοπικού προϊόντος και ενδυναμώνεται η τοπική οικονομία, βασιζόμενη σε ενδογενείς πόρους και δυνάμεις.

Το 2014 ο Κοι.Σ.Π.Ε. έλαβε άλλη μια διάκριση και συγκεκριμένα το βραβείο κοινωνικής επιχειρηματικότητας “Health & Social Care Social Enterprise 2014” στο πλαίσιο του διαγωνισμού “Social Business Excellence Awards” στην Ελλάδα. Η διάκριση που έλαβε αφορούσε την επιτυχημένη πρακτική των προσφερόμενων υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη, ταυτόχρονα με την ενδυνάμωση της συνεταιριστικής αντίληψης, η οποία είναι υποτυπώδης στο νησί, και τη δημιουργία εναλλακτικών μορφών απασχόλησης προς όφελος των ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες αλλά και των τοπικών παραγωγών (μελισσοκόμοι) και της ευρύτερης κοινωνίας.

Έδρα: Λέρος (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου)E-mail: info@koispe.grΙστοσελίδα: www.koispe.gr

33

34

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «νοσταλΓαία» δραστηριοποιείται από το 2012 στην καλλιέργεια βοτάνων και παραδοσιακών προϊόντων. Πρόκειται για την πρώτη Κοιν.Σ.Επ. που συστήθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, η οποία ιδρύθηκε από γυναίκες μέλη του Συλλόγου Γυναικών Αγίων Αναργύρων Κιλελέρ. Στόχος της είναι η καλλιέργεια, συλλογή, αποξήρανση, επεξεργασία και πώληση αρωματικών φυτών και βοτάνων.

Χρησιμοποιώντας ως επωνυμία ένα λογοπαίγνιο, τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. θέλησαν από την πρώτη στιγμή να αναδείξουν τις ευεργετικές ιδιότητες των προϊόντων της φύσης στην υγεία αλλά και στην ανθρώπινη ψυχή. Απώτερος σκοπός είναι η επιστροφή στη γη, νοσταλγώντας τους αυθεντικούς τρόπους γνωριμίας, άμεσης επαφής και επικοινωνίας με τα αγαθά, και η δημιουργία μέσα από αυτή, με επίκεντρο την καινοτομία και την ανθρώπινη υγεία.

νοσταλΓαία

35

Η Κοιν.Σ.Επ. διαχειρίζεται οκτώ (8) στρέμματα γης, καλλιεργώντας τσουκνίδα, δυόσμο, χαμομήλι, δεντρολίβανο και καλέντουλα. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλα βότανα, τα οποία η Κοιν.Σ.Επ. τα προμηθεύεται από άλλους καλλιεργητές, ενώ κάποια άλλα είναι αυτοφυή και συλλέγονται από ορεινές εκτάσεις. Τα τυποποιημένα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά καθώς και παράγωγα αυτών (βοτανόλαδα, κεραλοιφές) αποτελούν τα βασικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά. Η επεξεργασία, η μεταποίηση, η συσκευασία και η διανομή των αρωματικών φυτών γίνεται εξολοκλήρου από τις εργαζόμενες στην Κοιν.Σ.Επ. Επιπλέον, οι γυναίκες παράγουν τραχανά, γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες και παστέλια. Τα προϊόντα τους πωλούνται κυρίως τοπικά (στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας) σε συνεργασία με καταστήματα βιολογικών προϊόντων, ξηρών καρπών, τυροκομικών και διατροφικών προϊόντων, ενώ έχει αναπτυχθεί συνεργασία και με την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Κορινθίας.

Στους ευρύτερους στόχους της Κοιν.Σ.Επ. εντάσσεται η μελέτη των αρωματικών φυτών με όραμα να συμβάλει περαιτέρω στη γνώση, καταγραφή και έρευνα των φυτών αυτών σε συνεργασία με αντίστοιχους φορείς. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκε και τηρείται βάση δεδομένων, με αναφορές στην ελληνική και τη ξένη βιβλιογραφία, φυτολόγια και βοτανικός κήπος για την παρατήρηση των φυτών στη φυσική τους μορφή.

Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. επιδιώκουν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης και στη διατήρηση των παραδοσιακών τεχνικών, δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων. Η συνεχή και στοχευμένη ενημέρωση του ευρύτερου κοινού αλλά και η ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων αποτελούν μέρος των δραστηριοτήτων της.

Έδρα: Άγιοι Ανάργυροι Κιλελέρ (Περιφέρεια Θεσσαλίας)E-mail: nostal_gaia@yahoo.grΙστοσελίδα: www.nostalgaia.gr

35

36

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Ελίχρυσος» ταυτίζεται με το όραμα δημιουργίας ενός βοτανικού κήπου στις Κυκλάδες, ένα εγχείρημα πολύπλευρο και πολυδιάστατο που ξεκίνησε το 2014 και βρίσκεται στα πρώτα βήματα υλοποίησής του. Στην ιδρυτική πράξη συμμετέχουν πέντε (5) μέλη, τέσσερα (4) εκ των οποίων είναι γυναίκες. Το φιλόδοξο όραμα της Κοιν.Σ.Επ. βασίζεται στο τρίπτυχο περιβάλλον – κοινωνία – αειφορία, αποσκοπώντας στη δημιουργία ενός πρότυπου επισκέψιμου βοτανικού κήπου που αφενός θα προσφέρει δημιουργική και καινοτόμα απασχόληση στους/ις εργαζόμενους/ες και αφετέρου θα δημιουργήσει πολλαπλά οφέλη για τη συνολική κοινωνία του νησιού και την Κυκλαδίτικη βιοποικιλότητα. Βασικές αρχές της λειτουργίας της Κοιν.Σ.Επ. είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η κοινωνική υπευθυνότητα, το ομαδικό πνεύμα, ο εθελοντισμός, η αλληλεγγύη, το ανθρωποκεντρικό μοντέλο ανάπτυξης και η επιχειρηματική ηθική μέσα από τις πρακτικές που αναπτύσσει.

Ο βοτανικός κήπος στεγάζεται σε ένα κτήμα 13.300 τ.μ. στα Χρούσσα της Σύρου, κληροδότημα του Νικολάου Ανδρουλή,

Ελίχρυσος

37

το οποίο παραχωρήθηκε στην Κοιν.Σ.Επ., μετά από σχετικό αίτημά της, το 2014 και για εικοσιπέντε (25) χρόνια από τη Φιλόπτωχο Εταιρία Ερμουπόλεως. Στο κτήμα υπάρχει και μια πέτρινη αγροικία 330 τ.μ. που έχει οικοδομηθεί πριν το 1920, πηγάδια και στέρνες. Ο συγκεκριμένος χώρος επιτρέπει την ανάπτυξη πολλαπλών παράπλευρων δραστηριοτήτων με στόχο την προστασία, τη διατήρηση και ανάδειξη της κυκλαδικής βιοποικιλότητας, την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, την προσφορά στην τοπική κοινωνία και τη συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου, τοποθετώντας τη Σύρο στο χάρτη του διεθνούς δικτύου βοτανικών κήπων (BGCI).

Βασικός στόχος για τη συνολική δραστηριότητα που θα αναπτυχθεί στο Βοτανικό Κήπο Κυκλάδων είναι ο περιορισμός του οικολογικού αποτυπώματος με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση των πόρων της γης (π.χ. ανακύκλωση νερού, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μεθόδων εξοικονόμησης ενέργειας κ.λπ.). Η συνολική δράση της Κοιν.Σ.Επ. οργανώνεται πάνω σε τρεις άξονες:§ προστασία, ανάδειξη και ανάπτυξη της κυκλαδικής

φυτοποικιλότητας, στο πλαίσιο ενός επισκέψιμου χώρου για το ευρύ κοινό αλλά και για στοχευμένες ομάδες με την ανάπτυξη πολλαπλών δραστηριοτήτων (ψυχαγωγικών, εκπαιδευτικών, ερευνητών)

§ ανάπτυξη και μάρκετινγκ υπηρεσιών και καινοτόμων προϊόντων με την ετικέτα του βοτανικού κήπου, τα οποία διατίθενται τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και μέσω του διαδικτύου και αποτελέσουν βασική πηγή εσόδων της Κοιν.Σ.Επ.

§ βιολογική καλλιέργεια ενδημικών και άλλων παραδοσιακών φυτικών ειδών σε επιπλέον εκτάσεις καθώς και παραδοσιακή βιολογική μελισσοκομία. Στόχοι είναι:

και φυτών

38

β) η διάσωση των μελισσών§ γ) η έρευνα§ δ) η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης§ ε) η παραγωγή προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας, τα

οποία θα διατίθενται προς πώληση στις εγκαταστάσεις του βοτανικού κήπου, στην τοπική αγορά της Σύρου καθώς και μέσω του διαδικτύου.

Η καλλιεργητική δραστηριότητα στοχεύει στη διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών, μελετώντας το παρελθόν. Ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη το παρόν και την κλιματική αλλαγή, επιδιώκεται η συγκαλλιέργεια των φυτών με τρόπο που να συγκρατείται η υγρασία του εδάφους και να αντιμετωπίζονται οι εχθροί των φυτών με φυσικούς τρόπους. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. δίδουν μεγάλη σημασία στη σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων και ειδικά στη διαχείριση του νερού και στην εξοικονόμηση του, στοχεύοντας και στην αυτάρκεια με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Α.Π.Ε.). Στόχος είναι η «Ελίχρυσος» να γίνει ένα παράδειγμα έμπνευσης και γνώσης για την αειφόρο και αυτάρκη γεωργία.

Στο αναλυτικό πλάνο εργασιών και δράσεων της Κοιν.Σ.Επ., η διετία 2014-2015 παρουσιάζεται ως χρόνος επικοινωνίας, συνεργασιών, αναζήτησης χρηματοδοτήσεων και εθελοντικής δραστηριότητας. Έχουν ήδη γίνει επιτυχημένες προσπάθειες ανάπτυξης δικτυώσεων και συνεργασιών με όλους τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς αλλά και την Κοινωνία των πολιτών, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητοι σύμμαχοι για το φιλόδοξο εγχείρημα που έχει ξεκινήσει. Τα πρώτα βήματα έχουν γίνει και δείχνουν ότι το εγχείρημα θα είναι επιτυχές, παρά το γεγονός ότι τέθηκε σε εφαρμογή μέσα στην καρδιά της κρίσης.

Έδρα: Σύρος (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου)E-mail: info@botanicgardens.grΙστοσελίδα: www.elichrysos.gr

38

39

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Γαία Πρέσπα» ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2014, στις Πρέσπες, επιδιώκοντας να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα και τη μοναδικότητα του τόπου, αναπτύσσοντας ιδιαίτερες δραστηριότητες που βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον. Γενικός στόχος είναι η μετάβαση σε ένα ηπιότερο μοντέλο ανθρώπινης δραστηριότητας σε σχέση με το περιβάλλον.

Στους πρόποδες του λόφου Καλέ δημιουργείται ένα πολύ-λειτουργικό αγρόκτημα βασισμένο σε αγρο-οικολογικές και αναγεννητικές γεωργικές πρακτικές, ενώ παράλληλα προετοιμάζεται ο χώρος φιλοξενίας στην παραλία της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα. Φιλοδοξία των μελών της Κοιν.Σ.Επ. είναι το αγρόκτημα να γίνει επισκέψιμο, λειτουργώντας ως ένας χώρος φιλοξενίας με την ανάπτυξη πλήθους ενημερωτικών, εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων, πάντα

Γαία Πρέσπα

40

σε σχέση με το περιβάλλον και την πρωτογενή παραγωγή. Δραστηριότητες θα πραγματοποιούνται από εθελοντές και επισκέπτες που θα έχουν την ευκαιρία να βιώσουν τη ζωή στην ύπαιθρο, στην πραγματική της διάσταση.

Οι δραστηριότητες που αποτελούν τον πυρήνα του όλου εγχειρήματος, έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή και αφορούν την καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών για την παραγωγή πρωτεϊνούχου καρπού καθώς και την εκτροφή χοίρων και πτηνών ελευθέρας βοσκής. Τα ζώα του αγροκτήματος αναζητούν την τροφή σε ένα απόλυτα φυσικό περιβάλλον. Τα ζώα αναπτύσσονται υπό άριστες βιοκλιματικές συνθήκες, με ήλιο, πράσινο, καθαρό αέρα, φυσική και φυτική πιστοποιημένη τροφή, με άριστη υγιεινή. Ακόμα και το χειμώνα που υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για συμπληρωματική τροφή, τα ζώα λαμβάνουν βιολογικά μείγματα τροφών και αλεσμένο σκόρδο ως αντιβίωση.

Με την εφαρμογή αναγεννητικών αγροτικών πρακτικών, τα ζώα και τα φυτά του αγροκτήματος αναζωογονούν με την παρουσία τους τη γη, συμμετέχοντας σε έναν κύκλο όμοιο με αυτούς που σχεδιάζει η φύση. Στόχος είναι να αναπτυχθούν δράσεις που βοηθούν τον τόπο και αναδεικνύουν το σημαντικό ρόλο του ανθρώπου στον κύκλο της φύσης, καθιστώντας την παρουσία του θεραπευτική για τη γη αλλά και για τον ίδιο, μέσα από μια αμφίδρομη σχέση προσφοράς.

Έδρα: Πρέσπες (Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας)E-mail: info@gaiaprespa.orgΙστοσελίδα: www.gaiaprespa.org

40

41

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Μοδούσα» ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 2014 από εννέα (9) ελαιοπαραγωγούς της Γέρας Λέσβου, οι περισσότεροι βιοκαλλιεργητές αλλά και νέοι επιστήμονες. Το όνομα της Κοιν.Σ.Επ. προέκυψε από το «Μόδι», το οποίο είναι εθιμική μονάδα βάρους στη Μυτιλήνη, περίπου ίση με 640 κιλά παλαιότερα και περίπου πεντακόσια (500) κιλά σήμερα. «Μοδούσα» ονομάζεται το δέντρο ελιάς που παράγει τη μέγιστη ποσότητα ελαιοκάρπου. Βασική επιδίωξη και ευχή για την Κοιν.Σ.Επ. είναι η επίτευξη της μέγιστης παραγωγικότητας. Όραμα της «Μοδούσα» είναι η τοπική ανάπτυξη με αυτάρκεια και βιωσιμότητα.

Οι τοπικοί παραγωγοί της Κοιν.Σ.Επ. ένωσαν τις δυνάμεις τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα κοινά προβλήματα στην παραγωγή και προώθηση των φημισμένων τοπικών προϊόντων. Στόχος είναι η αξιοποίηση της δυναμικής του ελαιώνα μέσα από τη λογική του συνεργατισμού, διασφαλίζοντας ότι το προϊόν τους δε θα υποβαθμίζεται και θα υπάρχει κέρδος τόσο για τον παραγωγό όσο και για τον καταναλωτή. Βασικό μέλημα των μελών της Κοιν.Σ.Επ. είναι η ανάπτυξη συνεργασιών και η συνεχή διεύρυνση των μελών με τη συμμετοχή νέων κυρίως ανθρώπων που προέρχονται, όχι μόνο από τον κλάδο των αγροτών, αλλά και από άλλους κλάδους (π.χ. οικονομολόγοι, επικοινωνιολόγοι, κ.ά.) που είναι απαραίτητοι

Μοδούσα

42

προκειμένου να διασφαλιστεί η σωστή διαχείριση, προώθηση και προβολή του προϊόντος της πρωτογενούς παραγωγής.

Η Κοιν.Σ.Επ., αν και νέα στο χώρο, έχει ήδη κάνει σημαντικά βήματα προς την επίτευξη του βασικού της στόχου που είναι η οργανωμένη προβολή και προώθηση των τοπικών προϊόντων με επίκεντρο το ελαιόλαδο. Η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων παραμένει βασικό μέλημα και ασφαλιστική δικλείδα για τη βιωσιμότητά της. Στόχος είναι η συνεχής αναβάθμιση των καλλιεργειών, με τη χρήση αειφόρων μεθόδων διαχείρισης της γης, ενισχύοντας την παραγωγή έξτρα παρθένου ελαιολάδου και βελτιώνοντας την απόδοση των ελαιοδέντρων. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. έχουν θέσει συγκεκριμένα κριτήρια ποιότητας και επιβλέπουν όλα τα στάδια παραγωγής, από την καλλιέργεια και τη συλλογή του ελαιοκάρπου, μέχρι την έκθλιψη του καρπού και την αποθήκευση του ελαιολάδου. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζουν την υψηλή και σταθερή ποιότητα και επομένως την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος.

Η Κοιν.Σ.Επ. έχει ήδη επιτύχει σημαντικά οφέλη για τα μέλη της. Προωθεί την κοινή χρήση εξειδικευμένου εξοπλισμού μεταξύ των μελών της, μειώνοντας το κόστος παραγωγής. Μέσα από τη συλλογική διεκδίκηση έχει επιτύχει καλύτερες τιμές και σημαντικές εκπτώσεις από τους συνεργάτες της. Για την παραγωγή του ελαιολάδου, η Κοιν.Σ.Επ. συνεργάζεται με τοπικά ελαιοτριβεία, όπου εφαρμόζεται το σύστημα της κοινής άλεσης. Επίσης, σε συνέχεια διαπραγμάτευσης με φορείς πιστοποίησης βιολογικών αγροτικών προϊόντων στην Ελλάδα, πέτυχε τη μείωση στο μισό του ετήσιου κόστους πιστοποίησης για όλα τα μέλη της. Σε συνεργασία με τοπικούς καλλιτέχνες σχεδιάστηκε η συσκευασία του προϊόντος.

Ο διάλογος και η ενίσχυση της γνώσης αποτελούν την κινητήριο δύναμη της Κοιν.Σ.Επ.. Συναντήσεις των μελών

43

της διοργανώνονται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, προκειμένου να αναζητηθούν λύσεις και προτάσεις για τα καθημερινά ζητήματα αλλά και το μελλοντικό προγραμματισμό. Η γνώση βρίσκεται στο επίκεντρο της πρακτικής και για αυτό το λόγο η Κοιν.Σ.Επ. υποστηρίζει το σύστημα μεταφοράς καλλιεργητικής τεχνογνωσίας, καλών γεωργικών πρακτικών, εφαρμογής καινοτομιών και πρωτοκόλλων καλλιέργειας με τη συμμετοχή όλων των τοπικών παραγωγών της περιοχής.

Η «Μοδούσα» βγήκε στην αγορά με δύο προϊόντα, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και το έξτρα παρθένο βιολογικό ελαιόλαδο. Στόχος των πωλήσεων είναι η μείωση του αριθμού των μεσαζόντων, προκειμένου ο καταναλωτής να απολαμβάνει ένα ποιοτικό προϊόν σε μια λογική τιμή. Προς το παρόν, τα προϊόντα διατίθενται στα καταστήματα της Λέσβου, της Λήμνου και της Χίου. Η τοπική αγορά αποτελεί προτεραιότητα για τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ., προωθώντας στους ντόπιους την κοινή αντίληψη για τη μοναδικότητα των προϊόντων και του τόπου, δίδοντας επιπλέον τη δυνατότητα σε κάθε επισκέπτη να γνωρίσει τον τοπικό πολιτισμό των γεύσεων. Η σταδιακή επέκταση σε νέες αγορές είναι στα μελλοντικά σχέδια της Κοιν.Σ.Επ. και θα επιτευχθεί παράλληλα με την αύξηση των μελών της, προκειμένου να καλυφθούν οι αυξημένες απαιτήσεις των νέων αγορών. Επίσης, έχει προβλεφθεί η δυνατότητα επέκτασης σε άλλες καλλιέργειες, υποστηρίζοντας την ορθολογική αξιοποίηση όλων των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Λέσβου. Στο επίκεντρο των δράσεων βρίσκεται η ενίσχυση της λειτουργίας του συστήματος της τοπικής αγροτοδιατροφικής αλυσίδας στη Λέσβο, σε άμεση διασύνδεση με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του νησιού.

Έδρα: Γέρα Λέσβου (Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου)E-mail: info@modousa.grΙστοσελίδα: www.modousa.gr

43

44

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Σπάρτακος» ιδρύθηκε το 2013 και απαριθμεί δεκαέξι (16) μέλη. Σκοπός της Κοιν.Σ.Επ. είναι η παραγωγή προϊόντων και η παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας σε όλους τους τομείς της τοπικής δράσης, με έμφαση στο περιβάλλον, την οικολογία και τον άνθρωπο. Επιδίωξη είναι η προαγωγή του τοπικού και συλλογικού συμφέροντος, η προώθηση της απασχόλησης, η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής καθώς και της τοπικής ανάπτυξης.

Βασικό όραμα για την Κοιν.Σ.Επ. είναι η λειτουργία της ως θερμοκοιτίδα ιδεών, επικεντρωμένη στις αρχές της

Σπάρτακος

45

διατροφικής και ενεργειακής αυτάρκειας, οι οποίες σταδιακά θα μετασχηματιστούν σε επιχειρηματικές ιδέες και οικονομικά βιώσιμες μικρές επιχειρήσεις που θα προσφέρουν στην τοπική κοινωνία ασφαλή, ποιοτικά, φθηνά προϊόντα και υπηρεσίες και θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα θα αποτελέσουν δείγματα καλής πρακτικής στο νέο συνεταιριστικό αγροτικό χώρο που διαμορφώνεται και πρέπει να ηγηθεί της προσπάθειας ενδυνάμωσης του πρωτογενούς τομέα ως βασικού παραγωγικού πυλώνα της ελληνικής οικονομίας.

Από τις πρώτες δράσεις που αναπτύχθηκαν από την Κοιν.Σ.Επ., με μεγάλη επιτυχία και ανταπόκριση από τους κατοίκους της Κομοτηνής είναι η δημιουργία οικολογικών Συνεργατικών Λαχανόκηπων, με στόχο την εκπαίδευση εθελοντών και οικογενειών στην ίδιο-παραγωγή ασφαλών, ποιοτικών και υγιεινών λαχανικών, με ήπιες μεθόδους χωρίς χημικά. Ο συνεργατικός λαχανόκηπος έχει ευρύτερες προεκτάσεις, προωθώντας τη φιλοσοφία και τον τρόπο ζωής που βασίζεται στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία, στις σχέσεις των ανθρώπων και στην ενεργοποίηση της γειτονιάς.

Για την επίτευξη του στόχου αυτού, τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. ξεκίνησαν να ψάχνουν, μέσα και γύρω από την Κομοτηνή, εγκαταλειμμένους ιδιωτικούς χώρους (οικόπεδα και χωράφια) με σκοπό τη μετατροπή τους σε συνεργατικούς λαχανόκηπους. Η παραχώρηση της γης στην Κοιν.Σ.Επ. γίνεται με χρησιδάνειο χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα και για όσα χρόνια θα παραμένει αναξιοποίητη από τον ιδιοκτήτη της. Σε αντάλλαγμα, η Κοιν.Σ.Επ. αναλαμβάνει την καθαριότητα του χώρου, τη σύνταξη τοπογραφικού διαγράμματος (εάν δεν υπάρχει), την περίφραξη του χώρου με έκδοση σχετικής άδειας και τη μέριμνα για την ύδρευσή του. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα δημιουργήθηκαν τέσσερις (4) συνεργατικοί λαχανόκηποι, συνολικής έκτασης δώδεκα (12) στρεμμάτων που φιλοξενούν

46

περίπου διακόσιους τριάντα (230) μικροκαλλιεργητές.

Κάθε έκταση χωρίζεται σε μερίδια, με ελάχιστη, διαθέσιμη, καλλιεργήσιμη έκταση 50 τ.μ., τα οποία καλλιεργούνται μόνο με βιολογικό τρόπο και με ντόπιες ποικιλίες. Υπάρχει καταστατικό λειτουργίας και ομάδα διοίκησης στα πρότυπα ανάλογων συνεργατικών προσπαθειών. Αρωγός στην προσπάθεια διατήρησης των τοπικών ποικιλιών κηπευτικών είναι οι τοπικές ομάδες «Πελίτη» και «Βελανιδιά» που εφοδιάζουν τους λαχανόκηπους με σπόρους και φυτώρια.

Μετά την εκδήλωση ενδιαφέροντος γίνεται κλήρωση και κάθε λαχανόκηπος διαμοιράζεται σε κληροτεμάχια (μερίδια). Η ανταπόκριση των πολιτών ήταν και παραμένει εντυπωσιακή. Η λίστα αναμονής είναι μεγάλη και τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. συνεχίζουν να αναζητούν νέους χώρους. Κάθε καλλιεργητής συμμετέχει στο λαχανόκηπο έναντι εφάπαξ συνδρομής. Τα έξοδα αφορούν το κόστος εκκίνησης και υποδομών / εξοπλισμού, το κόστος λειτουργίας και τα γενικά έξοδα και κατανέμονται ισόποσα σε κάθε καλλιεργητή. Όσοι/ες συμμετέχουν στους λαχανόκηπους είναι ισότιμα υπεύθυνοι/ες και αρμόδιοι/ες για τη φροντίδα, τη συντήρηση, την καθαριότητα και την προστασία των κοινόχρηστων χώρων. Σε κάθε λαχανόκηπο υπάρχει πάντα βοήθεια από άτομα που γνωρίζουν την ορθή διαχείριση των καλλιεργειών και κατευθύνουν κατάλληλα τους συμμετέχοντες. Επίσης, διοργανώνονται, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων, ενημερωτικές εκδηλώσεις και μαθήματα από έμπειρους γεωπόνους, ειδικούς στη βιολογική γεωργία.

Έδρα: Κομοτηνή (Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης)E-mail: info@spartakos.euΙστοσελίδα: www.spartakos.eu

46

47

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Τροφοσυλλέκτης» έχει έδρα το Νέο Μικρό Χωριό Ποταμιάς Καρπενησίου και τα μέλη της απασχολούνται με τη συλλογή και εμπορία άγριας τρούφας καθως και άλλων καρπών της φύσης, κατόπιν παραγγελίας, όπως αγριοφράουλες, βατόμουρα, τσάι του βουνού και διάφορα μυρωδικά και βότανα. Ανάλογα με την εποχή συλλέγονται: καλοκαιρινή μαύρη τρούφα Tuber Aestivum, φθινοπωρινές μαύρες τρούφες Tuber Uncinatum και Tuber Mesentericum, λευκή ανοιξιάτικη Tuber Borchii. Η Κοιν.Σ.Επ. διαθέτει επίσης αποξηραμένα άγρια μανιτάρια σε μεγάλη ποικιλία, όπως porcini, κανθαρέλλες, καισαρικά, πλευρώτους, κ.ά.

Το πεδίο δράσης της Κοιν.Σ.Επ. εκτυλίσσεται σε ένα από τα καθαρότερα οικοσυστήματα στην Ευρώπη, καθώς η αραιοκατοικημένη δομή του νομού Ευρυτανίας επιτρέπει

Τροφοσυλλέκτης

48

την ύπαρξη μεγάλων δασικών εκτάσεων χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση και οικιστική ή αγροτική μόλυνση. Μέσα στα απέραντα, μικτά δάση που περιβάλλουν την περιοχή του Καρπενησίου υπάρχει η δυνατότητα εντοπισμού διαφόρων ειδών άγριων μανιταριών που αναπτύσσονται εκεί. Εντούτοις η οικονομική εκμετάλλευσή τους είναι πολύ περιορισμένη, ενώ έχει ατονήσει η γνώση συλλογής τους αλλά και η παιδεία κατανάλωσής τους.

Το μανιτάρι και ειδικότερα η τρούφα (υπόγειο μανιτάρι) αποτελεί ένα ιδιαίτερο προϊόν που συναντάται σε αφθονία στην περιοχή που δραστηριοποιείται η Κοιν.Σ.Επ. Η γαστρονομική και θρεπτική αξία της τρούφας την καθιστούν περιζήτητη. Γενικότερα, η ποιότητα των ελληνικών άγριων μανιταριών είναι εξαιρετική και η γεύση πολλών από αυτά συγκλονιστική. Ο τρόπος και τόπος συλλογής των μανιταριών από τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. αποτελούν εγγύηση για τη λήψη ενός καθαρού και βιολογικού προϊόντος με αυθεντικό άρωμα και γεύση.

Σκοπός της Κοιν.Σ.Επ. είναι η στήριξη και η ανάπτυξη εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων, συμβάλλοντας έτσι στην οικονομική ανάπτυξη της υπαίθρου και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της εσωτερικής μετανάστευσης και της γήρανσης του πληθυσμού που πλήττουν την περιοχή, αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο κτήματα, τα οποία βρίσκονται σε αδράνεια. Το κυνήγι άγριας τρούφας στα καταπράσινα βουνά της Ευρυτανίας, ως συναφή δραστηριότητα, συνιστά μια αξέχαστη περιπέτεια που δίνει τη δυνατότητα επαφής με τη φύση, συντροφιά με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους. Παρθένα τοπία, μεθυστικά αρώματα και σπάνιες γεύσεις ικανοποιούν όλες τις αισθήσεις και συναρπάζουν όσους και όσες συμμετέχουν.

Έδρα: Καρπενήσι Ευρυτανίας (Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας) E-mail: trofosyllektis@gmail.comΙστοσελίδα: http://trofosyllektis.wix.com/trofosyllektis

48

49

Καλές πρακτικές από την Eυρώπη

50

Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση (Societa Cooperativa Sociale Agricola Integrata) «Agricoltura Nuova» ιδρύθηκε το 1977 ως πρωτοβουλία μιας ομάδας νέων ανέργων, εργατών και αγροτών. Κοινή στόχευση ήταν και παραμένει η δημιουργία θέσεων εργασίας, κυρίως στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, δίδοντας ταυτόχρονα έμφαση στην απασχόληση και κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία αλλά και ευρύτερα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Σήμερα, ποσοστό 30% των εργαζομένων στην «Agricoltura Nuova» είναι άτομα με αναπηρία. Επιπλέον στόχευση αποτελεί η περιβαλλοντική προστασία και αειφορία του Περιφερειακού Πάρκου Decima – Malafede, μιας περιοχής περίπου 6.000 στρεμμάτων στη Ρώμη της Ιταλίας. Η δράση των μελών της «Agricoltura Nuova» ήταν καταλυτική για τον περιορισμό της τάσης «τσιμεντοποίησης» της περιοχής, διατηρώντας τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Σήμερα, το σήμα κατατεθέν των προϊόντων (“Fatto in Malat-ede”) συνδέεται άμεσα με τον τόπο παραγωγής τους.

Agricoltura Nuova

51

Η παραγωγική δραστηριότητα βασίζεται στη λογική της βιολογικής καλλιέργειας και εκτροφής, με στόχο την ενίσχυση και διατήρηση των βιολογικών οικοσυστημάτων παραγωγής, χωρίς τη χρήση συνθετικών χημικών, αξιοποιώντας τις διασυνδέσεις του περιβάλλοντος και της παράδοσης και διασφαλίζοντας την υγεία του καταναλωτή αλλά και του παραγωγού. Το 1996 η «Agricoltura Nuova» εντάχθηκε στην Ιταλική Ένωση Βιολογικής Γεωργίας (AIAB). Τα προϊόντα της είναι πιστοποιημένα και φέρουν την ειδική ευρωπαϊκή σήμανση που αφορά το βιολογικό τρόπο παραγωγής. Το 2010 το αγρόκτημα της «Agricoltura Nuova» κάνει στροφή προς τη βιοδυναμική μέθοδο παραγωγής. Αυτό σημαίνει ότι διατηρεί τα στοιχεία της οργανικής-βιολογικής καλλιέργειας και εκτροφής με στόχευση:§ το αγρόκτημα να μετασχηματιστεί σε ένα ζωντανό οργανισμό

με τη μέγιστη εφικτή αυτάρκεια, δηλαδή μείωση όσο το δυνατόν των εισροών και αύξηση της παραγωγικότητας

§ την ολοκληρωτική συμμετοχή του αγρότης, ο οποίος πλέον δεν καλλιεργεί μηχανικά αλλά παρατηρεί και αξιοποιεί τις πνευματικές και κοσμικές δυνάμεις του αγρού, στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης

§ την ενίσχυση της βιοποικιλότητας του αγροκτήματος και τη διασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας

§ την τόνωση της ιδιοτυπίας του αγροκτήματος, να έχει δηλαδή τη δική του ατομικότητα

§ τα προϊόντα να φέρουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αγροκτήματος, διαμορφώνοντας τη δική τους ταυτότητα που θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την άριστη γεύση και τις υψηλές οργανοληπτικές ιδιότητες.

Επομένως, η ανάπτυξη του βιοδυναμικού συστήματος δεν είναι απλώς ένας τρόπος καλλιέργειας αλλά μια στάση ζωής, μια διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων και μια φιλοσοφία. Κυρίως ο βιοδυναμικός καλλιεργητής δε δρα απομονωμένα αλλά συλλογικά.

52

Η φιλοσοφία στην οργάνωση και λειτουργία της «Agricoltu-ra Nuova» βασίζεται στη διαφοροποίηση της γεωργικής παραγωγής και της κτηνοτροφίας, στην ήπια επεξεργασία των παραγόμενων τροφίμων και στις απευθείας πωλήσεις. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η διάθεση προϊόντων σε προσιτές τιμές, ο έλεγχος του συνολικού κύκλου παραγωγής και ταυτόχρονα η διατήρηση των θέσεων απασχόλησης. Το αγρόκτημα είναι ο τόπος παραγωγής, επεξεργασίας και πώλησης των προϊόντων που παράγει, επιδιώκοντας την απευθείας επαφή με τον καταναλωτή. Αποτέλεσε στρατηγική απόφαση των μελών της «Agricoltura Nuova» να μη πωλούν τα προϊόντα τους σε μεσάζοντες και σε αγορές χονδρικής πώλησης, αλλάζοντας τον τρόπο σκέψης και εργασίας των παραγωγών.

Το αγρόκτημα παράγει και διαθέτει προς πώληση μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων και συγκεκριμένα:§ δημητριακά και σιτηρά από τα οποία παράγονται ψωμί,

ζυμαρικά και γλυκά§ γάλα και υποπροϊόντα γάλακτος (τυρί, τυρί cottage, γιαούρτι)§ μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό§ φρούτα, αυγά, κρασί, όσπρια και εποχιακά λαχανικά.§ κρέας από αρνί, μοσχάρι και χοιρινό.Η «Agricoltura Nuova» έχει αναπτύξει πέντε (5) σημεία πώλησης, εντός του αγροκτήματος και σε επιλεγμένες τοπικές αγορές. Ταυτόχρονα προσφέρει στους επισκέπτες της μια σειρά υπηρεσιών, όπως εστιατόρια και μπαρ, διοργάνωση εκδηλώσεων, εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια, υπαίθριες δραστηριότητες και ξεναγήσεις, ιππασία και θεραπευτική ιππασία καθώς και φυτώριο.

Έδρα: Ρώμη (Περιφέρεια Λάτσιου, Ιταλία)E-mail: info@agricolturanuova.itΙστοσελίδα: www.agricolturanuova.it

52

53

H μη κυβερνητική οργάνωση «San Patrignano» ιδρύθηκε το 1978 και σήμερα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες κοινότητες απεξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες, παγκοσμίως. Απευθύνεται σε νέους άνδρες και γυναίκες με προβλήματα τοξικοεξαρτήσεων και οι υπηρεσίες της παρέχονται εντελώς δωρεάν. Η λειτουργία της είναι αυτοχρηματοδοτούμενη και σημαντικό μέρος του κεφαλαίου της προέρχεται από τη διάθεση των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από τις κοινωνικές επιχειρήσεις (Società Cooperativa Sociale) που έχουν συσταθεί, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τη θεραπευτική διαδικασία και την κοινωνική επανένταξη των ωφελουμένων.

Από την έναρξη της λειτουργίας της, η «San Patrignano» έχει προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα υπηρεσιών σε περισσότερα από 20.000 νεαρά άτομα. Η επιτυχία της καινοτό- μου μεθόδου αποκατάστασης βασίζεται στην ενδυνάμωση και επανένταξη του ατόμου μέσα από την εκπαίδευση, τη βελτίωση των δεξιοτήτων και την εργασία. Βασικές αρχές που θέτονται σε εφαρμογή είναι η αυτοεκτίμηση, η συλλογικότητα, ο σεβασμός του άλλου, η αειφορία του περιβάλλοντος. Η συντριπτική

San Patrignano

54

πλειοψηφία (72%) των νέων που ολοκληρώνουν το πρόγραμμα επανεντάσσεται πλήρως, κοινωνικά και εργασιακά, και δεν έχει ξανακάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Η «San Patrignano» έχει αναπτύξει περισσότερους από πενήντα (50) τομείς απόκτησης εργασιακής εμπειρίας. Η ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων στον πρωτογενή τομέα, μέσω των αντίστοιχων κοινωνικών επιχειρήσεων, είναι ένας ιδιαίτερα δημοφιλής τομέας που βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τον αγροτικό χαρακτήρα της τοπικής κοινότητας που φιλοξενεί τις εγκαταστάσεις της οργάνωσης. Η συνεργασία μεταξύ των ατόμων και η επαφή με τη φύση και τα ζώα δρουν θεραπευτικά, καλλιεργώντας την υπευθυνότητα και τη συνέπεια, με σεβασμό για τη ζωή και το περιβάλλον.

Οι εργαζόμενοι/ες εξειδικεύονται σε ευρύ φάσμα παραγωγικών δραστηριοτήτων μέσα από τις καλλιέργειες οπωροκηπευτικών, τον ελαιώνα και τα αμπέλια, τα φυτώρια των καλλωπιστικών φυτών, τις φάρμες των αγελάδων και των χοίρων, τα μελίσσια. Οι καλλιέργειες γίνονται χωρίς τη χρήση συνθετικών χημικών, με τη χρήση τεχνικών βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, με βάση το αυστηρό χρονοδιάγραμμα της καλλιέργειας για κάθε στάδιο ζωής των φυτών. Με την πάροδο του χρόνου, ο πειραματισμός και η ανάμειξη των καλλιεργητικών και μεταποιητικών προσεγγίσεων έχουν αναμφισβήτητα οδηγήσεις σε καινοτομίες του κλάδου. Τα παραγόμενα προϊόντα διοχετεύονται στην τοπική κοινωνία μέσα από τις υπόλοιπες δραστηριότητες της οργάνωσης (π.χ. αρτοποιείο, αλλαντοποιείο, τυροκομείο, εστιατόριο, on-line πωλητήριο, καταστήματα τροφίμων, οινοποιείο κ.λπ.). Η παραγωγική διαδικασία υπακούει στη λογική της απευθείας χρησιμοποίησης ή μεταποίησης των πρώτων υλών, αποδίδοντας στον καταναλωτή προϊόντα υψηλής ποιότητας σε προσιτές τιμές.

Έδρα: Ρίμινι (Περιφέρεια Εμίλια-Ρομάνια, Ιταλία)E-mail: info@sanpatrignano.orgΙστοσελίδα: www.sanpatrignano.org

54

55

Η «De Wassende Maan» είναι μια πρωτοπόρος συνεταιριστική επιχείρηση (biologisch-dynamische landbouw coöperatieve), η οποία εξειδικεύεται στη βιολογική καλλιέργεια οπωροκηπευτικών και στη χοιροτροφία. Στο αγρόκτημα του συνεταιρισμού, συνολικής έκτασης σαράντα έξι (46) στρεμμάτων, παράγονται με τη μέθοδο της βιοδυναμικής γεωργίας περισσότερα από τριάντα (30) είδη εποχιακών λαχανικών και φρούτων. Τα προϊόντα της συνεταιριστικής επιχείρησης φέρουν τις ετικέτες Demeter (βιοδυναμική γεωργία), Biogarantie και πιστοποιημένης βιολογικής γεωργίας της ΕΕ. Το όνομα της συνεταιριστικής επιχείρησης σημαίνει «σελήνη στη γέμιση». Η σελήνη επιδρά στην ανάπτυξη των φυτών μέσα από την έλξη που ασκεί στο νερό. Όταν η σελήνη βρίσκεται στη γέμιση (αυξάνεται) αναγκάζει την υγρασία να ανέβει κοντύτερα στην επιφάνεια του εδάφους, για το λόγο αυτό θεωρείται και η καλύτερη στιγμή για τη σπορά και το φύτεμα.

Η ιστορία της συνεταιριστικής επιχείρησης ξεκινά το 1979, όταν μια γυναίκα, εκπαιδευτικός στο επάγγελμα, αποφασίζει να ασχοληθεί με τη βιοκαλλιέργεια λαχανικών σε ένα μικρό χωράφι που ενοικίασε. Το πρωτοποριακό της εγχείρημα απέδωσε καρπούς και συσπείρωσε περισσότερους ανθρώπους, οι οποίοι ίδρυσαν μερικά χρόνια αργότερα (1986) τη συνεταιριστική επιχείρηση, αγοράζοντας και επεκτείνοντας την καλλιεργήσιμη έκταση. Σήμερα, το αγρόκτημα

De Wassende Maan

56

απασχολεί σε μόνιμη βάση δεκαπέντε (15) εργαζομένους/ες και κάποια από τα μέλη της συνεταιριστικής επιχείρησης. Σε περιόδους αιχμής προσλαμβάνει εποχιακούς εργαζομένους/ες, δίδοντας έμφαση στην ενίσχυση της απασχόλησης ατόμων από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, δραστηριοποιούνται περισσότερα από εκατό (100) άτομα στη διαδικασία της καθημερινής διανομής και πώλησης των φρέσκων προϊόντων στην ευρύτερη περιοχή. Η αναπτυξιακή δυναμική αποτέλεσε τη βάση της σταθερής αύξησης των πωλήσεων, δημιουργώντας όλες τις προϋποθέσεις για μια οικονομικά υγιή και κερδοφόρα επιχείρηση.

Η φιλοσοφία στην οργάνωση και λειτουργία της «De Was-sende Maan» βασίζεται στο όραμα για την αλλαγή προς ένα νέο τρόπο ζωής, πιο κοντά στη φύση και στον άνθρωπο (οικολογική και κοινωνική δέσμευση). Η αναπτυξιακή δυναμική της συνεταιριστικής επιχείρησης βασίζεται σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής και σταθερής ποιότητας, ενώ θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να έχει τη χαμηλότερη δυνατή επίπτωση στο περιβάλλον. Κεντρικό ζητούμενο είναι ο προσανατολισμός στις ανάγκες και απαιτήσεις του καταναλωτή. Κλειδί για την επιτυχία αποτελεί η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών (μέτοχοι, μέλη, υποστηρικτές, εργαζόμενοι, συνεργάτες, προμηθευτές, καταναλωτές, συνδρομητές,) που γίνονται κοινωνοί της προσπάθειας για την εξασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής για όλους και όλες.

Το σύνθημα «από το χωράφι του παραγωγού στο πιάτο του καταναλωτή» αποτελεί βασική επιδίωξη και αρχή στη διάθεση των προϊόντων. Ζητούμενο είναι η πώληση, στον τελικό καταναλωτή, παραγόμενων προϊόντων με περισσότερη γεύση, με τα λιγότερο δυνατά διανυθέντα χιλιόμετρα και με δίκαιη τιμή για τον καταναλωτή και τον παραγωγό. Το 1995 τέθηκε σε εφαρμογή η πρωτοπόρος υπηρεσία της βιο-συνδρομής. Κάθε συνδρομητής, καταβάλλοντας ένα πάγιο μηνιαίο ποσό, αποκτά το δικαίωμα να παραλαμβάνει, κάθε εβδομάδα, από περίπου πενήντα (50)

57

σημεία διανομής, τα οποία βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Γάνδης, τα βιο-πακέτα με φρέσκα εποχιακά προϊόντα, απευθείας από το αγρόκτημα αλλά και από λοιπούς τοπικούς παραγωγούς. Τα προϊόντα συνοδεύονται από αναλυτικές πληροφορίες για την προέλευση και τη θρεπτική αξία τους καθώς και προτάσεις συνταγών. Με αυτόν τον τρόπο και ο καταναλωτής συμμετέχει στη διαμόρφωση μιας αειφόρου εφοδιαστικής αλυσίδας και ενός βιώσιμου συστήματος τοπικής εμπορίας, συμβάλλοντας συνειδητά στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα.

Η συνεταιριστική επιχείρηση διευρύνει διαρκώς τον κύκλο των συνεργασιών της και υποστηρίζει κάθε νέα πρωτοβουλία, η οποία πραγματεύεται τις ίδιες αρχές και αξίες. Ενδεικτικά, συνεργάζεται:§ Με την εθελοντική ομάδα «Mizuna», η οποία αποτελείται από

φοιτητές του Πανεπιστημίου της Γάνδης. Η ομάδα ξεκίνησε τη δράση της το 2011 με στόχο τη δημιουργία ενός συστήματος τακτικής προμήθειας φρέσκων λαχανικών σε μικρές ποσότητες, απευθυνόμενο στις ανάγκες των φοιτητών. Η πιλοτική διανομή των φοιτητικών πακέτων οπωροκηπευτικών λειτούργησε με μεγάλη επιτυχία, οι παραγγελίες συνεχώς αυξάνονται, όπως και τα μέλη της εθελοντικής ομάδας που έχουν πλέον στραφεί προς τη μελέτη για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιώσιμης κινητικότητας των τροφίμων.

§ Με την εταιρεία «Cargo Vélo», η οποία παρέχει υπηρεσίες ταχυμεταφορών με ποδήλατο σε επιχειρήσεις που βρίσκονται στο κέντρο της Γάνδης. Οι συμβεβλημένες επιχειρήσεις, μέσω τριμηνιαίας συνδρομής, παραλαμβάνουν κάθε Δευτέρα τη χάρτινη συσκευασία με φρέσκα βιολογικά φρούτα. Κάθε σακούλα καλύπτει μέχρι πέντε (5) υπαλλήλους (ένα φρούτο ανά υπάλληλο) για μια εβδομάδα.

Έδρα: Γάνδη (Περιφέρεια Φλάνδρας, Βέλγιο)E-mail: info@dewassendemaan.beΙστοσελίδα: www.dewassendemaan.be

57

58

H πιστοποιημένη κοινωνική επιχείρηση (Community Inter-est Company) «Fungi Futures» ιδρύθηκε το 2011 από δύο (2) νέους ανθρώπους, με επίκεντρο την αειφορία (κοινωνική και περιβαλλοντική) και όχι την επίτευξη κέρδους. Η καινοτομία της επιχείρησης βασίζεται σε μια πολύ απλή και εύκολα εφαρμόσιμη ιδέα που αφορά την καλλιέργεια μανιταριών, κυρίως Pleurotus ostreatus, σε υπόστρωμα που παράγεται από το κατακάθι του καφέ. Ταυτόχρονα, στόχος των μελών της κοινωνικής επιχείρησης είναι να μεταδώσει την τεχνογνωσία της, μέσα από διαδικτυακά σεμινάρια, δημιουργώντας μια διεθνή κοινότητα ανθρώπων που θα μάθουν και θα εξελίξουν τη μέθοδο και τις τεχνικές αυτής της καλλιέργειας.

Η «Fungi Futures» συλλέγει σε εβδομαδιαία βάση, από τις τοπικές καφετέριες, τα κατακάθια από τον καφέ εσπρέσο, ο οποίος έχει ήδη αποστειρωθεί μέσω της διαδικασίας παρασκευής του ροφήματος. Επίσης, συνεργάζεται με άλλη κοινωνική επιχείρηση ανακύκλωσης προκειμένου να προμηθευτεί το χαρτόνι που χρειάζεται για τη δημιουργία του υποστρώματος. Η παρασκευή του οργανικού υποστρώματος, η παραγωγή του μυκηλίου,

Fungi Futures

59

η σπορά και η επώαση γίνονται από τους εργαζόμενους της «Fungi Futures». Το τελικό προϊόν με την εμπορική επωνυμία GroCycle είναι ατομικές οικολογικές συσκευασίες παραγωγής των καρποφοριών, οι οποίες διατίθενται στους καταναλωτές προκειμένου να παράξουν στο σπίτι τους τα δικά τους φρέσκα μανιτάρια πλευρώτους μέσα σε μόλις δεκατέσσερις (14) ημέρες, με εγγυημένη παραγωγή τουλάχιστον δύο (2) καλλιεργειών ανά κουτί. Το Νοέμβριο του 2014, η ζήτηση του προϊόντος ήταν τόσο μεγάλη που η κοινωνική επιχείρηση πούλησε όλα τα διαθέσιμα κουτιά που υπήρχαν στην αποθήκη της.

Το επόμενο βήμα έγινε με τη μετατροπή των χώρων ενός κοινού γραφείου σε αστική φάρμα μανιταριών. Το προϊόν διατίθεται προς πώληση σε τοπικές επιχειρήσεις. Σημειώνεται ότι, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας παραγωγής το υπόστρωμα έχει μετατραπεί σε γόνιμο κομπόστ (φυσικό λίπασμα), το οποίο επίσης διατίθεται προς χρήση. Το Μάρτιο του 2015 ξεκίνησε μια διαδικτυακή καμπάνια (crowdfunding) στο www.kickstarter.com με στόχο να συγκεντρωθούν 16.000 λίρες προκειμένου να γίνει η μεταστέγαση των γραφείων και της αστικής φάρμας, να αγοραστεί νέος εξοπλισμός και να δημιουργηθούν νέες θέσεις απασχόλησης. Μέσα σε μόλις ένα (1) μήνα ο στόχος επιτεύχθηκε και ξεπεράστηκε, με τη βοήθεια συνολικά διακοσίων πενήντα δύο (252) υποστηρικτών.

Μέσα στα τέσσερα (4) πρώτα έτη λειτουργίας της, η κοινωνική επιχείρηση διέθεσε περισσότερες από δέκα χιλιάδες (10.000) GroCycle ατομικές συσκευασίες παραγωγής μανιταριών και μύησε διακόσια πενήντα (250) άτομα σε αυτήν τη μέθοδο ανακύκλωσης των υπολειμμάτων του καφέ και ταυτόχρονης παραγωγής μανιταριών, μέσα από διαδικτυακά σεμινάρια. Συνολικά υπολογίζεται ότι έχουν ανακυκλωθεί περισσότερο από τριάντα (30) τόνοι υπολειμμάτων καφέ και έχουν παραχθεί περίπου επτά χιλιάδες (7.000) κιλά μανιτάρια πλευρώτους.

60

Οι πρώτες διακρίσεις για την κοινωνική επιχείρηση ήρθαν πολύ γρήγορα. Το 2012 έλαβε το βραβείο επιτυχημένης περιβαλλοντικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας (DEBI Awards) στην κατηγορία των μικρών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Κομητεία του Ντέβον. Επίσης, ήταν δεύτερος επιλαχόντας στην κατηγορία «Big idea» (μεγάλη ιδέα) του βραβείο «Observer Ethical Awards 2012» με την υποστήριξη του Ecover. Επίσης, το 2014 έλαβε το βραβείο καινοτομίας στη διαχείριση αποβλήτων «CIWM Innovation award».

Αξίζει να σημειωθεί ότι, η «Fungi Futures» έχει την έδρα της στο κτήμα Dartington στην Κομητεία του Ντέβον, μια πρότυπη αγροτική κοινότητα (Dartington experiment), η οποία εδώ και εννέα (9) δεκαετίες αποτελεί τόπο πειραματισμού και ανάπτυξης πρωτοπόρων ιδεών για τη γεωργία και τη δασοπονία, μέσα από μια πληθώρα εκπαιδευτικών προγραμμάτων για νέους κυρίως ανθρώπους, δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Η κοινότητα λειτουργεί ως πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών κάθε χρόνο καθώς και πολλών καλλιτεχνών και επιστημόνων. Η δράση που αναπτύσσεται βασίζεται στο όραμα των ιδρυτών του κτήματος (Dorothy και Leonard Elmhirst) για τη δημιουργία μιας αυθεντικής και δημιουργικής κοινωνίας με γερές βάσεις που θα είναι βιώσιμη, δίκαιη και καινοτόμος.

Έδρα: Ντέβον (Περιφέρεια Νοτιοδυτικής Αγγλίας, Ηνωμένο Βασίλειο)E-mail: info@fungi-futures.co.ukΙστοσελίδα: www.grocycle.com

60

61

Η κοινωνική επιχείρηση «cultivatelondon» είναι ένα καινοτόμο αστικό κτήμα που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2010 στο Λονδίνο. Με το σύνθημα «καλλιεργούμε όλοι και όλες μαζί» (growing together), καλλιεργεί φυτά, στοχεύοντας:§ στην επιμόρφωση και τη δημιουργία ευκαιριών

απασχόλησης σε νέους/ες, ηλικίας 16-24 ετών, που δεν πηγαίνουν σχολείο και είναι άνεργοι/ες

§ στη μετατροπή εγκαταλελειμμένων οικοπέδων σε χώρους παραγωγής τροφίμων, καθιστώντας περισσότερο βιώσιμη μια από τις μεγαλύτερες μητροπόλεις του κόσμου

§ στην αύξηση των ποσοτήτων των τοπικών βιολογικών προϊόντων που παράγονται και καταναλώνονται από τους κατοίκους και επισκέπτες της πόλης.

Κεντρική επιδίωξη είναι η δημιουργία μακροπρόθεσμου αντίκτυπου στις ζωές των νέων αλλά και στην αλλαγή της

cultivatelondon

62

καταναλωτικής συμπεριφοράς αναφορικά με τα φρέσκα τρόφιμα.

Στο κτήμα απασχολούνται άνεργοι/ες νέοι/ες που εκπαιδεύονται στην εγκατάσταση και λειτουργία φυτωρίων παραγωγής κηπευτικών και καλλωπιστικών φυτών. Το πρόγραμμα απόκτησης βασικών δεξιοτήτων έχει διάρκεια δεκαπέντε (15) ωρών ανά εβδομάδα και στη συνέχεια οι συμμετέχοντες τοποθετούνται σε τοπικές επιχειρήσεις για πρακτική άσκηση και περαιτέρω διεύρυνση των δεξιοτήτων τους. Η συνολική διάρκεια του προγράμματος είναι τέσσερις (4) μήνες. Διοργανώνονται τρεις (3) κύκλοι εκπαίδευσης κάθε χρόνο για περίπου τριάντα (30) νέους/ες. Η επιτυχία του προγράμματος και τα έσοδα από τις πωλήσεις των παραγόμενων προϊόντων και τις χορηγίες επέτρεψαν, το 2015, να εγκαινιαστεί το νέο πρόγραμμα επιχορηγούμενης πρακτικής, για τρεις (3) επιπλέον μήνες, στο αστικό κτήμα για δύο (2) νέους/ες που θα ξεχωρίσουν από το βασικό πρόγραμμα επιμόρφωσης. Επίσης. κάθε χρόνο προσφέρεται η δυνατότητα αμειβόμενης μαθητείας σε περιορισμένο αριθμό ατόμων που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς το βασικό πρόγραμμα επιμόρφωσης. Οι νέοι/ες που συμμετέχουν σε αυτήν την πρωτοβουλία λαμβάνουν υποτροφία για την παρακολούθηση εκπαιδευτικού προγράμματος διετούς φοίτησης στο Caple Manor College, προκειμένου να αποκτήσουν Δίπλωμα στην Καλλιέργεια Οπωροκηπευτικών. Για το διάστημα αυτό παρέχουν εργασία συνολικής διάρκειας είκοσι οχτώ (28) ωρών ανά εβδομάδα στις εγκαταστάσεις της «cultivatelondon».

Στο πλαίσιο επέκτασης των δραστηριοτήτων της, η κοινωνική επιχείρηση παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες αρχιτεκτονικής και φροντίδας κήπων, με στόχο να αυξήσει τους χώρους πρασίνου μέσα στην πόλη του Λονδίνου. Επίσης, διοργανώνει σεμινάρια κηπουρικής και καλλιέργειας, τα οποία απευθύνονται στο ευρύ κοινό και κυρίως σε μαθητές από τα σχολεία της περιοχής.

63

Σε αναγνώριση των προσπαθειών της, η κοινωνική επιχείρηση έχει λάβει πολλαπλές διακρίσεις σε διαγωνισμούς επιχειρηματικότητας στο Λονδίνου και στο Ηνωμένο Βασίλειο ως η καλύτερη επιχείρηση στον τομέα παραγωγής τροφίμων όσο και στην κατηγορία των βέλτιστων επιχειρηματικών πρακτικών για τη μαθητεία και απασχόληση των νέων. Έχει παρουσιαστεί ως πρότυπο επιχείρησης από τις μεγαλύτερες εφημερίδες τοπικής και εθνικής κυκλοφορίας και έχει συμπεριληφθεί ως καλή πρακτική σε πλήθος μελετών για την αστική γεωργία και τη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών ειδικότερα των κατοίκων σε αστικές περιοχές. Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί ως μελέτη περίπτωσης πράσινης επιχείρησης από το Πανεπιστήμιο του Kingston.

Τα φυτά αλλά και τα οπωροκηπευτικά που παράγονται από τη δραστηριότητα της κοινωνικής επιχείρησης διατίθενται τοπικά, προς πώληση σε επιχειρήσεις εστίαση αλλά και σε υπαίθριες αγορές. Το 2015 η «cultivatelondon» ξεκίνησε συνεργασία με το e-shop www.farmdrop.co.uk, το οποίο απευθύνεται στους καταναλωτές του Λονδίνου, προμηθεύοντας τους με φρέσκα τρόφιμα, απευθείας από επιλεγμένους παραγωγούς. Στόχος είναι η επαφή ανθρώπων που πραγματικά νοιάζονται για το τι τρώνε και πως αυτό έχει παραχθεί, απλοποιώντας την τροφική αλυσίδα. Όσο λιγότεροι είναι οι κρίκοι της εφοδιαστικής αλυσίδας τόσο λιγότερα είναι και τα μίλια που διανύει ένα τρόφιμο προκειμένου να βρεθεί από το αγρόκτημα στο πιάτο του καταναλωτή. Τα τοπικά προϊόντα είναι εποχιακά, παράγονται σε απόσταση μέχρι και εκατόν πενήντα (150) μιλίων από την αποθήκη του Farmdrop. Η απευθείας σύνδεση του παραγωγού με τον καταναλωτή είναι πολύ πιο αποδοτική, σε σχέση με μια συμβατική αγορά, με μεγαλύτερο κέρδος και για τα δύο μέρη.

Έδρα: Λονδίνο (Ηνωμένο Βασίλειο)E-mail: adrienne@cultivatelondon.orgΙστοσελίδα: www.cultivatelondon.org

63

64

ΕΤΑΙΡΟΙ:Οργανισμός Ανάπτυξης Σητείας Α.Α.Ε. Ο.Τ.Α.Δήμος ΙεράπετραςΔήμος ΣητείαςΕπιμελητήριο ΛασιθίουΕργατοϋπαλληλικό Κέντρο ΛασιθίουΈνωση Ξενοδοχείων Επαρχίας ΣητείαςΈνωση Ξενοδόχων Ιεράπετρας Νοτιοανατολικής ΚρήτηςΚΕΚ Ανάπτυξη ΚρήτηςΚΕΚ Τεχνική Εκπαιδευτική Α.Ε.

Αναπτυξιακή Σύμπραξη «ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ»Ανθέων 5, 72300 ΣητείαΤηλ. 28430 23590Φαξ. 28430 25341E-mail: info@oas.grhttp://topsa.oas.gr/

Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης - Ειδική Υπηρεσία για την Κοινωνική Ένταξη και την Κοινωνική Οικονομία

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (EESC)

Κοινωνική Οικονομία Ευρώπη (CEP- CMAF)

Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών Εργαζομένων, Κοινωνικών Συνεταιρισμών, Κοινωνικών και συμμετοχικών Επιχειρήσεων (CECOP)

Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κοινωνικών Επιχειρήσεων Ένταξης (ENSIE)

Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων και Περιφερειών για την Κοινωνική Οικονομία (REVES)

Αναπτυξιακές Συμπράξεις Τοπ.Σ.Α.: Δρόμοι Απασχόλησης και Ανάπτυξης, Πρόοδος, Επί-δραση, Όλοι μαζί, Ανοικτοί Ορίζοντες, Τουρισμός για Όλους, Συν-κοινωνία Απασχόλησης, Δίκτυο για την Απασχόληση Δήμου Ρεθύμνης, Ρεθεμνιώτικη Συνέργεια, Κύδων Απασχόληση, Χανιά Απασχόληση

Αναπτυξιακές Συμπράξεις Τοπ.Ε.Κ.Ο.: Κύδων Συνεργασία, Χανιά Συνεργασία, Δίαυλος Απασχόλησης Δήμου Ηρακλείου, Δρόμοι Απασχόλησης, Κοινωνικός Ιστός, Δίκτυο Αλληλεγγύης, Ρεθεμνιώτικη Συνεργασία Δημιουργικών Φορέων, Συνεργασία, Ο ΤροχόςΔ

ΙΚΤΥ

Ο Α

ΝΑ

ΠΤΥ

ΞΙΑ

ΚΩ

Ν

ΣΥΜ

ΠΡΑ

ΞΕΩ

Ν Κ

ΡΉΤΗ

Σ

www.ypakp.grwww.keko.gr

www.eesc.europa.eu

www.socialeconomy.eu.org

www.cecop.coop

www.ensie.org

www.revesnetwork.eu

Φορείς προώθησης της Κοινωνικής Οικονομίας καιΚοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

ΣΤΟΝΠΡΩΤΟΓΕΝΗ

ΤΟΜΕΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ο∆ΗΓΟΣΚΑΛΩΝ

ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

ΕΝΩΣΗ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ

ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΣΗΤΕΙΑΣ